Ontwikkelingshulp, zinvol of zinloos? Profielwerkstuk
Naam Profiel Vak School Klas Naam begeleidster Datum
: Lianne Pit : C&M : Aardrijkskunde : Linde College te Wolvega : A6b : mevrouw Collet : 16-12-13
Inhoudsopgave Inleiding ...............................................................................................................................................................................4 Verwachte te gebruiken bronnen................................................................................................................................5 Plan van aanpak ..................................................................................................................................................................5 Tijdpad....................................................................................................................................................................................5 Hoofdvraag ...........................................................................................................................................................................6 1.
Wat is ontwikkelingshulp? ...............................................................................................................................7
2.
Wat is de geschiedenis van ontwikkelingshulp? ..................................................................................8
De jaren veertig...................................................................................................................................................................8 De jaren vijftig en zestig ..................................................................................................................................................9 Nederland ........................................................................................................................................................................... 10 De jaren zeventig............................................................................................................................................................. 11 Nederland ........................................................................................................................................................................... 12 De jaren tachtig ................................................................................................................................................................ 12 Nederland ........................................................................................................................................................................... 12 De jaren negentig ............................................................................................................................................................ 13 Nederland ........................................................................................................................................................................... 14 De jaren na 2000 ............................................................................................................................................................. 15 Nederland ........................................................................................................................................................................... 16 3.
Waarom is er ontwikkelingshulp? ............................................................................................................ 17
Nederland ........................................................................................................................................................................... 17 Europa ................................................................................................................................................................................. 17 Verenigde Staten – Sovjet Unie.................................................................................................................................. 17 4.
Wanneer komt een land in aanmerking voor ontwikkelingshulp? ........................................ 18
Water.................................................................................................................................................................................... 18 Voedselzekerheid ............................................................................................................................................................ 19 Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) ...................................................................... 20 Veiligheid en rechtsorde .............................................................................................................................................. 21 5.
Aan welke landen geeft Nederland ontwikkelingshulp? .............................................................. 23
Profiel 1: Landen met een te laag inkomen om zelfstandig de millenniumdoelen te halen............. 24 Profiel 2: Landen met een fragiele rechtstaat ..................................................................................................... 26 Profiel 3: Ontwikkelingslanden met een gezonde economische groei ..................................................... 27 6.
Wat voor soorten ontwikkelingshulp zijn er? .................................................................................... 29
Bilaterale hulp .................................................................................................................................................................. 29
2
Multilaterale hulp............................................................................................................................................................ 30 Niet-gouvernementele hulp ........................................................................................................................................ 30 Particuliere initiatieven................................................................................................................................................ 30 Geldoverschrijvingen van migranten naar thuisland ...................................................................................... 31 Noodhulp (Humanitaire hulp) ................................................................................................................................... 31 Ontwikkelingshulp via bedrijven ............................................................................................................................. 33 Microkredieten................................................................................................................................................................. 33 7.
Wat is de effectiviteit van ontwikkelingshulp? .................................................................................. 34
Ontwikkelingshulp, zinvol of zinloos? .................................................................................................................... 35 Waarom werkt ontwikkelingshulp niet? ............................................................................................................... 36 8.
Wat is de toekomst van ontwikkelingshulp? ...................................................................................... 40
Landbouwsubsidies ....................................................................................................................................................... 40 Efficiënte productie ........................................................................................................................................................ 40 Invoertarieven en invoerbeperkingen ................................................................................................................... 41 Braindrain .......................................................................................................................................................................... 42 Schulden.............................................................................................................................................................................. 43 Samenvatting .................................................................................................................................................................. 45 Conclusie ........................................................................................................................................................................... 46 Reflectie ............................................................................................................................................................................. 47 Bronnenlijst..................................................................................................................................................................... 48 Logboek.............................................................................................................................................................................. 52
3
Inleiding In de zomervakantie van 2013 ben ik met de organisatie ‘World Servants’ naar Zambia gegaan. Drie weken hebben we daar ontwikkelingswerk verricht. Samen met de plaatselijke bevolking hebben we een middelbare school gebouwd. Ik vond het helemaal geweldig, het was een ervaring om nooit meer te vergeten. Eenmaal thuis, begon ik na te denken over wat voor invloed wij hadden op de plaatselijke bevolking. Ik vroeg mij af of de hulp die we gegeven hebben, wel de beste, efficiëntste hulp was. We gingen met dertig Nederlanders naar Zambia toe, daarvoor is in totaal € 72.000, - verzameld. Daarbij komt eenzelfde bedrag dat World Servants werft bij fondsen, subsidies. Voor dit geld konden ook heel wat Zambianen werken. Waarom zouden er dertig Nederlanders naar Zambia gaan, als ook drie Nederlanders de bouwwerkzaamheden konden begeleiden? Kon het geld niet veel beter besteed worden? Is dit de beste hulp die gegeven kan worden om een ontwikkelingsland in Afrika te ontwikkelen? Ik vroeg me af of ontwikkelingshulp wel zinvol was. Wij pakten in principe als vrijwilligers de banen van de Zambianen af. Ik ging me er meer in verdiepen. In onze cultuur is het geven aan goede doelen waaronder hulp aan ontwikkelingslanden soms een ware hype, zoals bijvoorbeeld Serious Request. Ook besteedt de Nederlandse overheid relatief een groot bedrag, 0,8 % van het BNP, aan ontwikkelingshulp. Mijn onderzoeksvraag luidt dan ook “Ontwikkelingshulp, zinvol of zinloos?” De eerste deelvraag is de vraag: “Wat is ontwikkelingshulp?”. Er wordt uitgelegd wat ontwikkelingshulp is. Daarna volgt een verdieping in de geschiedenis van ontwikkelingshulp, dit is tevens ook deelvraag twee. Waarom er ontwikkelingshulp is, is beschreven in deelvraag drie. De uitwerking van deelvraag vier geeft antwoord op de vraag wanneer een land in aanmerking komt voor ontwikkelingshulp. “Aan welke landen geeft Nederland ontwikkelingshulp?” deze vraag wordt beantwoord in deelvraag vijf. Er zijn verschillende soorten ontwikkelingshulp om aan ontwikkelingslanden te geven, wat voor soorten er allemaal zijn, wordt beschreven in deelvraag zes. Uiteindelijk komt de vraag: “Wat is de effectiviteit van ontwikkelingshulp?”. De effectiviteit van ontwikkelingshulp wordt beschreven in deelvraag zeven. Als laatste wordt er gekeken naar de toekomst van ontwikkelingshulp en de alternatieven. Dit is tevens de laatste deelvraag. Na de deelvragen komt de samenvatting, de algemene conclusie, de reflectie, de bronnen lijst en het logboek. In de deelvragen wordt ingegaan op ontwikkelingshulp door meerdere westerse landen, waaronder ook de Verenigde Staten daarna spits ik het toe op de ontwikkelingshulp van Nederland. Ontwikkelingshulp blijkt een grote complexiteit in zich te hebben, het is niet eenvoudig om te komen tot één antwoord of oplossing. Er is een diversiteit aan informatieve boeken en er zijn diverse websites te raadplegen. Veel documenten, publicaties van de Rijksoverheid zijn openbaar zoals de beantwoording van vragen overleg Raad Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking.
4
Verwachte te gebruiken bronnen Primaire bronnen: -Interview afleggen met bijvoorbeeld ontwikkelingsorganisaties -Enquête afleggen Secundaire bronnen: -Internet; Wikipedia, google, rijksoverheid, CBS, kranten, Index Mundi, Ontwikkelingsorganisaties -Nieuws; krantenberichten, tijdschriften -Atlas -Bibliotheek; boeken lezen: 1.“Doodlopende hulp” Moyo, Dambisa 2.“Wie goed bedoelt zin + onzin van ontwikkelingshulp” Ombre, Ellen 3.“Hulp” Bodelier, Ralf & Vossen, Mirjam 4.“Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten” (de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst) Reijngoud, Tobias 5.“The White Man’s Burden” waarom heeft ontwikkelingshulp meer kwaad dan goed gedaan? Easterly, William Plan van aanpak -Werkplan maken, met daarin de hoofdvraag en deelvragen, dit aan mevrouw Collet laten zien. Overleggen of de vragen goed zijn, dat er niets mist etc. -Materiaal verzamelen over ontwikkelingshulp, zowel primaire als secundaire gegevens. -Geografische werkwijze kiezen die ik ga gebruiken. -Verslag maken Tijdpad -Iedere week wordt er aan het PWS gewerkt. -De planning die hieronder gemaakt is, probeer ik zo goed mogelijk na te streven, zodat het PWS ruimschoots voor de inlever datum kan worden ingeleverd en ik geen stress heb. Week Activiteit / Wat ga ik doen?
Opmerkingen
39
Informatie verzamelen Logboek
PWS middag 1 Beoordelingsmoment 1 inleveren
40
Informatie verzamelen Boeken lezen Deelvraag 1 beantwoorden Boeken lezen Deelvraag 1 beantwoorden Deelvraag 2 beantwoorden Boeken lezen Deelvraag 2 beantwoorden Deelvraag 3 beantwoorden Boeken lezen Deelvraag 3 beantwoorden Deelvraag 4 beantwoorden
41 42 43 44 45
Logboek Logboek Logboek Logboek
Herfstvakantie
Toetsweek 1 Logboek PWS middag 2
Boeken lezen 5
46 47 48 49 50
Deelvraag 5 beantwoorden Deelvraag 5 beantwoorden Deelvraag 6 beantwoorden Deelvraag 6 beantwoorden Deelvraag 7 beantwoorden Deelvraag 7 beantwoorden
Logboek Logboek Logboek
Alle deelvragen goed beantwoorden (speling) Samenvatting Samenvatting Conclusie Reflectie (evaluatie)
Beoordelingsmoment 2 inleveren Weekend: Opendag Universiteit Wageningen Weekend: Opendag Universiteit Utrecht PWS middag 3 Beoordelingsmoment 3 inleveren?
Logboek
51
Hoofdvraag Is ontwikkelingshulp zinvol of zinloos?
6
Logboek
Weekend: PWS af!
Logboek
PWS inleveren!
1. Wat is ontwikkelingshulp? Ontwikkelingshulp is de hulp die rijke, westerse landen geven aan arme landen, de zogenaamde ontwikkelingslanden. Het is bedoeld om ontwikkelingslanden en hun burgers en instellingen te helpen zich verder te ontwikkelen en zo een hogere levensstandaard te bereiken. Er zijn verschillende soorten benamingen voor de hulp die rijke, westerse landen geven aan de ontwikkelingslanden. De termen ‘ontwikkelingshulp’ en ‘ontwikkelingssamenwerking’ worden in praktijk door elkaar gebruikt. (Wikipedia, ontwikkelingssamenwerking) De hoofdvraag van dit profielwerkstuk is Ontwikkelingshulp, zinvol of zinloos? Hulp, een woord waarvan ontwikkelingswerkers gruwen. Het heet immers niet ontwikkelingshulp, maar ontwikkelingssamenwerking. Of nog beter: internationale samenwerking. Hulp doet denken aan de beginjaren van de westerse steun aan arme landen. Aan de tijd waarin het Westen zichzelf zag als vrijgevige helper van afhankelijke en dankbare ontvangers. De term ontwikkelingssamenwerking werd in de jaren zeventig geïntroduceerd. Niet omdat gevers en ontvangers plots gelijkwaardig werden, maar wel omdat de term ‘hulp’ te veel werd geassocieerd met ongelijkwaardigheid. Ontwikkelingsorganisaties leerden in te zien, dat hulp pas kon slagen als ze luisterden naar de ontvangers. Zo veranderde de ‘hulp’ in ‘samenwerking’. Deze aanpassing werd mede gegeven door de mode van die tijd, om via de taal de werkelijkheid te veranderen. “Wanneer we hulp maar eenmaal samenwerking noemen, wordt ook onze relatie gelijkwaardig”. Was dat maar zo, vooralsnog zitten we opgescheept met een term die vooral camouflerend werkt. Zelf kan het Westen alles uitvoeren. Het Westen beslist hoeveel hulp ontwikkelingslanden krijgen en besluit waaraan het ontwikkelingsland die hulp moet besteden. Wanneer de regeringen van ontwikkelingslanden zich niet gedragen zoals het Westen dat wil, stelt het Westen orde op zaken. Ook al gaan gevers en ontvangers beter met elkaar om, hun feitelijke relatie is niet veranderd. Het begrip Ontwikkelingshulp is dan ook niet toevallig gekozen. Het begrip heb ik gekozen omdat het een weigering is om mee te gaan in het verhullende taalgebruik van ‘ontwikkelingssamenwerking’. (Vossen, 2007) Ontwikkelingshulp is actief op terreinen zoals onderwijs, gezondheidszorg, economische ontwikkeling, landbouw en infrastructuur. Naast concrete thema’s richt ontwikkelingshulp zich ook op zaken als het versterken van potentie, de eigen mogelijkheden, en het vergroten van participatie, deelname van achtergestelde groepen. Ontwikkelingshulp wordt langs meerdere routes verstrekt onder andere door overheden (bilaterale ontwikkelingshulp), multilaterale instellingen, particuliere initiatieven en nongouvernementele organisaties. Daarnaast bestaat er ook noodhulp, ook wel humanitaire hulp genoemd. (Wikipedia, ontwikkelingssamenwerking) Voor verdere uitleg van soorten ontwikkelingshulp, zie deelvraag 5. Conclusie: Los van welk taalgebruik je kiest is ontwikkelingshulp, de hulp die rijke, westerse landen geven aan arme landen, de zogenaamde ontwikkelingslanden. Ontwikkelingshulp kan op diverse terreinen gegeven worden. Zowel door overheden als door particuliere initiatieven.
7
2. Wat is de geschiedenis van ontwikkelingshulp? De jaren veertig De geschiedenis van de hulpverlening begint in de eerste drie weken van juli 1944, tijdens een bijeenkomst in het Mount Washington Hotel in Bretton Woods, New Hampshire, VS. Tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog besloten ruim zevenhonderd afgevaardigden van zo’n vierenveertig landen afspraken te maken voor een wereldwijd stelsel van financieel en monetair bestuur. John Maynard Keynes, de toentertijd belangrijkste Britse econoom, en Harry Dexter White, op dat moment de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, leidden de bespreking. Ze legden de grondslagen voor drie organisaties: de Internationale Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (gewoonlijk bekend als de Wereldbank), het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Internationale Handelsorganisatie. In zeer algemene termen was de Wereldbank bedoeld om kapitaalinvesteringen voor wederopbouw te vergemakkelijken en tijdens de nasleep van de oorlog moest het IMF aan het wereldwijde financiële stelsel sturing geven. In de jaren daarna zouden beide instellingen een centrale plaats gaan innemen in de opzet, uitwerking van ontwikkelingshulp, maar het was oorspronkelijk eerder gericht op wederopbouw dan op ontwikkeling als zodanig. (Worldbank)
Afgevaardigden wonen de conferentie van Bretton Woods bij in juli 1944 (foto afgevaardigden Bretton Woods, 2008)
John Maynard Keynes en Harry Dexter White (foto White en Keynes, 1946)
Later in het decennium vonden de regering-aan-regeringshulpoverdrachten plaats. Op 5 juni 1947 kwam de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, George C. Marshall met een radicaal voorstel: Amerika zou een reddingspakket van zo’n 20 miljard dollar voor een verwoest Europa verschaffen. Het plan slaagde er in om West-Europa economisch weer op het been te helpen. Hulpverlening had de kapotte infrastructuur hersteld, had politieke stabiliteit gebracht en de hoop teruggebracht. Dit werd onder andere bereikt, uitgevoerd door de OESO, zie kader 1. Belangrijker nog, als hulpverlening voor Europa werkte en het Europa gaf waaraan het behoefte had, waarom kon die hulp niet overal elders hetzelfde bereiken? Tegen het einde van de jaren vijftig, toen de wederopbouw in Europa leek te werken, richtte de aandacht zich op andere delen van de wereld en speciaal, als het ging om hulpverlening, op Afrika. Afrika was rijp voor hulpverlening. Het continent werd gekenmerkt door een grote, hoofdzakelijk niet-opgeleide bevolking, banen met lage lonen, een vrijwel niet bestaande belastingbasis, het slechts toegang hebben tot lokale markten en een vervallen infrastructuur. (Moyo, 2009) 8
De jaren vijftig en zestig De jaren vijftig en een groot deel van de jaren zestig werden gekenmerkt door huizenhoog optimisme over de werking van hulp. Dat had deels te maken met de positieve ervaring van Europa met de Marshallhulp. Daarnaast hield het optimisme verband met de dekolonisatie die vooral in Afrika in razend tempo verliep. De ene na de andere kolonie werd onafhankelijk en de nieuwe landen hoopten hun welvaartsachterstand snel in te lopen, onder meer met ondersteuning door het Westen. Tegen het begin van de jaren zestig was er ongeveer 100 miljoen dollar aan ontwikkelingshulp naar het Afrikaanse continent overgemaakt. De VN de riep de jaren zestig uit tot “ontwikkelingsdecennium”. Het doel was om in arme landen een economische groei te realiseren van ten minste 5 procent per jaar. Bovendien werden de westerse landen opgeroepen om 1 procent van hun nationaal inkomen aan hulp te besteden. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) Tegen 1965, toen ongeveer de helft van de ongeveer vijftig Afrikaanse staten ten zuiden van de Sahara onafhankelijk was, had de hulpverlening de 959 miljoen dollar bereikt. Statische gegevens uit de jaren zestig zijn schaars en schattingen van mijlen geasfalteerde weg en spoorlijn en van het aantal bruggen en vliegvelden die ontwikkelingshulp hielp bouwen, blijven onduidelijk. (Moyo, 2009) Kader 1 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) is een samenwerkingsverband van 34 landen om sociaal en economisch beleid te bespreken, te bestuderen en te coördineren. De aangesloten landen proberen gezamenlijke problemen op te lossen en trachten internationaal beleid af te stemmen. De organisatie begon in 1947 als een Europese organisatie onder de naam "Organisatie voor Europese Economische Samenwerking" (OEES) om te helpen bij het Marshall Plan voor de wederopbouw van Europa na de Tweede Wereldoorlog. Na afloop van het Marshallplan, richtte de OEES zich meer op economische vraagstukken en wilde een meer globale missie vervullen. Dat zou niet alleen Europese en Atlantische problemen behandelen, maar ook beleid bedenken om minder ontwikkelde landen te helpen. In 1961 werd de organisatie hervormd naar de huidige OESO, waarvan ook niet-Europese landen lid konden worden. De lidstaten van de OESO zijn overwegend welvarende landen; 30 landen worden beschreven als lidstaten met een hoog inkomen door de Wereldbank in 2003. Op 13 november 1961 werd Nederland lid van de OESO. (Wikipedia, OESO) OECD members Accession candidate countries Enhanced engagement countries
OECD leden De kandidaat lidstaten Partners voor meer samenwerking
9
Nederland Ontwikkelingshulp is voor de hele wereld belangrijk, ‘doch vooral ook voor Nederland’, aldus premier Willem Drees in 1953. (Nekkers, 1999) Hij kwam er rond voor uit: Nederland gaf ten dele hulp om er zelf beter van te worden. Kort na de Tweede Wereldoorlog was Indonesië onafhankelijk geworden en was Nederland ineens van koloniale grootmacht verschrompeld tot een tamelijk onopvallend landje aan de Noordzee. Via het geven van hulp hoopte de regering de internationale invloed enigszins te compenseren. Bovendien kon het vaderlandse bedrijfsleven ervan profiteren: daar waar hulp werd verleend konden Nederlandse bedrijven overal ter wereld zaken gaan doen. Geld opent immers deuren. Maar het belangrijkste eigenbelang bij het geven van hulp was: werkverschaffing voor duizenden koloniale ambtenaren. Die waren met het verlies van Indië ineens hun werk kwijt. In totaal kwamen er tussen 1945 en 1962 een kwart miljoen mensen terug naar Nederland, onder wie een groot aantal overbodige overheidsdienaren. In het vaderland zat eigenlijk niemand op ze te wachten. Met hun jarenlange tropenervaring waren de ambtenaren in de Nederlandse polder immers niet bijzonder bruikbaar. Dus ging de regering op zoek naar werk. Dat werd gevonden in ontwikkelingshulp. Minister van Buitenlandse Zaken Dirk Stikker zei het zo: "Nu Indonesië als afzetgebied voor Nederlands intellect zal verminderen, zal men een werkterrein moeten gaan zoeken in andere gebieden, zoals Afrika, Latijns Amerika en Azië." Niet zo gek dus dat Nederland er als de kippen bij was toen de Verenigde Naties, onder aanvoering van Amerika, in 1949 een fonds oprichtte voor hulp aan arme gebieden. De motivatie achter dat fonds was voor een belangrijk deel geopolitiek: met hulp kon het Westen invloed ‘kopen' in arme landen, in concurrentie met de Sovjet-Unie. Onze regering doneerde anderhalf miljoen gulden en daarmee was de Nederlandse ontwikkelingshulp geboren. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten; de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) In Nederland heerste een diep geloof in de mooie dingen die er met hulp konden worden bereikt. Er werd dan ook steeds meer geld voor uitgetrokken: van anderhalf miljoen gulden (1949), via tweehonderd miljoen (1961) naar één miljard (1971). In het begin liep de meeste hulp via de VN maar in de loop van de tijd ging Nederland steeds meer ‘eigen' ontwikkelingsprojecten uitvoeren in Derde Wereldlanden. Dat had een groot voordeel, omdat met deze ‘bilaterale hulp' (hulp die Nederland rechtstreeks aan een arm land geeft) het nationale economische belang beter kon worden gediend. Het is dan ook niet voor niets dat steeds meer Derde Wereldlanden werden verplicht om de Nederlandse ontwikkelingsguldens uit te geven voor de aanschaf van Nederlandse producten of de inhuur van Nederlandse ontwikkelingswerkers. ‘Gebonden hulp' heette dat. Aan het eind van de jaren zestig vloeide van elke bilaterale hulpgulden liefst negentig cent weer terug naar de Nederlandse economie. De stijging van het hulpbudget leidde in 1965 in Den Haag tot de komst van een minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Tot die tijd was de coördinatie van de hulp er zo’n beetje bij gedaan door de ministers van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken. Tot in de jaren zeventig had hulp vooral het karakter van projectsteun en ‘technische assistentie’, meestal in de vorm van het uitzenden van tropendeskundigen (onder meer de werkzoekende Indische ambtenaren) en enthousiaste vrijwilligers. De Stichting Nederlandse Vrijwilligers (SNV), opgericht in 1965 , speelde bij dat laatste een hoofdrol. De vrijwilligers van de SNV legden zich deels toe op het welbekende slaan van waterputten en bouwen van dorpsschooltjes*. Het enthousiasme voor dit soort activiteiten was een rechtstreeks gevolg van 10
een maatschappelijke beweging die steeds meer kracht won. Want niet alleen de politiek en de ambtenarij had toenemende belangstelling voor de derde wereld, ook steeds meer gewone burgers trokken zich het lot van de armen in ontwikkelingslanden aan. Deze betrokkenheid leidde in 1956 in de oprichting van de eerste Nederlandse ontwikkelingsorganisatie: Novib (Nederlandse Organisatie Voor Internationale Bijstand). In de jaren daarna ontwikkelde Novib zich als effectieve geldinzamelaar voor de armen der aarde. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009)
*Ook in 2013 worden nog dorpsschooltjes gebouwd, Zambia, World Servants, juli 2013. (Pit) De jaren zeventig In het begin van de jaren zeventig was er de Yom Kippoer-oorlog, wat leidde tot een prijsverviervoudiging voor ruwe olie. Omdat de olieprijzen torenhoog stegen, gaven de olieexporterende landen het extra verdiende geld aan internationale banken. De internationale banken wilden dit geld uitlenen aan de derde wereld. Een slap economisch en financieel beleid had tot gevolg dat het leenvolume aan ook de armste landen ter wereld enorm was. De bank verstrekte de enorme berg geld voor extreem lage en zelfs negatieve rentetarieven. Dit moedigde vele nog armere landen aan om zelfs nog meer geld te gaan lenen en zo vorige schulden terug te betalen. Het effect daarvan is dat er veel geld in ontwikkelingslanden kwam, wat doorwerkte in een recessie. Door de stijgende olieprijzen vlogen de voedselprijzen omhoog en mede daardoor de armoede. De hulp richtte zich nu niet meer zozeer op de grote infrastructurele investeringen zoals spoorlijnen, havens en wegenbouw. De hulp richtte zich nu op projecten in de landbouw en plattelandsontwikkeling, sociale voorzieningen (waaronder huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg), grootschalige inentingsprogramma’s, alfabetiseringsprogramma’s voor volwassenen, evenals voedsel voor ondervoeden. De nadruk viel nu op de armen. Tegen het einde van de jaren zeventig was de omvang van de hulpverlening die werd toegerekend aan sociale voorzieningen van minder dan 10 procent in de voorgaande tien jaar gestegen naar meer dan 50 procent. Hoewel halverwege de jaren zeventig bijna twee derde, van de hulpverlening voor de infrastructuur was, steeg het aandeel van op armoede gerichte leningen van 5 procent in de late jaren zeventig naar 50 procent in de vroege jaren tachtig. Net als grotendeels met infrastructurele hulp het geval was, was veel van de armoede gerelateerde hulp niet gratis. Hulpverlening kost geld en tenzij die in de vorm van subsidies gegeven wordt, moet die worden terug betaald, met rente. Tot aan het eerste deel van het decennium had de Amerikaanse regering het grootste bedrag aan hulp voor de derde wereld bekostigd. Dit veranderde tijdens Robert McNamara’s presidentschap van de Wereldbank, en na de jaarvergadering van 1973 werd de Wereldbank de grootste hulpdonor. (Moyo, 2009) 11
Nederland De jaren zestig waren optimistisch begonnen maar eindigden in teleurstelling en scherpere politieke tegenstellingen, zowel in het Westen als in ontwikkelingslanden. Steeds meer mensen concludeerden dat twintig jaar internationale verbondenheid bitter weinig had opgeleverd. De meeste inwoners van ontwikkelingslanden waren nog steeds arm en de kloof met het Westen werd alleen maar groter. Het Nederlandse hulpbudget steeg ondertussen radicaal: tussen 1972 en 1978 van ruim 1 naar bijna 3,5 miljard gulden. Bovendien werd vastgelegd dat Nederland jaarlijks, rond de 1 procent van het nationaal inkomen aan hulp zou geven. Daarmee werd ons land in verhouding een van de gulste gevers in de internationale hulpwereld. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) De jaren tachtig Tegen het eind van de jaren zeventig werd Afrika overstroomd met hulp. In totaal had het continent ongeveer 36 miljard dollar aan buitenlandse ondersteuning gekregen. Het buitenlandse geld ging niet alleen naar Afrika, maar ook naar landen in de rest van de wereld. Gedurende de jaren zestig en zeventig leenden Latijns-Amerikaanse landen grote geldbedragen, ook om hun snelgroeiende economieën te financieren. Tussen 1975 en 1982 verviervoudigde bijvoorbeeld de Latijns-Amerikaanse schuld aan handelsbanken van 75 miljard dollar naar meer dan 315 miljard dollar buitenlandse schuld in 1983. Afrika’s schuldaflossing (rentebetalingen en het terugbetalen van de hoofdsom) bedroeg in 1982 ongeveer 8 miljard dollar, waar die in 1975 amper 2 miljard dollar was. Gedurende jaren tachtig namen bilaterale geldstromen ook meer het karakter van een schenking aan en tegen het begin van de jaren negentig was meer dan 90 procent subsidie . (Moyo, 2009) Nederland Wat veranderde in de jaren tachtig in Nederland was de internationale hulpideologie. Tot eind jaren zeventig gingen ontwikkelingsorganisaties en donoren ervan uit dat hulp aan arme landen het best kon worden gegeven in de vorm van projecten en uitzenden van experts. Het gevolg was een wildgroei aan hulpinitiatieven. Overal werden scholen gebouwd, ziekenhuizen opgetuigd en waterputten geslagen. Dat klonk allemaal erg daadkrachtig. Het grote probleem was echter dat die ontwikkelingsprojecten vaak op drijfzand gebouwd bleken. Want als de ontwikkelingswerkers waren vertrokken, waren de ontwikkelingslanden vaak niet in staat om de bouwwerken te onderhouden. Laat staan dat ze het voor elkaar kregen om leraren, artsen en verpleegkundigen op te leiden om in de nieuwe gebouwen te werken. Dat laatste had er voor een belangrijk deel mee te maken dat veel ontwikkelingslanden rond 1980 zo goed als failliet waren. Dat kwam door de wereldwijde oliecrisis, maar ook door de grote sommen geld die aan de derde wereld waren geleend zonder dat die tot een ‘kickstart’ van de economieën hadden geleid, maar wel tot een wurgende molensteen om de nek van de arme landen. Gezien deze problemen besloten donoren de hulp voortaan over een geheel andere boeg te gooien. Niet langer werden zomaar overal losse projecten uit de grond gestampt, maar voortaan zouden eerst de structurele problemen van ontwikkelingslanden worden aangepakt. Daarmee werd bedoeld: de zwakke economie en de rampzalige overheidsfinanciën. Arme landen die aanspraak wilden maken op westerse hulpgelden, werden gedwongen om eerst fatsoenlijke overheidsbegrotingen op te stellen en een verantwoord economisch beleid te voeren. In theorie heette dit beleid een ‘structural adjustment programme’ (structurele aanpassing). In de praktijk 12
betekende dat vooral: bezuinigen. Overal in de derde wereld werd de broekriem aangehaald. Overheden sneden in de salarissen van ambtenaren, onderwijzers en dokters. Ze stopten met het aanleggen van wegen en spoorlijnen. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) De jaren negentig Tegen het einde van de jaren tachtig bedroeg de schuld van de landen met opkomende markten ten minste 1 biljoen dollar en de kosten van aflossing voor deze verplichtingen waren enorm. De kosten werden zo hoog dat uiteindelijk de buitenlandse hulp aan arme landen erbij in het niet viel. Tussen 1987 en 1989 leidde dit tot een netto omgekeerde geldstroom van arme landen naar rijke landen voor het bedrag van elk jaar 15 miljard dollar. Vanuit het ontwikkelingsstandpunt bekeken was dat absurd. Afrika’s economische groei was gestaag neerwaarts gegaan, armoedeniveaus waren aan het stijgen en de heersende corruptie nam steeds meer toe. Deze achtergrond zette de toon voor de beleidsverschuivingen van een groot deel van de jaren negentig. Vanwege de mislukking van vijftig jaar hulpinterventies, legden de donoren de schuld voor Afrika’s economische ellende nu bij het politieke leiderschap en bij zwakke instellingen neer. Terwijl een groot deel van Azië en Latijns-Amerika weer stevig aan het groeien was en de problemen van economische instabiliteit voorbij waren, waren er veel Afrikaanse landen die stilstonden of zelfs economisch achteruitgingen. Ongeveer in deze tijd stonden de Westerse landen achter het idee dat bestuur, goed bestuur, in een groot deel van Afrika ontbrak. Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw tot aan jaren negentig had de Koude Oorlog rijkere landen er politiek toe verplicht om zelfs hulpgelden aan de meest corrupte en omkoopbare dictators in Afrika te geven. In veel Afrikaanse staten had de corruptie het niveau van een epidemie. In 1996 werd Nigeria, van vierenvijftig landen wereldwijd, beoordeeld als de meest corrupte natie, met een score van 0,69 uit 10 op corruptieranglijsten. (international, 1996) Zie de ranglijst op de volgende pagina. Ondanks dit klimaat van corruptie bleef iedereen geld uitlenen. (Moyo, 2009) In reactie op de groeiende kritiek kwamen donoren met eisen. De Wereldbank deed bijvoorbeeld de belofte van voortgezette hulpverleningssteun, onder de voorwaarde dat de financiële steun ook gericht moest zijn op bestuurshervorming, met als doel de ambtenarij en de overheidsbureaucratie te verminderen. Naast de aandacht voor bestuur kwam er in het Westen een groeiende obsessie met democratie voor de derde wereld opzetten. In wezen werd democratie opgevat als de manier waarop landen konden groeien en zich ontwikkelen. Democratie, echte liberale democratie, betekent dat politieke vertegenwoordigers worden gekozen via verkiezingen die open, vrij en eerlijk zijn. Voor het Westen had het proces van open en eerlijke verkiezingen eeuwen nodig gehad om zich te ontwikkelen, maar de hoop bestond dat (in combinatie met ontwikkelingshulp) het opdringen van democratie aan onderontwikkelde staten ervoor zou zorgen dat Afrikaanse landen een plotselinge verandering in hun economische en politieke lot zouden doormaken. (Moyo, 2009)
13
http://en.wikipedia.org/wiki/File:WhiteandKeynes.jpg
Nederland Het regime van structurele aanpassing hield tot begin jaren negentig stand. Maar er kwam wel steeds meer kritiek, want vooral de allerarmste mensen bleken de dupe te worden van de harde bezuinigingen. (Renard, 2007) Daarnaast was er protest tegen de maatregelen: door te bezuinigen op de overheid in ontwikkelingslanden bleef er steeds minder overheid over. En dat terwijl in de ogen van velen de overheid nu juist een belangrijke rol zou moeten spelen bij het organiseren van zaken als onderwijs en gezondheidszorg. Er was nog een ander probleem. Want ook de jaren van structurele aanpassing gingen de meeste arme landen er niet op vooruit, met uitzondering van de ‘Aziatische tijgers’, zoals Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en Thailand. Zij hadden een economische sprong gemaakt en lieten vanaf de jaren tachtig spectaculaire economische groeicijfers zien. Ze groeiden vooral op basis van eigen economische kracht en niet in eerste instantie dankzij ontwikkelingshulp. Aan het lijstje met toppers werden later landen als China, India en Vietnam toegevoegd. Rond 1990 was er sprake van een korte opleving van het geloof in de hulp. (Broere, 2004) Die had te maken met de val van de Muur en het idee dat de wereld vanaf nu de allesbepalende scheiding tussen oost en west achter zich kon laten en verenigd verder kon gaan. De wereld werd gezien als een ‘global village’, als samenhangend geheel. Toch raakte de hulpwereld in het begin van de jaren negentig in een diepe crisis. Dat kwam voor een belangrijk deel door het besef dat er inmiddels bijna vijftig jaar geld in de derde wereld was gepompt, maar dat veel ontwikkelingslanden er alleen maar armer op waren geworden. De landen die er wél bovenop kwamen, deden dat grotendeels op eigen kracht en hadden de westerlingen niet nodig. Bovendien brak er in de eerste helft van de jaren negentig in Afrika, de ene na de andere 14
burgeroorlog uit. Nederland kwam er achter, dat na de val van de Muur de wereld helemaal niet ‘één’ te zijn geworden. Het einde van de Koude Oorlog met zijn overzichtelijke indeling tussen oost en west, had eerder gezorgd voor een chaotischer wereld, inclusief het aantal burgeroorlogen in Afrika. De sombere stemming leidde tot een daling van het Nederlands ontwikkelingsbudget naar 0,8 procent van het Bruto Nationaal Product. Anderzijds was het aantal landen waaraan Nederland hulp gaf, boven de honderd gestegen. (Nekkers, 1999, p. 50) Aan het eind van de jaren negentig werden in de lijst een aantal landen geschrapt en bleven er ongeveer 85 landen over, waarvan er 40 zogenaamde ‘partnerlanden’ waren: de landen waarop het Nederlandse beleid zich met name concentreerde. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) De jaren na 2000 In de ontwikkelingswereld werd het jaar 2000 gezien als een nieuwe start. Die werd bezegeld met de lancering van een wereldwijd plan van de Verenigde Naties om de armoede in de wereld in 2015 tot de helft te hebben teruggebracht. Dit plan bevatte acht min of meer concrete doelen, samengevat onder de naam millennium-ontwikkelingsdoelen (Millennium Development Goals, MDG’s). De MDG’s werden door vrijwel alle wereldleiders omarmd op de grote millenniumtop van de VN in 2000. In de MDG’s staat onder andere dat in 2015 alle kinderen toegang moeten hebben tot basisonderwijs en dat het aantal mensen dat leeft van één dollar per dag moet zijn gehalveerd. Los van de lancering van de MDG’s was er aan het begin van de nieuwe eeuw sowieso sprake van een ware hype rond de derde wereld. Rocksterren als Bono en Bob Geldof organiseerden spectaculaire benefietconcerten ten behoeven van de armen der aarde. Maar ook wereldleiders als de Britse premier Blair en de Amerikaanse presidenten Clinton en Bush lieten zich niet onbetuigd. Samen met hun collega-leiders van de zeven rijkste industrielanden besloten ze de schulden van ontwikkelingslanden op grote schaal kwijt te schelden. (Alden, 2007) Bovendien beloofden ze tussen 2005 en 2010 de hulp aan Afrika te verdubbelen. De VN becijferde in 2007 dat de hulp aan Afrika twee jaar na de grote woorden van Bush en Blair met een schamele 2 procent is toegenomen.
Live aid concert, met rocksterren als Bono en Bob Geldhof juli 1985 (Live aid, 1985)
15
Nederland De diepste crisis in de hulpwereld was in de tweede helft van de jaren negentig voorbij. Het jaar 2000, stond symbool voor een nieuwe start, ook in de wereld van de hulp. Voortaan zou de nadruk liggen op het idee dat ontwikkelingslanden zélf hun toekomst moesten bepalen. De arme landen zaten in een ‘driver’s seat’, zoals het heette. Zíj hadden problemen en zíj moesten die dus oplossen. Er werd een nieuw woord voor uitgevonden: ‘ownership’, ofwel ‘eigenaarschap’. Hulpgevers zouden de derde wereld ondersteunen bij hun eigen ontwikkeling en zouden minder vaak zelf projecten voeren. De ondersteuning kwam in de vorm van hulpgeld of van zogenaamde ‘capaciteitsopbouw’. Bij dat laatste ging het om het ontwikkelen en ondersteunen van mensen en maatschappelijke organisaties, zodat die ook daadwerkelijk in staat werden gesteld om vorm te geven aan hun eigen ontwikkeling. (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) Ontwikkelingsgeld Nederland in miljarden Amerikaanse dollars vanaf 1960 t/m 2012 (OECD)
Percentage ontwikkelingshulp van het bruto nationaal inkomen van Nederland vanaf 1960 t/m 2012 (OECD)
Conclusie: In de loop van de geschiedenis is gebleken dat de ontwikkelingshulp steeds gekoppeld werd aan allerlei doelstellingen en (eigen)belangen typerend voor het betreffende tijdperk. Ondanks de vele “biljoenen” hulpgelden hebben de ontwikkelingslanden zich niet ontwikkeld in economisch opzicht en is de armoede niet verminderd. 16
3. Waarom is er ontwikkelingshulp? Nederland Ontwikkelingshulp valt in Nederland onder het Buitenlands beleid. Ontwikkelingshulp draagt bij aan de drie belangrijkste doelen van het Buitenlandse beleid: het verbeteren van de economische positie van Nederland in de wereld, het bevorderen van stabiliteit en veiligheid in de wereld en het bevorderen van mensenrechten en rechtsstaat. Nederland geeft ontwikkelingshulp omdat het onmisbaar is voor vrede, welvaart en gerechtigheid in de wereld. Sommige problemen kunnen landen niet in hun eentje oplossen: denk aan milieubescherming, klimaatverandering en oorlogen. Daarom steunt de Rijksoverheid internationale organisaties in de vorm van geld, menskracht en ideeën. (Rijksoverheid) Om resultaten te boeken, moet Nederland samenwerken. Ook met ontwikkelingslanden, omdat zij zowel deel zijn van het probleem als van de oplossing. De armoede in ontwikkelingslanden en de Nederlandse doelstellingen hangen nauw met elkaar samen. In de jaren zestig begon Nederland voor het eerst ontwikkelingshulp te geven. Nederland gaf ten dele hulp om er zelf beter van te worden. Nederland wilde via het geven van hulp aan ontwikkelingslanden internationale invloed houden. Tevens konden bedrijven overal ter wereld zaken gaan doen en was het werkverschaffing voor duizenden koloniale ambtenaren. Europa Voor Europa werd ontwikkelingshulp een middel. Landen zoals Groot Brittannië en Frankrijk konden hun ontwikkelingshulp combineren met een forse dosis eigenbelang – het handhaven van strategisch-geopolitieke steunpunten. Verenigde Staten – Sovjet Unie Ook voor de VS werd na 1945 ontwikkelingshulp het nieuwe instrument van een nieuwe politieke krachtmeting – de Koude Oorlog. Hoewel de Koude Oorlog vol zat met uitbraken van fysieke vijandigheid, werd een groot deel van de strijd om de wereldhegemonie tussen de VS en de Sovjet Unie economisch en op vreemde bodem uitgevochten. Het gekozen wapen: hulpverlening. Hulpverlening werd het voornaamste instrument in de strijd om de wereld kapitalistisch of communistisch te maken. De Sovjet-Unie was een trouwe medestander (en financier) van enkelen van Afrika’s grootste communisten. De VS beloonde op zijn beurt zíjn medestanders. De plicht tot hulp kreeg een extra dimensie: niet of een land het wel of niet verdiende gold als criterium, maar eerder de bereidheid van een wanhopig verarmd land om zich met het ene of het andere kamp te verbinden. Tegen het einde van de Koude Oorlog in 1991 vormde de Sovjet Unie niet langer een concrete bedreiging. Terwijl in het verleden het hulpbeleid in grote mate was gestuurd door de eisen van de Koude Oorlog, waren westerse donoren nu niet langer aan dergelijke politieke overwegingen gehouden. De Sovjet-Unie had jaarlijks gemiddeld 300 miljoen dollar aan Afrika uitgegeven, maar na het uiteenvallen van de unie zou dit bedrag zeker zijn gedaald. Donoren hadden het nu voor het uitkiezen, wanneer, waarom en hoe ze hulp uitdeelden- als ze dat al deden. (Moyo, 2009) Conclusie: De reden waarom er ontwikkelingshulp wordt gegeven is voor een groot deel eigen belang: het verbeteren van de economische positie van Nederland in de wereld, het bevorderen van stabiliteit en veiligheid in de wereld en het bevorderen van mensenrechten en rechtsstaat. Een voorbeeld hiervan is de hulp aan landen tijdens de Koude Oorlog om internationale invloed te hebben. 17
4. Wanneer komt een land in aanmerking voor ontwikkelingshulp? De Nederlandse overheid heeft vier speerpunten waarmee ze zich bezighouden in ontwikkelingslanden. Deze speerpunten vormen een goede verbinding tussen de wereldwijde problemen en de Nederlandse kennis. Als Nederland de vier speerpunten in een ontwikkelingsland kan inzetten, kan een land in aanmerking komen voor ontwikkelingshulp. Daarnaast zijn er nog andere criteria waaraan een land moet voldoen voordat ze ontwikkelingshulp kunnen krijgen. De vier speerpunten zijn: water, voedselzekerheid, veiligheid & rechtsorde en Seksuele & Reproductieve Gezondheid & Rechten. Hieronder worden de vier speerpunten uitgelegd. Water Een groeiend aantal landen heeft te kampen met waterproblemen die voortkomen uit klimaatverandering, overlast, schaarste en vervuiling. Dit heeft gevolgen voor drinkwater, voedselvoorziening, infrastructuur en economische ontwikkeling, maar ook voor de stabiliteit van de samenlevingen. Gebrek aan schoondrinkwater en sanitaire voorzieningen veroorzaakt ziekte en (kinder)sterfte en vergroot de werklast en kwetsbaarheid van meisjes en vrouwen in ontwikkelingslanden. (OECD-DAC, 2010) Waterschaarste is een mogelijke bron van conflict op lokaal, nationaal en internationaal niveau, terwijl overstromingen vaak resulteren in grote schade en dodelijke slachtoffers. Verzilting in kustgebieden bedreigt de landbouw, de onttrekking van grondwater veroorzaakt bodemdaling, waardoor de kans op overstromingen toeneemt. Nederland wil met zijn kennis en ervaring bijdragen aan effectief waterbeheer, met de volgende doelen: - Efficiënt en duurzaam watergebruik, vooral in de landbouw (70 procent van het mondiale watergebruik is voor de landbouw). - Veilige delta’s en beter beheer van stroomgebieden, ook in het kader van klimaatverandering. - Verbeterde toegang tot veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen. Het speerpunt water biedt ook kansen voor het Nederlands bedrijfsleven. Waterbeheer en toegang tot water zijn belangrijke elementen van armoedebestrijding, duurzame economische groei en zelfredzaamheid. Water en sanitaire voordelen curve Zambia, gebruik van rivier water, 2013 (Pit) (OECD-DAC, 2010)
18
Voedselzekerheid Wereldwijd zijn ongeveer 1 miljard mensen chronisch ondervoed en lijden er 2 miljard mensen aan zogenaamde ‘verborgen honger’, een chronisch tekort aan essentiële voedingsstoffen (vitamines en mineralen) zoals jodium, vitamine A en ijzer. In 2050 moeten 9 miljard mensen gevoed worden. Daarvoor is 70% meer voedsel nodig, terwijl er waarschijnlijk maar 15% meer landbouwgrond bijkomt. Bovendien stijgt de vraag naar biobrandstoffen en komen droogte of zware stormen door klimaatverandering meer voor. Enerzijds staat de productie onder druk door toenemende strijd om land, water en energie. Anderzijds hebben de allerarmsten te weinig geld om voedsel te kopen. Problemen ontstaan ook als vraag en aanbod niet bij elkaar komen, bijvoorbeeld door falende markten of ontoereikende regelgeving en slechte infrastructuur. In 2050 moet 70 procent meer voedsel worden geproduceerd en verhandeld. Vooral in Afrika kan de productie nog fors toenemen, maar er zijn veel obstakels te overwinnen. In plattelandsgebieden, vooral in de sub-Sahara Afrika, laat ontwikkeling van de landbouw nog te wensen over. De oorzaken zijn niet alleen landbouwkundig, maar vaak ook politiek. De natuurlijke hulpbronnen voor landbouw en diens ontwikkeling zijn niet evenredig verdeeld, vaak slecht beheerd en worden schaarser. Nederland heeft als doelstelling het vergroten van voedselzekerheid door het stimuleren van duurzame productie, efficiëntere markten, grotere inkomenszekerheid en verbeterde toegang tot gezond voedsel. Nederland heeft veel te bieden, met zijn innovatiekracht en internationaal opererende bedrijven op het gebied van voeding en landbouw, zijn positie als tweede landbouwexporteur ter wereld, zijn toonaangevende kennisinstellingen met deskundigheid over het stimuleren van bedrijvigheid en landbouw, zijn ervaring in duurzame handelsketens en de deskundigheid op watergebied. Voedselzekerheid sluit aan bij Nederlandse kennis en kunde. Daardoor ontstaan investerings- en handelsmogelijkheden voor Nederlandse bedrijven en instellingen. Economische groei en voedselzekerheid leveren ook een bijdrage aan vrede en veiligheid, omdat conflicten mede ontstaan door uitsluiting en armoede. Hoge voedselprijzen kunnen tot verstoring in de maatschappij leiden. Beter gebruik van water in de landbouw kan leiden tot een vermindering van conflicten over water. Meer zeggenschap van vrouwen over voedsel leidt tot kinderen met een hoger geboortegewicht, minder moedersterfte en beter gevoede kinderen. De voeding in de eerste levensjaren is erg bepalend voor de ontwikkeling van kinderen. Lokale markt Miloso, Zambia (Pit)
Supermarkt (zo groot als Wal-Mart) in Lusaka, hoofdstad van Zambia (Pit)
19
Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) Zwanger worden, zwanger zijn en bevallen gaan in ontwikkelingslanden gepaard met ziekte en complicaties. Van alle millenniumdoelen is de minste winst geboekt op het terrein van moedersterfte en het verbeteren van ‘reproductieve gezondheid’. Dit is het gevolg van zwakke gezondheidszorg, genderongelijkheid, ziektes als malaria en HIV/aids, het gebrek aan anticonceptie en beperkte mogelijkheden tot veilige abortus. Moedersterfte ontwricht gezinnen, maar belemmert ook economische groei. Gebrekkige seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, zorgen voor een hoge en onevenwichtige bevolkingsgroei. Dat heeft gevolgen voor voedselzekerheid, werkgelegenheid en de beschikbaarheid van schaarse hulpbronnen en basisvoorzieningen. Nederland zet zich in voor het verminderen van moedersterfte en het verzekeren van algemene toegang tot ‘reproductieve gezondheid’. Specifieke doelen zijn: - Verbeterde toegang tot kwalitatief goede anticonceptie, medicijnen, vaccins en middelen voor ‘reproductieve gezondheid’. - Voorlichting van jongeren over seksualiteit, zodat ze zelf keuzes kunnen maken in relaties, seks en het gebruik van de anticonceptie. - Verbetering van de kwaliteit van en de toegang tot publieke en private gezondheidsdiensten, in relatie tot Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten. - Wegnemen van belemmeringen bij toegang tot gezondheidszorg voor achtergestelde groepen zoals drugsgebruikers, homo’s, prostituees en gevangen in diverse landen. Nederland is vergeleken met andere landen vooruitstrevend op het gebied van seksualiteit en voorbehoedsmiddelen. In Nederland is er een ver ontwikkelde mening over homoseksualiteit, biseksuelen, transseksuelen, prostituees en drugsgebruikers. De Nederlandse ervaring met publiek-private samenwerking in de gezondheidszorg, bijvoorbeeld met ziektekostenverzekering, is nuttig voor ontwikkelingslanden die samen met private partijen gezondheidszorg op lange termijn willen financieren.
Gezin in Malawi, met zes kinderen. (M.Pit)
20
Veiligheid en rechtsorde De wereldwijde veiligheidsproblematiek is veranderd. Extremistische groeperingen nemen vaker hun toevlucht tot landen en gebiedsdelen met een zwak bestuur en een zwakke rechtsorde. Internationale wapen- , drugs- en vrouwenhandelaren bereiken vanuit deze gebieden gemakkelijker het Westen. Conflicten tussen het binnenland leiden tot grotere vluchtelingenstromen en meer illegale immigratie. Veel asielzoekers in Nederland komen uit conflictlanden. Conflicten zorgen voor veel menselijk leed, belemmeren sociaaleconomische ontwikkeling en daarmee ook het bereiken van millenniumdoelen. Werkloosheid, uitsluiting, mensenrechtenschending of onveiligheid dragen op hun beurt bij aan het ontstaan van gewelddadige conflicten. Die conflicten zijn rampzalig voor de economie. Nederland zet zich in voor het bevorderen van menselijke veiligheid in zwakke staten door de onderliggende oorzaken van instabiliteit, conflict en uitsluiting aan te pakken. Dit schept de voorwaarde voor meer veiligheid en ontwikkeling. De problemen vragen om een samenhangende en specifieke benadering op basis van drie doelstellingen: - Verbeteren van veiligheid van mensen en bevorderen van rechtsorde. Deze aanpak bevordert de stabiliteit in fragiele staten, die ook van belang is voor de veiligheid in Nederland. - Bijdragen aan legitieme overheden met voldoende capaciteit voor uitvoering van de meeste wezenlijke functies. - Zichtbare resultaten door snelle levering van sociale voorzieningen en werkgelegenheid. Nederland zet zich bilateraal in voor zaken die internationaal nog onderbelicht zijn en waarin Nederland relatief goed in is, zoals hervorming van de veiligheidssector en ontwikkeling van de rechtsstaat. Ook gaat het om politieke aandacht bij vredesonderhandelingen, en de samenwerking tussen het Nederlandse en lokale bedrijfsleven. Crisis in Mali (vn.nl, 2013)
21
Naast de vier speerpunten heeft Nederland nog andere gegevens betrokken in het selectieproces. -
Er moet voldoende zicht zijn op het behalen van ontwikkelingsresultaten, mede door de Nederlandse meerwaarde en het dienen van de Nederlandse belangen. De mogelijkheden voor Nederland om in te zetten op de vier speerpunten en de bredere Nederlandse belangen hebben daarom een belangrijke rol gespeeld in het selectieproces.
-
Het inkomens-armoede niveau. Welke landen hebben een laag inkomensniveau en welke landen hebben een inmiddels de status van middeninkomensland bereikt? Welke behoeften hebben landen? Van belang is ook in hoeverre landen door belastingheffing kunnen voorzien in hun eigen inkomsten. Ten slotte is ook het aandeel van ontwikkelingsgeld in de overheidsbegroting vastgesteld.
-
Er is een inventarisatie gemaakt van de mogelijkheden om de speerpunten vorm te geven. Daartoe is voor elk van de 33 huidige (2011) partnerlanden een ‘quick scan’ gemaakt, om te zien waar kansen liggen en waar Nederland iets te bieden heeft. Er is gekeken naar specifieke problemen, trends en belemmeringen op elk van de speerpunten.
-
Kansen voor en belangen van de meest betrokken vakdepartementen, met als centrale vragen: in welke landen kan Nederland met kennis, expertise en netwerken bijdragen aan zelfredzaamheid? En in welke landen spelen specifieke Nederlandse belangen op terrein van veiligheid en economie?
-
Omvang van het lopende hulpprogramma in financiële termen, het aantal Nederlandse ontwikkelingsactiviteiten en de meerwaarde van Nederland als donor. Uitfasering ligt meer voor de hand in landen waar afbouw van een programma sneller kan en in goede samenwerking met het ontwikkelingsland.
-
De mate van goed bestuur, inclusief democratisering, naleving van mensenrechten en corruptiebestrijding (dan wel mogelijk om deze te bevorderen).
-
De mate waarin eventuele sluiting of omvorming van het ontwikkelingsprogramma bijdraagt aan de voorgenomen bezuinigingen.
Om de effectiviteit te vergroten, zorgvuldig donorschap te stimuleren, is bij de landenkeuze extra aandacht gegeven aan de werkverdeling tussen donoren. Een land komt niet in aanmerking voor begrotingssteun wanneer er sprake is van corruptie, schending van mensenrechten of onvoldoende good governance (goede regering). Conclusie: Een land komt in aanmerking voor ontwikkelingshulp als Nederland zich voor de 4 speerpunten (water, voedselzekerheid, veiligheid & rechtsorde en Seksuele & Reproductieve Gezondheid & Rechten) kan inzetten. Daarnaast gelden er nog andere selectiecriteria zoals de mogelijkheid om doelstellingen te behalen en het inkomens-armoede niveau. 22
5. Aan welke landen geeft Nederland ontwikkelingshulp? De uitkomst van het selectieproces is een lijst van landen die in aanmerking komen voor de status van partnerland. Partnerlanden zijn landen waarmee Nederland een meerjarige bilaterale ontwikkelingsrelatie onderhoudt. In de partnerlanden worden programma’s voor de speerpunten water, SRGR, voedselzekerheid en veiligheid en rechtsorde uitgevoerd. De inzet van de mensen en middelen wordt afgestemd op deze speerpunten. De regering hanteert voor bilaterale programma’s in partnerlanden een financiële ondergrens van 15 miljoen euro. De vorige regering heeft de partnerlanden in drie profielen verdeeld. Per profiel gelden specifieke doelen. De regering handhaaft deze indeling omdat hieruit de keuze en vormgeving van de programma’s logisch kan worden afgeleid. Een aantal jaar geleden gaf Nederland nog aan 33 landen bilaterale ontwikkelingshulp. Sinds 2011 richt de overheid zich nu nog maar op 15 landen en in 3 transitielanden wordt de hulp afgebouwd. De 15 landen scoren hoog op de uitgangspunten voor de landenkeuze. In het uiteindelijke selectieproces zijn alle genoemde criteria betrokken en meegewogen. De transitielanden zijn: Colombia, Vietnam en Zuid-Afrika. Het kabinet wil het aantal partnerlanden op termijn terugbrengen naar tien, zoals he WRR-rapport ook aanbeveelt. WRR staat voor: Wettenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Dit is een onafhankelijke denktank voor de Nederlandse regering.
(NCDO) De overheid vindt dat er meer kan worden bereikt met het budget voor ontwikkelingshulp door het budget niet over te veel landen uit te smeren. Daarom concentreert de ontwikkelingshulp zich in de periode tot 2015 nog maar op 15 landen. De 15 partnerlanden zijn verdeeld over 3 profielen. In dat profiel staat beschreven welke soort steun een land nodig heeft. Daarbij houdt de overheid rekening met de onderwerpen water, voedselzekerheid, seksuele gezondheid en veiligheid en rechtsorde. Die onderwerpen zijn ten slotte aangewezen als speerpunten van het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. 23
Profiel 1: Landen met een te laag inkomen om zelfstandig de millenniumdoelen te halen. Landen in profiel 1 zijn lage-inkomenslanden waar hulp een belangrijke rol in ontwikkeling speelt. Deze landen beschikken over onvoldoende middelen om de investeringen te doen die nodig zijn om de millenniumdoelen te halen. De landen die onder profiel 1 vallen zijn:
Benin Ethiopië Mali Mozambique Oeganda Rwanda
Deze landen zijn in de onderstaande kaarten geel of blauw onderstreept.
Bnp per hoofd van de bevolking (koopkracht), Afrika, jaar 2012 (Index Mundi , 2012)
24
Bevolking onder armoede grens, Afrika, jaar 2012 (Index Mundi, 2012)
Index van de menselijke ontwikkeling, Afrika (Wikipedia, HDI-index , 2013)
25
Profiel 2: Landen met een fragiele rechtstaat In de landen van profiel 2 vormt een gebundelde benadering van vrede, veiligheid en ontwikkeling (inclusief rechtsstaatsontwikkeling) de kern van het programma. Het gaat om een gelijktijdige inzet op veiligheid, legitiem bestuur en sociaaleconomische ontwikkeling.
Afghanistan Burundi Jemen Palestijnse gebieden Zuid-Soedan Diverse vormen van overheid, wereld (diverse vormen van overheid , 2011)
Palestijnse gebieden
Afghanistan Jemen
Zuid-Soedan Burundi
Volledige presidentiële republieken. Presidentiële regeringsvorm, met een aan het parlement gebonden uitvoerende macht. Semi-presidentiele republieken. Parlementaire republieken. Parlementaire constitutionele monarchieën, waar de vorst geen macht meer uitoefent. Parlementaire constitutionele monarchieën, waar de vorst wél macht uitoefent (vaak samen met een weinig invloed hebbend parlement). Absolute monarchieën. Eenpartijstaten. Landen, waarbij de regering haar constitutionele machten zijn opgeschort (bijv. bij militaire dictaturen). Landen, waar geen van bovenstaande categorieën van toepassing is.
Zoals te zien is zijn de meeste landen waar Nederland hulp aanbiedt blauw. Dit betekent dat het land een volledig presidentiële republiek is.
26
In een presidentieel systeem is de president zowel staatshoofd als regeringsleider, dit in tegenstelling tot het parlementair en het semi-presidentieel systeem, waar deze functies gescheiden zijn en er de functie van minister-president bestaat, die de regeringsleider is. De macht van het staatshoofd is dan ook sterker dan in andere systemen, critici spreken wel van een 'keizerlijk presidentschap'. De president vertegenwoordigt als enige de uitvoerende macht, zijn kabinet maakt daar dus geen deel van uit, en heeft in de meeste landen met dit systeem de mogelijkheid zijn veto uit te spreken over voorstellen van het congres, rechters te benoemen en gratie te verlenen en is vaak ook opperbevelhebber van het leger. Tegenstanders beargumenteren dat het presidentieel stelsel een instabiele regeringsvorm oplevert. Vaak veroordelen de kiezers in hun wijsheid een president van de ene kant tot samenwerking met een parlement van de andere kant. De president kan het parlement niet ontbinden, en het parlement kan de president niet naar huis sturen (behalve in geval van ambtsmisdrijven). Het resultaat is dan ofwel een verlammende periode van politieke controverse ofwel de president die zijn bevoegdheden eenzijdig uitbreidt en op autoritaire wijze verder regeert zonder zich veel van het congres aan te trekken. (Presidentieel systeem, 2013) Profiel 3: Ontwikkelingslanden met een gezonde economische groei In profiel 3 zitten landen met een gezonde economische groei. Bij profiel 3 landen is er sprake van inzet op de vier speerpunten. In de komende jaren zal het budget voor deze groep landen echter afnemen, in de verwachting dat betrokken landen steeds meer in staat zullen zijn hun eigen ontwikkeling vorm te geven zonder bilaterale inspanningen.
Bangladesh Ghana Indonesië Kenia
Conclusie: Nederland geeft ontwikkelingshulp aan 15 landen die verdeeld zijn over 3 profielen: - landen met een te laag inkomen om zelfstandig de millenniumdoelen te halen: Benin, Ethiopië, Mali, Mozambique, Oeganda en Rwanda - landen met een fragiele rechtstaat: Afghanistan, Burundi, Jemen, Palestijnse gebieden en Zuid-Soedan -ontwikkelingslanden met een gezonde economische groei. Bangladesh, Ghana, Indonesië en Kenia
27
Nederland: uitbetaling van de bilaterale hulp aan de 15 partnerlanden per sector.
(Nederland: uitbetalingen van de bilateralehulp aan de 15 partnerlanden per sector , 2011) Bij het beantwoorden van deelvraag 3 en 4 heb ik de volgende bron gebruikt: (Focusbrief ontwikellingssamenwerking , 2011)
28
6. Wat voor soorten ontwikkelingshulp zijn er? Er zijn verschillende soorten ontwikkelingshulp. De Nederlandse rijksoverheid is de grootste gever. Dat komt door de omvang van het hulpbudget dat de overheid jaarlijks weggeeft: ongeveer 5 miljard euro. Particuliere hulporganisaties kunnen niet tippen aan die forse geldbuidel. Bovendien worden veel particuliere hulporganisaties zwaar gesubsidieerd door de overheid. De 5 miljard euro wordt beheerd door het directoraat-generaal Internationale Samenwerking (DGIS), een onderdeel van het ministerie van Buitenlandse Zaken. DGIS staat onder leiding van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking. De minister geeft zijn hulpbudget voornamelijk uit aan: -
bilaterale (tweezijdige) hulp (ongeveer 30% van het hulpbudget): via de Nederlandse overheid rechtstreeks aan de overheid van een ander land multilaterale instellingen (24% hulpbudget): zoals de Europese Unie (EU) de Wereldbank en de Verenigde Naties (VN) maatschappelijk of niet-gouvernementele organisatie (ngo’s), (23% van hulpbudget): zoals Oxfam Novib, Icco, Hivos bedrijven (6% hulpbudget): zoals Philips, Unilever overig (17% hulpbudget): onder meer exportkredietverzekeringen. (Rijksoverheid, financiering ontwikkelingssamenwerking , 2011)
Kanalen waar de overheid geld aan geeft in procenten bilateraal 30% multilateraal 24% ngo's 23% bedrijven 6% overig 17%
Hieronder worden de soorten ontwikkelingshulp uitgelegd. Bilaterale hulp Bilaterale hulp is hulp tussen de regering van het ontwikkelingsland en de regering van het donorland. De coördinatie van deze steun is in handen van de Nederlandse ambassades in de ontvangende landen. Het geld gaat via de Nederlandse overheid rechtstreeks naar de overheid van een ontwikkelingsland.
29
Multilaterale hulp Nederland werkt samen met andere donorlanden en met internationale organisaties zoals de Wereldbank. Voor internationale samenwerking wordt gekozen omdat sommige problemen in een ontwikkelingsland een bredere aanpak nodig hebben. Nederland ondersteunt internationale organisaties met geld, menskracht en ideeën. Deze vorm van ontwikkelingshulp noemt men multilaterale hulp. Multilaterale hulp is geld dat de overheid stort in de kassen van organisaties als de Verenigde Naties en de Wereldbank. Zij voeren daar op hun beurt ontwikkelingsprogramma’s mee uit. Niet-gouvernementele hulp Niet-gouvernementele organisaties (ngo's) zijn particuliere, onafhankelijke hulporganisaties. Hun inkomsten bestaan vooral uit donaties van particulieren, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Soms ontvangen zij subsidies van de overheid. Een aantal bekende Nederlandse hulp- organisaties zijn Oxfam Novib, Artsen Zonder Grenzen, het Rode Kruis etc. Voor 2004 waren veel van dit soort organisaties voor bijna 75 procent van hun inkomsten afhankelijk van overheidssubsidies. Vanaf 2004 eist de overheid van de ngo’s dat ze ten minste een kwart van hun inkomsten uit andere bronnen halen dan uit subsidies. Doen ze dat niet, dan krijgen ze geen overheidssteun.
(Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten, 2004)
(icco) (oxfam novib) (artsenzondergrenzen)
Particuliere initiatieven Particuliere Initiatieven is een verzamelnaam voor burgers die, al dan niet in georganiseerd verband, actief bijdragen aan armoedevermindering in ontwikkelingslanden. De inzet van deze burgers gaat verder dan financiële steun: zij zijn actief betrokken bij projecten en onderhouden doorgaans directe contacten met personen en organisaties in ontwikkelingslanden. Het aantal particuliere initiatieven in Nederland wordt geschat op 6.400. De particuliere hulp wordt ook wel 'doe het zelf ontwikkelingshulp' genoemd.
30
Geldoverschrijvingen van migranten naar thuisland Naast de verschillende soorten hulp die hierboven benoemd zijn, bestaat er ook nog een ander soort hulp. Migranten sturen namelijk steeds vaker geld naar het thuisland. Dit blijkt uit onderzoek van De Nederlandse Bank.
(nu.nl, 2013)
Noodhulp (Humanitaire hulp) Noodhulp onderscheidt zich van ontwikkelingshulp. Noodhulp biedt namelijk een oplossing voor tijdelijke problemen die veroorzaakt zijn door natuurrampen of gewapende conflicten. Nederland geeft noodhulp wanneer een land dat is getroffen door een ramp of oorlog daar zelf om vraagt. Er gelden daarbij een aantal regels. Het moet gaan om: -
een levensbedreigende situatie het verlichten van het lijden van (de meest kwetsbare) mensen hulp naar behoefte (niet meer en niet minder) onpartijdige hulp (dus ongeacht ras, religie, politieke overtuiging of geslacht) aanpassing aan de plaatselijke omstandigheden en gebruiken.
Nederland geeft meestal geen hulp aan de overheden van getroffen landen, maar vrijwel altijd via internationale partners. Meestal zijn dat de Verenigde Naties (VN) of het Internationale Rode Kruis. In veel gevallen worden ook niet-gouvernementele organisaties (ngo's) ingeschakeld. Die zijn eerst onderzocht op betrouwbaarheid, geschiktheid, hun capaciteit om de hulp ook echt uit te voeren en op de intentie goed samen te werken met de VN.
31
Voorbeelden van de Nederlandse humanitaire hulp zijn te vinden in Haïti, Darfur (Soedan, de Democratische Republiek Congo (DRC) enzovoort. Er worden allerlei soorten hulp gegeven, zoals: -
onderdak voor ontheemden: bijvoorbeeld in tenten voedsel en landbouw: verstrekken van levensmiddelen gezondheid: medicijnen, artsen, reddingswerkers water en sanitair: drinkwater verstrekken, (tijdelijke) wc’s aanleggen onderwijs: noodscholen bescherming van kwetsbare mensen: bewaking van kampen kleinschalige terugkeer en hervestiging van vluchtelingen en ontheemden.
(Rijksoverheid ontwikkelingssamenwerking noodhulp bij rampen en oorlog )
(Miljard voor noodhulp aan Filipijnen , 2013) (4 hulporganisaties stoppen in Haïti, 2012)
32
Ontwikkelingshulp via bedrijven Economische groei is een belangrijk middel in de strijd tegen armoede. Een bloeiend bedrijfsleven (private sector) leidt tot meer banen. Dus ook meer mensen met een eigen inkomen die voor zichzelf kunnen zorgen. Daarom wil Nederland de groei van de private sector in ontwikkelingslanden stimuleren. Samenwerkingsverbanden tussen overheid, bedrijfsleven en andere partners, de zogeheten publiek-private partnerschappen (ppp’s), ziet het kabinet als effectief middel voor ontwikkeling. Zo werkt waterleidingbedrijf Vitens bijvoorbeeld samen met het overheidsfonds FIPAG in Mozambique. Door aanleg van leidingen en managementadviezen krijgt een kwart miljoen mensen veilig drinkwater. Inmiddels zijn er al 75 partnerschappen waarin het bedrijfsleven deelneemt. (Overzicht financiering ontwikkelingshulp) Microkredieten Microkredieten zijn kleine leningen aan (startende) ondernemers in ontwikkelingslanden. De omvang van een krediet varieert van enkele tientjes tot maximaal een paar honderd euro. De kredieten worden verstrekt aan arme mensen die bij een gewone bank niet in aanmerking komen voor een lening, omdat ze geen onderpand of stabiel inkomen hebben. Met het geld krijgen zij de mogelijkheid om een winkeltje te starten, een koe te kopen of een naaimachine aan te schaffen, in de hoop dat ze daarmee in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. Een groot deel van de microkredieten gaat naar vrouwen, omdat juist hun ontwikkeling vaak een belangrijke stimulans is voor de ontwikkeling van een familie of gemeenschap. Een microkrediet is een lening en moet dus worden terugbetaald. Dat gebeurt vaak in kleine stapjes van enkele euro’s per week of per maand. Microkredieten worden verstrekt door banken die speciaal voor dat doel zijn opgericht. Het gaat hierbij om het helpen zichzelf te ontwikkelen (ontwikkelen van financiering) en niet alleen om het geven van geld (financiering van ontwikkeling). (Microkrediet , 2013) Conclusie: Er zijn verschillende soorten ontwikkelingshulp: bilaterale hulp, multilaterale hulp, niet-gouvernementele hulp, particuliere initiatieven, geldoverschrijvingen van immigranten naar thuisland, noodhulp (humanitaire hulp), ontwikkelingshulp via bedrijven en microkredieten. De grootste gever is de rijksoverheid, die jaarlijks ongeveer 5 miljard euro besteedt aan ontwikkelingshulp.
33
7. Wat is de effectiviteit van ontwikkelingshulp? Ondanks de (deels) goede bedoelingen heeft ontwikkelingshulp negatieve bijeffecten die sterker zijn dan de intenties. Na 60 jaar hulp en 2,3 biljoen dollar verder neemt internationaal de roep toe om alternatieve wegen te bewandelen. Nog steeds zijn er veel landen arm, sommige landen zijn zelfs armer dan in het recente verleden. Er lijkt sinds het einde van de vorige eeuw weliswaar enige verbetering op te treden, maar volgens critici heeft dat weinig met hulp te maken en meer met de export van grondstoffen, zoals olie. Ondanks de enorme bedragen die gegeven zijn, zijn er maar weinig duurzame successen te benoemen. Zeker is het zo dat de nauwe doelstelling van geïsoleerde projecten regelmatig gehaald wordt, in de zin dat het is gelukt om zoveel waterpompen in land X te installeren of het analfabetisme zoveel procentpunt te laten dalen. Maar de eigenlijke lange-termijndoelstelling van de hulp – economische groei en het op eigen benen staan van ontwikkelingslanden – is eigenlijk nergens bereikt.
(Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009)
34
Ontwikkelingshulp, zinvol of zinloos? Als deze vraag beantwoord wordt, wordt vaak gekeken naar de korte en lange termijn. Ontwikkelingshulp wordt zinvol gevonden als gekeken wordt op de korte termijn, op projectniveau worden successen behaald. Bijvoorbeeld 50 miljoen schoolboeken naar Bangladesch of successen op scherp afgebakende beleidsterreinen (toename van het aantal schoolgaande kinderen). Ontwikkelingshulp is zinloos als gekeken wordt naar de lange termijn op macro-economisch terrein (Afrika is arm gebleven, ondanks vele decennia hulp). Mensen die ontwikkelingshulp bekijken op macro niveau erkennen de wereldwijde daling van het aantal mensen dat leeft van één dollar per dag. Maar wijzen erop dat die afname vooral te danken is aan de economische explosie in China en India, waardoor veel Aziaten uit de armoede worden getild. In grote delen van Afrika is op dit vlak weinig vooruitgang geboekt en steeg het totale aantal extreem arme mensen aan het begin van de nieuwe eeuw zelfs met tientallen miljoenen. Deze tegenstelling wordt de ‘macro-micro paradox’ genoemd: je kunt klein kijken of groot kijken. Beide groepen zouden dus tegelijkertijd gelijk kunnen hebben. Ik citeer hieronder een stuk uit het artikel “Waarom ontwikkelingshulp niet werkt en hoe Afrika zich wel kan ontwikkelen” van Arjen Nijeboer, dat aangeeft dat de ontwikkelingshulp geen effect heeft gehad: “De Indiase IMF-economen Rajan en Subramanian brachten in 2005 een grote hoeveelheid data bijeen over de effectiviteit van ontwikkelingshulp gedurende 4 decennia. Hun conclusie was dat er nergens een positief verband gevo nden kon worden tussen hulp en economische ontwikkeling. De conclusie gold ook voor staten die over good governance of andere positieve randvoorwaarden beschikten, en eveneens wanneer andere tijdsperiodes genomen werden of er gecorrigeerd werd voor het gegeven dat hulp vaak ging naar landen die net een crisis achter de rug hadden. Deze conclusie wordt ondersteund door onderzoek van de economen Clemens, Radelet en Bhavnani van het Global Center for Development. De landen die de afgelopen 30 jaar het meeste op buitenlandse hulp waren aangewezen, lieten in die periode een economische groei van minus 0,2%. Tussen 1970 en 1996, toen de buitenlandse hulp op z’n hoogtepunt was, is het aantal armen in Afrika toegenomen van 11% van de bevolking naar 66% (ofwel 600 miljoen mensen). Hoewel zaken als kindersterfte en analfabetisme aanzienlijk zijn verbeterd, staat Afrika er in veel opzichten slechter voor dan in 1960. Daarom is er een groeiende groep deskundigen – saillant genoeg juist veelal afkomstig uit ontwikkelingslanden – die stelt dat hulp juist schadelijk is voor ontwikkeling en op termijn beëindigd dient te worden: o.a. de Peruaanse econoom Hernando de Soto, de uitvinder van het microkrediet Muhammad Yunus, de Ugandese journalist Andrew Mwenda en de Keniaanse econoom James Shikwati ”.
35
Waarom werkt ontwikkelingshulp niet? Schrijfster Dambisa Moyo die uit Zambia komt, en promoveerde in Oxford, en een succesvolle carrière bij onder andere de investeringsbank Goldman Sachs achter de rug heeft, is van mening dat ontwikkelingshulp van private organisaties niet per se schadelijk is – ze is bestuurslid bij diverse hulporganisaties – en in het geval van overstromingen en hongersnoden is er een morele plicht om te helpen. Maar vooral de officiële ontwikkelingshulp van regering tot regering (bilateraal) werkt niet om de volgende redenen: • Buitenlandse hulp wakkert corruptie aan. Bilaterale hulp is eenvoudig te stelen. De Wereldbank en het IMF waren vanaf het begin op de hoogte van grootschalige diefstal en fraude, maar traden nooit op. President Mobutu van Zaïre (inmiddels de Democratische Republiek Congo) heeft naar schatting 5 miljard dollar achterover gedrukt, evenveel als het land in zijn hele geschiedenis aan buitenlandse hulp ontving. In Uganda is corruptie met hulpgelden zo omvangrijk dat volgens schattingen slechts 20 cent van elke dollar haar bestemming bereikt. Een vroege criticus van ontwikkelingshulp, de econoom Peter Bauer, definieerde ontwikkelingshulp als transfers van de armen in rijke landen naar de rijken in arme landen. “Als de Wereldbank denkt dat het een elektriciteitsfabriek financiert, financiert het in werkelijkheid een bordeel”, aldus onderdirecteur van de Wereldbank Paul Rosentain-Rudin in 1947.
Corruptie per land 2013. Hoe lager de CPI, hoe meer corruptie. (Transparency Internationial, 2013)
36
Foto: Parlementsgebouw Lilongwe, Malawi 2013. Malawi valt onder de armste tien landen ter wereld. (M.Pit)
Foto: Arm gezin, moeder met vier kinderen, Madosa, Malawi 2013 (M.Pit) 37
•Gratis spullen drijven lokale producenten uit de markt. Zoals de Keniaanse econoom James Shikwati in een interview in Der Spiegel zei over het verspreiden van gratis kleding in Afrika: “Waarom krijgen we die bergen kleding hier? Niemand vriest hier dood. In plaats daarvan gaan onze kleermakers failliet. In 1997 waren nog 137.000 mensen werkzaam in de kledingindustrie in Nigeria en in 2003 was dit gedaald naar 57.000. (…) De kleermakers zitten in hetzelfde schuitje als onze boeren. Zelfs in de lagelonenlanden van Afrika kunnen de boeren niet concurreren tegen gratis producten. (…) En omdat de boeren bezwijken onder deze oneerlijke concurrentie, heeft Kenia niet voldoende reserves als er volgend jaar weer een voedseltekort is. Het is een simpele maar fatale cyclus.”
Foto: Een Zambiaanse bouwvakker met Unox muts op, 2013. (Pit)
Foto: tweedehands kledinghandel Malawi, 2013. (M.Pit)
•Buitenlandse hulp maakt Afrikaanse regeringen passief. In sommige Afrikaanse staten maakt hulp 50 tot 70 procent van het overheidsbudget uit. Deze regeringen hebben geen enkele prikkel om hun economie te ontwikkelen of een functionerend belastingsysteem op te zetten. Het is veel rationeler voor hen om hun energie te steken in Westerse donoren. Ze ontwikkelen geen relatie met hun eigen bevolking die, als ze belasting zou betalen, daar ook iets voor zou terugeisen in de vorm van publieke goederen of een bescherming van hun privébezit. •Veel Afrikaanse landen hebben te weinig opnamecapaciteit voor de grote hulpstromen. Ze hebben nauwelijks mogelijkheden om het geld zinnig te besteden. De kennis, techniek etc. ontbreekt. Hulp wordt daarom vooral geconsumeerd in plaats van duurzaam geïnvesteerd. Zoals de Centraal-Afrikaanse leider Bokassa het zei: “We vragen de Fransen om geld. We krijgen en we verspillen het.” •Hulp leidt tot inflatie en lagere export. Er komt een grote hoeveelheid geld het land binnen, dat moet omgewisseld worden voor de lokale munt voordat het kan worden uitgegeven. Dit werkt prijsopdrijvend, er is dus sprake van inflatie, (goederen worden duurder/ de munten zijn minder waard). Export van zo’n land wordt hierdoor duur voor omringende landen. •Grootschalige hulp wakkert (etnische) conflicten tussen bevolkingsgroepen aan, die onderling de strijd aangaan om controle over de staat, de kip met de gouden eieren. In 50 jaar tijd zijn er 40 miljoen Afrikanen omgekomen in burgeroorlogen. 38
•Er is geen exit strategy. Hulp kan goed werken als het kort en krachtig is. Maar Afrika drijft al 60 jaar op buitenlandse hulp en niemand gelooft dat hier op afzienbare termijn een einde aan komt. Hulp heeft daarom niet meer de rol van een startmotor die een land op eigen benen helpt, maar creëert in plaats daarvan een eindeloze afhankelijkheid. •Misschien nog wel Moyo’s belangrijkste argument is het feit dat het Westen samen met zakken dollars ook de boodschap aan Afrika geeft dat er iets vreselijk mis is met Afrikanen waardoor zij niet in staat zijn voor zichzelf te zorgen en vooral moeten leren hoe ze hun hand ophouden. Psychologen hebben steeds meer oog voor de diepwerkende kracht die uitgaat van iemands ideeën over zichzelf. “We moeten ophouden onszelf als bedelaars te zien”, aldus James Shikwati.
Ik kan mij wel vinden in de bovenstaande mening dat ontwikkelingshulp wat tot nu toe gegeven is, op lange termijn, niet helpt. De punten die hierboven beschreven zijn, zijn heel herkenbaar. Zowel in Zambia als in Malawi was bijvoorbeeld te zien hoe arm het land is maar ook hoe rijk de hoofdsteden zijn en dan met name het overweldigende parlementsgebouw in Lilongwe, Malawi. Tevens hebben we veel tweedehandskleding zaken gezien en is mijn persoonlijke ervaring dat mensen dingen aan mij vroegen om te krijgen. Bijvoorbeeld mijn horloge, pen, schoenen, etc. Zelf denk ik: “werk en doe iets om geld te verdienen in plaats van spullen te vragen.”
Bij het beantwoorden van deze deelvraag, heb ik gebruik gemaakt van de volgende bron: (waarom ontwikkelingshulp niet werkt en hoe afrika zich wel kan ontwikkelen, 2009) Conclusie: Op de korte termijn lijkt ontwikkelingshulp op project niveau zinvol te zijn en lijken gestelde doelstellingen gehaald te worden. Ontwikkelingshulp blijkt echter op de lange termijn zinloos te zijn. Ontwikkelingslanden ontwikkelen geen zelfstandige, groeiende economie maar blijven afhankelijk van ontwikkelingshulp. Ontwikkelingshulp, zeker het verstrekken van geld op bilateraal vlak werkt juist op allerlei gebieden negatief door; corruptie, werkt de economie tegen, stimuleert passiviteit, demotiveert, leidt tot inflatie, lagere export en wakkert etnische conflicten aan.
39
8. Wat is de toekomst van ontwikkelingshulp? De toekomst van ontwikkelingshulp lijkt oneindig, er komt letterlijk geen eind aan. Dit gezien het verleden waaruit blijkt dat de biljarden steun niet geleid hebben tot een ontwikkeld Afrika, de landen zijn economisch niet ontwikkeld, sterker nog de armoede is gestegen. De problemen van Afrika zijn gigantisch: historisch, geografisch en tribaal (conflicten door de diverse volksstammen). Ontwikkelingshulp is tevens oneindig omdat de ontwikkeling van Afrika extra tegengewerkt wordt door diverse factoren. Het Westen geeft weliswaar jaarlijks ruim 100 miljard dollar uit aan hulp, maar aan de andere kant houdt het westen de ontwikkelingslanden juist arm. Dat gebeurt onder meer door het ontwikkelingslanden bijna onmogelijk te maken om hun producten in het buitenland te verkopen: de invoertarieven die moeten worden betaald door ontwikkelingslanden, zijn extreem hoog. Daarnaast geven westerse overheden hun eigen boeren zo veel subsidie dat die hun producten voor dumpprijzen in de derde wereld kunnen verkopen. Plaatselijke boeren worden daarmee weggeconcurreerd. Het zijn een paar voorbeelden van factoren die de ontwikkeling van arme landen bemoeilijken. Ik ben van mening dat het Westen veel beter kan proberen deze barrières af te breken dan voortdurend hulpgelden aan ontwikkelingslanden over te maken. Hieronder een aantal factoren die een negatieve rol spelen in de ontwikkeling van Afrika: Landbouwsubsidies Westerse landbouwsubsidies zijn zeer concurrentievervalsend. Boeren uit de derde wereld kunnen niet concurreren met de zwaar gesubsidieerde westerse boeren. Dat geldt niet alleen voor producten zoals melk en vlees, maar ook voor suiker, rijst, katoen, fruit en noten. In totaal steunen westerse overheden hun landbouwsector met 350 miljard euro per jaar. (Human Development Report, 2005) Dat komt neer op 1 miljard doller per dag. Het westen geeft jaarlijks ruim driemaal zoveel uit aan landbouwsubsidies dan aan ontwikkelingshulp. Met deze flinke duw in de rug kunnen westerse landbouwproducten onder de marktprijs worden verkocht, onder meer in ontwikkelingslanden. Dat heeft een verwoestend effect op de lokale landbouwsector in de ontwikkelingslanden. Alternatief: Het afschaffen van landbouwsubsidies geeft wereldwijd een eerlijkere concurrentie positie van landen ten opzichte van elkaar. Efficiënte productie Ondanks de negatieve werking van westerse landbouwsubsidies, is er de vraag in hoeverre arme landen zouden profiteren van het afschaffen ervan. Want ook zonder subsidie is de westerse landbouwsector veel productiever en efficiënter dan in ontwikkelingslanden. Dat komt door de vergaande mechanisatie en industrialisatie van de landbouw in het Westen. De arbeidsproductiviteit in de landbouw in zuidelijk Afrika is slechts 0,7 procent van die in Nederland. (Eijk, 2007) Terwijl een boer in Nederland per jaar voor ruim 50 duizend dollar aan economische waarde produceert, komt een Afrikaanse boer niet verder dan 380 dollar. Niet zo gek dus dat een Hollandse ui op de markt in Senegal goedkoper is dan een ui die in Senegal zelf is geproduceerd, zelfs al zit er geen cent subsidie op de Nederlandse ui. De teelt in Nederland is eenvoudigweg veel efficiënter.
40
Alternatief: Boeren in ontwikkelingslanden zouden moeten leren hoe ze efficiënter en productiever hun land kunnen verbouwen. Door bijvoorbeeld irrigatiesystemen aan te leggen waardoor er vaker geoogst kan worden. Daarnaast zouden ze gebruik kunnen maken van gedomesticeerde planten / zaden, die beter bestand zijn tegen het klimaat en een hogere opbrengst geven. Zo zijn er meer alternatieven te bedenken, waardoor er efficiënter geproduceerd kan worden.
Productieproces uien telen in Nederland (uientelen, 2013)
Productieproces uien telen in Bas Congo, Afrika (Uienproductie lager door regen, 2013)
Invoertarieven en invoerbeperkingen Westerse producenten ontvangen niet alleen subsidies, maar hebben ook veel profijt van de tariefmuren die overheden in Europa, de Verenigde Staten en Japan opwerpen, om te voorkomen dat er producten van buiten hun markt binnenkomen. Producenten uit ontwikkelingslanden moeten extreem hoge invoerrechten betalen, voordat ze hun producten in het Westen mogen verkopen. Dit geldt niet alleen voor de landbouwproducten, maar vooral voor kleding en schoenen. Daarnaast stellen landen een quota in voor de invoer van goederen, zoals textiel. De regels voor internationale handel werken sterk in het nadeel van ontwikkelingslanden. In het algemeen geldt hoe armer een producerend land is, des te hoger de invoertarieven zijn die dat land moet betalen om goederen te exporteren naar rijke landen. Een ontwikkelingsland dat wil exporteren naar een rijk land, betaalt tarieven die bijna viermaal zo hoog zijn dan een rijk land naar een ander rijk land exporteert. Zie de afbeelding op de volgende pagina. De hoogte van de tarieven die rijke landen rekenen voor de import van goederen uit ontwikkelingslanden, is sterk afhankelijk van het soort product. Voor onbewerkte grondstoffen gelden lagere tarieven dan voor hoogwaardige producten. Dit leidt ertoe dat ontwikkelingslanden vooral grondstoffen exporteren en niet snel geneigd zijn om zelf fabrieken op te zetten om de grondstoffen te bewerken tot hoogwaardige producten. Dit hindert de economische groei in ontwikkelingslanden, want juist aan het maken van hoogwaardige producten valt geld te verdienen. Grondstoffen brengen over het algemeen weinig op.
41
(Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten, 2004)
Alternatief: Westerse landen moeten gelijke invoertarieven hanteren voor alle landen. Daarnaast zouden de invoertarieven voor grondstoffen én hoogwaardige producten op vergelijkbaar niveau moeten liggen. Braindrain Er werken meer Malawiaanse verpleegkundigen en dokters in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada dan in Malawi. Veel westerse landen werven personeel in de derde wereld. Het gaat soms om forse aantallen, zo blijkt uit een rapport van de Britse Royal African Society. Daarin staat dat alleen al het Verenigd Koninkrijk per jaar zo’n 14.000 verpleegsters uit het buitenland haalt. Dat is niet zo gek, want de salarissen in de westerse landen zijn veel hoger dan die in Malawi, een van de armste landen ter wereld. Vooral Afrikaanse landen hebben zwaar te lijden onder het vertrek van goed opgeleide mensen naar het Westen. Die ‘braindrain’ werkt de ontwikkeling van ontwikkelingslanden tegen. Het aantal inwoners per arts zegt iets over de gezondheidstoestand in een land. In Nederland is de gezondheidszorg behoorlijk goed met 3.921 arts per 1000 inwoners. In Malawi is de verhouding 0.019 arts per 1000 inwoners. 42
We are working under very difficult conditions. It's like we are in a war", laments Robert Lapyam Ayella, the only doctor at Mulanje District Hospital. (Africa's Deadly Brain Drain - Malawi , 2008)
Dichtheid van artsen (artsen / 1.000 inwoners), wereld, jaar 2012 (Index Mundi, 2012)
Alternatief: Het is lastig om braindrain te stoppen. Ik denk dat het een zaak van vraag en aanbod is. Goedkope buitenlandse werknemers zullen in de loop van de tijd hetzelfde verdienen als autochtone werknemers. Indien er een overschot aan personeel ontstaat, zal een land eerder autochtone werknemers aannemen om bijvoorbeeld communicatie/cultuur problemen te voorkomen. Remigratie (definitieve terugkeer van een emigrant naar zijn land van herkomst) kan dan gestimuleerd worden. Schulden Ontwikkelingslanden hebben enorme schulden. In totaal hebben ze een schuld aan het Westen van ongeveer 3 biljoen dollar. Jaarlijks betalen ontwikkelingslanden bijna 600 miljard dollar aan rente en aflossing (jubileedebtcampaign). Dat is bijna zes keer het bedrag dat ze jaarlijks aan ontwikkelingshulp ontvangen. Veel ontwikkelingslanden zijn niet in staat om zich te ontwikkelen vanwege de jaarlijkse rente en aflossing die ze moeten betalen. Er blijft eenvoudigweg niets over voor de noodzakelijke investeringen. Al jaren is de roep te horen om de onbetaalbare schulden kwijt te schelden, zodat ontwikkelingslanden hun geld nuttiger kunnen gebruiken, zoals het bouwen van scholen en ziekenhuizen etc. Er zijn inmiddels heel wat schulden kwijtgescholden. Landen die in aanmerking willen komen voor schuldverlichting, moeten aan strenge voorwaarden voldoen: ze moeten hun economie enigszins op orde hebben en een plan (Poverty Reduction Strategy Paper) hebben waar in staat op welke manier ze hun ontwikkeling ter hand willen nemen.
43
Schuldverlichting klinkt in theorie mooier dan dat het is. Want in zekere zin is het een sigaar uit eigen doos. Het geld om de verlichting mee te betalen gaat namelijk in veel westerse landen grotendeels ten koste van het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Dat geldt ook voor Nederland. (Rijksoverheid, Het Nederlandse Arikabeleid 1998-2006, evaluatie van de bilaterale samenwerking, 2008). Deze werkwijze gaat lijnrecht in tegen internationale afspraken, die stellen dat schuldverlichting niet ten koste mag gaan van het ontwikkelingsbudget. Die afspraken zijn ook door Nederland ondertekend, maar worden niet nageleefd. Alternatief: Schulden kwijtschelden en geen bilaterale geldleningen meer verstrekken.
Bij het beantwoorden van deze deelvraag, heb ik gebruik gemaakt van de volgende bron: (Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst, 2009) Conclusie: De toekomst van ontwikkelingshulp is oneindig als er op wereldniveau geen zaken veranderen. Hierbij gaat het om het afschaffen van landbouwsubsidies, het gelijktrekken van invoertarieven en afschaffen van invoerbeperkingen, het stimuleren van efficiëntere productie, het aflossen van schulden, het stoppen van bilaterale geldleningen en het demotiveren van braindrain.
44
Samenvatting Ontwikkelingshulp is de hulp die rijke, westerse landen geven aan arme landen, de zogenaamde ontwikkelingslanden. Ontwikkelingshulp kan op diverse terreinen gegeven worden. Zowel door overheden als door particuliere initiatieven. In de loop van de geschiedenis is gebleken dat de ontwikkelingshulp steeds gekoppeld werd aan allerlei doelstellingen en (eigen)belangen typerend voor het betreffende tijdperk. Ondanks de vele “biljoenen” hulpgelden hebben de ontwikkelingslanden zich door de jaren heen niet ontwikkeld in economisch opzicht en is de armoede niet verminderd. De reden waarom er ontwikkelingshulp wordt gegeven is voor een groot deel eigen belang: het verbeteren van de economische positie van Nederland in de wereld, het bevorderen van stabiliteit en veiligheid in de wereld en het bevorderen van mensenrechten en rechtsstaat. Een voorbeeld hiervan is de hulp aan landen tijdens de Koude Oorlog om internationale invloed te hebben. Een land komt in aanmerking voor ontwikkelingshulp als Nederland zich voor de 4 speerpunten (water, voedselzekerheid, veiligheid & rechtsorde en seksuele & reproductieve gezondheid & rechten) kan inzetten. Daarnaast gelden er nog andere selectiecriteria zoals de mogelijkheid om doelstellingen te behalen en het inkomens-armoede niveau van een land. Nederland geeft ontwikkelingshulp aan 15 landen die verdeeld zijn over 3 profielen: - landen met een te laag inkomen om zelfstandig de millenniumdoelen te halen: Benin, Ethiopië, Mali, Mozambique, Oeganda en Rwanda - landen met een fragiele rechtstaat: Afghanistan, Burundi, Jemen, Palestijnse gebieden en Zuid-Soedan -ontwikkelingslanden met een gezonde economische groei. Bangladesh, Ghana, Indonesië en Kenia Er zijn verschillende soorten ontwikkelingshulp: bilaterale hulp, multilaterale hulp, nietgouvernementele hulp, particuliere initiatieven, geldoverschrijvingen van immigranten naar thuisland, noodhulp (humanitaire hulp), ontwikkelingshulp via bedrijven en microkredieten. De grootste gever is de rijksoverheid, die jaarlijks ongeveer 5 miljard euro besteedt aan ontwikkelingshulp. Op de korte termijn lijkt ontwikkelingshulp op project niveau zinvol te zijn en lijken gestelde doelstellingen gehaald te worden. Ontwikkelingshulp blijkt op de lange termijn zinloos te zijn. Ontwikkelingslanden ontwikkelen geen zelfstandige, groeiende economie maar blijven afhankelijk van ontwikkelingshulp. Ontwikkelingshulp, zeker het verstrekken van geld op bilateraal vlak werkt juist op allerlei gebieden negatief door; corruptie, werkt de economie tegen, stimuleert passiviteit, demotiveert, leidt tot inflatie, lagere export en wakkert etnische conflicten aan. De toekomst van ontwikkelingshulp is oneindig als er op wereldniveau geen zaken veranderen. Hierbij gaat het om het afschaffen van landbouwsubsidies, het gelijktrekken van invoertarieven en afschaffen van invoerbeperkingen, het stimuleren van efficiëntere productie, het aflossen van schulden, het stoppen van bilaterale geldleningen en het demotiveren van braindrain.
45
Conclusie De vraag of ontwikkelingshulp zinvol of zinloos is kan niet zomaar beantwoord worden. Ontwikkelingshulp lijkt op de korte termijn zinvol te zijn, projectdoelstellingen worden gehaald, er gaan bijvoorbeeld meer meisjes naar school, of er zijn een x aantal waterputten geslagen. Op de lange termijn blijken de ontwikkelingslanden armer te worden en zich in economisch opzicht niet te ontwikkelen, men blijft afhankelijk van ontwikkelingshulp. Ontwikkelingshulp, met name bilaterale geldleningen, veroorzaakt zelfs negatieve effecten op de ontwikkeling van ontwikkelingslanden. Juist landen die historisch, geografisch en tribaal (conflicten door de diverse volksstammen) gezien al vaak grote problemen hadden en/of hebben. Zaken op wereldniveau, zoals bijvoorbeeld invoertarieven/beperkingen, werken de ontwikkeling ook tegen en zouden moeten veranderen, iets wat niet makkelijk in gang te zetten is. Concluderend lijkt het geven ontwikkelingshulp oneindig te zijn, een negatieve spiraal waar derde wereldlanden afhankelijk van blijven. Ontwikkelingshulp en de huidige invoerbelasting-, en subsidie afspraken binnen de wereldeconomie werkt negatief door op de ontwikkeling van derde wereldlanden. Tegen deze achtergrond vat ik mijn mening kort samen dat ontwikkelingshulp zinloos is en niet bijdraagt aan de ontwikkeling van een land, als de economie van het land zich niet ontwikkelt.
46
Reflectie Ik vond het erg interessant om mij te verdiepen in het vraagstuk over ontwikkelingshulp. Ik wist van te voren niet dat er zoveel informatie te vinden was over ontwikkelingshulp. Er is een grote hoeveelheid informatieve boeken en websites over ontwikkelingshulp. Daarnaast zijn er ook veel documenten, publicaties van de Rijksoverheid openbaar zoals de beantwoording van vragen overleg Raad Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking. Het onderwerp wat ik gekozen heb is breed, van een enkel beschreven aspect zou al een profiel werkstuk geschreven kunnen worden. Ik heb enorm veel gelezen en heb geleerd daarbij keuzes te maken. Ik heb mijn tijdpad zo goed mogelijk gevolgd, ik heb geen stress gehad en ik heb dit werkstuk op tijd afgemaakt. Wat ik heel leerzaam vond is dat er wereldwijd zaken meespelen die een enorme invloed hebben op de ontwikkeling van derde wereldlanden en dat de hulpverlening daarbij vergeleken in het niet komt te staan. Ook kijk ik veel kritischer naar goede doelen, enkel geld geven, zeker bilateraal, werkt juist sterk negatief door. Zelfs hulpgoederen geven, invoeren maakt economieën in ontwikkelingslanden kapot. Zelf ben ik gaan nadenken of de ontwikkelingshulp die ik gegeven heb in Zambia wel zinvol was. Na dit verslag weet ik dat het op korte termijn zinvol is, maar op lange termijn is hulp pas zinvol als de economie van een land zich ontwikkeld. Bovenstaande gevat in een voorbeeld: een vrouwelijke afgestuurde Zambiaanse arts vindt geen (goedbetaalde)baan in Zambia en vertrekt naar een westers land. In dit voorbeeld is het korte termijn- projectresultaat positief te noemen: er wordt meer onderwijs gegeven, er zijn zelfs meer meisjes die onderwijs volgen. Op de lange termijn, het feit dat door de slechte economie geen (goed) betaalde baan gevonden wordt, maakt de braindrain het resultaat negatief. Afsluitend kijk ik terug op de 30 jongeren die het werk “afpakken” van Zambiaanse bouwvakkers: door ons project wás er geld, voor de bouwmaterialen. Het was goed om de lokale mensen hierin gemotiveerd samen met ons aan het werk te zien. Voor die 30 jongeren en mijzelf was het een unieke ervaring om andere mensen en een andere cultuur te leren kennen. Een schitterende ervaring voor onszelf om nooit te vergeten. Onze rijkdom staat in scherp contrast met het leven daar en wordt weer op waarde geschat.
47
Bronnenlijst 4 hulporganisaties stoppen in Haïti. (2012, juni 27). Opgehaald van nos.nl: http://nos.nl/artikel/388652-4-hulporganisaties-stoppen-in-haiti.html Africa's Deadly Brain Drain - Malawi . (2008, januari 2008). Opgehaald van Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=ME-ICeVKukA Alden, C. (2007). China in Africa. In C. Alden, China in Africa :Partner, Competitor or Hegemon? (p. 96). Uitgeverij Zed Books. artsenzondergrenzen. (sd). Opgehaald van www.artsenzondergrenzen.nl Broere, H. B. (2004). De bewoge beweging. In H. B. Broere, De bewoge beweging: een halve eeuw solidariteit (p. 228). Uitgeverije Kit Publishers. diverse vormen van overheid . (2011). Opgehaald van Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Forms_of_government.svg Eijk, T. v. (2007). Ontwikkeling en arbeidsethos in Sub-Sahara Afrika. Kit publishers . Focusbrief ontwikellingssamenwerking . (2011, maart 18). Opgehaald van rijksoverheid: www.rijksoverheid.nl foto afgevaardigden Bretton Woods. (2008, oktober 21). Opgehaald van http://business.time.com/: http://content.time.com/time/business/article/0,8599,1852254,00.html foto White en Keynes. (1946, maart 8). Opgehaald van Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/File:WhiteandKeynes.jpg (2005). Human Development Report. United Nations Development Programme. icco. (sd). Opgehaald van www.icco.nl Index Mundi . (2012, juli). Opgehaald van BNP per hoofd van de bevolking : http://www.indexmundi.com/map/?t=0&v=67&r=af&l=nl Index Mundi. (2012, januari). Opgehaald van bevolking onder armoede grens: http://www.indexmundi.com/map/?t=0&v=69&r=xx&l=nl Index Mundi. (2012, januari 1). Opgehaald van dichtheid van artsen wereld : http://www.indexmundi.com/map/?t=0&v=2226&r=xx&l=nl international, t. (1996). transparency international. Opgehaald van transparency international : http://archive.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/previous_cpi jubileedebtcampaign. (sd). Opgehaald van http://www.jubileedebtcampaign.org.uk: http://www.jubileedebtcampaign.org.uk
48
Live aid. (1985, juli 13). Opgehaald van radiorewind.co.uk: http://www.radiorewind.co.uk/radio1/live_aid_show_page.htm M.Pit. Malawi 2013. Malawi. Microkrediet . (2013, november 14). Opgehaald van Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Microkrediet Miljard voor noodhulp aan Filipijnen . (2013, november 23). Opgehaald van nos.nl: http://nos.nl/artikel/578298-miljard-voor-noodhulp-aan-filipijnen.html Moyo, D. (2009). Doodlopende hulp: waarom ontwikkelingshulp niet werkt, en wat er wel moet gebeuren. Amsterdam/Antwerpen: Contact Uitgeverij. Nations, t. U. (2007). The Millennium Development Goals Report . the Statistics Division of the United Nations Department of Economic and Social Affairs. NCDO. (sd). Factsheet ontwikkelingsbeleid. Opgehaald van www.ncdo.nl: www.ncdo.nl Nederland: uitbetalingen van de bilateralehulp aan de 15 partnerlanden per sector . (2011). Opgehaald van http://www.oecd.org/dac/stats/aidstatisticsbyrecipientandsector.htm Nekkers, J. (1999). De Geschiedenis van 50 jaar Nederlandse Ontwikkelingssamenwerking. In De Geschiedenis van 50 jaar Nederlandse Ontwikkelingssamenwerking (p. 13). SDU Uitgeverij. nu.nl. (2013, april 4). migranten sturen miljarden naar thuisland. Opgehaald van nu.nl: http://www.nu.nl/geldzaken/3389007/migranten-sturen-miljarden-thuisland.html OECD. (sd). ODA trends from 1960 to 2012 - Interactive charts. Opgehaald van www.oecd.org: http://www.oecd.org/dac/stats/odatrendsfrom1960to2012.htm OECD-DAC. (2010, januari ). Benefits of investing in water and sanitation: an oecd perspective. Overzicht financiering ontwikkelingshulp. (sd). Opgehaald van Rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/financieringontwikkelingssamenwerking/overzicht-financiering-ontwikkelingshulp oxfam novib. (sd). Opgehaald van http://www.oxfamnovib.nl/ Pit, L. Zambia 2013. Zambia. Presidentieel systeem. (2013, augustus 2). Opgehaald van Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Presidentieel_systeem Reijngoud, T. (2004). Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten. In T. Reijngoud, Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten (p. 116). Utrecht: Kosmos. Reijngoud, T. (2009). Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst. Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgeverij .
49
Reijngoud, T. (2009). Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten: de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst. In Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten (pp. 82-85). Utrecht/Antwerpen: Kosmos. Reijngoud, T. (2009). Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten; de zin & onzin, de achtergronden, de spelers en de toekomst. In Ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten (pp. 81-82). Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgeverij. Renard, N. M. (2007). Ontwikkelingshulp faalt. In N. M. Renard, Ontwikkelingshulp faalt; is participatie het redmiddel? (p. 31). Leuven: Uitgeverij ACCO . Rijksoverheid. (sd). Opgehaald van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/financieringontwikkelingssamenwerking/overzicht-financiering-ontwikkelingshulp Rijksoverheid. (2008). Het Nederlandse Arikabeleid 1998-2006, evaluatie van de bilaterale samenwerking. In I. O. Beleidsevaluatie. Rijksoverheid. (2011). financiering ontwikkelingssamenwerking . Opgehaald van Rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/financieringontwikkelingssamenwerking Rijksoverheid ontwikkelingssamenwerking noodhulp bij rampen en oorlog . (sd). Opgehaald van www.rijksoverheid.nl: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/noodhulp-bijrampen-en-oorlog Transparency Internationial. (2013). Opgehaald van corruptie per land : http://cpi.transparency.org/cpi2013/results/ Uienproductie lager door regen. (2013, januari 3). Opgehaald van /www.uiennieuws.nl: http://www.uiennieuws.nl/artikel/92042/Bas-Congo-(Afrika)-Uienproductie-lager-doorregen uientelen. (2013, oktober 14). Opgehaald van akkerwijzer.nl: http://www.akkerwijzer.nl/nieuws/4170/80-uientelers-kiest-zelf-uienras vn.nl. (2013, januari 16). Opgehaald van Crisis in Mali : http://www.vn.nl/Bladwijzers/Bladwijzer/Crisis-in-Mali.htm Vossen, R. B. (2007). Hulp: waarom ontwikkelingshulp moet, groeit en verandert. Wormer: Inmerc Uitgeverij. waarom ontwikkelingshulp niet werkt en hoe afrika zich wel kan ontwikkelen. (2009). Opgehaald van www.arjennijeboer.nl: http://www.arjennijeboer.nl/artikelen/waarom-ontwikkelingshulpniet-werkt-en-hoe-afrika-zich-wel-kan-ontwikkelen/ Wikipedia. (sd). Opgehaald van Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/File:OECD.svg
50
Wikipedia. (2013, maart 14). HDI-index . Opgehaald van Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_Human_Development_Index Wikipedia. (sd). OESO. Opgehaald van Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Organisation_for_Economic_Co-operation_and_Development Wikipedia. (sd). ontwikkelingssamenwerking. Opgehaald van Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ontwikkelingssamenwerking Worldbank. (sd). World Bank History. Opgehaald van worldbank.org: http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTABOUTUS/EXTARCHIVES/0,,contentMDK:2 0053333~menuPK:63762~pagePK:36726~piPK:437378~theSitePK:29506,00.html
51
Logboek Datum
Tijd
Plaats
Activiteit
Opmerkingen
Afspraak
04-09-13
45 min
Linde College
Plus uur uitleg PWS
Uitleg gekregen over het PWS werkstuk.
Meneer van der Velde
04-09-13
45 min
Linde College
05-09-13
90 min
Thuis
13-09-13
45 min
18-09-13
30 min
Linde College, Leerotheek Thuis
20-09-13
30 min
Thuis
23-09-13
45 min
Linde College
26-09-13
120 min 90 min
Linde College
Ak uur gebruikt voor PWS onderwerp Gebrainstormd en invulformulier ingevuld, deelvragen bedacht etc. Informatie gezocht op internet over onderwerp. Alles even op een rijtje gezet. Informatieboeken opgezocht over ontwikkelingswerk en besteld bij de bibliotheek. Informatie op internet gezocht Informatie opgezocht
1-10-13
200 min
Thuis
2-10-13
10 min
Linde College
8-10-13
50 min
Thuis
10-10-13
45 min
Thuis
Documentaire tegenlicht gekeken: … En wat als we hulp stoppen? Deelvraag 1 beantwoord
15-10-13
200 min 180 min
Thuis
Deelvraag 1 beantwoord
Thuis
480 min
Thuis
EOCD website bezocht, geschiedenis opgezocht. Deelvraag 1 beantwoord. Deelvraag 1 beantwoorden
29-09-13
16-10-13
21-10-13
Thuis
Eerste inlevermoment gemaakt: hypothese + Tijdpad Boek “ontwikkelingshulp in 2 uur en 53 minuten” gelezen Pws bespreking deel 1
52
PWS middag Eerste inlever moment! Goed, duidelijk en bruikbaar boek 24 van de 24 punten gekregen! Mooie en bruikbare documentaire. Lastig om de vele informatie tot één geheel te maken. Tussenkopje geschiedenis gemaakt. EOCD website is erg bruikbaar, is wel in het Engels. Geschiedenis blijkt een groot informatief stuk te worden.
Pws bespreking deel 1
24-10-13
300 min
Thuis
120 min
School
22-11-13
180 min
Thuis
Deelvraag 2 en 3 geprobeerd te beantwoorden.
24-11-13
360 min 300 min
Thuis
Deelvraag 4 beantwoord
Thuis
Deelvraag 3 mee bezig
28-11-13
200 min
Thuis
Deelvraag 3 en 4 beantwoord
29-11-13
30 min
Bibliotheek
30-11-13
300 min
Thuis
Nieuwe boeken opgehaald en boeken verlengd. Deelvraag 4 beantwoord
1-12-13
400 min
Thuis
6-12-13
120 min
Thuis
8-12-13
360 min 360 min
Thuis
26-11-13
11-12-13
Thuis
Deelvraag 1 afgemaakt, deelvraag 2 mee begonnen. Deelvraag 2 en 3 mee bezig geweest.
Deelvraag 2 goed beantwoord en deelvraag 5 beantwoord, daarnaast ook het werkstuk helemaal goed nagekeken, of er geen fouten inzaten etc. Deelvraag 6 geprobeerd te beantwoorden. Vooral veel informatie lopen zoeken op internet. Deelvraag 6 goed beantwoord Kleine documentaire bekeken: Africa's Deadly Brain Drain – Malawi. 53
PWS middag ging PWS middag redelijk, ik werd onderbroken door een docent. Aanpassen van deelvragen. Dagelijkse in planning van PWS werkzaamheden Veel Informatieverwerking. Eindelijk criteria gevonden wanneer Nederland een land ontwikkelingshulp aanbiedt. Verder gegaan met deelvraag 3 en begonnen met deelvraag 4.
Zoektocht naar kaarten over fragiele rechtstaten en ontwikkelingslanden met een gezonde economische groei. Veel Informatieverwerking en keuzes hierin gemaakt.
Informatie over de effectiviteit van ontwikkelingshulp opgezocht.
Verrassend hoeveel braindrain er in Malawi is.
Inlevermoment 2!
Daarna met deelvraag 7 begonnen. 15-12-13
360 min
16-12-13
270 min
17-12-13
35 min
Thuis
School
Deelvraag 7 afgemaakt. Bij elke deelvraag conclusies gemaakt. Samenvatting en algemene conclusie gemaakt. Reflectie geschreven. Logboek toegevoegd. Layout verbeterd. Profiel werkstuk printen en inbinden.
Totaal: 5400 min = 90 uur
54
Leerzaam om tot de kern te komen.
