Aan de slag in de Bestaande Bouw
Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna
samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen
Donderdag 13 september 2007
Milieu - Aandacht in de tijd
2/31
Opzet presentatie
1. Praktijk van het verleden 2. De huidge praktijk 3. Praktijk in de toekomst: innovatieve concepten
3/31
1. Praktijk van het verleden
4/31
Praktijk van het verleden
E’novatie
21 demonstratieprojecten Gerealiseerd tussen 1987-1992 Doel: prestatie-eisen formuleren en realiseren t.a.v. energiegebruik en binnenmilieukwaliteit Resultaat: Meer comfort, gezonder binnenmilieu met minder energiegebruik
5/31
Praktijk van het verleden
Doelstellingen
Welke doelstellingen zijn haalbaar bij een renovatie?
Doelstelling: E’novatie-programma: 50% besparen op ruimteverwarming
Vooraf berekende doelstellingen m.b.t. ruimteverwarming 6/31
Praktijk van het verleden
Resultaten Behaalde resultaten in het E’novatieprogramma: Gemiddeld energiegebruik (primair) in m³ aardgasequivalenten (aeq)
Ruimteverwarming Warmtapwater / koken Elektra (hulpenergie) Totaal
+/-
voor
na
+ /-
1853
1138
-39%
-32%
333
512
+54%
+8%
77
186
+142%
+5%
2263
1836
-19%
-19%
(t.o.v.totaal)
7/31
2. Huidge praktijk
8/31
Huidige praktijk
Waarom lukt het niet? De bestaande bouw stoot 2,5 x zoveel CO2-uit dan nieuwbouw….tel uit je winst. Het ontbreekt aan duidelijke ambities op het gebied van energie en duurzaamheid Het ontbreekt aan nieuwe goede voorbeelden om anderen te stimuleren
9/31
Huidige praktijk
Galerijwoning uit periode 1970: gemiste kansen Drie mogelijke ingrepen in 1996
Ruimteverwarming
- NIETS doen:
CO2
1450 m³
-4%
- ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN:
800 m³
-34%
- EXTRA BESPARENDE MAATREGELEN:
500 m³
-46%
1970
1996
Jaarlijkse stijging (kosten) 1996-2006
2006
2006
2006
niets
E-besparende maatregelen
extra
1750
1450
9,8%
1450
800
500
Gas: Warmtapwater + koken (m³)
320
480
9,8%
480
480
480
Elektra: Hulpenergie (kwh)
221
400
6,7%
400
400
600
Aardgasequivalenten (aeq)
2142 (100)
2061 (96)
2061 (96)
1404 (66)
1166 (54)
CO2- uitstoot (kg)
3810 (100)
3661 (96)
3661 (96)
2504 (66)
2084 (54)
Energielast /mnd
-
€ 43
8%
€ 93
€ 66
€ 55
Huur /mnd (correctie naar wws-punt)
-
€ 280
2,7%
€ 365
€ 365 (€ 398)
€ 365 (€ 415)
110
120
125
€ 458
€ 431
€ 420
(€ 464)
(€ 470)
Gas: Verwarmen (m³)
WWS-punten Woonlasten (correctie naar wws-punten)
110
-
€ 323
3,6%
10/31
Huidige praktijk
Enquête onder 80 woningcorporaties Hoe typeert u uw organisatie op energetisch gebied? Behoudend:14% Gemiddeld: 67% Voorlopend: 19% Heeft uw corporatie een energiebeleid? Ja: 86% (maar niet op papier) Nee: 14% Zijn er aangescherpte regels voor nieuwbouw? Ja: 19% (beleid op papier) Nee: 81% Zijn er aangescherpte regels voor bestaande bouw? Ja: 29% (beleid op papier) Nee: 71% Wie initiëren energetische vernieuwingen? - management: 39% - gemeente: 3% - techniek en beheer: 52% - provincie: - betrokken personen: 3% - bewoners: 3% (32% respons)
11/31
Huidige praktijk
Huidige opvattingen energiebesparende voorzieningen in het onderhoud Onderhoud en verbeteringen worden op verschillende manieren in de praktijk gebracht: • Maatregelen worden uitgevoerd tegen een huurverhoging • Maatregelen worden uitgevoerd, huurvoor zittende hoger blijft gelijk maar streefhuur wordt aangepast. • Vervanging vindt plaats voor een gelijkwaardig product: Men krijgt wat men nu ook heeft, meer (bijv. HR) kan tegen bijbetaling • Verbetering vindt plaats, voorschotnota energie wordt verlaagd, terwijl de huur verhoogd wordt, woonlasten blijven (nu) gelijk • Maatregelen worden wordt uitgevoerd tegen een huurverhoging, maar corporatie geeft besparingsgarantie Geen structurele aanpak in de praktijk !!
12/31
Huidige praktijk
Voorbeelden eengezinswoningen
Apeldoorn
Isolatie dak, warmtepompboiler, mechanische ventilatie
Eindhoven
A B
A
1,12
B
C
C
D
D
E
E
F G
2,75
1,12 2,06
Dak, gevel, vloer isoleren, HR++ glas,, HR107+zonneboiler, intern
F G
13/31
Huidige praktijk
Voorbeelden meergezinswoningen
Roosendaal
Isolatie pui, warmtepompboiler, mechanische ventilatie, intern
Veenendaal
A B
A
1,25
B
C
C
D
D
E
E
F
F
G
2,97
1,50 2,15
Gevelpanelen isoleren, HR++ glas, kozijnen vervangen, HR combitap
G
14/31
2. Praktijk in de toekomst
15/31
Praktijk in de toekomst
een blik vooruit Nu:
Het bovensegment realiseert een label tussen B en C De A-label projecten vormen een uitzondering C en D labels vormen de regelmaat
Toekomst: Op zoek naar label A met individuele kwaliteiten
16/31
Praktijk in de toekomst
Drie besparingsbenaderingen
1 Vraag beperken
Besparing Ruimte verwarming
Bouw delen
Maatregelen
Typering ingreep
Voorbeelden
20% - 40%
Gevel
Accent op gevel
Groot onderhoud
Voorbeeld galerij Veenendaal
2 Duurzame energieopwekking
30% - 50%
Van dak tot buurt
Toegevoegde installatie
Tussen grootschalige dakaanpak tot herstructur-ering
Apeldoorn Eindhoven Roosendaal
3 Rendementverhoging
40% - 60%
Uitrusting en afwerking
Woninginstallatie Individualisering
Renovatie Hoogniveau
17/31
Ingreep en maatregelen Doelen
Kosten
CO2- reductie
18/31
CO2- reductie
Rendement verhogen
Kosten
Vraag beperken
Doelen
Duurzame energie
Ingreep en maatregelen
19/31
Praktijk in de toekomst
Innovatieve concepten als voorbeeld Besparing tussen 30—60%
Toekomst met installaties ligt in combinaties van systemen: - Combiketel met zonneboiler (Lievendaal) - Mini WKK met warmtepomp op ventilatie , zonnecollectoren en collectieve MV (Brandaris) - Warmtepomp met zonnecollectoren en collectieve CV (Kruitberg) - Warmtepomp, zonneboiler en warmteopslag (Haarlem) - Mini WKK met zonnecollectoren en WP-boiler en collectieve MV (Lienaertsstaete) - Combiketel, WP-boiler en collectieve MV (Oud Indische Buurt)
20/31
Praktijk in de toekomst
Energie en milieu
Isoleren
van gebouw……naar installatie
Dak Gevel Vloer Glas
Zonnewarmte
Zonneenergie
Warmte pomp
(mini / micro) WKK
Ventilatie Koeling
Efficiënt energiegebruik
Gebruik duurzame energie
Voorkom energiegebruik
21/31
Praktijk in de toekomst
Binnenmilieu Comfort - Thermisch comfort - Akoestisch comfort - Gebruikscomfort Gezondheid - Luchtkwaliteit - Individuele beïnvloedbaarheid binnenklimaat - Reinigbaarheid woning en installaties Meer afstemmen op het individu
22/31
Praktijk in de toekomst
Gebruik
Rol van de bewoners Gebouw afgestemd op de gebruiker In het bijzonder: Ventilatie
23/31
Praktijk in de toekomst
Gebruik Van oudsher zetten we een raam open om te ventileren. Daarmee laat je echter ook warme lucht uit de woning ontsnappen. -
Natuurlijk ventilatie Mechanische toevoer, natuurlijke afvoer Natuurlijke toevoer, mechanische afvoer Mechanische toe- en afvoer
Verlaging EPC (~EI): -
Zelfregelende roosters Gebalanceerde ventilatie met WTW (95%) Vraaggestuurde ventilatie Klimaatradiator
~ ~ ~ ~
0,02 – 0,09 0,15 0,15 – 0,25 0,08 – 0,32
24/31
25/31
Discussiepunten 1. Met afgestemde installaties (concepten) kunnen grote bijdragen in de energieambities van gebouwen gerealiseerd worden. De cyclus van een installatie maakt het mogelijk om een gebouw periodiek een impuls te geven. 2. Energieverspilling is zinloos. Het begint met een goed gebouw. Eerst het gebouw, vervolgens de installatie 3. Het gebouw en de installatie moeten afgestemd zijn op het gebruik en de bewoner.
26/31
