Energieverspilling, Waarom zou je? Koelkastdicht! Handleiding voor vrijwilligers
Dit is een uitgave van Milieudefensie. Wil je op de hoogte blijven van andere acties van Milieudefensie, geef je dan op voor onze e-maillijst door een mailtje te sturen naar
[email protected] met als onderwerp nieuwsbrief. Je kunt ons ook volgen op Twitter en Facebook. Milieudefensie Postbus 19199 1000 GD Amsterdam tel: 020 6262 620
[email protected] giro 18650 Meer info: www.milieudefensie.nl/koelkastdicht mei 2010
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1
Inleiding De campagne Koelkast dicht! Wat kan je van Milieudefensie verwachten Belangrijke data
Hoofdstuk 2
Achtergrondinformatie Supermarkten en gesloten koelingen Landelijk beleid De milieuwinst van een gesloten koeling Wat zegt de supermarkt?
Hoofdstuk 3
Bij je supermarkt meten Stap 1: Stem af met andere meters in jouw gemeente Stap 2: Kies een supermarkt Stap 3: Bereid je meting voor Stap 4: Meld je bij de supermarkt Stap 5: Koelingen (binnenkort) afgedekt? Stap 6: Meet het aantal meters verticale koelmeubelen Stap 7: De meetgegevens doorgeven aan Milieudefensie Stap 8: Meer doen?
Hoofdstuk 4
Wil je meer doen?
Lijst te verkrijgen materiaal Verklarende woordenlijst
Hoofdstuk 1
Inleiding
De campagne Koelkast dicht! Om klimaatverandering tegen te gaan werkt Milieudefensie aan een structurele verandering in de manier waarop we energie opwekken en gebruiken. Door energieverspilling aan te pakken, blijven fossiele brandstoffen die klimaatverandering veroorzaken in de grond. Open koelingen in supermarkten vreten energie en zijn voor iedereen herkenbaar als energieverspilling. We komen allemaal weleens in een supermarkt. Koelingen afsluiten spaart energie en geld. Een aantal supermarkten is daar al mee begonnen. Andere supermarkten kunnen nu niet achterblijven. Milieudefensie roept met deze campagne supermarkten op hun koelingen af te dekken. Energieverspilling, waarom zou je? Koelkast dicht! De belangrijkste activiteit in deze campagne is dat we met vrijwilligers door heel het land de energiebesparing die mogelijk is in een supermarkt concreet gaan meten. Door bij supermarkten te gaan meten, laten we individuele supermarkten, maar ook de sector als geheel zien wat er voor besparing te halen is met zo'n voor de hand liggende maatregel. Wat wil Milieudefensie? •
supermarkten moeten hun koel- en vrieskasten overdag en ' s nachts afdekken. We vragen ze om een concrete datum te noemen wanneer ze daar toe overgaan.
•
Gemeenten stimuleren supermarkten om de rendabele energiebesparingsmaatregelen te nemen en maken een prioriteit hiervan in hun gemeentelijk beleid
In deze handleiding vind je achtergrondinformatie over supermarkten en koelingen (hoofdstuk 2) plus uitleg over hoe je mee kunt doen aan de meetacties om de mogelijke energiebesparing te meten bij een supermarkt (hoofdstuk 3). In hoofdstuk 4 staan ideeën om de resultaten van die meting bij de supermarkt bekend te maken en wat je kunt doen om jouw supermarkt in het zonnetje te zetten als die besluit over te gaan op dichte koelingen. Wat kan je van het bureau van Milieudefensie verwachten? Het campagneteam probeert op verschillende manieren om de lokale acties te versterken. Ten eerste zorgen we ervoor dat alle supermarktketens op de hoogte zijn van de metingen. Via de website www.milieudefensie.nl/koelkastdicht houden we bij welke supermarkten al een dichte koeling hebben en waar door vrijwilligers gemeten is. Begin september zullen we een brief sturen naar gemeenten die nog niet actief hun supermarkten stimuleren om energiebesparende maatregelen te nemen (meer hierover in hoofdstuk 2). Verder zullen we waar mogelijk inspringen op landelijke actualiteiten die relevant zijn, zoals een supermarktketen die overstapt. Het campagneteam is er ook natuurlijk om lokale actievoerders direct van dienst te zijn met hun activiteiten. In de bijlage vind je een overzicht van materialen die je kunt bestellen of lenen. Er is ook een bescheiden budget beschikbaar voor ondersteuning van lokale acties. Voor vragen of opmerkingen kun je met iemand van het campagneteam contact opnemen via
[email protected] of de servicelijn 020 6262620.
Het campagneteam bestaat uit: Anne Reijnders (achterbanmedewerker, contactpersoon vrijwilligers) Mark Herman (contactpersoon vrijwilligers) Job van Assem (projectleider) Willem Verhaak (woordvoerder) Pepijn Provoost (communicatie medewerker) Belangrijke data De campagne Koelkast dicht loopt tot eind dit jaar. In die periode kun je met ondersteuning van Milieudefensie aan de slag met het overhalen van jouw supermarkt en gemeente. Startactie in Utrecht
28 mei
Meetperiode
28 mei-20 juni
Deadline aanleveren meetgegevens
1 juli
Energierapporten uiterlijk verspreid
15 juli
Beloningsacties Koelkast dicht
Als een winkel of keten omgaat
Landelijke uitslag metingen
nog te prikken datum tussen 15 juli en eind augustus
Gemeenten ontvangen een brief van Milieudefensie
begin september
Hoofdstuk 2
Achtergrondinfo Supermarkten en gesloten koelingen
Landelijk beleid
In 1999 maakte de supermarktbranche landelijk een aparte afspraak over energiebesparing – de Meerjarenafspraak Energiebesparing Supermarkten (MJA). Daarin beloofde zij om in 2010 per jaar ongeveer 32 procent minder energie te gebruiken ten opzichte van 1995. Vijf jaar later bleek dat de branche veel te weinig ondernam om die doelstelling te halen en bleef steken op een besparing van slechts 4,7 procent. In 2007 is die besparing weliswaar gestegen naar 7,3 procent1 maar hiermee kan het doel van 32 procent in 2010 eigenlijk niet meer gehaald worden. De MJA loopt af in 2010. In de huidige MJA zijn echter geen maatregelen opgenomen indien supermarkten de doelstellingen niet halen. Ondertussen zijn gemeenten ambitieuzer geworden in hun klimaatdoelstellingen. Zij oefenen steeds meer druk op de supermarktbranche uit om energiebesparende maatregelen te nemen. Verschillende gemeenten hebben al het besluit genomen bij supermarkten aan te dringen om hun koel- en vriesmeubelen ook overdag af te dekken. Onder meer in Amsterdam, IJmond, Apeldoorn en Nijmegen2 kan vanaf 1 januari 2010 tegen de supermarkten opgetreden worden als zij hun koelkasten niet afdichten. Gemeenten kunnen namelijk via de Wet op Milieubeheer supermarktbedrijven er op aanspreken energiebesparende maatregelen te nemen die zich in vijf jaar terugverdienen. Er is echter veel discussie over wat de terugverdientijd is van koelingen afsluiten. De berekening hangt af van veel factoren, zoals het energielabel van een koelkast, winkelopeningstijden en voorspellingen over de ontwikkeling van energieprijzen. De supermarkten hebben het besluit van een aantal gemeenten om hen te verplichten hun koelmeubelen ook overdag af te dekken aangevochten tot aan de Raad van State. In het geval van Amsterdam en IJmond besloot de Raad in 2007 dat deze gemeenten de maatregel op mogen leggen, aangezien de terugverdientijd van de investering minder dan vijf jaar was. De Raad van State is vorig jaar op haar besluit over Amsterdam en IJmond teruggekomen. De terugverdientijd zou volgens nieuwe berekeningen 6,4 jaar bedragen. De 92 beschikkingen uit 2007 werden echter niet teruggedraaid en in deze supermarkten moet vanaf 2010 dagafdekking toegepast worden. Via de Energie Investerings Aftrek (EIA) kunnen supermarkten die investeren in gesloten koelingen korting krijgen op hun vennootschapsbelasting. Op landelijk niveau gaan er stemmen op om de regelgeving rondom de terugverdientijd te verruimen, zodat ook investeringen die zich in zeven jaar terugverdienen afgedwongen kunnen worden. Daarmee zou op dit dossier veel onduidelijkheid kunnen worden voorkomen. De milieuwinst van een gesloten koeling Supermarkten zijn grootverbruikers van energie. De gemiddelde supermarkt verbruikt tussen de 300 en 500 Mwh op jaarbasis.3 Ter vergelijking een gemiddelde huishouden gebruikt ruim 3000 kWh per jaar. Koeling en verlichting zijn de grootste posten van energiegebruik in een supermarkt. Bij een gemiddelde supermarkt komt 62% van het elektriciteitsverbruik voor rekening van koelen en vriezen. Het afsluiten van de koeling bespaart maar liefst 40-55% aan energie op koeling.
1 http://www.senternovem.nl/mja/publicaties/brochures/resultatenbrochures.asp 2 http://nijmegen.groenlinks.nl/node/26363 3 Onderzoek en haalbaarheid afdekking koel- en vriesmeubelen supermarkten, ECN 2006
Als een gemiddelde supermarkt haar koelingen zou afdekken, zou dat het stroomverbruik van 42 huishoudens schelen. Als alle supermarkten hun koelingen zouden afdekken besparen we evenveel energie als 173.500 huishoudens verbruiken. Bijkomend voordeel van het afdekken is dat er minder bederf optreedt van de voedselproducten. Uit steekproeven van de Voedsel- en Warenautoriteit blijkt dat ruim een kwart van de producten in open koelingen te warm zijn.4 Minder weggegooid eten levert ook milieuwinst op omdat het energie kost om voedsel te produceren. Wat zegt de supermarkt? Tot voor kort waren supermarkten nogal huiverig om aan de slag te gaan met het sluiten van hun koelingen. Hun belangrijkste argument was dat het afdekken van de koelkasten voor omzetderving zorgt, omdat klanten een extra handeling moeten verrichten om hun boodschappen te kunnen doen. Er zijn steeds meer bewijzen dat dit niet zo is. Een EEI onderzoek onder supermarktmanagers vond dat: 70% van de supermarktmanagers met dagafdekking geeft aan dat de klanten dagafdekking als positief ervaren en 66,7% van de supermarktmanagers zonder dagafdekking geeft aan dat de klanten dagafdekking neutraal zouden ervaren. Een ruime meerderheid van beide groepen is positief tot neutraal over het ervaren van dagafdekking door klanten. 5 Voorlopers zoals supermarkt Deen in Noord-Holland die zijn koelkasten al heeft afgedekt, met op de deuren een sticker met de tekst Glas dicht, want alle beetjes helpen. Het spaart energie en zo houden we onze prijzen ook lekker laag. Deen zegt geen last te hebben van omzetderving. Als alle supermarkten in een gemeente de koelkasten afdekken, kan er sowieso geen sprake zijn van verschil in concurrentie. Steeds meer supermarkten laten zien dat ze bereid zijn om hun koelingen af te sluiten. Begin 2010 heeft de Milieudienst Amsterdam een convenant getekend met de supermarktketen Albert Heijn. Medio 2010 zijn ongeveer 200 Albert Heijn-winkels voorzien van deuren voor de wandkoelingen. De komende jaren gaat dat aantal gestaag groeien. In 2014 zijn alle wandkoelingen in Albert Heijnwinkels in heel Nederland afgedekt met deuren. Ook worden in 2010 landelijk de diepvrieskisten in de winkels afgedekt en van LED-verlichting voorzien.6 Supermarktketens Dirk, Digros en Bas hebben al 60% van hun koelingen afgedekt. Eind dit jaar zal dat 80% zijn en in 2013 volgen de laatste winkels.
4 http://www.dmb.amsterdam.nl/actueel/nieuws/nieuwsberichten/handhaven_op_open 5 Onderzoek dagafdekking bij supermarkten, EEI, 2008
6 http://www.amsterdam.nl/gemeente/college/marijke_vos/redactionele/albert_heijn_dekt
Hoofdstuk 3:
Bij je supermarkt meten
We vragen iedereen te meten tussen 28 mei en 20 juni. Jouw meting levert informatie op voor de supermarkt waar gemeten is en alle metingen dragen bij aan de landelijke analyse die Milieudefensie gaat maken. In dit hoofdstuk vind je alle informatie die je nodig hebt om de meting te verrichten. Stap 1: Stem af met andere meters in jouw gemeente Meld je aan als meter bij het landelijk bureau (als je dit nog niet gedaan hebt). Wij houden het overzicht bij van wie in welke plaats meet. Als er meer mensen in een plaats meten, brengen we die in contact met elkaar zodat er geen supermarkten dubbel gemeten worden. Stap 2: Kies een supermarkt Milieudefensie heeft dit voorjaar bij alle supermarktketens gevraagd hoe het zit met hun koelingen. Die resultaten zijn verwerkt in een Google Map op www.milieudefensie.nl/koelkastdicht. We meten alleen in supermarkten waar er nog niet is afgedekt of die nog niet hebben toegezegd dat ze gaan afdekken. We meten dus niet bij Albert Heijn, Digros, Bas en Dirk. Je kan natuurlijk ook bij bijvoorbeeld de natuurwinkel meten. Kijk op www.milieudefensie.nl/koelkastdicht voor de meest actuele stand van zaken. Stap 3: Bereid je meting goed voor Bedenk of je gewoon gaat meten of dat je er gelijk een kleine actie van wilt maken door bijvoorbeeld informatiemateriaal aan omstanders uit te delen en/of de lokale media uit te nodigen. In beide gevallen lees je van tevoren de actiehandleiding goed door. Bekijk ook de meetinstructievideo op www.milieudefensie.nl/koelkastdicht. Zo weet je wat je gaat doen voordat je de supermarkt binnenstapt en heb je al het materiaal bij je. Dat voorkomt dat je met een mond vol tanden staat als iemand je aanspreekt en zorgt dat je in één keer de goede meting verricht. Stap 4: Meld je bij de supermarkt Het kantoor van Milieudefensie gaat ongeveer een week voor de meetperiode alle hoofdkantoren van de supermarktketens op de hoogte brengen van onze meetactie. We zorgen ook dat een aankondiging in het vakblad (Distrifood) van de supermarkten komt. Toch kan het zijn dat als jij de supermarkt binnenkomt, ze er niet van hebben gehoord. Vertel dat je meedoet aan een actie van Milieudefensie en leg in het kort uit wat je gaat doen (vertikale koelingen meten) en wat er met de gegevens gebeurd (energierapport maken van mogelijke energiebesparing). Wel handig is het om de supermarktmanager het informatieblad voor supermarkten te overhandigen. Daar staat alle informatie ook in. Dit informatieblad zit in de toolkit. Als de supermarktmanager je tegenhoudt, blijf je vriendelijk en stop je de meetactie. Laat het bureau van Milieudefensie dit wel weten via
[email protected], zodat we kunnen kijken of er wat aan te doen is. Stap 5: Koelingen (binnenkort) afgedekt? Kom je in een supermarkt die al is afgedekt? Of kom je in een supermarkt die zegt in 2010 nog te gaan afdekken? Meldt dat dan op de website www.milieudefensie.nl/koelkastdicht. Als je meer wilt doen, kun je deze supermarkt een raamsticker aanbieden (meer hierover in hoofdstuk 4). Bij een supermarkt die plannen blijkt te hebben om af te dekken, zou je kunnen aanbieden toch te meten, dan weten ze wat hun winkel kan besparen.
Stap 6: Het meten in de supermarkt Onze berekening van de mogelijke energiebesparing is gebaseerd op het totaal aantal strekkende meters verticale koeling in een supermarkt. We gaan dus de lengte meten van de verticale koelingen die nog niet zijn afgedekt (zie ook het voorbeeld hieronder). Voor de duidelijkheid: Vrieskisten, horizontale koelingen en kleine promotiebakken nemen we niet mee. Gebruik het papieren invulformulier uit de toolkit om de gegevens ter plekke in te vullen.
Dit type koelingen gaan we meten
Deze soorten koelingen meten we niet
Hoge koelingen die al voorzien zijn van dagafdekking
Horizontale koel- en vriesvakken. Het maakt niet uit of deze afgesloten zijn of niet.
Diverse soorten promotie koelingen. Supermarkten mogen een beperkte hoeveelheid open koelingen houden voor promotieacties.
Wil je meer weten over de methodiek die Milieudefensie gebruikt om de energiebesparing en terugverdientijd te berekenen? Op www.milieudefensie.nl/koelkastdicht is de verantwoording te downloaden Stap 7: De meetgegevens doorgeven aan Milieudefensie Je kunt de meetgegevens via het invulformulier op Internet invoeren of op papier aan Milieudefensie doorgeven. Wij maken dan een energierapport voor jouw supermarkt. Als jouw gegevens voor 1 juli binnen zijn, kunnen we ze nog meenemen in de analyse voor het landelijke rapport over alle supermarkten. Anders komen ze alleen op de site te staan. Stap 8: Meer doen? Je kunt bijvoorbeeld de meetgegevens zelf aan jouw supermarkt doorgeven, je gemeente vragen supermarkten aan te spreken of meedoen aan de acties om supermarkten die gaan afdekken in het zonnetje te zetten. In hoofdstuk 4 meer hierover.
Hoofdstuk 4:
Wil je meer doen?
Overhandig zelf de meetgegevens aan jouw supermarkt Milieudefensie maakt voor alle supermarkten waar gemeten wordt een persoonlijk energierapport met daarin informatie over het afdekken van koelingen in het algemeen en hoeveel energie er te besparen is door de koelingen af te dekken in de gemeten supermarkt. Het energierapport is ook directe een oproep om de koelingen zo snel mogelijk te sluiten. Het maakt natuurlijk het meeste indruk op een supermarkt als vrijwilligers die gemeten hebben, die zelf aanbieden aan de supermarkt. Dat geeft ook de mogelijkheid om er bijvoorbeeld lokale media bij te halen. Voor advies en ideeën hierover kun je met het campagneteam contact opnemen. Het is ook een optie om het energierapport op te sturen met een persoonlijke opmerking. Wil je niet zelf de gegevens aanbieden, dan zal Milieudefensie vanuit het landelijk kantoor het rapport opsturen. We proberen uiterlijk twee weken na het einde van de meetperiode alle energierapporten de deur uit te hebben. Heb je het rapport eerder nodig omdat je het wilt aanbieden, laat dat even weten. We vragen wel of je het rapport uiterlijk eind augustus (maar het liefst eerder) wilt aanbieden. Beloon de overstappers Het kan zijn dat je bij het meten ontdekt dat jouw supermarkt al plannen heeft om binnenkort te gaan afdekken of zelfs al deels afgedekt is. Voor deze supermarkten heeft Milieudefensie een raamsticker ontwikkeld die je kunt overhandigen. Wat ook kan is dat er de komende maanden een supermarkt waar je hebt gemeten het besluit neemt om haar koelingen dicht te doen. Als een hele keten een besluit neemt, dan proberen we in zo veel mogelijk plaatsen tegelijk voor die keten een felicitatieactie te organiseren. Bijvoorbeeld door een taart of ijsjes aan te bieden samen met de sticker. Meer informatie hierover volgt als het zover is.
Aan de slag met je gemeente Je kunt ook aan jouw gemeente vragen of ze de supermarkten kunnen gaan stimuleren koelingen af te dekken. Milieudefensie doet begin september een oproep aan alle gemeenten die daar nog niet mee bezig zijn. Wil je als lokale vrijwilliger die oproep met lokale activiteiten ondersteunen, neem dan contact op met het campagneteam voor ideeën hierover. Van de volgende gemeenten weten we dat ze al iets doen op dit onderwerp. Dat varieert van een keer kijken hoe het gesteld is met de koelingen tot een verbod. Het is geen totaaloverzicht. Milieudienst Amsterdam (Amsterdam en alle stadsdelen), Milieudienst IJmond (gemeente Beverwijk, Heemskerk, Velsen en Uitgeest), Milieudienst West-Holland (Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem, Leiden, Leiderdorp, Nieuwkoop, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen en Zoeterwoude), gemeentelijke samenwerkingsverband MARN (Nijmegen, West Maas en Waal, Druten, Beuningen, Wijchen, Ubbergen, Millingen aan de Rijn, Groesbeek, Mook en Middelaar, Heumen) , Apeldoorn, Regio Noord-Veluwe en de gemeente Ermelo, Veldhoven, Heerhugowaard,Haarlem, Den Helder, Apeldoorn, Gouda, Rotterdam, Ede, Bussum/Naarden, ’s-Hertogenbosch, Breda, Schijndel, regio Amstelland-Meerlanden (Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Ouder-Amstel en Uithoorn), Utrecht, Milieudienst Noord-West Utrecht (Abcoude, Breukelen, De Ronde Venen, Loenen, Maarssen, Montfoort, Oudewater en Woerden), Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg.
Lijst te verkrijgen materiaal
Onderstaand materiaal is op te vragen via
[email protected] of door de servicelijn van Milieudefensie te bellen op 020 6262620. Te bestellen • invulformulier meetgegevens koelkastdicht • flyers voor winkelend publiek • informatie blad supermarkt • koelkaststicker Energieverspilling, waarom zou je? (om uit te reiken aan supermarkten die besluiten hun koeling af te dekken) • zwarte ballonnen met gele opdruk CO2 Online (www.milieudefensie.nl/koelkastdicht) • meetinstructievideo • verklaring meetmethodiek • Google Map van metingen en waar koelingen zijn afgesloten Te leen • diverse materiaal met Milieudefensie logo zoals vlaggen, T-shirts, bodywarmers, truien • pinguinpakken Andere Milieudefensie activiteiten Milieudefensie organiseert acties op verschillende thema's. In 2010 kun je bijvoorbeeld meedoen aan de volgende acties: handtekeningen verzamelen om Shell op te roepen te stoppen met affakkelen van gas in Nigeria, Earth Alarms (regelmatige briefschrijfacties)en de Ekotellingen. Wil je hier meer over weten, stuur een mailtje naar:
[email protected], volg ons op Facebook en Twitter of bel de servicelijn op 020 6262620.
Verklarende woordenlijst dagafdekking Permanente afdekking voor koel- en vriesmeubelen. nachtafdekking Afdekking voor koel- en vriesmeubelen buiten de openingstijd van een winkel. Dit zijn vaak een soort rolluiken. De terugverdientijd van deze afdekking is korter dan die van dagafdekking. Milieudefensie gaat er in haar berekening van uit dat alle supermarkten die al hebben. Wet Milieubeheer Wet die de effecten van bedrijfsactiviteiten op het milieu regelt. Supermarkten hebben een vergunning op grond van deze wet. De Wet Milieubeheer stelt gemeenten in staat om rendabele energiebesparende maatregelen bij bedrijven af te dwingen. Rendabele maatregelen hebben een terugverdientijd van maximaal 5 jaar. grootverbruiker Elektriciteitverbruikers die meer dan 50.000 kWh of 25.000m3 gas per jaar gebruiken een lager tarief dan huishoudelijke gebruikers. Supermarkten vallen in de categorie grootverbruiker. MJA (Meerjarenafspraak) Convenant tussen landelijke overheid en brancheorganisatie van supermarkten, de Centraal Bureau voor Levenmiddelen. Daarin beloofde de branche om in 2010 32 procent energie efficiency te behalen ten opzichte van 1995. terugverdiendtijd Het aantal jaar dat nodig is om de kosten van een investering terug te verdienen verticale koelmeubelen Kasten met schappen, worden ook wel verticale wandkoelingen genoemd horizontale koelmeubelen Bakken Energie Investeringsaftrek (EIA) Fiscale aftrekmogelijkheid voor ondernemers die investeren in energiebesparende maatregelen zoals het afdekken van koelingen.
