Woord vooraf
2
Inleiding ● aanleiding ● wat is een dorpsvisie? ● waarom een dorpsvisie? ● werkwijze
3
Zeerijp bondig ● geschiedenis ● landschap en omgeving ● ruimtelijk beleid ● landelijk ● provincie ● gemeente ● overig ● bevolking ● voorzieningen en sociale binding ● cultuur, recreatie en toerisme ● bedrijvigheid
5
inventarisatie ● enquête ● keukentafelgesprekken ● prioriteitenavond ● planning
15
leefbaarheidsthema’s: de uitkomsten ● samenvatting inventarisatie ● verkeersveiligheid ● ruimtelijke inrichting en openbare ruimte ● sociale binding en voorzieningen ● recreatie en toerisme ● ouderen en jeugd ● schooljeugd ● communicatie en profilering ● bedrijvigheid
4
8 9 10 11 13 14
16
17 19 20 21 22 23
plan van aanpak ● organisatievorm ● werkplan
24
bijlagen: ● samenvatting uitkomsten enquête ● statistische gegevens ● hoogtekaart
26 27 30
literatuur
32
25
links Maquette van Zeerijp gemaakt door de kinderen van de Wilgenstee.
colofon
1
Woord vooraf In de huidige maatschappij is er een groeiend besef dat dorpen een eigen identiteit hebben. De identiteit van een dorp wordt bepaald door haar ontstaansgeschiedenis, de kenmerken van het dorp en vanzelfsprekend, haar inwoners. Deze identiteit is constant in beweging en wordt mede bepaald door de ontwikkeling die haar inwoners doormaken. De dorpsvisie is een manier om deze ontwikkeling in kaart te brengen en uitspraken te doen over de weg waarlangs deze bewegingen hun voortgang zouden kunnen nemen. Binnen het bestuur van de Vereniging Dorpsbelangen leefde een al langer bestaande behoefte aan een fundament en verantwoording van haar eigen denken en doen. De aanleiding voor het maken van een dorpsvisie was de wens om als dorpsgemeenschap invloed te kunnen hebben op actuele knelpunten, toekomstige ontwikkelingen en een gestructureerde agenda naar de gemeente. De inventarisatierondes voor de visie hebben bijgedragen aan dit proces. Maar hoe schrijf je een dorpsvisie? We hielden een enquête in het dorp. Dat leverde veel informatie op. En wat doe je daarmee? We hebben een commissie gevormd van een aantal mensen uit het dorp die vanuit verschillende disciplines een bijdrage konden leveren aan de leefbaarheidsthema’s van Zeerijp. En vervolgens begon een lange periode van gesprekken voeren, teksten schrijven, discussies voeren, procedures volgen, toetsen, schiften, afwegen en besluiten. Tot het stuk dat nu voor u ligt; de dorpsvisie Zeerijp. Anderhalf jaar zijn we met de werkgroep dorpsvisie bezig geweest met het ontwikkelen van deze visie. Het was goed om te zien dat er naast de vele ideeën die er in het dorp zijn, er evenzoveel energie is om hierover na te denken en/of uitvoering aan te geven. De keukentafelgesprekken zijn enorm inspirerend geweest en het was veelbelovend hoe zich op de prioriteitenavond de aanzet tot concrete uitvoering al vertaalde naar spontane initiatieven. De identiteit van Zeerijp werd gaandeweg het proces van ontwikkelen van de visie steeds helderder en concreter. Van hieruit kon een meerjarig werkplan worden gemaakt. Namens de Vereniging Dorpsbelangen dank ik iedereen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van deze visie: de leden van de werkgroep, de deelnemers aan de enquête, aan de keukentafelgesprekken en aan de prioriteitenavond en de gemeente Loppersum voor de financiële bijdrage. Iedereen hartelijk bedankt! Jan Koning Voorzitter Vereniging Dorpsbelangen Zeerijp Zeerijp, oktober 2006.
2
Inleiding Aanleiding Oorspronkelijk is de wens voor een dorpsvisie in Zeerijp ontstaan door de behoefte aan een pro-actieve opstelling naar de gemeente. De gemeente Loppersum had aangekondigd aan de slag te gaan met het ontwikkelen van een strategische visie, voor de gemeente als geheel en voor alle dorpen afzonderlijk. Deze ruimtelijke visie legt een basis voor de ruimtelijke en economische toekomst voor de dorpen van de gemeente voor de lange termijn. Dorpsbelangen was zich er van bewust dat eigen initiatief van het dorp een noodzakelijke voorwaarde was om invloed te kunnen uitoefenen op beleidsvorming van de gemeente. En een dorpsvisie is het middel bij uitstek om een pro-actieve houding te stimuleren en uit te dragen. Zonder een dorpsvisie is er volgens dorpsbelangen geen fundament om mee te kunnen denken met partijen die invloed hebben op het reilen en zeilen van Zeerijp. Wat is een dorpsvisie? Een dorpsvisie is een plan waarin een dorpsbelangenorganisatie aangeeft wat de gewenste ontwikkeling is voor de leefbaarheid van het dorp en de naaste omgeving. Bij leefbaarheid gaat het om onderwerpen als: werkgelegenheid, voorzieningen, wonen, woonomgeving, veiligheid, milieu, het imago van het dorp en de waarden en normen binnen een dorpsgemeenschap. De belangrijke kenmerken en voorwaarden van een dorpsvisie zijn: • de dorpsvisie wordt opgesteld door het dorp, dat wil zeggen door individuele inwoners, alle organisaties binnen het dorp en organisaties die direct met de realisering of de uitwerking te maken kunnen hebben. Meestal is de dorpsbelangenorganisatie de trekker voor deze activiteit. • De dorpsvisie wordt in principe opgesteld voor de middellange termijn. Het realiseren van onderdelen uit de dorpsvisie kan soms direct of op korte termijn plaatsvinden. • De dorpsvisie moet door het dorp – de inwoners en alle organisaties – gedragen worden. Hierbij wordt rekening gehouden met verschil lende belangen in het dorp. Hoe meer organisaties (gemeente, scholen, sportverenigingen, andere dorpen) de ideeën uit de dorpsvisie dragen, des te groter de kans van slagen. • Van belang is ook te toetsen, hoe één en ander zich verhoudt tot de plannen van andere dorpen van de gemeente en de overheid, met name de gemeente. In een dorpsvisie gaat het niet alleen om allerlei inhoudelijke aspecten (wensen en ideeën), ook organisatorische aspecten (wie doet wat en wanneer?) worden beschreven.
3
Waarom een dorpsvisie? Wanneer het bestuur van de Vereniging Dorpsbelangen besluit tot het maken van een dorpsvisie, zijn de beweegredenen vaak de volgende: • een verandering van taakopvatting dorpsbelangen naar meer proactief en beleidsmatig. • de noodzaak om een leidraad te hebben voor het bestuur van dorpsbelangen: een kader voor het eigen functioneren, doordat alle wensen en ideeën op een rijtje worden gezet en het duidelijk wordt wat er leeft binnen een dorp. • een versterking van draagvlak binnen een dorp. Het wordt door een dorpsvisie duidelijker met welke zaken een dorpsbelangenorganisatie zich bezig dient te houden om de leefbaarheid van het dorp te behouden of te versterken. Doordat iedereen in het dorp gevraagd wordt om mee te denken, wordt bovendien de band tussen het bestuur en de achterban versterkt. Deze werkwijze creëert bovendien meer draagvlak in het dorp voor het eindresultaat. Door een goede dorpsvisie die gedragen wordt door de inwoners, heeft de uitvoering van de door hun zelf geformuleerde wensen ideeën meer kans van slagen. De gemeente kan dit niet gemakkelijk terzijde schuiven. Omdat dorpen meedenken over hun toekomst krijgt een dorpsbelangenorganisatie zo een veel actievere rol. Door het beschikken over een dorpsvisie kan een dorp ook een snelle en eenduidige reactie geven op plannen van de overheid (bestemmingsplan, streekplan, etc.) of zelfs op die planvorming vooruit lopen. Hierdoor wordt de inspraak effectiever. Werkwijze Dorpsbelangen Zeerijp heeft ervoor gekozen om de dorpsvisie in een aantal fases te ontwikkelen, met als belangrijke rode draad de betrokkenheid van zoveel mogelijk dorpsbewoners. Voor een eerste inventarisatie van hoe de Riepsters hun leefomgeving ervaren en welke knelpunten er zijn, is door dorpsbelangen een uitgebreide enquête gehouden. Na de verwerking van de gegevens van de enquête is een commissie voor de dorpsvisie samengesteld. Deze commissie heeft onder meer op basis van voorbeeldvisies van andere dorpen en de ervaring van het dorp Usquert een plan van aanpak geformuleerd. Hierin zijn het vervolgtraject en de thematiek vastgelegd. Als centraal concept is het voeren van keukentafelgesprekken met groepjes bewoners gekozen. Op een centrale dorpsavond zijn de resultaten van de keukentafelgesprekken aan het dorp voorgelegd en zijn de prioriteiten vastgesteld. Naar aanleiding van de prioriteiten worden onder leiding van dorpsbelangen verschillende werkgroepen geformeerd. Deze werkgroepen gaan aan de slag om gerichte oplossingen te bedenken, zowel voor de korte als voor de lange termijn.
4
Zeerijp bondig Geschiedenis In de naam van ons dorp “Zeerijp” ligt zijn oorsprong besloten. Zeerijp komt van het woord “zeereep” dat een strook zand in de zee betekent. Tegenwoordig zou men “zandbank” zeggen. De vroege aanwezigheid van veel zand in onze omgeving wordt bevestigd door de naam van het buurdorp ’t Zandt. Aan de zuidzijde van de oorspronkelijke reep zand, gelegen in de monding van de rivier de Fivel, heeft landvorming het eerst plaats gehad. Er ging langzamerhand een situatie ontstaan waarbij de zandbank, waarop later het dorp Zeerijp zou ontstaan, de scheiding vormde tussen het land aan de zuidzijde en de toen nog open zee aan de noordzijde. Pas in de tweede helft van de 10e eeuw hebben de eerste bewoners zich op de oever van de Fivel op de enigszins verhoogde grond gevestigd. Omstreeks het jaar 1000 wordt er voor het eerst melding gemaakt van het dorp Zeerijp in een door monniken geschreven Latijns document. De plaats heeft toen ongetwijfeld een haven gehad en zeer waarschijnlijk een vuurtoren, mogelijk op de plaats waar nu de toren van de Jacobuskerk staat. Iets ten westen van de toren, precies onder het schoolgebouwtje dat pas later aan de westkant van de Jacobuskerk is opgetrokken, is een volledig intact verlaat gevonden dat dateert uit de tweede helft van de 12e eeuw. Een door bakstenen gestutte gleuf dwars door de “zandbank” zorgde ervoor dat bij eb het overtollige zoete water via een klaphek automatisch naar zee werd geloosd, terwijl bij vloed het klaphek vanzelf de doorgang afsloot zodat er geen zout water het land in kon komen. Erg lang heeft deze situatie niet voortbestaan, want al vóór het jaar 1200 is er al sprake van inpoldering van het gebied ten noorden van Zeerijp. De haven was langzamerhand overbodig geworden en het karakter van het dorp zal vanaf die tijd niet veel veranderd zijn, dat wil zeggen geheel en al op landbouwactiviteiten gericht. Vóór 1170 heeft er al een zeer bescheiden kerkgebouw in Zeerijp gestaan. Resten van het toen gangbare tufsteen zijn bij de jongste restauratie in de jaren zestig van de vorige eeuw aan het licht gekomen. Nog vóór 1200 is het tufstenen kerkje vervangen door een bakstenen kerk, waarvan de omvang heel nauwkeurig kon worden vastgesteld, omdat de volledige vloer bij de opgraving kon worden blootgelegd. We moeten dan denken aan een dorpskerk te vergelijken met de grootte van de kerk van Eenum. Onze streken moeten, vooral door het uiterst vruchtbare nieuw gewonnen land, zeer welvarende tijden hebben gekend, gezien de drieste plannen om het bescheiden bakstenen dorpskerkje te vervangen door een enorm bouwwerk: de huidige Jacobuskerk. Maar niet alleen welvaart in brede zin stond aan de wieg van de nieuwe plannen. We gaan ervan uit dat verscheidene rijke boeren, die later hun erven wisten uit te breiden tot prachtige borgterreinen, hun financiële steentjes hebben bijgedragen. Helaas heeft ook een minder fraai verschijnsel een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van het nieuwe kerkgebouw. Er waren in de loop der tijden tot nog toe moeilijk te verklaren
5
6
tegenstellingen ontstaan tussen de bewoners van Hunsingo en die van Fivelgo. Deze verschillen liepen nogal eens uit de hand en gewapenderhand probeerde men door brandschatten en plunderingen het leven van de buren te vergallen. Bekend is de moord op een priester in de toenmalige kleine bakstenen kerk van Zeerijp. Dat gebeurde in 1227. Kennelijk zijn de gevoelens van onveiligheid in de loop van diezelfde eeuw alleen nog maar toegenomen, want tegen 1300 is besloten tot het bouwen van de huidige kerk, een waar verdedigingswerk bij uitstek met muren van maar liefst 1.35 meter breed en met enorme deuren die men van binnen met een stevige balk kon vergrendelen. Zo’n gebouw, vaak in Latijnse bronnen ook als “castellum” (verdedigingswerk) aangeduid, moest in tijden van nood de veiligheid van alle bewoners van het dorp waarborgen. Gelukkig zijn in de loop der eeuwen de gemoederen tot rust gekomen, en hoefden de oorspronkelijke steenhuizen, waar rijke (of mogen we al zeggen “steenrijke”?) lieden bij naderend gevaar zich veilig konden terugtrekken, niet langer te fungeren als bolwerken, maar konden zich ontwikkelen tot schitterende borgen. Zo ook in en om Zeerijp, waar er maar liefst vier hebben gestaan: Bouckema van de familie Ten Holte aan de Tolweg (waar nu de familie Pier woont); Eelsum van de familie Greving, nu Borgweg 20; Hayckema van de familie Van Borck, nu Borgweg 2; en Juckema van de familie Ripperda in de Groeve. Het hoeft geen betoog dat deze families een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het welzijn van het dorp Zeerijp. De vele rouwborden (te bedenken dat in de Jacobuskerk van Zeerijp meer rouwborden hangen dan in welke andere kerk in de provincie Groningen) getuigen van hun dadendrang en betekenis. Alleen al de bouw van het unieke en in orgelkringen wereldberoemde Faberorgel in de Jacobuskerk is een klinkend en welluidend bewijs van de invloed der borgheren, de sponsoren der 17e eeuw. Interessant is te vermelden dat toen de stad Groningen benarde tijden beleefde tijdens het beleg van Bommen Berend, in 1672 een beroep is gedaan op de provincie om te helpen. Vanwege de altijd al gespannen verhoudingen tussen de stad en de omliggende contreien kwam deze hulp niet goed op gang. Om tenslotte de peperdure huurgeneraal Karl Rabenhaupt te kunnen betalen, heeft de stad Groningen daarom alle borgen in de provincie een verplichte lening opgelegd. Men moest een som geld afstaan afhankelijk van de inkomsten uit het land. De gegevens betreffende Zeerijp zijn tekenend voor de situatie in ons dorp van toen. Eelsum had al het land aan de zuidkant van de oorspronkelijke “zandbank”. Deze borg hoefde niets te betalen. Kennelijk was de grond nog te zanderig. De borgen Bouckema en Hayckema, die de ene helft van hun land op het oude zuidelijk gelegen gedeelte hadden liggen en de andere helft op het kennelijk veel vruchtbaardere noordelijke gedeelte, moesten elk 500 marken betalen, terwijl de borg Juckema, die al het land in het nieuw ingepolderde gedeelte had liggen, zowaar het respectabele bedrag van 1000 marken werd opgelegd. De eerlijkheid gebiedt te vermelden dat na het nog steeds feestelijk gevierde ontzet van Groningen op 28 augustus 1672 al het geld netjes is terugbetaald. Rabenhaupt had immers niet echt in touw hoeven te komen.
Toen in 1595 de hele provincie Groningen officieel overging tot het nieuwe geloof – tot wat toen werd genoemd de Gereformeerde Kerk – veranderde ook het onderwijs. Kloosterscholen werden opgeheven en in hun plaats kwam de protestantse kerk als nieuwe leermeester. Bij veel kerken – zo ook bij de Jacobuskerk van Zeerijp – werd een ruimte aangebouwd die fungeerde als leslokaal. Hier werd de jeugd onderwezen door de koster die de allerjongste leerlingen het lezen moest bijbrengen plus het tellen van l tot 10. Dit was gratis. Pas later kregen de kinderen het vak rekenen, maar dit was helaas niet voor niets. De overigens bescheiden bijdrage die van de ouders werd gevraagd, was toch voor veel arme mensen kennelijk een onoverkomelijk bezwaar. Zodoende gingen veel kinderen al vroeg op het land werken zonder de school te hebben afgemaakt. Pas in de 18e eeuw is er een zelfstandig schoolgebouw gekomen, waar de koster nog steeds de scepter zwaaide. In 1867 ging de zorg voor het onderwijs over van de kerk naar de burgerlijke gemeente. Tegenover de kerk, achter de kosterswoning, verrees een nieuw schoolgebouw dat tot 1950 heeft dienstgedaan, toen er aan de Eenumerweg een nieuwe school in gebruik is genomen. Vanaf 1983 is de lagere school met de naam “De Wilgenstee” aan de Kwekersweg gevestigd. Behalve op de monumentale Jacobuskerk kan Zeerijp ook bogen op een prachtige molen, genaamd “De Leeuw”. Deze molen, gebouwd in 1835, heeft eerst in Solwerd bij Appingedam gestaan. In 1865 is hij afgebroken en opnieuw in zijn geheel in Zeerijp opgebouwd. Het jaar 1865 dat op de molen te lezen staat, duidt derhalve het jaar aan waarin de toen reeds 30-jarige molen in ons dorp is geplaatst. Zeerijp verkeert in de gelukkige omstandigheid dat de molen nog steeds, door zeer gewaardeerde vrijwilligers, draaiende wordt gehouden. In de loop van de vorige eeuwen is er in Zeerijp als agrarisch dorp niet bijster veel veranderd, behalve het gestadig verdwijnen van de prachtige borgen. Al in de 18e eeuw zijn ze geveild, verkocht op afbraak of vanzelf tot bouwval verworden en tenslotte gesloopt. Aanwijsbare resten zijn uiterst summier. Met recht vergane glorie. Het inwoneraantal van het dorp Zeerijp heeft pas in de 19e en 20e eeuw nogal wat schommelingen ondergaan. In tijden van crisis en economische malaise zijn vele Riepsters geëmigreerd naar o.a. Canada, Noord- en Zuid-Amerika en Australië. Zo is na de desastreuze Aardappelziekte in de jaren 1845 en 1846 een uitgebreide emigratie op gang gekomen, voornamelijk naar NoordAmerika (Michigan). Ook in de jaren negentig van diezelfde eeuw vertrokken talloze gezinnen niet alleen naar Noord-Amerika, maar ook naar Argentinië. Tijdens de crisisjaren van 1929 tot ca. 1936 probeerden velen elders – zo mogelijk ver weg – een nieuw bestaan op te bouwen, hetgeen wederom gebeurde in de vijftiger jaren, de moeilijke periode van herstel na de Tweede Wereldoorlog. Vooral Canada en Australië waren toen erg in trek. Van de ontwikkeling van een gesloten dorpsleven op het Groninger platteland naar een open en vrij toegankelijke woongemeenschap kan ook het dorp Zeerijp getuigen. Een bloeiende middenstand voorzag rond 1900 de ca. 650 inwoners ter plekke in praktisch alle behoeften.
7
Van de bonte hoeveelheid aan beroepen, in die tijd in Zeerijp uitgevoerd, noemen we onder andere: l molenaar; 2 smeden; 6 winkeliers (levensmiddelen); l slager; l handelaar in granen; l rietdekker; l boomkweker; 4 kleermakers en nota bene 6 kappers. Het dorp telt nu 525 inwoners, van wie een belangrijk deel inmiddels werkzaam is in het veld van recreatie, kunsten of diensten. Landschap en omgeving Het landschap in en om Zeerijp is ontegenzeglijk bijzonder te noemen: een belangrijk kenmerk van Noord-Groningen is het unieke open landschap. Gevormd door de zee, de menselijke behoefte om zich daartegen te beveiligen en de behoefte aan land. De vele maren, dijken, kwelderwallen en wierden getuigen hier ook nu nog van. Evenals de historische verkavelingen, die hun ontstaan danken aan puur rationele droogleggingen. Een geringe bevolkingsdruk heeft ervoor gezorgd dat het historische cultuurlandschap voor een groot deel bewaard is gebleven. Zeerijp ligt in het middeleeuwse dijkenlandschap aan de rand van het wierden- en marenlandschap dat zich uitstrekt van Spijk naar Warffum, het Hoogeland genoemd. Zeerijp is één van de oudste dijkdorpen in het gebied, het is ontstaan langs de eerste dijk in de Fivelboezem. De Fivelboezem vormt een apart landschapstype. Lange tijd vormde dit een open inbraakgebied, waar de zee vrij spel had. Hier werd het kenmerkende patroon van kwelderruggen en maren doorbroken. Deze inbraak van de zee is in een aantal fasen ingepolderd, waarbij telkens op ruime afstand voor de oude dijk een nieuwe dijk is aangelegd. Hierdoor is een ritmiek ontstaan van lange rechte dijken die in latere eeuwen zijn afgegraven. Lange rechte wegen herinneren aan dit dijkenpatroon. Ruimtelijk beleid De hoofdstructuur van Zeerijp wordt gevormd door de oorspronkelijke oude dijk en kent daardoor een drietal linten met een relatief dichte bebouwing. Aan de zuidzijde van het dorp staan er boerderijen en is de structuur meer open en zijn er veel doorkijken naar het zuiden met het wierdenlandschap rondom Eenum. Ten noorden ligt het gebied van de Fivelboezem. De inrichting van Zeerijp en omstreken wordt voor een belangrijk deel op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau bepaald. Daarnaast oefenen een aantal organisaties hun invloed uit op het platteland.
8
Landelijk De 5e Nota Ruimte bevat de visie van het kabinet op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. De nota bevat de ruimtelijke bijdrage aan een sterke economie, een veilige en leefbare samenleving en een aantrekkelijk land. Het gaat om de inrichtingsvraagstukken die spelen tussen nu en 2020, met een doorkijk naar 2030. In de nota worden de hoofdlijnen van beleid aangegeven, waarbij het kabinet kiest voor ‘decentraal wat kan, en centraal wat moet’. De 5e Nota Ruimte zal de komende jaren worden vertaald in nieuwe en bijgestelde provinciale beleidsstukken en ruimtelijke plannen.
Provincie Het ruimtelijke beleid van de provincie Groningen is ondergebracht in een Provinciaal Omgevings Plan (POP, 2000-2005) en een aanvulling hierop (POPII, 2006). Het POP kan gezien worden als de beschermheer van het open landschap; het neemt de bestaande ruimtelijke kwaliteiten van het Groninger landschap als basis en dwingt op gemeentelijk niveau beleid en plannen af die respectvol omgaan met dit landschap. Het karakteristieke Groninger landschap moet worden versterkt. Oude dijken, wierden, waterlopen en houtsingels worden hersteld en beschermd. Nieuwe ontwikkelingen moeten in het landschap passen. Nieuwbouw moet aansluiten op bestaande bebouwing om het landschap open te houden. Daarom mag ook niet overal bos worden aangelegd. Het POP heeft onder meer de volgende speerpunten: concentratie van wonen en werken in de stedelijke centra en in de centrumdorpen. Dit leidt tot een versterking van de steden en de stedelijke voorzieningen, spaart ruimte in het landelijke gebied en beperkt het autoverkeer. In kleine dorpen mag alleen hier en daar een woning worden gebouwd om het dorpsbeeld te verbeteren. Daarnaast wordt er ruimte aan de landbouw gegeven, voor het versterken van de internationale concurrentiepositie, met name op het Hoogeland en in het Oldambt. Op andere plaatsen zal de landbouw meer moeten inzetten op verbreding van de bedrijfsvoering met nevenactiviteiten (zoals kamperen bij de boer). POP II richt zich op eisen aan de ruimtelijke kwaliteit van agrarische bedrijven en de implicaties van vergroting van bedrijven. Een belangrijke vervolgstap op het POP is het Landschapsomgevingsplan (LOP), dat gericht is op het formuleren en uitvoeren van concrete projectvoorstellen en het presenteren van een visie op het landschap. Eén van de belangrijkste uitgangspunten van het LOP is de versterking van de eigen onderscheidende karakteristieken van de verschillende landschapstypen in Groningen. Hiermee worden de kenmerkende kwaliteiten van het Groninger landschap versterkt, wordt de ontstaanswijze van het landschap weer duidelijker zichtbaar en blijft het Groninger land een afwisselend en rijk landschap. Daarnaast is het vergroten van de leefbaarheid in de verschillende gebieden een doel. De toegankelijkheid voor vooral fietsers en voetgangers moet worden verbeterd. Een van de gebieden die in het LOP wordt uitgewerkt is de Fivelboezem. Hier zet het LOP in op het versterken van de openheid van het gebied en op het vergroten van de herkenbaarheid van de oude waterlopen. Een belangrijke sleutel om te komen tot een betere herkenbaarheid van de Fivelboezem als afzonderlijke landschappelijke eenheid ligt besloten in de manier waarop met beplantingen wordt omgegaan: aan de randen van de boezem het beplanten van wegen, in de boezem zelf juist geen wegbeplantingen. Hierdoor ontstaat een beter onderscheid tussen de Fivelboezem en de aangrenzende kwelderruggen. De Fivel kan, als kronkelend lint in het landschap, versterkt worden door het verbreden van de waterlopen met natuurvriendelijke oevers en markante rietbermen, of door op termijn ontbrekende trajecten te reconstrueren.
9
Een andere ingreep die het LOP voorstelt is de ontwikkeling van dorpssilhouetten; het opstellen van een beplantingsplan waarin bepaald is hoe de dorpsbossen aan de randen van dorpen omgevormd kunnen worden tot transparante dorpsparken met zichtlijnen naar het landschap. Ook pleit het LOP voor laarzenpaden langs de Fivel met kortsluitingen vanuit de dorpen, waardoor het struinen door het landschap meer mogelijk wordt gemaakt. Dit past in het streven om het gebied van de Fivelboezem recreatief te ontsluiten en om te voorzien in de behoefte naar het maken van ommetjes vanuit het dorp. Het verbeteren van kanoroutes past evenzeer hierin. Voorts wil het LOP aandacht geven aan het beplanten van boerenerven; dichte beplantingen geven van oudsher karakter aan het open landschap en verankeren de boerenbebouwing. Tenslotte wil het LOP de bekendheid van de Fivelboezem vergroten. Gemeente Het gemeentelijk overkoepelend ruimtelijk-economisch beleid in Loppersum voor de komende decennia wordt gebaseerd op de strategische visie. Het geeft aan op welke wijze de gemeente en haar dorpen zich gedurende 30 jaar moeten gaan ontwikkelen. Het is belangrijk om bijvoorbeeld vast te stellen of wij in de toekomst winkelvoorzieningen in de kleine kernen moeten behouden, waar behoefte is aan woningen en of er extra aandacht aan recreatie moet worden geschonken. De visie is opgesteld door het architectenbureau De Zwarte Hond in Groningen. Conform de provinciale verwachtingen wil ook de gemeente Loppersum inzetten op het vergroten van de recreatie. Zoals alle dorpen van de gemeente Loppersum is voor Zeerijp een ruimtelijke visie vastgesteld die op basis van een sterkte-zwakte analyse aangeeft waar in de komende jaren woningbouw gerealiseerd kan worden of andere ruimtelijke ingrepen plaatsvinden. Voor Zeerijp is een beperkte uitbreiding aangegeven op twee plekken, in het oosten aan de onbebouwde noordkant van de Borgweg en aan de noordwestzijde van de Molenweg in de open stukken. De nieuwbouwontwikkelingen zullen niet op korte termijn in gang worden gezet. De gemeente geeft voorkeur aan de kerndorpen Loppersum en Middelstum voor structurele uitbreiding. Ook het woonplan, een document waarin bepaald is welke behoefte er is aan welke soort woningen en in welk dorp, volgt dit principe. Wel heeft de gemeente Loppersum inmiddels een ontwerp voor een nieuw bestemmingsplan voor de kern Zeerijp klaarliggen. Dit nieuwe bestemmingsplan vormt het juridisch kader voor nieuw- en verbouw binnen Zeerijp. Opvallend is dat weinig bewoners zich hiervan bewust zijn. Een ander nieuw ruimtelijk beleidsinstrument van de gemeente Loppersum, de Welstandsnota, zal een concreet kader vormen bij de ontwikkeling van de nieuwe woningbouw en verbouwingen. De Welstandsnota geeft criteria waaraan het uiterlijk van bouwwerken moet voldoen. Tenslotte dient te worden opgemerkt dat het gemeentelijk verkeersplan voor het dorp Zeerijp niet uitgevoerd wordt conform de planning en in feite stil is komen te liggen.
10
Overig: Nederlands Land- en Tuinbouw Organisatie (NLTO) De NLTO maakt zich sterk voor een gezonde agrarische sector met goede, reële toekomstperspectieven. Concrete projecten waarbij de NLTO is betrokken: het Groninger ‘Modderprotocol’ en het bermmaaien. Een dochteronderneming van de NLTO, NLTO Projecten B.V. is betrokken bij het uitvoeren van beleid ten aanzien van diersoorten die schade (dreigen te) veroorzaken aan landbouwgewassen, volksgezondheid e.d. Indien preventieve maatregelen ontoereikend zijn wordt ontheffing gevraagd voor afschot van bepaalde diersoorten. De vereniging BoerenNatuur De vereniging BoerenNatuur is het samenwerkingsverband van agrarische natuurverenigingen in Groningen, Friesland, Drenthe en Flevoland. BoerenNatuur ondersteunt de agrarische natuurverenigingen bij uiteenlopende beheersactiviteiten: bescherming en beheer van weideen akkervogels, beheer van bloemrijke akkers en slootkanten, onderhoud van houtwallen en elzensingels, aanleg en onderhoud van kikkerpoelen, onderhoud van fraaie erfbeplanting, behoud van cultuurhistorisch waardevolle elementen in het landschap, het beheer van natuurreservaten. Landschapsbeheer Groningen/ Stichting Oude Groninger Kerken Landschapsbeheer Groningen/SOGK beoogt een bijdrage te leveren aan het behoud van de kwaliteit en identiteit van het landschap en waar mogelijk deze te versterken middels herstel en herinrichting van historische terreinen (oude kerkterreinen en voormalige borgterreinen). Projecten worden uitgevoerd in het Hoogeland en het Groninger deel van Lauwersland. In Zeerijp is in het afgelopen jaar een klein herinrichting-project uitgevoerd. Staatsbosbeheer Staatsbosbeheer beheert bijna 25% van het Nederlandse bos. Ook in Zeerijp is een aantal bospercelen in het bezit van Staatsbosbeheer. Bosbeheer is de kunst om de verschillende functies die bossen vervullen met elkaar te combineren. Deze functies zijn natuur- en landschapsbeheer, recreatie en houtproductie. Staatsbosbeheer wil dat verdwenen natuur bij de aanleg van nieuwe infrastructuur zowel in kwantiteit als in kwaliteit wordt gecompenseerd, bijvoorbeeld door herontwikkeling van een groter gebied, groenaanleg, inplanten en aanleg van bijvoorbeeld dassentunnels. Bos en natuur spelen een belangrijke rol in recreatie en toerisme. Staatsbosbeheer biedt verschillende recreatiemogelijkheden in haar natuurgebieden. Bevolking Demografisch gezien valt Nederland te kenschetsen met de termen ‘ontgroening’ en ‘vergrijzing’. Die verschijnselen gelden dan met name voor plattelandsgebieden, in de grote steden woont vooral een jonge bevolking. De tabel hiernaast over de leeftijdsopbouw van Zeerijp geeft weer dat Zeerijp zich aan de trend onttrekt.
11
In Zeerijp is geen sprake van vergrijzing, laat staan van dubbele vergrijzing (steeds meer ouderen van 75+). Minder dan 10% van de Riepsters is ouder dan 65 jaar, landelijk ligt dat op 14%. (Dit is overigens ook het geval in de gemeente Loppersum). En oude ouderen zijn er nog minder: hulpbehoevende ouderen blijven kennelijk niet in Zeerijp. Dat klopt heel aardig met het beeld van de laatste jaren dat Riepsters naar Loppersum verhuizen om hun laatste jaren door te brengen in Wiemersheerd of in de aanleunwoningen in de Assieshof. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat er maar weinig markt is voor activiteiten gericht op (oude) ouderen. In Zeerijp is geen sprake van ontgroening. Integendeel, het aandeel van 0 tot 14 jarigen is één op vijf, een erg hoog aantal. En de groep 34 tot 44 jarigen kent hetzelfde percentage. Dit zullen de ouders van de kinderen van 0 tot 14 jaar zijn. Geconcludeerd mag worden dat Zeerijp een echt gezinsdorp is. Maar liefst 43% van de huishoudens vormt een gezin, met ouders en kinderen (CBS 2004); De huidige bevolkingssamenstelling maakt een lange termijn prognose moeilijk. Immers, wat gaan al die jonge Zeerijpers straks doen? Kinderen die een hogere opleiding gaan volgen zullen bijna altijd vertrekken uit het dorp. Bij een lagere opleiding zal veel afhangen van het aanbod van woningen in het dorp. De ouderen vertrekken en maken woningen vrij, maar wat doen de nu 34 tot 44 jarigen als straks hun kinderen het huis uit zijn?
12
Voorzieningen en sociale binding Ondanks het feit dat Zeerijp een klein dorp is hebben we gelukkig nog een behoorlijk aantal voorzieningen. Wel zijn de laatste 10 tot 20 jaar de winkels uit het dorp verdwenen. Van overheidswege en door de toegenomen mobiliteit van de burger worden voorzieningen over het algemeen meer gecentreerd in grotere kernen. Ook de gemeente Loppersum toont dit beeld. Dit betekent dat er vooral voor oudere mensen weinig voorzieningen en vertier overblijven. Ook voor woonruimte zijn ze op den duur aangewezen op de grotere kernen. Deze ontwikkeling is te betreuren, echter niet te keren. Zeerijp, als gezinsdorp, kenmerkt zich in de sociale structuur door de aanwezigheid van de openbare basisschool de Wilgenstee. Deze wordt momenteel bezocht door circa 50 kinderen. De waarde van een school hoeft geen nadere uitleg en staat buiten kijf. Zonder een basisschool zou Zeerijp niet het dorp zijn zoals wij dat nu kennen. De waarde van een school wordt onderstreept in het beleidsplan van de woningcorporatie Marenland waarin wordt gesteld dat ze zich willen inzetten voor het behoud van scholen in de kleinere kernen. Onze waardevolle jonge telgen hebben een mooie speeltuin tot hun beschikking in het hart van het dorp, die wordt beheerd door een actieve speeltuincommissie. Het dorpshuis is een centraal punt in het dorp waar, na het afbranden van het dorpscafé, de meeste dorpsactiviteiten plaatsvinden. De verschillende verenigingen houden hier hun (jaar-) vergaderingen of uitvoeringen: de badmintonclub, de gymnastiekclub, de biljartvereniging, de dartvereniging, de culturele vereniging, de vrouwenvereniging en de Vereniging Dorpsbelangen. In het dorpshuis is tevens een snackbar. Ook worden hier bij gelegenheid kinderdisco’s of andere feesten gegeven. Minder bekend is dat er ook een computerproject is van de openbare bibliotheek, waar men online boeken kan bestellen waarna deze aan huis worden bezorgd. Tevens wordt de gymzaal van het dorpshuis gebruikt door een school uit de buurt, de Dieftilschool uit Oosterwijtwerd, en incidenteel door verenigingen uit omliggende dorpen. Een andere belangrijke voorziening in Zeerijp heeft een meer zelfstandige status, de VV De Fivel. Deze zaterdagamateurvoetbalvereniging trekt leden aan uit de hele gemeente en tot ver daarbuiten. Er zijn twee verenigingen die de sociaal-culturele activiteiten in het dorp organiseren, dat zijn de Culturele Vereniging Zeerijp (CVZ) en de Vereniging Dorpsbelangen Zeerijp. Traditioneel organiseert de Vereniging Dorpsbelangen de jaarlijkse kermis in mei, wat gezien kan worden als het jaarlijkse dorpsfeest. Daarnaast organiseert dorpsbelangen de paasochtend voor de kinderen, de sinterklaasintocht, de straatspeeldag, de 4 mei viering en – in samenwerking met de CVZ – de winterpruiverij. Dit laatste evenement is een gezamenlijke activiteit van de Culturele Vereniging en dorpsbelangen en vormt een modern alternatief voor de neijjoarsvezide. Andere verenigingen en clubs in het dorp zijn: de begrafenisvereniging, de ijsvereniging en de wandelclub.
13
Cultuur, recreatie en toerisme Heel belangrijk voor het dorp is de Jacobuskerk. Als godshuis vormt het een basis voor veel mensen binnen en buiten Zeerijp. Als cultuurhistorisch interessant gebouw bewijst het zijn trekkersrol sinds jaar en dag. Naast drukbezochte concerten worden er jaarlijks exposities gehouden. In 2006 is er een archeologisch informatiepunt gekomen in Zeerijp, waar de geschiedenis van kerk, klei en baksteen in en om Zeerijp wordt gepresenteerd. De vaste expositie is grotendeels in het dorpshuis en op het plein met het terras opgenomen, waaronder de steenoven die in 1996 in Zeerijp archeologisch is onderzocht. De kerk wordt veel bezocht door wandelaars die langs de schelpenpaden en B-wegen kunnen genieten van het mooie cultuurlandschap om Zeerijp. Ze kunnen dan ook een andere bezienswaardigheid van het dorp bezoeken, de graanmolen uit 1835. Bezoekers van Zeerijp kunnen inmiddels kiezen uit de terrasvoorzieningen van het dorpshuis, de theeschenkerij of de recreatieboerderij de Diek’n. Bij deze laatste twee kunnen bezoekers overnachten of een vakantie doorbrengen. Voor souvenirs kunnen ze terecht bij het dorpshuis. En de edelsmederij verkoopt zelfgemaakte sieraden. Er zijn is een aantal terugkerende evenementen in Zeerijp die ook buiten Zeerijp van betekenis zijn: de driejaarlijkse ZZ-races, de jaarlijkse kermis en de ‘Passie van Riep’. Ook in de beroepsuitoefening lijkt Zeerijp te klimmen op de culturele ladder. Er zijn inmiddels meerdere kunstenaars en vormgevers in het dorp die werkzaam zijn op verschillende terreinen. Bedrijvigheid In en om Zeerijp zijn meerdere ondernemers actief. Er is een aardige variëteit in de soort bedrijven. Naast een groot aantal agrarische ondernemers, voornamelijk akkerbouwers en enkele veeboeren zijn er tal van dienstverlenende bedrijfjes en eenmanszaken. Zo zijn er onder andere enkele klussen- en transportbedrijven, een graandrogerij, enkele wasmachine-verhuurbedrijven, een kunstatelier, een goud- en zilversmederij met expositieruimte en een recreatiebedrijf met terras en groepsaccommodatie. Er is een massagepraktijk, een praktijk voor persoonlijke begeleiding, een bureau voor communicatieadvies, een architectenbureau, een meubelmaker en een bureau voor zakelijke dienstverlening.
14
De kleinschalige bedrijven worden gewaardeerd in het dorp, omdat deze dichtbij huis de mogelijkheid bieden om bijvoorbeeld kleine reparaties te laten uitvoeren, sieraden of kunst te bekijken, advies of begeleiding in te huren, cadeautjes te kopen, een creatieve cursus te volgen en feesten en partijen dichtbij huis te organiseren. Er wordt gewerkt in en om het dorp, waardoor de levendigheid wordt vergroot. Verschillende ondernemers zijn gericht op de recreatieve en toeristische sector, zoals de kunstateliers, de theeschenkerij en de recreatieboerderij. Ook bieden boeren in Zeerijp (groepen) bezoekers de gelegenheid hun bedrijf te bezoeken via de NLTO. Streekprodukten worden gezamenlijk gepromoot en verkocht.
Inventarisatie Voor het verzamelen van feedback is in eerste instantie een uitgebreide enquête gehouden onder de inwoners van Zeerijp. Op basis van de uitkomsten van deze enquête is een aantal hoofdthema’s geformuleerd die in de keukentafelgesprekken tijdens de discussies konden worden uitgediept. Enquête De enquête is in februari 2004 huis-aan-huis rondgebracht. In de begeleidende brief is het begrip ‘dorpsvisie’ uitgelegd. De ingevulde enquêtes zijn weer aan de deur opgehaald. De respons was verheugend hoog. Van de 217 formulieren die zijn verspreid, is 60,4% weer ingeleverd. Na de enquête is een commissie in het leven geroepen om op basis van de uitkomsten de dorpsvisie te ontwikkelen. Het Riepster Nijs is vanaf dat moment gebruikt om de voortgang van de totstandkoming van de visie naar het dorp te communiceren. Keukentafelgesprekken De commissie heeft voor de keukentafelgesprekken opnieuw een uitnodiging opgesteld voor alle huisadressen van Zeerijp om zoveel mogelijk dorpsgenoten de gelegenheid te geven om deel te nemen. De respons op de uitnodigingen was bemoedigend. Uiteindelijk zijn er 10 keukentafelgesprekken gevoerd, waaraan in totaal 70 dorpsbewoners hebben meegedaan. Daarnaast zijn er aparte gesprekken gevoerd met zowel een deel van de oudere jeugd als een afvaardiging van de bedrijven van Zeerijp. Ook is er op de basisschool een feedbacksessie gehouden met een aantal groepen van de school, waarin de schooljeugd kon fantaseren over de toekomst van het dorp. Ieder keukentafelgesprek bestond uit ongeveer 6 à 7 personen en werd voorgezeten door één of twee leden van de commissie. Aan de hand van een aantal vaste thema’s is er gediscussieerd over actuele zaken, knelpunten, oplossingen en de toekomst van Zeerijp. Aan het eind van ieder gesprek is een lijstje gemaakt met de punten die het eerst aandacht en acties vereisen. De evaluaties achteraf gaven steevast hetzelfde beeld: de deelnemers vonden het goed en nuttig om eens met bekende of minder bekende dorpsgenoten te praten over actuele zaken en de toekomst van Zeerijp. De prioriteitenavond Als afsluiting van de ‘Operatie Keukentafelgesprek’ is op 5 april 2006 een centrale eindpresentatie voor het dorp georganiseerd. Tijdens deze zitting zijn de resultaten van de keukentafelgesprekken met het dorp besproken en zijn de prioriteiten van de leefbaarheidthema’s bepaald. Belangrijk hier was aan welke zaken de inwoners acties gekoppeld willen zien. En in hoeverre kunnen en willen dorpsgenoten zich inzetten om knelpunten op te lossen? Met de stickermethode konden de aanwezigen hun prioriteiten op posters aangeven. Samen met de commissieleden hebben 28 bewoners van Zeerijp deze avond ingevuld. Scepsis over de mogelijkheden ging hand in hand met een grote saamhorigheid.
15
Planning Na de prioriteitenavond heeft de commissie aan de structuur en inhoud van de visie gewerkt. Er is een plan van aanpak opgezet dat onder de paraplu van Dorpsbelangen door middel van werkgroepen en fondswerving moet gaan leiden tot concrete acties. Dit is in feite het belangrijkste doel van de dorpsvisie. Er wordt een kader geboden en een vaste structuur gecreëerd van werkgroepen, waarin dorpsgenoten zitting kunnen nemen en waarbinnen samen actief gewerkt wordt aan specifieke opgaven binnen het dorp.
Leefbaarheidsthema’s: de uitkomsten Samenvatting inventarisatie De resultaten van de enquête en de keukentafelgesprekken bleken grotendeels met elkaar in overeenstemming. Naar voren kwam, dat er veel is waar de dorpsgenoten trots op zijn. Over het algemeen is men erg tevreden met het wonen in en rondom het dorp. Vooral de rust en de ruimte worden erg gewaardeerd. Ondanks veranderingen door het grotere aantal werkende ouders ervaren de dorpsgenoten een prettige en gemoedelijke sfeer in het dorp en verstaat men de kunst van ‘leven en laten leven’. De aanwezigheid van de basisschool wordt niet alleen door de vele jonge ouders gewaardeerd. Positief zijn de dorpsgenoten ook over de vernieuwde speeltuin, het dorpshuis als centraal punt voor de dorpsverenigingen, de Jacobuskerk, de ateliers en de molen. De sportfaciliteiten worden als goed ervaren en ook de aanwezigheid van wandel- en fietspaden vinden dorpsbewoners belangrijk. Het buitengebied is voor Riepsters aantrekkelijk om in te wandelen, te fietsen, paard te rijden of op een terras te zitten. In de uitgestrekte velden vormen de boerenbedrijven, de theeschenkerij en het recreatiebedrijf een welkome afwisseling. Naast de tevredenheid zijn er ook veel wensen naar voren gekomen. Het verkeer en de verkeersveiligheid wordt door een meerderheid van de dorpsbewoners als een belangrijk knelpunt ervaren. Snelheidsremmende maatregelen die kinderen, voetgangers en andere weggebruikers tegemoetkomen zijn zeer wenselijk. Ook het ontbreken van voldoende goede parkeergelegenheid voor vrachtwagens is een knelpunt. Het achterstallig onderhoud aan wandel- en fietspaden en het openbaar groen is velen een doorn in het oog. En ook de ondernemers hebben problemen met de slechte staat van de wegen buiten de bebouwde kom. Vissers en kanovaarders hopen op beter onderhoud van de waterwegen en de steiger. De bereikbaarheid en het kenbaar maken van de voorzieningen en bezienswaardigheden in Zeerijp kan beter. Niet alleen met het oog op toeristen; ook de ondernemers hameren op een betere bewegwijzering. De Riepsters gaven aan het belangrijk te vinden om Zeerijp, in meerdere opzichten, duidelijker ‘op de kaart te zetten’.
16
Als hoogste prioriteit op de avond kwamen de verkeersremmende maatregelen naar voren. Hieronder valt ook de verkeersveiligheid. Veel mensen hebben dit bovenaan hun lijst gezet mede omdat het onderhoud aan de wegen en de verkeersveiligheid, zoals de buitengebieden veiliger maken voor fietsers, tegelijk aan de orde gesteld werd. Onderhoud van groen en paden werd de tweede prioriteit. Toerisme stimuleren en voorzieningen voor de jeugd werden respectievelijk drie en vier. De uitkomst van de prioriteitenavond zag er als volgt uit: ► Verkeersremmende maatregelen ► Onderhoud groen bos en wegen ► Cultuur en toerisme ► Meer voorzieningen voor jeugd ► Oude paden herstellen ► Woningbouw op beperkte schaal ► Bewegwijzering ► Profilering Er zijn genoeg mensen in het dorp te vinden die mee willen helpen om Zeerijp leefbaar houden. De kunst is om dit goed te gaan organiseren. De dorpsvisie kan hier een goede leidraad voor zijn. De verschillende leefbaarheidthema’s komen in volgorde van prioriteit aan de orde. Verkeersveiligheid Uit de keukentafelgesprekken en de daaruit voortgekomen prioriteitenavond bleek dat bij jong en oud de snelheid en veiligheid van het verkeer steeds terugkwam als een zeer belangrijk onderwerp. Op de prioriteitenavond werd dit thema dan ook bovenaan de prioriteitenlijst geplaatst. Uit metingen die verricht zijn door de Vereniging Dorpsbelangen (1997) blijkt dat op de Borgweg en Molenweg inderdaad door 40 % of meer van de weggebruikers harder dan 50 km per uur wordt gereden. Vaak door inwoners uit Zeerijp zelf. Bovendien wordt vooral de Borgweg veel gebruikt door doorgaand vracht- en landbouwverkeer (zwaar verkeer) waardoor naast de snelheid ook de veroorzaakte trillingen als storend worden ervaren. De problemen zijn onderkend door de gemeente en opgenomen in het door de Grontmij en gemeente Loppersum ontwikkelde verkeersplan uit 2001. Dit plan is slechts voor een klein deel uitgevoerd en gestaakt. Uit de in 2004 gehouden enquête onder de inwoners van Zeerijp blijkt dat slechts een kleine 35 % van de ondervraagden de verkeersveiligheid in het dorp als goed ervaart. Vooral het te snel rijden op de Borgweg, de Eenumerweg en de Molenweg wordt als hinderlijk aangemerkt. Zeerijp heeft een doorgaande route voor verkeer en openbaar vervoer en ligt temidden van landbouwgebied. Om deze functies niet uit te sluiten moeten we op zoek naar verkeersoplossingen waarbij geen gebruikers worden uitgesloten maar alle partijen zich veilig kunnen bewegen. Snelheidsremmende maatregelen in de vorm van drempels worden unaniem afgewezen.
17
Een modern alternatief is een bescheiden profielversmalling met behulp van belijning op de weg, waardoor de weg smaller lijkt dan het is. Passeren lijkt hierdoor moeilijker, men zal als gevolg hiervan voorzichtiger en langzamer rijden. Bijkomend voordeel is dat er voor fietsers meer ruimte ontstaat. Ook buiten de bebouwde kom is de veiligheid van de weg te verbeteren door het plaatsen van reflecterende bochtmarkeringen en betere wegbelijning. Er is in Zeerijp een aantal kruispunten die een bijdrage leveren aan de verkeersonveiligheid. De kruising van de Borgweg met de Woldweg/Groenelaan is onoverzichtelijk en biedt geen duidelijkheid in voorrang door het ontbreken van haaientanden en verkeersborden. De bocht van de Borgweg bij de kruising met de Molenweg is een onoverzichtelijke. Extra bezwaren zijn hier ook nog de aanwezigheid van de nietomheinde speeltuin en de merkwaardig geplaatste TPG-brievenbus waar geen trottoir naar toe loopt. De afslag van de Borgweg naar de Eenumerweg is door zijn bestratingpatroon erg verwarrend en daardoor gevaarlijk. Het is voor een weggebruiker onduidelijk hoe men de bocht dient te nemen. Sinds de enquête is er een speciale parkeerplaats voor vrachtauto’s en/of opleggers gemaakt, aan het Eenumermaar richting Godlinze. Deze parkeer-plaats is echter niet verplicht: het parkeren van vrachtverkeer binnen de bebouwde kom van Zeerijp is volgens de gemeente Loppersum eigenlijk verboden als er sprake is van onveilige situaties en of belemmering van uitzicht. De gemeente handhaaft deze verordening echter niet. Het is de chauffeurs echter wel aangeraden gebruik te maken van de parkeergelegenheid aan het Eenumermaar. De parkeerplaats is echter te klein en ongeschikt om aan meerdere vrachtwagens een parkeerplaats bieden. Voor personenauto’s geldt hetzelfde. Het storende effect van geparkeerde (vracht)auto’s op de doorgaande weg wordt ook een paar keer aangehaald in de antwoorden van de enquête. Zodoende ontstaan er soms onnodig onoverzichtelijke of onveilige situaties. Overigens kan een onoverzichtelijke situatie een bijdrage leveren aan het temperen van de snelheid.
18
Afgezien van een mentaliteitsverandering onder de inwoners zelf (een deel rijdt immers structureel te hard) zijn deze problemen niet aan te pakken zonder een flinke dosis initiatief en doorzettingsvermogen. Hulp van de gemeente en deskundigen dient geactiveerd te worden. Dorpsbelangen en de commissie dorpsvisie dienen deze problemen dan ook dwingend onder de aandacht van de gemeente te blijven brengen om zo op uitvoering – na bijstelling met de nieuwste inzichten – van het verkeersplan te kunnen aansturen.
Ruimtelijke inrichting en openbare ruimte Opvallend is dat weinig bewoners zich bewust zijn van het ruimtelijk beleid van de gemeente Loppersum. Weinigen hebben zich laten informeren over de ruimtelijke visie van Zeerijp en het voorontwerp van een nieuw bestemmingsplan. Dit nieuwe bestemmingsplan vormt het juridisch kader voor nieuw- en verbouw binnen Zeerijp. Ook de Welstandsnota, waarin criteria zijn opgenomen waaraan het uiterlijk van bouwwerken moeten voldoen, is slecht bekend bij het dorp. Veel actiever stellen de Zeerijpers zich op als het gaat over concretere openbare vraagstukken, zoals het onderhoud van de wegen, trottoirs en fietspaden. Een derde van de respondenten uit zich ontevreden over het onderhoud van de wegen, zowel voor automobilisten, fietsers en voetgangers. Ook is men ontevreden over de wijze waarop het openbare groen wordt bijgehouden. Bij ieder keukentafelgesprek kwam het in negatieve zin aan de orde. De Riepsters zijn over het algemeen niet erg tevreden met de kwaliteit van het voorzieningenniveau van de openbare ruimte. Naast onderhoud van wegen en groen is ook de ontoereikende of kapotte straatverlichting op meerdere plekken in het dorp een knelpunt. En ronduit knullig is de plek van de brievenbus te noemen... Naast knelpunten zijn er ook kansen voor het aantrekkelijker maken van Zeerijp. Vaak genoemd is het in ere herstellen van het oude haventje bij de molen en de verbinding met het Maar. Herplant van bomen op strategische plekken, of juist de beboste rand bij de molen meer open maken tot een parkachtige rand, zijn voorstellen die steevast opduiken uit onze gemeenschap. Zoals ook velen pleiten voor het herstellen van verloren geraakte voetpaden of het realiseren van een hek rond de speeltuin of het inrichten van een geschikte hangplek voor onze oudere jeugd. Sociale binding en voorzieningen In Zeerijp worden tal van activiteiten georganiseerd. Activiteiten en tradities verbinden inwoners en creëren sociale samenhang. Lid zijn van een dorpsgemeenschap betekent niet alleen dat je in een dorp woont, maar dat je kunt bijdragen aan hoe het dorp eruitziet en wat er in het dorp gebeurt. In de enquête komt naar voren dat een café, dorpsactiviteiten, het dorpshuis, de kerk, de school, de molen en de speeltuin hoog scoren op de vraag wat er niet mag verdwijnen uit Zeerijp. In de keukentafelgesprekken kwam naar voren dat men er in Zeerijp aan hecht om een plek te hebben om elkaar te ontmoeten. Na het verdwijnen van het plaatselijke café is men blij dat het dorpshuis, na een moeilijke periode, nieuw leven is ingeblazen. Men geeft aan bereid te zijn er bewust voor te kiezen van deze voorziening gebruik te maken om het bestaansrecht te onderstrepen. In de behoefte aan een centrale ontmoetingsplek in het dorp, dorpsplein of terras is inmiddels voorzien in de vorm van een terras bij het Archeologisch Informatie Punt. De sfeer in Zeerijp is in het algemeen rustig, gezellig en veilig. Ongeveer de helft van de geënquêteerden vindt de gemeenschapszin ronduit goed. De meeste inwoners (88 %) zeggen zich veilig te voelen, slechts 5 % voelt zich niet veilig. Onveiligheid wordt genoemd met betrekking tot het
19
verkeer, met name de snelheid op de Borgweg/Tolweg en de Molenweg. Gevraagd naar van welke vereniging men lid of donateur is, wordt door meer dan 50 % van de respondenten aangegeven lid van de Vereniging dorpsbelangen te zijn, meer dan 30 % is lid van de V.V. De Fivel en meer dan 40 % ondersteunt het bestaan van het dorpshuis door middel van donateurschap. Ondanks een bloeiend verenigingsleven is het vaak moeilijk om vrijwilligers te vinden voor bestuursfuncties of voor handen spandiensten. Hiernaar gevraagd in de enquête, is minder dan 5% bereid zich ergens voor in te zetten. De ervaring echter leert dat wanneer men persoonlijk aangesproken wordt, er bij elke activiteit enthousiaste vrijwilligers opdraven en ook nieuwe initiatieven/activiteiten vaak goed worden ontvangen en bezocht. Met de nieuwe Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning, de WMO, die als doel heeft iedereen deel te laten nemen aan de samenleving, wordt een groter beroep gedaan op de sociale samenhang en de leefbaarheid in de dorpen. Er wordt gesproken over “lokale loketten”, een plaats waar de burger de overheid kan aanspreken om informatie in te winnen of een zorgvraag uit te zetten. De bedoeling hiervan is dat men dichter bij huis en meer in onderling contact uitvoering kan geven aan vragen en behoeftes in de directe woon- en leefomgeving. Te denken valt hierbij aan een vrijwillige klussendienst of een project als de Steunstee in bijvoorbeeld ’t Zandt. In de keukentafelgesprekken is hierover in algemene zin gesproken, als iets wat in de toekomst opgezet zou kunnen worden, vooralsnog lijkt hier geen actuele behoefte aan te zijn.
20
Recreatie en toerisme De bezoekers en inwoners van Zeerijp genieten van de mooie ligging van het dorp in het landelijk gebied. Recreatie in de natuur kan dichtbij huis plaatsvinden. Daarbij vinden de Riepsters, dat kleinschalig toerisme een plaats kan hebben. Het brengt wat leven in de brouwerij. Het behoud van het landschap en de aanwezigheid van groen in het dorp, het in stand houden, verbeteren of uitbreiden van wandelpaden en fietsroutes wordt door het merendeel van de Riepsters als belangrijk gewaardeerd. Daarbij geven de molen, de Jacobuskerk met zijn beroemde orgel, de ateliers en de grote boerderijen een meerwaarde aan Zeerijp, waar de bewoners trots op zijn. Kortom, het aanzicht van het dorp wordt als belangrijk gezien. Goed onderhoud van de groenvoorzieningen en het opknappen van het haventje worden als belangrijk aangegeven. De initiatieven van dorpsbewoners om een kinderboerderij te realiseren worden positief gewaardeerd. Het zijn voorzieningen en omgevingsfactoren die zowel door de eigen inwoners als door de toeristen kunnen worden benut. Het dorpshuis neemt weer een centrale plaats in door een verbeterd en actief beheer en speelt meer en meer weer een rol in het bedienen van bezoekers. Het in het dorpshuis ondergebrachte Archeologisch Informatie Punt is een aanwinst voor het dorp en wordt ook door bezoekers van buiten bezocht. Andere trekkers voor bezoekers zijn: de Passie van Riep, de ZZ-races, NLTO boerderijenexcursies, de ruige route, kanotochten, het Noordzeekustpad, het Wad- en Wierdenpad, oude borgenterreinen en de orgelconcerten.
Er zijn kansen genoeg om de recreatieve mogelijkheden in en rond Zeerijp te vergroten. Hierbij valt te denken aan betere voorzieningen voor kanovaren, vissen, paardrijden en wandelen op rustige wegen en paden, een kinderboerderij aan de Dijkumerweg, bedrijfsbezoeken bij boeren, graandrogerij en andere beroepsgroepen. Betere voorwaarden kunnen worden geschapen door een goede wegbewijzering en coördinerend overleg tussen de belangengroepen. Ouderen en jeugd Gevraagd naar overlast die men ervaart (enquête 2004), noemt men vooral problemen die in relatie worden gebracht met hangjongeren. Dit geldt met name voor het gebied rondom de molen. Er wordt meerdere malen aangegeven dat er voor de oudere jeugd gericht moet worden gezocht naar vertier en een eigen (hang-)plek. Met het opnieuw opstarten van de jeugdsoos, een initiatief van de eigen Riepster jeugd, met de reguliere disco-avonden, wordt tegemoetgekomen aan de behoefte van de jeugd om elkaar te ontmoeten. Ook wordt vertier voor ouderen gemist; in de enquête wordt aangegeven, dat men met weemoed terugdenkt aan de kaart- en sjoelavonden van weleer. Er is weinig te doen voor ouderen, maar is dit een knelpunt? Eerder is gebleken dat ouderen vaak verhuizen naar een groter dorp met voorzieningen in de buurt. In de keukentafelgesprekken wordt het ontbreken van vertier of een hulpdienst wel genoemd, maar niet onderkend als een groot probleem waar een oplossing voor dient te worden geformuleerd.
21
De schooljeugd In november 2005 is op verzoek van de commissie dorpsvisie op de Wilgenstee een gespreksessie gehouden met de kinderen van de groepen 3-4-5 over de toekomst van Zeerijp. De kinderen hebben zich ingeleefd in de tijd van het jaar 2039. Waarom het jaar 2039? De kinderen van deze groep zouden dan inmiddels ook al getrouwd kunnen zijn of samenwonen en kinderen kunnen hebben. Ze zijn dan allemaal zo rond de 30-40 jaar en hun kinderen zitten dan in de groepen 3-4-5. De volgende toekomstperspectieven zijn door de kinderen geschetst:
Meer bejaardenhuizen omdat er dan meer oude mensen wonen. Volgens hem zou er zelfs wel een flat kunnen staan omdat er steeds meer mensen bij komen. Waarschijnlijk staat er dan geen school meer. Alles gaat dan via de digitale snelweg. Wie weet kan een ieder dan wel vliegen. Zeerijp heeft dan een mooi park waarin je kunt wandelen en fietsen. Je kunt daar dan heerlijk picknicken. We hebben dan een hele grote tuin en er is een hele grote speeltuin met een hek erom. Kinderen kunnen daar spelen zonder dat er ongelukken kunnen gebeuren Er zullen meer speeltuinen, meer fietspaden en grotere huizen zijn. Er zal een 3D bioscoop zijn. In Zeerijp zal meer groen zijn. (Bomen, gras en dieren) Zeerijp zal een dierentuin, zwembad en een vakantiepark hebben. Een heel groot zwembad met een binnen- en buitenbad, en een meer waarin je kunt vissen. Het dorp zal groeien. Meer winkels, scholen en kinderen. De Noordpool zal smelten. We hebben meer zon en minder wolken. Het wordt hier steeds warmer. Er zal een treinstation komen in Zeerijp. Je mag zonder rijbewijs rijden op een brommer. Het gaat geld regenen . We zullen heel rijk zijn Het zal veiliger worden. Meer politie en brandweer.
22
Communicatie en profilering De communicatie met de gemeente is slecht en dit wordt wel als negatief ervaren. Dit heeft ook zeker te maken met het slechte onderhoud van de wegen en groen en de voortdurende klachten over de straatverlichting. Via het dorpskrantje Het Riepster Nijs worden de inwoners van Zeerijp maandelijks op de hoogte gehouden van allerlei wetenswaardigheden, van vergaderingen tot nieuwe inwoners. Het krantje is een vrijwilligersinitiatief en wordt gratis huis-aan-huis verspreid. In de enquête en in de keukentafelgesprekken komt naar voren dat men de dorpskrant – Het Riepster Nijs – positief waardeert en een uitstekend orgaan vindt om wederwaardigheden uit de directe omgeving te vernemen. In de keukentafelgesprekken wordt geopperd dat Zeerijp zich meer en meer digitaal zou moeten presenteren. Een website van Zeerijp lijkt voorzichtig van de grond te komen, maar mist aansturing door de belangengroepen, dit is noodzakelijk om op langere termijn effectief te kunnen zijn. Bedrijvigheid Netwerken vinden ondernemers belangrijk. Niet iedereen heeft echter behoefte aan een georganiseerd kader. De boeren zijn van oudsher uitstekend georganiseerd via het NLTO. Een aantal ondernemers heeft onderling contact in gemeentelijk verband of via het Platform van het Noorden. Agrarische en toeristische ondernemers werken daarnaast samen in het kader van plattelands- en toeristische organisaties ondermeer in het project ‘Het Hoogeland op de kaart’. Met de uitwisseling in het keukentafelgesprek bleek dat de aanwezige ondernemers een informele contactbijeenkomst van Riepster ondernemers eens per 1½ jaar op prijs zouden stellen, al was het maar om te weten hoe het collegaondernemers in Zeerijp vergaat. Het ondernemersklimaat wordt door de meerderheid als gunstig ervaren. Er zijn knelpunten als het gaat om soepele medewerking van de gemeentelijke overheid: verlenen van vergunningen, bevorderen van voorzieningen, onderhoud wegen en voldoende parkeervoorzieningen. Ondernemers hebben de indruk dat de zeer beperkte financiële middelen en het gebrek aan voldoende gekwalificeerde ambtenaren bij de gemeente daar de oorzaak van zijn. Het feit dat bedrijven bij verdere professionalisering niet kunnen uitbreiden in Zeerijp wordt als nadelig ervaren. Er zou meer gekeken moeten worden naar de individuele gevallen en naar de consequenties voor het dorp.
23
Plan van aanpak Organisatievorm Op de prioriteitenavond werd aangegeven welke thema’s het meest leven bij de dorpsgenoten. Op basis van de reacties hebben wij echter moeten constateren dat een aantal van de geïnventariseerde onderwerpen en genoemde oplossingen menigeen al zo heeft gefrustreerd (de verkeersdrempels) dat ze daarom alleen nog voor een lange termijnplanning of wellicht andere aanpak in aanmerking komen. Andere onderwerpen daarentegen kunnen met goede wil en handen uit de mouwen in een weekend geklaard worden (bijvoorbeeld de schelpenpaden). Om deze dorpsvisie niet te laten verzanden in “mensen van goede wil” met een laag ambitieniveau, vanwege vermeende politieke barrières, wordt voorgesteld om te komen tot een organisatievorm in twee lagen. Door deze gelaagde vorm zullen de spontaan aangemelde mededorpsbewoners direct in werkgroepen aan de slag kunnen ter verwezenlijking van deze dorpsvisie. Ook zal getracht worden een aantal doelen op lange termijn binnen bereik te halen, door de vorming van een ‘stuur’-groep die zich meer gaat bezighouden met de condities, die vervuld moeten worden om deze doelen te halen. De volgende werkwijze wordt voorgesteld: er wordt een stuurgroep geformeerd bestaande uit de organisatoren van de dorpsvisie, aangevuld met eventuele nieuwe mensen om de condities die nodig zijn voor de realisatie van de dorpsvisie te regelen. Te denken valt aan het verzorgen van correspondentie voor de werkgroepen, fondsenwerving, aanboren van subsidies, lokaliseren van andere hulpbronnen, juridisch advies, overleg met gemeentelijke en provinciale overheid, inschakelen van expertise etc. Anders dan de werkgroepen zal de stuurgroep zich meer bezighouden met het vervullen van de randvoorwaarden om de werkgroepen optimaal te laten functioneren. De werkgroepen zullen zich bezighouden met het concreet realiseren van een aantal zaken. Dit kan bijvoorbeeld een werkgroep verkeer zijn die zich ten doel stelt om te komen tot een meest gedragen oplossing, door met deskundigen de voors en tegens op een rij te zetten.
24
Werkplan Het is wenselijk dat de diverse werkgroepen op basis van de prioriteitenavond een werkplan maken. De dorpsvisiecommissie meent dat het noodzakelijk is per werkgroep een korte termijn en een lange termijn visie te formuleren. Op korte termijn is er wellicht een aantal doelen te formuleren die direct zichtbaar zijn voor de dorpsbewoners. Zonder uitputtend te willen zijn: de bewegwijzering, de schelpenpaden, op langere termijn het zorgdragen voor reparatie aan bewegwijzering en schelpenpaden. Ook komen hiervoor in aanmerking het op korte termijn opnieuw aanleggen van oude wandelpaden en op lange termijn het realiseren van een haven bij de molen. Het dorp heeft veel gewonnen als er op termijn door bewoners zelf actie wordt ondernomen en er een minder afhankelijke relatie met de gemeentelijke overheid ontstaat; dat men zich niet afzet tegen deze gemeentelijke overheid, maar de dialoog zoekt om gezamenlijk de leefbaarheid te waarborgen. De werkgroep dorpsvisie zal in eerste instantie als stuurgroep optreden en de eerste vergadering van de werkgroepen uitschrijven. Wij stellen ons voor dat de resultaten van de werkgroepen twee keer per jaar besproken worden. De dorpsvisie moet geen ‘dood’ document zijn, maar een leidraad bij de dorpsverbetering. Zeerijp is een dorp met mogelijkheden.
25
Bijlagen Samenvatting uitkomsten enquête 2004 Uit telling blijkt dat 60 % van de inwoners van Zeerijp de moeite hebben genomen om de vragenlijst in te vullen. Dit is een goede score. Van die 60 % beoordeelt 75 % het wonen in Zeerijp als goed. Het blijkt dat de mensen die in Zeerijp wonen vooral de rust en ruimte als zeer positief ervaren. Uit de vraag of Zeerijp moet groeien, komt naar voren dat de Riepsters hier nogal verdeeld over zijn. De ene helft vindt van wel en de andere helft vindt van niet. De voorstanders hebben als argument dat de jeugd die in Zeerijp wil blijven ook een plekje moeten kunnen vinden. Het dorp moet leefbaar blijven, dit kan door groei. Gezinnen met kinderen zijn ook welkom om de school in stand te houden. Kleinschalige nieuwbouw zou dan vooral plaats moeten vinden op lege plekken in het dorp en aan uitvalswegen. Wat betreft de veiligheid zijn de mensen in Zeerijp positief. 90 % van de mensen die de vragenlijst ingevuld hebben, voelt zich veilig in Zeerijp! Minder tevreden was men over de verkeersveiligheid. Er wordt te hard gereden in het dorp. Snelheidsbeperkende maatregelen zijn nodig aan de Borgweg, Lopsterweg en Molenweg. Wat ook opgemerkt werd, is dat de brievenbus niet handig staat op een kruispunt waar het gevaarlijk is om met de auto te stoppen en er bovendien geen voetpad is, je moet op de weg staan om een brief in de bus te doen. Verder komt duidelijk naar voren dat het onderhoud aan de wegen alsook fiets- en wandelpaden rondom Zeerijp slecht is. Voor de trottoirs geldt hetzelfde, in de bocht bij het café kun je als wandelaar niet eens terecht. Waar men wel tevreden over is zijn de culturele en sportvoorzieningen in Zeerijp. Wat opvalt, is dat de recreatieve voorzieningen wel wat uitgebreider mogen. Er waren een aantal leuke ideeën bij op toeristisch gebied. Bijvoorbeeld een terrasje midden in het dorp of vanuit het Maar weer een open verbinding naar Appingedam zodat Zeerijp ook weer per boot te bereiken is! Wat beslist niet mag verdwijnen uit Zeerijp: school, dorpshuis, speeltuin. Overlast en vandalisme zijn problemen die ook in Zeerijp aan de orde zijn. Tevens wordt genoemd dat er weinig te doen is voor de jeugd tussen de 12 en 18 jaar. Misschien heb je twee vliegen in één klap als er meer voorzieningen voor deze groep zouden komen (eigen jeugdhonk?).
26
Informatie bij de tabellen: (donker rood) gekleurde waarden in de tabellen geven extra- en/of interpolaties aan. Als de gekleurde waarden ook nog schuin weergegeven worden, betekent dit dat de data uit prognoses bestaat. Data dat ‘onbekend’ of ‘niet van toepassing’ is, wordt weergegeven met een “-”.
27
Statistische gegevens
28
29
30
Hoogtekaart van Zeerijp rood is hoog blauw is laag
31
Literatuur Dorpsvisie Usquert CBS Handboek dorp en gemeente, samen werken aan de toekomst, juni 2000. POP, Provinciaal omgevingsplan LOP, Landschapsomgevingsplan Fivelboezem: de erfenis van een verdwenen rivier
Links www.loppersum.nl www.noordgroningen.org www.provinciegroningen.nl www.groningerdorpen.nl www.nlto.nl www.dewoonomgeving.nl www.landschapsbeheer.nl www.staatsbosbeheer.nl www.boerennatuur.nl www.nam.nl www.tcbb.nl
Colofon Fotografie S. Reiffers Vormgeving F. de Jong Met dank aan: A. Aarts en KAW architecten en adviseurs Groningen De beheerders van het dorpshuis van Zeerijp, familie Hellwich Gemeente Loppersum W.J. Van Neck, geschiedenis M.E. Drent, redactie De commissie Pernille Claessen Ruth Harmsen Jan Koning Hannie Kuipers Stoffer Reiffers René Wubs Jaap Zwama
32
Oplage: 350 Druk: PlantijnCasparie Groningen November 2006
