Wooncongres Den Haag. PATRIZIA Immobilien AG. 3 november PATRIZIA Immobilien AG

Wooncongres Den Haag 1 PATRIZIA Immobilien AG 3 november 2015

PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus | Fuggerstraße 26 | 86150 Augsburg | T +49 821 50910-000 | F +49 821 50910-999 | [email protected] | www.patrizia.ag

PATRIZIA Netherlands B.V. | Introductie Head of Asset Management PATRIZIA Immobilien AG 2014 - heden Asset Manager Vesteda Investment Management 2008 - 2014 Transaction Manager ING Real Estate Investment Management 2002 - 2008 Ontwikkelaar NBM Amstelland 1999 - 2002

PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

2

Erik Beets

PATRIZIA Immobilien AG


3

PATRIZIA | Corporate Performance ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT

ONTWIKKELING

ASSETS UNDER MANAGEMENT (IN MLD EUR) 15,5 11,8

16,8

14,6

6,9

5,2 2011

2012

2013

2014

Co-investeringen

2008 – 2015

€0,4 - €7,0 mld

Eigen investeringen

2007 – 2015

€1,5 - €0,0 mld

Totale AuM

2007 – 2015

€2,2 - €16,8 mld

Werknemers (FTE)

2007 – 2015

334 – 800

Internationaal (FTE)

2013 – 2015

40 - 83

Q1 / 2015 Q2 / 2015

ONTWIKKELING AANTAL MEDEWERKERS NUMBER OF EMPLOYEES

712

792

800

586

498

2011

757

2012


2013

2014

Q1 / 2015 Q2 / 2015 6

PATRIZIA | Kantoren & investeringen PATRIZIA kantoren PATRIZIA investeringen PATRIZIA investeerders PATRIZIA actief en lokaal platform PATRIZIA actief

As of 18 May 2015 PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

7

PATRIZIA | Sectoren, geografische spreiding en herkomst investeerders


8

PATRIZIA Netherlands - een Nederlandse organisatie | Actief management vanuit een lokaal team Actief sinds

juni 2014

Hoofdkantoor

Amsterdam

Medewerkers (nov 2015)

15

AuM in NL (nov 2015)

EUR 1 miljard

Asset classes

• Woningen • Retail (high street en boodschappencentra) • Kantoren (core and value add) • Logistiek

• Lange termijn investeringen • Focus op transactie management en asset management • Property management wordt volledig uitbesteed


PATRIZIA Netherlands B.V.

9

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen


10

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen VERHOUDINGEN WONINGVOORRAAD NEDERLAND Totaal = 100% Ca. 7.500.000 zelfstandige woningen

Koop = 57% Ca. 4.300.000 eenheden

Huur = 42% Ca. 3.200.000 eenheden 90% gereguleerd 10% niet-gereguleerd

Corporaties = 72% Ca. 2.300.000 eenheden

Beleggers = 19% Ca. 590.000 eenheden

Overig = 9% Ca. 288.000 eenheden

94% gereguleerd 6% niet-gereguleerd

Institutioneel = 23% Ca. 135.000 eenheden

Private beleggers = 77% Ca. 455.000 eenheden



‘ BELEGGERS DRAGEN MET CA. 400.000 GEREGULEERDE WONINGEN (CA. 16% VAN TOTALE GEREGULEERDE VOORRAAD) BIJ AAN DE SOCIALE WONINGMARKT’ Bron: CBS PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

11

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen NEDERLANDSE BELEGGINGSMARKT 





In 2014 is voor ca. €10,1 miljard geïnvesteerd in direct vastgoed. 29% (€2,9 miljard) in woningen  Het aandeel woningbeleggingen was daarmee één van de populairste beleggingssegmenten. INVESTERINGSVOLUME

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0

(excl. corporaties) 29%





Afgelopen decennia werd de NL woningbeleggingsmarkt voornamelijk gedomineerd door nationale beleggers. 2014 stond in het teken van de toetreding van internationale beleggers; tezamen goed voor ca. €1,5 miljard aan woningbeleggingen. Nederlandse beleggers investeerden in 2014 ca.€1,4 miljard in woningbeleggingen, waarvan ca. €850 miljoen door institutionele beleggers.

35%

INVESTEERDERS NAAR BELEGGINGSVOLUME

30%

(2014)

25%

18% 18% 15% 9%

20%

23%

20%

Particuliere beleggers

15%

11% 5%

49%

10% 5%

Nederlandse instutionele beleggers 28%

Internationale beleggers

0%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015f 2016f 2017f Investeringsvolume woningen PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

Percentage van totale investeringsvolume

Bron: CBRE

12

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen WELKE STRATEGIE ZIE JE ‘DOORGAANS’ OP WONINGMARKT IN NL? Nederlandse institutionele beleggers 



Voornamelijk aankoop nieuwbouw en toekomstige nieuwbouwontwikkeling  verjonging van de portefeuille. In mindere mate bestaand vastgoed.

Internationale beleggers 

Bestaande portefeuilles; direct beschikbaar en groot volume.



Verschuiving naar toekomstige nieuwbouwontwikkeling door tekort aan aanbod.

Private beleggers 



Diverse beleggingsprofielen (professionele grote woningbeleggers, family offices, particulieren met een beleggingsachtergrond in andere vastgoedsegmenten en nieuwkomers).

Diverse beleggingsprofielen; buy & hold, uitponden, etc. Bron: CBRE & Capital Value


13

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT ‘(INTERNATIONALE) BELEGGERS IN SEARCH FOR YIELD’ 4% 3%

Nederland 2014: €1.367 mln 2013: € 1.040 mln

0 24%

UK 2014: €688 mln 2013: € -

47%

2014: €2,9 miljard 2013: €1,0 miljard

Duitsland 2014: €618 mln 2013: € -

98% 21%

Binnenste ring: 2007 - 2013 Buitenste ring: 2014

US 2014: €120 mln 2013: € -

Nederland Duitsland

Verenigd Koninkrijk

Overig internationaal 2014: €96 mln 2013: € -

USA Overig internationaal

Bronnen: CBRE en Colliers PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

14

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (DIRECTE INVESTERINGEN)

Bron: CBRE PATRIZIA Immobilien AG| © 2015

15

MISMATCH TUSSEN VRAAG EN AANBOD IN DE WONINGBELEGGINGSMARKT DREIGT TE ONTSTAAN…

Woningbeleggingen in Nederland | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen


16

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen INVESTERINGSVOLUME VAN BESTAANDE- EN NIEUWBOUW WONINGBELEGGINGEN (DIRECTE INVESTERINGEN)


17

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen ‘NATIONALE PARTIJEN DOMINEREN DE NIEUWBOUWMARKT’ (2015) #

City

Submarket

Name

Address

# of units

Price (€ mln)

Purchaser

1

Amsterdam

Noord

Nautique Living

NDSM Werf

473

100

Bouwinvest

2

Amsterdam

West

Haarlemerweg 506-510

450

65

Bouwinvest

3

Amsterdam

Oost

Stadsblok Kop Weesperstrekvaart

262

55

Bouwinvest

4

Rotterdam

Centrum

CoolTower

180

49.3

CBRE GI

5

Amsterdam

West

Rhapsody in West

250

45

CBRE GI

6

Amsterdam

West

Change=

August Allebéplein

500

45

Heitman Int. & OCP

7

Eindhoven

Potentiaal

De Lampendriessen 31

430

36

Camelot EU Development

8

Amsterdam

East

At Home

Amstelkwartier

160

34

Amvest

9

Amsterdam

Amstel

Amstel Tower

192

n/a

Vesteda

10

Groningen

Zonnelaan

284

28.5

Bouwfonds IM

11

Amsterdam

IJburglaan

364

21.5

IC Netherlands

IJ-Oevers

Zeeburgereiland


18

Nieuwe spelers en gevestigde partijen | Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen ‘INTERNATIONALE PARTIJEN ZIJN ACTIEVE KOPERS VAN BESTAANDE WONINGBELEGGINGEN’ (2015) #

City

Submarket

Name

1

Nationwide

Nationwide portfolio

2

Eindhoven

Ex-Philips HQ

3

Diemen

4

Nationwide

5

Nationwide

6

Nationwide

7

Nationwide

# of units

Price (€ mln)

Purchaser

1,276

150

Ned REIM

616

82

Bouwfonds IM

Campus Diemen Zuid

939

n/a

Greystar

Delta Lloyd portfolio

507

53

Private Investor

465

45

Round Hill Capital

105 single, 173 multi family

278

40,5

Amvest

Breda, Nijmegen Raalte

227

35.6

Van Mourik

8

Maarssen

Spechtenkamp 11-99

168

26.9

Woonhave

9

Amsterdam

Zuidas

De Boelelaan 403-769

154

24.6

Vesteda

10

Amsterdam

Noord

Nieuw Waterlandplein

102

19

Heitman Int. & OCP

11

Nationwide

Gieten, Goor, Hoogezand, Landgraaf, Nieuwleusen, Reuver

133

17.9

Coever Vastgoed

Bergeijk

Address

Mathildelaan 1


19

Woningbeleggingen in Nederland


20

PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus | Fuggerstraße 26 | 86150 Augsburg | T +49 821 50910-000 | F +49 821 50910-999 | [email protected] | www.patrizia.ag

Woningbeleggingen in Nederland | Waarom beleggen in woningen? WAAROM NEDERLANDSE WONINGEN?  

Relatief veilige langjarige kasstromen Aantrekkelijke verhouding tussen risico en rendement



Prijsontwikkeling: dieptepunt van de markt



Vraag & aanbod in NL: langjarig geringe bouwvolume



Sterke huurdersmarkt



Relatief goede kwaliteit woningen



Optimalisatiemogelijkheden woningen en huurstromen



Investeerders bekendheid met risico's van regulering



Kritische massa

SAMENSTELLING NEDERLANDSE WONINGMARKT Private rental

100%

Ownership

other

80% 60% 40% 20%

0% DE

DK

FR

BE

SE

AT

PT

FI

IT

IE

PL

NL

ES

RENDEMENT WONINGBELEGGINGEN

Yield range multi-family houses


Social rental

22

Yield spread prime

10y Gov. Bond 06/2015

UK

Woningbeleggingen in Nederland | Welke locatie en welke woningen? GEOGRAFISCHE FOCUS 

Geografische focus: Randstad, Brabantse stedenrij en steden met > 50.000 inwoners. Belangrijke indicatoren zijn: 







Economisch: besteedbaar inkomen, werkloosheid, etc. Demografisch: inwoners, leeftijdsopbouw, huishoudens, samenstelling sociale klasse, groei, vergrijzing, ontgroening, etc. Ligging: binnenstedelijke gebieden, dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Randgebieden van grote steden: dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc.


INVESTERINGSFOCUS 

 

Woningmarkt: appartementen en eengezinswoningen.

Lange termijn focus; buy & hold. Geen ‘double-digit returns’ zoals de opportunistische (private equity) partijen



Bestaande bouw en nieuwbouw.



Samenwerking in nieuwbouwontwikkelingen.







23

Geliberaliseerde, middel dure huurwoningen (€710 - €1.000) of te liberaliseren huurwoningen.

Gereguleerde woningen niet uitgesloten, maar we hebben geen sociale taak. Co-investment (‘skin in the game’) mogelijk. Wij geloven in de producten waarin wij investeren.

Woningbeleggingen in Nederland | Welke locatie en welke woningen? KANSEN 





Middensegment huurwoningen 

Grote vraag



Bevordering doorstroming

Nieuwbouw 

Samenwerking met ontwikkelaars, bouwers en gemeenten (langjarige betrokkenheid).



Proactieve rol van gemeenten en PATRIZIA.

Commerciële beleggers en woningcorporaties vullen elkaar aan… 

Corporaties kunnen zich focussen op de kerntaken (DAEB-activiteiten).



Marktpartijen stappen in het gat voor het ontwikkelen, bouwen en exploiteren van middensegment huurwoningen.

UITDAGINGEN SOCIALE OF TE LIBERALISEREN WONINGEN 

Wet- en regelgeving: woningwaarderingstelsel, verhuurdersheffing



Onzekerheid en veranderende regelgeving



Discrepantie lokale politiek en landelijke politiek


24

Woningbeleggingen in Nederland | Aanpak SAMENBRENGEN PRODUCT & GELD 

Voortdurend zoeken naar (nieuwe) investeerders



Voortdurend zoeken naar wat (nieuwe) investeerders willen



Want… de investeerder bepaalt: moet passen in investeringsbeleid (spreiding, type vastgoed, rendement, etc.)



Voortdurend zoeken naar nieuwe producten

KORTOM… 

Vraag gedreven: investeerder heeft wens, of



Aanbod gedreven: wij brengen kansrijke investeringen en strategie bij investeerder onder de aandacht

VERVOLGENS… 

Business case maken, strategie uitwerken



DD (financieel, technisch, juridisch, fiscaal)



Deal maken en commitment investeerder



Structuur opzetten



Financiering optuigen


25

Woningbeleggingen in Nederland | Samenwerking Gemeente Den Haag PATRIZIA EN GEMEENTE DEN HAAG WERKEN SAMEN AAN KWALITEITSVOLLE EN BETAALBARE WONINGEN 









11 maart 2015 hebben de gemeente Den Haag en PATRIZIA een overeenkomst gesloten.

PATRIZIA gaat elk jaar in minstens 150 tot 200 Haagse woningen investeren. Eerste lange termijn contract van PATRIZIA met een Nederlandse gemeente. Wethouder Joris Wijsmuller (Den Haag Wonen en Stadsontwikkeling) en Managing Director Peter Helfrich van PATRIZIA Netherlands

Den Haag groeit jaarlijks met ca. 6.000 inwoners. De stad moet bouwen om de groei te verwezenlijken. Den Haag en PATRIZIA dragen bij aan voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare woningen. Met meer gemeenten in gesprek…


26

Woningbeleggingen in Nederland | HAGA: Eerste project met gemeente Den Haag NIEUWBOUW ONTWIKKELING „PROJECT HAGA“ - HIGHLIGHTS



Ca. 550 – 750 woningen koop en huur (midden segment en sociaal), commerciële voorzieningen en parkeergarage Binnenstedelijke herontwikkeling ziekenhuislocatie HAGA Betrokkenen Heijmans, Gemeente Den Haag, PATRIZIA Turn-key levering Samenwerkingovereenkomst Gemeente Den Haag maart 2015 LOI HAGA getekend oktober 2015 Vervolg: uitwerking plan, uitwerking contracten Funding (+ structurering) formaliseren Planning: ontwikkeling en realisatie in vier fases in de periode 2017 – 2019

Risico profiel



Core / Core+

Strategie



Buy & hold

Project

   

Acquisitie proces

 

 

Huidige situatie

Toekomstige situatie

Locatie

Stadscentrum

Haga locatie


27

Woningbeleggingen in Nederland | Korte terugblik: verwerving Vestia portefeuille


28

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille WAAROM WERD PORTEFEUILLE VESTIA DOOR PATRIZIA GEKOCHT? 

Gekocht juli 2014, deels in 2014, deels in 2015 geleverd



Investeren in woningen is interessant: diversificator, rendement en risicoprofiel (boring cash flow)



Volume, rendement risicoprofiel & kwaliteit



Demografisch, groeiende bevolking



NL kent sterke huurdersmarkt



Timing: dieptepunt van de markt



Vraag aanbod verhouding in NL



Lage bouwproductie / schaarste



Kwaliteit van sociale vastgoed in NL


29

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille STRUCTUUR VESTIA PORTEFEUILLE

22%

29%

EGWfamily Single

Regulated Gereguleerd

Apartments MGW

Non-regulated Te liberaliseren geliberaliseerd

71%

78%

Bouwjaar

5.136 woningen

Geografische spreiding Groningen

8% 1% 7% 15%

13%

< 1960

17%

Gelderland

23%

1960-1969 1970-1979

Drenthe

5%

19%

Noord Brabant

1980-1989 1990-1999

52%


> 2000

0% 7%

19%

14%

Amsterdam

Groningen

Noord Holland

Totaal

5,136

Gereguleerd

3,669 (71%)

Overijssel

Te liberaliseren

1,467 (29%)

Utrecht

Parkeren

473

Zuid Holland

Overig

179

Aantal complexen

129

30

Enschede Utrecht

Rotterdam

Eindhoven Locations Not rent-regulated Rent-regulated

Rent-regulated and not rent-regulated

Woningbeleggingen in Nederland | Verwerving Vestia portefeuille STRATEGIE & BELEID 

Langjarige belegging



Actief asset management



Verkopen en liberaliseren



Huurverhogingen



Onderhoud



Participatie: huurdersorganisatie en bewonerscommissies


31

Vragen?


32

Wooncongres Den Haag. PATRIZIA Immobilien AG. 3 november PATRIZIA Immobilien AG

Recommend Documents