Winterwatervogels in Kaart. Telresultaten Rotterdam G. Bakker A. de Baerdemaeker M.A.J. Grutters. bsr-rapport 110

Winterwatervogels in Kaart Telresultaten Rotterdam 1999-2007

G. Bakker A. de Baerdemaeker M.A.J. Grutters bSR-rapport 110

Colofon bSR-rapport

110

titel

Winterwatervogels in Kaart – Telresultaten Rotterdam 1999 - 2007

auteurs

G. Bakker, A. de Baerdemaeker & M.A.J. Grutte rs

afbeeldingen

© de bewuste fotografen

kaartm ateriaal

Gem eentewerken Rotterdam, Landmeten en Vastgoedinformatie ; auteursrecht voorbehouden

Deze uitgave kan geciteerd worden als: Bakker, G., A. de Baerdemaeker & M.A.J. Grutters. 2008. Winterwatervogels in Kaart – Telresultaten Rotterdam 1999 - 2007. bSR-rapport 110. bSR ecologisch advies , Rotterdam. © bSR ecologisch advies, oktober 2008 Postbus 23452, 3001 KL, Rotterdam Niets uit dez e uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welk e wijz e dan ook, zonder voorafgaande schriftelijk e toest emming van de auteursrecht hebbende. bSR kan door opdracht gever niet aansprak elijk w orden gesteld voor sc hade die voortvloeit uit gebruik van dat a of gegevens of door toepassing van aanbevelingen en conclusies, die zijn opgenomen in deze rapport age.

bSR ec ologisc h advies

bSR eco lo g i s ch ad v i es

INHOUD

Samenvatting.....................................................................................................................3 1

Inleiding.....................................................................................................................5

1.1

Het project Winterwatervogels in Kaart ...............................................................5

1.2

Leeswijzer ............................................................................................................5

2

Methodieken .............................................................................................................7

2.1

Gebiedsbegrenzing ..............................................................................................7

2.2

Opzet en keuze van telgebieden .........................................................................7

2.3

Wat is er geteld? ..................................................................................................7

3

Algemene resultaten................................................................................................9

3.1

Waarnemers.........................................................................................................9

3.2

Gebieden..............................................................................................................9

3.3

Het weer tijdens de onderzoeksperiode ............................................................12

3.4

Aantallen vogels en hun verdeling over de stad................................................12

4

De soorten...............................................................................................................15

4.1

Waargenomen soorten en aantallen .................................................................15

4.2

Opbouw van de soortteksten.............................................................................17

4.3

Soortteksten .......................................................................................................18

Knobbelzwaan Cygnus olor Mute Swan ................................................................................................. 19 Taigarietgans en Toendrarietgans Anser fabalis / A. serrirostris Bean Goose................................ 20 Kleine rietgans Anser brachyrhynchus Pink-footed Goose ................................................................. 21 Grauwe gans Anser anser Greylag Goose ............................................................................................ 22 Kolgans Anser albifrons White-fronted Goose ...................................................................................... 23 (Grote) Canadese gans Branta canadensis Greater Canada Goose................................................ 24 Brandgans Branta leucopsis Barnacle Goose....................................................................................... 25 Nijlgans Alopochen aegyptiacus Egyptian Goose ................................................................................ 26 Casarca Tadorna ferruginea Ruddy Shelduck ...................................................................................... 27 Bergeend Tadorna tadorna Shelduck..................................................................................................... 28 Krooneend Netta rufina Red-crested Pochard ...................................................................................... 29 Tafeleend Aythya ferina Common Pochard........................................................................................... 30 Kuifeend Aythya fuligula Tufted Duck..................................................................................................... 31 Topper Aythya marila Greater Scaup ..................................................................................................... 32 Nonnetje Mergellus albellus Smew ......................................................................................................... 33 Brilduiker Bucephala clangula Common Goldeneye ............................................................................ 34 Grote zaagbek Mergus merganser Goosander..................................................................................... 35 Krakeend Anas strepera Gadwall............................................................................................................ 36 Smient Mareca penelope Eurasian Wigeon........................................................................................... 37 Slobeend Anas clypeata Northern Shoveler.......................................................................................... 38 Wilde eend Anas platyrhynchos Mallard ................................................................................................ 39 Pijlstaart Anas acuta Northern Pintail ..................................................................................................... 40 Wintertaling Anas crecca Common Teal................................................................................................ 41 Dodaars Tachybaptus podiceps Little Grebe......................................................................................... 42 Winterwat ervogels in Kaart - Telresultaten Rotterdam 1999-2007

1

bSR ec o lo g i sc h ad v ie s

bSR ecologisc h advies

Fuut Podiceps cristatus Great Crested Grebe....................................................................................... 43 Aalscholver Phalacrocorax carbo Great Cormorant............................................................................. 44 Roerdomp Botaurus stellaris Great Bittern ............................................................................................ 45 Blauwe reiger Ardea cinerea Grey Heron .............................................................................................. 46 Waterral Rallus aquaticus Water Rail ..................................................................................................... 47 Waterhoen Gallinula chloropus Common Moorhen.............................................................................. 48 Meerkoet Fulica atra Common Coot....................................................................................................... 49 Scholekster Haematopus ostralegus Eurasian Oystercatcher ........................................................... 50 Watersnip Gallinago gallinago Common Snipe..................................................................................... 51 Kokmeeuw Larus ridibundus Black-headed Gull .................................................................................. 52 Stormmeeuw Larus canus Common Gull............................................................................................... 53 Zilvermeeuw Larus argentatus European Herring Gull........................................................................ 54 Grote mantelmeeuw Larus marinus Greater Black-backed Gull ........................................................ 55 IJsvogel Alcedo atthis Common Kingfisher............................................................................................ 56

Literatuur..........................................................................................................................57 Fotoverantwoording .......................................................................................................58 Dankwoord.......................................................................................................................59

2

Winterwatervogels in Kaart - Telresultat en Rotterdam 1999-2007



SAMENVATTING Dit rapport geeft een overzicht van de telresultaten van de watervogeltellingen die in het kader van het project Natuur in Kaart zijn uitgevoerd door Rotterdamse vrijwilligers. Doel van dit project is enerzijds om de Rotterdamse burger bij de natuur te betrekken middels het leren herkennen en tellen van de verschillende vogelsoorten, en anderzijds het vergroten van de kennis over de Rotterdamse watervogelfauna. Vanaf de winter 1999-2000 is er door 70 vrijwilligers gedurende het winterhalfjaar (oktober-maart) in tal van gebieden binnen de Rotterdamse gemeentegrens systematisch naar watervogels gekeken. Dit heeft geresulteerd in een databestand van ruim 19.000 waarnemingen, samen goed voor meer dan een half miljoen vogels. In totaal werden 53 soorten watervogels geregistreerd binnen de Rotterdamse gemeentegrenzen. De Wilde eend was de meest algemene watervogel in Rotterdam met 164.625 exemplaren. De top vijf wordt verder aangevuld met de Kokmeeuw (94.912 exemplaren), Meerkoet (81.029), Waterhoen (32.250) en Smient (31.295). Uit dergelijke aantallen mag worden opgemaakt dat de stad Rotterdam regionaal gezien van wezenlijk belang is voor watervogels in het algemeen en enkele soorten in het bijzonder. Veruit de meeste vogels werden geteld in de waterrijke deelgemeenten Overschie en Hillegersberg-Schiebroek. Deze gebieden waren overigens bedeeld met enkele zeer actieve waarnemers, hetgeen dit resultaat ten dele kan verklaren. Het Centrum van Rotterdam leverde de minste watervogels op. Uit het onderzoek komt naar voren dat de grootste wateroppervlaktes ook de grootste concentraties watervogels herbergen. In dat verband is de aanleg en uitbreiding van grote oppervlaktewateren in de stad een positieve ontwikkeling. Per soort wordt een uiteenzetting gegeven over het voorkomen in Rotterdam. Deze informatie kan een aanzet vormen voor meer uitgebreide analyses in de toekomst. Uit de data als geheel kan geconcludeerd worden dat het merendeel van de watervogels in Rotterdam een positieve aantalsontwikkeling laat zien. Of deze stijging duurzaam is of slechts een tijdelijke fluctuatie, zal langduriger onderzoek moeten uitwijzen.

Winterwat ervogels in Kaart - Telresultaten Rotterdam 1999-2007

3


4




1

INLEIDING

1.1

Het project Winterwatervogels in Kaart


Voorliggend rapport is een weergave van de resultaten van de Rotterdamse watervogeltellingen verzameld door 70 vrijwilligers gedurende de winters van 1999-00 tot en met 2006-07. Sinds de winter van 1999-2000 brengt een groeiend aantal vrijwilligers de watervogels van Rotterdam in kaart. Dit betrof de eerste actie voortvloeiend uit het in 1999 opgestarte project Natuur in Kaart (NiK), een idee van Sport en Recreatie (SenR) van de gemeente Rotterdam en bureau Stadsnatuur Rotterdam (bSR). In het kort betekende dit dat bewoners van Rotterdam onderwezen werden in het herkennen en tellen van de verschillende vogelsoorten. SenR wilde hiermee bereiken zoveel mogelijk Rotterdammers te betrekken bij hun eigen groene leefomgeving. bSR had als doel het zoveel mogelijk verzamelen van kennis over de natuur in de stad. NiK was de perfecte combinatie hiervoor: iedereen was enthousiast en tevreden. In 2003 werden er helaas andere prioriteiten bij SenR gesteld en kon het project NiK niet langer doorgang vinden. Een kleine groep vrijwilligers bleef zich echter actief inzetten voor het behoud van NiK. Na uiteindelijk een toezegging vanuit de gemeente en het inschakelen van het Rotterdams Milieucentrum (RMC) voor het werven van fondsen en het verzorgen van de organisatie, kwam NiK in een positieve stroomversnelling. In de tussentijd bleven veel vrijwilligers enthousiast doortellen. Het jaar 2006 vormde een keerpunt. NiK werd dankzij de inzet van enkele actieve vrijwilligers, het RMC en de sponsors nieuw leven ingeblazen. bSR werd gevraagd voor het geven van de cursussen en het organiseren van de inventarisaties. Dit resulteerde onder andere in het opstarten van een nieuwe beginnerscursus Winterwatervogels. Doordat deze cursus al enkele jaren niet meer was gegeven waren er om verschillende redenen enkele tellers van de oude garde gestopt; daarentegen was er al snel een nieuwe lichting tellers in het veld! Dit rapport wordt opgedragen aan deze tellers, die de afgelopen jaren geheel belangeloos hun bijdrage leverden aan de kennis over de Rotterdamse avifauna. Zij die ondanks wind, kou of regen telkens weer consequent hun gegevens verzamelden en opstuurden. De lijst met namen van de betrokken personen is te vinden in het dankwoord.

1.2

Leeswijzer

Na deze korte inleiding volgt in Hoofdstuk 2 een uiteenzetting van de gebruikte methodieken en worden bepaalde keuzes uitgelegd. In Hoofdstuk 3 worden de algemene resultaten van het onderzoek gepresenteerd. Hierin wordt onder meer aangegeven wat de tellers hebben gepresteerd, welke gebieden het best hebben gescoord en hoeveel vogels er zijn geteld. In Hoofdstuk 4 wordt ten slotte een uitgebreidere analyse van de telgegevens gepresenteerd, met specifieke informatie over 38 vogelsoorten die tijdens de tellingen werden geregistreerd.


5


6




2

METHODIEKEN

2.1

Gebiedsbegrenzing


De gebiedsbegrenzing die voor de winterwatervogeltellingen in principe altijd is gehanteerd betreft de Rotterdamse gemeentegrens, zoals aangegeven in verspreidingskaart bij de soortteksten (Hoofdstuk 4). Daarnaast zijn de grote rivieren en zeehavens buiten beschouwing gelaten. Deze worden namelijk al door Rijkswaterstaat geïnventariseerd. Een enkele keer is hiervan afgeweken, altijd omdat een enthousiaste vrijwilliger net buiten de Rotterdamse grens woonde of daar een leuk telgebied wist te liggen. Geteld werden alle wateren en poldergraslanden met slootjes waar zich watervogels gedurende de wintermaanden kunnen ophouden. Overigens dient opgemerkt te worden dat sommige gebieden binnen de in deze rapportage beschreven periode nog niet werden geteld in het kader van het project Winterwatervogels in Kaart, zoals de voor watervogels zeer relevante Zevenhuizerplas. Aangezien deze en andere gebieden thans een onderdeel zijn geworden van de gemeente Rotterdam zal in de toekomst uiteraard wel aandacht worden besteed aan deze gebieden.

2.2

Opzet en keuze van telgebieden

In 1999 zijn andere gebieden geïnventariseerd dan in de jaren daarna. De gebieden waren groter en op basis van ervaring zijn deze daarna behapbaar gemaakt. Vanaf 2000 zijn de telgebieden, op een enkele uitzondering na, definitief vastgesteld met een vaste begrenzing. Sommige gebieden zijn later echter op verzoek van bSR opgesplitst in kleinere eenheden; zo is bijvoorbeeld het telgebied Zestienhoven in 2003 opgesplitst in Park Zestienhoven en Rotterdamse Schie. Daarnaast waren er enkele enthousiaste vrijwilligers die hun telgebied nog verder hebben opgesplitst, tot op watergangniveau. Voor analyse van de betreffende watergang(stelsel) kan dit zeer interessant zijn, voor deze rapportage is er echter voor gekozen om het oorspronkelijk telgebied te handhaven. Dit is gedaan om de resultaten van de telgebieden onderling enigszins vergelijkbaar te houden.

2.3

Wat is er geteld?

Het onderzoek heeft zich beperkt tot ‘winterwatervogels’. Hieronder zijn gerekend alle zwanen, ganzen en eenden (Anatidae), duikers (Gaviidae, overigens niet waargenomen), futen (Podicipedidae), aalscholvers (Phalacrocoracidae), reigers (Ardeidae), rallen (Rallidae) en meeuwen (Laridae). Voorts zijn geregistreerd de waarnemingen van enkele soorten steltlopers (Haematopodidae en Scolopacidae), Kraanvogel (Gruidae) en IJsvogel (Alcedo atthis).


7


8




3

ALGEMENE RESULTATEN

3.1

Waarnemers


In totaal hebben 70 vrijwilligers bijgedragen aan de watervogeltellingen gedurende acht winterseizoenen van 1999 tot en met 2007. In Figuur 1 is een overzicht van deze vrijwilligers weergegeven. Tevens is te zien in welke mate deze personen hun bijdrage aan het databestand hebben geleverd. Het aantal tellocaties varieerde per persoon van 1 tot 22. Hierbij dient aangetekend te worden dat sommige tellers veel kleine gebieden hebben geteld en andere juist weinig maar wel grote gebieden. Het effectief getelde gebied kan dus even groot zijn geweest. Het aantal doorgegeven waarnemingen per persoon varieerde van 6 tot 2186. Onder een waarneming wordt daarbij verstaan een regel (‘record’) met aantalsinformatie over de aanwezigheid van één specifieke soort op één specifieke datum op één specifieke tellocatie. Om de grote variatie in waarnemingstotalen toch in één figuur samen te vatten is een logaritmische schaal gebruikt (Figuur 1). In het algemeen geldt dat het gros van de waarnemingen op conto komt van personen die gedurende meerdere telseizoenen actief waren. De verhouding aantal waarnemingen / aantal tellocaties zou indicatief kunnen zijn voor de ‘kwaliteit’ van een telgebied voor watervogels, maar zal deels bepaald worden door de telervaring van een waarnemer. Daarnaast kunnen zaken als toegankelijkheid en overzichtelijkheid van een tellocatie meespelen in het uiteindelijke aantal verrichte waarnemingen in een gebied.

3.2

Gebieden

In Figuur 2 is een overzicht gegeven van alle getelde gebieden. De namen van de gebieden representeren de kleinste eenheden zoals die in de bSR-database waren opgenomen medio oktober 2008. De gebieden zijn gerangschikt op het aantal aan bSR doorgegeven waarnemingen. Koploper is de Bergse Voorplas met 646 waarnemingen in het bestand, gevolgd door de Bergse Achterplas, Prinsenland (inclusief Prinsenpark), Overschiese Plasjes-Oost en Tuinenhoven en Groenenhagen te IJsselmonde. Van al deze gebieden kwamen 500 of meer waarnemingen. Voor de meeste gebieden met veel waarnemingen geldt dat deze meerdere seizoenen op rij zijn geteld. Zo kan het zijn dat een potentieel zeer interessante watervogellocatie niet in de top van dit overzicht staat, puur doordat er relatief weinig gekeken is ten opzichte van locaties die in een enkel seizoen in feite minder watervogels huisvestten maar waar vaker werd geteld. In veel gevallen is ook de binding van een fanatieke teller met een bepaald gebied debet aan hoger aantal waarnemingen in dat gebied.


9

bSR


ec o lo g i sc h ad v ie s

0

5

10

15

Roeloffzen Dijk Korving-Den Knibbe Pols Ivens Polder Leeuwen Huijts Hoek Bruning Yperen Sips Gaasbeek Goedhart Bijl-Wirtz Ballegoie Vos-Arensman OchtmanZomer Boer Bosch Hout Veenendaal Troelstra Klos Tiemensma Lageveen Van YperenStrik Amsterdam Moerland Dijkshoorn Gessele Deel Du Mez de Haan Meeuwsen Gennep Hall Buchem Oostende Rechtuijt Waardenberg Hermanns Beitschat Hendriks Backerra Epe Scheepstra Stuivenberg Folmer Dijksman Geenen Reumer Bouterse Muller Leichsenring Hagendijk-Nijholt Smeele Balen Watering Elderen Vermeulen Struik Sayaner La Soe Groen-Zwart Rozier Huizer Bernard

20

25

30

aantal waarnemingen aantal tellocaties

1

10

100

1000

10000

Figuur 1. Overzicht van tellers (aangeduid middels achternaam), hun aantal waarnemingen en het aantal tellocaties dat zij onderzochten. De onderste x-as geeft het aantal waarnemingen aan op een logaritmische schaal; de bovenste x-as het aantal tellocaties.

10


bSR


locatienaam Bergse Voorplas Bergse Achterplas Prinsenland (incl. Prinsenpark) Overschiese Plasjes-Oost Tuinenhoven - en Groenenhagen Kralingse Plas Zestienhovensepark Ommoordse Veld - West Rotte suburbaan Bedrijvenpark Gadering e.o. Schiebroekse Park e.o. tot W ilderse Kade Heemraads- en Essenburgsingel Oudelandse Park Delftse Schie Argonautenpark e.o. DWL-bekken Coolhaven Rotte urbaan Oranjebuitenpolder Ommoord Nieuwerkerksetocht en park Noorderkanaal en Schie-Schiekanaal Oranjebuitenpolder plasjes Nieuw Terbregge Overschiese Plasjes-W est Terbregse Park Delfshavense Schie en havens Ommoord zuidwest Kralingse Plein - Plas WZ Park De Twee Heuvels e.o. Delfshavense Schie-1 Oranjebuitenpolder oost Rotterdamse Schie deel Achterdijk Plassingel Zuiderpark-Oost (incl. Ahoy) IJsselmonde-Beverwaard Hoogvliet Boomgaardshoek - Zalmplaat Zuiderbegraafplaats en volkstuinen Oranjebuitenpolder west singels Kalundborgerf Kandelaar Noord Zevenkamp Kandelaar Zuid Vroesenpark bassins Watertorenweg plas Eschpolder singels Semiramispark W est Varnasingel Charlois zuidwest Kralingse Plas Noord Wilgenplas e.o. IJsselmonde zuid-Hordijkerveld-Rijeroord Molenplassen Vrijenburgerplas Zuidwijk e.o. Prins Alexander-NoordW est singel Messinadreef singels Almeriaerf Beiroetstraat Grote Beer Park Zestienhoven plus Rotterdamse Schie Stadshavens-Haringvliet e.a. singel Semiramispark Oost en Akkabapad Bloemhof Vreewijk singels Skagenerf Helsingborgerf Wollefoppenpark e.o. singels Capelseweg-noord singels George Hintzenweg Zuiderpark (incl. Ahoy) Bedrijvenpark Gadering - Hoogvliet e.o. Pendrecht-Zuidwijk singel A20 bij Alexandrium Singel Snelfilterweg (9) singels Koldingdreef Kieldreef haventje Buitenbassinweg Semiramispark Schiebroek Terbregge e.o. Park Euromast singels Toulondreef Brindisepad Suezpad singels Visbyerf singel Evenaar Delfshavense Schie-2 (binnenhavens) singels Alexandrium II en III Kralingse Plas-Zuid

eco lo g i s ch ad v i es

waarnemingen 646 568 562 538 525 490 378 374 366 357 353 336 333 318 307 306 305 305 299 297 280 271 254 239 238 237 234 231 229 226 225 225 225 222 217 214 203 195 187 183 180 179 176 151 148 148 147 147 146 139 139 138 120 115 114 112 111 109 109 109 107 106 106 101 98 94 93 92 91 86 82 82 81 81 81 73 71 71 68

locatienaam Molenplassen Zuidwijk e.o. Bergsingel en Noordsingel Wollefoppenpark Schiebroekse Park e.o. wijknatuurtuin Prinsenland - Beelstraat Boezem-Zuid wijknatuurtuin Prinsenland - Hattasingel Valkeniers- en Pinksterweide Stationssingel - Provenierssingel Melanchtonpark Ommoord West IJsselmonde - Beverwaard e.o. wijknatuurtuin Prinsenland - singels langs park wijknatuurtuin Prinsenland - singel tussen weilanden Zuiderbegraafplaats e.o. Heemraads- en Essenburgsingel (incl. Coolhaven) Molenplassen Zuidwijk Prinsenland Zuid Ringvaartplas wijknatuurtuin Prinsenland - singels bij eilanden Boezem-Noord Ommoord - Noord Oost Ommoord Zuid-Oost Ommoord-Oost Schiebroekse Park 1999 DWL-terrein Westzijde Coolhaven - Oost Zuiderpark-West Charlois - Boergoensevliet e.o. Ommoord West (Zuidpunt) Park Zestienhoven-Zuid Crooswijkse Singel Ommoord-West 1999 Oosterflank totaal Charlois-West Prinsenland-Zuid 1999 Hoekse Bosjes e.o. Hillegersberg-Argonautenpark e.o. Nieuwlandse Park e.o. Nieuwlandsedijk e.o. Pendrecht Provenierssingel-Spoorsingel Roel Langerakpark wateren Westersingel DWL terrein - div. water Krimsloot - HvH Schiebroek - zuidwest plus Melanchtonpark Hoekse Bosjes - Sloot Wierstraat Polder De Esch Museumpark Schiebroek - zuidwest sloten Kralinger Esch Statensingel Carnisse IJsselmonde-groenstrook sloten Eschpolder Statensingel plus wijk Blijdorp Vroesenpark en Statensingel Crooswijk-Rubroek Park Zestienhoven-Noord Zevenkamp 2000 Zevenkamp (incl. Wollefoppenpark) Charlois-Oost Bergse Achterplas 1999 Oude Westen Hoogvliet - Wiel Eiland van Brienenoord plus Zuiddiepje en Kreeksehaven Maashaven - oost Rotterdam Airport Spinozapark Westersingel-Museumpark Kop van Zuid - Binnenhaven Kop van Zuid - Nassauhaven Zevenkamp - W ollefoppenpark e.o. Stokviswater - Delftsevaart Zevenkamp NO Charlois - Lepelaarsingel e.o. Kop van Zuid - Persoonshaven Kerkwervesingel

waarnemingen 68 66 65 62 62 61 61 60 58 57 57 56 55 54 54 53 53 53 53 52 52 51 48 45 44 43 42 41 41 41 40 40 40 38 36 35 34 34 34 34 34 34 33 31 29 29 27 27 26 26 25 24 23 23 23 23 23 22 22 22 20 18 14 13 11 10 10 8 8 8 7 7 7 6 6 5 5 3

aantal waarnemingen >500 451-500 401-450 351-400 301-350 251-300 201-250 151-200 101-150 51-100 1-50

Figuur 2. Overzicht tellocaties en aantal waarnemingen per tellocatie.


11

bSR



3.3

Het weer tijdens de onderzoeksperiode

Het voert te ver om hier een nauwgezette analyse te geven van de weersomstandigheden tijdens alle acht de telseizoenen. Hiervoor wordt verwezen naar de website van het KNMI, www.knmi.nl. Toch is het interessant om de verschijning en aantalsveranderingen van bepaalde vogelsoorten in de winter te koppelen aan het optreden van bepaalde weerscondities. Als maat voor de ‘strengheid’ van een winter is het vorstgetal van IJnsen (IJnsen 1991) een bruikbare indicator. Het vorstgetal V wordt berekend over de periode november tot en met maart, uit het aantal vorstdagen (v) met een minimumtemperatuur beneden het vriespunt, het aantal ijsdagen (y) met een maximumtemperatuur beneden het vriespunt en het aantal zeer koude dagen (z) met een minimumtemperatuur lager dan -10°C (alles gemeten in Rotterdam), volgens de formule: 2

V = 0,000275v + 0,667y + 1,111z Op grond van dit vorstgetal kan een winter variëren van extreem zacht (V ≤ 3.2) tot extreem streng (V ≥ 82.1). Het wintergetal van IJnsen wordt zo berekend dat er een score tussen 0 en 100 uitkomt, want de heer IJnsen heeft berekend dat de strengst mogelijke winter in Nederland niet meer dan 110 vorstdagen, 50 ijsdagen en 30 ‘zeer koude’ dagen telt. Deze grenzen lijken tamelijk willekeurig gekozen maar de aanname blijkt in de praktijk redelijk te kloppen. De strengste winter van de 20 e eeuw, die van 1963, kwam in De Bilt tot 84.1 punten, de zachtste, die van 1989, op 2.0 punten. Van de winterperiodes 1999-00 tot 2006-07 springt alleen 2002-03 er enigszins uit met een vorstgetal van 23, wat overigens de typeren is als ‘normale winter’. De overige winters waren vrij zacht tot extreem zacht (2006-07, vorstgetal 0,3!).

3.4

Aantallen vogels en hun verdeling over de stad

Er zijn van acht seizoenen watervogels tellen ruim 19.000 waarnemingen bij bSR binnengekomen, samen goed voor in totaal ruim een half miljoen vogels (526.691 om precies te zijn). In Figuur 3 is op een logaritmische schaal weergegeven waar in de stad welke aantallen vogels zijn waargenomen. Overschie staat bovenaan met 69.598 vogels, zo’n 13% van het totaal, gevolgd door Hillegersberg-Schiebroek met 59.631, zo’n 11% van het totaal. Op enige afstand volgen Kralingen-Crooswijk met 31.602 (6%), Delfshaven met 24.200 (4,6%) en Prins-Alexander met 23.828 (4,5%). Hekkensluiter qua aantal vogels is de Stadsdriehoek (Centrum) met 104 exemplaren (0,02%).

12


bSR



Overschie Hillegersberg Schiebr oek Kralingen Croosw ijk Delfshaven Pr ins Alexander Prins Alexander - Ommoor d Hoek van Holland IJsselmonde - Beverw aar d Char lois Kralingen Croosw ijk - Kr alingse Bos Pr ins Alexander - Zevenkamp Pr ins Alexander - Prinsenland Noor d IJsselmonde Kralingen Croosw ijk - De Esch Prins Alexander - Prinsenpark Pr ins Alexander - Ooster flank Hoogvliet Delfshaven - Delfshaven Centrum Char lois - Zuiderpar k Overschie - Zestienhoven IJsselmonde - Gr oot IJsselmonde Prins A lexander - Ommoordse Veld Delfshaven - Nieuw e Westen Feijenoor d Hilleger sber g Schiebroek - Overschiese Plasjes Hillegersberg Schiebroek - Terbregse Par k Hillegersberg Schiebr oek - Schiebroekse Par k Hilleger sberg Schiebroek - Ter bregge Hoogvliet - noor d Noord - V roesenpar k Prins A lexander - Wollefoppenpar k Char lois - Zuidw ijk Hoogvliet - zuid Spaanse Polder IJsselmonde - Par k De Tw ee Heuvels Feijenoord - V reew ijk Centrum - Het Park Overschie - Noor d Kethel Prins A lexander - Het Lage Land Charlois - Pendrecht Noord - Bergpolder Charlois - Wielew aal Kralingen Croosw ijk - Eschpolder Kralingen Croosw ijk - Rubr oek Centrum - Oude Westen Centrum - Museumpar k Centr um - Cool Charlois - Carnisse Noord - Pr oveniersw ijk Noord - Blijdor p Hilleger sber g Schiebroek - Schiebr oek IJsselmonde - Lombar dijen IJsselmonde - Eiland V an Brienenoor d

aantal vogels

Hoek van Holland - Strand en Duin Centrum - Stadsdriehoek

1

10

100

1000

10000

100000

Figuur 3. Aantallen waargenomen vogels per stadsdeel (n=526.691). Op de x-as het aantal in logaritmische schaal. Het maximum is 69.598 (Overschie); het minimum 104 (Stadsdriehoek).


13

bSR



Wilde Eend Kokmeeuw Meerkoet Waterhoen Smient Kolgans Kuif eend Zilvermeeuw Grauw e Gans Fuut Tafeleend Stormmeeuw Blauw e Reiger A alscholver Nijlgans Knobbelzw aan Wulp Krakeend Scholekster Kleine Mantelmeeuw Slobeend Wintertaling Watersnip Grote Canadese Gans Grote Mantelmeeuw Dodaars Kleine Rietgans Brandgans Brilduiker rietgans Bergeend Pijlstaart IJsvogel Grote Zaagbek Roerdomp Kraanvogel Waterral Grote Zilverreiger Nonnetje Topper Bokje Krooneend Wilde Zw aan Casarca Witgat Eider Rotgans Geoorde Fuut Roodhalsfuut Kuif duiker/Geoorde Fuut Middelste Zaagbek

aantal exemplaren

Kleine Burgemeester Koereiger

1

10

100

1000

10000

100000

1000000

Figuur 4. Soorten en aantallen tijdens winterwatervogeltellingen in Rotterdam 1999-2007. Aantallen op x-as op logaritmische schaal.

14



4

DE SOORTEN

4.1

Waargenomen soorten en aantallen


Er zijn in het kader van de winterwatervogeltellingen 53 soorten geregistreerd. Een overzicht van deze soorten en hun abundantie is weergegeven in Figuur 4. De meest talrijke watervogel in het Rotterdamse winterseizoen is de Wilde eend (Anas platyrhynchos). Maar liefst 164.625 exemplaren werden waargenomen, inclusief gedomesticeerde vormen (‘Soepeend’). Op plaats twee staat de Kokmeeuw (Larus ridibundus) met 94.912 exemplaren. De derde plaats wordt ingenomen door de Meerkoet (Fulica atra) met 81.029 exemplaren. Op enige afstand volgt het Waterhoen (Gallinula chloropus) met 32.250 getelde vogels. Op plaats vijf staat de Smient (Mareca penelope) met 31.295 exemplaren. Bij de totalen moet opgemerkt worden dat deze voor sommige soorten indicatief zijn voor de talrijkheid over een groot deel van de stad Rotterdam. De hoge aantallen van Smient en ook Kolgans (Anser albifrons) zijn echter voornamelijk te danken aan de aanwezigheid van enkele (zeer) grote groepen op één of enkele locaties. Enkele voor Rotterdam bijzondere soorten zijn ook waargenomen tijdens de tellingen. Zo werd op 13 maart 2004 door R. Ivens een eerste winterkleed Kleine burgemeester (Larus glaucoides) opgemerkt op de Delfshavense Schie. Eveneens bijzonder was de Koereiger (Bulbulcus ibis) die op 28 oktober 2005 werd waargenomen door G. Goedhart en J. Ochtman in telgebied KandelaarNoord. Een binnenlandse Middelste zaagbek (Mergus serrator) werd opgemerkt te Prinsenland door C.J.W. Sips, op 12 februari 2000. Een Roodhalsfuut (Podiceps grisegena) werd gezien op tellocatie Hoogvliet Boomgaardshoek – Zalmplaat door I. Klos op 18 januari 2004. Verder zijn vermeldenswaard de twee rotganzen (Branta bernicla) in het Zestienhovense Park in februari en maart 2004, door A.G. van Yperen; vijf Eiders (Somateria mollissima) in Polder de Esch door A.E. Korving-Den Engelse op 19 maart 2000 en een Grote Zilverreiger (Casmerodius albus) in de Beverwaard, IJsselmonde op 19 november 2006 door F. van den Bosch (naast meerdere waarnemingen in de Kandelaar-Noord). Ten slotte verdienen de waarnemingen van Kraanvogel (Grus grus) vermelding: op 11 december 2004 te Hoogvliet Boomgaardshoek – Zalmplaat 22 overtrekkend door I. Klos; op 16 oktober 2005 drie pleisterend in de Oranjebuitenpolder door A.Dijk en op 17 februari 2007 twee pleisterend door A.E. Korving-Den Engelse bij het DWLBekken in de Esch.

Concentratie van Kuifeend (Aythya fuligula), Maashaven, januari 2003 (D. Hoek).


15


16




4.2


Opbouw van de soortteksten

De hiernavolgende pagina’s geven een per soort een samenvatting van de in het kader van de Winterwatervogels in Kaart verzamelde data. Iedere pagina is op dezelfde wijze opgebouwd en bestaat uit de op deze pagina benoemde onderdelen. Soortnaam: Nederlandse, wetenschappelijke en Engelse soortnaam van de vogel. Algemeen: Geeft relevante algemene informatie over bijvoorbeeld herkomst, voorkomen in Nederland, gedrag, kleed en andere noemenswaardige zaken. Verspreiding en aantallen: Beschrijft de verspreiding en aantallen waargenomen in Rotterdam, waarbij wordt verwezen naar verspreidingskaart en figuren. Opvallende zaken worden beschreven, zoals plaatsen met hoge aantallen van een soort of details inzake een specifieke waarneming. Seizoenspatroon en trend: Verwijst naar figuren 2 en 3. Aantalsveranderingen over de acht telseizoenen worden beschreven en er wordt ingegaan op het al dan niet zichtbaar zijn van een specifiek verschijningspatroon van een soort over de zes maanden van het telseizoen. Figuur 1: Gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen. Dit is het gemiddelde aantal exemplaren van een soort over zes maanden tellen. Eén blauwe balk geeft zo’n seizoensgemiddelde weer. De SD oftewel standaarddeviatie is de wortel van de gemiddelden van de afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde. Het is een maat voor de variatie in de data. Hoe groter de blauwe T-balk in de figuur, hoe groter de variatie in maandtotalen in een seizoen voor de betreffende soort. Indien de verschillen in aantallen vogels tussen de seizoenen zo groot zijn dat deze niet meer in een lineaire grafiek waren te vatten, is gebruik gemaakt van een logaritmische (LOG) schaal op de y-as van de grafiek, die loopt van 0-1-10-1001000, etc.; telkens een tien macht hoger dus. Figuur 2: Gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal van IJnsen. De blauwe balken in deze figuur geven het hoogst vastgestelde totaalaantal weer van een soort over zes tellingen (in alle telgebieden), gedeeld door het aantal tellocaties (dit gemiddelde is weergegeven op de linker y-as). Op die manier is gecorrigeerd voor eventuele veranderingen in het aantal tellocaties tussen de seizoenen en zijn de seizoensmaxima vergelijkbaar. Het maximaal vastgestelde aantal exemplaren van een soort kan gezien worden als de ‘beste’ van zes steekproeven. Het verloop van het vorstgetal van IJnsen is weergegeven middels een rode lijn en is een waarde (afleesbaar op de rechter y-as) die de ‘strengheid’ van het weer tijdens de winter indiceert. Meer hierover in paragraaf 3.3. Verschijningspatronen van sommige soorten zijn soms goed te koppelen aan het optreden van een strenge winter. Figuur 3: Seizoenspatroon 1999-2007 (n= …). De som van het aantal waargenomen exemplaren is voor elke van de zes maanden over acht telseizoenen weergegeven. Op die


17



manier wordt duidelijk in welke maand een soort meer of minder algemeen voorkomt. (n=…) geeft het totaal aantal waargenomen exemplaren van de soort aan over acht telseizoenen. Figuur 4: Verspreidingskaart. De blauwe ingekleurde kilometerhokken (1x1 km) representeren alle hokken waar tellingen zijn verricht. De blauwe stippen indiceren één of meerdere waargenomen exemplaren in een hok. De grootte van een stip verwijst naar het aantal waargenomen exemplaren in het betreffende kilometerhok over acht telseizoenen. De bijbehorende aantallen zijn te vinden in de legenda aan de linkerzijde van de kaart. Als gevolg van een geautomatiseerde gegevensverwerking kan het voorkomen dat een ingekleurd hok niet helemaal overlapt met een telgebied. In de bSR-database zijn tellocaties begrensd door een lijn, een zogenaamd polygoon. Telkens is een kilometerhok gekoppeld aan het midden van zo’n polygoon, waardoor de kilometerhokken van perifere delen van een telgebied (bijvoorbeeld bij de Kralingse Plas) niet zijn ingekleurd. Over het algemeen geeft de gehanteerde methodiek echter een redelijk representatieve weergave van de verdeling van de soorten over de Rotterdamse kilometerhokken. De blauwe lijn in de kaart vormt de gemeentegrens van Rotterdam. Foto: Op elke pagina is een foto van de betreffende soort opgenomen. Elke foto is in Nederland gemaakt en representeert een verenkleed van de soort zoals deze in de winter in Rotterdam wordt aangetroffen.

4.3

Soortteksten

In totaal worden hieronder 38 soorten uitgebreid beschreven. Dit zijn achtereenvolgens Knobbelzwaan, Taiga-/Toendrarietgans, Kleine rietgans, Grauwe gans, Kolgans, (Grote) Canadese gans, Brandgans, Nijlgans, Casarca, Bergeend, Krooneend, Tafeleend, Kuifeend, Topper, Nonnetje, Brilduiker, Grote Zaagbek, Krakeend, Smient, Slobeend, Wilde eend, Pijlstaart, Wintertaling, Dodaars, Fuut, Aalscholver, Roerdomp, Blauwe reiger, Waterral, Waterhoen, Meerkoet, Scholekster, Watersnip, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Zilvermeeuw, Grote mantelmeeuw en IJsvogel. Wel vastgestelde soorten die niet uitgebreid zijn beschreven, om uiteenlopende redenen, zijn Wulp, Kleine mantelmeeuw, Kraanvogel, Grote zilverreiger, Bokje, Wilde zwaan, Witgat, Eider, Rotgans, Geoorde fuut, Roodhalsfuut, Geoorde fuut / Kuifduiker, Middelste zaagbek, Kleine burgemeester en Koereiger. Voor informatie over hun abundantie wordt verwezen naar Figuur 4 (paragraaf 4.1). In een toekomstige publicatie over de Rotterdamse avifauna zullen deze soorten uitgebreider aan bod komen.

18


bSR



Knobbelzwaan Cygnus olor Mute Swan Alge meen De Knobbelzwaan is in de regio Rott erdam een broedvogel en kan jaarrond worden aangetroffen. De Nederlandse Knobbelzwanen st ammen deels van een gedomesticeerde (witte) variant die zich heeft vermengd met wilde ex emplaren. De s oort komt voor op allerlei wat eren maar plaats en met een rijk e onderwaterveget atie hebben de voork eur.

Ve rspreiding en aantallen De Knobbelzwaan is vers preid over heel R ott erdam aangetroffen (Figuur 4). D e aantallen in het wint erhalfjaar zijn niet bijzonder hoog, met op de meest e loc aties slechts enkele tot enk ele tientallen exemplaren gedurende de onderzoeks periode. Op een enkele locatie, zoals in Prinsenland, zijn honderden exemplaren geteld. Andere goede locaties voor de soort zijn onder meer de omgeving van Kralingen-C rooswijk en feitelijk de gehele noordrand van de stad. Het gemiddelde maximum per t ellocatie ligt bezien over de hele stad tussen de één en drie exemplaren. Buiten de hoge c oncent raties op enkele plaats en ontbreekt de s oort evenz eer op plaatsen die niet bedeeld zijn met wat grot ere wateroppervlaktes. Waarnemingsloc aties zijn voornamelijk gebieden met grot ere vijvers, sloten en plassen.

80 70 60 50 40 30 20 10 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

3,0

25

2,5 20

2,0 15 1,5

Se izoenspatroon en trend Vanaf okt ober is een lic ht e stijging in het aantal waarnemingen van de Knobbelzw aan t e zien. Gedurende de periode november-februari blijft het aant al st abiel met een cumulatief totaal van 330 t ot 350 waargenomen exemplaren per maand. In m aart nemen de aant allen duidelijk af, mogelijk als gevolg van het feit dat dieren zich naar broedlocaties hebben begeven. Het gemiddelde aantal exemplaren per maand (Figuur 1) laat over de hele onderzoeks periode een stijgende lijn zien. De piek in het aantal w aarnemingen per tellocatie in het seizoen 20022003 houdt w ellicht verband met langdurige vorst perioden, hetgeen zich vertaalt in een hoog getal van IJnsen (Figuur 2).

10 1,0

5 0,5

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

400 350 300 250 200 150 100 50 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Knobbelzw aan: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Knobbelzw aan: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Knobbelzw aan: seizoens patr oon 1999- 2007 ( n=1903)

Figuur 4 Knobbelzw aan: cumulatiev e v ers preiding per kilometer hok 1999-2007


19

bSR



Taigarietgans en Toendrarietgans Anser fabalis / A. serrirostris Bean Goose 14

Alge meen De Taigarietgans en Toendrariet gans zijn in R ott erdam zeldzaam. De Taigarietgans is z elfs een z eer zeldz ame soort in Zuid-Holland. Het merendeel van de rietganzen zal betrekking hebben (gehad) op toendrariet ganzen en betreft veelal overtrekkende exemplaren. Slechts incident eel w ordt gepleist erd in de regio Rotterdam. De soort prefereert in de winter stoppelakk ers en zit in tegenst elling t ot bijvoorbeeld de Kolgans slechts sporadisch op weilanden. D e grootst e winterconcent ratie in de direct e nabijheid van R otterdam bevindt zich op Overflakkee.

12

10

8

6

4 2

Ve rspreiding en aantallen

0 99-00

Gedurende acht t els eiz oenen werden slechts 94 riet ganzen w aargenomen. O p 6 exemplaren na zijn deze allemaal gezien in het Argonautenpark (2000, 2002-05; R. J. den Boer). Het hoogst e aant al betrof hier 17 exemplaren op 16 februari 2003, de gemiddelde groepsgroott e was 6,5. De overige zes riet ganzen zijn aanget roffen in het Schiebroekse Park (4 ex., 11 januari 2003; J.F. Ochtman-Dijks hoorn) en bedrijvenpark Gadering in Hoogvliet (2 ex., 16 maart 2003, C. Pols ).

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-2

0,7

25

0,6 20 0,5 15

0,4

Se izoenspatroon en trend De waargenomen aant allen riet ganz en zijn laag en het is daarom lastig om een duidelijke trend in de dat a te ontdekk en. Het aant al ex em plaren was in de winter van 2002-2003 duidelijk hoger dan in overige jaren, het geen verband k an hebben gehad m et de strenge wint er. Het hoge IJnsenget al in dat s eizoen c orres pondeert opvallend met een relatief hoog gemiddeld maximum per telloc atie (Figuur 2). De waargenomen aantallen blijven vrij constant van novem ber t ot en met februari, met in de eerst e en laatste maand een lichte piek die c orres pondeert met de trek periode zoals die landelijk is vast gesteld (Bijlsma et al. 2001). Vooral de februaripiek is duidelijk gedifferentieerd, gezien de lage aantallen die in maart nog zijn geregistreerd.

0,3

10

0,2 5 0,1

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

30

25

20

15

10

5

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 rietgans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 rietgans: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 rietgans: s eiz oenspatr oon 1999-2007 (n=94)

Figuur 4 Rietgans: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007

20


bSR



Kleine rietgans Anser brachyrhynchus Pink-footed Goose Alge meen

60

De Kleine riet gans is een schaars e wint ergast in Nederland waarvan de hoofdmoot pleistert in Zuidwest Friesland. De enige andere plaats waar regelm atig exemplaren pleisteren is Midden Delfland, in het bijzonder de Aalkeetbuitenpolder en omgeving. Het gaat daarbij om maximaal enkele duizenden exemplaren, maar meest entijds bevinden zic h er slechts enk ele honderden aan de grond. De vogels zijn afk omstig van Spits bergen (Bijlsma et al. 2001). Andere pleisterplaatsen bevinden zich t en zuiden van Nederland in Vlaanderen en Noord Frankrijk. Om vangrijk e t rekbew egingen van tienduiz enden exemplaren t ussen de pleisterplaatsen komen voor van eind november tot in januari, sterk afhankelijk van lokale weers omstandigheden.

50 40 30 20 10 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10 -20 -30

Ve rspreiding en aantallen Tijdens de winterwatervogeltellingen werden 151 kleine rietganz en opgemerkt, welke betrekk ing hebben op slechts drie w aarnemingen. Op 16 december 2001 zag C. Pols twee ex emplaren ter plaatse op Bedrijvenpark Gadering te Hoogvliet. Op 17 februari 2002 zag R. J. den Boer 60 exemplaren ter plaatse op het Argonautenpark te Hillegers berg-Schiebroek. Ten slotte werden op 14 januari 2006 maar liefst 89 ex em plaren t er plaatse gezien in de Kandelaar Noord door G. Goedhart.

Se izoenspatroon en trend Een duidelijk e trend is voor de Kleine rietgans niet waarneembaar daar de s oort slec hts s poradisc h in het Rotterdamse wordt gezien. Het verschijnen van 89 en 62 exemplaren t er plaatse in de noordrand in januari-februari betreft waarschijnlijk exemplaren die gew oonlijk in het nabijgelegen Midden-Delfland pleist eren.

3,5

25

3,0 20 2,5 15

2,0

1,5

10

1,0 5 0,5

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Kleine r ietgans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Kleine r ietgans: gemiddeld max imum per telloc atie en vors tgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Kleine r ietgans: seizoens patroon 1999-2007 ( n=151)

Figuur 4 Kleine rietgans: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007


21

bSR



Grauwe gans Anser anser Greylag Goose Alge meen

800

De in R otterdam waargenomen grauwe ganzen hebben vermoedelijk vooral bet rekking op standvogels die in de wijde regio tot broeden komen. De laatste jaren is de s oort als broedvogel in de omgeving buitengewoon explosief in aantal t oegenomen. De soort is vooral sinds 2004 aan een stevige opmars bezig, waarbij de aanw ezigheid van groepen van tientallen exemplaren geen ongew oon versc hijnsel meer zijn. In de wint ermaanden wordt het bestand aangevuld met exemplaren uit noordelijk er streken. Een blik in de Avifauna van N ederland 2 (Bijlsma et al. 2001) laat zien dat de s oort in 1993/ 94 – 1997/ 98 nog geheel ontbrak in de regio. Dit blijkt ook uit tellingen op de Zevenhuiz erplas gec oördineerd door Natuur- en Vogelwacht R ott a. In de jaren 1980 en 1990 w as de s oort vrijwel afwezig en pas na de Millenniumwisseling tekende zich een sterke toename van de waarnemingen af. Thans is de soort zelfs een algemene broedvogel in de regio.

35


30

Gedurende acht tels eiz oenen zijn 14. 035 grauwe ganzen geteld. Aantallen van meer dan 100 ex emplaren zijn geen uitz onderingen in de Oranjebuitenpolder (maximaal 150, december 2003; A. Dijk), Terbregse Park (max. 200, januari 2006; L.D. de Vos -Arensm an) en Kandelaar (max. 290, 20 december 2006; G. Goedhart ). Andere gebieden waar de soort regelmatig, maar in lagere aantallen, voork omt zijn de Kralingse Plas, het Ommoordse Veld, de Bergse Plass en en Polder Zestienhoven.

700 600 500 400 300 200 100 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

25

20 25 15

20

15

10

10 5

Se izoenspatroon en trend Vanaf s eiz oen 2002-2003 is een opmerk elijke toename in de aant allen zic ht baar; die zich nog sterk er manifest eert in 2003-2004. Het seizoensgemiddelde is sinds dien vrij stabiel met ruim 400 ex emplaren. Het gemiddelde maximum per telpost fluctueert maar laat over de hele onderzoeks periode een stijgende lijn zien. Een relatie tussen aant als veranderingen en winters weer lijkt te ontbreken. Vanaf okt ober nemen de aantallen sterk toe, met een stabilisatie in dec ember-januari en een geleidelijke afname in februari-maart.

5

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Grauw e gans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Grauw e gans: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Grauw e gans: seiz oenspatroon 1999-2007 (n=14035)

Figuur 4 Gr auw e gans: cumulatieve verspr eiding per kilometer hok 1999-2007

22


bSR



Kolgans Anser albifrons White-fronted Goose 10000

Alge meen De Kolgans is een uitges proken wint ergast uit Noord Rusland en West Siberië waarvan de aantallen in Nederland zich concentreren in uit gestrekt e weidegebieden en de uiterwaarden. Conc entraties van duiz enden exemplaren bevinden zic h in de regio onder m eer in Midden Delfland, op Voorne-Putten en in de Hoekse Waard.

1000

100

10

Ve rspreiding en aantallen In tot aal zijn 21. 147 kolganz en get eld, waarvan een aanzienlijk deel, dat wil z eggen meer dan 96%, afk omstig is uit telgebied Kandelaar-Noord/ Polder Schieveen. Bovendien heeft dit hoge aantal louter betrekking op het tels eiz oen 2006-2007. Onbetwist e uitschiet er is daarbij de waarneming door G. G oedhart van 9150 ex emplaren in telgebied Kandelaar-Noord op 14 januari 2006. D aarnaast zijn er waarnemingen van tient allen ex emplaren uit de Oranjebuitenpolder. Elders is de soort een zeldz ame pleisteraar, onder meer op de Bergs e Plassen. Het is gezien zijn habitat voork eur, vooral akkers en weilanden, niet verwonderlijk dat de s oort zo zeldz aam is in de overige, meer urbaan gesit ueerde t elgebieden. Een verband tuss en versc hijnen en streng winterw eer is vooralsnog niet waarneembaar.

1 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

0

1000

25

20 100

15 10

Se izoenspatroon en trend

10

Gerek end over de onderzoeksperiode is een duidelijke piek zic ht baar voor de maand januari, waarbij dient te worden opgemerkt dat dez e piek een stuk afvlakt wanneer de hoge aantallen van 2006-2007 buit en beschouwing worden gelaten. Duidelijk is dat de aantallen in november toenemen en in maart w eer st erk zijn afgenomen, waarmee de perioden van aankomst en vertrek duidelijk zijn gerepresenteerd in de data.

1 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

0

5

0

10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Kolgans: gemid deld aantal per maand +/- SD per telseizoen ( LOG) Figu ur 2 Kolgans: gemid deld max imum per telloc atie ( LOG) en v orstgetal van IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Kolgans: seiz oens patroon 1999-2007 (n=21147)

Figuur 4 Kolgans: cumulatieve verspreiding per kilometer hok 1999-2007


23

bSR



(Grote) Canadese gans Branta canadensis Greater Canada Goose Alge meen Van oorsprong k omt de C anades e gans voor op het Amerikaanse continent. De vogel is als siervogel naar Europa gehaald en inmiddels hebben zic h verspreid over Nederland lokaal flinke populaties gevestigd. In principe zijn dit standvogels die jaarrond in hetzelfde gebied rondzwerven. Een van die gebieden is Midden Delfland, met een duidelijke uitloop naar de noordrand van Rotterdam. De meest e vogels behoren tot de Grote Canades e gans (Brant a canadensis), maar er bestaat nogal w at variatie en soms w orden ook vogels met kenmerken van Kleine Canadese gans gezien of vogels met intermediaire kenm erken. Omdat het praktisch ondersc heid tussen de versc hillende onders oort en van Canades e gans z eer c omplex is en buiten het k ader van deze rapport age valt w ordt hier verder volstaan met de benaming ‘Canadese gans’.

60

50

40

30

20

10

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10

4

25

Ve rspreiding en aantallen In tot aal zijn 506 exemplaren van de Canadese gans geteld. Kandelaar herbergde de tw ee grootste groepen van 81 en 56 ganz en in okt ober 2005 en 2006 res pectievelijk (G. Goedhart). Tezamen met Polder Schieveen bevindt zich hier de k ern van de verspreiding (Figuur 4). Andere gebieden waar de soort regelm atig voork omt zijn Ommoordse Veld, Bergs e Plassen, Oranjebuitenpolder en Hoek van H olland. De aantallen hier komen z elden boven de tien ex emplaren.

Se izoenspatroon en trend Er zit een stijgende lijn in het aant al waargenomen Canades e ganzen, met een abrupt e toename in het seizoen 2005-2006. Een duidelijk seizoenspat roon ontbreekt; de aantallen schommelen drastisch zonder dat een verband t uss en aankomst en vert rek k an worden waargenomen. Dit strookt met het idee dat de Canadese ganzen in onz e regio overwegend st andvogel zijn.

3 20 3 15

2

2

10

1 5 1

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

160 140 120 100 80 60 40 20 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Canadese gans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Canadese gans: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Canadese gans: seizoenspatroon 1999- 2007 (n=506)

Figuur 4 Canadese gans: c umulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999- 2007

24


bSR



Brandgans Branta leucopsis Barnacle Goose Alge meen

60

De Brandgans is een s oort die in de winter in zeer grote aantallen overwint ert in de Zuid-Hollandse en Zeeuwse Delta. Het is een echt e graslandvogel die steevast dezelfde overwinteringsgebieden opz oekt. Een toenem end aantal exemplaren k omt de laatste jaren in Nederland t ot broeden; z o broeden rond het Haringvliet al honderden paren. De belangrijkst e overwinteringsloc aties voor de Brandgans in de regio liggen ten zuidwesten van de st ad Rotterdam. Concent raties zijn vooral te vinden in Midden Delfland, m et name de Aalkeetbuit enpolder.

50


40 30 20 10 0 99-00

Doordat de Brandgans vooral buit en de stad verblijft is het aantal waargenomen exemplaren in het kader van de winterwatervogeltellingen zeer gering. Slec hts 145 exemplaren werden doorgegeven, waaronder één groep van 94 exemplaren op 14 januari 2006 in Kandelaar-Noord (G. Goedhart). Lagere aant allen werden gemeld van versc hillende locaties verspreid over de stad, w aarbij de meest e ex emplaren op Noord zijn gezien. De meeste waarnemingen rond kleinere wat eren en op graslandjes binnen de bebouw de k om z ullen verm oedelijk bet rekking hebben op semi-wilde ex emplaren die als parkvogel worden gehouden. Hoew el dit weer onwaarsc hijnlijk is voor een opm erkelijk e groep van 17 brandganz en in G root IJsselmonde op 15 februari 2002 (W. Bijl-Wirtz).

-20


1

Door het lage aantal ex emplaren en de onregelmatigheid in de waarnemingen zijn w einig gefundeerde uits praken te doen over een t rend. De piek van het aant al ex emplaren in januari komt wel overeen met de piek waarin het aantal pleisteraars van de soort landelijk gezien het grootst is (Bijlsma et al. 2001).

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10

-30

4

25

4 20 3 3

15

2 10

2

5 1 0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

120

100

80

60

40

20

0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Brandgans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Brandgans: gemiddeld maximum per telloc atie en vorstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Brandgans: s eizoenspatr oon 1999-2007 (n=145)

Figuur 4 Brandgans: cumulatieve verspr eidin g per kilometerhok 1999- 2007


25

bSR



Nijlgans Alopochen aegyptiacus Egyptian Goose 140

Alge meen De Nijlgans k omt van oorsprong voor op het Afrik aanse continent, met de dichtst bijzijnde ‘wilde’ populaties in Egypt e. De in Nederland aanw ezige vogels st ammen van wat erwildc ollecties. Naar verluid is de huidige populatie ontstaan door onts nappingen uit parken en kinderboerderijen in Rijswijk en Wassenaar (Bijlsm a et al. 2001). ste In het begin van de 21 eeuw is de populatie ex plosief gestegen. Op dit moment is de soort een talrijke broedvogel en wint ergast in grote delen van Nederland. In de wint er worden graslanden in de buurt van open w at er geprefereerd.

120

100

80

60

40

20

Ve rspreiding en aantallen Tijdens de acht t els eiz oenen werden in totaal 2592 nijlganzen geteld. Het gros van de w aarnemingen concentreert zich geheel volgens de verw ac htingen rondom de grot ere open wat eren in de stad. De grootste groep bestond uit 160 exemplaren die zic h op 11 januari 2002 even buiten het Schiebroeks e Park in Bot erdorpsepolder ophielden (J.F. Ochtman-Dijkshoorn). De Bergse Plassen, Overschies e Plasjes en de Kralingse Plas zijn duidelijk ook favoriet. Groeps groottes van 10 tot 50 exemplaren zijn hier eerder regel dan uitzondering. Een c orrelatie t uss en de totalen en streng wint erweer lijkt t e ont breken (Figuur 2).

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

6

25

5 20

4 15 3


10 2

Het aantal exemplaren van de Nijlgans gedurende de telperiode okt ober-maart fluctueert maar lijkt vrij stabiel. Opvallend is de dip in aantallen in januari. Mogelijk concent reren de dieren zic h dan meer op weilanden buit en de st ad waardoor de aantallen op veel tellocaties lager zijn. Gedurende de achtjarige onderz oeksperiode is een geleidelijk stijgende lijn in het s eizoens gemiddelde zichtbaar. Het gemiddelde maximum aantal ex emplaren per t ellocaties schommelt ec ht er behoorlijk constant rond de twee tot drie ex emplaren. Alleen in het laatste tels eizoen loopt dit aant al richting vijf exemplaren.

5 1

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

600

500

400

300

200

100

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Nijlgans: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Nijlgans: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Nijlgans: s eiz oenspatr oon 1999-2007 (n=2592)

Figuur 4 Nijlgans: cumulatieve verspreiding per kilometer hok 1999-2007

26


bSR



Casarca Tadorna ferruginea Ruddy Shelduck 2,5

Alge meen De C as arca is in de regio Rijnmond een zeldzame, exotische s oort. De herkomst van waargenomen exemplaren is onbekend, maar vermoedelijk betreft het merendeels ontsnapte of verwilderde exemplaren uit parken of w at erwildcollecties. De N ederlands e broedpopulatie, voorzover daarvan ges proken k an worden, besloeg in 1998-2000 5-20 paren (Lensink 2002). De dic htstbijzijnde broedgebieden van ‘wilde’ ex emplaren liggen in Zuidoost-Europa en Rusland.

2,0

1,5

1,0

0,5

0,0 99-00


00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-0,5

De t ellingen leverden niet meer dan z es casarc a’s op, welke bet rekking hebben op slec hts drie waarnemingen. Op 18 dec ember 1999 z ag J.H. van Leeuwen een foeragerend exemplaar op zijn telronde langs de Rott e. Vier exemplaren werden opgem erkt in de plasjes van de Oranjebuitenpolder door A. Dijk, op 17 januari 2004. Op 18 maart 2006 Ten slotte, zag F. van den Bosch een ex emplaar in de Beverwaard t e IJsselmonde. H et spaarz ame voork omen lijkt geen gevolg t e zijn van de met hode van de wintertellingen. Ook in het archief loss e waarnemingen is de soort zeldzaam, met slec hts twee meldingen (beide via P. van Dalen). Eén daarvan betreft een ex emplaar dat in februari en maart 2004 rondom bedrijvent errein Schieveen aanwezig was. De andere melding betreft een koppel dat op 6 februari 2002 op de Kralingse Plas verbleef. Gezien het spaarz am e voorkom en en de lage aant allen per waarneming, zal het hier met name om Nederlands e broedvogels gaan. Dez e vogels zwerven gedurende de wint er binnen en buit en de regio rond en kunnen overal kortstondig opduiken.

-1,0

-1,5

0,14

25

0,12 20 0,10 15

0,08

0,06

10

0,04 5 0,02

0,00

0 99-00

Se izoenspatroon en trend Alle bij bSR bek ende meldingen van c as arc a’s in de regio vallen de periode decem ber-maart. Het aantal w aarnemingen is t e laag om daarin duidelijke trends of seizoenspatronen t e k unnen ont dekken.

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Cas arca: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Cas arca: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Cas arca: s eiz oens patr oon 1999-2007 ( n=6)

Figuur 4 Cas arca: cumulatieve vers preiding per kilometer hok 1999-2007


27

bSR



Bergeend Tadorna tadorna Shelduck Alge meen

10

De Bergeend is een schaars e s oort in Rotterdam. Gebroed wordt er vooral in wat errijk e en rustige gebieden buiten de stad, zoals rec entelijk in polder Schieveen en rond de Zevenhuizerplas. Aanzienlijk e concent raties van de soort in de om geving van Rotterdam bevinden zic h vooral in de Delta, zoals op de Ventjagers platen.

9 8 7 6 5

Ve rspreiding en aantallen Slechts 63 Bergeenden w erden w aargenomen gedurende acht telseizoenen. In de meeste gevallen ging het om waarnemingen van twee ex emplaren; het grootste aantal bedroeg acht bij elk aar in het voormalig DWL-Bekken, naast de van Brienenoordbrug te Kralingen (19 maart 2000; A.E. Korving-den Engels e). Dez e loc atie springt er met ac ht waarnemingen het meest uit. Ook de Oranjebuitenpolder lijkt een k ansrijke plek om de s oort waar t e nemen.

Se izoenspatroon en trend De lage aantallen maken het lastig om een trend te ontdekk en. In ieder geval is het aant al waarnemingen van de Bergeend gedurende de ac ht tels eizoen niet opvallend gedaald of gestegen. Voor w at bet reft het seizoenspat roon is de stijging van het aantal ex emplaren in februari-maart opmerkelijk. Landelijk zijn noordwaardse trek bewegingen geconst ateerd van februari t ot half juni met een piek in maart (Bijlsma et al. 2001). Wellic ht dat de genoemde stijging verband houdt met deze doortrek.

4 3 2 1 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

0,6

25

0,5 20

0,4 15 0,3 10 0,2

5 0,1

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

30

25

20

15

10

5

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Ber geend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Ber geend: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Ber geend: seizoenspatroon 1999- 2007 ( n=63)

Figuur 4 Ber geend: c umulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999- 2007

28


bSR



Krooneend Netta rufina Red-crested Pochard Alge meen

3,5

De Krooneend is een zeer schaars e tot zeldz ame broedvogel en wintergast in de regio. Het Rottemerengebied en de Zevenhuizerplas ten noorden van e Rotterdam waren in de laatste tw ee dec ennia van de 20 eeuw een favoriete pleisterplaats waar jaarlijks enkele paren tot broeden kw amen en wint erconcentraties t ot enkele tient allen ex emplaren konden worden waargenomen. D e laatste jaren lijkt de s oort als broedvogel verdw enen en best aat het wint erbest and meest al nog uit slechts enkele exem plaren. Een (tijdelijk e) achteruitgang van de waterkw alit eit als gevolg van baggerwerkzaamheden en een daarmee gepaard gaande vermindering van de hoeveelheid k ranswieren, het hoofdvoeds el van de soort, zijn hier wellic ht debet aan.

3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-0,5 -1,0 -1,5

Ve rspreiding en aantallen In tot aal zijn slechts tien ex emplaren van de Krooneend waargenomen tijdens de winterwatervogeltellingen. Op 17 februari 2001 één en op 17 maart 2001 twee in een sloot aan de Wierstraat in Hoek van Holland (C. J. Amsterdam ). Op 12 januari 2002 werd daar niet ver vandaan weer een, overigens t am, exemplaar gemeld in Hoek van Holland (A. Dijk). Drie exem plaren (2 man, 1 vrouw) verbleven op 13 maart 2005 op de Bergse Acht erplas (D.M. Hoek ). Andere krooneenden werden gezien op 15 maart 2005 in Zevenkamp (J. Lageveen), 19 maart 2005 op de Bergse Voorplas (P. Huijts ) en op 13 januari 2007 in het Oudelands e Park (C. Pols ).

Se izoenspatroon en trend Het aantal waarnemingen van de Krooneend is zo onregelmatig dat er van een duidelijke trend geen sprake is. Wat wel opvalt is de nadruk op het aantal waarnemingen in maart, het geen s uggereert dat er een aankomst van dieren plaats vindt. Dit gegeven w ordt misschien gest aafd door Bijlsma et al. (2001) waarin is vermeld dat 27% van de waarnemingen van nietbroedvogels in 1989-98 werd gezien in februari-april.

0,18

25

0,16 20

0,14 0,12

15 0,10 0,08 10 0,06 0,04

5

0,02 0,00

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

8 7 6 5 4 3 2 1 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Krooneend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseiz oen Figu ur 2 Krooneend: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Krooneend: s eiz oenspatr oon 1999-2007 (n=10)

Figuur 4 Krooneend: cumulatieve verspreiding per kilometer hok 1999- 2007


29

bSR



Tafeleend Aythya ferina Common Pochard Alge meen

400

De Tafeleend is een duikeend die vaak te vinden is op wat grot ere en diepere wat eren. Meestal dobberen z e in groepjes bijeen, waarbij z e overdag vaak slapend zijn aan te treffen. In de schemering worden z e actief en duiken dan naar de bodem op zoek naar sc helpdieren. H et is een algem ene soort die in de wint er op tal van locaties in de regio kan w orden waargenomen. Vermoedelijk komen veel dieren die hier de wint er doorbrengen uit NoordoostEuropa.

350 300 250 200 150 100

Ve rspreiding en aantallen In tot aal w erden gedurende de onderzoeksperiode 4061 tafeleenden get eld. De voorkeur voor grot ere en diepere wat eren komt duidelijk naar voren in de verspreiding: het gros van de waarnemingen komt van de Bergse Plassen, de Kralings e Plas en het DWL-Bekk en. Daarnaast zijn de Oranjeplasjes, Schieveense Plasjes en de Maas haven duidelijk favoriet als pleist erplaats. Buit en deze plekken is de spoeling dun en ont breekt de soort of zijn slechts enkele t ot enk ele tient allen ex emplaren gezien.

50 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-50

16

25

14 20 12

Se izoenspatroon en trend De gemiddelde s eiz oenst otalen lat en een opmerkelijke stijging zien in de winters van 2003-04 en 2004-05. Gedurende de twee seizoenen daarna zakt het gemiddeld aantal waargenomen exemplaren weer t erug naar het ‘oude’ niveau. H oewel de hoge IJnsenw aarde van 2002-03 (Figuur 2) niet result eerde in een stijging van de aantallen, lijkt het verloop van de t otalen in de jaren daarop wel degelijk gecorreleerd aan st reng winterweer. Dit klopt met de verwachting, daar de aantallen van deze soort zich dan sterk conc ent reren op de grot ere open wateren die het langst open blijven tijdens vorstperioden. D e st erke januaripiek is opvallend; landelijk zou de piek al in november-december worden bereikt (Bijlsma et al. 2001). Desalniett emin passen de gegevens nog st eeds prim a in het trek beeld, waarbij de aant allen na januari weer afnem en als Noord-Europes e vogels terugkeren naar de broedgebieden.

10

15

8 10

6 4

5 2 0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

1200

1000

800

600

400

200

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Tafeleend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Tafeleend: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Tafeleend: seiz oenspatroon 1999-2007 (n=4061)

Figuur 4 Tafeleend: cumulatiev e v erspr eiding per kilometerhok 1999-2007

30


bSR



Kuifeend Aythya fuligula Tufted Duck 1200

Alge meen De Kuifeend is evenals de Tafeleend een duik eend die graag op grot ere en diepere w ateren verblijft. H et is een algem ene soort in de regio die in de wint er in grote concent raties k an w orden aanget roffen. Ringonderz oek heeft aanget oond dat een groot deel van de vogels dat in Nederland de winter doorbrengt afkomstig is uit Noord- en Oost-Europa.

1000

800

600

400

Ve rspreiding en aantallen Gedurende de onderz oeks periode werden 18. 385 kuifeenden geregistreerd. Net als bij de Tafeleend komen de conc ent raties op de grotere wateren duidelijk in het verspreidings beeld naar voren: Kandelaarplas, Bergse Plassen, Kralingse Plas en M aashaven zijn favoriet, al was de soort op laatstgenoemde locatie alleen in 2002-03 prominent aanw ezig. D e onbetwist e t oploc atie voor deze soort is echt er het DWL-Bekken, waar st eevast vele honderden exemplaren bijeen pleist eren. Maar liefst 45% (8266 exemplaren) van de getelde ex emplaren komt van deze loc atie.

200

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-200

60

25

50 20


40

De seiz oensgemiddelden lat en een gest aag stijgende lijn zien over de ac ht tels eizoenen (Figuur 1). H et verloop van de gemiddelde maxima per tellocatie (Figuur 2) volgt in grot e lijn de IJnsenw aarde waarmee de correlatie tussen het aant reffen van grot e concent raties en st reng winterweer goed naar voren k omt. Het aantal waarnemingen van de K uifeend stijgt st erk in dec ember en blijft dan stabiel t ot in januari, waarna de aantallen in februari alweer gehalveerd zijn. De st erke stijging in december en daling februari (Figuur 3) represent eren vrijwel zek er de aankomst en het vertrek van nietbroedvogels uit noordelijker en oostelijk er strek en.

15 30 10 20

5 10

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Kuifeend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Kuifeend: gemiddeld max imum per telloc atie en vors tgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Kuifeend: seizoens patroon 1999-2007 (n=18385)

Figuur 4 Kuifeend: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007


31

bSR



Topper Aythya marila Greater Scaup Alge meen

3,5

De Topper, ook wel Toppereend genoemd, is een soort die niet in N ederland broedt en hier uitsluitend als wintergast voork omt. De hoofdmoot overwintert in het IJsselmeergebied en op de Waddenzee. Daarbuiten worden slechts zeer kleine aant allen w aargenom en. De soort duikt onregelmatig op in het binnenland waarbij grot ere en diepere wateren z oals zandwinplassen met helder w at er de voorkeur geniet en.

3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5


0,0

Slechts 14 exemplaren van de Toppereend werden gemeld. De Topper is daarmee een zeldz ame versc hijning in winters Rotterdam. D e vogels w erden w aargenomen op de Overschies e Plasjes (1 ex. in december 2001 en februari 2002; A. Knibbe), Bedrijvenpark Gadering, Hoogvliet (1 ex. 13 oktober 2002 en 2 ex. 17 november 2002; C. Pols ), Oudelands e Park, Hoogvliet (4 ex. februari 2002; C. Pols), de Bergse Voorplas (4 ex. november 2006; P. Huijts ) en de Oranjebuit enpolder (1 ex. december 2003; A. Dijk).

99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-0,5 -1,0 -1,5

0,25

25

0,20

20

0,15

15

0,10

10

0,05

5

Se izoenspatroon en trend De Topper wordt z o onregelmatig in het R ott erdamse gezien dat van een duidelijk e trend geen s prake is. Evenmin vallen de waarnemingen te correleren aan st reng winterweer. Het s eiz oens patroon k an vanwege de lage aantallen evenz eer op t oeval berusten, met pieken in november en februari. Resumerend k an w orden gesteld dat iedere waarneming van de Topper op het R ott erdamse binnenw at er als bijzonder mag worden besc houwd. Het is daarom van belang de waargenomen k enmerk en zo goed mogelijk t e besc hrijven. Vrouwelijke k uifeenden tonen soms een witte bevedering aan de snavelbasis waardoor verwarring met de Topper voor kan k omen.

0,00

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

7

6

5

4

3

2

1

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Topper: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseiz oen Figu ur 2 Topper: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Topper: s eiz oenspatr oon 1999- 2007 ( n=14)

Figuur 4 Topper: c umulatieve verspr eiding per kilometerhok 1999- 2007

32


bSR



Nonnetje Mergellus albellus Smew Alge meen

8,0

Het N onnetje is een van de fraaist e duikeenden in onze streken. D ez e soort broedt niet in N ederland en is afkomstig uit noordelijk Rusland en Siberië. Veruit de meerderheid van de vogels overwint ert op het IJsselmeer. Daarbuit en zijn de aantallen veel lager en is de verspreiding sterk vers nipperd, w aarbij maximaal enkele tientallen exemplaren bij elk aar worden gezien. De s oort prefereert diepere, heldere wat eren en is een echte vis eter.

7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0

Ve rspreiding en aantallen 0,0

Van het Nonnetje werden slechts 19 waarnemingen doorgegeven tijdens de achtjarige onderzoeksperiode, waarbij het w aarsc hijnlijk om s lec hts 11 exemplaren ging. Het betrof hierbij ondermeer waarschijnlijk dez elfde groep van acht nonnetjes die in februari en in maart 2003 aanwezig was op de Kralingse Plas (N. Bruning). O verige waarnemingen betreffen drie eenz ame vogels langs de Rotte (dec ember 1999; J.H. van Leeuwen), in de omgeving Terbregge (februari 2002; L.D. de Vos-Arens en) en de Molenplassen te Zuidwijk (januari 2003; H. Gaasbeek).

99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-1,0 -2,0

0,35

25

0,30 20 0,25


15

0,20

Het relatief grot e aant al van acht exemplaren in februari en maart 2003 correleert st erk met een hoog IJns engetal, dat wil zeggen een winter waarin veel vorst optrad. Het versc hijnen van deze vogels onder dergelijke omstandigheden is misschien geen toeval, tem eer daar er juist bij vorst enige t rekbeweging w ordt geconstat eerd (Bijlsma et al. 2001). Toch zijn de waargenomen aant allen te laag om hier in dit geval een ec ht gefundeerde uitspraak over t e doen.

0,15

10

0,10 5 0,05

0,00

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Nonnetje: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Nonnetje: gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Nonnetje: seizoenspatroon 1999- 2007 ( n=19)

Figuur 4 Nonnetje: cumulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999-2007


33

bSR



Brilduiker Bucephala clangula Common Goldeneye Alge meen De Brilduik er is in Nederland een zeldz ame broedvogel langs de IJss el en een algemene wintergast uit Scandinavië en Rusland. Grot e aantallen bevinden in de Delta en in het IJsselmeergebied. Diep in het binnenland is de soort schaars. H et is een echte duikeend met een sterke voorkeur voor helder en diep wat er.

12

10

8

6

4

Ve rspreiding en aantallen Er zijn tijdens de acht telseiz oenen in totaal 101 brilduikers waargenomen. Het verschijnen van de s oort lijkt niet gebonden aan streng wint erweer (Figuur 2). De voorkeur voor dieper water vert aalt zic h naar een R ott erdamse verspreiding die voornamelijk beperkt is tot de Kralingse Plas, de Bergse Plass en en het DWL-bekken. De Kralingse Plas behaalt daarbij de hoogste aant allen met gemiddeld 6,9 exemplaren per t elling w aarbij brilduikers aanwezig waren. De hoogst e aant allen w aren resp. 13 en 12 ex emplaren in januari en februari 2007 (N. Bruning). Buiten dez e gebieden is de soort nauwelijks w aargenomen.

Se izoenspatroon en trend Het gemiddelde aant al exem plaren per t els eiz oen is laag maar licht gestegen. H et gemiddelde maximum per tellocatie vert oont eveneens een stijgende lijn. Januari is duidelijk de beste maand om de s oort waar te nemen, gezien de duidelijk gedifferentieerde piek in Figuur 3.

2 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-2

-4

0,6

25

0,5 20

0,4 15 0,3 10 0,2

5 0,1

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

40 35 30 25 20 15 10 5 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Brilduiker: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Brilduiker: gemiddeld maximum per tell ocatie en v orstgetal van IJns en (r ode lijn) Figu ur 3 Brilduiker: seizoenspatroon 1999- 2007 ( n=101)

Figuur 4 Brilduiker: c umulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999- 2007

34


bSR



Grote zaagbek Mergus merganser Goosander 5

Alge meen Grote z aagbekken zijn uitsluit end in de winter in Nederland. De hoofdmoot bevindt zich dan op het IJsselmeer, daarbuiten is de soort wijd verbreid maar schaars. Veel meer dan de Middelst e zaagbek Mergus serrat or is de s oort gebonden aan z oet water van een redelijke diept e en helderheid.

4

3

2

Ve rspreiding en aantallen Slechts 36 exemplaren van de Grote zaagbek werden gerapporteerd. Daarmee vormt het één van de ‘krent en in de pap’ voor de Rotterdamse wint erwat ervogeltellers. Temeer daar de soort m aar op enkele loc aties is gezien en nergens in grot e aantallen voorkomt. Het Prins enpark in Prins Alex ander vormt de belangrijkst e locatie waar de soort is w aargenomen, met in t otaal 34 van de waargenomen exemplaren verdeeld over 14 t ellingen (max. 6 ex., 15 maart 2002; C. J.W. Sips). De tw ee overige grote zaagbekken werden waargenomen op de Bergse Voorplas (18 januari 2003; P. Huijts) en Achterplas (19 november 2006; A. Knibbe).

1

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-1

-2

0,3

25

0,2

20

0,2

15

0,1

10

0,1

5

Se izoenspatroon en trend Gezien de lage aant allen zijn geen trends in het waarnemingenpat roon t e ontw aren. Opvallend is dat de soort jaarlijks op dez elfde plaats, het Prins enpark, wordt waargenomen, terwijl daarbuit en waarnemingen (vrijwel) uit blijven. De periode februari-maart lijkt de best e periode om de s oort hier tegen t e komen (Figuur 3).

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

16 14 12 10 8 6 4 2 0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Grote z aagbek: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Grote z aagbek: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Grote z aagbek: seizoens patr oon 1999- 2007 ( n=36)

Figuur 4 Gr ote zaagbek: cumulatiev e v ers preiding per kilometer hok 1999-2007


35

bSR



Krakeend Anas strepera Gadwall Alge meen Een s oort die in Nederland als broedvogel en wintergast een enorme opmars heeft doorgemaakt is de Krakeend. In e het begin van de 20 eeuw ont brak de s oort nagenoeg in Nederland. De in januari getelde aantallen nam en landelijk toe van enkele tient allen in 1967-70 t ot 9800 in de jaren negentig (Bijlsm a et al. 2001). Thans liggen de aant allen ruim boven de 10. 000 (sovon. nl) en het plafond lijkt nog niet in zicht, gezien de voort durende jaarlijkse stijging met >5% (sovon.nl). De Krakeend is vooral een z oetw atervogel met een ruime voork eur aan wat eren, mits er enige beschutting aanwezig is.

120

100

80

60

40

20

0

Ve rspreiding en aantallen In t otaal werden 847 krakeenden get eld. Het DWL-bekken, de Eschpolder, Overschiese Plasjes en Bedrijvenpark Gadering zijn favoriet e plekk en voor de soort waar enige tientallen exemplaren zijn gezien (max. 51 ex., Kandelaar, december 2006; G. Goedhart). H et voorkomen in andere gebieden is spaarzaam. H et verschijnen is niet gebonden aan st reng wint erweer (Figuur 2).

Se izoenspatroon en trend Opvallend is de piek in novem ber (Figuur 3), w aarna de aantallen dalen en in februari-maart weer een opleving lat en zien. Deze gegevens lopen geheel in de pas met de landelijke s eizoens gegevens (Bijlsma et al. 2001) waarin een vergelijk baar patroon aanw ezig is van maximale aantallen in de herfst, afname in de wint er en toename tijdens de voorjaarstrek. Vanaf 2005-06 en vooral in 200607 is een sterke stijging van de aantallen te zien, z ow el in het seiz oensgemiddelde als het gemiddelde maximum per tellocatie.

99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-20

5,0

25

4,5 4,0

20

3,5 3,0

15

2,5 2,0

10

1,5 1,0

5

0,5 0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

250

200

150

100

50

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Krakeend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Krakeend: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJns en (rode li jn) Figu ur 3 Krakeend: seizoens patroon 1999-2007 (n=847)

Figuur 4 Krakeend: cumulatiev e v erspr eid ing per kilometerhok 1999-2007

36


bSR



Smient Mareca penelope Eurasian Wigeon Alge meen

4500

De Smient is in de winter onze meest algem ene eendens oort. De landelijk e aantallen liggen jaarlijks rond de 300. 000 (s ovon. nl). Deze vogels zijn allemaal afk omstig uit Noord-Europa en (Europees) Rusland. De weide- en plassengebieden van N oord-Holland, Zuid-Holland en de Delta vormen de k ern van de verspreiding. Op de zandgronden is de soort nauwelijks aanwezig. In de zomer is de soort in veel kleinere aantallen in N ederland aanwezig, slechts enkele tient allen paren komen hier t ot broeden.

4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500

Ve rspreiding en aantallen Het voorkomen van de Smient vers preid over de ac ht tels eizoenen mag gerust grillig genoem d worden. In t otaal werden 31.295 ex emplaren genot eerd, waarvan 20. 740 (66%) in 2001-02. De omgeving Kandelaar is verantwoordelijk voor het gros van de waarnemingen in Rotterdam (m ax. 1650 ex. 23 januari 2007; G. G oedhart ). Ook de Oranjebuitenpolder is een locatie waar de soort in aanzienlijk e aantallen pleistert (gesc hat maximum. 250 ex. januari 2004; A. Dijk). Binnen de bebouwde kom zijn pleisteraars schaars, afgezien van grotere wat eren als de Kralingse Plas. Overigens dient vermeld te worden dat in het kader van het Wint erwat ervogelproject de Zevenhuizerplas (thans grotendeels gemeent e Rotterdam), waar zich s oms eveneens grote aantallen bevinden, (nog) niet is meegenom en.

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-500

180

25

160 20

140 120

15 100 80 10 60


40

De aant allen laten nogal wat fluctuaties zien, de laatste tels eizoenen lat en een stijgende lijn zien met tuss en de 500 en 1000 ex emplaren gemiddeld. H et seizoenspat roon (Figuur 3) vert oont mooi de t oename vanaf oktober, maxima in novem ber-februari en een afname in maart, prima corresponderend met de t rekperioden.

20

5

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Smient: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Smient: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Smient: seiz oenspatroon 1999-2007 (n=31295)

Figuur 4 Smient: cumulatiev e v erspr eiding per kilometerhok 1999- 2007


37

bSR



Slobeend Anas clypeata Northern Shoveler Alge meen

70

De Slobeend is een karakt eristiek e z oetwat ereend die zijn leefgebied vaak deelt met soort en als Krak eend en Wintertaling. In het broeds eiz oen is het een ty pische weidevogel w aarvan het zwaartepunt van de broedverspreiding ligt in de Noord-Hollands e en ZuidHollands e veenweidegebieden. In de winter houden grote aantallen zic h op in wat errijke gebieden van West Nederland. De tot alen sc hommelen landelijk tuss en de 6000 en 10.000 (s ovon. nl). Op de z andgronden van O osten Zuid Nederland ontbreekt de soort nagenoeg.

60 50 40 30 20 10 0

Ve rspreiding en aantallen In Rotterdam zijn gedurende ac ht t els eiz oenen 646 slobeenden get eld. Kerngebieden zijn de Overschiese Plasjes, Park Zestienhoven en Bergse Voorplas. O p Zuid zijn kleine aantallen gezien in Bedrijvenpark Gadering en het Oudelandse Park.

Se izoenspatroon en trend Er is een duidelijke stijging zic htbaar in de seizoens gemiddelden voor de Slobeend. Met het gemiddelde laat ook de st andaardafwijking een duidelijke trend omhoog zien (Figuur 1). Het gemiddelde maximum per t ellocatie is gedurende zeven seizoen uitsluit end omhoog gegaan maar laat voor 2006-07 een lichte daling zien. Enig verband met st reng winterweer lijkt niet op te maken uit Figuur 2. Een fraaie januaripiek is zic htbaar in Figuur 3. O pmerkelijk genoeg zijn de aantallen in december-januari in grot e wetlands in ons land juist het laagst (Bijlsma et al. 2001). Wel w ordt West N ederland hier aangemerkt als c oncentratiegebied in de winter, z odat misschien juist verwacht mag worden dat de aant allen in de Rotterdamse regio in januari hun piek beleven.

99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10 -20

3,0

25

2,5 20

2,0 15 1,5 10 1,0

5 0,5

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Slobeend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Slobeend: gemiddeld maximum per tellocatie en v orstgetal van IJns en (r ode lijn) Figu ur 3 Slobeend: seizoens patroon 1999- 2007 ( n=646)

Figuur 4 Slobeend: c umulatiev e v ers preiding per kilometerhok 1999- 2007

38


bSR



Wilde eend Anas platyrhynchos Mallard Alge meen De Wilde eend is ongetwijfeld de meest bek ende en meest wijd verspreide eendensoort van Nederland. N aast het wildty pe komt de soort als gedomesticeerde kweekvorm voor in parken en st eden, deze w ordt ook wel ‘s oepeend’ genoemd. Het ondersc heid tuss en beide is vaak onmogelijk t e mak en en arbit rair. Daarom worden beide hier s amen bes proken onder de naam ‘Wilde eend’. Het gemiddelde aantal niet-broedvogels in Nederland ligt tussen 120. 000 – 130.000 (sovon.nl). De verspreiding strekt zic h uit over het hele land, met de laagste aant allen op de hogere zandgronden.

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

Ve rspreiding en aantallen In acht tels eiz oenen werden 164.625 wilde eenden geteld in Rotterdam, inclusief soepeenden. De soort ontbrak in geen enkel kilometerhok. Hoge aantallen worden gezien verspreid over de hele stad, ook binnen de bebouwde kom. Concentraties bevinden zich overigens w el in de parken en wat errijk e delen van de st ad.

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

Se izoenspatroon en trend Het gemiddelde aantal wilde eenden in Rotterdam lijkt stabiel met rond de 3000 ex em plaren per seiz oen (Figuur 1). Duidelijk e uitschieter is het seizoen 2002-03 (gemiddeld > 4500) waarvoor een conc entratie van de exemplaren als gevolg van wat strenger winterweer (hoge IJnsenwaarde) een verklaring k an zijn (Figuur 2). De aantallen lopen vanaf oktober geleidelijk op en bereiken hun max imum in januari, om vervolgens even geleidelijk weer af te nem en (Figuur 3). Dit seizoenspatroon loopt geheel parallel aan het landelijk e aantalsverloop.

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

35000

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Wilde eend: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Wilde eend: gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Wilde eend: s eizoenspatr oon 1999-2007 (n=164625)

Figuur 4 Wilde eend: cumulatieve verspreiding per kil ometerhok 1999- 2007


39

bSR



Pijlstaart Anas acuta Northern Pintail 20

Alge meen De Pijlstaart is een z eer zeldz ame broedvogel in Nederland met jaarlijks slechts enkele paren. In de wint er is de soort algemeen, als er vogels uit Finland en R usland in onz e strek en zijn gearriveerd. Vooral het Waddengebied, het Lauwersmeer en het Verdronken Land van Saeft hinge zijn gebieden waar regelmatig vele honderden ex emplaren bijeen worden waargenomen. De gemiddelde wintertotalen sc hommelen landelijk rond de 9000 ex emplaren (sovon. nl).

15

10

5

0 99-00

Ve rspreiding en aantallen Slechts 38 exemplaren van de Pijlst aart w erden in ac ht tels eizoenen gezien. Ook de Pijlstaart vormt daarmee een echte k rent in de Rotterdamse wat ervogelpap. De databas e bevat overigens de onwaarsc hijnlijke melding van 31 ex emplaren op de Westersingel op 18 november 2000. Verder zijn er meldingen op 16 januari 2005 en 13 maart 2005 van twee ex em plaren in een singel aan de C.N.A. Looslaan, welke naar verluid overigens wel ontsnapt zouden zijn uit het Plaswijckpark. Daarmee blijven slechts tw ee meer betrouw bare meldingen van vermoedelijk wilde exemplaren over. Het gaat om twee vogels in de Beverwaard te IJss elmonde op 17 februari 2006 (F. van den Bosc h) en een vogel in de Oranjebuitenpolder op 17 februari 2007 (A. Dijk).

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-5

-10

1,4

25

1,2 20 1,0 15

0,8

0,6


10

0,4

De Pijlstaart is dermat e zeldzaam binnen de begrenzing van het t elgebied dat er geen zinnige uits praak is te doen over trends of een seizoenspat roon. H et is hoogst waarschijnlijk dat de melding van de West ersingel, midden in de Rott erdams e binnenst ad, betrekking heeft op een foutieve det erminatie of een invoerfout in de dat abas e.

5 0,2

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

35

30

25

20

15

10

5

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Pijlstaart: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Pijlstaart: gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Pijlstaart: seizoenspatr oon 1999-2007 ( n=38)

Figuur 4 Pijlstaart: cumulatieve vers preiding per kilometerhok 1999-2007

40


bSR



Wintertaling Anas crecca Common Teal Alge meen

1000

De naam Wintertaling geeft al aan dat dit eendje in de winter wat ruimer voorhanden is dan in de andere maanden. Vrijwel al dez e t alingen komen uit een gebied dat zich uitstrekt van Noord-Europa t ot aan de Oeral. Als broedvogel is de wintertaling in N ederland ronduit schaars. Bij strenge vorst verlat en wint ert alingen ondiepe wat eren en k unnen massaal doortrekk en ric hting Zuidwest -Europa (Bijlsma et al. 2001).

100

10

Ve rspreiding en aantallen De Wint ertaling kent in de regio een vlekkerige vers preiding (Figuur 4). In alle telgebieden is het voorkomen van wintertalingen onregelmatig. Doortrekk ers kunnen her en der op gesc hikte locaties opduiken en s nel weer verdwijnen. Een goed voorbeeld hiervan is een groep van 321 exemplaren in Prinsenland op 19 december 2005 (C.J.W. Sips). Dit is de grootst e groep die gedurende de onderzoeksperiode in de regio is waargenomen en tevens de enige maal dat de soort op dez e locatie werd aangetroffen. Ook eenmalig was de groep van 88 wintertalingen bij Boomgaardshoek, H oogvliet (18 oktober 2003; I. Klos ). Met 617 waargenomen ex emplaren in ac ht tels eizoenen is de Wintert aling een vrij schaars e wint ergast in de regio.

1 99-00

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

0

14,0

25

12,0 20 10,0 15

8,0

Se izoenspatroon en trend De meerjarentrend van de Wintert aling geeft weliswaar een toename weer, maar met enkele onregelmatigheden (Figuur 1). De aant allen per jaar worden w aarsc hijnlijk veelal bepaald door de weersomst andigheden in de gebieden van herk omst en s lec hts in tweede inst antie door het weer hier. Een duidelijke relatie met het vorst get al van IJnsen is dan ook niet te ontw aren (Figuur 2). De wint er van 2005-06 was zac ht maar met een ongebruik elijk hoog aantal wintert alingen per t ellocatie, veroorzaakt door enk ele grote groepen, terwijl in andere jaren de aantallen typisch laag blijven. Het seizoenspatroon laat een doort rekpiek in dec ember zien.

00-01

6,0

10

4,0 5 2,0

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

400 350 300 250 200 150 100 50 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Winter taling: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen ( LOG) Figu ur 2 Winter taling: gemiddeld max imum per telloc atie en vors tgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Winter taling: seizoens patroon 1999-2007 (n=617)

Figuur 4 Winter taling: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007


41

bSR



Dodaars Tachybaptus podiceps Little Grebe 14

Alge meen De D odaars is een kleine vert egenwoordiger van de futenfamilie. Dodaarzen houden van ondiep, voedselrijk wat er waar z e voldoende dekking vinden langs begroeide oevers. Ze leven van kleine vissen en ongewervelden. Als broedvogel is de s oort in het hele land vrij schaars en ook in de wint er zijn ze in vrij klein aantal t e vinden. Nederlandse dodaarz en overwint eren voornamelijk in eigen land. Er w orden maar weinig overwinteraars uit andere streken in Nederland aanget roffen (Bijlsma et al. 2001).

12

10

8

6

4

Ve rspreiding en aantallen Dodaarz en z ijn vrij schaarse overwint eraars in regio Rotterdam (Figuur 4). Er zijn slechts 215 individuen waargenomen gedurende de onderz oeks periode. De soort kan in alle wateren met voldoende oeverveget atie worden aangetroffen, maar kan door zijn verborgen levenswijze makkelijk w orden gemist. In stads parken, zoals Park Twee Heuvels, Zuiderpark en Park Euromast, werd nooit meer dan één exemplaar per telling gezien. Grotere aant allen doen zic h voor op grotere wat eroppervlakken zoals 13 exemplaren op de Kralingse Plas (16 februari 2002; M. J. Epe), 6 ex emplaren in de Delftse Schie (14 dec ember 2002; R. Ivens) en 5 stuks in het voormalig DWL-Bekken (11 februari 2002; A.E. Korving-den Engels e). D eze waarnemingen vinden veelal plaats onder wint erse omstandigheden (zie seizoenspatroon en t rend).

2

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

0,7

25

0,6 20 0,5 15

0,4

0,3

10

0,2


5

Een s erie zacht e winters heeft er vermoedelijk zorg voor gedragen dat de aantallen dodaarz en gedurende de onderzoeksperiode flink is t oegenomen (Figuur 1). Bij ijsvorming en kou zoek en dodaarzen vak er open wat eren op en ontvluc hten de regio (Bijlsma et al. 2001). Hierdoor worden ze behalve sc haars er ook zic htbaarder, met als res ult aat dat ze in koude maanden vaker w orden gemeld dan in zac ht e maanden. Een duidelijke relatie met het wintercijfer van IJnsen is daarom niet zichtbaar (Figuur 2). Het s eiz oens verloop geeft dez e ontwikk eling beter weer (Figuur 3). In februari kwamen meer t ellingen met ijs voor dan in andere maanden.

0,1

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

60

50

40

30

20

10

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Dodaars: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Dodaars: gemiddeld max imum per telloc atie en vors tgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Dodaars: seiz oens patroon 1999-2007 (n=215)

Figuur 4 Dodaars: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007

42


bSR



Fuut Podiceps cristatus Great Crested Grebe Alge meen De Fuut is een algemene wat ervogel van z oete visrijke wat eren. Terwijl de s oort vroeger bekend stond als schuwe moeras vogel, kan men heden ten dage in vele stadsparken en singels een drijvend fut ennest aantreffen. De hoogste aant allen komen voor in Laag-N ederland en het rivierengebied (Veldkamp 2002). Nederlandse futen overwinteren grot endeels in eigen land, maar een deel t rekt weg in zuidoost elijke richting naar meren en rivieren in Frankrijk, Zwitserland en O ostenrijk (van der Poel 1984).

250

200

150

100

Ve rspreiding en aantallen Futen kunnen in alle delen van de regio aangetroffen worden (Figuur 4). Daarbij ligt de nadruk op de grotere vis rijk e watersyst emen. Telgebieden met meer dan 30 exemplaren per t elling zijn de Bergse Acht erplas (maximaal 56 ex. op 14 maart 2003; D.M. Hoek ), Bergse Voorplas (max. 54 ex., 18 november 2006; P. Huijts ) en Kralingse Plas (max. 42 ex., 16 februari 2002; M.J. Epe). De Fuut is een vrij algemene wat ervogel in winters Rotterdam. Men nam in tot aal 5149 fut en waar.

Se izoenspatroon en trend Het s eizoens patroon vertoont een enigszins ty perend verloop met een piek in november gevolgd door een dip in januari, om vervolgens in maart te eindigen met een forse toename (Figuur 3). De t oename in november is daarbij vermoedelijk het gevolg van futen die t erugk eren na elders verbleven te hebben tijdens de rui. Bij strenge vorst trekken futen w eg uit zoet e wat eren, w aarbij slot en en kleine w ateren eerder worden verlat en dan grote plassen. De dip in dec ember en januari zal dan ook vooral betrekking hebben op vorstvluc ht en. D aarbij vindt ook groepsvorming plaats waardoor de maxima per telloc atie toenemen (Figuur 2). Vanaf half februari zoek en futen de broedplaatsen weer op (Bijlsma et al. 2001), het geen zichtbaar wordt door een t oename van de aant allen in februari en maart (Figuur 3). Over de gehele onderzoeks periode vertoont de Fuut in de regio een gestage toename (Figuur 1).

50

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

9

25

8 20

7 6

15 5 4 10 3 2

5

1 0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

1200

1000

800

600

400

200

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Fuut: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseiz oen Figu ur 2 Fuut: gemiddeld maximum per telloc atie en vorstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Fuut: s eizoenspatr oon 1999- 2007 (n=5149)

Figuur 4 Fuut: c umulatieve verspr eiding per kilometerhok 1999- 2007


43

bSR



Aalscholver Phalacrocorax carbo Great Cormorant Alge meen

180

De Aalsc holver is t ot diep in de jaren zestig zwaar vervolgd door viss ers en t erreineigenaren. Pas t oen de populatie op punt van verdwijnen stond werden beschermingsmaat regelen genomen. Sindsdien is de Aalsc holver bezig met een t oename in ons land (Bijlsma et al. 2001). De dic htstbijzijnde kolonie ligt bij de Ackerdijkse Plassen tussen Rotterdam en D elft, hoewel het eerste broedgeval sinds de crisis zich inmiddels in de regio heeft voorgedaan (in 2008 op de Zuiderbegraafplaats, Rotterdam-Zuid; A. de Baerdemaeker).

160 140 120 100 80 60 40

Ve rspreiding en aantallen Aalscholvers duiken op in alle delen van de regio met vishoudende wateren. C oncent raties doen z ich voor bij grote wat erpartijen zoals de Kralings e Plas (maximaal 84 ex emplaren op 14 okt ober 2006; N. Bruning), Bergse Acht erplas (59 ex.;16 okt ober 2004; D.M. Hoek ) en Bergse Voorplas (47 ex.; eveneens op 16 okt ober 2004; P. Huijts). In t otaal werden gedurende de onderzoeksperiode 3253 aalsc holvers waargenomen. De Aalscholver is een vrij algem ene overwint eraar in regio Rott erdam.

Se izoenspatroon en trend Het populatieherstel van de Aalsc holver is ook nu nog merkbaar. De gemiddelde aant allen per maand zijn opgelopen van 40 exem plaren per m aand in 1999-2002 t ot ruim 140 st uks in 2006-07 (Figuur 1). Daarbij lijkt de s oort zich niet veel aan t e t rekken van winters weer (Figuur 2). N aast lok ale broedvogels die voor een deel in de regio blijven overwint eren best aat een groot deel van de aanwezige aalscholvers ’s wint ers uit doort rekkende exemplaren uit Duitsland en D enem arken (Bijlsma et al. 2001). Dit fenomeen is soms goed zic htbaar, zoals een groep van 86 overt rekkende exemplaren boven Ommoord op 17 maart 2001 (A. van Ballegoie). Het aant al pleist erende vogels bereikt in novem ber een piek (Figuur 3). Na een afname in januari en februari wordt de voorjaarst rek zicht baar in een opleving van de aant allen in maart.

20 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

7,0

25

6,0 20 5,0 15

4,0

3,0

10

2,0 5 1,0

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

800 700 600 500 400 300 200 100 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 A alscholv er: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 A alscholv er: gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 A alscholv er: seizoenspatr oon 1999-2007 ( n=3253)

Figuur 4 Aalsc holv er: cumulatieve vers preiding per kilometerhok 1999-2007

44


bSR



Roerdomp Botaurus stellaris Great Bittern 6

Alge meen De Roerdomp is een schuwe bew oner van uit gest rekte rietmoerassen. In heel Nederland broeden t hans nog rond de 100-150 paren (s ovon. nl), voornamelijk op onverst oorde plaatsen met overjarig riet. De Roerdom p is in de jaren 1980-90 sterk ac ht eruit gegaan als gevolg van habit atvernietiging door onder meer st edenbouw en toenemende recreatiedruk (Bijlsma et al. 2001). In de winter k omen vogels uit N oord- en Oost -Europa naar Nederland en is de trefk ans met dez e soort beduidend hoger. Tijdens strenge winters verlaten de vogels de dekking en zoeken hun voedsel dan vaker langs het schaars er wordende open water. Juist dan zijn ze ook aan de rand van steden en s oms zelfs in de stad te zien.

Ve rspreiding en aantallen Er werden 35 roerdompen waargenom en tijdens ac ht seizoenen watervogels t ellen. De waarnemingen komen van slechts enkele locaties. Maar liefst 74% van de waargenomen exemplaren (n=26), komt van de Overschies e Plasjes -Oost, get eld door A. Knibbe. Dit is inclusief een vondst van een dode vogel op 15 februari 2003. Dit is tevens de enige locatie waar t ot drie exemplaren op een dag zijn gezien. O verige waarnemingen k omen van de Molenplass en Zuidwijk e. o., Eschpolder, Kralingse Plas, Oranjebuit enpolder en Wilgenplas e. o.

5

4

3

2

1

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-1

0,3

25

0,3 20

0,2 15 0,2 10 0,1

Se izoenspatroon en trend De waarnemingen van de Roerdomp in R otterdam hebben vermoedelijk uitsluit end bet rekking op overwinteraars. In november-december is het aant al waarnemingen veruit het hoogst (Figuur 3). Het lage aantal in oktober doet vermoeden dat de meest e vogels dan nog moet en arriveren. In het gemiddeld aant al waarnemingen per seizoen is geen duidelijke trend te ont dekk en (Figuur 1). Wat wel opvalt is dat het gemiddelde maximum aantal exemplaren per telloc atie gec orreleerd lijkt aan het vorst get al van IJnsen (Figuur 2). Een strengere wint er verhoogd blijkbaar de kans op het zien van een Roerdomp.

5 0,1

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

12

10

8

6

4

2

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Roerdomp: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Roerdomp: gemiddeld maximum per telloc atie en vorstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Roerdomp: s eizoenspatr oon 1999- 2007 (n=35)

Figuur 4 Roerdomp: c umulatieve verspr eiding per kilometerhok 1999- 2007


45

bSR



Blauwe reiger Ardea cinerea Grey Heron Alge meen De Blauwe reiger is in Nederland een alledaagse verschijning langs allerlei wateren. De Rott erdamse broedpopulatie is in 2003-07 gegroeid van 214 naar 328 broedparen verdeeld over 15 k olonies (H oek & Back erra 2008). In de wintermaanden is het merendeel van de Nederlandse reigers standvogel, maar zic ht bare najaarst rek vanaf augustus bij Ridderkerk toont aan dat s ommige reigers de regio verlat en (van den Bosch & Vlek 2006). Uit Scandinavië en Noord-D uitsland afkomstige reigers nemen hun plaats gedurende de wintermaanden in (Bijlsma et al. 2001).

Ve rspreiding en aantallen De Blauwe reiger heeft een ruime vers preiding over de regio (Figuur 4). Pendelvluc hten tuss en kolonies en fourageerlocaties k unnen in alle stads delen worden w aargenomen, maar zijn in dit onderz oek niet meegenomen. Doordat reigers behoorlijk t errit oriaal zijn bij een goede visstek houden ze er een flinke onderlinge afstand op na. G rote concent raties komen daardoor niet voor, met uitz ondering van de 111 ex emplaren bij broedk olonie Boomgaardshoek, Hoogvliet (13 februari 2005; C. Pols ). Andere locaties met 20 of m eer exemplaren per t elling betreffen de Oranjebuitenpolder en de Kralingse Plas; beide telgebieden met een groot oppervlak.

Se izoenspatroon en trend Vanaf 2002-03 blijft het aant al getelde blauwe reigers per maand stabiel rond de honderd individuen (Figuur 1), terwijl in dez elfde periode de R otterdams e broedpopulatie met 50% is t oegenomen (Hoek & Back erra 2008). Dit suggereert dat het aantal overwinterende vogels los staat van het aant al broedvogels. De s eizoenstrend onderstreept dit beeld van migratie onder reigers (Figuur 3). De toename vanaf oktober piekt in december om vervolgens evenzo geleidelijk weer af te nemen tot aan de laatste telling in maart. Het feit dat hogere reigeraantallen in regio Rotterdam gelijk e tred houden met een hoger vorstget al van IJnsen (Figuur 2) wijst op influx van reigers bij wint erse weers omstandigheden. Net als veel andere watervogels profit eert de soort hier van thermisch vervuilde wateren.

160 140 120 100 80 60 40 20 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

7,0

25

6,0 20 5,0 15

4,0

3,0

10

2,0 5 1,0

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Blauw e reiger: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Blauw e reiger: gemiddeld max imum per telloc atie en vorstgetal v an IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Blauw e reiger: seiz oenspatroon 1999-2007 (n=3934)

Figuur 4 Blauw e reig er: cumulatieve verspr eiding per kilo meter hok 1999-2007

46


bSR



Waterral Rallus aquaticus Water Rail 10

Alge meen De Waterral is een enigszins geheimzinnige moerasvogel die zic h vaker laat horen dan z ien. Naast de kenmerkende ‘speenvarkenroep’ verraden ze zich vooral ’s nachts door een reeks aan andere geluidjes. Met wat geduld laten ze zich s oms zien langs de oever, waar ze z ich met hun grote tenen en smalle lic haam s nel kunnen verplaatsen door de dic hte riet veget atie. De Waterral is een echt e trekvogel en komt in bijna heel N ederland voor. De Nederlandse broedvogels, naar sc hatting 2500-3200 paren (sovon.nl), trekken naar Zuid-Frankrijk (Bijlsma et al. 2001). In de winter k omen Oost - en Noord-Europes e vogels naar onze streken.

8

6

4

2

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-2

Ve rspreiding en aantallen In tot aal zijn 27 waterrallen waargenomen tijdens ac ht seizoenen wat ervogels t ellen. Dat is niet veel en doet vermoeden dat de soort over het hoofd gezien wordt. Anderzijds is het toc h een vogel van buit en de bebouwde kom, die bij voorkeur wat grot ere rietkragen en moerasgebiedjes bewoond. Ook dat kan het lage aantal waarnemingen verklaren. Van de 27 werden er maar liefst 11 waargenomen op 13 januari 2007 in de Oranjebuitenpolder (A. Dijk). Vier exemplaren werden waargenomen op 18 oktober 2003 rond de Zuiderbegraafplaats (H. Gaasbeek ). De B ergse Acht erplas blijkt daarnaast een kansrijk e locatie om de s oort aan te treffen, evenals de Overschiese Plasjes, wilgenplas e. o. en Zevenkamp.

-4

0,6

25

0,5 20

0,4 15 0,3 10 0,2

5 0,1

Se izoenspatroon en trend Januari lijkt de beste maand om de Wat erral in het Rotterdamse waar te nemen (Figuur 3), al blijft er van die piek nauwelijks nog iets over als we de waarneming van 11 ex emplaren eruit halen. Concluderend k an worden gesteld dat de soort over de hele wint erperiode in vrijwel even lage aant allen kan worden verw ac ht. Een trend ontbreekt in de waarnemingen. Evenmin lijkt er een verband te bestaan t ussen vorst en een hoger gemiddeld maximum per tellocatie (Figuur 2).

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

14

12

10

8

6

4

2

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Waterral: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Waterral: gemiddeld max imum per telloc atie en vors tgetal van IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Waterral: seiz oens patroon 1999-2007 (n=27)

Figuur 4 Waterral: cumulatiev e v erspreiding per kilometer hok 1999-2007


47

bSR



Waterhoen Gallinula chloropus Common Moorhen Alge meen Het Wat erhoen is één van de algemeenst e vertegenwoordigers van de familie der rallen. D e soort is meer gebonden aan de dekk ing van nat uurlijk begroeide oevers dan de Meerkoet. Nederlandse waterhoentjes zijn standvogels, maar worden in de winter aangevuld met vogels uit Noordoost -Europa (Bijlsm a et al. 2001). In de winter kunnen waterhoentjes net als meerkoet en groepsgew ijs optrekken.

Ve rspreiding en aantallen Het W at erhoen is in alle delen van de regio redelijk algemeen (Figuur 4). Afwezig is de s oort alleen langs de Nieuw e Maas w aar oeverbegroeiing spaarzaam is, z oals bij kademuren. Gedurende de onderzoeksperiode zijn 32.250 waterhoentjes vastgest eld.

Se izoenspatroon en trend Het Waterhoen heeft halverwege de onderz oeksperiode een lichte toename doorgemaakt van gemiddeld 500 waargenomen exemplaren per maand naar een stabiele 800 (Figuur 1). Bij koudere wint ers k omt het W aterhoen in iets grotere aant allen voor in de regio dan in mildere winters. Dat blijkt uit de aantallen per loc atie die een positieve relatie vert onen met het vorstgetal van IJnsen (Figuur 2). Waarsc hijnlijk is dit een gevolg van grotere aant allen arriverende vogels uit Noordoost -Europa in k oudere winters. Het seizoensverloop verst erkt die indruk (Figuur 3). De aant allen nem en toe van oktober tot december om in januari te pieken. Vanaf februari k omt geleidelijke wegtrek op gang. Dit verloop st emt overeen met landelijke gegevens (Bijlsma et al. 2001). Trek vindt veelal ’s nachts plaats en w ordt weinig waargenom en. In strengere wint ers, die zich tijdens de onderz oeks periode nagenoeg niet voordeden, z oeken wat erhoentjes het st edelijk gebied meer op. Bij ijs vorming groeperen waterhoentjes zich op plaats en met voedsel, dekking en open water. Het gemiddeld aant al per locatie is 17,4 exemplaren bij ijsvrij wat er (n=29058), 39, 7 ex. bij open water met ijs (n=4227) en 21, 2 ex. bij geheel bevroren wateren (n=1570).

1400

1200

1000

800

600

400

200

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

60

25

50 20

40 15 30 10 20

5 10

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0 ok t

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Waterhoen: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Waterhoen: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Waterhoen: s eiz oenspatr oon 1999-2007 (n=32250)

Figuur 4 Waterhoen: cumulatieve verspreiding per kilometer hok 1999- 2007

48


bSR



Meerkoet Fulica atra Common Coot Alge meen Als zeer algemene wat ervogel is de Meerkoet niemand onbekend. In de wint ermaanden vinden verplaatsingen plaats van N ederlands e vogels die worden aangevuld met dieren uit Oost -Europa, Rusland en Scandinavië (Bijlsma et al. 2001). Buiten het broeds eiz oen vormen meerkoet en groepen op voedselrijke en grazige plaats en met een ruim aanbod van water. Als broedvogel komt de soort in de meest e waterpartijen in de regio algemeen voor.

Ve rspreiding en aantallen De Meerkoet heeft een vrij homogene verspreiding over de regio met de hoogste aant allen bij de Kralings e Plas (maximaal 1028 exemplaren op 18 dec ember 2004; N. Bruning), Pendrec ht Zuidwijk (513 ex. op 16 februari 2002; A.Y. van den Hout ), Kandelaar zuid (467 ex. op 14 januari 2006; G. Goedhart) en het voormalig DWL-bekken (400 ex. op 13 januari 2006; A.E. Korving- den Engels e; Figuur 4). Op deze plaatsen vormen meerk oeten grot e wintergroepen om gez amenlijk t e foerageren op w at erplanten en gras. In tot aal w erden 81. 029 meerk oet en door vrijwilligers genot eerd. De Meerkoet is daarmee een zeer algem ene overwint eraar in regio Rott erdam.

4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 99-00

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

140

25

120 20 100 15

80

Se izoenspatroon en trend De toegenomen aantallen meerk oet en gedurende de t elperiode wijzen erop dat het de s oort goed vergaat in de regio (Figuur 1). Binnen de bebouwde kom hebben meerkoeten de gelegenheid hun nat uurlijke voedsel aan te vullen met afval en bijvoedering door publiek. De soort lijkt redelijk gevoelig voor winterse omstandigheden. D e koudere winter van 2002/2003 resulteerde in hogere aantallen in de regio (Figuur 2). Dit lijkt het gevolg t e zijn van een t oevlucht van m eerk oeten van elders. Dit wordt onderst reept door het seiz oenspat roon (Figuur 3), w aarin een toename vanaf oktober culmineert in een maximale presentie in dec em ber en januari. Vanaf januari nemen de aantallen weer af, hetgeen ook landelijk is vast gesteld (Bijlsma et al. 2001). Grot e wintergroepen vallen uit een in broedparen die tijdig vert rekken om een t erritorium voor het broeds eiz oen t e bez ett en.

00-01

60

10

40 5 20

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Meerkoet: gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eizoen Figu ur 2 Meerkoet: gemiddeld maximum per tell ocatie en v orstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Meerkoet: seizoenspatroon 1999- 2007 ( n=81029)

Figuur 4 Meer koet: c umulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999- 2007


49

bSR



Scholekster Haematopus ostralegus Eurasian Oystercatcher Alge meen De Scholekst er is naast kust- en w eidevogel ook binnen het stedelijk gebied als broedvogel aan te treffen. Platte grinddaken voldoen als broedplaatsen zolang er voldoende grasland in de buurt is om voedsel te zoek en. D e winterverspreiding concent reert zic h voornamelijk in het k ustgebied, waardoor de soort in het binnenland van okt ober tot maart schaars is (Bijlsma et al. 2001).

70 60 50 40 30 20

Ve rspreiding en aantallen Gedurende de wintermaanden is de Sc holekst er een schaars e soort in regio Rotterdam. De verspreiding beperkt zich t ot de noordoever van de Nieuwe Waterweg en de noordrand van R otterdam. Gebieden met aant allen van enige bet ekenis zijn in oplopende volgorde het Schiebroekse park, de Kralingse Plas en de O ranjebuitenpolder. Deze laatste is goed voor 341 waarnemingen (41% van alle 826 meldingen in 1999-2007). In alle andere gebieden komt de s oort onregelmatig of in laag aantal voor.

10 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10 -20

3,5

25

3,0 20

Se izoenspatroon en trend Als overwint eraar vertoont de Scholekst er de laatste tien jaar een positieve trend. De relatief milde winters van de laatste jaren lijk en de noodz aak van het wegtrekken naar de kust minder dwingend te maken. Door de lage winteraantallen is een relatie tuss en de presentie van de soort en het get al van IJnsen niet betrouw baar genoeg om gefundeerde uitspraken over te doen. Het is ec ht er bek end dat strenge winters massale sterft e onder scholeksters tew eeg k unnen brengen (Oosterbeek et al. 2006). Het seiz oens verloop voldoet op typische wijze aan de verwachtingen. De Oranjebuitenpolder is het enige gebied in de regio waar alle maanden in het jaar scholeksters gevonden kunnen worden. Van okt ober tot januari blijven de aantallen minimaal (met uitzondering van een exc eptionele waarneming van 47 exemplaren in C harlois op 17 november 2002; I. Strik ) om in februari langzaam t oe te nemen. H et gros van de vogels arriveert in maart (Figuur 3), waardoor uit die maand 51% van de w aarnemingen aan scholeksters stamt.

2,5 15

2,0

1,5

10

1,0 5 0,5

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Scholekster: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Scholekster: gemiddeld max imum per tellocatie en v orstgetal van IJns en (rode lijn) Figu ur 3 Scholekster: seizoens patr oon 1999- 2007 ( n=826)

Figuur 4 Scholeks ter : cumulatiev e v ers preiding per kilometer hok 1999-2007

50


bSR



Watersnip Gallinago gallinago Common Snipe 60

Alge meen De Wat ers nip is een broedvogel van voc htige graslanden. De Nederlandse broedpopulatie is sinds de jaren z eventig behoorlijk afgenomen (Brandsma 2002). Met de lange snavel boort de s nip in de z acht e grond om ongewervelden uit de bodem te prikk en. Bij vorst w ordt de grond te hard om op dez e manier aan voedsel t e k om en. Het is dus niet verwonderlijk dat dez e soort een ec hte t rek vogel is. De meeste w aters nippen in Nederland zijn dan ook doortrekkers uit Noord- en Midden-Europa (Bijlsma et al. 2001).

50

40

30

20

10

Ve rspreiding en aantallen Watersnippen hebben een voork eur voor nat uurlijke oevers met een modderige bodem en voldoende veget atie om dekking te bieden. G eschikte gebieden in de regio maar weinig voorhanden. Het voorkomen van de Watersnip in de regio is derhalve vrij schaars. H et jaarlijks gemiddelde is 66, 6 w aargenom en individuen per jaar (20002007, n=534). De locatie die eruit springt is de Bergse Achterplas. Het hoogst get elde aantal hier is 77 ex emplaren op 14 november 2004 (A. Knibbe). Andere loc aties waar de s oort vaker dan eens w ordt gezien z ijn het Ommoords e Veld en de Oversc hiese Plasjes (Figuur 4).

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-10

-20

3,0

25

2,5 20

2,0 15

Se izoenspatroon en trend De W at ersnip vertoont een sterke doortrek piek in november (Figuur 3). Dez e vogels mak en een tussenstop op hun reis naar de Britse Eilanden en verder tot in Noordwest-Afrika (Bijlsma et al. 2001). Alleen in zachte winters blijven enk ele w aters nippen in de regio overwint eren, om bij st renge vorstperiodes ook te verdwijnen. Doordat de najaarstrek los staat van het getal van IJnsen k omt dit beeld in Figuur 2 niet naar voren. De hoge pieken worden hier veelal veroorz aakt door vogels in oktober en november, die doorgaans snel weer vert rekken. De aant allen zijn in dec ember en januari het laagst (> 50 meldingen in beide maanden) en nem en liggen in februari en maart op een iets hoger niveau (Figuur 3). De trend vertoont een toename tot aan de piek in de winter van 2004-05 gevolgd door een geleidelijk e afname. De oorzaken voor dit patroon liggen vermoedelijk buiten de regio.

1,5 10 1,0

5 0,5

0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

250

200

150

100

50

0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Watersnip: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseiz oen Figu ur 2 Watersnip: gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Watersnip: s eiz oenspatr oon 1999- 2007 ( n=534)

Figuur 4 Watersnip: c umulatieve verspr eiding per kilometerhok 1999- 2007


51

bSR



Kokmeeuw Larus ridibundus Black-headed Gull Alge meen De Kokmeeuwen die w e in de wint ermaanden in Nederland aant reffen k unnen zowel Nederlandse als OostEuropes e vogels zijn. Deze vogels komen veelal uit het gebied rond de Oostzee (Bijlsma et al. 2001). Binnen de bebouwde kom is de Kokmeeuw een alomtegenwoordige aanwezigheid die zic h met uiteenlopende voedselbronnen in leven weet te houden.

Ve rspreiding en aantallen De Kokmeeuw is in regio R ott erdam een z eer algem ene soort. Aant allen van meer dan 300 individuen per telling zijn geen uitz ondering en komen in alle st adsdelen voor (het hoogst get elde aant al is 621 exemplaren in R ott erdam centrum; H.J. van Leeuw en). De verspreiding van kokmeeuwen over de regio is tamelijk hom ogeen met een iets hogere concent raties in het Centrum, Delfs haven en Kralingen (Figuur 4). Kokmeeuwen weten dankzij hun brede voeds elk euze even s nel t e profit eren van voeds elrijk e situaties in dic htbebouwde stadsdelen als in meer open en landelijke gebieden. Dat geeft z e in dic htbebouwde st adsdelen een voorsprong op de andere meeuwens oorten.

Se izoenspatroon en trend Het s eizoens verloop van de Kokmeeuw geeft duidelijk het belang van immigranten uit het Oostzeegebied voor de aantallen in de regio w eer (Figuur 3). D e aank omst van overwint eraars loopt van oktober t ot begin dec em ber door. De hoogste presentie valt in januari en februari om vanaf eind februari weer af t e nemen w anneer de trek naar de broedgebieden op gang begint t e komen. Het aant al k okmeeuwen in regio R ott erdam lijkt zich na een lichte toename vanaf 2003 te st abiliseren op ongeveer 2000 to 3000 get elde exemplaren per maand (Figuur 1). Uit de t ellingen blijkt een hogere pres entie in de regio bij strenger wint erw eer (Figuur 2). Allicht trekken kokmeeuwen uit het omliggende agrarisch gebied bij kouder weer de bebouwde k om in om aan voedsel te komen.

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

25000

20000

15000

10000

5000

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Kokmeeuw : gemid deld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Kokmeeuw : gemid deld max imum per telloc atie en vors tgetal v an IJnsen (rode lijn) Figu ur 3 Kokmeeuw : seiz oens patroon 1999-2007 (n=94912)

Figuur 4 Kokmeeuw : cumulatieve verspreiding per kilometer hok 1999- 2007

52


bSR



Stormmeeuw Larus canus Common Gull Alge meen De Stormmeeuw heeft zich pas sinds 1908 als broedvogel in Nederland gevestigd. In het broedseizoen z ijn stormmeeuwen voornamelijk langs de kust t e vinden. In het winterseizoen vers preiden ze zich meer over het hele land. Naast vis en afval voeden stormmeeuwen zich ook veel met ongew ervelde prooien van akk ers. Alleen in strenge winters concent reren grote aantallen zich in verstedelijkte gebieden (Bijlsma et al. 2001).

350

300

250

200

150

100

Ve rspreiding en aantallen De 3964 tijdens de onderzoeksperiode waargenomen stormmeeuwen werden veelal gelijkelijk over het onderzoeksgebied aanget roffen (Figuur 4). C oncent raties stormmeeuwen doen zich alleen tijdelijk voor bij voedselrijke situaties. Na verloop van tijd nemen grot ere meeuwensoort en zoals zilvermeeuwen het roer over. D e Stormmeeuw is gedurende de wintermaanden overal in Rotterdam een vrij algemene soort.

50

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-50

18

25

16

Se izoenspatroon en trend De Stormmeeuw laat gedurende de onderz oeksperiode een stabiele, lic ht stijgende t rend zien (Figuur 1). Dit wijkt enigsz ins af van de landelijk e trend die de laatst e jaren na een stijging meer aan het afvlakken is (van Roomen et al. 2007). De oorzak en hierachter zijn onduidelijk. Het ontbreken van een relatie met het getal van IJnsen (Figuur 2) geeft aan dat winterse weersomstandigheden hier waarschijnlijk geen rol van betek enis in s pelen. Hoewel zich tussen 1999 en 2007 geen echt strenge winters voordeden. De hoogst e presentie wordt bereikt in januari (Figuur 3). Waarschijnlijk ont vlucht en de vogels dan de voedselschaarst e in het omringende agrarisch gebied en trekken de bebouw de kom in. Daar kunnen zij overschakelen op het eten van afval. V anaf februari verlaten de eerste stormmeeuwen de regio om t erug te k eren naar de broedplaatsen langs de kust.

20

14 12

15 10 8 10 6 4

5

2 0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

1400

1200

1000

800

600

400

200

0 okt

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Stor mmeeuw : gemiddeld aantal per maand +/- SD per tels eiz oen Figu ur 2 Stor mmeeuw : gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal v an IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 Stor mmeeuw : seiz oenspatr oon 1999- 2007 ( n=3964)

Figuur 4 Stormmeeuw : cumulatieve verspreiding per kilometerhok 1999-2007


53

bSR



Zilvermeeuw Larus argentatus European Herring Gull Alge meen

900

De Zilvermeeuw is jaarrond in ruime aant allen aanw ezig in de Rott erdamse regio. Een grot e broedkolonie in de Europoort vertoonde in de onderzoeks periode schommelingen tussen de 3023 en 5862 broedparen (jaren 2000-06; van Dijk et al. 2008). In het winterseizoen zwerven deze vogels over een groter gebied, maar trekk en over het algem een niet verder weg dan de k ust van Noord Frankrijk (Camphuysen 2008). H et aant al meeuwen dat binnen de bebouwde kom van huishoudelijk afval komt profiteren zal in de winter daarom groter zijn dan in de zomermaanden. Wintergast en uit Noordoost-Europa (voornamelijk Waddenzee en Oostzee) vullen het best and Nederlandse zilvermeeuwen in de wintermaanden aan (Bijlsma et al. 2001).

800 700 600 500 400 300 200 100 0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

Ve rspreiding en aantallen Zilvermeeuwen zijn zeer algemeen in alle delen van de regio aan t e t reffen (Figuur 4). Omdat de s oort veel vliegend naar voedsel zoekt, soms op vrij grote hoogte, is niet altijd duidelijk of een overvliegende meeuw een trekvogel is (en dus niet w ordt get eld) of een foeragerend exemplaar (wel tellen dus). Niett emin hebben de tellers in de onderzoeksperiode 14.541 zilvermeeuw en genot eerd. De beste plaats in R ott erdam om zilvermeeuwen t e bekijk en is de Delfshavense Schie. Dit is het enige t elgebied met regelmatig meer dan 100 exemplaren ter plaatse, tot een maximum van 375 ex. op 15 januari 2006 (R. Ivens).

Se izoenspatroon en trend De aant allen zilvermeeuwen zijn gedurende de onderzoeksperiode t oegenomen van 100-200 individuen per maand in 1999-2002 tot 500 stuks per m aand in 2006-07 (Figuur 1). D ez e t oename lijkt geen verband te houden met de Nederlandse broedk olonies (st abiel tot licht afnemend; Spaans 2002) of het vorst get al van IJnsen (Figuur 2). H et s eiz oens patroon lijkt bepaald te worden door meeuwen uit andere gebieden. D e toename in november en december piekt in januari en februari om vervolgens af te nemen wanneer de vogels in maart weer t erugk eren naar de broedkolonies (Figuur 3).

35

25

30 20 25 15

20

15

10

10 5 5

0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 Z ilv ermeeuw : gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseiz oen Figu ur 2 Z ilv ermeeuw : gemiddeld maximum per tellocatie en vorstgetal van IJns en (r ode lijn) Figu ur 3 Z ilv ermeeuw : seizoenspatroon 1999- 2007 ( n=14541)

Figuur 4 Zilv er meeuw : cumulatieve vers pr eiding per kilometerhok 1999- 2007

54


bSR



Grote mantelmeeuw Larus marinus Greater Black-backed Gull 35

Alge meen De Grote mant elmeeuw is een soort van het Atlantisch kustgebied die in Nederland voornamelijk als overwinteraar op open z ee en langs de kust en in mindere mate langs de grote rivieren voorkomt. De herk omst van deze vogels moet blijkens ringonderz oek overw egend gezoc ht worden langs de kust van Noorwegen (Bijlsm a et al. 2001). In de regio worden exemplaren veelal waargenomen bij grote w ateroppervlakk en, alwaar ze aan de kost kom en door oevers af te zoek en op aas en afval.

30 25 20 15 10 5

Ve rspreiding en aantallen De G rot e mantelmeeuw heeft in regio Rott erdam een schaars maar regelmatig voork omen. Opvallend in de verspreiding is de afw ezigheid van de s oort langs de Nieuw e Maas en bij Hoek van Holland (Figuur 4). Dit zijn plaats en waar dez e soort in eerste instantie te verw ac ht en zal zijn. Het ont brek en van w aarnemingen op deze plaats en is vermoedelijk een gevolg van de onvolledige verdeling van t elgebieden. D aarnaast zou verwarring met de in de z omer zeer algemene Kleine mantelmeeuw het beeld verder vertroebeld kunnen hebben.

Se izoenspatroon en trend Gedurende de onderzoeks periode is het aant al meldingen van grote mant elmeeuw en min of meer c onstant gebleven (gemiddeld 43 ex emplaren per jaar). Opvallend is de onverklaarbare dip in 2006/2007 met slec hts drie gemelde exemplaren (Figuur 1). Variatie t ussen de jaren vert oont geen duidelijke relatie met het voorkomen van strenge winters (Figuur 2), hoew el de soort meer in de regio gezien zal worden bij harde wind of storm (Bijlsma et al. 2001). Het s eiz oens patroon wijkt st erk af van het landelijk pat roon (Figuur 3). De piek in okt ober en november geeft de aankomst en doortrek van grot e mantelmeeuwen in de regio goed w eer. In maart nem en de aantallen geleidelijk weer af (Bijlsma et al. 2001). De hier gec onst ateerde sterke t oename in maart lijkt daarmee gebaseerd op verwarring met de in maart in de regio t erugk erende kleine mant elmeeuw en.

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-5 -10

2,0

25

1,8 1,6

20

1,4 1,2

15

1,0 0,8

10

0,6 0,4

5

0,2 0,0

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

160 140 120 100 80 60 40 20 0 okt

nov

dec

jan

feb

m rt

Figu ur 1 Grote mantelmeeuw : gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 Grote mantelmeeuw : gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJnsen Figu ur 3 Grote mantelmeeuw : seizoenspatr oon 1999-2007 (n=387)

Figuur 4 Gr ote mantelmeeuw : cumulatieve verspreiding per kil ometerhok 1999- 2007


55

bSR



IJsvogel Alcedo atthis Common Kingfisher 4,0

Alge meen

3,5

De IJsvogel is na een diept epunt in de winter van 95/ 96 bezig met een gestaag populatieherst el in Nederland (van Dijk et al. 2002). Strenge winters met ijs op het wat er maken het voedsel van de IJsvogel, kleine vissen, onbereik baar. H et uit blijven van strenge winters de afgelopen 12 jaar heeft dez e soort de kans gegeven zic h te ontwikkelen van zeldz aamheid tot vrij algemene soort. Ook in regio Rotterdam heeft de ijsvogel een positieve ontwikkeling doorgemaakt (H oek & Brekelm ans 2002) en kan thans langs vrijw el ieder wat er worden waargenomen.

3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0


99-00

Gedurende de onderzoeksperiode zijn 37 ijs vogels waargenomen. Het beeld geeft een ruime doch spaarz ame verspreiding over de regio w eer met een regelmatige presentie in de Overschies e Plasjes (A. Knibbe) en de Oranjebuitenpolder (A. Dijk). Vergeleken met gegevens uit het bestand losse waarnemingen en P TT t ellingen lijkt er sprak e te zijn van een ondert elling van deze soort. Mogelijk is de IJs vogel door s ommige waarnemers over het hoofd gezien.

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

-0,5 -1,0

0,20

25

0,18 0,16

20

0,14


0,12

Het overgrot e deel van de ijs vogels is waargenomen in de periode 2004-2007 (24 van de 32 t ellingen met ijsvogels ), hetgeen ook duidelijk naar voren komt in Figuur 1. De regionale trend houdt daarmee gelijk e tred met de landelijke ontwikkelingen (van Dijk et al. 2008). D e gevoeligheid van de soort voor strenge winters spreekt uit de negatieve c orrelatie tussen de jaartotalen en het wint ergetal van IJns en (Figuur 2). Juist doordat ijsvogels het moeilijk hebben in winterse omstandigheden k unnen zij dan makkelijker worden waargenomen. Dit k omt niet alleen mooi naar voren in de naam van de s oort, maar ook in de seizoenst rend (Figuur 3), hoewel deze maar op een gering aant al waarnemingen is gebaseerd.

15

0,10 0,08

10

0,06 0,04

5

0,02 0,00

0 99-00

00-01

01-02

02-03

03-04

04-05

05-06

06-07

14

12

10

8

6

4

2

0 ok t

nov

dec

jan

feb

mrt

Figu ur 1 IJsv ogel: gemiddeld aantal per maand +/- SD per telseizoen Figu ur 2 IJsv ogel: gemiddeld maximum per telloc atie en v orstgetal van IJnsen (r ode lijn) Figu ur 3 IJsv ogel: s eizoenspatr oon 1999-2007 (n=37)

Figuur 4 IJsv ogel: cumulatieve verspreiding per kil ometerhok 1999- 2007

56




LITERATUUR Bijlsma, R.G., F. Hustings & C.J. Camphuysen. 2001. Algemene en schaarse vogels van Nederland (Avifauna van Nederland 2). GMB Uitgeverij/KNNV Uitgeverij, Haarlem/Utrecht. Van den Bosch, M. & R. Vlek. 2006. Najaarstrek van Purperreigers over Ridderkerk, 2002-2005. Limosa 79(4): 129-138. Brandsma, O. 2002. Watersnip Gallingao gallinago. Pp. 216-217 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000. – Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate SurveyNederland, Leiden. Camphuysen, C.J. 2008. Aflezingen van gekleurringde Zilvermeeuwen Larus argentatus en Kleine. Mantelmeeuwen Larus fuscus in Nederland, Sula 21(1): 3-32. Dijk A-J. van, A. Boele, F. Hustings, K. Koffijberg & C.L. Plate. 2008. Broedvogels in Nederland in 2006. SOVON-monitoringrapport 2008/01. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Dijk, A-J. van, M. van der Weide, R. Kleefstra, S. Deuzeman, L. Dijksen, D. Zoetebier, D. & C.L. Plate. 2002. Kolonievogels en zeldzame broedvogels in Nederland in 2000 en 2001. SOVONmonitoringrapport 2002/03. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Hoek, D. & M.M.E. Backerra. 2008. Blauwe reigerkolonies. Natuurlijk Rotterdam 9 (1): pp 4. Hoek D. & F. Brekelmans. 2002. IJsvogels en Grote gele kwikstaarten in de stad. Natuurlijk Rotterdam 3(1): pp. 6. Lensink, R. 2002. Casarca Tadorna ferruginea. Pp. 110-111 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000. – Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate SurveyNederland, Leiden. Oosterbeek, K.H., M. van de Pol, M. L. de Jong, C. J. Smit & B.J. Ens. 2006. Scholekster populatie studies; Bijdrage aan de zoektocht naar de oorzaken van de sterke achteruitgang van de Scholekster in het Waddengebied. Wageningen/Beek-Ubbergen, Alterra/SOVON Vogelonderzoek Nederland, Alterra-Rapport 1344/SOVON-onderzoeksrapport 2006/05. Poel, A.M. van der, 1984. Overwinteringsgebieden, plaatstrouw en levensverwachting van Nederlandse Futen Podiceps cristatus. Limosa 57(2): 43-46. Roomen, M. van, E. van Winden, K. Koffijberg, L. van den Bremer, B. Ens, R. Kleefstra, J. Schoppers & J-W. Vergeer, SOVON Ganzen- en Zwanenwerkgroep & L. Soldaat. 2007. Watervogels in Nederland in 2005/2006. SOVON-monitoringrapport 2007/03, Waterdienst-rapport BM07.09. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Roomen, M. van, E. van Winden, K. Koffijberg, B. Ens, F. Hustings, R. Kleefstra, J. Schoppers, C. van Turnhout, SOVON Ganzen- en Zwanenwerkgroep & L. Soldaat. 2006. Watervogels in Nederland in 2004/2005. SOVON-monitoringrapport 2006/02, RIZA-rapport BM06.14. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen.


57

bSR



Spaans, A.L. 2002. Zilvermeeuw Larus argentatus. Pp 242-243 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000. – Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate SurveyNederland, Leiden. IJnsen, F. 1991. Karaktergetallen van de winters vanaf 1707. Zenit 18: 69-73. Veldkamp, R. 2002. Fuut Podiceps cristatus. Pp. 62-63 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000. – Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.

FOTOVERANTWOORDING G. Bakker: voorpagina (boven), 20, 24, 25, 26, 29, 30, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 44, 46, 47, 49, 50, 51, 52, 54, 55, 56; M.M.E. Backerra: 19, 48; M.A.J. Grutters: voorpagina (midden), 22, 23, 43, 53; D. Hoek: 15; I. Jacobs: 27; J. van Leeuwen (foto’s collectie Natuurhistorisch Museum Rotterdam): 21, 28, 32, 45.

58




DANKWOORD Dit rapport kon niet worden gerealiseerd zonder de bijdrage van diverse personen aan het project Winterwatervogels in Kaart, als onderdeel van het project Natuur in Kaart. In het bijzonder worden bedankt de grondleggers van NiK en dit project, te weten Sjoerd Reinstra (SenR), Luuk Hopkooper (SenR) en Martin Epe (destijds bSR); de cursus- en excursieleiders van SenR, Tom van Wanum en collega Roos; de coördinatoren betreffende het werven van de vrijwilligers, destijds Wil Waaijers (SenR), in 2006 Koos Leidelmeijer (RMC) en tegenwoordig Allison Bouhami (RMC); de NiK-actiegroep (2003-2005) bestaande uit Anton Roeloffzen, Els Korving-den Engelse, Lex Smit (vrijwilligers NiK) en Kees van der Zalm (Stichting Landschapsonderhoud Rotterdam); het Rotterdams Milieucentrum als nieuwe trekker van NiK, met als hoofdpersoon Emile van Rinsum; Dick Hoek, die eerst als vrijwilliger bij bSR op kantoor veel werk heeft verzet en nuttige adviezen heeft gegeven. Bijzondere dank gaat uit naar de vrijwilligers Roel de Graaf en Ans Meeuwsen, die nog immer wekelijks bij bSR de telgegevens invoeren en zonder wie de totstandkoming van dit rapport onmogelijk was geweest. Ten slotte is uiteraard veel dank verschuldigd aan alle vrijwilligers die ervoor hebben gezorgd dat de gegevens waarop dit rapport is gebaseerd werden verzameld. Weer of geen weer, zij gingen met notitieboekje, potlood en verrekijker naar buiten om de watervogels in kaart te brengen. Dit zijn: A. Dijk, A. Knibbe, A. Meeuwsen, A. van Ballegoie, A. van Waardenberg, A.B. Roeloffzen, A.E. Korving-Den Engelse, A.G. van Yperen, A.R.J. Rechtuijt, A.Y. van den Hout, B. Reumer, C. Pols, C. Vermeulen, C.J. Amsterdam, C.J.W. Sips, C.S. Groen-Zwart, D.C. Dijkshoorn, D.M. Hoek, E. Leichsenring, E. Stuivenberg, E. van Buchem, E. van Deel, E. van Gennep, F. van den Bosch, G. Goedhart, H. Du Mez de Haan, H. Gaasbeek, H. Scheepstra, H. Struik, H. Tiemensma, H. van Elderen, H. van Hall, H.J. Zomer, I. Geenen, I. Klos, I. Strik, J. Lageveen, J. Smeele, J.F. Ochtman-Dijkshoorn, J.H. van Leeuwen, J.J. Muller, L.D. de Vos-Arensman, M. Bernard, M. Bouterse, M. Dijksman, M. Hendriks, M. van Oostende, M.B.Ph. van de Watering, M.H. van Veenendaal, M.J. Epe, M.M.E. Backerra, M.Th. Van Yperen-Kouwenhoven, N. Bruning, N. van Balen, N. van Dijk, P. Huijts, P.C.J. Huizer, R. Beitschat, R. Hermanns, R. Ivens, R.J. den Boer, R.M. van Gessele, Sayaner, T. Hagendijk-Nijholt, T. van den Polder, T.H.J. Rozier, W. Bijl-Wirtz, W. Moerland, W. Muller, W.P. Troelstra, Y.M. Folmer en alle overige niet bij naam in ons bestand aanwezige personen die een bijdrage hebben geleverd.


59

Winterwatervogels in Kaart. Telresultaten Rotterdam G. Bakker A. de Baerdemaeker M.A.J. Grutters. bsr-rapport 110

Recommend Documents