03/05/2011
Wijze wegen om te vernieuwen en te leren Prof. Dr. Herman Baert Onderzoeksgroep Onderwijs- en opleidingskunde Centrum voor Professionele Opleiding & Ontwikkeling en Levenslang Leren - K.U.Leuven
Ter inleiding Vaststellingen
Ondanks soms grote investeringen, dikwijls weinig (zicht op) verandering in prestaties en functioneren van medewerkers na deelname aan VTO (= vorming, training, opleiding)
Wetenschappelijk onderzoek: 10% effect (Georgenson, 1982) - 50% effect (Saks, 2002) Verwante geluiden uit de praktijk:
2
1
03/05/2011
Ter inleiding Geluiden uit sommige praktijken
Mooie theorie, maar wat kan ik ermee in mijn job? Dat toepassen zou mooi zijn, maar mijn collega’s en leidinggevenden zien dat niet zitten Het inspireert wel, maar de vertaalslag van leerplek naar werkplek is niet gemakkelijk en kost nog veel werk Ik was er eens uit, maar nu is het “business as usual” Ze vragen me achteraf: hoe was het ? Maar dan ... Wat willen ze hiermee vanuit de organisatie? Verborgen agenda? Waarom moest ik (!) daar aan deelnemen? Ik wil wel wat! Het heeft me aan het denken gezet ... 3
Ter inleiding Geluiden uit sommige praktijken
Dat kan me van pas komen om elders te gaan solliciteren! Die opleiders snappen niets van mijn job en organisatie! Ga maar, jij verdient het en het is al lang geleden ... Wat geen meetbaar effect heeft, is het geld niet waard Opleiding: hoe uw geld door ramen en deuren gooien! (J.-J. Crèvecœur, 1998)
… ...
4
2
03/05/2011
Ter inleiding: Wijze (uit)wegen?
Optie 1:
Transfer van de leerplek naar de werkplek verbeteren
Optie 2:
De werkplek transformeren als leerplek
Optie 3:
Naar een strategisch, ontwikkelingsgericht VTO- en leerbeleid ... 5
Optie 1: Transfer
van de leerplek naar de werkplek verbeteren
Overzicht van wat nu volgt:
Wat is transfer? Transfer als overbrugging Verschillende vormen van transfer Drie groepen van beïnvloedende factoren Actoren en tijdstippen voor transferbevordering
6
3
03/05/2011
Wat is transfer? Effect
van VTO: functioneren en prestaties medewerkers,
van teams en van de organisatie in veranderende omgevingen optimaliseren, gelet op interne en externe ontwikkelingen
Aard van VTO: ontwikkelen van talenten en
competenties (verwerven van inzichten, houdingen, vaardigheden)
Transfer = wanneer de verworven competenties in VTO-activiteiten (= leerplek) ook effectief worden aangewend in de dagelijkse werksituaties en tot duurzame veranderingen in het werken leiden (= werlplek) 7
Transfer: overbrugging tussen leerplek en werkplek
Hoe groot is de “afstand” die te overbruggen is? (qua tijd, inhoud, leer- en werkstijlen, relaties, waarden, visies, belangen, veranderingsprocessen op de werkvloer, …)
Wanneer kan wie bruggen bouwen?
8
4
03/05/2011
Opleidingen en (on)mogelijkheid voor overbrugging Sommige kennis en competenties kunnen alleen “op de werkvloer” verworven worden (organisatie- en jobspecifiek,
-
contextgebonden)
Brede basisvorming vereist een eigen leeromgeving, maar ... Leermotivaties, leercompetenties en competenties voor loopleren vergen niet alleen “werkervaringen”, maar ook basale “leerervaringen”, maar ... Innovatieve kennis moet in vele gevallen buiten de organisatie worden gehaald, maar ... Sommige kennis en competenties worden best eerst in een veilige situatie buiten de werkplek verkend en geoefend, maar ... Ontwikkelen van een kritische houding t.a.v. het gangbare vereist “onderbreking” en afstand, maar ...
-
-
9
COMPETENTIES van soorten: welke zijn waar te leren?
Vakmatige Methodische Bestuurlijk-organisatorische Sociaal-communicatieve Normatief-culturele Biografische Leercompetenties
10
5
03/05/2011
Verschillende vormen van transfer “toepassen” of “aanwenden” kan zijn:
anders handelen o bevredigender functioneren door anders kijken, anders voelen, ... o
“specifiek” en “transformerend” toepassen of aanwenden
“toepassen” van leiderschapscompetenties, begrepen en geoefend in een training, in een team (afhankelijk van anderen) en op passende wijze (in complexe situaties) o
“toepassen” van kennis + vaardigheden, geleerd in een opleiding met oefeningen, door gebruik van hetzelfde softwareprogramma voor de registratie van cliënten o
11
Welke factoren hebben invloed op transfer ? Bewerking van: Model of the Transfer Process (Baldwin & Ford, 1988)
Training inputs
Training outputs
Transfer conditions
KENMERKEN DEELNEMER Leervermogen
4
Persoonlijkheid leermotivatie 2 KENMERKEN OPLEIDING Trainer
LEREN
Didactische werkvormen Inhouden
TOEPASSEN & AANWENDEN
1
6 3
WERKOMGEVING Sociale ondersteuning Toepassingskansen
5
6
03/05/2011
Welke factoren hebben invloed ? 1)
Kenmerken van de medewerker:
motivatie, belangen, persoonlijkheid, percepties, houding, leerperspectieven, leercompetenties, ...
13
Een leer of VTO-perspectief =
Een – eerder impliciet of eerder expliciet – bij een persoon of groep aanwezig geheel van waarden, opvattingen, motieven (drijfveren) en normen omtrent leren en VTO, dat oriënterend is voor zijn of haar betrokkenheid bij een feitelijke of potentiële deelname aan leer- en VTOactiviteiten in de arbeidsorganisatie en de loopbaan.” Of ook: een leerbelang! Zie gespreksleidraad: Perspectieven en exclusieven: https://ppw.kuleuven.be/o_en_o/pooll/ 14
7
03/05/2011
Groepen van perspectieven en hun gewicht Werknemers Persoonlijke ontwikkeling Professionele identiteit en bekwaamheid Leernetwerking Arbeidsperformantie ten bate van de organisatie
ẍ op 4 3.19 3.09 3.07 2.80
Werkgevers Jobsatisfactie Professionele bekwaamheid Leernetwerking Blijvend presteren Leervermogen Productiviteit
Blijvende inzetbaarheid
2,41
Brede inzetbaarheid Organisatieverplichtingen
Beroepsmatige netwerking
1,85
Garanties jobperformantie
Werknemerspositie behouden & verstevigen
1,68
Binding aan organisatie
Loopbaanontwikkeling
15
2)
ẍ op 4 3,25 3,21 3,20 3,18 3,17 2,82 2,01 1,96 1,96 1,91 1,90
Kenmerken van de opleiding: trainer, opleidingsformat, didactische werkvormen, inhouden, ...
16
8
03/05/2011
3)
Kenmerken van de werkomgeving: transferklimaat, sociale ondersteuning, feedback, beschikbaarheid materiaal,
17
Actoren & tijdstippen: de transfer-matrix Tijdsperiode Voor Tijdens Na (40%) (20%) (40%) (Top- en Lijn)management Deelnemer VTOverantwoordelijke Opleider Collega’s Leeromgeving - Werkomgeving
18
9
03/05/2011
Wie kan wat doen om transfer te bevorderen?
Top- en lijnmanagement vb. Er worden gesprekken gehouden met de medewerkers over hoe het geleerde kan worden toegepast
Deelnemers – medewerkers vb. De deelnemer ziet het verband tussen het leren in een opleiding en het werken in zijn organisatie
VTO-verantwoordelijken vb. De VTO-verantwoordelijke voert een degelijke nodendetectie uit en zorgt ervoor dat de opleiding aansluit bij het organisatiebelang én de belangen van de medewerkers
Begeleiders, trainers, opleiders,… vb. De opleider helpt bij het concretiseren van de betekenis voor de praktijk door opdrachten en commentaren
Collega’s vb. Collega’s wisselen met elkaar uit welke actiepunten ze uit een opleiding samen opnemen 19
Wanneer kan wat gebeuren? TIJDSPERIODE Voor De opleider maakt vooraf kennis met de werksituatie (documenten, observatie,…) en stemt daar zijn programma op af Vb.
Tijdens De deelnemer krijgt de opdracht aantekeningen te maken over de relevantie van het geleerde voor de werksituatie en die te presenteren Vb.
Na . De leidinggevende vraagt naar de leer- en actiepunten en geeft aan hoe hij zal ondersteunen Vb
20
10
03/05/2011
Mijn (kansen op) transfer ... (0. niet akkoord, 1. enigszins akkoord, 2. akkoord, 3. helemaal akkoord) (0-18)
Ik weet wat ik wil leren en ik had aanwijzingen dat ik dit hier zal kunnen leren. (V) De werkvormen die hier vandaag gebruikt worden, passen goed bij de manier waarop ik veel leer. (V) Ik heb met mijn baas en/of collega’s afgesproken dat ik zal deelnemen en zij weten duidelijk waarom. (V) Ik maak hier afspraken met deelnemers en sprekers om op een of ander nog verder en dieper in te gaan. (T) Ik heb in de komende dagen een tijdsblok voorbehouden om conclusies te trekken uit wat ik hier opsteek. (N) Ik heb afgesproken om de leer- en actiepunten die ik 21 vandaag meeneem met mijn baas en/of collega’s te bespreken. (N)
“Samen-gevat”: wie – wanneer? Voor (40%) (Top- en Lijn)management Deelnemer VTOverantwoordelijke Opleider Collega’s
Afstemming - Wat is de uitdaging, probleem ? - Is leren en VTO een adequate bijdrage tot aanpak, oplossing?
Tijdens (20%)
Afstemming -Welk effect beoogt programma? - Hoe overbruggen? - Welke leerstijlen, leerwegen activeren?
Leeromgeving - Werkomgeving
Na (40%)
Afstemming -Welke leeren actiepunten komen binnen? - Wie zal wat opvolgen bij het toepassen? 22
11
03/05/2011
Optie 2:
De werkplek transformeren als leerplek
WERKPLEK: zijn situaties op of nabij de (fysieke en virtuele) werkplek die als hoofddoel de kwaliteitsvolle uitvoering en vooruitgang van het werk hebben en die een potentiële bron van kennis en kunde zijn.
OPEN RUIMTE VOOR LEREN: Wat (leeruitkomst), hoe (leerproces) en wanneer (leerperiode) er geleerd wordt, ligt in handen van de lerende medewerker & van de werkorganisatie- en processen waarin hij/zij een rol vervult. 23
Lerend werken is een tautologie, net zoals “witte sneeuw”, omdat werken altijd lerend is. Mensen kunnen helemaal niet niet-leren” (Robert-Jan Simons)
24
12
03/05/2011
Universitair afgestudeerden na 2-10 jaar werkervaring (Tynjälä
et al. 2006):
Where the most important skills were learnt? 63,6
at work 14,1
at university 9,8
combination
8,6
elsewhere 3,6
in freetime activities 0
10
20
30
40
50
60
70
%-percent
Werkplekleren is een proces ...
van WERKEND LEREN (naar KOLB) = Ervaren Observeren Experimenteren/proberen Conceptualiseren/op begrip brengen van LEREND WERKEN Samen doen Vragen stellen Samen na-denken Samen vooruit-denken 26
13
03/05/2011
... van een gedroomde méde-werker ...
Van werk-nemer naar werk-ondernemer zelfsturend ondernemend geloof in
zelfverbetering
Vereisten: biografische
competenties voor identiteit en richting continue professionalisering netwerking bekwaamheid in onderhandelen, calculeren en anticiperen 27
…de werkplek als leerplek
De werkplek wordt gepercipieerd als een leerplek
en vergt de instroom van leergedreven en leercompetente medewerkers (een opdracht van het onderwijs)
en vereist voorwaarden en condities voor continue competentieverwerving resp. persoonlijke ontwikkeling
gericht op organisatieontwikkeling (een opdracht van de organisatieleiding)
28
14
03/05/2011
VOOR WAARDEN
Missie en beleidsvisie Reflectie Managementstijl
Structuur
CONDITIES OP DE WERKPLEK
WERKPLEKLEREN
EFFECTEN
Communicatiesysteem
Cultuur Actie Kenmerken van medewerkers 29
CRUCIALE voorwaarden Een sterke missie & heldere beleidsvisie
- Richting geven i.p.v. richtlijnen geven - Méé-delen van een toekomstvisie
Een faciliterende managementstijl
- Een lerend voorbeeld zijn - Waarderen van bevoegde werkers, die zo competente leerders worden
Een gedecentraliseerde - Regelruimte geven en coachend leidinggeven structuur - Uitdagende taken toebedelen Een open communicatiesysteem
- Kennis doen circuleren - Vragen naar leerervaringen
Een leervriendelijke organisatiecultuur
- Tijd besteed aan reflectie is gewonnen tijd - Leren uit fouten prijzen
Leergierige medewerkers
-Leergierige medewerkers werven & blijven aanmoedigen - Ruimte geven voor de leerperspectieven van medewerkers
30
15
03/05/2011
Onontbeerlijke Condities
Leren op de werkplek is ‘ongepland’, ‘open-ended’, niet rechtstreeks stuurbaar, moeilijk telbaar, …
Werkplekleren is wel indirect te beïnvloeden door het aanmoedigen van het lerend gebruiken van condities in het werk en de werkomgeving van de medewerker. Werkcondities worden daardoor ook leercondities
Leercondities zijn faciliteiten en activiteiten in de sociale, materiële en informationele omgeving en in het werk zelf waarvan lerend gebruikkan worden gemaakt 31
Leercondities: enkele voorbeelden Leercondities Sociale omgeving
Collega’s
Medewerkers participeren aan
intervisiemomenten
Er zijn debriefings die de medewerkers de kans geven terug te blikken op hun werkwijze en “incidenten” of kritische gebeurtenissen te bespreken
Materiële en informationele omgeving De medewerkers krijgen een nieuwsbrief over nieuwe ontwikkelingen in het werkveld en in de organisatie (al dan niet elektronisch) toegestuurd.
Er zijn gezamenlijke pauzes met de mogelijkheid tot gedachtenuitwisseling voorzien.
Gastsprekers van buiten
Medewerkwerkers raadplegen
de organisatie worden uitgenodigd.
databanken.
Medewerkers werken in een
Leidinggevende
Externen
Er worden ontwikkeling- of evolutiegesprekken
landschapsbureau
gehouden waarin sterktes en zwaktes van medewerkers aan bod komen.
Medewerkers worden begeleid in het opstellen en opvolgen van een
persoonlijk of individueel ontwikkelingsplan
Werkomgeving
Medewerkers kunnen op
organisatiebezoek gaan.
32
16
03/05/2011
Leercondities op de werkplek 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Interne leernetwerken Externe leernetwerken Werkorganisatie Informatiesystemen voor kennisverwerking Individuele leerbegeleiding Individuele werkbegeleiding http://ppw.kuleuven.be/o_en_o/pooll/pdfbestanden/ werkpleklerenleidraad Centrum voor Professionele Opleiding en Ontwikkeling en Levenslang Leren (POOLL), K.U.Leuven – Gespreksleidraad voor het lerend gebruik maken van werkplekcondities 33
Werkplekleren: dé droomoptie? Werkplekleren is … geen alternatief, wel onmisbaar geen succesgarantie, wel een troef geen toevalstreffer, wel verankerbaar niet goedkoper, wel anders duur
34
17
03/05/2011
Optie 3:
Naar een strategisch, ontwikkelingsgericht VTO- en leerbeleid Wat
zit achter de voorgestelde aanpak in optie 1 + optie 2? Een visie … waarvan hier een glimp volgt:
35
MISSIE:
... is een - +/- expliciet en systematisch genomen geheel van de grote beslissingen over het leren en de vorming, training en opleiding van de medewerkers, met als doel hen in staat te stellen kennis te verwerven resp. competenties en talenten te ontwikkelen die het hen en de organisatie mogelijk maken in - de nabije en verdere - toekomst leefbaar en wendbaar te blijven en zo de (veranderende) doelstelling van de organisatie te blijven bereiken en de loopbaanverwachtingen van de medewerkers te helpen waarmaken. 36
18
03/05/2011
VEELZIJDIG LEREN:
VTO is een veelzijdig geheel van formele en informele leeractiviteiten, op en naast de werkplek, dat de vorm aanneemt van één of meer leerpatronen in de organisatie en haar eenheden, die de resultante zijn van een impliciete of expliciete onderhandeling tussen de stakeholders.
37
TOEKOMSTGERICHT AFSTEMMING: Er vindt een expliciete afstemming plaats tussen: het VTO-beleid, het algemeen beleid, het personeelsbeleid en het organiseerbeleid, om te anticiperen op wat eerlang komen gaat aan externe en interne ontwikkelingen.
38
19
03/05/2011
INBEDDING
... betekent dat men, in het kader van het kennismanagement en het competentie- en talentmanagement, op een bewuste en systematische wijze bepaalt welke bijdrage VTO in de organisatie moet leveren en hoe en onder welke condities op een effectieve en efficiënte wijze het leren van de medewerkers en de kennisontwikkeling van de organisatie kan worden bevorderd. 39
STAKEHOLDERS:
De medewerkers, de directie en de leidinggevenden van een organisatie, de VTO- of leercoördinator, de trainers of opleiders, overheden die reglementeren en subsidiëren, professionele organisaties, sector- en beroepsverenigingen kunnen stakeholders zijn bij het ontwikkelen van een strategisch VTO-beleid, in de mate dat zij macht en/of legitimiteit kunnen laten gelden. Zij hebben elk hun perspectieven voor leren en ontwikkelen en kunnen een aantal ervan profileren en articuleren als leerbelangen. 40
20
03/05/2011
ROLLEN van de STAKEHOLDERS: Het VTO- en leerbeleid is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen de stakeholders. Iedereen kan daarbij meerdere rollen opnemen. De VTO- of leercoördinator neemt o.a. de rol op van bemiddelaar tussen de leerbelangen van de stakeholders en ondersteunt de onderhandeling tussen partijen.
41
Voor wie meer wil: H. Baert, K. De Witte, G. Sterck & N. Govaerts
Werk maken van leren Naar een strategisch VTO-beleid Antwerpen: Garant
Verschijnt na de zomer 2011
[email protected]
42
21
03/05/2011
Met dank voor uw aandacht …
22
