VNO-NCW Westland-Delfland Gemeente Naaldwijk 13 november 2013 - Van der Waal en Partners
1
VNO-NCW WEST
Welkom!
BDO Debt Advisory Strategisch financieringsadvies
Workshop Ruimtelijke Ordening - Ontslakking van gebiedsontwikkeling - Nieuwe financieringsvormen
13 november 2013 Drs. Roel G.J. van der Sar RC RV
BDO Corporate Finance B.V. Postbus 4167, 3502 HD Utrecht Winthontlaan 2, 3526 KV Utrecht Nederland Tel. +31 (0)30-2 849 849 Fax: +31 (0)30-2 849 850
De bank (I) •
Agenda
Banken hebben te maken met nieuwe regelgeving (Basel III): Men dient additioneel eigen vermogen aan te houden Banken dienen hun funding voor langere termijn zeker te stellen Investeerders (waaronder verzekeraars) investeren door nieuwe regelgeving meer in korte termijn producten
Introductie Zekerheid van financiering Financieringsalternatieven Financieringsbronnen Contactgegevens
•
De economische groei staat onder druk: De overheid bezuinigt Onzekerheid op de huizenmarkt en bij consumenten Werkloosheid in Nederland stijgt
Pagina 44 Pagina
De bank (II) •
De bank (III) Voorspelbaarheid van banken
Gevolgen: Bank worden terughoudender en bancaire financiering wordt schaarser zie ook recente berichtgeving van de Nederlandsche Bank (“DNB”) Volgens het Ministerie van Economische Zaken wordt bij het kleinbedrijf c. 52% van de kredietaanvragen afgewezen tegen 4% bij het grootbedrijf Ondernemingen blijven toegang tot bancaire financiering zoeken Ondernemingen zijn met elkaar in concurrentie om toegang bancaire financiering te krijgen Het wordt steeds belangrijker om de bank goed voorbereid te benaderen
Pagina 55 Pagina
• De bereidheid van banken om bedrijven te financieren is de laatste jaren sterk afgenomen. • Als de bank bereid is om een financiering te verstrekken, worden hoge eisen gesteld aan voorwaarden, zekerheden en convenanten.
Een jarenlang track record van de onderneming en / of een jarenlange bankrelatie zijn geen garantie meer voor een passende financiering.
Pagina 66 Pagina
1
VNO-NCW Westland-Delfland Gemeente Naaldwijk 13 november 2013 - Van der Waal en Partners
Zekerheid van financiering De bank kijkt naar verschillende zaken, kort samengevat:
Agenda
• • •
Introductie Zekerheid van financiering Financieringsalternatieven Financieringsbronnen Contactgegevens
De vent De tent Het rendement
Serieuzer beschouwd: De kwaliteit van het management
•
De geldstroom die de onderneming genereert
•
Eigen inbreng van een koper en / of verkoper
•
Oorsprong van de kredietbehoefte en omgevingsfactoren
•
Omvang en de kwaliteit van de zekerheden
8
Zekerheid van financiering – Regelgeving
Character
•
Pagina 8
Capacity
Capital Conditions
Collateral
Conditions
Zekerheid van financiering - Banken
Regelgeving
•
Bancaire financiering is een belangrijke bron van ondernemingsfinanciering
•
Basel II richt zich vooral op de debet zijde (assets) van de bankbalans
•
Een tekort aan financiering kan de groei van een onderneming afremmen of zelfs leiden tot een deconfiture
•
Basel III richt zich vooral op de credit zijde (liabilities) van de bankbalans
•
Het bancaire landschap neemt af in zowel aantal als omvang waardoor de afhankelijkheid van een aantal grote spelers toeneemt
•
Zoals eerder is genoemd staat bancaire financiering onder druk door zowel regelgeving als de algemene economische situatie
•
Hierdoor is de verhouding tussen ondernemers en de bank gewijzigd
•
Voorheen waren banken met elkaar in concurrentie om ondernemingen te financiering
•
Tegenwoordig zijn ondernemingen met elkaar in concurrentie om financiering te verkrijgen
Wijzigingen als gevolg van Basel III •
De kwaliteit van het kapitaal van de bank moet omhoog
•
Er dient meer kapitaal aangehouden te worden door banken
•
De funding van banken dient voor langere termijn te worden vastgelegd
•
De leverage van banken gaat omlaag Pagina 99 Pagina
Pagina 10 Pagina 10
Zekerheid van financiering – Bancair landschap Toezicht
Agenda De markt
Bank
Introductie Zekerheid van financiering Financieringsalternatieven Financieringsbronnen Contactgegevens
(Accountants) Stakeholders •
Cliënten
•
Medewerkers
•
Media
•
Politiek
•
Publiek
Risico beheer
Commercie
Pagina 11
2
VNO-NCW Westland-Delfland Gemeente Naaldwijk 13 november 2013 - Van der Waal en Partners
Stabilisatie - Eigen vermogen Groei - Eigen vermogen - Leasing - Bank - Overheid - Private equity - Leasing - Beurs - Bank - Private equity - Beurs
Financieringsalternatieven (II)
Stagnatie - Eigen vermogen - Overheid - Leasing - Bank - Private equity
Start - Eigen vermogen - Friends, Family & Fools - Overheid - Leasing - Venture capital
Groei - Eigen vermogen - Overheid - Leasing - Bank - Private equity - Beurs Herstructurering - Eigen vermogen - Overheid Krimp - Leasing - Eigen vermogen - Private equity - Friends, Family & Fools - Leasing
Herfinancieringsbehoefte Europese ondernemingen
•
Het financieringslandschap is gewijzigd
•
Boele Staal (voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken “NVB”) meldde in 2012 in de pers:
80
60
in € x mld
Financieringsalternatieven (I)
Vraag naar leningen:
40
20
•
“Nederlandse bedrijven moeten afkicken van hun verslaving aan bankleningen”
•
Nieuwe regelgeving, de financiële- en Eurocrisis, leiden allen tot een toegenomen ‘cost of funding’ voor de banken
•
Deze hogere kosten leiden ertoe dat banken kritischer worden en ook minder krediet kunnen uitzetten
0 2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Beëindiging
Bron: Thomson One
Pagina 13 Pagina 13
Pagina 14 Pagina 14
Financieringsalternatieven (III) Pre-crisis
Post-crisis
5
5
Interest rate [%]
Interest rate [%]
6
3
2
0
3M-EURIBOR
Crowd funding
Convertibles
Leasing
US Private Placements
Factoring
IPO
Family Offices
Mittelstand bunds
Mezzanine
Informal investors
Cumprefs
Financieringsfondsen
3M-EURIBOR
5.200
6.000
5.000
5.000
Interest rate [%]
Interest rate [%]
Pensioenfondsen
2
0
4.400
MKB Obligatie
3
1
4.600
Obligaties (High Yield tot Investment Grade)
4
1
4.800
Bancair krediet Floating-to-fixed (5Y)
Floating-to-fixed (5Y) 6
4
Financieringsalternatieven (IV)
4.000 3.000 2.000
4.200
1.000
4.000
0
woensdag 13 november 2013
Pagina 16
Financieringsbronnen
Introductie Zekerheid van financiering Financieringsalternatieven Financieringsbronnen Contactgegevens
Eigen vermogen
Kapitaal structuur
Familie, Private Equity of publieke aandeelhouders via beursgang
Lange termijn risicodragende financiering
Eventueel (gedeeltelijk) verlies zeggenschap bij Private Equity of beursgang
Exit dwang Private Equity (binnen 5 tot 7 jaar)
Publieke aandeelhouders verlangen (periodiek) toegang tot bedrijfsinformatie
Rendement
Agenda
Mezzanine met conversie Mezzanine met warrants Mezzanine
Junior schuld (Mezzanine)
Hybride financieringsvorm
Veelal achtergesteld
Convenanten in plaats van zekerheden
Verhoogd risicoprofiel voor financier
Hoger rendement vereist
Senior schuld (blanco) Senior schuld (dekking)
Senior schuld
Lineaire financieringsvorm
Traditionele zekerheden zoals hypotheek en pandrecht
Rendement gebaseerd op inkoop plus opslag
Eigen vermogen Cum. prefs
Risico
Pagina 18
3
VNO-NCW Westland-Delfland Gemeente Naaldwijk 13 november 2013 - Van der Waal en Partners
Financieringsbronnen (I) •
Financieringsbronnen (II)
De druk op beschikbaarheid van bancaire financiering draagt er aan bij dat de markt alternatieven zoekt waaronder:
•
De druk op beschikbaarheid van bancaire financiering draagt er aan bij dat de markt alternatieven zoekt waaronder:
•
Kredietunies
•
(MKB) Obligaties
•
Crowdfunding
•
Asset based finance (waaronder factoring)
•
Leningenfondsen (waaronder het nieuwe initiatief voor mid-market financieringen van Delta Lloyd en NIBC met een potentiele omvang van € 750mio)
•
Informal investors & family offices
•
BMKB garantiepercentage voor leningen tot € 250K omhoog naar 66%
Pensioenfondsen
•
Qredits financieringsbedrag van € 50K naar € 150K
•
MKB Innovatiefonds inclusief co-investeringsfonds voor informals
•
•
•
Projectfinanciering met Publiek Private Samenwerking (“PPS”) •
23 januari 2013 consortium BAM/PGGM winnen nieuwbouw Hoge Raad in Den Haag (BDO model auditor voor de banken SMBC en BNG)
•
8 juli 2013 Ballast Nedam wint € 300m PPS project voor nieuwbouw gevangenis in Zaanstad (funding van € 195mio verstrekt door ING en NIBC)
Overheidsregelingen (Qredits, garantieregelingen, subsidies)
Pagina 19 Pagina 19
Pagina 20 Pagina 20
Financieringsbronnen - Crowd Funding
Financieringsbronnen - Factoring
Omschrijving
Omschrijving •
Profiel van de lener
• •
Types
•
Aflossing
•
Kleine ondernemingen of projecten in start-up fase Vaak geen of zeer beperkt track record aanwezig Zowel eigen vermogen als leningen zijn mogelijk
Types
Verschillend, in sommige gevallen wordt zelfs de eigen vermogen component einde looptijd afgelost
• Geen convenanten
Convenanten • •
Nadelen
Voordelen •
•
Behoefte aan werkkapitaal financiering. Kunnen ondernemingen zijn met een sterk seizoenspatroon
• •
Wel of geen onderpand van de kredietnemer; Recourse of non-recourse basis
•
Geen vast aflossingschema maar op basis van borrowingbase.
•
Een percentage van het onderpand als “maandelijks factorloon” Afsluitprovisie Interest over uitstaand krediet
Aflossing
Doorgaans hoger renderend tot wel 10%
Prijs
•
Profiel van de lener
Credit ratings komen niet voor
Credit rating
Alternatief voor bancaire financiering Doorgaans hoger risicoprofiel in de kapitaalstructuur (schuift op naar equity) Vaak enige financieringsbron voor de onderneming
•
•
•
Geen liquide aftermarkt voor investeerders Vaak beperkt of geen track record van emittenten Hoog risico voor investeerders
Prijs
• • •
Convenanten
•
•
Credit rating •
Page 21
• •
•
• •
Het bedrijf geeft controle uit handen aan de factormaatschappij Kan duurder zijn dan bankfinanciering Indien toegepast om lange assets te financieren kan een squeeze ontstaan in de liquiditeit
Financieringsbronnen - Mezzanine
Omschrijving
Omschrijving
Profiel van de lener
• •
Doorgaans private MKB ondernemingen Kan ook een “SPV” zijn (CE Credit Management)
Profiel van de lener
Types
• •
De structuur is tailor-made op te zetten Hoger risicoprofiel / meer richting eigen vermogen Omvang varieert van c. € 2mio – c. € 25mio
Types
•
Zowel bullet als tussentijdse aflossingen mogelijk Looptijd doorgaans vijf jaar
Aflossing
•
Een gemiddelde coupon van 7 a 8% per jaar
• •
Prijs
•
Geen of zeer weinig convenanten opgenomen
•
AFM goedgekeurd prospectus niet in alle gevallen noodzakelijk Credit ratings komen doorgaans niet voor
Convenanten •
•
Page 23
Nadelen
Voordelen • •
Credit rating
Het factoringbedrijf voert een audit uit op het onderpand om de kwaliteit daarvan vast te stellen. Een separate credit rating is niet van toepassing
•
Toegang tot werkkapitaal financiering en groei financiering Meer bevoorschotting vergeleken met de klassieke rekening courant faciliteit Past goed in Basel III Door Basel III en it verbeteringen is de prijsstelling competitiever
Page 22
Financieringsbronnen - MKB Obligaties
Aflossing
Voorraden en / of vorderingen dienen als onderpand Geen of weinig convenanten
Nadelen
Voordelen •
Alternatief voor bancaire financiering Doorgaans hoger risicoprofiel in de kapitaalstructuur (schuift op naar equity) Door de differentiatie van funding bestaat de mogelijkheid dat banken competitiever prijzen
•
•
Gegeven de omvang is een liquide aftermarkt vaak niet van toepassing Doordat de instrumenten publiek zijn dient de onderneming financials openbaar te maken
Prijs
•
Vaak middelgrote of grote ondernemingen in een snelle groeifase of turn-around
•
Kan zowel via preferente aandelen structuren als leningen met eventueel warrants Omvang van € 5mio tot € 75mio
•
•
Verschillend, soms klein gedeelte aflossing tijdens looptijd en volledige hoofdsom einde looptijd doch na aflossing bancaire financieringen (7 jaar)
•
Doorgaans hoger renderend tot wel 15% soms door conversie / verkoop warrants Gedeeltelijk cash en non-cash (optellen bij hoofdsom) interest mogelijk
•
•
Financierings- en rentedekkingsconvenanten van toepassing
•
Credit ratings komen doorgaans niet voor
Convenanten
•
Credit rating
Nadelen
Voordelen •
•
Equity like risicoprofiel in de kapitaal structuur waardoor andere financiers meer zekerheid hebben Lange looptijden mogelijk Tailor made te maken op situatie van onderneming
•
•
Kostprijs voor de onderneming kan hoog zijn Omvang is vaak relatief groot
Page 24
4
VNO-NCW Westland-Delfland Gemeente Naaldwijk 13 november 2013 - Van der Waal en Partners
Financieringsbronnen – Leningen fonds
Financieringsbronnen – Pensioenfondsen
Omschrijving
Profiel van de lener
Types
Omschrijving • •
Nederlandse MKB ondernemingen Dient winstgevend te zijn
•
Kan zowel via aandelen als achtergestelde leningen Minderheidsbelangen zijn mogelijk Omvang financiering vanaf € 250K
Types
Afhankelijk van de keuze voor eigen of vreemd vermogen en de specifieke financieringsstructuur
Aflossing
• • •
Aflossing
•
Prijs
Profiel van de lener
Gezien het risicoprofiel doorgaans hoger renderend. Exacte pricing range is ons nog niet bekend
• •
Afhankelijk van de gekozen structuur
Convenanten • •
Credit ratings zijn niet van toepassing
Credit rating
Alternatief voor bancaire financiering Doorgaans hoger risicoprofiel in de kapitaalstructuur (schuift op naar equity) Minderheids aandelenbelangen zijn mogelijk
•
•
•
Geen financierings van management buy outs en zeer terughoudend bij management buy ins Geen co-investering met private equity partijen De fondswerving is gestart per 10 september. Men is nog niet live
Minimaal middelgrote ondernemingen Projecten / SPV’s
•
Langjarige financiering van Publiek Private Samenwerking (“PPS”) mogelijk Omvang vanaf grofweg € 50 á € 100mio
•
Nadelen
Voordelen •
• •
•
Afhankelijk van de wijze van structurering. Aflossing gedurende de looptijd is niet persé noodzakelijk
•
Afhankelijk van het risicoprofiel / rating en gekozen structuur
Prijs
• •
Focus of Debt Service Coverage Ratios
•
Credit ratings hoeven niet noodzakelijk te zijn maar zullen de plaatsing ten goede komen
Convenanten
Nadelen
Voordelen •
•
Alternatief voor bancaire financiering Tailor-made structuur mogelijk Voorkeur voor langjarige financiering
• • • •
Credit rating
Page 25
Langdurig onderhandelingstraject Voorkeur voor gevestigde namen Grote ticket-sizes worden verlangd Risico avers
Page 26
Contactgegevens Voor verdere informatie kunt u contact opnemen met:
Agenda
Introductie Zekerheid van financiering Financieringsalternatieven Financieringsbronnen Contactgegevens
drs. ROEL G.J. VAN DER SAR RC RV Senior Manager Tel.:
+31 (0)30 – 2849 884
GSM:
+31 (0)6 - 30 33 9441
Email:
[email protected]
Contactgegevens BDO Corporate Finance Winthontlaan 2, 3526 KV Utrecht Postbus 4167, 3502 HD Utrecht Tel: 030 – 2 849 849 Fax: 030- 2 849 850 www.bdo-cf.nl Pagina 28
5
