4-4-2016
Welkom
bij het mini-symposium:
veroudering & autisme
1
Veroudering & autisme: Waarom?
Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis 2
Wie?
3
1
4-4-2016
Waarom? • Autisme wordt gezien als een levenslange, heterogene, neurobiologische ontwikkelingsstoornis. • +/- 70 jaar geleden: o Beschrijving van 11 kinderen (Kanner, 1943). o “Beschrijving” 200 jongens (Asperger, 1944).
• Nu: o Groepen mensen met dx in kindertijd die 55+ zijn. o Groepen mensen met dx in late volwassenheid door veranderingen in kennis & ideeën over autisme.
4
Waarom? Leeftijdsgroepen
• Kennis over autisme = mn op kinderen & tieners gebaseerd Ouderen
Volwassenen
Adolescenten
Kinderen
Alle leeftijden 0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
Aantal publicaties Aangepast figuur obv Mukaetova-Landinski ea., 2011 5
Waarom? • Wat werd er destijds geschreven? 1. Gevalsbeschrijvingen (case-studies) met focus op dx (e.g., James, 2006; van Alphen & Voshaar, 2012; van Niekerk ea., 2011).
2. Groepsstudie naar gedragsproblemen, psychiatrische symptomen & kwaliteit van leven van ouderen met IQ<80 met of zonder autisme (Totsika ea., 2010).
3. Dat het belangrijk is om onderzoek naar ouderen te doen!
Wat is de prognose? 6
2
4-4-2016
Prognose veroudering • Vanaf +/- 30 jaar. o Cognitie begint al minder goed te worden!
Heterogeniteit!
• Vanaf +/- 50 jaar?
o Grijze stof hersenen wordt minder o Connecties tussen hersenen worden minder o Compensatie door extra hersengebieden in te zetten
• Vanaf +/- 65 jaar o Witte stof hersenen wordt minder o Compensatie wordt lastiger…. (e.g., Muller-Oehring ea., 2007; Moran ea., 2013; Nyberg ea., 2012; Salthouse ea., 1995; 2012; Slesser ea., 2007) 7
Prognose veroudering • V: Wat gebeurt er bij mensen als ze ouder worden die juist al op jonge leeftijd problemen hebben op die vlakken die bij veroudering achteruitgaan? 1 2 3 14 12 10 8 6 4 2 0
Age Oud Jong tot
14 12 10 8 6 4 2 0
Jong tot Age Oud
Controles
14 12 10 8 6 4 2 0
Age Oud Jong tot
Autisme 8
Prognose veroudering • Dominante idee = Autisme “risico” voor versnelde achteruitgang o Bekende risicofactoren voor cognitieve veroudering komen veelvuldig voor bij volwassenen met autisme. o Cognitieve problemen aanwezig bij kk & jong volwassenen die juist gevoelig zijn voor veroudering. o Vroege hersencompensatie maakt hersenen gevoeliger voor veroudering (beperkte cognitieve reserve hypothese). 14 12 10 8 6 4 2 0
Studies naar cognitie zijn cruciaal om deze hypothese goed te toetsen. Age Oud Jong tot
Voor 2011 9
3
4-4-2016
Prognose veroudering • Alternatief idee = Autisme “beschermt” tegen achteruitgang o Door ervaringen gedurende leven gunstige compensatiestrategieën geleerd? o Andere hersenontwikkeling (overconnectiviteit) gunstig bij afname connecties bij veroudering? Studies naar cognitie en hersenen zijn cruciaal om deze hypothese goed te toetsen.
14 12 10 8 6 4 2 0
Voor 2011
Age Jong tot Oud
10
Dus... • V: Wat gebeurt er als mensen met autisme ouder worden? 2010
Autisme
Controles
VIDI
20 tot 80 jaar
237
118
51
Vragen
NP tests
(f)MRI
198
167
49
Vragen
NP tests
(f)MRI
11
Hersenen: Versnelde achteruitgang?
Cédric Koolschijn & Hilde M. Geurts
Universiteit van Amsterdam 12
4
4-4-2016
Overzicht • Hersenstructuur o Achtergrond: Volume/Grijze stof/Witte stof o Studie 1A
• Hersenconnectiviteit o Achtergrond: Verbindingen o Studie 1B
• Hersenfunctioneren o Achtergrond: Hersenen in actie o Studie 1C
13
Hersenstructuur • Autisme: andere hersenontwikkeling?
Hersenvolume
(e.g., Aoiki ea., 2013; Courchesne ea., 2011; Ecker ea., 2015; Haar ea., 2014)
Controles Autisme 0 tot16 jaar
Hoe is dit op latere leeftijd? 14
Hersenstructuur • Studies bij 16+ volwassenen o Hersenvolume & corticale dikte vaak geen verschil. o Verschil in ontwikkelingstraject? (Duerden ea., 2012 ; Murphy ea., 2012; Haar ea., 2014; Raznahan ea., 2010)
Frontale dikte
Temporale dikte
N Aut =76 N Con =51
10 tot 60 jaar
Autisme 10 tot 60 jaar
Controles
Duerden ea 2012 6-38; Haar ea., 2014 6-35; Nickl-J ea., 2012 8-38
Hoe is dit op latere leeftijd?
15
5
4-4-2016
Hersenstructuur • Deelnemers studie 1A & 1B o 51 autisme (35 M; leeftijd 51,5; IQ 116,3) o ADOS>7 en/of AQ>26
o 49 Controles (32 M; leeftijd 50,1; IQ 111,6) o AQ<26
• Hersenvolume, dikte & oppervlakte o Automatisch bepaald: FreeSurfer 5.3 corticale & subcorticale reconstructies
Koolschijn ea., under review 16 a
Hersenconnectiviteit • Autisme: andere hersenconnectiviteit? o Structureel & functioneel o o
Verminderde connecties/synchronisatie tussen frontale en posterieure corticale gebieden en subcorticale gebieden. Meer connecties binnen frontale gebieden?
o Postmortem, dierexperimenteel & humaan onderzoek (e.g., Aoiki ea., 2013; Courchesne ea., 2011; Ecker ea., 2015; Haar ea., 2014)
Hoe is dit op latere leeftijd?
17
Hersenactiviteit • Autisme: ander patroon van hersenactiviteit? o Zowel hypo- als hyperactivatie bij zowel sociale als niet sociale taken. Meest conistente afwijkende activiteit in o Inferieure frontale gyrus & orbito frontale cortex o Inferieure temporale cortex o Cerebellum o Amygdala, striatum, & thalamus (e.g., DiMartino etal., 2009; Dickstein et al., 2012; Schiphul ea., 2011; Philip et al., 2012)
Visuele informatieverwerking
18
6
4-4-2016
Hersenactiviteit • Deelnemers studie 1c zie eerder • Taken i.v.m. visuele informatieverwerking Mooney
Navon
Sneller herkennen gezicht dan scrambled gezicht
Stijl verschil globaal versus locaal 19
Conclusie hersenen • Weinig aanwijzingen voor versnelde achteruitgang. • …. doordat we een te kleine groep hebben? o Studie 1a: Toevoeging gegevens van ABIDE (N=34 autisme; 43 controles; M leeftijd=36) maakte geen verschil.
• …doordat wij een slimme groep en laat gediagnosticeerde groep hebben? • ….doordat onze groep nog niet oud genoeg is? o Kan inderdaad zo zijn = open vraag…
Replicatie! 20
Wat willen we nog weten?
Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis 21
7
4-4-2016
Prognose veroudering • V: Is er bij mensen met een autisme diagnose sprake van een ander verouderingspatroon? 1 2 3 14 12 10 8 6 4 2 0
14 12 10 8 6 4 2 0 Age Oud Jong tot
14 12 10 8 6 4 2 0 Age Oud Jong tot
Controles
Age Oud Jong tot
Autisme 22
Conclusies VIDI • V: Wat gebeurt er als mensen met autisme ouder worden? o Problemen die we zien op jonge leeftijd zien we bij ouderen niet altijd terug. o Middelbare leeftijd lijkt een kwetsbare leeftijd (symptomen/comorbiditeit). o Mogelijk stabiliteit of toename in cognitieve prestaties, maar waarschijnlijk geen (versnelde) achteruitgang. o Op hersenniveau nauwlijks onderscheid tussen volwassenen met en zonder autisme behalve op hersenconnectiviteit.
Voorzichtige conclusies! 23
Vragen • Is de groep representatief? o Meestal diagnoses in de (late) volwassenheid • Is de diagnose goed vast gesteld? Wanneer is een diagnose goed vastgesteld? • Is wie we nu een diagnose autisme geven te vergelijken met iemand die 40 jaar geleden een diagnose kreeg?
o Meeste deelnemers waren slimme en zelfstandige mensen, dus hoe zit het met de groep waarbij dit niet het geval is?
• Kan het zijn dat pas op latere leeftijd eventuele versnelde veroudering zichtbaar wordt? • Kan het zijn dat versnelde veroudering bij een bepaalde subgroep wel degelijk een rol speelt? & we maten geen veroudering maar leeftijdsverschillen!
24
8
4-4-2016
Diagnostiek • Diagnostische fase herhalen o Hanteer ontwikkelingsperspectief o Denk aan levensfase problematiek o Breng ook stemming en angst goed in kaart
• Voorzichtig zijn met (over)interpretatie van ons diagnostisch instrumentarium. AQ-28 totaal
o AQ studie ouderen 60-90 jaar (Geurts, Stek, & Comijs, 2015) 100 N Dep =259 90 80 N Con =114 70 60 50 40 30 20
Depressie 0
IDS-SR totaal 20 40
Controles
60
Toekomst: Symptoomnetwerk
25
Diagnostiek Hirvikovski ea., 2015 (Zweden) : Odd Ratio Grafiek Mortaliteit
* IB > niet IB
Suicide**4
** Niet IB>IB
Mental dis*10 Respiratory*6
@V>M
Nervous *10 Neoplastic Genito-urinary
N Aut =27.122 N Con =2.672.185
Odd Ratio
Infections Endocrine*3@ Digestive*3 Vascualar*3 Congenital Mal*2@ 0
5
10
15
20
Overledenen 1987-2009: Autisme 2,6x zoveel 26
Diagnostiek Croen ea., 2015 (USA; leeftijd 18-65+): Odd Ratio Grafiek N Aut =1507 N Con =150.700
Other Medical* Endocrine* Immune* Nutrition Sleep Gastrointestinal Cancer Metabolic Odd Ratio
Infections Cerebral palsy Parkinson spectrum Epilepsy All neurologic Cardiovascular Dementia Suicide attempts 0
5
10
Toekomst: Subtyperingen?
15
20
25
30
35
27
9
4-4-2016
En wat is nu DE boodschap?
28
De boodschap • Ook in late volwassenheid nog verandering op symptoomniveau, cognitief niveau & hersenniveau. • Bij volwassenen met late dx & met IQ>80 lijkt er geen verhoogd risico op versnelde cognitieve achteruitgang. • Maar, nog een “to do” lijst: o o o o
Grote longitudinale studie & oudere ouderen includeren. Vergelijking maken tussen mensen met vroege & late dx. Subtypering onderzoeken. Vertaling naar klinisch werkveld & ouderen: psychoeducatie “Ouder & Wijzer”? 29
Dank aan, sprekers, deelnemers &
& u bedankt voor uw aandacht!
30
10
