Wegwijs. interculturaliseringsaanbod. in het. voor ouderenzorg in Oost-Vlaanderen

Wegwijs in het

interculturaliseringsaanbod

ouderenzorg in Oost-Vlaanderen voor

2

Voorwoord

3

Inleiding

4

I. Allochtone ouderen 1. Vaststellingen 2. Risicogroep 3. Specifieke noden, wensen en aandachtspunten 4. Enkele algemene inzichten

4 4 7 8 9

II. Interculturalisering: wat?

13

III. Interculturaliseren: waarom?

14

IV. Interculturalisering: hoe? 1. De meerwaarde van samenwerking 2. Relevante organisaties in Oost-Vlaanderen 2.1 Provinciaal beleid 2.2 Documentatie- en vormingscentrum 2.3 Integratiesector 2.4 Netwerkontwikkeling en participatie 2.5 Tolk- en vertaaldiensten 2.6 Sociaaleconomisch streekontwikkelingsbeleid 2.7 Volwassenenonderwijs 2.8 Particuliere consultants - procesbegeleiders 3. Het interculturaliseringsaanbod 3.1 Vormingsmateriaal · m.b.t. allochtone ouderen · m.b.t. interculturaliteit en diversiteit 3.2 Vorming en training · m.b.t. allochtone ouderen · m b.t. interculturaliteit en diversiteit 3.3 Procesbegeleiding · m.b.t.interculturalisering algemeen · m.b.t. interculturalisering van personeel 3.4 Vertalen en tolken · sociaal tolken · sociaal vertalen · leren werken met tolken 3.5 Financiële ondersteuning · interculturalisering algemeen · interculturalisering van personeel

15 15 15 15 16 17 20 23 24 25 26 27 27

32

37

40

43

Voorwoord Ons bestuur streeft naar een maatschappij waarin het samenleven niet teruggebracht wordt tot het naast elkaar leven van een aantal subgroepen; waarin achterstellingsmechanismen die bepaalde groepen treffen zoveel mogelijk weggewerkt worden; waarin ieder mens als individu de maximale kansen op een waardig leven krijgt en waarin diversiteit als een vanzelfsprekende zaak wordt gezien. Diensten voor ouderen moeten er dan ook in principe zijn voor alle ouderen, wat hun afkomst ook mag zijn. Het is onze opdracht om dit te faciliteren en ouderenvoorzieningen en -diensten hierin te ondersteunen. De ouderensector heeft er trouwens alle belang bij zich voor te bereiden op de diversiteit van de toekomst want ook bij autochtone senioren neemt de variëteit toe. Het inbrengen van diversiteit komt immers niet enkel allochtone ouderen en gezinnen ten goede, maar iedereen! Een doordacht interculturaliseringsbeleid is onontbeerlijk om de uitdaging van de vergrijzing van onze maatschappij aan te gaan. De toekomst wordt immers met het heden gekocht. We weten dat de eerste stappen zetten naar interculturaliseren vaak niet eenvoudig is. Men weet niet waar te beginnen of hoe het aan te pakken. Gelukkig staan de voorzieningen en diensten er niet alleen voor en kunnen ze rekenen op ondersteuning om een eigen invulling te geven aan interculturalisering. Deze brochure wil voor alle professionelen uit de dienst- en zorgverlening voor ouderen in Oost-Vlaanderen het interculturaliseringsaanbod overzichtelijk in kaart brengen, alsook duidelijk maken dat het samenwerken met andere partners een belangrijke meerwaarde heeft. Het inbrengen van de specialisatie en de expertise van elk van deze partners is de te volgen weg naar een succesvol interculturaliseringsverhaal. Wij hopen dat deze brochure de lezer inspireert en motiveert.

Eddy Couckuyt Gedeputeerde Welzijn

3

4

Inleiding Met een waaier van uiteenlopende concrete acties en initiatieven is in OostVlaanderen gedurende de laatste tien jaar gezocht naar manieren om de kloof tussen de zorgsector en ouderen uit etnisch-culturele minderheden te overbruggen. Het provinciebestuur Oost-Vlaanderen heeft hierbij geopteerd om in verschillende fasen te werken. Een eerste fase richtte zich direct tot de allochtone ouderen zelf. Dat werd het project ‘Ouder worden in Vlaanderen’, een project dat ook een groot engagement van de integratiesector én van de zorgsector vereiste. In onze provincie hebben we daarnaast nog het project ‘Herinneringen’ gehad dat de oudste immigranten aan het woord liet. In een tweede fase besefte de provincie ook dat er moest gewerkt worden met en voor de familie van de ouderen, en dat is het project Transculturele Mantelzorg geworden. Deze eerste twee fasen hebben geleid tot het opbouwen van heel wat ervaringen en kennis en tot het verzamelen van heel wat materiaal dat we nu kunnen aanwenden voor de derde en structurele fase: de dienst- en zorgverlening voor ouderen verder helpen ondersteunen en uitbouwen in hun zoektocht om toegankelijke en kwaliteitsvolle zorg voor iedereen te kunnen aanbieden … en in dit geval voor allochtone ouderen in het bijzonder. ‘Wegwijs in het interculturaliseringsaanbod voor ouderenzorg in Oost-Vlaanderen’ maakt hier deel van uit: naast getuigenissen van allochtone ouderen die leven in België (dvd: ‘Oud worden … waar dan ook’) en een weerslag van de opgedane ervaringen in het werken met allochtone ouderen (publicatie: ‘Zorg voor allochtone ouderen’), kan deze brochure als sluitstuk van een drieluik gezien worden. In deze brochure willen we aan de hand van de maatschappelijke positie van allochtone ouderen en hun specifieke noden en wensen pleiten voor interculturalisering van onze dienst- en zorgverlening voor ouderen. We moeten immers streven naar een beleid dat zowel inclusief is als op maat van de oudere. Enkel op deze manier kunnen we in de toekomst de sterke vergrijzing en de toenemende variëteit bij de ouderen opvangen. Uiteraard worden door tal van organisaties in de zorgsector al heel wat inspanningen geleverd op dit terrein. Het is dan ook zeker niet de bedoeling om hen met de vinger te wijzen. Integendeel, wij willen bruggen bouwen en organisaties en voorzieningen enkele handvatten aanreiken om hun aanbod beter af te stemmen op de noden van een allochtoon cliënteel.

Om de wijzigingen in het interculturaliseringsaanbod op de voet te kunnen volgen, zal deze brochure binnenkort ook online beschikbaar zal zijn op onze provinciale website.

I. Allochtone ouderen 1. Vaststellingen m.b.t. allochtone ouderen Met ‘allochtone ouderen’’ bedoelen we in eerste instantie de zogenaamde arbeidsmigranten die 60 jaar en meer zijn, komende uit Zuid-Europa (Italië, Spanje, Griekenland en Portugal), Turkije en Noord-Afrika (Marokko, Algerije en Tunesië). Onderzoek toont immers aan dat zij zich het meest onderscheiden van autochtone ouderen inzake sociaaldemografisch profiel en wensen en verwachtingen aangaande hulp op de oude dag. Dit betekent echter niet dat we de ouderen uit meer recente immigraties links laten liggen, want ook zij hadden niet de intentie om oud te worden in een vreemd land en kampen met vaak dezelfde problemen als de ouderen uit de arbeidsmigratie. Er komen steeds 6 belangrijke vaststellingen m.b.t. allochtone ouderen naar voren1. Het aantal allochtone ouderen stijgt snel Cuyvers en Kavs hebben berekend dat het aantal Italiaanse zestigplussers tussen 2000 en 2015 (in Vlaanderen en Brussel) minstens met 155% zal stijgen, het aantal Marokkaanse ouderen met 171% en het aantal Turkse ouderen zelfs met 184%. Omdat de zorgbehoefte toeneemt met de leeftijd zal dus ook de zorgvraag van de allochtone ouderen in de nabije toekomst vergroten. De impact van ouderdom laat zich op een jongere leeftijd voelen Vele allochtonen vertonen op hun vijftigste al aandoeningen waarmee autochtone leeftijdsgenoten pas tien jaar later geconfronteerd worden. De reden ligt vaak bij de stress die voortkomt uit het migratieverleden, het oud worden in een ‘vreemd’’ land en de lage sociaaleconomische positie. Voor de mannen speelt daarnaast het zware arbeidsverleden een rol. Bij vrouwen is het gebrek aan beweging, gecombineerd met een onaangepast dieet, een belangrijke boosdoener. Het merendeel van de Italiaanse, Turkse en Marokkaanse eerste-generatie migranten is immers afkomstig uit landbouwgebieden. In het thuisland werkten ook de vrouwen actief mee in de productie. Eens in België gingen ze niet meer uit werken maar bleven de eetgewoonten behouden, die afgestemd zijn op het functioneren in een landbouwomgeving. 1

Zie ook de onderzoeken van Cuyvers en Kavs 2001; Janssens en Timmerman 2003; Berdai 2005; Declercq, Wellens, Demaerschalk en De Coster 2006; Lodewijckx 2007

5

6

De vet- en suikerrijke voeding werd dus niet meer gecompenseerd met voldoende beweging. Een groter risico op armoede Allochtone ouderen hebben vaak lage pensioenen te wijten aan laaggeschoolde arbeid en onvolledige carrières. Integrale zorg door familieleden is een mythe Velen zijn niet vertrouwd met professionele hulp. In de traditionele allochtone culturen wordt zorg voor ouderen gedragen door kinderen en familie. Maar dit systeem kan in België niet meer in alles voorzien. Hier zijn twee redenen voor. Ten eerste worden in een moderne westerse context hoge eisen gesteld aan gezin en werk, waardoor het niet meer zo vanzelfsprekend is om alle zorgtaken op te nemen. Ten tweede is het model van informele zorg niet berekend op langdurige zorg. In het land van herkomst bleven mensen vroeger na een beroerte of hartinfarct vaak minder lang leven. In België is de medische zorg immers beter. Dit heeft als gevolg dat er bij de jongere generaties sprake is van een herdefiniëring van zorg aan hun ouders. De meesten zullen wel nog veel mantelzorg verlenen, maar zijn steeds minder bereid om alle zorgtaken op te nemen. Met andere woorden integrale zorg door familieleden is steeds vaker een mythe! Het probleem is dat deze mythe ook in stand wordt gehouden door de allochtone gezinnen zelf, aangezien dit onderwerp zich in een taboesfeer situeert. De werking van diensten is nauwelijks bekend Ook heel wat Vlamingen, vooral uit de lagere sociaaleconomische klassen, zijn niet op de hoogte van de mogelijkheden van de dienstverlening en zijn ook moeilijk bereikbaar via traditionele informatiecampagnes. Het grote verschil tussen allochtonen en autochtonen is echter dat de meeste Vlamingen die met een hulpvraag geconfronteerd worden, al vrij snel iemand in hun omgeving vinden die zich in het verleden in een gelijkaardige situatie bevond. Deze kan hen dan de nodige informatie en raad geven over waar ze met hun problemen naartoe kunnen. Ook kunnen de Vlaamse kinderen zien hoe hun ouders omgaan met de hulpvraag van hun grootouders. Allochtonen hebben deze voordelen niet. De eerste generatie immigranten vervult een pioniersrol in het ouder worden. Zowel de oudere als de jongere allochtonen staan dus voor een volkomen nieuwe situatie waarin ze opnieuw hun weg moeten zoeken. De kennis van de Nederlandse taal is vaak beperkt De meerderheid van de allochtone ouderen spreekt alleen de eigen moedertaal, zelfs al wonen ze hier al verscheidene jaren. Dat is te wijten aan verschil-

lende zaken. Het feit dat ze onmiddellijk werden ingeschakeld op de arbeidsmarkt, zonder onthaalbeleid is een eerste oorzaak. Nederlandse taallessen voor laaggeschoolde anderstaligen bestaan immers pas sinds begin jaren ‘90. Bovendien zijn velen laaggeschoold en zelfs analfabeet in eigen taal. Het is dan bijzonder moeilijk om een nieuwe taal te leren wegens het ontbreken van enkele basisvaardigheden. Ten derde werden ze aanzien als tijdelijke gasten en beschouwden ze zichzelf ook zo. Vandaar de vroegere term ‘gastarbeiders’’ die sommigen zich wel nog zullen herinneren. Het was immers nooit hun bedoeling om in België te blijven maar om geld te verdienen en dan terug te keren naar huis. Maar de geschiedenis is anders verlopen en ze zijn hier gebleven. Ze hebben immers kinderen en kleinkinderen gekregen en dan wordt het bijzonder moeilijk om nog terug te keren. Door dit alles hebben ze zich niet voorbereid op het oud worden in een vreemd land … met alle gevolgen vandien. Veel allochtone ouderen hebben wel Nederlands geleerd maar zijn die taal verloren bij het ouder worden, is een laatste reden. Dat kan zijn omdat ze na hun pensioen te weinig aanleiding hadden om Nederlands te spreken en te onderhouden. Verder is het ook zo dat je een taal die je op latere leeftijd leerde, gemakkelijk weer vergeet bij het ouder worden of door ziekte. Ook autochtone ouderen vergeten vaak hun tweede talen. We willen hier wel opmerken dat dit gebrek aan taalkennis een typisch arbeidsmigratiefenomeen is, dat losstaat van nationaliteit, cultuur of religie. Zo bestaat er een documentaire van Nederlanders die in de jaren 50 gemigreerd zijn naar Australië en met dezelfde problemen zitten: ze hebben weinig contacten met de andere Australiërs en kennen niet of beperkt de Engelse taal (zie overzicht documentaires).

2. Allochtone ouderen als risicogroep Allochtone ouderen dreigen een risicogroep te worden indien er geen maatregelen worden getroffen. Er is immers sprake van een vicieuze cirkel van wederzijdse onbekendheid: geen vraag, geen aanbod. De ouderen kennen het aanbod van de zorgvoorzieningen niet en de voorzieningen kennen de noden en behoeften van de allochtone ouderen niet. Beide aspecten versterken elkaar. Dat is zeker geen verwijt naar de allochtone ouderen of naar de zorgvoorzieningen, maar het is wel een feit dat deze vicieuze cirkel moeilijk te doorbreken is. Door dat alles vallen allochtone ouderen in een gat dat gaapt tussen de afbrokkelende mantelzorg en het onaangepast aanbod. Er is dus nood aan een toegankelijker aanbod: een aanbod dat de drempels bij de ouderen wegwerkt en inspeelt op hun behoeften.

7

8

3. Specifieke noden, wensen en aandachtspunten bij allochtone ouderen Op welke items verschillen allochtone ouderen met de andere ouderen? Met andere woorden, welke culturele aspecten zijn voor de specifieke hulpverleningssituatie relevant? In de sector van de ouderenzorg en -dienstverlening kunnen onder andere volgende aspecten van belang zijn: • traditionele genezing • de verhouding tussen de seksen • religieuze opvattingen en gebruiken • ziektebeleving en ziektegedrag • taal en communicatie • voeding. Bovenstaande opsomming is tot stand gekomen op basis van de bevindingen van het project Ouder worden in Vlaanderen2 waarin de noden en de wensen van 1500 allochtone ouderen werden geïnventariseerd. In de publicatie ‘Zorg voor allochtone ouderen’ werd een casestudy uitgewerkt voor Turkse en Marokkaanse moslimouderen3, maar heel wat zaken zijn ook van toepassing voor andere allochtone ouderen. Per item werden in ‘Zorg voor allochtone ouderen’ de noden en wensen geschetst om daarna enkele mogelijke oplossingen aan te reiken. Het valt buiten het bestek van deze brochure om dit overzicht uitvoerig en volledig te bespreken, maar de lezer kan dat wel terugvinden in de zojuist vermelde publicatie. Deze kennis kan belangrijk zijn om competente zorg te verlenen en omdat dergelijke verschillen een rol kunnen spelen in het contact tussen de zorgverstrekker en de allochtone oudere. Zicht krijgen op deze zaken en er de nodige aandacht aan besteden kan de zorgvraag en het zorgaanbod dichter bij elkaar brengen en ertoe bijdragen dat de eerste kennismaking met een allochtone oudere beter verloopt. Van de ouderen zelf hebben we immers meermaals gehoord dat die eerste kennismaking zo belangrijk voor hen is! Bovendien helpt deze kennis om de dienst- en hulpverlener beter te laten inspelen op de wensen van de oudere, want de hulpverlener kan dan meer gerichte vragen stellen. In welke mate men tegemoet kan komen aan deze wensen, moet het onderwerp zijn van systematische reflectie tussen de professionele dienst2

3

Ouder worden in Vlaanderen wil de vicieuze cirkel van wederzijdse onbekendheid tussen de allochtone ouderen en de ouderenvoorzieningen doorbreken en werd opgestart en ontwikkeld door de provinciebesturen Oost-Vlaanderen en Limburg, maar wordt nu ook geruime tijd uitgevoerd in Antwerpen en het Brusselse. Er bestaan verschillende taalversies. Talloen, D., ‘Zorg voor allochtone ouderen’’, Kluwer, Mechelen, 2007, pp. 51-76.

verleners, de ouderen en de vertegenwoordigers van de allochtone gemeenschappen. Het bespreekbaar stellen van ‘culturele’ conflicten en oplossingen zoeken die gebaseerd zijn op dialoog staan hier centraal.

4. Enkele algemene inzichten Als besluit van dit hoofdstuk willen we de lezer nog 6 algemene boodschappen over de dienst- en zorgverlening aan allochtone ouderen meegeven. Het belang van een adequate houding en geschikte vaardigheden Een belangrijke valkuil is denken dat het bezitten van kennis voldoende is om competent te handelen. Maar dat is niet zo want het is niet omdat men veel culturele kennis bezit, dat men ook respect heeft voor die verschillen, begrip toont of met verschillen kan omgaan. Succesvol werken met allochtone ouderen is dus niet uitsluitend een kwestie van culturele kennis. Minstens even belangrijk is de vertrouwensrelatie die de beroepskracht legt met de ouderen, want ook op deze manier kan inzicht verkregen worden in de leefwereld van de oudere en kan gezocht worden naar oplossingen die voor beide partijen aanvaardbaar zijn. Hierdoor beseft men nu meer en meer dat interculturele competentie in feite, naast kennis, ook een geschikte houding en geschikte vaardigheden moet bevatten. Het zijn drie componenten van intercultureel competent handelen die even waardevol, maar als aparte benadering te beperkt zijn. De componenten hebben mekaar nodig en ondersteunen elkaar (zie schema).

Componenten van interculturele competentie Kennis Verwerven van specifieke kennis over verschillende groepen: gedrag, ideeën, andere kenmerken

Vaardigheden

Houding

· Luisteren · Vragen stellen · Onderhandelen · Zijn eigen gedrag kunnen aanpassen

· Respect · Empathie · Zichzelf in vraag kunnen stellen · Alert zijn van eigen vooroordelen

9

10

De valkuil van overculturaliseren Bij overculturaliseren wordt cultuur gezien als een onveranderlijk standaardpakket van normen en waarden en wordt als enige verklaring beschouwd voor wat er fout loopt in het contact. Dit geeft de illusie van totaalverklaring. Hier is dan sprake van een receptenbenadering, een handboek van hoe je met allochtone ouderen moet omgaan. Men voert daarbij ook vaak iemand van de allochtone gemeenschap ten tonele die uitleg geeft over hoe hun cultuur in mekaar zit. Maar zo werkt het niet, want mensen worden op deze manier gereduceerd tot karikaturen van hun cultuur. Mensen handelen niet enkel op basis van hun cultuur, maar maken ook cultuur. Cultuur leeft, cultuur is dynamisch. Goede kennis zal nooit een exact voorspellende waarde hebben. Deze kennis moet flexibel worden toegepast, men moet namelijk nagaan hoeveel waarde de oudere hecht aan de culturele aspecten en hoe die een belemmering kunnen vormen voor het contact. Bij overculturaliseren worden dus verkeerdelijk persoonlijke en sociale factoren buiten beschouwing gelaten en worden enkel de verschillen tussen groepen benadrukt. Wat men gemeenschappelijk heeft, wordt niet meer gezien. Bovendien heeft men ook geen oog voor de manier waarop ongelijkheid en uitsluiting ontstaan en van invloed kunnen zijn op het leven van de oudere. Overculturaliseren heeft dan ook vaak oversimplificatie, vooroordelen en culturele misverstanden als gevolg, waardoor de kloof tussen hulpverlener en allochtone ouderen wordt vergroot. Rekening houden met de individuele diversiteit blijft dus de boodschap, want de specifieke noden en wensen worden nooit door iedereen gedeeld en hebben geen tijdloos karakter. Kortom, zaligmakende oplossingen bestaan niet. We moeten afstappen van een zogenaamde receptenbenadering: kwalitatief hoogstaande zorg voor allochtonen is meer dan het aanleren van tips en trucs. Men blijft immers afhankelijk van de situatie en van de persoon in kwestie. Op deze manier wordt de kans groter dat de oudere niet enkel als vertegenwoordiger van de eigen groep wordt gezien maar ook als een autonoom individu met een eigen ervaring en een eigen persoonlijkheid. Als je toevallig een Turkse cliënt hebt, is het dus niet verstandig ervan uit te gaan dat hij enkel voedsel wil conform de Islamitische voorschriften (halal). Er bestaat immers de mogelijkheid dat hij bijvoorbeeld een Assyrische Turk is. Die zijn christelijk in plaats van moslim. Een andere mogelijkheid kan zijn dat hij ongelovig is en totaal geen rekening houdt met de halalvoorschriften. Of hij geeft een eigen invulling in welke mate hij rekening houdt met de halalvoorschriften: bijvoorbeeld geen varkensvlees, maar wel niet-ritueel geslacht vlees.

De zorgbehoeften bij allochtone ouderen verschillen in wezen weinig van de behoeften bij andere ouderen Wat de aard van de zorgbehoefte betreft die voortvloeit uit de ouderdomsaandoeningen, is er weinig verschil tussen die van de allochtone ouderen en die van de autochtone ouderen. De manier waarop invulling wordt gegeven aan die behoefte kan wel anders zijn: alle ouderen eten graag hun vertrouwd voedsel, er wordt evengoed met allochtone ouderen gecommuniceerd maar het is een andere vorm van communicatie. Kortom, alle ouderen hebben behoefte aan een plaats waar men zichzelf, zijn verleden, vertrouwde elementen en mensen kan terugvinden … Men moet dus zowel de overeenkomsten als het universele aspect ervan zien, zonder de verschillen uit het oog te verliezen. De aspecten ‘allochtoon’ en ‘oud’ vormen maar een klein deel van de vele kenmerken van een individu. Allochtone ouderen zijn niet fundamenteel anders en behoeven geen verschillende houding dan t.o.v. autochtone ouderen. Ze situeren zich naast andere subgroepen binnen de ouderenzorg. Zij zijn niet alleen allochtone ouderen, maar ook en vooral onze ouderen! De inzichten die men momenteel opdoet m.b.t. allochtone ouderen zullen de algemene kwaliteit van de zorgvoorzieningen ten goede komen Problemen in de dienst- en zorgverlening aan allochtonen zijn meestal een vergrootglas voor algemene knelpunten in de zorg. Ze zijn zelden uniek voor allochtonen en kunnen zich dus net zo goed voordoen onder de autochtone bevolking. Ook tussen autochtonen kunnen bijvoorbeeld misverstanden in de communicatie ontstaan. Wel is het zo dat bij allochtonen problemen in de dienst- of zorgverlening vaak uitvergroot zijn. Aandacht voor allochtone cliënten legt daarmee bloot waar meer in het algemeen knelpunten in het contact liggen, waardoor er gezocht wordt om deze knelpunten te verhelpen. Aandacht voor deze doelgroep legt dus algemene knelpunten bloot waarna er gezocht kan worden naar oplossingen die alle zorgvragers ten goede komen. Zo zijn alle subgroepen (zowel autochtoon als allochtoon) gebaat bij een persoonlijke en respectvolle houding, waarbij de zorgverlener de individuele zorgbehoeften van de oudere centraal kan zetten. De inzet voor allochtone zorgvragers hoeft niet ten koste te gaan van de aandacht voor autochtone ouderen. Het gaat juist om diversiteit in de dienst- en zorgverlening, rekening houdend met de samenstelling van de lokale bevolking. De ouderensector heeft er alle belang bij zich voor te bereiden op de diversiteit van de toekomst want ook bij autochtonen neemt de variëteit toe: mensen beschikken de laatste decennia over steeds meer autonomie om hun leven vorm te geven en confronteren ons met een veelheid van leefstijlen.

11

12

Culturele en ideologische verschillen hoeven concrete oplossingen niet in de weg te staan Men kan ideologisch haaks tegenover elkaar staan en toch in functie van concrete problemen perfect met elkaar in onderhandeling treden en samen zoeken naar oplossingen. Men moet niet steeds blijven steken in grote theoretische en ideologische discussies, maar vooral zoeken naar een oplossing die praktisch haalbaar is. Het is dan ook belangrijk inzicht en bewustwording te krijgen van de eigen culturele waarden en normen, van de neiging te denken in stereotypen en het bezitten van vooroordelen tegenover andere groepen. Een open en respectvolle houding en de wil om tot oplossingen te komen zijn hier fundamenteel. Zo hoor je soms onder sommige diensten dat allochtonen maar Nederlands moeten leren en dat ze zich maar moeten aanpassen. Dergelijke houding is niet enkel in strijd met de beroepsethiek, maar staat het zoeken naar concrete, praktische en haalbare oplossingen in de weg. Er is nood aan pionierswerk door de zorgsector Niet blijven ingewikkelde behoeftenonderzoeken voeren, maar vooral pionieren en dus handelen! Omgaan met allochtone ouderen is in eerste instantie een interactievraagstuk. Het ontbreken van een volledige inventaris van de noden en behoeften vormt geen belemmering om reeds te starten met het aanbod te diversifiëren, aangezien deze kennis te allen tijde flexibel moet worden toegepast en er via vraaggestuurd werken eveneens belangrijke inzichten in de leefwereld van de oudere verkregen kunnen worden. Er is immers nood aan goede praktijkvoorbeelden uit de zorgsector zelf. De expertise van goede zorg moet bovendien bij de zorgsector komen te liggen en niet bij de integratie/diversiteitssector. Om deze bevinding meer kracht bij te zetten verwijs ik graag naar volgende uitspraak van Harry Mertens die lange tijd medewerker was van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn en al jaren begaan is met de situatie van allochtone ouderen over gans Europa: ‘80 % van wat wij moeten weten m.b.t. allochtone senioren, weten wij al, en als wij 25 % van die kennis ook daadwerkelijk gaan gebruiken in de zorg voor allochtone ouderen, dan zal hun situatie met 100 % verbeteren.’

II. Interculturalisering: wat? Interculturalisering is een veranderingsproces dat moet leiden naar een dienstverlening die toegankelijk is voor en een kwalitatief goede hulpverlening biedt aan àlle cliënten, met welke etnisch-culturele achtergrond dan ook. Veranderingsprocessen hebben voor een groot deel te maken met rationeel plannen: een omgevingsanalyse maken, een plan van aanpak opstellen, acties uitvoeren en evalueren. Meer dan bij andere veranderingsprocessen geldt voor interculturalisering dat het ingrijpt op zaken die mensen aan het vel zitten: normen en waarden, omgangsvormen en gewoontes, culturele gevoeligheden. Een snelle oplossing met een quick scan en een stappenplan dat van buitenaf wordt gedropt, hebben dan ook weinig kans om te slagen. Er zijn geen standaardoplossingen voor interculturalisering, het proces is maatwerk afgestemd op de specifieke omstandigheden van de voorziening. Elk interculturaliseringsproces zal dan ook met zijn eigen specifieke succesfactoren en valkuilen te maken krijgen. Tijd en communicatie met àlle betrokkenen zijn twee sleutelfactoren. Een zorgvoorziening moet de tijd nemen om het belang van interculturalisering voor de eigen organisatie te benoemen, de terreinen waarop verandering nodig is en het engagement dat hiervoor nodig is te verduidelijken. Alle functieniveaus en alle aspecten van de organisatie moeten daarbij betrokken worden. Via overleg en inspraak wordt zo langzaam en gestaag gewerkt aan draagvlak. Men kan stellen dat een interculturaliseringsproces inwerkt op vier domeinen: organisatiebeleid (o.a. ontwikkeling van visie en strategische doelen), personeelsbeleid (o.a. verhogen van de interculturele competenties, diversifiëring van het personeelsbestand), cliënteel (o.a. aantrekken van allochtone ouderen, huidig cliënteel leren omgaan met verschillen) en aanbod (o.a. afstemming van vraag en aanbod, overbruggen van de taalkloof) Interculturaliseren toegespitst op allochtone ouderen betekent dat voorzieningen zelf de stap zetten naar hun potentieel cliënteel. Passief afwachten werkt niet. De ouderen hebben te kampen met heel wat drempels en zitten in een zwakkere positie. Het is een groep dat zich vaak ‘gast’ blijft voelen en vindt dat ze niet in een positie staat om eisen te stellen … niettegenstaande sommigen in een moeilijke situatie zitten. Interculturaliseren betekent ook dat het aanbod respect voor verschillen heeft en dat de mogelijkheid bestaat om in dialoog te treden met de oudere.

13

14

Bovendien worden ook enkele praktische schikkingen genomen, bijvoorbeeld inzake voeding, inkleding van de ruimte, rekening houden met enkele feesten die belangrijk zijn voor de oudere in kwestie, een ruimte ter beschikking stellen waar ouderen hun gebed kunnen doen … enz.

III. Interculturaliseren: waarom? De uitdaging voor de ouderensector bestaat erin om een toegankelijke en kwaliteitsvolle dienst- en zorgverlening te kunnen aanbieden voor iedereen … en in dit geval voor allochtone ouderen in het bijzonder. Om dat te bereiken zal men dus moeten interculturaliseren. Dat soort oplossingen noemen we een inclusief beleid. Minderheden kunnen zoveel als mogelijk aansluiten bij de voor de meerderheid uitgebouwde structuren … in ons geval de ouderenvoorzieningen. Dat betekent dus dat we geen voorstander zijn om aparte structuren voor allochtone ouderen uit te bouwen … niet het minst omdat men nooit dezelfde kwaliteit zal kunnen geven als wat onze zorgstructuren te bieden hebben. Een inclusief beleid geeft bovendien meer mogelijkheden om minderheden en meerderheden naar elkaar te laten toegroeien; zo krijgen minderheden gemakkelijker een volwaardige plaats in de samenleving en worden ze minder vlug gestigmatiseerd. Vandaar dat we vurige bepleiters zijn dat onze zorgsector zelf hiervoor actie onderneemt, omdat die al enorm veel expertise in huis heeft om goede zorg te verlenen! De interculturalisering van voorzieningen moet dus versterkt en ondersteund worden, maar de etnisch-culturele verschillen moeten wel op één lijn worden gezet met andere relevante verschillen, zoals sekseverschillen, leeftijdsverschillen en klassenverschillen. Het wordt dus gezien als een exponent van een algemeen diversiteitsbeleid, en dat is dan weer een onderdeel van algemeen kwaliteitsbeleid. Kwalitatief goede zorg houdt vanzelfsprekend rekening met culturele verschillen. Aangezien dat laatste nog niet vanzelfsprekend is, blijft compensatie via specifiek beleid nuttig en nodig. De weg naar goede kwaliteit is immers niet voor iedereen dezelfde. Het blijft een evenwichtsoefening tussen inclusieve en categoriale maatregelen. Maar deze categoriale of specifieke doelgroepinitiatieven ontplooien zich wel voornamelijk binnen de bestaande zorginstanties en worden bijvoorbeeld niet door de integratiesector of door de allochtone organisaties opgenomen, wat niet wegneemt dat voor hen wel een belangrijke rol is weggelegd om met de diensten samen te werken en te ondersteunen!

IV. Interculturalisering: hoe? 1. De meerwaarde van samenwerking De eerste stappen zetten naar interculturaliseren is voor veel organisaties niet eenvoudig. We zouden kunnen spreken van koudwatervrees. Men weet niet waar te beginnen of hoe het aan te pakken. In dit geval zijn er tal van organisaties die je op weg kunnen helpen. Ondersteuning kan je op talloze manieren krijgen. Soms kan je al geholpen zijn met wat hulp bij je visieontwikkeling of door een cursus interculturele competenties. Voor organisaties die meer diepgaande ondersteuning wensen, is er begeleiding voor interculturele trajecten. In sommige gevallen kan zelfs financiële ondersteuning worden bekomen. Er bestaan ook organisaties die de taalkloof kunnen helpen overbruggen en die je kunnen helpen met netwerking en toeleiding. Diensten en voorzieningen voor ouderen kunnen als organisatie dus op heel wat partners een beroep doen wanneer zij de toegankelijkheid van hun aanbod voor allochtone ouderen willen verhogen. De zorgsector staat er niet alleen voor. Uit de praktijk blijkt dat het samenwerken met andere partners een meerwaarde heeft omdat men dan kan gebruikmaken van ieders specialisatie (zie schema).

Samenwerking Ieders bijdrage in het interculturaliseringsproces Zorgsector

Integratie/diversiteitssector

· Vakkennis · Kennis van het werkveld en de sector · Netwerk · Methodische kennis · Van opvolger naar trekker

· Kennis van de allochtonen · Netwerk doelgroep · Projectmatig werken aan interculturalisering · Van trekker naar opvolger

Bron: Lieve Michielsen (PRIC-Limburg)

2. Relevante organisaties in Oost-Vlaanderen 2.1 Het provinciaal Beleid: Provincie Oost-Vlaanderen, directie Welzijn en Gezondheid De directie Welzijn en Gezondheid van de provincie Oost-Vlaanderen werkt aan de realisatie van de maatschappelijke grondrechten en meer bepaald het

15

16

recht op sociale dienstverlening, behoorlijke huisvesting, aangepaste tewerkstelling en culturele en maatschappelijke ontplooiing. De basiswaarden zijn gelijkwaardigheid, keuzevrijheid, diversiteit, emancipatie, participatie en voldoende levenskwaliteit. Deze directie bestaat uit de dienst Maatschappelijke participatie en de dienst Hulp- en zorgverlening. De dienst Maatschappelijke participatie bestaat onder andere uit het Team Insluiting en Diversiteit dat volgende basisdoelstellingen heeft: • Het kunnen aanbieden van toegankelijke en kwaliteitsvolle dienst- en zorgverlening voor iedereen, en voor etnisch-culturele minderheden (en andere kansengroepen) in het bijzonder • Bevorderen van maatschappelijke kansen voor etnisch-culturele minderheden en andere kwetsbare groepen. • Het bevorderen van het samenleven in diversiteit. Team Insluiting en diversiteit wil deze doelstellingen bereiken door onder meer het ondersteunen van het interculturaliserings- en diversifiëringsproces binnen de dienst- en zorgverlening, het stimuleren van de integratie van interculturele competenties in de beroepsopleidingen, het verbeteren van arbeidskansen voor kansengroepen en door ondersteuning te bieden in de ontwikkeling van vormingen en methodieken inzake één of ander aspect van diversiteit Het is evident dat Team Insluiting en Diversiteit voor het bereiken van haar doelstellingen en in het kader van een meer integraal beleid, vaak moet samenwerken met andere Teams of Diensten van de directie Welzijn en Gezondheid . Dienst Maatschappelijke participatie Team Insluiting en Diversiteit Provinciaal Administratief Centrum W. Wilsonplein 2, 9000 Gent · tel. 09 267 71 46 · fax 09 267 71 97 [email protected] · www.oost-vlaanderen.be

2.2 Documentatie- en vormingscentrum: Wereldcentrum - Steunpunt voor Mondiale Vorming in Oost-Vlaanderen Het Wereldcentrum is een Steunpunt voor Mondiale Vorming in Oost-Vlaanderen. Het Wereldcentrum wordt gefinancierd door de provincie Oost-Vlaanderen maar fungeert als autonome vzw die een een brug wil slaan tussen de provinciale overheid en alle Oost-Vlaamse organisaties die begaan zijn met wereldburgerschap. Thema’s als de Noord-Zuidverhoudingen,

duurzame ontwikkeling, globalisering, diversiteit, interculturaliteit, vrede en mensenrechten vormen de invalshoek van het Wereldcentrum. In het Wereldcentrum vind je een gespecialiseerd documentatiecentrum rond mondiale thema’s, wereldburgerschap, diversiteit en duurzame ontwikkeling. De collectie bestaat vooral uit educatieve materialen maar ook achtergrondinformatie. In de rekken vind je lespakketten, brochures met vormingsactiviteiten, dvd’s, educatieve spelen, educatieve koffers en tentoonstellingen. Bovendien wil het Wereldcentrum vzw het bestaande educatief aanbod van niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), de minderhedensector, sociaal-artistieke projecten, vzw’s en freelancers … kenbaar maken. Wereldcentrum – Steunpunt Steunpunt voor Mondiale Vorming in Oost-Vlaanderen Voldersstraat 1 (ingang via Paddenhoek), 9000 Gent tel. 09 233 75 46 · [email protected] · www.wereldcentrum.be

2.3 Integratiesector Integratiecentra en integratiediensten werken aan een samenleving die positief omgaat met diversiteit. Een samenleving waaraan alle mensen, ongeacht hun afkomst, volwaardig kunnen deelnemen. Integratiediensten maken deel uit van de Stedelijke/gemeentelijke administratie, terwijl integratiecentra (met uitzondering van Vlaams-Brabant en Limburg die deel uitmaken van het provinciebestuur) een vzw-structuur hebben. De integratiediensten en -centra adviseren de lokale besturen bij het voeren van een etnisch-cultureel diversiteitsbeleid. Ze ondersteunen de gemeentelijke diensten, en ze werken samen met lokale verenigingen en voorzieningen, dat alles binnen de krijtlijnen van het Vlaamse diversiteitsbeleid. De integratiediensten spitsen zich toe op: • sociale cohesie • het verhogen van de toegankelijkheid van voorzieningen, via interculturalisering • de participatie van etnisch-culturele minderheden aan het lokale beleid • beeldvorming over etnisch-culturele diversiteit en het verhogen van het maatschappelijk draagvlak voor een lokaal diversiteitsbeleid Meer uitleg over de werking van de integratiesector kan u vinden op de website van het ondersteuningscentrum van de integratiesector, namelijk het Vlaams Minderhedencentrum: www.vmc.be

17

18

2.3.1 Integratiediensten Volgende gemeenten in Oost-Vlaanderen hebben een integratiedienst (en -werking): Aalst, Gent, Lokeren, Ronse, Sint-Niklaas, Temse, Zele. In Hamme is er een integratiewerking binnen het OCMW. De integratiedienst Gent heeft als grootstedelijke dienst een uitgebreide werking. Naast de Centrale Werking, de thematische werking Werk en Onderwijs en het projectteam Samenleven in Diversiteit, telt de Integratiedienst 3 verschillende pijlers: • Pijler Rechtspositie, waarbij het team Rechtspositie de regelgeving opvolgt omtrent verblijf & nationaliteit en antidiscriminatie. Het team probeert deze regels in hanteerbare rechten en plichten te vertalen. • Pijler Diversiteit telt drie teams waaronder het Team Vorming dat stadsdiensten en stadsgerelateerde diensten in Gent laat kennis maken met de etnisch-culturele diversiteit, het Team Sociaal Tolken en Vertalen dat de communicatie bevordert door sociaal tolken en vertalers ter beschikking te stellen (zie Tolk- en Vertaalservice Gent) en het Team Contactpunt Integratie, dat door zijn actieve info- en doorverwijsfunctie het knooppunt vormt tussen de dienstverlening en de bevolking van de stad Gent. • In de Pijler Participatie en Inspraak brengt het Team Participatie en Inspraak verschillende groepen samen. Het team bevordert de deelname aan acties en de inspraak bij het beleid. Via het forum Agora wordt het opzetten van nieuwe acties (netwerkprojecten) gestimuleerd. Integratiedienst Gent, Centrale Werking Kaprijkestraat 12, 9000 Gent · tel. 09 265 76 76 · fax 09 265 76 70 [email protected] · www.gent.be/integratiedienst openingsuren: elke werkdag van 8 tot 13 u en van 14 tot 16.30 u. De concrete gegevens van de andere Oost-Vlaamse integratiediensten zijn Stedelijke Integratiedienst Aalst Onderwijsstraat 1, 9300 Aalst · tel. 053 73 23 32 of 35 (Jente) · fax 053 73 23 39 [email protected]; of [email protected] Verantwoordelijken:Lieve Vanden Eekhout OCMW Hamme Sociale Dienst Hospitaalstraat 24–26, 9220 Hamme · tel. 052 47 55 86 [email protected] · Verantwoordelijke: Christine Drieghe

Stad Lokeren - Dienst Inburgering Groentemarkt 1, 9160 Lokeren · tel. 09 340 94 28 [email protected] · Verantwoordelijke: Ellen Fierens Stedelijke Integratiedienst Ronse Grote Markt 12, 9600 Ronse · tel. 055 23 28 44 · fax 055 23 27 18 [email protected] · Verantwoordelijke: Luc.Balcaen Dienst Preventie en Samenleving Sint Niklaas Parkstraat 16, 9100 Sint-Niklaas tel. 03 760 92 45 (Anne) of 41 · fax 03 760 92 48 Verantwoordelijke: Anne Vandevijvere · [email protected] Gemeentelijke Integratiedienst Temse Kamiel Wauterstraat 9, 9140 Temse · tel. 03 710 12 56 · [email protected] Verantwoordelijke: Ann Scholliers Integratiedienst Zele Markt 50, 9240 Zele · tel. 052 45 98 10/36 · fax 052 45 98 37 [email protected] · Verantwoordelijke: Sabine Vanvaerenberg

2.3.2 Integratiecentra In Oost-Vlaanderen zijn er twee particuliere integratiewerkingen met een uitgebreid interculturaliseringsaanbod, namelijk: Intercultureel netwerk Gent (ING vzw) en het Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice). Intercultureel Netwerk Gent vzw (ING vzw) Intercultureel Netwerk Gent vzw is het integratiecentrum van Gent. Onder de activiteiten vallen o.a. opvoedingsondersteuning voor Turkse gezinnen (het ouder & kind programma), informatiereeksen voor mensen zonder papieren (Samenleven en oriënteren of SenO) en sociale cohesie projecten in verschillende wijken van Gent. Ook ING vzw heeft een Team Interculturaliseren waar men terecht kan voor vorming en procesbegeleiding. Ten slotte zetelt Intercultureel Netwerk Gent vzw ook in Gentse en Vlaamse overlegstructuren om de belangen van de doelgroep te verdedigen. Intercultureel Netwerk Gent vzw Dok Noord 7, 9000 Gent · tel. 09 224 17 18 · fax 09 224 17 08 [email protected] · www.ingent.be

19

20

Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice) ODiCe vzw is een autonoom provinciaal integratiecentrum voor het werkingsgebied Oost-Vlaanderen, uitgezonderd Gent. Het werkingsgebied van Odice wordt opgedeeld in 3 regio’s, met elk een regiohuis: Waasland, met regiohuis in Sint-Niklaas, Schelde en Dender, met regiohuis in Dendermonde, Vlaamse Ardennen en Meetjesland, met regiohuis in Ronse. Op de centrale zetel in Gent heeft het Team Interculturalisering een aanbod van advies, vorming en procesbegeleiding. Bij het team rechtspositie kunnen eerstelijndiensten, hulpverleners en vrijwilligers terecht voor informatie en vorming over de juridisch-administratieve problemen waarmee etnisch-culturele minderheden ( en meer in het bijzonder de mensen met een precair of zonder verblijfsstatuut) te maken krijgen. Er is ook een specifieke dienstverlening met betrekking tot de toegankelijkheid van medische zorgverlening voor mensen met een precair of zonder verblijfsstatuut. Ook woonwagenbewoners vinden hun aanspreekpunt binnen dit team. Beide centrale teams verhogen met hun bijdrage de toegankelijkheid van de openbare dienstverlening. Odice vzw - Algemeen Dok Noord 4 gebouw 25, 9000 Gent · tel. 09 267 66 48 · fax 09 223 75 46 [email protected] · www.odice.be Odice vzw - Regiohuis Waasland Regenteiplein 8, 9100 St-Niklaas · tel. 03 771 68 75 · fax 03 771 68 75 [email protected] Odice vzw - Regiohuis Schelde en Dender Lindanusstraat 26, 9200 Dendermonde · tel. 052 21 08 51 · fax 052 21 08 51 [email protected] Odice vzw - Regiohuis Vlaamse Ardennen en Meetjesland A.L. Vanhovestraat 43a, 9600 Ronse · tel. 055 20 73 19 · fax 055 20 67 95 [email protected]

2.4 Netwerkontwikkeling en participatie 2.4.1 Federaties en Verenigingen van etnisch-culturele minderheden Ze worden ook wel eens verenigingen van allochtonen of zelforganisaties genoemd. Er zijn tal van lokale verenigingen en enkele Federaties (koepelorganisaties) gehuisvest in Oost-Vlaanderen.

Verenigingen van etnisch-culturele minderheden hebben een aantal belangrijke maatschappelijke functies. We kunnen hierbij denken aan functies zoals ontmoeting en gemeenschapsvorming, educatie, dienstverlening, verantwoordelijkheid opnemen, omgaan met democratische beslissingsprocedures, verhogen van maatschappelijke weerbaarheid, belangenverdediging. Het zijn doelstellingen, thema’s, activiteiten en acties die zij zelf kiezen en opnemen en die van betekenis zijn voor de groep zelf en voor de omgeving. Verenigingen van etnisch-culturele minderheden kunnen een belangrijke rol spelen om ouderen van hun etnische gemeenschap te bereiken en toe te leiden naar een zorgvoorziening, aangezien ze de ouderen en hun netwerk kennen! We bespreken hier de Oost-Vlaamse Federaties en de moskeeën. Het is evident dat niet alle allochtone ouderen aangesloten zijn bij een vereniging, moslim of praktiserende moslims zijn. Bovendien is de ene vereniging of moskee de andere niet: ze zijn vaak georganiseerd op basis van nationaliteit en ideologische en/of islamitische strekking. Wil men dus bijvoorbeeld alle Turkse ouderen uit de buurt bereiken, dan moet men zich niet alleen tot de moskee of tot één vereniging wenden.

2.4.1.1 Federaties Naast tal van lokale verenigingen zijn er 5 federaties die in Oost-Vlaanderen actief zijn: Afrikaans Platform Oost-Vlaanderen (APOV) Elyzeese Velden 76, 9000 Gent · tel. 0484 96 71 37 CDF vzw – Federatie van Turkse Vooruitstrevende Verenigingen Afrikalaan 301, 9000 Gent · tel. 09 228 90 55 · fax 09 239 94 61 [email protected] · www.cdfvzw.be FMV – Federatie van Marokkaanse Verenigingen Pannestraat 1, 9000 Gent · tel. 09 330 55 29 www.marokkaansefederatie.be FZO Vlaanderen – Federatie van Zelforganisaties in Vlaanderen Tolhuislaan 84 A, 9000 Gent · tel. 09 235 26 30 · fax 09 235 26 39 [email protected] V.O.E.M. – Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims Blazoenstraat 9 A, 9000 Gent · tel. 09 324 63 43 · [email protected]

21

22

Een aparte constructie is AGORA, een Gents netwerk tussen de zojuist vernoemde koepelverenigingen, het stadbestuur van Gent, het opbouwwerk en het integratiecentrum. Het netwerk wil de participatie en inspraak van de Gentse etnisch-culturele gemeenschappen verhogen. AGORA, Participatie en inspraak Kaprijkestraat 12, 9000 Gent · tel. 09 265 76 95 · fax 09 265 76 70 [email protected] · www.agora-gent.be Meer info over het verenigingsleven van etnisch-culturele minderheden kan men vinden op de website van de het Minderhedenforum: www.minderhedenforum.be. Ook kan u de integratiedienst van uw Stad of gemeente contacteren om een overzicht te krijgen van lokale allochtone verenigingen.

2.4.1.2 Moskeeën In Oost-Vlaanderen vormen momenteel de ouderen uit Turkije en de Maghreb de belangrijkste groep van de allochtone ouderen. Wegens het feit men in moskeeën heel wat van die allochtone ouderen kan vinden en omdat moskeeën nog erg onbekend blijven bij de dienst- en zorgverlening voor ouderen, lijkt het wenselijk om even stil te staan bij deze religieuze ontmoetingsplaatsen. In Aalst, Gent, Hamme, Lebbeke, Lokeren, Ronse, Sint-Gillis-Waas, SintNiklaas, Temse, Waasmunster, Zele en Zelzate zijn één of meerdere moskeeën te vinden. Een overzicht van alle moskeeën in Oost-Vlaanderen kan men ook vinden in de brochure ‘Bezoek eens een moskee … Moskeeën en moslims in Oost-Vlaanderen’ (Provincie Oost-Vlaanderen, 2006, 40 blz.), die u kan bestellen bij de provincie Oost-Vlaanderen (www.oost-vlaanderen.be).Voor meer info over moskeeën in uw stad of gemeente of om een bezoek te brengen, kan je terecht bij Odice, Agora of UMIVO: • Odice (moskeeën van Oost-Vlaanderen, min regio Gent) · [email protected], 03 771 68 75 · [email protected], 055 20 73 19 · [email protected], 052 21 08 51 • Agora (moskeeën van regio Gent) Strategisch project levensbeschouwing - [email protected], 09 265 77 00 • UMIVO Unie van Moskeeën en Islamitische Verenigingen van Oost-Vlaanderen, 09 348 82 99

2.4.2 Samenlevingsopbouw Opbouwwerk doet samen met groepen een appel op overheden en openbare instanties die beslissingen kunnen nemen over het betreffende probleem. Zij

worden benaderd om een nieuw beleid te ontwikkelen of het bestaande bij te sturen. Samenlevingsopbouw is actief in wijken, dorpen, gemeentes, regio’s, de provincie. Centraal staan de mensen en hun gemeenschappelijke, gedeelde noden en problemen. Hoe zij die ervaren en uitleggen. Mensen worden samengebracht en gemobiliseerd binnen een concreet project. Opbouwwerkers ondersteunen hen om zich in groep stap voor stap te organiseren. Dat wat de mensen zelf weten en kunnen is het vertrekpunt. Samenlevingsopbouw stimuleert mensen om hun stem te laten horen en mee op zoek te gaan naar mogelijke oplossingen voor de noden en knelpunten die ze ervaren. Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw Sint-Jacobsnieuwstraat 50, 9000 Gent · tel. 09 265 84 70 · fax 09 265 84 79 [email protected] www.samenlevingsopbouw.be Samenlevingsopbouw Gent vzw Dok Noord 7, 9000 Gent · tel. 09 223 95 15 · fax 09 239 96 72 [email protected] · www.samenlevingsopbouw.be

2.5 Tolk- en Vertaaldiensten Tolk- en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen. De sociale tolk- en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen werd opgericht in september 1999 en biedt aan diensten, voorzieningen en instellingen sociaal tolken en vertalers aan om hun hulp-/dienstverlening aan anderstaligen te optimaliseren. Anderstaligen zelf kunnen niet rechtstreeks een beroep doen op de sociale tolk- en vertaalservice. Deze voorzieningen en instellingen moeten gelegen zijn binnen het grondgebied van de provincie Oost-Vlaanderen min de regio Groot Gent. Er wordt enkel getolkt ter plaatse en bij voorkeur tijdens de kantooruren .Sociaal tolken bij crisissituaties is niet voorzien. Er kan enkel getolkt worden voor intakegesprekken, advies en info, hulpverleningsgesprekken, therapie etc. Voor sociaal vertalen komen uitsluitend officiële documenten of documenten die de cliënt van de voorziening in staat moeten stellen om zijn/haar rechten te laten gelden , in aanmerking( allerlei actes van burgerlijke stand, diploma’s, rijbewijzen etc.) Tot op heden kunnen de voorzieningen en instellingen gratis gebruik maken van deze service.

23

24

De provinciale tolk en vertaalservice zorgt voor: • het aanmaken van een adressenbestand vertalers-tolken niet-courante talen, • het contacteren van de nodige vertalers-tolken, • de betaling van de prestaties • behandelen van klachten van tolken of hulpverleners. Tolk- en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen. Provinciaal Administratief Centrum W. Wilsonplein 2, 9000 Gent · tel. 09 267 71 44 · fax 09 267 71 97 [email protected] · www.oost-vlaanderen.be Tolk- en Vertaalservice Gent (TGV) De Tolk- en Vertaalservice Gent (TGV) is een sociale tolkendienst die sinds 2001 aan voorzieningen sociaal tolken en vertalers aanbiedt om hun hulp-/ dienstverlening aan anderstaligen te optimaliseren binnen hun inclusief diversiteitsbeleid. De tolkendienst wordt grotendeels gesubsidieerd door Stad Gent en het OCMW. Enkel organisaties die een samenwerkingsakkoord met TGV afgesloten hebben kunnen van de diensten van TGV genieten. Bovendien moet de organisatie werkzaam zijn binnen groot Gent en in de social profit. De dienst verlening van TGV vzw is eveneens uitgebouwd op het tolken ter plaatse. Dit houdt in dat TGV geen sociaal tolken kan voorzien in crisissituaties, noch in het weekend of ’s nachts. Tolk- en Vertaalservice Gent Wolterslaan 16, 9000 Gent · tel. 09 235 29 63 (tussen 9 en 12u) www.tgvgent.be/contact · [email protected] De Vlaamse Tolkentelefoon Voor korte telefonische gesprekken kan je een tolk aanvragen bij de Vlaamse Tolkentelefoon (www.vlaamsetolkentelfoon.be of tel. 02 208 06 10).

2.6 Het sociaal-economisch streekontwikkelingsbeleid: de Regionaal Economisch en Sociale Overlegcomités (RESOC’s) en de Sociaal-Economische Raden van de Regio (SERR’s) De RESOC’s organiseren en ondersteunen het overleg tussen de sociale partners en de lokale overheden (steden, gemeenten en provincies) in de verschillende regio’s. Oost-Vlaanderen is ingedeeld in vier RESOC’s: Gent en rondom Gent, Meetjesland- Leiestreek&Schelde, Waas&Dender, en Zuid-OostVlaanderen. Deze adviesverlenende comités op vlak van socio-economische

aangelegenheden zijn eveneens verantwoordelijk voor het opmaken van het streekpact. Daarnaast zijn er ook vier SERR’s voor het sociaal-economisch overleg tussen vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers. De SERR’s hebben een specifieke adviesbevoegdheid voor werkgelegenheidsmateries met belang voor de betrokken regio. Meer informatie over het sociaal-economisch streekontwikkelingsbeleid vindt u op www.werk.be/beleid/subregionaal. Als organisatie kan men voor het voeren van een divers personeelsbeleid een beroep doen op financiële ondersteuning vanuit de Vlaamse overheid (Vlaams Minister van Werk) (zie verder) en tevens op gratis adviesverlening van de projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit verbonden aan de verschillende RESOC/SERR’s binnen de provincie. De projectontwikkelaar bekijkt samen de mogelijkheden, geeft begeleiding en ondersteuning, en onderhoudt nauwe contacten met partners: diversiteitsconsulenten binnen de vakorganisaties, sectorconsulenten, jobcoaches bij de VDAB en derden, jobkanaalconsulenten van Voka, Unizo en Verso, toeleiders van de zelforganisaties (allochtonen en arbeidsgehandicapten), …

2.7 Volwassenenonderwijs Vormingsleergang voor Sociaal en pedagogisch Werk – Gent vzw (VSPW) VSPW Gent is een centrum voor volwassenenonderwijs (CVO). Dit betekent dat het centrum buiten het klassieke (dag-)onderwijs staat en zich richt op een breed volwassen publiek. Binnen VSPW-Gent biedt Balans/Aan Boord vormingsprogramma’s en begeleiding m.b.t. interculturaliseringen en diversiteit op maat aan. De voorgestelde inhouden zijn basisvoorstellen die in onderling overleg verder verfijnd worden. Begeleiders van VSPW/Balans hebben zowel ervaring in het werkveld als ervaring met het doorgeven van hun expertise. Vormingsleergang voor Sociaal en Pedagogisch Werk/Balans Edgard Tinelstraat 92, 9040 Gent (Sint-Amandsberg) tel. 09 218 89 39 · fax 09 229 32 55 · [email protected] Vormingplus Vormingplus is de roepnaam die werd gekozen voor de ‘regionale volkshogescholen’. Vlaanderen telt 13 erkende en gesubsidieerde Vormingplus-centra, waarvan er 3 in Oost-Vlaanderen gelegen zijn die instaan voor de regio GentEeklo, Waas en Dender en Vlaamse Ardennen. Elk centrum legt hierbij andere beleidsaccenten.

25

26

Meer weten over de Vormingplus-centra of het sociaal-cultureel volwassenenwerk: www.vormingplus.be www.socius.be – het steunpunt voor sociaal-cultureel volwassenenwerk www.fov.be – de federatie van organisaties voor volksontwikkelingswerk

2.8 Particuliere consultants - procesbegeleiders Er zijn ook een aantal privé initiatieven (vaak éénpersoonsorganisaties) die advies, coaching, vorming, procesbegeleiding aanbieden rond het diversiteitsbeleid in een organisatie. Diversito Diversito is een consultants- en trainersbureau in ‘people management’ en heeft ondertussen jaren ervaring in het leiden en begeleiden van diversiteitsprocessen. Diversito beseft dat elke organisatie haar eigenheid heeft, waardoor met individuele trajecten wordt gewerkt. Het personeelsbestand, de verschillende dienstverleningen en de communicatie horen bij de mogelijkheden van een begeleiding. Diversito Alain De Bruyne · tel. 0473 45 11 57 · [email protected] · www.diversito.be Lemniskaat Katelijn Van Horebeek is de vrouw achter Lemniskaat en was medewerker van het Vlaams Minderhedencentrum waar ze samen met de interprovinciale werkgroep ‘Interculturalisering van de ouderenzorg’’ instond voor de bundeling van expertise en voor het ontwikkelen van nieuwe initiatieven. Ze is tevens auteur van ‘Een open deur voor elke kleur. Werken aan de toegankelijkheid van het CAW voor etnisch-culturele minderheden’(2004). Lemniskaat Katelijn Van Horebeek Sint-Elooistraat 61, 9820 Merelbeke · tel. 0478 36 44 12 [email protected] · www.lemniskaat.be Luc Vande Walle Luc Vande Walle is al meer dan 25 jaar communicatiespecialist, met ervaring in vooral diversiteit en interculturaliteit. U kan bij hem terecht voor advies, begeleiding en trainingen.

Luc Vande Walle Zelfstandig trainer Groenewandeling 19 · 9031 Drongen · tel. 09 227 37 60 · gsm 0498 85 82 85 [email protected] · www.lucvandewalle.be

3. Het interculturaliseringsaanbod Hieronder geven we u een overzicht van organisaties in Oost-Vlaanderen die ondersteuning kunnen bieden en welk specifiek interculturaliseringsaanbod ze in petto hebben. We hebben het aanbod onderverdeeld in vormingsmateriaal, vorming en training, procesbegeleiding, vertalen en tolken en financiële ondersteuning. Voor de participatie en de toeleiding van etnisch-culturele minderheden, verwijzen we naar de organisaties die worden vermeld in het vorig hoofdstuk bij ‘Netwerking en participatie’. Binnenkort zal deze gids ook online beschikbaar zijn op de provinciale website (www.oost-vlaanderen.be). Niet het minst omdat het op deze manier mogelijk is om de wijzigingen in het interculturaliseringsaanbodop de voet te volgen.

3.1 Vormingsmateriaal 3.1.1 Vormingsmateriaal m.b.t. allochtone ouderen 3.1.1.1 Documentaires Er zijn heel wat boeiende documentaires over de eerste generatie allochtone ouderen te ontlenen in het Wereldcentrum Wereldcentrum – Steunpunt voor Mondiale Vorming in Oost-Vlaanderen Voldersstraat 1 (ingang via Paddenhoek), 9000 Gent tel. 09 233 75 46 · [email protected] · www.wereldcentrum.be Openingsuren: alle werkdagen van 9 tot 17 u ‘Oud worden … waar dan ook!’ • Wie? Opdrachtgever: Provincies Oost-Vlaanderen, Limburg en Antwerpen en de Brusselse Welzijnsraad, uitvoerder: Tjhoi Ng Sauw • Realisatiedatum? 2007 • Duur? 19’ • Taal? Ondertiteling Nederlands; Grieks, Frans en Arabisch gesproken • Inhoud: Deze recente documentaire laat ouderen van 4 uiteenlopende etnischculturele origine en hun kinderen of andere sleutelfiguren in hun omgeving aan het woord. Turkse, Marokkaanse, Griekse en Congolese ouderen leggen samen met hun

27

28

kinderen een emotionele getuigenis af. Via de vragen: ‘Hoe zou u oud willen worden hier in België?’ ‘Wat zou u doen indien uw kinderen de zorg voor u niet meer zouden kunnen opnemen?’ ‘Waar maakt u zich bezorgd om?’ ‘Welke mogelijke oplossingen ziet u?’ ‘Hoe ziet uw ideale oude dag eruit?’, getuigen zij over hun ervaringen om oud te worden in een land waar ze niet geboren zijn. Met hun uitspraken geven zij ons een unieke inkijk in hoe zij hun oude dag of het oud worden hier ervaren: ‘Oud worden is oud worden, waar dan ook’, ‘Als je niet meer in staat bent voor jezelf te zorgen, geef je jezelf over’, ‘Het huis is niet volledig zonder oma’ en ‘Het personeel (van het rustoord) is lief voor mij, maar het voelt als in een gouden kooi’. Een aantal belangrijke thema’s waar allochtone ouderen mee worstelen in Vlaanderen en Brussel, komen hierbij aan bod: de drempels, zowel financieel als emotioneel, die ouderen ervaren in de toegang van het zorgaanbod; de onuitgesproken verwachtingen naar de eigen kinderen en de moeilijkheid voor de kinderen om hierop in te gaan; de wederzijdse onbekendheid langs de kant van de aanbieder van de zorg en de allochtone ouderen zelf. ‘Ontheemding is’ • Wie? Opdrachtgever: Kardelen vzw, regisseur: Rabia Kaçar • Realisatiedatum? 2003 • Duur? 35’ • Taal? Ondertiteling Nederlands, Turks gesproken • Inhoud: De regisseur, Rabia Kaçar, volgt een groep Turkse migranten bij hun jaarlijkse reis naar Turkije. Het thema ‘arbeidsmigratie van de Turkse gemeenschap in Vlaanderen’ wordt ruimer behandelt dan enkel het oud worden in een land waar men niet geboren is. Deze reportage toont de verwachtingen, de ontgoochelingen en moeilijkheden van Turken die naar België gekomen zijn als arbeidsmigrant. Zij spreken openhartig over het gebrek aan aanvaarding dat zij gevoeld hebben in het gastland, maar ook over het niet meer aanvaard worden als volwaardige Turken in hun land van oorsprong en hoe dit ‘tussen twee stoelen vallen’ hen een gevoel van nergens behoren, of ontheemding, bezorgt. De reportage eindigt met een gedicht op muziek, waarin de geschetste problematiek op een rake manier getypeerd wordt. ‘Oost West … waar thuis best???’ • Wie? Federatie van Vooruitstrevende Turkse Verenigingen vzw, regisseur: Bülent Gürleli • Realisatiedatum? 2000

• Duur? 35’ • Taal? Ondertiteling Nederlands; Nederlands en Turks gesproken • Inhoud: Belicht het verhaal van 2 Turkse families (Cifteoglu en Capa) waarin ze hun migratie vanuit respectievelijk Istanbul en Emirdag tijdens de jaren ‘60 herbeleven en dit confronteren met hun huidige levenssituatie in Vlaanderen (Gent). Deze productie belicht niet alleen het beleven van de migratie, maar gaat ook over de verschillen tussen generaties en de verhouding tussen ‘Europese’ en ‘echte’ Turken. Maakt deel uit van het project ‘Herinneringen’ ‘Ouder worden in den vreemde’ • Wie? Nederlandse Programma Stichting • Realisatiedatum? 1996 • Duur? 25’ • Taal? Ondertiteling Nederlands, Turks gesproken • Inhoud: Getuigenissen van Turkse ouderen over hun ervaringen om oud te worden in een land (Nederland) waar ze niet geboren zijn. Vooral het zogenaamde ‘terugkeerdilemma’’ (‘keer ik terug of niet?’) en het ‘zorgdilemma’ (‘wie zal er voor mij zorgen op mijn oude dag?’) komen hier duidelijk naar voor. Maakt deel uit van het voorlichtingspakket ‘Ouder worden in Vlaanderen/ Brussel’ ‘Oud worden ver van huis’ • Wie? Nederlandse televisie • Realisatiedatum? 1993 • Duur? 30’ • Taal? Ondertiteling Nederlands, Nederlands en Engels gesproken • Inhoud: Migratie is geen fenomeen dat zich beperkt tot wat wij er in het Westen vaak van denken. Als we het hebben over migratie wordt immers vaak of enkel gedacht aan de immigratie van de arbeidsmigranten, vluchtelingen en asielzoekers van overal in de wereld naar hier. Te weinig wordt stilgestaan bij het feit dat dit proces ook in omgekeerde richting gebeurde en gebeurt. Zoals in de situatie van Nederlandse migranten die na de puinhopen van de tweede wereldoorlog op zoek gaan naar een beter bestaan in Australië of NieuwZeeland. De reportage, gedraaid door de Nederlandse televisie, laat ons deze kant van de migratie zien. Het toont aan hoe migratie iedereen voor dezelfde dilemma’s

29

30

plaatst en hoe oud worden in een context ver van huis, zeker niet altijd evident is. De taal van het gastland, in dit geval het Engels, wordt niet aangeleerd of uitgewist door de processen van het ouder worden op zich. Hoe ouder men wordt, hoe groter het heimwee naar het land van oorsprong wordt. Dit uit zich op de meest verschillende domeinen, zoals voeding, muziek, cultuur, … Het terugkeerdilemma doet zich net zo goed voor bij deze migranten, net zoals we het kennen bij de migranten die zich, in de hoop op een betere toekomst, in ons land zijn komen settelen. Geen van beiden had zich ooit een voorstelling kunnen maken hoe het zou zijn om in dat gastland ook oud te worden. De uitdagingen waarvoor deze ouder wordende Nederlandse migranten in Australië staan zijn ook voor autochtone Belgen herkenbaar. De reportage werkt inzicht in de hand over het ouder worden in een migratiesetting en de moeilijkheden hierbij.

3.1.1.2 Aanbevolen literatuur ‘Gids voor een interculturele ouderenzorg’, De Acht/Prisma, Borgerhout, 2008, 53 blz. Het Antwerps integratiecentrum De Acht en het Antwerps provinciaal integratiecentrum Prisma ontwikkelden een handige gids voor de interculturalisering van de ouderenzorg. De gids kan u downloaden op de nieuwe thematische website over interculturalisering van de zorgsector van De Acht: www.de8.be ‘Ouderen van vreemde herkomst in het Vlaamse Gewest. Origine, sociaaldemografische kenmerken en samenstelling van hun huishouden’ , Edith Lodewijckx, Studiedienst van de Vlaamse Regering, Brussel, 2007, 71 blz. In dit kwantitatief onderzoek kan u het aantal ouderen naar herkomst, leeftijd en geslacht in het Vlaams Gewest vinden Dit rapport toont bovendien aan dat de zogenaamde arbeidsmigranten die 60 jaar en meer zijn, komende uit Zuid-Europa (Italië, Spanje, Griekenland en Portugal), Turkije en Noord-Afrika (Marokko, Algerije en Tunesië) zich onderscheiden van autochtone ouderen inzake sociaaldemografisch profiel en wensen en verwachtingen aangaande hulp op de oude dag. Het rapport sluit af met enkele aandachtspunten voor het beleid zoals de uitbouw en het bekend maken van de professionele thuiszorg, de welzijns- en de zorgvoorzieningen, het verhogen van de draagkracht van de mantelzorgers, het opvangen van nieuwkomers van 65 jaar en ouder en het monitoren van personen van vreemde herkomst. U kunt het volledige rapport downloaden in pdf-formaat: www.aps.vlaanderen/statistiek:publicaties

‘Zorg voor allochtone ouderen’, David Talloen, Mechelen, Kluwer, 2007, 144 blz. ‘Zorg voor allochtone ouderen’ is een weerslag van de opgedane ervaringen in het werken met allochtone ouderen in Vlaanderen en Brussel. Naast het schetsen van de maatschappelijke positie van allochtone ouderen wil dit boek aantonen waarom ze een risicogroep dreigen te worden. Maar het wil vooral mogelijke oplossingen aanreiken. Dit wordt zowel gedaan op het niveau van het individu,van de organisatie, als van het beleid. Deze publicatie wil bruggen bouwen en is een uitstekend handboek voor wie wil werken aan de interculturalisering van onze dienst- en zorgverlening voor ouderen. Prijs 13,80 EUR (verzendkosten € 1,38) Bestellen Provincie Oost-Vlaanderen Dienst Maatschappelijke participatie Team Insluiting en Diversiteit Provinciaal Administratief Centrum W. Wilsonplein 2, 9000 Gent · tel. 09 267 71 46 · fax 09 267 71 97 [email protected] · www.oost-vlaanderen.be

3.1.1.3 Relevante websites Naast de websites van bovenvermelde organisaties kan u eveneens nuttige info vinden op volgende websites: www.diversiteitswijzer.be www.interculturalisering.be www.verbalvision.be www.vmc.be

3.1.2 Vormingsmateriaal m.b.t. interculturaliteit en diversiteit In het documentatiecentrum van het Wereldcentrum heeft men ook heel wat materialen (literatuur, educatieve koffers, tentoonstellingen, …) m.b.t. discriminatie, diversiteit, beeldvorming zoals de tentoonstelling ‘Discriminatie Gestript’, het Diversiteitsparcours, de Diversiteitstentoonstelling en de diversiteitskwis. Contactgegevens Wereldcentrum: zie ‘Vormingsmateriaal m.b.t. allochtone ouderen’

31

32

3.2 Vorming en training 3.2.1 Vorming en training m.b.t. allochtone ouderen Intercultureel Netwerk Gent (ING) en Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice) De twee Oost-Vlaamse integratiecentra, Intercultureel Netwerk Gent (ING) en Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice), hebben heel wat ervaring opgebouwd met het werken voor en met allochtone ouderen. Op basis van deze ervaringen hebben zij een Workshop ‘Zorg voor allochtone ouderen’ ontwikkeld. Samen met de aanvragende organisatie wordt gekeken hoe die het best kan aansluiten bij de vraag. • Werkvorm: Interactieve methodiek met de nodige oefeningen, praktijkvoorbeelden en beeldfragmenten. Er is ruimte voorzien om concrete situaties te bespreken en praktijkgebonden advies te geven. • Beschrijving: Een training voor alle organisaties die zich bekommeren over het welzijn van allochtonen ouderen. We laten de deelnemers inzicht verwerken in de behoefte van de allochtone ouderen, wat zijn hun verwachtingen met betrekking tot een goede hulpverlening, hun houding ten opzichte van een rusthuis en hun pendelwens naar het land van herkomst. Verder behandelen we de invloed van migratie op de mens en de psychische en gezondheidsproblemen die daarmee gepaard gaan. Hierna gaan we in op de aspecten van beeldvorming en stereotypering die een invloed kunnen hebben op de omgang tussen cliënt en hulpverlener. Taal en communicatie als belangrijke factoren in de relatie hulpverlener en cliënt, komen ook aan bod. Op basis van ervaringen en getuigenissen geven we concrete informatie en tips om deze doelgroep te begeleiden. • Aantal deelnemers: max. 15 • Duur: 180 min. of 420 min. • Materiaal te voorzien door de aanvragers: Vormingsruimte, bord of flip-over, video of dvd aangesloten op een TV. • Prijs: Odice: 150 EUR (voor 3 uren) of 250 EUR (voor 7 uren). ING: 75 EUR per dagdeel (3 uur) •Contact: Voor Oost-Vlaanderen, met uitzondering van Gent: Odice vzw Joan Leeflang Dok Noord 4 gebouw 25, 9000 Gent · tel. 09 267 66 48 · fax 09 223 75 46 [email protected] · www.odice.be

Voor regio Gent: Intercultureel Netwerk Gent Elke Hooyberghs Dok Noord 7, 9000 Gent · tel. 09 224 17 18 · fax 09 224 17 08 [email protected] · www.ingent.be

3.2.2 Vorming en training m.b.t. etnisch-culturele diversiteit Er zijn heel wat organisaties die door middel van lezingen, vorming, en training werken aan de verhoging van kennis, vaardigheden en attitudes om met diversiteit constructief om te gaan. In samenspraak met de klant is een aangepast programma meestal mogelijk. De vormings- en trainingsactiviteiten kunnen dan ook verschillende thema’s omvatten zoals migratiegeschiedenis en de sociaal- economische achtergrond van bepaalde etnisch-culturele minderheden, omgaan met vooroordelen, racisme, interculturele communicatie, … Team Vorming van Intercultureel Netwerk Gent vzw (INGvzw ) ING vzw biedt twee vormingen over interculturele vaardigheden aan, namelijk ‘Op ‘t eerste gezicht’ en ‘Anders bekeken’. • Werkvorm: Na een informatief luik krijgen de deelnemers van zowel ‘Op ‘t eerste gezicht’’ als ‘Anders bekeken’’ de kans om vaardigheden te oefenen tijdens praktische oefeningen. • Beschrijving ‘Op ’t eerste gezicht’: Een vorming voor mensen die weinig of geen ervaring hebben met etnischculturele minderheden. Hierin wordt algemene informatie gegeven over de migratiegeschiedenis en de socio-economische context waarin de doelgroep leeft. Vervolgens wordt een praktische leidraad gegeven om de werking van een organisatie beter af te stemmen op de noden van etnisch-culturele minderheden. Dat gebeurt aan de hand van advies over interculturele communicatie, werken met tolken, aandachtspunten en een overzicht van de sociale kaart. • Beschrijving ‘Anders bekeken’: Deze vorming is eerder gericht op mensen die wel al wat ervaring hebben met etnisch-culturele minderheden. Ze kan ook gecombineerd worden met de vorming Op ’t eerste gezicht, in een volledige vormingsdag. Hierin gaan we dieper in op interculturele communicatie en bekijken we ook hoe je de doelgroep beter kan bereiken en informeren. Vervolgens gaan we ook in op beeldvorming, in je eigen communicatie en in de algemene media. • Aantal deelnemers: max. 15 • Duur: 3 uur of langer, naargelang de vraag.

33

34

• Materiaal te voorzien door de aanvragers: Beamer en laptop (indien nodig) flappenbord en stiften, ruim lokaal met de mogelijkheid om in subgroepjes te werken.. • Prijs: 75 EUR per dagdeel (3 uur) • Contact: Elke Hooyberghs of Emke Dierickx Intercultureel Netwerk Gent vzw Dok Noord 7, 9000 Gent · tel. 09 224 17 18 · fax 09 224 17 08 [email protected] Team Interculturalisering van het Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice) ODiCe biedt 4 workshops aan: ‘Aspecten van de Islam’, ‘Migratiebeleving’, ‘Interculturele competenties in de hulpverlening’ en ‘Coachend leiderschap in een multicultureel samengesteld team’. • Werkvorm: Informatief, interactief, oefeningen, praktijkvoorbeelden, beeldfragmenten en rollenspelen. • Beschrijving ‘Aspecten van de Islam’ Een vorming voor mensen die meer willen weten over de islam, en meer specifiek hoe de oudere migranten hier in België de islam beleven. Onderwerpen zoals hun kijk op gangbare opvoeding, rouwbeleving, relatievorming en voeding, komen ook aan bod. • Beschrijving ‘Migratiebeleving’ Deze vorming is vooral gericht op mensen die meer willen weten over de geschiedenis van de migratie en de invloeden die de migratie op mensen heeft. Ze kan gecombineerd worden met een basisvorming ‘Interculturele competenties in de hulpverlening’. • Beschrijving ‘Interculturele competenties in de hulpverlening’ Om hulpverleners houvast te bieden in de interpretatie van het cliëntengedrag worden o.a. de visies op hulp(behoevendheid) en gezondheid, aspecten van religie, gewoonten en traditie en andere factoren die invloed hebben op de hulpverlening en op het cliëntsysteem behandeld. In hoofdzaak is de training erop gericht de vaardigheden van de hulpverleners te versterken om op een adequate manier om te gaan met nieuwe situaties. De training houdt rekening met en speelt in op de professionele ervaring van de deelnemers. Beschrijving ‘Coachend leiderschap in een multicultureel samengesteld team’ Een (liefst) 2-daagse training voor middenkaders uit de thuiszorg. De vorming gaat over hoe men als middenkader met de multiculturele diversiteit in de personeelsploeg en met multiculturele diversiteit op de werkvloer van dat personeel kan omgaan. De eerste dag wordt vooral gewerkt aan inzichten over coachend leiderschap

en interculturele competenties De tweede dag wordt voldoende tijd uitgetrokken voor het uitwisselen van eigen positieve ervaringen en begeleidermethoden om vooral ook de eigen expertise centraal te stellen en vanuit de praktijk na te denken. Er wordt ook ingegaan op zaken zoals ‘visie op hygiëne’, ‘ouder worden in Vlaanderen als immigrant’, ‘taboes en angst in verband met zorg bij sommige allochtone groepen’, … Problemen en conflicten in een multicultureel team of met klanten worden ook besproken • Aantal deelnemers: Voor de lezingen max. 100, voor de workshops en trainingen max. 15 • Duur: naargelang de vraag • Materiaal te voorzien door de aanvragers: Vormingsruimte met bord of flip-over, video of dvd aangesloten op een TV en indien nodig, beamer en laptop. Af te spreken per vorming, training, lezing. • Prijs: 150 EUR voor 3,5 uur, 250 EUR voor 7,5 uur. • Contact Voor Oost-Vlaanderen, met uitzondering van Gent: Odice vzw Joan Leeflang Dok Noord 4 gebouw 25, 9000 Gent · tel. 09 267 66 48 · fax 09 223 75 46 [email protected] · www.odice.be VSPW/Balans VSPW/Balans biedt de cursus ‘Omgaan met diversiteit’ aan, een vorming die op maat van uw organisatie wordt opgemaakt. • Werkvorm: In deze training brengen deelnemers zelf concrete ervaringen en vragen in. Ze worden getoetst aan enkele denkkaders. Via oefeningen en opdrachten worden nieuwe inzichten toegepast op de praktijk en omgezet in concrete acties en besluiten. • Beschrijving: Dit programma biedt een houvast aan wie met verschillen geconfronteerd wordt en daar problemen bij ondervindt. Omdat ook verschillen in leeftijd, milieu, sociale status, … onze gedragingen beïnvloeden focussen we niet alleen op cultuurverschillen. Het uitgangspunt in deze vorming is dat we bij interculturele contacten gaan kijken naar de interactie. Dat betekent dat we net zo goed stilstaan bij de eigen houding en de persoonlijke waarden als bij de leefwereld van de andere. Op die manier worden medewerkers vaardiger in het omgaan met mensen met een andere sociale of culturele achtergrond. Voor leidinggevenden besteden we extra aandacht aan het managen van diversiteit, op alle echelons van de organisatie.

35

36

• Aantal deelnemers: af te spreken • Duur: minimum 6 halve dagen zowel tot basismedewerkers als tot middenkaders. • Materiaal te voorzien door de aanvragers: af te spreken. • Contact: Een vraag naar een begeleiding op maat kan u schriftelijk richten aan Balans, inhoudelijke en praktische modaliteiten worden daarna in onderling overleg afgesproken. VSPW/Balans Chantal Feys Edgard Tinelstraat 92, 9040 Gent · [email protected] Vormingpluscentrum van Gent-Eeklo Vormingpluscentrum van Gent-Eeklo biedt een workshop ‘Interculturele Communicatie’ aan • Werkvorm: Vorming met cursus, rollenspel, discussie, uitwisseling van ervaringen en concretisering in eigen context. • Beschrijving: Communicatie tussen mensen van verschillende culturen is niet evident. De omgeving waarbinnen iemand opgroeit brengt een hele set van regels voort. In een zelfde situatie wordt soms een heel ander soort gedrag verwacht, naargelang de cultuur. Het ontmoeten van een andere cultuur kan aanleiding geven tot heel wat misverstanden. Deze cursus helpt de deelnemers om makkelijker te communiceren doorheen culturele barrières. We leren met respect kijken naar de wereld doorheen de bril van de andere cultuur. • Aantal deelnemers: max. 20 • Duur: 180 min. • Materiaal te voorzien door de aanvragers: Vormingsruimte, videorecorder en Lcd-projector of mogelijkheid om deze aan te sluiten. • Prijs: 125 EUR + vervoersonkosten: 0,25 EUR/km of ticket openbaar vervoer • Contact: Vormingplus-Volkshogeschool Gent-Eeklo Janusz Vanhellemont Kon. Maria-Hendrikaplein 64a, 9000 Gent tel. 09 224 22 65 · fax 09 233 76 87 info.gent.eekloormingplus.be · www.vormingplus.be/gent-eeklo

Luc Vande Walle Bij Luc Vande Walle kan men terecht voor de workshop ‘Ouderen en Interculturaliteit’. • Werkvorm: Interactieve voordracht, kadervorming voor mensen die zelf met hun leden/ cliënten aan de slag willen gaan rond thema’s die verband houden met interculturaliteit. • Beschrijving: Ouderen nemen in elke etnie, in elke cultuurgroep een belangrijke plaats in. In het programma ‘ouderen en interculturaliteit’ wil men daarop focussen. In de Westerse cultuur is er op dit moment veel te doen omtrent ouderen en productiviteit: het vooroordeel bestaat dat ouderen niet zo goed meer mee kunnen, trager zijn, … en aan de andere kant wil men ouderen langer aan het werk houden. De plaats van ouderen (en jongeren) in de samenleving en de rol die ze innemen (of zouden kunnen innemen) is een boeiend onderwerp in alle culturen. Door stil te staan bij dit onderwerp kunnen we enorm veel leren omtrent waarden en normen, houdingen om intercultureel te leren, leren omgaan met vooroordelen, samenlevingsproblemen oplossen • Doelgroep: senioren • Aantal deelnemers: max. 20 • Duur: 120 min. Verschillende sessies/modules kunnen aangevraagd worden. • Materiaal te voorzien door de aanvragers: af te spreken. • Prijs: 125 EUR + vervoersonkosten: 0,25 EUR/km vervoerskosten • Contact: Luc Vande Walle tel. 09 227 37 60 · gsm 0498 85 82 85 [email protected] · www.lucvandewalle.be

3.3 Procesbegeleiding Voor organisaties die meer diepgaandere ondersteuning wensen is er begeleiding voor interculturele trajecten op maat van uw organisatie. Uw organisatie wordt begeleid bij het planmatig doorvoeren en omgaan met veranderingen op het gebied van o.a. cliënt, aanbod en organisatiebeleid.

37

38

3.3.1 Procesbegeleiding m.b.t. interculturalisering algemeen Intercultureel Netwerk Gent vzw (ING vzw) en Oost-Vlaams Diversiteitscentrum (Odice) U kunt op het Team Interculturalisering van beide organisaties eveneens een beroep doen voor begeleiding op maat Beide teams bieden u een intensieve begeleiding op maat van uw organisatie. Ze begeleiden u bij het planmatig doorvoeren en omgaan met veranderingen. Deze veranderingen kunnen zich situeren op gebied van promotie, taal, methodieken, personeelsbeleid, denkkader, enz ... Contact Odice en ING vzw: zie ‘Vorming en training’ VSPW/Balans Ook VSPW/Balans biedt naast vorming tevens procesbegeleiding en supervisie aan. Werken met en voor kansengroepen gaat immers vaak gepaard met veranderingsprocessen en de daarbijhorende onzekerheden en weerstanden. Een externe begeleiding of supervisie kan dan soms relevant zijn. VSPW/Balans heeft ervaring met: • ondersteuning van medewerkers die werken met kansarmen/allochtonen • begeleiding van organisaties en teams die beter willen omgaan met diversiteit • coaching bij het implementeren van diversiteits(beleids)plannen Contact: zie ‘Vorming en training’ Integratiedienst Gent De Integratiedienst Gent richt zich tot volwassenen werkzaam in stadsdiensten, stadsgerelateerde diensten en andere werkingen of organisaties. Team Vorming biedt een screening van de etnisch-culturele diversiteit in een dienst/ organisatie aan. De screening bestaat uit twee delen. Enerzijds wordt aan de hand van een lijst van uitspraken en begrippen, gepeild naar de mening van de personeelsleden over een aantal thema’s die met etnisch-culturele diversiteit te maken hebben. Anderzijds is het de bedoeling dat men een beeld krijgt op het diversiteitsbeleid in de desbetreffende organisatie/dienst. Dat wordt onderzocht via een vragenlijst. Aan de hand van een bevraging bij de personeelsleden stelt het Team Vorming dan ook diverse vormingsprogramma’s op maat samen.

Integratiedienst Gent Team Vorming Wolterslaan 16, 9000 Gent tel. 09 225 76 80 en 09 250 57 95 · fax 09 225 34 78 [email protected] · (lokalen te bereiken via parking) Lemniskaat Vertrekkend vanuit een analyse van de beginsituatie van de organisatie en de vraag van de organisatie, wordt op maat gekeken wat er nodig is (advies, stappenplan, procesbegeleiding, vormingen, doorverwijzing, ...). Lemniskaat wil een antwoord bieden op vragen die bij een diversiteitsbeleid in een organisatie naar boven komen: hoe breng je dit in in je visie, je missie van je organisatie, hoe pak je dit aan met je personeel, … Lemniskaat gsm 0478 36 44 12 · [email protected] · www.lemniskaat.be Diversito Verschillende onderdelen van een organisatie kunnen worden doorgelicht. Het personeelsbestand, de verschillende dienstverleningen en de communicatie horen bij de mogelijkheden van een begeleiding. Beeldvorming, vooroordelen, interculturele communicatie, niet onderhandelbaar kader, cultuur verschillen, … zijn zaken die aan bod komen. Elke organisatie heeft haar eigenheid en er wordt hiervoor een individueel traject uitgewerkt. Diversito gsm 0473 45 11 57 · [email protected] · www.diversito.be

3.3.2 Procesbegeleiding m.b.t. divers personeelsbeleid Regionaal Economisch en Sociale Overlegcomités (RESOC’s) en SociaalEconomische Raden van de Regio (SERR’s) Vlaams Minister van Werk verleent sinds een aantal jaren financiële ondersteuning (zie verder) aan organisaties die acties ondernemen om hun personeelsbeleid te optimaliseren en zo eventuele drempels naar kansengroepen, bijvoorbeeld allochtonen, oudere werknemers (50+), arbeidsgehandicapten, kortgeschoolden, … toe te verlagen. Daarnaast wordt tevens advies verleend via de projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit verbonden aan de verschillende RESOC/SERR’s binnen de provincie. Zij geven professionele begeleiding en

39

40

ondersteuning bij het opmaken en uitvoeren van een diversiteitsplan, op maat van de organisatie. In een diversiteitsplan kunnen organisaties acties uitwerken rond de verschillende pijlers van het personeelsbeleid, bijvoorbeeld rond werving en selectie, onthaal, functioneren en evalueren van medewerkers, vorming, training, en opleiding, … Het gaat hierbij niet alleen over instroom van nieuwe medewerkers, het gaat ook over duurzame tewerkstelling van bestaande medewerkers. De opvolging van de projectontwikkelaars is gratis en er is zelfs financiële ondersteuning voorzien (zie verder). RESOC/SERR Gent en rondom Gent Seminariestraat 2, 9000 Gent · tel. 09 235 76 75 · fax 09 235 76 70 Projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit: Anne Coetsier · tel. 09 235 76 71 · [email protected] Carine De Meester · tel. 09 235 76 75 · [email protected] Johan Schmidt · tel. 09 235 76 73 · [email protected] RESOC/SERR Meetjesland-Leiestreek & Schelde Oostveldstraat 91, 9900 Eeklo · tel. 09 218 96 10 · fax 09 218 96 19 Projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit: Carine De Meester · tel. 09 218 96 16 · [email protected] Annie Serbruyns · tel. 09 218 96 17 · [email protected] RESOC/SERR Waas&Dender Meulenbroekstraat 2, 9220 Hamme · tel. 052 49 90 11 · fax 052 49 90 09 Projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit: Ria Cambier · tel. 052 49 90 13 · [email protected] Rajae Chatt · tel. 052 49 90 10 · [email protected] Femke Dewulf · tel. 052 49 90 12· [email protected] Servaas Pauwels · tel. 052 49 90 10 · [email protected] RESOC/SERR Zuid-Oost-Vlaanderen Keizersplein 42, 9300 Aalst · tel. 053 60 77 00 · fax 053 60 77 01 Projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit: Sabrina Bekaert · tel. 053 60 77 05 · [email protected] Daan Uytterhaegen · tel. 053 60 77 04 · [email protected]

3.4 Vertalen en tolken 3.4.1 Sociaal Tolken Sociaal tolken is het overbrengen van mondelinge boodschappen van een bron- naar een doeltaal op volledige en getrouwe wijze, zonder of met een minimum van eigen inbreng en dit in een sociale context. De sociale context

verwijst naar het werkingsgebied, namelijk algemene maatschappelijke voorzieningen van niet commerciële, politieke of godsdienstige aard. Sociaal tolken zijn geen conferentietolken, die simultaan tolken, bedrijfstolken of tolken voor commerciële of andere doeleinden. Sociale tolken zijn fysiek aanwezig bij het gesprek en tolken consecutief. Dit houdt in dat zij korte boodschappen in hun geheel beluisteren en dan pas tolken, meestal met behulp van aantekeningen. Sociaal tolken zijn vaak, niet altijd, native speakers die zich het Nederlands hebben eigen gemaakt. De Tolk-en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen en de Tolkendienst Gent (TGV) werken bij voorkeur met gecertificeerde tolken. Zij hebben een introductiecursus, basisopleiding en een certificeringsproef afgelegd. De deontologische code zorgt voor een goede leidraad tijdens het tolken voor zowel de gebruiker van sociaal tolken als de tolken zelf. Voor de provincie Oost-Vlaanderen min regio Gent: Tolk- en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Provinciaal Administratief Centrum W. Wilsonplein 2, 9000 Gent · tel. 09 267 71 44 · fax 09 267 71 97 [email protected] · www.oost-vlaanderen.be Voor regio Gent: Tolk- en Vertaalservice Gent Wolterslaan 16, 9000 Gent · tel. 09 235 29 63 (tussen 9 en 12 u) www.tgvgent.be/contact · [email protected]

3.4.2 Sociaal Vertalen Algemene voorzieningen kunnen bij de Tolk-en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen en de Tolkendienst Gent (TGV) officiële of informatieve documenten laten vertalen. Een officieel document • is bedoeld voor een individu • dient ter overhandiging aan een overheidsdienst • is rechtsgeldig • wordt letterlijk vertaald • wordt vertaald naar 1 taal Voorbeelden van officiële documenten zijn een geboorteakte, huwelijksakte, rijbewijs, diploma’s, …

41

42

Een informatief document • is bedoeld voor een groep burgers • dient ter verspreiding onder (een deel van) de bevolking • is informerend • wordt hertaald naar de vreemde taal • kan vertaald worden naar verschillende talen • zijn onderworpen aan de taalwetgeving Voorbeelden van informatieve documenten zijn een huishoudelijk reglement, een infobrochure, … Bovendien bezit TGV een digitale bibliotheek (TGVbib), waarbij aangevraagde informatieve teksten gezamenlijk met de vertalingen ervan online op www. tgvbib.org aangeboden worden aan meerdere hulp- en dienstverleners. Contactgegevens van de Tolk-en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen en de Tolkendienst Gent (TGV): zie ‘sociaal tolken’’

3.4.3 Leren werken met tolken De Tolk- en Vertaalservice Gent (TGV) en de Centrale ondersteuningscel Sociaal Tolken en Vertalen (COC) bieden organisaties de ‘training werken met tolken’ aan. ‘Training Werken met tolken’ is een interactieve vorming waarbij praktijk en theorie rond het werken met tolken in dienst- en hulpverlening bespreekbaar wordt gemaakt en ingeoefend. Aanbod training ‘Werken met tolken’ • Inhoud: Het inzetten van een sociaal tolk om de communicatie met anderstalige cliënten te verbeteren is voor velen een evidentie geworden. Het is echter een hele aanpassing voor vele hulp- en dienstverleners om met een tolk te werken en het gesprek verloopt toch wel anders dan met Nederlandstalige cliënten. Om de knepen van het vak te leren, misverstanden te vermijden, het gesprek met een tolk optimaal te laten verlopen, bieden COC en TGV u de mogelijkheid personeel te trainen in deze discipline die het rendement van de gesprekken aanzienlijk verbetert. • Methodiek: Een informatief luik en een interactief luik, waarin via rollenspelen het werken met tolken ingeoefend wordt. Verder krijgt u nog tips rond valkuilen en aandachtspunten. Er is voldoende tijd om in te gaan op de ervaringen van de deelnemers. • Praktisch: De training wordt op maat gemaakt door cases die de deelnemers vooraf aanbrengen. U kiest zelf de dag waarop de training kan doorgaan in uw dienst of op locatie.

U dient 1 dagdeel te voorzien (max 4 u). Er kunnen maximum 15 deelnemers deelnemen. Voor de provincie Oost-Vlaanderen: Centrale ondersteuningscel Sociaal Tolken en Vertalen (COC) Vooruitgangstraat 323/3, 1030 Brussel · tel. 02 207 97 36 [email protected] · www.sociaaltolkenenvertalen.be Voor regio Gent: Contactgegevens Tolk- en Vertaalservice Gent: zie ‘sociaal tolken’ Meer praktische informatie rond het aanvragen van sociaal tolken en vertalingen, is te vinden in de brochure ‘Hoe en waarom. Aanbevelingen over werken met tolken voor hulp- en/of dienstverleners’, gratis te verkrijgen bij de Tolk- en vertaalservice van het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen. Ook bij TGV is er een praktische handleiding te verkrijgen.

3.5 Financiële ondersteuning 3.5.1 Financiële ondersteuning m.b.t. interculturalisering algemeen Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Het provinciebestuur wil elke instelling of organisatie aanmoedigen om initiatieven op te zetten die leiden tot emancipatie en integratie van migranten, asielzoekers en vluchtelingen, of die de interculturele verstandhouding en het respect voor diversiteit kunnen bevorderen. Bij het Team Insluiting en Diversiteit van de dienst Maatschappelijke Participatie kan je terecht voor zo’n subsidie. Het kan ook voorvallen dat het Team Insluiting en Diversiteit uw aanvraag doorverwijst naar een ander team of dienst waar je in aanmerking kan komen voor financiële ondersteuning. Je voorstel moet wel aan een aantal criteria voldoen: • Je komt enkel in aanmerking voor een projectsubsidie. Het project moet dus beperkt zijn in duur, bovendien kan je maximaal drie jaar op rij subsidies krijgen voor een project. • Je project moet duidelijk waardevol zijn. Een duidelijke omschrijving is daarom belangrijk. Vergeet niet een goede timing en sluitende begroting op te geven. • Je project heeft bij voorkeur een bovenlokaal karakter. Heel lokale projecten komen enkel in aanmerking indien ze een proefkarakter hebben. Twee keer per jaar beoordeelt het Team Insluiting en diversiteit subsidieaanvragen (na 1 april en na 1 oktober).

43

44

Dienst Maatschappelijke Participatie Team Insluiting en diversiteit Provinciaal Administratief Centrum W. Wilsonplein 2, 9000 Gent · tel. 09 267 71 46 · fax 09 267 71 97 [email protected] · www.oost-vlaanderen.be

3.5.2 Financiële ondersteuning m.b.t. divers personeelsbeleid Regionaal Economisch en Sociale Overlegcomités (Resoc’s) (RESOC’s) en Sociaal-Economische Raden van de Regio (SERR’s) Een diversiteitsbeleid voeren aan de hand van een diversiteitsplan biedt een toegevoegde waarde aan personeelsbeleid en kwaliteitszorg. Een diversiteitsplan is een plan op maat van de organisatie en speelt in op de behoeften van de organisatie. Het is niet nodig om een allesomvattend lange termijnplan op te stellen om voor subsidie in aanmerking te komen: een planmatige aanpak, waarbij het doorlopen van een aantal stappen leidt tot enkele samenhangende concrete acties, volstaat. In een diversiteitsplan kunnen zowel loonkosten als werkingsmiddelen voor subsidiëring in aanmerking komen. Afhankelijk van de complexiteit, de geschatte voorbereiding en de aard van de acties kan gekozen worden voor een looptijd van 6,12, 18 of 24 maanden. De keuzemogelijkheid tussen verschillende types van diversiteitsplannen laat organisaties toe de acties die ze plannen te doseren en te faseren. Er zijn vier types diversiteitsplannen: • een instapdiversiteitsplan heeft een looptijd van minimum 6 en maximum 12 maanden. Bij de eindafrekening wordt 1/2 van de effectief gemaakte kosten terugbetaald, met een maximum van 2 500 euro. • een klassiek diversiteitsplan heeft een looptijd van minimum 12 en maximum 24 maanden. Bij de eindafrekening worden 2/3 van de effectief gemaakte kosten terugbetaald, met een maximum van 10 000 euro. • een groeidiversiteitsplan heeft een looptijd van minimum 6 en maximum 12 maanden. Bij de eindafrekening wordt 1/2 van de effectief gemaakte kosten terugbetaald, met een maximum van 2 500 euro. • verschillende organisaties samen kunnen in een clusterdiversiteitsplan een aantal parallelle acties uitwerken. Dat plan heeft een looptijd van minimum 12 en maximum 24 maanden. Bij de eindafrekening worden 2/3 van de effectief gemaakte kosten terugbetaald, met een maximum van 3 000 euro per deelnemer aan het cluster.

Voor verdere info kan u terecht bij de projectontwikkelaars evenredige arbeidsdeelname en diversiteit van de verschillende RESOC/SERR’s: zie procesbegeleiding m.b.t. interculturalisering van het personeel.

45

Colofon Deze publicatie is een initiatief van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen, maar is ook het resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen alle leden van de werkgroep van deze brochure. Hiervoor onze uitgesproken dank!

Werkgroep Elke Hooyberghs en Emke Dierickx, Intercultureel Netwerk Gent vzw Els Van der Sypt en Joan Leeflang, Oost-Vlaams Diversiteitscentrum Ken Paeleman, Integratiedienst Stad Gent, Team Vorming Kyra Van Isterbeek, Tolk- en Vertaalservice Gent, vzw Sabrina Bekaert en Daan Uytterhaegen, RESOC/SERR Zuid-Oost-Vlaanderen Greet Van Overloop, Wereldcentrum – Steunpunt voor Mondiale Vorming in Oost-Vlaanderen David Talloen, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, dienst Maatschappelijke participatie

Samenstelling Redactie: dienst Maatschappelijke participatie Vormgeving en druk: dienst Communicatie

Cartoons Jan de Graeve (Cartojan) Uitgegeven door de deputatie van de provincie Oost-Vlaanderen Beleidsverantwoordelijke: gedeputeerde Eddy Couckuyt Administratie: directie Welzijn en Gezondheid, William Blondeel Verantwoordelijke uitgever: Eddy Couckuyt, gedeputeerde, p/a Gouvernementstraat 1, 9000 Gent September 2008 D/2008/5139/13 Deze brochure is gedrukt op gerecycleerd papier

47