We hebben het al op jonge leeftijd verleerd om ons verzadigingsgevoel te respecteren

Tekst: Lieve Herremans Foto’s: Carl Vandervoort

“

“We hebben het al op jonge leeftijd verleerd om ons verzadigingsgevoel te respecteren”

60

Vrouwen met vaart maart ‘14

VMV_Maart_14001_4.indd 60

18/02/14 11:15

Voedsel is om op te eten! Waarom gooien we het dan weg? We gooien elk jaar 1,3 miljard ton eten weg. Huishoudens zijn verantwoordelijk voor maar liefst 43% van de voedselverspilling. Nochtans is 75% van de bevolking het er mee eens: eten is om op te eten. Waarom gooien we dan met z’n allen veel meer voedsel weg dan we zouden willen? We vroegen het aan Ingrid Hofkens, klinisch psychologe en lector voedings- en dieetkunde aan de Katholieke Hogeschool Leuven.

I

n elke schakel van de voedselketen wordt voedsel verspild, maar vooral in het westen gaat ontzettend veel voedsel verloren op het einde van de keten, bij de consument. De vraag is: waarom? Ingrid Hofkens is vanuit haar vak, klinisch psychologe en lector voedings- en dieetkunde én haar interesse in duurzaamheid meer dan benieuwd of er parallellen zijn tussen voedselverspilling en voedings- en dieetleer. Ingrid Hofkens: “Hoewel er nog niet zoveel onderzoek naar is gedaan, ziet het er naar uit dat dit zo is. We weten bijvoorbeeld maar al te goed dat te veel en te vetrijk eten niet gezond is en toch blijven we kiezen voor ongezonde voeding, vaak meer dan goed voor ons is. Bij voedselverspilling zie je iets gelijkaardigs: we weten dat de impact op ecologisch, economisch en sociaal vlak hoog is, en toch blijven we massaal voedsel verspillen. Wil je gezonder gaan eten, dan moet je je gedrag veranderen. Zo is het ook als je minder voedsel wil verspillen.”

VMV_Maart_14001_4.indd 61

Zo ga je de strijd aan tegen voedselverspilling

Gedrag veranderen is echter niet vanzelfsprekend, maar liefst 95% van ons gedrag is gewoonte en dat leer je niet in één, twee, drie af. Hofkens: “Om een gewoonte af te leren moet je ze minstens 36 keer ‘niet doen’. Dat vraagt veel doorzettingsvermogen. Elke keer moet je immers bewust ‘nee’ zeggen tegen iets wat je tot dan toe zonder nadenken deed. Er ligt meer potentieel in nieuw gedrag aanleren. Nieuw gedrag wordt immers al een gewoonte nadat je het zes keer hebt toegepast.” Uit de praktijk blijkt dat een voedseldagboek bijhouden ook

“

helpt om minder voedsel te verspillen. Niet onlogisch, omdat je veel bewuster bezig bent met je aankopen, je voorraad en het eten dat je opeet of weggooit. En daar zit de sleutel tot verandering: je bewust worden van je eet-, koopen kookgedrag. Hofkens: “Ook hier zie je parallellen met de dieetkunde. Mensen die hun voedingsgewoonten willen veranderen, raden we ook aan om een dagboek bij te houden, meestal met effect.”

Je lijf is geen vuilnisbak

Restjes opeten om ze van de vuilnisbak te redden, leek me tot nu een heel nobel idee. “Niet als je geen honger hebt,” reageert

“Wie het gevecht met slakken is aangegaan, zal zijn sla minder snel dumpen” Vrouwen met vaart maart ‘14

61

18/02/14 11:19

Hofkens, “je lichaam is toch geen vuilnisbak! Te veel eten is zelfs een belangrijke vorm van voedselverspilling. In een ideale wereld eten we als we honger hebben en stoppen we bij verzadiging. De realiteit is echter anders: we eten meer dan we nodig hebben en moeten daarna naar de fitness om het te veel aan calorieën te verbranden. Toch te gek voor woorden. Maar het is sterker dan onszelf. We zitten vaak vol goede voornemens om gezonder te eten. Helaas hebben we een geprogrammeerde voorkeur voor zoete en vette voedingsmiddelen.” Ook met ons verzadigingsgevoel is het slecht gesteld. Hofkens: “Al heel snel verleren we het om te stoppen met eten als we verzadigd zijn. Baby’s stimuleren we om hun flesje leeg te drinken, van kinderen verwachten we dat ze hun bord leeg eten, en zelf zijn we geneigd om restjes op te eten omdat we het zonde vinden om ze weg te gooien. Komt daarbij dat verzadigingssignalen pas voelbaar zijn na twintig minuten. Het is duidelijk dat je in 20 minuten meer kan eten dan je nodig hebt.” We hebben niet alleen verleerd om ons verzadingspunt te herkennen, we eten ook om allerlei andere redenen dan honger. Hofkens: “Emoties liggen vaak aan de basis van eten. Eten doen we uit gewoonte, omdat het gezellig is, om te feesten (bv. om de promotie van een collega te vieren), omdat het troost biedt (bv. we geven kinderen een snoepje als ze zich pijn doen), als beloning (je kleuter krijgt iets lekkers als hij flink is geweest), uit verveling… Redenen genoeg dus om te eten zonder dat we het echt nodig hebben.” 62

Voortdurend verleid om meer te kopen dan nodig

Ook ons koopgedrag werkt voedselverspilling in de hand. Omgevingsfactoren spelen daarbij een belangrijke rol. Zo worden we voortdurend geprikkeld om meer te kopen dan we nodig hebben. Hofkens: “Denk maar aan de reclameboodschap ‘2+1 gratis’. Klinkt heel aantrekkelijk, maar vaak hebben we die drie porties helemaal niet nodig, maar daar denken we zelfs niet over na. Verpakkingen worden ook steeds groter, vaak veel groter dan nodig. En dat werkt te veel eten ook weer in de hand. Weinig mensen kunnen immers stoppen voordat een verpakking helemaal leeg is (denk bv. aan een zak chips). Of we krijgen de grote portie toch niet op, de rest verdwijnt in de voorraadkast en vergeten we tijdig op te eten.” Supermarkten pakken de plaatsing van producten in de rekken ook heel strategisch aan. Hofkens: “Op ooghoogte vind je bijvoorbeeld vaak producten die we niet echt nodig hebben, maar die ons door hun plaats in het rek toch verleiden. Reclame wordt bovendien steeds meer gepersonaliseerd. Ook dat is een manier om je te verleiden en je meer te doen kopen dan je nodig hebt.” We kopen blijkbaar ook meer dan nodig uit angst om te weinig te hebben. Hofkens: “Daar zijn verschillende redenen voor. Mensen die de oorlog hebben meegemaakt, zijn bang voor schaarste, jongeren daarentegen weten niet meer wat het is om te weinig te hebben. Zij willen altijd alles in huis hebben om te kunnen inspe-

len op onverwachte omstandigheden.” Dat we minder vaak naar de winkel gaan uit tijdsgebrek, beperkt de kansen om verleid te worden tot onnodige aankopen. Hofkens: “Tegelijk heeft voedsel vaak een beperkte houdbaarheid en is de kans bij minder vaak winkelen groter dat het in de vuilnisbak belandt omdat het niet tijdig opgeraakt.”

Kant-en-klaar komt sneller in de vuilnisbak terecht Een derde belangrijke factor die bijdraagt tot voedselverspilling is ons kookgedrag. Hofkens: “Mensen hebben steeds minder tijd om zelf en gezond te koken. Kant-en-klaarmaaltijden voldoen vaak niet aan de verwachtingen, waardoor het eten vaker in de vuilnisbak terecht komt. Door een wisselende gezinssamenstelling is het in veel gezinnen ook onvoorspelbaar hoeveel mensen zullen mee-eten. Dat maakt dat mensen vaak meer klaarmaken dan ze uiteindelijk opeten. Moet je koken voor gasten, dan wil je zeker niet te weinig hebben. Dus is de kans ook dan groot dat je meer klaarmaakt dan nodig. Een groot bord spoort ons dan weer aan om meer op te scheppen. Hoe meer we opscheppen, hoe meer we opeten. Uit onderzoek blijkt ook dat hoe meer keuze er is (denk aan een gevarieerd buffet), hoe meer we eten. De meeste mensen willen immers graag van alles proeven. Op die manier eet je weer dan nodig. Veel keuze is echter niet altijd een nadeel in de strijd tegen

Vrouwen met vaart maart ‘14

VMV_Maart_14001_4.indd 62

18/02/14 11:19

voedselverspilling, integendeel. Hofkens: “Uit experimenten blijkt dat voedselverspilling in ziekenhuizen kan tegengegaan worden door mensen de keuze te laten. Meestal worden patiënten verondersteld te eten wat de pot schaft. Als je ziek bent, verandert echter je smaak of heb je minder eetlust. Als je dan kunt kiezen wat je eet, komt er minder eten terug. Standaardmaaltijden afschaffen in ziekenhuizen kan dus wel degelijk een verschil maken.”

Appels met deuken en bulten

Ook de steeds groter wordende afstand tot voedsel draagt volgens Hofkens bij tot voedselverspilling: “De appels die je vandaag in de winkel vindt, gelijken nog weinig op de appels die aan een boom in je tuin groeien. Daardoor hebben wij consumenten een vertekend beeld van hoe een appel er moet uitzien. Een appel met een deuk of bult laten we links liggen. We stellen zeer hoge eisen aan het uitzicht van fruit en groenten. Om die reden halen niet perfecte appels de winkelrekken vandaag niet meer. Het zou waarschijnlijk

“

anders zijn als de afstand tot ons voedsel minder groot was, als de band met ons voedsel duidelijker zou zijn. Wie in z’n eigen tuin heeft moeten ploeteren om een mooie krop sla op te kweken en het gevecht met de slakken is aangegaan, zal veel meer respect hebben voor die sla dan iemand die een zakje sla uit het winkelrek koopt. Zelfgekweekte sla zal veel minder snel in de vuilnisbak belanden.”

Restjes verwerken om tijd te besparen

Restjes opeten om te voorkomen dat je ze moet weggooien, is geen oplossing. Hofkens ziet wel veel potentieel in de opwaardering van restjes: “Het vraagt een beetje creativiteit en –tijd, maar met restjes is zoveel mogelijk. In de praktijk blijkt dat restjes nog wel in de koelkast terecht komen, maar daarna vergeten worden.” Herken je dit? Dan raadt Hofkens aan om na de maaltijd meteen te beslissen wat je met je restjes wil gaan doen. Hofkens: “Heb je nog één portie over en weet je niet zeker of je ze snel genoeg gaat opgebruiken? Stop ze dan in de

diepvriezer voor het moment dat je slechts één portie nodig hebt. Heb je nog enkele aardappelen over, verwerk ze in de soep. Met een restje groenten maak je een lekkere wrap…” Mensen gebruiken tijdsgebrek vaak als excuus om restjes niet te verwerken. Hofkens denkt er anders over: “Volgens mij kun je tijd uitsparen door restjes te verwerken. Kant-en-klaarmaaltijden bereiden vraagt immers ook tijd. In de tijd dat je een pizza uit de diepvriezer hebt gehaald, de oven hebt voorverwarmd en de pizza gaar laat worden, kun je al heel wat. Volgens mij is het een kwestie van perceptie, want de effectieve tijd die je nodig hebt om die pizza klaar te maken, is waarschijnlijk langer dan je denkt. Doe mij dan maar de 15-minutenmaaltijden van Jamie Oliver. En waarom zou je de kinderen niet inschakelen als de aardappelen moeten geschild worden? Wie weinig tijd heeft, kan bovendien gebruik maken van groenten uit blik of diepvries. De kwaliteit daarvan is meestal zeer goed en niet eens zo duur.”

In België gaat ontzettend veel brood verloren. Zonde, want met broodrestjes kun je zoveel kanten uit. Denk aan broodpudding, verloren/ gewonnen brood, geroosterd brood, broodkruim voor ovenschotels, croutons voor soep en salades… Vrouwen met vaart maart ‘14

VMV_Maart_14001_4.indd 63

63

18/02/14 11:19

Restjesridders belonen

Elke schakel in de voedselketen moet zijn verantwoordelijkheid opnemen op het vlak van verspilling. Bewustwording is daarbij van groot belang. Hofkens: “Het heeft geen zin om mensen een schuldgevoel aan te praten. Je leert hen beter de mogelijkheden zien van restjesverwerking (bv. geld- en tijdbesparing, genot…). Als mensen er de voordelen van inzien, zullen ze hun gedrag veel gemakkelijker aanpassen. Dat vereist goede campagnes, campagnes die ervoor zorgen dat de geldende normen veranderen en evolueren in een richting die bijdraagt aan een betere wereld. Mensen willen immers voldoen aan de norm om er bij te horen.” Daarnaast vindt Hofkens het van belang om mensen te belonen voor goed gedrag en dat hoeft zeker niet altijd financieel. Hofkens: “Als goed gedrag wordt beloond, zal het exponentieel toenemen. Om die reden zouden ook producenten die geen eetbaar voedsel weggooien en dus het goede voorbeeld geven, beloond moeten worden.”

“

“Restjes opeten zonder dat je honger hebt, is ook voedselverspilling”

Ken je het verschil tussen THT en TGT?

Op verpakkingen van voedingsproducten vind je twee soorten vermeldingen terug over de houdbaarheid: ‘Te gebruiken tot’ (TGT) of ‘Ten minste houdbaar tot’ (THT). Het is belangrijk om het verschil te kennen tussen beide vermeldingen. Zo voorkom je dat je nog eetbaar voedsel onnodig weggooit. • De TGT-datum staat op producten die kort houdbaar zijn zoals vleeswaren en zuivelproducten. Het is de uiterste consumptiedatum. Na deze datum is er geen garantie meer dat het product nog veilig is voor de gezondheid. • Met de THT-datum garandeert de fabrikant dat het product tot deze datum van goede kwaliteit is. Het product is ook na het verstrijken van de datum meestal nog prima te gebruiken, afhankelijk van hoe het er uit ziet, ruikt en smaakt. Sommige producten zijn na het verstrijken van de THT-datum zelfs nog jaren houdbaar. Dat geldt vaak voor conserven, bier… Ga dus niet te krampachtig om met de THT- datum (het is tenslotte ‘tenminste houdbaar tot’) , maar proef en ruik eerst voordat je iets weggooit.

De beste tips tegen voedselverspilling

Gruw jij ervan om restjes weg te gooien? Dan heb je vast en zeker goeie ideeën om te voorkomen dat restjes in de vuilnisbak belanden! Deel je tips met iedereen die restjes wil redden op www.kvlv.be of via www.facebook.com/ Vrouwenmetvaart Misschien win jij wel één van de KVLV-kookboeken of een handig Tupperwaredoosje. 64

Vrouwen met vaart maart ‘13

VMV_Maart_14001_4.indd 64

18/02/14 11:19

Niet zelden komen voedselresten die perfect eetbaar zijn terecht in de vuilnisbak. Denk maar aan het groen van de prei, broccolistelen, radijsjesblad, slanerven, wortelloof… Alvast enkele ideeën om uit te proberen!

Broccolisteelpesto

2 broccolistelen, 1 knoflookteentje, olijfolie, sap van 1/4 citroen, zeste van 1/4 citroen, 1 eetlepel pijnboompitten, 2 eetlepels Parmezaanse kaas, cayennepeper, zout Was de broccolistelen en kook of stoom ze in 8 minuten gaar. Pers de look. Snijd de broccolistelen in kleinere stukjes en pureer ze met de look, olijfolie, citroensap, citroenzeste, pijnpoompitten en Parmezaanse kaas. Kruid met cayennepeper en zout.

Wortelloofsoep

3 wortelen, groen van 1 bosje wortelen, 1 ui, 1 stengel selder, 1 eetlepel olie, 1 l bouillon, peper, zout, Snij de wortelen en selder in stukjes. Snipper de ui fijn. Stoof de groenten enkele minuten aan in de olie. Voeg de bouillon toe en laat afgedekt 20 minuten koken. Mix de soep fijn. Verwijder de stelen van het wortelgroen en hak de blaadjes fijn. Voeg toe aan de soep en laat nog 5 minuten doorkoken zonder deksel om de frisgroene kleur van het wortelloof te behouden.

Pizza met radijsjesblad

1 kant-en-klaar vel pizzadeeg, blaadjes van 2 bosjes radijsjes, 150 g kruidenkaas, 2 eetlepels pijnboompitten, olie, peper Was de radijsjesblaadjes goed. Stoof ze 2 minuten aan in wat olie en kruid met peper. Besmeer het pizzadeeg met de kruidenkaas en verdeel er de radijsjesblaadjes over. Strooi er de pijnboompitten over. Bak de pizza volgens de instructies op de verpakking.

TALLIEU & TALLIEU - WWW.TNT.BE

Onverwachte restjesreceptjes

SPECIALE OPENINGSVOORWAARDEN!

OPENINGSWEEKEND

“

Wortelschil is perfect eetbaar nadat je de wortels goed hebt gewassen. Waarom zou je nog langer tijd steken in het schillen van wortels?

zaterdag 1 | zondag 2 maandag 3 maart doorlopend van 10-18u

NIEUWE TOONZAAL TE DEINZE

UNIEK | stoel & tafel | CONCEPT

Stoel & tafel NIEUW ADRES! Kortrijksesteenweg 206 - 9800 DEINZE Tel. 09 330 32 82 - [email protected] Open van dinsdag tot zaterdag 14u - 18u (gesloten op zondag en maandag)

WWW.SITTAMESA.BE Vrouwen met vaart maart ‘13

VMV_Maart_14001_4.indd 65

65

18/02/14 11:19