WBL Nieuwsbrief Achterdijk Lopik ………………………………………. Foto: Miranda Spek
Werkgroep Behoud Lopikerwaard Jaargang 34, nummer 107. Voorjaar 2014
WBL Nieuwsbrief 34-‐107. Voorjaar 2014 Van de redactie
Stichting WBL De Stichting WBL heeft ten doel: het be-‐ houd en de versterking van het eigen ka-‐ rakter van de Lopikerwaard en naaste om-‐ geving: te weten de natuur-‐, landschaps-‐ en cultuurhistorische waarden in samen-‐ hang met de leefomgeving.
Inhoudsopgave
Van de redactie Uit het bestuur ANBI-‐status WBL excursieprogramma 2014 Wim van Doorn 1927-‐2014 Groenvoorziening Een gevaarlijke situatie … Welnee! Wandelen in de Lopikerwaard 3 Poldermens Geschiedenis van de Diergeneeskun-‐ de 1 WBL publicaties Colofon
2
2 3 5 7 9 10 12 14 18 22 26 27
Het akkoord betreffende de herinrichting van IJsseloord is getekend, het WBL voor-‐ stel aangaande het landschappelijk rust-‐ punt bij Montfoort lijkt te worden gereali-‐ seerd en het WBL initiatief betreffende bloemrijke bermen krijgt een vervolg in Lopikerkapel. Het bestaan van de WBL heeft zin! Dat gold niet alleen voor de be-‐ gindagen bij de ruilverkaveling in de Lo-‐ pikerwaard maar geldt evenzeer voor de huidige tijd, zoals blijkt uit het interview met Jan Bunnik in dit nummer. Nieuwe ideeën zijn er volop. Dat geldt niet alleen voor de plannen van het bestuur om de financiële basis van de WBL te ver-‐ sterken. In dit nummer ontvouwt ook de excursiecommissie haar plannen voor ex-‐ cursies in het voorjaar, de zomer en het najaar van 2014. Echter, niet alles is rozengeur en mane-‐ schijn in deze aflevering van de Nieuws-‐ brief. Er worden vraagtekens gezet bij het gemak waarmee de gemeentelijke en pro-‐ vinciale overheden de motorzaag hante-‐ ren. Is het wenselijk om enorme aantallen bomen te vellen binnen de gemeente-‐ grenzen van IJsselstein en is het omzagen van een lange rij bomen bij de IJsselbrug in Montfoort niet één brug te ver? Na zijn serie ‘Met de dierenarts op pad’, en de ‘Geschiedenis van de keizersnede’ gaat dierenarts van der Putten nu zijn pij-‐ len richten op de ‘Geschiedenis van de diergeneeskunde’. Het eerste deel uit een serie van vijf treft u aan in dit nummer. Rest mij nog u veel leesplezier, prettige Paasdagen en een prachtig voorjaar toe te wensen. Jan Reijnders, hoofdredacteur
Uit het bestuur In de rubriek ‘uit het bestuur’ snijdt de voorzitter één of meer actuele thema’s aan die vallen binnen het interessegebied van de WBL. Ditmaal is er aandacht voor de bekrachtiging van het bewonersplan IJsseloord, de acceptatie van het WBL-‐ voorstel aangaande de allocatie van het landschappelijk rustpunt en de carpool-‐ plek bij Montfoort en het initiatief voor een bloemrijke berm in Lopikerkapel.
Wethouder Jonkers (l) en directeur van Zandwijk (r) tekenen voor akkoord. ……..……. FoFoto: Jan-‐Peter Chatrou
Akkoord IJsseloord Op maandag 3 februari jongstleden is het uitgewerkte bewonersplan IJssel-‐ oord in de vorm van een akkoord tus-‐ sen de gemeente Montfoort en de BV Jan Snel definitief bekrachtigd. Tijdens een bijeenkomst in -‐ hoe kan het ook anders -‐ café ‘het Hemeltje’ tekenden Harry van Zandwijk namens de BV Jan Snel en Rob Jonkers namens de gemeente Montfoort voor akkoord. Het bewonersplan IJsseloord, waarbij de WBL intensief betrokken was, wordt in dit akkoord financieel onder-‐ bouwd. Hierin zijn ook de procedurele afspraken vastgelegd die de onderne-‐ mer gefaseerd moet uitvoeren. Hier-‐ mee is onder andere een forse bank-‐
garantie van meer dan een miljoen euro gemoeid. De WBL beschouwt dit als een gewel-‐ dig resultaat van onze strijd tegen ver-‐ rommeling van het landschap en voor het behoud van onze cultuurgoe-‐ deren. Het gaat hier immers om het behoud van een deel van een fraaie steenoven, die wordt ingebed in een streekeigen omgeving. Een goede in-‐ vestering in cultuur, natuur en land-‐ schap. Landschappelijk rustpunt Een ander Montfoorts nieuwtje be-‐ treft het feit dat de provincie Utrecht op haar schreden is teruggekeerd wat betreft haar plan om een carpool-‐ 3
plaats te realiseren op de plek waar oorspronkelijk een landschappelijk rustpunt gepland was. In het vorige nummer van deze nieuwsbrief heeft u kunnen lezen dat de WBL geopperd heeft het land-‐ schappelijk rustpunt te sparen door de carpoolplaats te lokaliseren op de reeds bestaande parkeerplaats van het tuincentrum Montfoort aan de overkant van de rotonde. Dit is een nuttige suggestie gebleken. De Provincie heeft ons redelijke alter-‐ natief geaccepteerd. De werkzaamhe-‐ den ten behoeve van het landschap-‐ pelijk rustpunt hebben inmiddels een aanvang genomen en de eigenaar van het tuincentrum en de gemeente Montfoort zijn in een vergevorderd stadium wat betreft de realisatie van de beoogde carpoolplek op het reeds bestaande parkeerterrein. Bloemrijke berm In navolging van ons ‘bloemrijke berm’ project in Snelrewaard, dat overigens dit jaar weer wordt bijgewerkt, heeft Lydia Blom het initiatief genomen om in Lopikerkapel een soortgelijk werk te realiseren. De WBL heeft haar daarbij van advies gediend. Schrale grond en een juiste mix van bloemzaden blijken de sleutel tot succes. Lydia heeft op basis hiervan een prima plan uitgewerkt. De gemeente Lopik gaat een stuk berm afplaggen en in-‐ zaaien met een mooie mix van veld-‐
bloemen. Lydia heeft lokale bewoners bereid gevonden de berm te onder-‐ houden. Een boer uit de buurt is be-‐ reid de berm op de juiste tijd te maai-‐ en en het maaisel meteen af te voe-‐ ren. Het is geweldig om iets dergelijks low budget voor elkaar te krijgen! Kernrandzones Tijdens het schrijven van dit voor-‐ woord hebben de gemeenteraadsver-‐ kiezingen plaatsgevonden en zijn de coalitiebesprekingen in volle gang. In dit soort situaties zien we gemeen-‐ ten maar al te graag plannen beden-‐ ken om de rode contouren op slinkse wijze te omzeilen. Een van de moge-‐ lijkheden daartoe is te pogen sport-‐ velden naar het buitengebied te ver-‐ plaatsen om vervolgens vrijgekomen sportterreinen te bebouwen. De WBL beschouwt dit als een ongewenste ontwikkeling. De spade wordt immers opnieuw in de grond gestoken om stukken van het bestaande groen en cultuurlandschap af te knabbelen. Het aantal mogelijkheden voor dit soort van manoeuvres lijkt te zijn toegeno-‐ men na de introductie van de zoge-‐ naamde ‘kernrandzone’ in de provin-‐ ciale structuurvisie. De WBL is kritisch over deze ontwikkeling. Ik kom daarop bij een andere gelegenheid graag te-‐ rug. Wim Boesten
Bermbloemen verwonderen …………………………-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐………………..…………………………………..... Foto: Jacqueline Ebens
4
ANBI-‐status Het bestuur van de WBL heeft de Belastingdienst verzocht de WBL te erkennen als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Het bestuur hoopt hiermee op ter-‐ mijn de financiële armslag van de WBL te vergroten zonder dat de leden/donateurs daarvoor dieper in de buidel hoeven tasten. Om de standaardaftrek, de ‘gewone ANBI-‐aanvraag gift’, te kunnen benutten moet u be-‐ Het bestuur van de WBL heeft beslo-‐ hoorlijk veel aan goede doelen schen-‐ ten bij de belastingdienst een verzoek ken omdat deze optie pas in werking in te dienen om de ANBI-‐status te ver-‐ treedt bij het passeren van de onder-‐ krijgen. Erkenning als Algemeen Nut grens van 1% van het belastbare in-‐ Beogende Instelling (ANBI) schept de komen. U moet dus al een flink bedrag mogelijkheid om donaties aan de WBL aan goede doelen hebben besteed aftrekbaar van de belasting te maken. voordat u überhaupt aan het aftrekba-‐ Tevens geldt dan een vrijstelling van re deel toekomt. Bij een belastbaar erfbelasting wanneer u mocht beslui-‐ inkomen van € 30.000,-‐ betekent dit ten om een deel van uw nalatenschap dat de ondergrens op € 300,-‐ ligt. Dat aan de WBL toe te wijzen. houdt in dat slechts giften die de Om de ANBI-‐status te verkrijgen stelt €_300,-‐ te boven gaan voor aftrek in de belastingdienst een aantal strikte aanmerking komen. Behalve de on-‐ voorwaarden (algemeen belang die-‐ dergrens geldt er ook nog een boven-‐ nend, geen winstoogmerk, integriteit grens maar die is eigenlijk alleen rele-‐ bestuurders, beleidsplan, financiële vant voor mensen met een groot ver-‐ transparantie etc.) waaraan, in de mogen en een laag inkomen. ogen van het bestuur, door de WBL De procedure rond de ‘periodieke gift’ ruimschoots kan worden voldaan. Met wijkt in positieve zin af van de ‘gewo-‐ het besluit om een ANBI-‐aanvraag in ne gift’ omdat daarbij noch een bo-‐ te dienen, beoogt het bestuur de fi-‐ vengrens, noch een ondergrens ge-‐ nanciële armslag van de WBL op ter-‐ steld wordt. Om voor deze variant in mijn te vergroten zonder dat WBL do-‐ aanmerking te komen, moet worden nateurs daarvoor dieper in de buidel vastgelegd dat u voor een periode van hoeven te tasten. tenminste vijf jaar elk jaar een bepaald bedrag schenkt aan de ANBI-‐instelling Twee varianten van uw keuze. Vroeger moest een Voor het in mindering brengen van dergelijke belofte worden vastgelegd een gift aan een ANBI-‐instelling kent in een notariële. Een dergelijke kostte de belastingdienst twee varianten: al gauw zo’n € 150,-‐; een feit dat men-‐ • de ‘gewone gift’: de donatie wordt sen er meestal van weerhield om voor in mindering gebracht binnen een deze variant te kiezen. inkomensafhankelijke onder-‐ en Vanaf 1 januari 2014 is deze beperking bovengrens; echter opgeheven. Weliswaar moet de • de ‘periodieke gift’: de donatie periodieke gift nog steeds worden wordt in mindering gebracht op vastgelegd maar dit vastleggen kan basis van een schenkingsovereen-‐ voortaan geschieden via een (gratis) komst die meerdere jaren beslaat.
5
schriftelijke overeenkomst met het goede doel naar keuze. De standaard onderhandse schen-‐ kingsovereenkomst kan worden ge-‐ download van de website van de be-‐ lastingdienst: www.belastingdienst.nl Het is mogelijk om in deze op te ne-‐ men dat de verplichting tot jaarlijks schenken vervalt bij arbeidsonge-‐ schiktheid of werkloosheid of als het goede doel zijn ANBI-‐status verliest. Omdat er aan de verder geen kosten verbonden zijn, wordt de periodieke gift ook voor lagere bedragen zeer in-‐ teressant. Omdat elke euro van een periodieke gift aftrekbaar is, wordt het totale fiscale voordeel groter. Uiteraard is het belastingvoordeel af-‐ hankelijk van het inkomen van de schenker. Het kan oplopen tot 42% of zelfs 52% van het geschonken bedrag. Een voorbeeld Ervan uitgaande dat de belasting-‐ dienst de ANBI-‐status inderdaad aan de WBL heeft toegekend, zou een en ander er als volgt kunnen uitzien. Stel u bent lid/donateur van de WBL met een modaal inkomen en u schenkt jaarlijks € 20,-‐ aan de WBL. Omdat een dergelijke donatie in uw situatie niet aftrekbaar is voor de be-‐ lasting, besluit u deze schenking via een schenkingsovereenkomst in een periodieke gift om te zetten. U treft daarover met de WBL een schriftelijke schenkingsovereenkomst.
Bij de volgende belastingaangifte kunt u uw WBL-‐bijdrage als periodieke gift opvoeren. Er van uitgaande dat uw belastbaar inkomen in het 42%-‐tarief valt, toucheert u dan een belasting-‐ voordeel van € 8,40. Voor de WBL is deze constructie finan-‐ cieel neutraal. U blijft immers hetzelf-‐ de bedrag € 20,-‐ overmaken maar uw feitelijke (netto) bijdrage daalt naar €_11,60. U bespaart dus geld en dat is dan mooi meegenomen! U zou echter ook kunnen denken: ik spendeerde altijd al € 20,-‐ aan de WBL en ik wil dat zo houden. Het komt er dan op neer dat u een hoger bedrag aan de WBL doet toekomen zodanig dat u na aftrek van belasting nog steeds € 20,-‐ netto hebt besteed. In het beschreven geval betekent dit dat u bruto € 34,48 overmaakt aan de WBL. Na verrekening van uw belas-‐ tingvoordeel van € 14,48 betekent dit voor u nog steeds een netto besteding van € 20,-‐. De WBL gaat er echter flink op vooruit met een donatie die €_14,48 hoger is dan in de oorspron-‐ kelijke situatie. Het spreekt vanzelf dat er tussen de twee besproken uitersten nog vele varianten van een ‘win win’-‐situatie denkbaar zijn waarin zowel uzelf als de WBL er per saldo op vooruit gaan. Jan Reijnders
Beloken Land ………………………………………………………………………………………………………………….... Foto: Jan Reijnders
6
WBL excursieprogramma 2014 De WBL excursies vormen een vast bestanddeel van de activiteitenkalender van de Werkgroep Behoud Lopikerwaard. De excursiecommissie presenteert het pro-‐ gramma voor 2014.
Huis te Linschoten …………………………………………………………………………………………………..... Foto: Gijsbert den Hollander
Wilt u deelnemen aan een excursie? Meld dit dan vooraf aan via e-‐mail op:
[email protected] (tenzij an-‐ ders vermeld in de excursiebeschrij-‐ ving). Deelname geschiedt op eigen risico. 1. Landgoed Linschoten Zondag 27 april Voorjaarsexcursie over het landgoed Linschoten onder leiding van de na-‐ tuurgids van het landgoed. Maak ken-‐ nis met de unieke flora en fauna (o.a. reiger – en roekenkolonies) en cul-‐ tuurhistorische elementen als duiven-‐ toren, koetshuis en ijskelder. Er kunnen maximaal 25 personen deelnemen. Zij dienen ouder te zijn dan 12 jaar. Laarzen worden aanbevo-‐
len. Start om 11.00 uur op de par-‐ keerplaats bij de provinciale weg. Kos-‐ ten € 5,-‐ per persoon. Koffie/thee is bij de prijs inbegrepen. Deelname vooraf aanmelden via
[email protected] of bij Piet Mulder 0348-‐460723. 2. Wandeltocht Klavertje van Pols-‐ broek Zondag 1 juni Deze onlangs geopende wandelroute heeft een extraatje: de route bordjes met QR-‐codes. De codes zijn met een smartphone te scannen en geven dan hun informatie prijs over heden en verleden. Onderweg pauzeren we op een picknickplaats. Het is een wande-‐ ling van ongeveer 10 km, deels op on-‐ verharde weg. Op sommigen paden zijn honden niet welkom. We starten
7
om 14.00 uur vanaf het parkeerterrein bij restaurant de Kwakel. Aan de wan-‐ deling zijn geen kosten verbonden. Deelname vooraf aanmelden via: ……
[email protected] 3. Kinderexcursie Op Jacht naar Wa-‐ terdiertjes Zaterdag 14 juni Op deze dag kunnen kinderen in de leeftijd 6-‐12 jaar kennis maken met de wondere wereld van bootsmannetjes, schaatsenrijders en wat nog meer in hun netje terechtkomt. Met emmers en netjes vangen we allerlei bijzonde-‐ re slootdiertjes. Op kaarten zoeken we de namen op. En leren we over hun voedsel en gedrag. Start om 11.00 uur op het parkeerterrein tegenover pan-‐ nenkoekenrestaurant De Roozeboom, Noord IJsseldijk 89 in IJsselstein. Om 12.30 uur zijn de kinderen welkom in het pannenkoekenrestaurant voor een gratis pannenkoek en limonade. (Voor begeleiders geldt een geredu-‐ ceerd tarief van €_7,-‐ voor een pan-‐ nenkoek en een drankje). Er kunnen maximaal 25 kinderen deelnemen. Meenemen: een schepnetje en een emmertje. Er zijn geen kosten aan verbonden. Aanmelden via
[email protected] 4. Weilandwandeling Zaterdag 19 juli We starten om 14.30 uur bij het Rust-‐ punt van boerderij Kromwijk, Lo-‐ pikerweg West 88 in Cabauw. U kunt daar ook parkeren. Door het weiland lopen we richting de Achterkade. Jan Kromwijk vertelt ons over het gebied dat hij zo goed kent. Met een bootje steken we het water over. We lopen vervolgens tussen de weilanden door: eerst over de Achterkade en later over het Kerkepad. Weer aangekomen bij
8
boerderij Kromwijk praten we na on-‐ der het genot van een drankje. Ook is het mogelijk om een kijkje te nemen op de achterdeel die is ingericht als museum. Het is een wandeling van ongeveer 6 km over grotendeels on-‐ verharde paden. Deze wandeling is geschikt voor alle leeftijden. De op-‐ en afstap van de boot kan lastig zijn. De kosten zijn €_2,-‐ per persoon. Een drankje is bij de prijs inbegrepen. Aanmelden via
[email protected] 5. WBL donateursdag Zaterdag 30 augustus Als vanouds wordt de donateursdag door het WBL-‐bestuur verzorgd. De uitnodiging wordt u te zijner tijd toe-‐ gezonden via brief en/of mailbox. 6. Natuurexcursie IVN-‐WBL: Speuren naar paddenstoelen en vleermuizen Zaterdag 20 september IVN en WBL organiseren deze excursie gezamenlijk. Het Oerlemansbosje wordt speciaal voor ons opengesteld. Dit pareltje van gras-‐en rietland, houtsingels en sloot-‐ jes herbergt een grote variatie aan planten-‐ en diersoorten. Onder andere verschillende paddenstoelen en vleermuizen. De grootoorvleermuis, de watervleermuis, de laatvlieger en de dwergvleermuis zijn al waargeno-‐ men. We starten om 17.00 uur bij de parkeerplaats van de Rabobank in Lo-‐ pik. Na een wandeling van 5 min. ko-‐ men we aan bij het Oerlemansbosje. Onder deskundige leiding gaan we op zoek naar paddenstoelen. Rond 18:00 uur eten we in de jachthut soep. Hier-‐ na is het tijd om vleermuizen te spot-‐ ten. De kosten voor de excursie (inclusief soep) bedragen €_3,-‐ per persoon Er kunnen maximaal 25 personen deel-‐
nemen. Deelname vooraf aanmelden via
[email protected] 7. Wandeling door Vlist Zondag 19 oktober Start om 14:00 uur op de parkeer-‐ plaats aan de Bilwijkerweg in Stolwijk, ca. 500m vanaf de West-‐Vlisterdijk. We wandelen via Bergvlietsekade, Kraamvrouwenpad, Oost-‐Vlisterdijk en via de Bilwijkerweg weer terug. Het is een wandeling van ongeveer 6-‐8 km. Het Kraamvrouwenpad is een boeren-‐ landpad over particulier terrein. Het loopt van de Bergvlietsekade naar de West-‐Vlisterdijk. De Bergvlietsekade
loopt van Natuurgebied Bilwijk naar het Geerpad. De Bergvlietsekade vormt de ruggengraat van Vlist, tussen de drie kernen Vlist, Haastrecht en Stolwijk. De Bergvlietsekade is een van de oudste onverharde kades in de Krimpenerwaard. Deze wandelroute is vanaf februari opengesteld, doch i.v.m. het broedseizoen gesloten tus-‐ sen 15 maart en 15 juni. Aan deze wandeling zijn geen kosten verbonden. Deelname vooraf aanmel-‐ den via
[email protected]
Ingeborg Geensen, Piet Mulder en Ruud Vringer
Wim van Doorn 1927-‐2014
IJsselpoort IJsselstein .......................................................................................................................... Wim van Doorn
Met het plaatsen van deze tekening van zijn geboortehuis bij de IJsselpoort van IJsselstein gedenken wij Wim van Doorn. Hij overleed op 20 januari van dit jaar.
Gedurende vele jaren verluchtigde Wim de WBL Nieuwsbrief met zijn fraaie pentekeningen. De Redactie 9
Groenvoorziening De recente tendens bij Provincie en Gemeenten om rigoureus te kappen en te snoeien in de groenvoorziening dreigt het bomenbestand en het stedelijke groen in de Lopikerwaard aan te tasten. In deze bijdrage wordt een lans gebroken voor compenserende maatregelen en het behoud van ‘stadsnatuur’.
Stedelijk Groen IJsselstein ………………………………………………………………………………………………….…….. Foto: Jan Reijnders
Teruggedrongen De activiteiten van de WBL richten zich met name op het buitengebied. De leden/donateurs van de WBL die in de steden, dorpen en buurtschappen van de Lopikerwaard wonen, zien ech-‐ ter met lede ogen aan hoe het groen in hun eigen woonomgeving lang-‐ zaamaan wordt teruggedrongen. De recessie en de plannen tot het (zonder adequate compensatie) over-‐ hevelen van overheidstaken naar ge-‐ meenten en provincies werpen hun donkere schaduwen vooruit. Opera-‐ ties als de verplaatsing van het WMO-‐ loket in 2015 hebben financiële con-‐ sequenties die direct neerslaan in de gemeentelijke begrotingen. Dit heeft
10
tot gevolg dat andere begrotingspos-‐ ten zoals culturele voorzieningen, zwembaden, sportaccommodaties en diverse vormen van subsidies (bij-‐ voorbeeld voor muziek) worden afge-‐ schaft of onder zware druk komen te staan. De gemeenten snijden ook in eigen vlees. Er wordt beknibbeld op de plantsoenendienst en bij de groen-‐ voorziening. Terwijl we met z’n allen het Forest Council Stewardship (met het FCS-‐ keurmerk) omarmen omdat we illega-‐ le bomenkap in het Amazonegebied of in Ghana willen voorkomen, kappen onze gemeenten en provincie rigou-‐ reus in eigen huis. Het motto is: het terugdringen van onderhoudskosten
van groenvoorzieningen en het af-‐ wenden van aansprakelijkheidsstelling in geval van vallende takken. Schema De Provincie hanteert een vast leef-‐ tijdsschema voor het rooien van bo-‐ men. Tot nu toe wist de WBL in veel gevallen een compensatie te verkrij-‐ gen in de vorm van herplanting of al-‐ ternatieve beplanting. Denk bijvoor-‐ beeld aan de verbindingsweg tussen de Ingenieur F.E.D. van Enschedeweg en het Boveneind in Benschop. Daar zorgde de gemeente Lopik keurig voor herbeplanting. Vaak wordt ziekte van bomen of de mogelijkheid dat boomwortels het as-‐ falt omhoog drukken als argument ge-‐ bruikt om bomen te kappen. Dit is slechts dan relevant als de bomen in-‐ derdaad ziek zijn of erg dicht bij het wegdek staan. In de huidige tijd lopen zelfs kerngezonde bomen die op meer dan zes meter van het asfalt af staan (de ideale limiet) het risico neerge-‐ haald te worden. Getuige het rooien van bomen bij de Hollandse IJsselbrug bij Montfoort en langs de M.A. Reinaldaweg richting Lopik. Bij het doortrekken van de Ingenieur F.E.D. van Enschedeweg vanaf de Ger-‐ brandy toren, langs het MOB-‐complex Benschop, kreeg de WBL compensatie in de vorm van een EHS-‐strook (die er overigens steeds beter bij komt te staan. Chapeau!). Echter het opnieuw
aanplanten van een rij van 125 jonge iepen-‐ en lindebomen ter vervanging van de rij bomen op zes meter van de rijbaan, die voordien door de provin-‐ cie werden gerooid, is er nooit van ge-‐ komen. Stedelijk groen In de bebouwde kom gaat het door met het kappen en wegsnoeien van het groen in de wijken. De stadsnatuur wordt sowieso al sterk teruggedron-‐ gen doordat de vroegere natuurlijke hagen in toenemende mate vervangen worden door ‘Gamma-‐schuttingen’ zoals duidelijk te zien is in een nieuw-‐ bouwwijk als ‘Zenderpark’ in IJssel-‐ stein. Er komen steeds meer vogelon-‐ vriendelijke tuinen en de moderne dakpan biedt ook geen nestmogelijk-‐ heden meer. De SOVON-‐tellingen waarover Gerrie Abel in het vorige nummer van deze nieuwsbrief schreef, geven aan dat de kleine zang-‐ vogels, maar zelfs ook de mussen steeds verder in getal afnemen en op de ‘Rode Lijst’ van bedreigde diersoor-‐ ten terecht komen. Ik roep de Ge-‐ meenten en de wethouders met ‘Groenvoorziening’ in portefeuille dan ook op om uiterst zorgvuldig met het stedelijk groen om te gaan en om eventuele plannen om het stedelijk groen in de Lopikerwaard nog verder aan te tasten, terug te draaien. Eise Jongsma
Polsbroek ............................................................................................................................. Foto Wim van der Putten
11
Een gevaarlijke situatie… Welnee! Langs de N204 tussen Montfoort en Linschoten staan nieuw aangeplante essen. Ze zijn in de plaats gekomen van 41 gevelde populieren, die volgens WBL-‐bestuurslid Leo van den Berg nog zeker twintig jaar meekonden.
Leo van den Berg bij de jonge aanplant ....................................................................................... Foto: Miranda Spek
In december 2013 liet de Provincie Utrecht 41 populieren kappen langs de N204 tussen de Hollandse IJssel en de Waardsedijk. Reden van de kap: de bomen vormden een gevaar voor de verkeersveiligheid. Leo kan zich er nog kwaad over maken. ‘Een gevaarlijke situatie… Welnee! Ik ben na die paar flinke herfststormen elke keer gaan controleren. Er lagen geen grote tak-‐ ken op de weg. Die populieren waren kerngezond en hadden daar zeker nog 20 jaar kunnen blijven staan. Dus waarom gezonde bomen omzagen, die zo bij het landschap horen en die ook nog eens het bestaande en het nieuw aan te leggen industrieterrein aan het zicht onttrekken.’ Weggegooid geld Maar heeft er dan niemand tegen ge-‐ protesteerd? ‘Zeker wel’, antwoordt 12
Leo. ‘De WBL is samen met de Vereni-‐ ging Bewoners Snelrewaard in 2012 uitgenodigd door de Provincie Utrecht op Huis ter Heide. In dat gesprek heb-‐ ben we ons ongenoegen geuit en ver-‐ schillende alternatieven voorgesteld. Bijvoorbeeld om de populieren gefa-‐ seerd ‘om en om’ te kappen, zodat het niet in een keer zo’n kale boel is. Maar onze voorstellen werden allemaal van tafel geveegd. In de bomen huisde al jaren een roekenkolonie. Hierdoor hebben we de kap nog een half jaar weten tegen te houden. Maar zodra de vogels uitgevlogen waren, zijn de populieren alsnog omgegaan. Het heeft de gemeenschap ongeveer 25.000 euro gekost. Weggegooid geld. Dat hadden ze beter kunnen aanwen-‐ den voor het schoonhouden van de bermen langs de wegen in de Utrecht-‐ se Waarden.’
Kale boel Wat vind je van de nieuwe aanplant? ‘Kom, dan lopen we even naar de dijk om het te bekijken’, oppert Leo. Bij de Waardsebrug zie je goed het verschil tussen de nieuwe bomen en de oude populieren. ‘We hebben het voor el-‐ kaar gekregen dat er nu essen zijn aangeplant. Die zijn duurzamer. Daar-‐ naast worden ze minder groot en kleuren prachtig in de herfst.’ Leo zucht. ‘Toch is het is voorlopig nog een kale boel’, zegt hij teleurgesteld. ‘Pas over een paar jaar zitten we hier weer helemaal in het groen.’ Windworp Jan Scheffer, weginspecteur bij de Provincie Utrecht, begrijpt de teleur-‐ stelling. ‘Wij kijken door een andere bril naar dit soort zaken dan de WBL. Bij oudere bomen krijg je op een ge-‐ geven moment te maken met tak-‐ breuk. Er lagen te vaak grote takken op het fietspad langs de N204. Hier-‐ door ontstond een gevaarlijke situatie. Om ongelukken te voorkomen, heb-‐ ben we de bomen gekapt.’ Waarom zijn de alternatieven die de WBL heeft
aangedragen niet in overweging ge-‐ nomen? ‘Wij hebben daar wel degelijk naar gekeken’, antwoordt Scheffer. ‘Maar als je zulke grote bomen gefa-‐ seerd kapt, krijg je te maken met windworp. De ene boom staat dan namelijk niet meer in de luwte van de andere boom en daardoor worden ze gevoeliger voor wind. De situatie zou zo alleen maar gevaarlijker zijn ge-‐ worden.’ Geen of meer bomen Is het waar dat de Provincie Utrecht liever helemaal geen bomen meer langs wegen wil hebben? ‘Nee, dat is niet waar’, benadrukt Scheffer. ‘We willen juist graag meewerken aan meer groen. Bij bomen langs wegen moeten we alleen wel rekening hou-‐ den met een zogenoemde obstakel-‐ vrije zone van zes meter. Daarom mo-‐ gen ze niet te dicht langs de weg staan. Maar helemaal geen bomen meer… Nee, dat is absoluut niet onze bedoeling.’ Miranda Spek
Oude bomensituatie: zicht op populieren ……………………………….……………………………………………… Foto: Miranda Spek
13
Wandelen in de Lopikerwaard 3 Dit artikel is nummer drie van een serie over wandelmogelijkheden in de Utrechtse Waarden, waarbij iedere keer een ander startpunt wordt belicht. Vanuit dit start-‐ punt kunt u zelf bepalen hoe lang u de wandelroute wilt maken. Daarbij gaat het van ommetjes van een paar kilometer tot een dagtocht van 20 kilometer of meer.
Hekendorp Hekendorp, startpunt van de WBL do-‐ nateursmiddag van vorig jaar, is een dijkdorp tussen Haastrecht en Oude-‐ water, gelegen aan de Hollandse IJssel aan de noordzijde van de Lopiker-‐ waard. Het is in onze vaderlandse ge-‐ schiedenis bekend geworden vanwege het feit dat hier in 1787 Wilhelmina 14
van Pruisen enige tijd werd vastge-‐ houden. Patriotten hadden de echtge-‐ note van stadhouder Willem V aange-‐ houden en haar tijdelijk opgesloten in de boerderij (op nr. 33) vlak naast de Goejanverwellesluis om haar de door-‐ reis naar Den Haag te beletten. De broer van Wilhelmina, de koning van Pruisen, werd hierover zo boos dat hij
met zijn troepen de Republiek der Ne-‐ derlanden binnenviel om de stadhou-‐ derlijke macht te herstellen. Hekendorp is ook bekend om zijn Goejanverwellesluis die in 1366 werd aangelegd om de polders ten noorden van de Hollandse IJssel van overtollig water te verlossen. Daarvoor zijn toen de Enkele-‐ en de Dubbele Wiericke gegraven die hun water op de Hol-‐ landse IJssel konden lozen. Verder had deze sluis een belangrijke functie in de Oude Hollandse Waterlinie. De sluis wordt momenteel gerestaureerd. Dat is vanuit het startpunt van de wande-‐ lingen prima te bezichtigen. Hekendorp is een knooppunt van waaruit men naar alle kanten prachti-‐ ge wandelingen kan maken. Naar het westen naar Haastrecht en Gouda, naar het noorden via de Wiericke naar Driebruggen, fort Wierickeschans bij Nieuwerbrug aan de Oude Rijn en de Reeuwijkse plassen, naar het oosten richting Oudewater en naar het zuiden de Lopikerwaard in richting Vlist of Polsbroek en Polsbroekerdam. Café Goejanverwelle De start van de wandelingen is vanuit café Goejanverwelle in het centrum van Hekendorp naast de Goejanver-‐ wellesluis. Hekendorp is te bereiken vanuit Gouda en Utrecht met bus 107, halte Hekendorp Veer, Haastrecht. Van daaruit loopt u over een fietspad richting Hekendorp, steekt via een fraaie ophaalbrug de Hollandse IJssel over en gaat op de Goejanverwelledijk linksaf. Na 50 meter ziet u de sluis en café Goejanverwelle. Hier kunt u pri-‐ ma lunchen of koffie met gebak ne-‐ men. Parkeren kunt u in de straat langs de Goejanverwelledijk maar u moet dan wel via Oudewater of Haast-‐ recht naar Hekendorp rijden. Er zijn
ook een paar parkeerplaatsen langs de Provinciale weg bij de bushalte.
Ophaalbruggetje Hekendorp …….... Foto: Peter Both
Drie varianten Ik heb gekozen voor de volgende drie wandelingen. Echter aan de hand van de kaart kunt u zelf de wandelingen langer of korter maken. 1. De Lopikerwaard verkennen rich-‐ ting Polsbroek, 9 km Vanaf café Goejanverwelle linksaf de dijk op richting Oudewater en na 50 meter rechtsaf tussen twee huizen door richting het ophaalbruggetje over de Hollandse IJssel tot aan de Provin-‐ ciale Weg. Die oversteken (voorzichtig druk verkeer!) en dan rechtsaf het fietspad op tot aan de Hoenkoopse-‐ rijweg, daar gaat u links af. Na 400 meter gaat u rechtsaf een Tiendweg in. Na 300 meter staat links een bord ‘Molenvlietroute’ en ‘Oude Hollandse Waterlinie.’ Deze route door het wei-‐ land volgen tot aan een hek voor een fietspad. Op het fietspad linksaf en vlak voor de eerste brug weer rechtsaf de Molenvlietroute verder vervolgen.
15
Na 1,5 km bij een kruispunt van wan-‐ delroutes rechtsaf de brug over en daarna links richting Polsbroek. Bij de Slangeweg oversteken en de route vervolgen via de Achterkade. Na 2 km kruist u het Kerkenpad van Cabauw naar Polsbroek. Ga daar linksaf rich-‐ ting Polsbroek. De Noordzijdseweg oversteken en daar het Pieterspad (dit pad is in het broedseizoen van 1 april tot 1 juni gesloten) volgen. Aan het einde van dit boerenlandpad via een bruggetje de sloot oversteken en dan rechtsaf over de kade langs de Ben-‐ schopper Molenvliet tot aan de Damweg lopen. Hier linksaf richting Oudewater gaan. Bij de provinciale weg (N228) linksaf het fietspad op en dit volgen tot aan linksaf de Tiendweg naar Haastrecht. Deze ligt tussen twee huizen recht tegenover ‘de Broedkorf’ die aan de overkant van de weg ligt. Deze Tiendweg uitlopen tot aan de Hoenkoopserijweg, rechtsaf tot aan de Provinciale weg (N228) en dan rechts-‐ af het fietspad op gaan. De weg over-‐ steken bij het ANWB bordje richting Hekendorp (voorzichtig drukke weg!). Het fietspad uitlopen, de brug over de Hollandse IJssel oversteken en daarna linksaf gaan om terug te keren naar het beginpunt. Indien i.v.m. het broedseizoen niet over het Pieterspad gewandeld kan worden, gaat u op de Noordzijdse weg rechtsaf tot aan de kruising met de Damweg in Polsbroekerdam. Onder-‐ weg prachtige oude boerderijen. Op de kruising linksaf over het fietspad richting Oudewater en in de bocht de route zoals eerder beschreven vanaf de kade langs de Benschopper Molen-‐ vliet, over het fietspad richting Oude-‐ water blijven volgen. 2. Van Hekendorp naar Oudewater en terug, 10 km
16
Vanaf café Goejanverwelle linksaf de dijk op richting Oudewater. Na 50 me-‐ ter rechtsaf tussen twee huizen door richting de ophaalbrug over de Hol-‐ landse IJssel. Vlak voor de brug linksaf het pad langs de Hollandse IJssel vol-‐ gen tot aan Oudewater. In Oudewater de Reinaldaweg oversteken en langs de Hollandse IJssel blijven wandelen tot een ophaalbrug. Hier rechtsaf de brug over en daarna de tweede weg links, de Molenwal in. Deze uitlopen tot aan de Provinciale weg, daar links-‐ af en recht tegenover ‘de Broedkorf’ de weg oversteken en tussen twee huizen door de Tiendweg naar Haast-‐ recht ingaan. Deze uitlopen tot aan de Hoenkoopserijweg, daar rechtsaf tot aan de Provinciale weg (N228) en rechtsaf het fietspad op gaan. De weg oversteken bij het ANWB bordje rich-‐ ting Hekendorp (voorzichtig drukke weg!). Het fietspad uitlopen, de brug over de Hollandse IJssel oversteken en daarna linksaf gaan en u bent weer bij het beginpunt. 3. Vanuit Hekendorp de beide Wie-‐ rickes verkennen, 10-‐12 km Vanuit café Goejanverwelle linksaf gaan en direct na de sluis het pad be-‐ neden langs de Dubbele Wiericke vol-‐ gen. Dit gaat na de bebouwde kom over in een onverhard pad langs het water. Bij de spoorlijn linksaf slaan en via de tunnel onder de spoorlijn door-‐ gaan. Daar de eerste weg rechts ne-‐ men, een ophaalbrug over en als de bebouwing aan de linkerkant ophoudt de kade op gaan. Deze blijven volgen tot in Driebruggen (Halverwege ziet u een pad naar rechts over Ruigeweidse Achterkade, onderdeel van het Hol-‐ land-‐Utrecht pad dat van Gouda naar Woerden loopt. Deze niet volgen!). In Driebruggen gaat u linksaf de brug over en dan alsmaar rechtdoor lopen.
Aan het einde van de weg schuin oversteken het fietspad in richting Reeuwijk. Na de brug over de Enkele Wiericke linksaf de Prinsendijk op. De-‐ ze helemaal uitlopen tot een asfaltweg die evenwijdig aan de spoorlijn loopt (halverweg is er bij de Molen een prachtig ommetje te maken naar de Oukoopse kade waar u weer vanzelf op de Prinsendijk uitkomt). Daar links-‐ af slaan en direct over de Enkele Wie-‐ ricke weer links een kade op gaan. De-‐ ze uitlopen tot aan een asfaltweg, daar rechtsaf de tunnel onder de spoorlijn door gaan en daarna bij de eerste weg rechtsaf slaan. Net na het bruggetje over de Enkele Wiericke, links het hek over de kade langs de Enkele Wiericke volgen. Aan het einde bij de Goejanverwelledijk linksaf rich-‐ ting Hekendorp gaan (let op het mooie sluisje van de Enkele Wiericke met de Hollandse IJssel en het klooster van de Passionisten aan de overkant).
Na 500 meter komt u weer uit bij het startpunt: café Goejanverwelle. In de volgende nieuwsbrief worden nieuwe wandelmogelijkheden vanuit een andere startplaats binnen de Lo-‐ pikerwaard besproken. Peter Both Peter Both is lid van de wandelvereni-‐ ging TeVoet. Hij heeft voor de provin-‐ cie Utrecht de wandelroutes in de Utrechtse Waarden in kaart gebracht. Hij onderzoekt nu de mogelijkheden om nieuwe verbindingen te ontwikke-‐ len. Verder houdt hij zich bezig met het maken van een wandelknooppunten-‐ netwerk en de promotie van wandel-‐ routes in de Waarden. Voor meer informatie is hij bereikbaar op telefoonnummer 06-‐29625545 of via e-‐mail:
[email protected]
Dubbele Wiericke bij Goejanverwellesluis ………………………………….………………………………………….…. Foto: Jan Reijnders
17
Poldermens ‘Ik heb weliswaar nooit ergens anders gewoond maar IJsselstein en de polder daar omheen, dat is het voor mij. Ik voel me een poldermens en op en top Lopiker-‐ waarder, verbonden met de natuur en de mensen die hier wonen. De uitgestrekt-‐ heid, de wind, het uitzicht, dit gebied leeft voor mij en ik ga er niet meer weg.’
Jan Bunnik bij Willeskop ……………………………………………………………………………………..….…………. Foto: Gert van Leusden
Naar woorden hoeft Jan Bunnik niet te zoeken als hij over zijn betrokkenheid bij IJsselstein en omgeving vertelt. Hij is geboren en getogen in IJsselstein, aan de Achtersloot op de boerderij van zijn ouders als oudste van negen kinderen. Doordat zijn vader op 50-‐ jarige leeftijd ernstig ziek werd, heeft hij er op jonge leeftijd voor gekozen met één van zijn broers de boerderij over te nemen. Samen voelden zij zich daarvoor sterk genoeg; bovendien konden zij prima samenwerken. Jan was toen 24 jaar oud. Het bedrijf is later gesplitst en er is een nieuwe boerderij aangevraagd. ‘Wij waren namelijk ook slecht verkaveld’ zegt Jan. Van de keuze om de boerderij
18
over te nemen, heeft hij nooit spijt gehad. ’Ik ben met plezier boer ge-‐ weest maar daarnaast trokken be-‐ stuurlijke taken me ook aan. Als twin-‐ tiger kreeg ik (kader)cursussen vanuit de landbouworganisatie aangeboden. Blijkbaar merkten mensen om mij heen, zelfs voordat ik het zelf in de gaten had, dat ik graag meepraatte en samenwerkte en dat ik aanleg had voor besturen. Ik ben 8 jaar wethou-‐ der geweest, 12 jaar statenlid en be-‐ stuurslid van de Rabo bank. Voor mij groeide de passie voor bestuurswerk gaandeweg. Het kan zijn dat mijn le-‐ vensweg totaal anders geweest was als mijn vader niet zo jong was overle-‐ den maar ik ben echt tevreden met
mijn levensloop tot nu toe. Het sa-‐ menwerken met anderen ten behoeve van de maatschappij vind ik geweldig.’ Jan vertelt zijn verhaal in alle beschei-‐ denheid. ‘Het is geen verdienste hoor, het zit nu eenmaal in mijn genen. Elk mens heeft immers talenten. Het is maar net wat je raakt in het leven. Ik heb nu eenmaal volop belangstelling voor mensen en samenwerking. Als ik bijvoorbeeld de krant pak, ga ik als vanzelf eerst naar artikelen over openbaar bestuur, gemeenteraad, provincie en overheid. Het sociale kre-‐ gen we al mee van huis uit mee. Ik probeer niet in hokjes te denken. Ik kijk naar de mens en zijn ideeën. Luis-‐ teren, kijken en niet te snel oordelen, dat vind ik van belang. Sowieso is dit trouwens belangrijk in het leven zowel thuis, in het gezin en omgeving als op het werk. Ieder mens moet ruimte krijgen om zich te uiten.’ Lappendeken ‘Een mooi maar langdurend project waaraan ik mocht meewerken is de ruilverkaveling in de Lopikerwaard
geweest. De laatste 17 jaar was ik voorzitter van dit project. Los van de voorbereiding van 10 jaar heeft het hele proces geduurd van 1979 tot 2007. De gemeente Lopik heeft als eerste het initiatief genomen te ko-‐ men tot ruilverkaveling, zo rond 1953. In 1968 werd een start gemaakt om de initiatieven tot ruilverkaveling uit te werken. Er werd een commissie inge-‐ steld waarvan ik het jongste lid van heel Nederland was. Voor mij bleek het een groot voordeel dat ik zelf boer was. Wij spraken met elkaar dezelfde taal en ik had volop kennis van de praktijk. De agrarische grond was zeer versnipperd, het leek wel een lappen-‐ deken van stukjes grond her en der verspreid. Langzaam maar zeker zagen steeds meer partijen, zoals coöpera-‐ ties, waterschappen en landbouwor-‐ ganisaties, het nut van ruilverkaveling in. Natuurlijk lieten de boeren in de Lopikerwaard ook hun stem horen evenals de andere bewoners van het buitengebied.’ Met een krappe meerderheid werd
Opluchting na de uitslag van de stemming over het ruilverkavelingsplan 1979 ………….……..Foto: Archief Jan Bunnik
19
het voorstel om te starten in 1979 aangenomen. ‘Dit is voor mij zonder meer de mooiste herinnering aan de bijzondere en spannende periode rond de ruilverkaveling. Ik kan me de avond van de stemming op 25 januari 1979 nog heel goed herinneren. Wat waren wij blij.’ ‘Bij ruilverkaveling denk je misschien vooral aan het herindelen van het land voor de boeren. Er kwam echter veel meer bij kijken zoals bijvoorbeeld het waterbeheer. Al het water uit de pol-‐ der moest eerder naar de Hollandse IJssel. Deze smalle rivier kon de hoe-‐ veelheid water niet aan waardoor er herhaaldelijk kans was op overstro-‐ ming. Alle 16 oude gemaaltjes moes-‐ ten buiten werking worden gesteld. Zij werden vervangen door 4 grote gema-‐ len. Dit alleen al was al een enorme organisatie. Dan moest er nog ruimte komen voor natuur, voor wandel-‐ en fietspaden waarbij alles nieuw moest worden in-‐ gericht. De visie op ruimte voor de na-‐ tuur was in opkomst. Deze werd ech-‐ ter door de meeste boeren niet be-‐ paald enthousiast begroet. Enerzijds was dit begrijpelijk omdat voor hen de verdiensten voorop stonden. Er werd in die tijd geknokt om brood op de plank te krijgen. De bedrijven waren doorgaans, op een enkele uitzonde-‐ ring na, niet bijster florissant. Moesten de boeren zich dan ook nog bezig houden met natuur? In Blokland was er zelfs een anti ruilverkavelingsgroep. Daar hebben we als bestuur pittige discussies mee gevoerd. Na veel praten en actie van de Werk-‐ groep Behoud Lopikerwaard is het toch allemaal gaan lopen. Er kwam draagvlak bij de boeren. Dat zeg ik niet alleen voor dit interview hoor, het is echt waar. De WBL heeft zich enorm ingezet. Zij had een forse bijdrage op
20
een bestuurlijk verstandige manier. De werkgroep is blijven bestaan omdat zij een duidelijke functie had en nu nog steeds heeft. Alle wegen in het gebied moesten op-‐ geknapt of vernieuwd worden. De he-‐ le infrastructuur werd aangepakt. De bestaande wegen waren geschikt voor paard en wagen en ander licht verkeer maar waren niet berekend op de op-‐ komst van zwaardere auto’s en inten-‐ siever gebruik. Voorheen gingen de boeren met paard en wagen of met een schuit naar de koeien. De mechanisatie schreed voort. Door de opkomst van melkmachines moesten de koeien ge-‐ zamenlijk en op één plek gemolken worden. Ook van de zijde van de rege-‐ ring nam de druk toe om te komen tot verhoging van de productie. Er was nog steeds niet voldoende voedsel na de oorlog. Grond ruilen werd daar-‐ door nog belangrijker. Bijna elke boer wilde in principe uit praktisch en effi-‐ ciency oogpunt zijn land dicht bij de boerderij hebben. Er was in de Lopikerwaard een relatie-‐ ve achterstand ten opzichte van ande-‐ re gebieden in ons land. Om deze re-‐ den stelde de landelijke en provinciale overheid extra financiële middelen ter beschikking.’ Een grote legpuzzel ‘Het hele proces rond ruilverkaveling is uiteindelijk goed afgerond. Niet minder dan 45% van het land is ver-‐ wisseld van eigenaar. Dat is echt heel veel. Er zijn immers ook verschillende gronden, zoals bouwgrond, boom-‐ gaarden, weidegrond en akkers. Er moesten zelfs complete boerderijen ‘verplaatst’ worden. Vooral door goed te luisteren, te kijken, te bemiddelen en compromissen te sluiten werd de klus uiteindelijk geklaard. In enkele
gevallen moest de rechter de knoop doorhakken. Het is een enorm ar-‐ beidsintensief proces geweest. Het bleek één grote legpuzzel. Eerst wer-‐ den de randen en de kanten aange-‐ pakt waarna we geleidelijk aan de lap-‐ pendeken konden veranderen in een goed en efficiënt verdeeld land. Wat me vooral heeft aangesproken is dat ik een bijdrage kon leveren aan een sfeer van saamhorigheid waarin eenieder tot zijn recht kon komen. We trokken de kar met elkaar en het re-‐ sultaat is mede daardoor zeer bevre-‐ digend. Het was een grote stap voor-‐ waarts in de geschiedenis van de Lo-‐ pikerwaard. Sinds de ontginning van 800 jaar geleden was er nooit meer zo’n grootschalige aanpassing geweest in dit gebied. Doordat de gemeentes en de water-‐ schappen prima samenwerken en er een goede know how is, reilt en zeilt het nu uitstekend in de Lopikerwaard. Het is een prachtig gebied. Bijzonder is het dat ik na de afronding van deze grote klus, gevraagd werd om voorzitter te worden van de ruil-‐
verkaveling in het Kromme Rijn gebied rond Cothen en Werkhoven. Met mijn ervaring durfde ik dat wel aan. Enkele maanden geleden is ook dit werk afge-‐ rond.' Aandacht voor elkaar 'Op dit moment ben ik voorzitter van de Faunabeheereenheid (FBE). Ik werk daar met onder andere een club van jagers, natuurorganisaties, landgoed-‐ eigenaren en leden van de LTO Neder-‐ land. Je kunt wel zeggen dat het een “kruiwagen vol met kikkers” is maar gelukkig gaat het goed. De mensen zijn positief en hebben respect voor elkaar ondanks (grote) verschillen in zienswijze. Ik ben ook voorzitter van Probus, een sociale club van 55 plus-‐ sers waarbij vriendschap, verbinding, leren van elkaar en inspiratie over en weer belangrijke thema’s zijn. Eigenlijk ook weer luisteren, kijken en elkaar de ruimte geven. Ik geniet er steeds weer van om mijn passie tot samenwerken en verbinden te kunnen inzetten.' Willemien Veldhuizen
Natuurgebied Willeskop ………………………………………………………………………………………………….... Foto: Gert van Leusden
21
Geschiedenis van de diergeneeskunde 1 In het vervolg op zijn serie over de geschiedenis van de keizersnede bij dieren, heeft dierenarts van der Putten zich geworpen op de geschiedenis van de dierge-‐ neeskunde in het algemeen. Hierbij de eerste aflevering van een vijfdelige serie.
e
Rijksveeartsenijschool in Utrecht begin 20 eeuw …………………………..... Bron: Bibliotheek Diergeneeskunde Utrecht
Algemeen De geschiedenis van de diergenees-‐ kunde is nog maar kort. Dierenartsen worden nog pas sinds één eeuw in Nederland opgeleid. Die van de vee-‐ artsen is wat langer. Zij begint met de oprichting van de Rijksveeartsenij-‐ school in Utrecht, ongeveer 2 eeuwen geleden. Daarvoor bestonden er geen veeartsen. Dit beroep werd uitgeoe-‐ fend door de geneeskundigen en em-‐ piristen. De bemoeienis van de heren medicinae ging meestal niet verder dan onderzoek en ideeën over groot-‐ schalige veeziektes. Met de werkelijke praktijkuitoefening bemoeiden ze zich vaak niet. Deze werd in handen gelegd van deze empiristen, ervaringsdes-‐ kundigen, die soms denigrerend wer-‐ den aangeduid als kwakzalvers. Onder
22
de empiristen vielen vooral koehel-‐ pers, en hengsten, stieren-‐ en var-‐ kenssnijders. Soms was ook de dorps-‐ vroedvrouw niet ongenegen om met opgestroopte mouwen en ontblote armen zich neer te vlijen achter een koe om deze van haar kalf te bevrij-‐ den. In de provincie Utrecht prakti-‐ seerde zelfs een hele familie: vader Hoogland met zijn vijf zoons. Vandaag de dag heeft het verschil tus-‐ sen dierenartsen en veeartsen meer te maken met de aard van de werkzaam-‐ heden dan met de opleiding. In Neder-‐ land worden sinds een eeuw alleen nog maar dierenartsen opgeleid, daar-‐ voor alleen maar veeartsen. In 1925 is namelijk de zelfstandige Hogeschool der Veeartsenijkunde ingelijfd door de Rijksuniversiteit te Utrecht. Veeartsen
werden vanaf dat moment dierenart-‐ sen. Toch worden dierenartsen die op het platteland werkzaam zijn nog steeds als veearts aangesproken. Sinds enkele jaren is de opleiding aangepast en kunnen studenten al tijdens hun studie aangeven welke richting zij la-‐ ter op willen gaan, landbouwhuisdie-‐ ren of gezelschapsdieren. Paarden worden tot beide categorieën gere-‐ kend, afhankelijk van het strobed waarin zij geboren zijn. Ze kunnen zo-‐ wel in handen van een dieren-‐ als van een veearts vallen. Geen specialisatie maar differentiatie heet deze splitsing in de opleiding naar dierenarts. On-‐ danks dat mag volgens de Nederland-‐ se wet elke dierenarts na zijn studie het beroep in zijn volle breedte uit gaan oefenen. Eeuwenlang, waren het de empiristen, die op het platteland maar ook in de meeste steden het eigenlijke veteri-‐ naire werk deden. Dit ging vaak over van vader op zoon, en hun kennis be-‐ rustte vooral op hetgeen ze gezien en geleerd hadden van hun voorgangers. Wetenschap werd er in vroegere eeu-‐ wen ook wel bedreven maar dan meestal door een enkeling of kleine groepjes. Zij hielden zich dan in de brede zin bezig met zowel filosofie, theologie, als natuurkundig onderzoek en nog vele andere takken van weten-‐ schap. Het betrof vaak mensen van gegoede komaf of uit welgestelde fa-‐ milies, die zich deze luxe konden per-‐ mitteren. Oudheid en Middeleeuwen Hippocrates (zijn naam betekent paardentemmer) was een van deze geleerden. Hij heeft met zijn ideeën de tand des tijds gedurende meer dan 2 millennia kunnen doorstaan. Deze wijsgeer werd al 2500 jaar geleden geboren. Hij wordt desondanks nog
regelmatig genoemd. Hij moet dan toch wel een unieke persoonlijkheid geweest zijn. Hippocrates van Kos, geboren op het gelijknamige eiland als zoon van een geneeskundige, was een Asclepiade. Dit was het gilde der geneeskundigen. Hij heeft een blijvende stempel op de geneeskunde gedrukt, niet alleen door alle voorgaande kennis te bundelen maar ook door er het nodige zinnige aan toe te voegen.
Hippocrates ………………………... Bron: Van Looy, 1925
Al lang voordat de Grieken de bescha-‐ ving beheersten, hadden de Egypte-‐ naren ook al volop oog voor de ge-‐ neeskunde en de diergeneeskunde. Bij hen was de koe heilig, niet in de bete-‐ kenis die daaraan vandaag wordt toe-‐ gekend, maar omdat volgens hen het rund een geschenk van god aan de mensheid zou zijn. De koe zet voor de mens niet bruikbaar eten om in hoog-‐ waardige eiwitten, zelfs haar huid als afvalproduct kon nog gebruikt worden om er schoeisel en kleding van te ma-‐ ken Niet het paard maar haar manne-‐
23
lijke tegenpool zorgde voor de onont-‐ beerlijke trekkracht op de aarde. Al geruime tijd voor die Egyptenaren waren de Arabieren echter ook al zeer goed bezig geweest. In Mesopotamië, het vruchtbare gebied tussen de rivie-‐ ren Eufraat en Tigrus, dat tegenwoor-‐ dig alleen maar door armoede en oor-‐ log wordt geteisterd, heeft ooit een hoogwaardige beschaving gehad. In Syrië, Irak, Iran en wat omringende landjes werden de planteneters rund, paard, schaap en geit voor het eerst gedomesticeerd. Zelfs was het hen gelukt om de hond als huisdier onder-‐ geschikt aan de mens te maken. Toen zij al die dieren van hen afhankelijk hadden gemaakt, werden zij ook ver-‐ antwoordelijk voor hun gezondheid. Dat het kunstenaars waren in het do-‐ mesticeren mag wel blijken uit hun resultaat. Nu nog steeds is het Arabi-‐ sche volbloedpaard toonaangevend op deze wereld. Hippocrates bestudeerde al de ge-‐ schriften van de Arabieren en de Egyp-‐ tenaren maar deed daarnaast zelf ook veel onderzoek. Hij probeerde langs die weg zich een helder beeld te vor-‐ men over het ontstaan, het gedrag en de behandeling van ziekten. Hij pro-‐ beerde ziektes uit de taboesfeer van tovenarij en religie te halen. Hij toon-‐ de bijvoorbeeld aan dat epilepsie niet een straf van God was maar een li-‐ chamelijke aandoening. Hij was er ook van overtuigd dat ziektes vaak het ge-‐ volg waren van een disbalans. Hij hechte zeer veel waarde aan hygiëne, voeding, frisse lucht en een gezonde levensstijl. Van het voorkomen van bacteriën, virussen en protozoën en ook van andere ziekteverwekkers had hij nog geen weet. Van hoe een men-‐ selijk of dierlijk lichaam werkte even-‐ min. Het was verboden om sectie te doen op mensen, voor dieren was het
24
wel toegestaan. Van hoe bloedsom-‐ loop en spijsvertering werkten, had-‐ den ze in de verste verte geen idee. Volgens Hippocrates draaide alles om de balans tussen de lichaamssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Deze bepaalden jouw geestelijke en lichamelijke toestand. Had je teveel slijm (flegma) dan was je flegmatisch, teveel bloed sanguinisch of optimis-‐ tisch en gepassioneerd, te veel gele gal cholerisch of prikkelbaar en opvlie-‐ gerig en teveel zwarte gal melancho-‐ lisch en depressief. Een goed dieet zou alles weer in het goede evenwicht kunnen terugbrengen. Slijm ontstond in de hersenen en kwam er via je neus weer uit en het bloed kon zo maar in gele of zwarte gal veranderen. Als het zwarte gal werd dan was het toch wel slecht met je gesteld. Het klinkt alle-‐ maal wat erg geheimzinnig maar het werd zeer overtuigend gebracht. Hip-‐ pocrates adviezen van een gezonde levensstijl gelden vandaag nog steeds. Zij zouden best wel eens meer opge-‐ volgd mogen worden. Het was blijk-‐ baar zo werkzaam dat het tot voor een paar eeuwen geleden, algemeen werd geaccepteerd door de geneesheren; zelfs onze beroemde Herman Boerha-‐ ve (1668-‐1738) uit Leiden was een aanhanger van hem. Hippocrates gebruikte al wilgenbast als pijnbestrijder en koortsremmer. Pas in de 19de eeuw heeft de Duitse farmaceutische gigant Bayer daar het wereldvermaarde Aspirine uit bereid. Hippocrates was een scherp waarne-‐ mer en was in staat om daaruit ver-‐ standige conclusies trekken. Hij be-‐ greep maar al te goed dat koorts, hoewel men toen de lichaamstem-‐ peratuur nog niet kon meten, een be-‐ langrijk onderdeel was van het gene-‐ zingsproces. De 'vogten’ zouden op deze manier ‘gekookt’ worden. Daarna
zou het lichaam zich van het kwade vocht, de zwarte gal, kunnen ontdoen.
Jacob Franszoon (ca. 1635-‐1708) in zijn babierswin-‐ kel bij het aderlaten. In de achtergrond scheert een assistent een klant...…Egbert van Heemskerck, 1669
Vaak werd het lichaam daarbij gehol-‐ pen door een aderlating, soms tot wel drie keer op een dag. Het bloed ving men dan op, bij dieren liet men het op de grond lopen en, nadat het gestold was, werden daar dan de nodige con-‐ clusies uit getrokken. Werd de bloed-‐ koek zwart of bleef dit dun: het maak-‐ te allemaal veel uit. Men was er toen van overtuigd dat dergelijke aderlatin-‐ gen zeer zinvol waren. Dat dacht men een paar honderd jaar geleden nog steeds. Toch wist men wel dat men dit niet bij ernstig verzwakte mensen of dieren moest toepassen. Het aderla-‐ ten was in de loop der eeuwen uitge-‐ groeid tot een bijna waanzinnige we-‐ tenschap. Afhankelijk van de kwaal had men wel 20 verschillende plekken waar aders werden opengespleten en dit alles hing vaak ook weer af van de stand der sterren, de maan, de zon en onder welk sterrenbeeld men geboren was. De ene keer moest het in de och-‐ tend de andere keer weer in de avond. De meest bizarre en onvoorstelbare
ideeën hadden de deskundigen bij el-‐ kaar verzonnen. Dit zal zeker niet de bedoeling van Hippocrates geweest zijn maar zo ging het er in ieder geval wel een paar duizend jaar aan toe. Je zou je kunnen afvragen of dit niet meer levens gekost dan het gered heeft. Naast het aderlaten waren er nog ve-‐ lerlei andere therapieën in gebruik om het lichaam van de kwade ‘’vogten’’ te ontdoen. Purgeren, een vorm van laxeren, werd heel veel toegepast, soms zelfs voorbehoedend om het li-‐ chaam te reinigen. Eigenlijk alle pro-‐ cessen die te maken hadden met het uitscheiden van vloeibare stoffen door het lichaam, werden ingeschakeld. Dat bleef allemaal tot voor een paar eeu-‐ wen geleden als standaard gelden. Ook zweetmiddelen, plas-‐ en braak-‐ middelen en zelfs niespoeders waren een wezenlijk onderdeel van de gang-‐ bare therapieën. De vroegere geneesheren hadden een enorme kennis van planten, kruiden, insecten, en allerlei andere in de na-‐ tuur aanwezig materialen, zoals ge-‐ droogde ontlasting en urine van dier en mens. Daar werd dan ook driftig gebruik van gemaakt en veel bekende geneesheren stichtten een hortus bo-‐ tanicus om zelf te kunnen beschikken over de benodigde grondstoffen. Er werd dus door de eeuwen heen heel veel met natuurlijke middelen gewerkt. Ach ja, wat moest men ei-‐ genlijk ook anders. Soms werden wel 20 verschillende kruiden, gedroogde dierenontlasting, insecten en wormen in één behandeling verwerkt. Niet ge-‐ schoten is altijd mis, zal wel men ge-‐ dacht hebben. Wim van der Putten Wordt vervolgd …..
25
WBL uitgaven WBL-‐Natuurwijzer Dieren WBL-‐Natuurwijzer Planten Vouwkaart (6-‐vouws, geplastificeerd) of poster Ledenprijs € 4,-‐-‐ per stuk (winkelprijs is €_5,-‐-‐ per stuk) en € 7,50 per set Mythe van het Groene Hart (2006) -‐ 100 pagina's-‐in kleur Door Harm Hoogendoorn Ledenprijs € 10,-‐-‐ Dierenarts in de Lopikerwaard (2003) -‐ 60 pagina's -‐ fotoboek Door Gé Tielens en Peter Arno Broer Ledenprijs: € 5,-‐-‐ Holland in Touw (2002) -‐ 120 pagina's -‐ 70 foto's Door B.R. Feis, H. Hoogendoorn en P. Stoppelenburg Ledenprijs: € 13,-‐-‐ (winkelprijs € 15,75) Oude Bedrijven in de Lopikerwaard 96 pagina's -‐ 60 foto's Door B.R. Feis. Deel 5 Waardenreeks Ledenprijs: € 8,-‐-‐ (winkelprijs € 10,-‐-‐) Tuinen in de Lopikerwaard 226 pagina's -‐ 130 foto's Door P.A.W. Broeders Ledenprijs € 10,-‐-‐ (winkelprijs € 15,-‐-‐) Wandelen in Oudewater 45 pagina's Door C.J.H. Meijerink Ledenprijs: € 6,25 (winkelprijs € 7,50) Routekaart Lopikerwaard (€ 0,50) Willem van Bezooyen, de laatste machi-‐ nist van het gemaal ‘De Batauwe’. (2006) -‐ 52 pagina's. Cultuurhistorisch en persoonlijk verslag van de bemaling in de 26
polder 'Batuwe' Lopikerkapel. Met foto's en oud kaartmateriaal. Door Lydia Blom. €.10,-‐ Ook te verkrijgen via Lydia BLom:
[email protected] Genoemde uitgaven zijn af te halen bij: • Het WBL secretariaat, Herman Boone-‐ kamp, Lekdijk West 8 te Lopik, tel. 0348-‐553632. • Eise Jongsma, Frankrijkstraat 156, IJs-‐ selstein, tel. 030-‐6874217. Aanbevolen publicatie (uitgave van De Utrechtse Waarden): Linten in de Leegte. Handboek groene be-‐ bouwingslinten in de Utrechtse Waarden. Twee delen: 119 en 87 pagina’s in kleur. Redactie: De Leeuw, Van Meekeren, Schik, Steenbergen en Sturkenboom Het boek ‘Linten in de Leegte’ is voor € 18,95 verkrijgbaar bij de VVV’s in de re-‐ gio (IJsselstein, Lopik, Oudewater, Mont-‐ foort), de boekhandels in de streek (zie www.lintenindeleegte.nl) en de Stichting Groene Hart (plus verzendkosten). WBL-‐leden krijgen reductie. De ledenprijs bedraagt € 15,-‐-‐. Alleen af te halen bij Eise Jongsma, Frank-‐ rijkstraat 156, IJsselstein. Graag eerst even bellen: 030-‐68 74217.
Donatie 2014 al gestort?
Heeft u er ook al aan gedacht uw do-‐ nateursbijdrage voor het jaar 2014 over te maken? U kunt deze storten op rekening: NL39INGB0001053029 ten name van ‘Penn. Stichting WBL’ Graag wel met opgave van uw naam en adres. Dat bespaart ons veel over-‐ bodig zoekwerk. Dank voor uw medewerking.
Colofon WBL Nieuwsbrief Is een uitgave van de Stichting WBL: Werk-‐ groep Behoud Lopikerwaard. De stichting is ingeschreven in het stichtin-‐ genregister K.v.K. onder nr. 41179802. Bestuur WBL Voorzitter: Wim Boesten Secretaris: Herman Boonekamp Penningmeester: Theo Hattink Tweede penningmeester: Eise Jongsma Leo van den Berg Wim van der Putten Jan Reijnders Secretariaat WBL H.A.L. Boonekamp Lekdijk West 8 3411 MT Lopik Telefoon 0348 553632
[email protected] Redactie Nieuwsbrief Kopij en info aan: Redactie WBL Koperwiekweg 19 3403 ZT IJsselstein 06 19674710
[email protected] Samenstelling redactieteam Yvet Boele Eise Jongsma Wim van der Putten Jan Reijnders (hoofdredactie) Miranda Spek Vormgeving Nieuwsbrief Theo Hattink (correctie) Jan Reijnders (vormgeving) Excursiecommissie Ingeborg Geensen Piet Mulder Ruud Vringer Fotografie en illustraties:
Archief Jan Bunnik, Bibliotheek Dier-‐ geneeskunde Utrecht, Peter Both, Jan-‐Peter Catrou, Wim van Doorn, Jacqueline Ebens, Egbert van Heemskerk, Gijsbert den Hollan-‐ der, Gert van Leusden, Van Looy, Wim van der Putten, Jan Reijnders, Miranda Spek. ©-‐Copyright berust bij betreffende foto-‐ graaf of illustrator en de WBL. WBL lidmaatschap WBL leden/donateurs dragen minimaal €.15,-‐-‐ per persoon of € 20,-‐-‐ per gezin (één woonadres) bij. Het contributiejaar loopt van januari tot en met december. U kunt uw bijdrage overmaken op bankrekening NL39INGB0001053029, ten name van ‘Penn. Stichting WBL’. Graag onder vermelding van uw naam en adres. Indien u zelf uw bijdrage aan het begin van het jaar overmaakt dan bespaart dit ons kosten en kan de donatiebijdrage laag blij-‐ ven. Leden/donateurs ontvangen drie keer per jaar de WBL Nieuwsbrief, uitnodigingen voor lezingen / excursies en korting op di-‐ verse uitgaven van de WBL. Opzegging van het donateurschap graag melden vóór 1 november van het lopende jaar. Schriftelijk bij het WBL-‐secretariaat. De volgende WBL Nieuwsbrief verschijnt eind augustus 2014. Kopij, maximaal 2 pagi-‐ na’s in Word (incl. afbeeldingen als los jpg-‐ bestand bij te leveren) vóór 21 juli 2014 naar:
[email protected] WBL op internet Site: www.wbl-‐web.nl E-‐mail:
[email protected]
Gedrukt bij Drukkerij van Midden, Benschop
27
Voorjaar ................................ ................................................................................................................................. Foto: Miranda Spek
WBL Nieuwsbrief 34-‐107 . ……………………. ……… Losse nummers € 4,50
28
