WBL Nieuwsbrief Herfst: Kronenburgplantsoen IJsselstein Foto: Jan Reijnders
Werkgroep Behoud Lopikerwaard Jaargang 32, nummer 103. Herfst/Winter 2012
WBL Nieuwsbrief 32-‐103. December 2012 Van de redactie
Stichting WBL De Stichting WBL heeft ten doel: het be-‐ houd en de versterking van het eigen ka-‐ rakter van de Lopikerwaard en naaste om-‐ geving: te weten de natuur-‐, landschaps-‐ en cultuurhistorische waarden in samen-‐ hang met de leefomgeving.
Inhoudsopgave
Van de redactie Uit het bestuur WBL jaarverslag 2011-‐2012 Geboomd over bomen Kanshebber wordt geen prijswinnaar WBL Donateursmiddag 2012 Kranen in de mist Niet alle hazen zijn het haasje Met de dierenarts op stap: Lorita 40 jaar Meetmast Cabauw Geboren en getogen in de Lopiker-‐ waard Wanneer vriest de Lek weer dicht? Prettige feestdagen WBL publicaties Colofon 2
2 3 4 7 8 9 11 13 16 18 20 23 25 26 27
Voor u ligt de herfst/wintereditie van de WBL Nieuwsbrief. De redactie heeft weer haar uiterste best gedaan om u voor de feestdagen een mooi, leesbaar en gevari-‐ eerd aanbod te doen. Het einde van het jaar is een geschikt moment om terug te blikken op de activi-‐ teiten in de afgelopen periode. Vandaar het activiteitenverslag van de WBL secre-‐ taris en de terugblik op de donateursmid-‐ dag 2012. Het blijkt dat onze eerdere oproepen tot lezersbijdragen hun vruchten beginnen af te werpen. Het artikel over de meetmast in Cabauw is het gevolg van een tip van Egbert Dimmendaal. Voor Willemien Veldhuizen was dit de aanleiding om zelf de pen ter hand te nemen. Haar artikel in dit nummer is de eerste in een serie waar-‐ in gepoogd wordt om de menselijke ge-‐ schiedenis van de Lopikerwaard te be-‐ schrijven aan de hand van de ervaringen van zijn oudste inwoners. Voor het overige treft u een bonte verza-‐ meling beschouwingen aan waarin wordt geboomd over bomen, genoten van de waarneming van kraanvogels, verhaald over de jacht in de Lopikerwaard en stilge-‐ staan bij de ‘wonderbaarlijke genezing’ van de papegaai Lorita. Het einde van het jaar is ook de tijd van nostalgie. Ons jongste redactielid blikt te-‐ rug en spreekt de hoop uit dat de Lek ooit weer eens dichtvriest. Nu we het toch over vorst hebben. Zouden we nog kun-‐ nen schaatsen deze winter? Rest mij nog u prettige feestdagen en alle goeds voor 2013 toe te wensen. Jan Reijnders, hoofdredacteur
Uit het bestuur In de rubriek ‘Uit het Bestuur’ snijdt de voorzitter een actueel thema aan dat valt binnen het interessegebied van de WBL. Als vervolg op zijn vorige beschouwing over de woningmarkt is dit keer de beurt aan het beleid ten aanzien van kantoren-‐ en bedrijfsterreinen. Dit is vervat in de recent gepubliceerde Provinciale Ruimtelij-‐ ke Structuurvisie 2013-‐2028. toorlocaties.’ Hiermee wordt duidelijk stelling genomen tegen een verdere vergroting van het kantorenbestand. Geldt dit nu ook voor bedrijfsterrei-‐ nen? Dat niet bepaald. Het lijkt er ech-‐ ter op dat wat dit betreft slechts mondjesmaat nieuwe locaties be-‐ schikbaar komen. Voor onze regio heeft de PRS in petto: • IJsselstein: 8,5 ha. waarvan 7 ha. ............................................. Foto: ‘De Ondernemer’ op de A2 locatie en 1,5 ha. op be-‐ drijventerrein ‘Panoven’; Als gevolg van de economische crisis • Montfoort: een uitbreiding met 2 loopt de bouwactiviteit in zijn alge-‐ ha. ten zuiden van het bestaande meenheid sterk terug. De Provinciale bedrijventerrein ‘IJsselveld’; Ruimtelijke Structuurvisie (PRS) merkt • Oudewater: 3 ha. uitbreiding op terecht op dat de crisis niet ongemerkt het bestaande bedrijventerrein voorbijgaat aan de provincie Utrecht. ‘Tappersheul’; Hij leidt ook hier tot veranderingen in de woningmarkt. De crisis doet zich • Voor Lopik is geen uitbreiding van echter het sterkst gevoelen in de kan-‐ bedrijventerreinen voorzien. torenmarkt waar sprake is van forse Dat de PRS nu al zijn schaduwen voor-‐ leegstand. De veranderingen op de uit werpt, komt naar voren uit publica-‐ woningmarkt zijn wellicht slechts voor ties in de regionale pers in de maand een deel blijvend. Uit diverse onder-‐ november van dit jaar. Daaruit blijkt zoeken blijkt namelijk dat in de toe-‐ dat ondernemers op het bedrijventer-‐ komst het aantal huishoudens en rein ‘de Copen’ bij Lopik zelf aan de daarmee ook de vraag naar woningen slag zijn gegaan met een opknapbeurt opnieuw zal toenemen. Een dergelijke van het terrein. Ze hopen de revitali-‐ groeiverwachting geldt echter niet sering in 2013 te hebben afgerond. voor het kantorenbestand. Dit leidt tot Een grondige facelift waarmee ze te-‐ de volgende opmerkelijke constate-‐ vens de, overigens geringe, leegstand ring: ‘Het overaanbod aan kantoren is willen aanpakken. […] blijvend. In een provincie met gro-‐ Het PRS bevat nog een aantal span-‐ te druk op de ruimte is leegstand van nende zaken (windturbines, stiltege-‐ kantoren op de schaal zoals deze zich bieden e.d.). Ik kom daar graag bij een nu voordoet uiteraard onaanvaard-‐ andere gelegenheid op terug. baar. Er is in principe geen ruimte voor nieuwe, nog niet gerealiseerde, kan-‐ Wim Boesten
3
WBL jaarverslag 2011-‐2012 Zoals gebruikelijk presenteerde de secretaris tijdens de WBL jaarvergadering van 21 november 2012 een kort verslag over de afgelopen 12 maanden. De volledige tekst is hieronder opgenomen.
WBL Donateursmiddag 2012 .........................................................................................................Foto: Jan Reijnders
Inleiding De WBL zet zich in voor het behoud en de verbetering van de kwaliteit van het karakteristieke landschap van de Lopikerwaard. Dat doet zij door belan-‐ genbehartiging, het verzorgen van ex-‐ cursies en natuureducatie. Dit kan zij al meer dan 30 jaar doen dankzij haar vrijwilligers en de steun van de dona-‐ teurs en die van de gemeenten Lopik, Oudewater, Montfoort en IJsselstein. De donateurs van de WBL zijn bijzon-‐ der trouw. Door verhuizing en vergrij-‐ zing zijn er wel opzeggingen, maar er hebben zich ook nieuwe donateurs aangemeld. Evenals vorig jaar be-‐ draagt hun aantal ruim driehonderd.
4
Media Voor het contact met de donateurs was er driemaal een uitgebreide WBL-‐ Nieuwsbrief. Dit dankzij de auteurs en de WBL redactie. De uitgave van de 100ste editie was de laatste onder de hoofdredactie van Eise Jongsma. Jan Reijnders heeft het hoofdredacteur-‐ schap met verve overgenomen en het blad in een nieuw jasje gestoken. De WBL heeft daar veel complimenten over ontvangen. Ook dit jaar hebben we via de pers aandacht kunnen vragen voor het waardevolle cultuurlandschap. On-‐ dermeer door onze betrokkenheid bij het ontwikkelen van plannen voor het
behoud van de Steenoven in Willeskop en bij het verzet tegen de plannen voor de vestiging van een groot loon-‐ werkbedrijf in het buitengebied van Heeswijk. Om de inwoners van ons gebied te wijzen op ons waardevolle landschap hebben we met een stand deelgeno-‐ men aan de open monumentendag te Lopikerkapel en waren we met een stand aanwezig bij het bezoekerscen-‐ trum de Utrechtse Waarden op de dag ‘Proefroute Lopikerwaard’. Tenslotte is te melden dat men de WBL heeft kunnen vinden op haar website www.WBL-‐web.nl . Acties De belangrijkste opdracht van de WBL is het opkomen voor het behoud van het culturele erfgoed en de natuur-‐ waarden. Dat doet de WBL door te adviseren en indien nodig het laten horen van een kritisch geluid. Daartoe nam de WBL deel aan: • de Gebiedscommissie ‘De Utrecht-‐ se Waarden’. Deze commissie fun-‐ geert de komende jaren als stimu-‐ lator en klankbord voor platte-‐ landsontwikkeling in de Lopiker-‐ waard en de Linschoterwaard; • de plaatselijk groep ‘Weidse Veen-‐ weiden’ van Leader. De rol van de-‐ ze groep is het enthousiasmeren en ondersteunen van partijen bij het maken van een door Europa te sub-‐ sidiëren projectplan dat bijdraagt aan plattelandsontwikkeling; • de werkgroep Oudewater van de ‘Stichting Hugo Kotestein’. Deze stichting zet zich in voor het be-‐ houd van monumentale waarden in stad en landschap; • de natuurkoepel ‘De Groene Waar-‐ den’ in IJsselstein waarin lokale na-‐ tuurorganisaties hun krachten kun-‐ nen bundelen;
• inspraak op plannen van gemeen-‐ ten en de provincie voor de ruimte-‐ lijke ontwikkeling zoals bestem-‐ mingsplannen en de structuurvisie van de provincie. De rode draad voor deelname van de WBL is het benutten van het land-‐ schappelijk cultureel erfgoed en de natuurwaarden bij het vitaal houden van de Lopikerwaard en de Linscho-‐ terwaard. De WBL kan ook zelf het initiatief ne-‐ men om het cultuurlandschap in de kijker te zetten. Zo’n initiatief was vo-‐ rig jaar de proef met bloemrijk berm-‐ beheer aan de Waardsedijk te Mont-‐ foort. Ook dit jaar stond deze berm mooi in bloei. Vorig jaar is melding gemaakt van het initiatief om het Bezoekerscentrum de Utrechtse Waarden bij Abrona wat meer leven in te blazen door het ont-‐ wikkelen van landschapsuitjes met oude ambachten of gebruiken. Dit project is bijna klaar. De presentatie aan publiek en pers is gepland op 20 april 2013. Wij hopen dat de komende jaren veel groepen op deze wijze mo-‐ gen proeven van het landschap. De organisatie van deze landschapsuitjes komt in handen van Uit in IJsselstein (voormalige VVV). Voor meer informa-‐ tie zie www.Landschapsmenu.nl en in de rubriek ‘actueel’ van onze eigen website www.wbl-‐web.nl. In het bijzonder is te vermelden de samenwerking tussen de gemeente Montfoort, de Stichting Hugo Ko-‐ testein, de WBL, het bedrijf Jan Snel b.v. en de bewonersgroep voor het behoud van de Steenoven te Willes-‐ kop. Deze partijen, die eerste tegen-‐ over elkaar stonden, hebben een op-‐ lossing gevonden die én tegemoet komt aan de belangen van de onder-‐ neming Jan Snel én bijdraagt aan de
5
kwaliteit van het landschap en een nieuw leven voor de Steenoven. Kritische geluiden laat de WBL horen bij plannen die kunnen leiden tot ver-‐ lies van landschappelijke en cultuur-‐ historische kwaliteit. Op ons commen-‐ taar op het ontwerpbestemmingsplan voor het buitengebied van Montfoort heeft de gemeente positief gerea-‐ geerd. Daarentegen heeft de gemeen-‐ te Montfoort de bezwaren van de WBL en de NMU tegen de plannen voor de vestiging van een loonwerk-‐ bedrijf te Heeswijk naast zich neer ge-‐ legd. De NMU heeft deze kwestie voorgelegd aan de rechter. Die heeft geoordeeld dat de gemeente de afwij-‐ king van het bestemmingsplan onvol-‐ doende heeft gemotiveerd. Tenslotte is te melden dat de WBL, wanneer nodig, overleg heeft met de gemeenten Lopik, Montfoort, Oude-‐ water, IJsselstein, de Provincie, het Waterschap, de Natuur en Milieufede-‐ ratie Utrecht (NMU), het Landschap Erfgoed Utrecht en de Stichting Groe-‐ ne Hart. Excursies, donateursmiddag en jaar-‐ vergadering Met excursies en lezingen wil de WBL het landschap met haar cultuurhisto-‐ rie en natuur onder de aandacht bren-‐
gen. Immers ´bekend maakt bemind´. In 2012 zijn in totaal 8 interessante excursies georganiseerd en begeleid met veel dank aan de excursiecom-‐ missie Mieke Sinke, Piet Mulder en Ingeborg Geensen. De jaarvergadering op 23 november 2011 met lezing over de weidegang werd goed bezocht. De jaarlijkse donateursmiddag, dit jaar gehouden op het recreatielandschap van de familie Rozenboom met een polderwandeling en vaartocht, was een geslaagde bijeenkomst (voor een verslag zie pagina 9 van dit nummer). Natuureducatie In 2012 heeft Theo Hattink namens de WBL natuurlessen gegeven in IJssel-‐ stein. Wij hopen dat de bezuinigingen bij de gemeenten niet ten koste gaan van natuureducatie. De WBL vindt het zeer belangrijk dat de jeugd kennis-‐ maakt met de natuur en het land-‐ schap. Tot slot Het bestuur is dankbaar voor de inzet van de vrijwilligers en het vertrouwen van allen die de WBL een warm hart toedragen. Herman Boonenkamp
E-‐mail adressen
Om de communicatie met u, leden/donateurs, te vergemakkelijken zou de WBL graag beschikken over uw e-‐mailadres. Correspondentie via de reguliere ‘papieren’ post is niet alleen tijdrovend maar ook tamelijk kostbaar. Dit weerhoudt ons ervan om regelmatig met u in contact te treden. Wanneer we zouden beschikken over uw e-‐mailadres zouden wij beter in staat zijn om u snel te informeren over lopende WBL activiteiten, aankondigingen te doen van excursies, en dergelijke. Wij roepen daarom onze leden/donateurs op om hun e-‐mailadres bij ons aan te melden via de website: www.wbl-‐web.nl/lidmaatschap. 6
Geboomd over bomen Tijdens zijn politieke loopbaan werd Hans Lappee ook wel de bomenwethouder genoemd. Geen vreemde bijnaam voor iemand die zo bevlogen over bomen kan praten. Op de WBL jaarvergadering 2012 hield hij voor een zaal vol WBL-‐donateurs zijn eerste serieuze lezing over boombeleving.
‘Toverboom’ in Haarzuilens ....... ....................... Foto: Hans Lappee
Hans Lappee is nog altijd lid van de gemeenteraad in IJsselstein, maar zijn carrière als wethouder ligt al weer een tijdje achter hem. Hij heeft zijn bedrijf Natuur, Groen & Beleving nieuw leven ingeblazen en studeert filosofie. ‘Toen de WBL mij vroeg om een lezing te ge-‐ ven op de jaarvergadering vond ik dat best spannend’, bekent Lappee. ‘Hoe kom ik over als verteller? Wat vinden mensen van mijn verhaal en foto’s? Allemaal vragen die door mijn hoofd spookten.’ Inmiddels weet hij dat de lezing heel enthousiast ontvangen is en dat iedereen wel een beleving heeft bij het woord ‘boom’.
Kijk omhoog ‘Ik vind bomen heel waardevol. Als tuinontwerper weet ik wat ze doen voor een tuin, park of laan. Bomen zijn mijn passie geworden en dan vooral de beleving ervan. Een boom geeft bijvoorbeeld energie, roept gevoelens op en heeft elk jaargetijde een ander karakter. Op een tekening gum je ‘m zo even weg, maar in het echt… Hoe-‐ veel mensen hebben geen moeite om een boom om te kappen?‘ Lappee, zelf een boom van een kerel, denkt even na en zegt dan lachend: ‘Iemand vroeg me een keer of ik een bomenknuffe-‐ laar ben. Nou, daar hou ik mij niet
7
mee bezig, hoewel ik er wel van over-‐ tuigd ben dat je een bepaalde energie kan ervaren onder een boom. Denk maar aan oude en monumentale bo-‐ men bij kerken of op begraafplaatsen. Natuur is energie, kijk rond en om-‐ hoog en verwonder je!’ Interactie Lappee wilde geen verhaal vol feiten en vakkennis afsteken, maar een in-‐ teractieve lezing houden. ‘Ik probeer het publiek uit z’n schulp te trekken
door hen bijvoorbeeld te vragen naar spreekwoorden over bomen. Of ze te vragen om zich een boom in te beel-‐ den in een bepaald seizoen. Het sil-‐ houet van een kale boom roept heel andere gevoelens op dan een boom met frisse, groene lentebladeren.’ Zo’n lezing wil hij nog wel eens hou-‐ den, want de interactie met het pu-‐ bliek is hem erg goed bevallen. Miranda Spek
Kanshebber wordt geen prijswinnaar Elk jaar schrijven tientallen natuurprojecten zich in voor de Nationaal Groenfonds Natuurprijs. Ze maken kans op de hoofdprijs van € 10.000,-‐. Het herontwikkelings-‐ plan Steenoventerrein IJsseloord Montfoort was een van de tien genomineerden. Helaas viel het niet in de prijzen. fect op aansloot, bleek wel uit het feit dat het tot de tien genomineerden behoorde. Uiteindelijk sleepte Het Klokhuis samen met Naturalis met de determineer-‐website Dierenzoeker.nl de hoofdprijs in de wacht. In een notendop De uitbreiding van Jan Snel BV op het Steenoventerrein was jarenlang on-‐ derwerp van discussie. Totdat een ‘Welkom in de natuur’. Zo luidde het bonte club van direct omwonenden en thema van de op 29 november uitge-‐ belangenorganisaties, waaronder de reikte Nationaal Groenfonds Natuur-‐ WBL, het initiatief nam en de slepende prijs 2012. Bedrijven, verenigingen, kwestie vol belangentegenstellingen particuliere grondeigenaren, natuur-‐ bij de kop pakte. Een inspirerend her-‐ beheerders, ondernemers, en vrijwil-‐ ontwikkelingsplan was het eindresul-‐ ligers konden projecten aanmelden taat. Het toont volgens de jury van de die mensen op een bijzondere manier Nationaal Groenfonds Natuurprijs aan welkom heten in de natuur, maar ook dat omwonenden met eigen initiatief een meerwaarde opleveren voor de ver kunnen komen en hun eigen leef-‐ natuur. Dat het herontwikkelingsplan omgeving kunnen verbeteren! voor het terrein van de oude steenfa-‐ briek IJsseloord in Montfoort daar per-‐ Miranda Spek 8
WBL Donateursmiddag 2012 De weersvoorspellingen waren somber. De weergoden hadden echter iets anders in gedachten. In de loop van de dag brak het wolkendek open waardoor de WBL donateursmiddag alsnog met zon werd overgoten.
……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………Foto: Jan Reijnders
Halverwege de middag schaarde zich een bont gezelschap rond de koffie met cake op het terras van ‘Gasterij de Toren’ van het Recreatielandschap Rosenboom in Benschop. De groep varieerde van de stoere WBL routinier compleet met safaribroek, zonnehoed en stevige wandelschoenen tot een in hemelsblauw gewaad en dito hoofd-‐ doek gehulde Soedanese dame op su-‐ perlichte ballerina’s. Het uiteindelijke doel was een bezoek aan het Land Art project dat in onze vorige nieuwsbrief uitgebreid bespro-‐ ken is. Bij het Land Art project hebben kinderen van de basisscholen uit de omgeving onder leiding van een twee-‐
tal kunstenaars grote objecten uit wil-‐ gentenen vervaardigd. Achteraf ge-‐ zien, bleek het Land Art project iets gemeen te hebben met Odysseus’ ei-‐ land Ithaca. Wat telt is niet het berei-‐ ken van het doel op zich, maar het ge-‐ not dat verbonden is aan de reis er-‐ naar toe. Het eerste deel van de tocht ging per fluisterboot. Het interessante hieraan is dat je vanaf het lage standpunt een totaal andere kijk op het landschap krijgt. Je zit dicht op het water en hebt een beter zicht op al hetgeen daar groeit en bloeit. Een fuut kijkt ver-‐ stoord op en spiedt argwanend in de richting van het vaartuig dat langzaam
9
naderbij komt. Veiligheidshalve besluit hij onder te duiken om even later ach-‐ ter de boot triomfantelijk weer op te duiken en, na enig aarzelen, zijn ne-‐ ring gewoon weer voor te zetten. Het toeval wil dat ons vaartuig het pad kruist met een grote groep koeien die vanuit het achterland op weg is naar de melkstal. Zoals bekend zijn koeien kuddedieren die de neiging hebben om met de blik op oneindig het spoor van de leidster te volgen. Maar behal-‐ ve kuddedieren zijn koeien ook ver-‐ schrikkelijk nieuwsgierig. Voor sommi-‐ ge is deze drijfveer sterker dan het in-‐ stinct. Gevolg was dat een aantal koeien de groep verliet om aan de wa-‐ terkant poolshoogte te komen nemen. Dusdoende vormde zich een soort van erehaag van nieuwsgierige aagjes die hoog boven ons uittorenden. Een prachtig tafereel. De boot voerde ons van het Beneden-‐ eind door de weilanden naar de Zuid-‐ zijdse Kade, dan oostwaarts langs de kade tot aan de windturbines bij de Reinaldaweg, om vervolgens weer noordwaarts af te buigen. Tussen een perenboomgaard, een maïsveld en een geriefbosje bevond zich onze pleisterplaats. Daar konden we de Land Art objecten van dichtbij bezich-‐
tigen. Daar schaarden we ons ook rond de picknicktafel om onder het genot van een lekker glaasje te luiste-‐ ren naar de bevlogen verhalen van Kees Rosenboom over de achtergron-‐ den van het Recreatielandschap en zijn plannen voor de toekomst ervan. De terugtocht ging te voet langs min of meer dezelfde route. Het interes-‐ sante van het onderweg zijn met een groep mensen gelieerd aan de WBL, is dat in die groep altijd wel iemand aanwezig is die een passie heeft voor waterplanten, of die veel weet van bermplanten, de flora en fauna van houtkaden, van weidevogels, de wa-‐ terhuishouding in de polder of de ont-‐ staansgeschiedenis van het landschap. Hun verhalen maken de wandeling niet alleen plezierig maar ook bijzon-‐ der leerzaam. De middag eindigde op het nog steeds zonovergoten terras van ‘Gasterij de Toren’. De familie Rosenboom had ge-‐ zorgd voor een kostelijke huisgemaak-‐ te tomaten-‐groentensoep die als be-‐ geleiding diende voor een grote stapel broodjes belegd met (hoe kan het ook anders) voortreffelijke boerenham en overheerlijke boerenkaas. Jan Reijnders
Meld u aan als landschapsgids Lopikerwaard Op initiatief van de WBL is een aantal landschapsuitjes ontwikkeld (zie onder andere: www.wbl-‐web/actueel). Deze worden vanaf april 2013 gerealiseerd. Rond deze uit-‐ jes zijn landschapswandelingen gepland waarbij gidsen de deelnemers van de ene naar de andere locatie loodsen. Tijdens zo’n wandeling heeft de gids tot taak de deelnemers te informeren over de ontstaansgeschiedenis van de Lopikerwaard, zijn cultuurhistorische waarde, de specifieke kenmerken van het landschap en de daarin voorkomende flora en fauna. De gidsen krijgen een vergoeding voor hun werk. De WBL roept belangstellenden op om zich aan te melden als landschapsgids Lo-‐ pikerwaard. Bent u in staat uw eigen enthousiasme over dit unieke landschap over te brengen op anderen en bent u bereid om door middel van een door de WBL te organiseren cursus uw kennis hierover te vergroten, neem dan contact op met Her-‐ man Boonenkamp, secretaris van de WBL: tel. 0348-‐553632, of stuur een e-‐mailtje naar:
[email protected] 10
Kranen in de mist Eén van de meest opwindende gebeurtenissen in het leven van een vogelaar is misschien wel het zien, maar vooral ook het horen van zijn of haar eerste kraanvo-‐ gel. De schoonheid van een kraanvogel valt moeilijk te omschrijven. Aan het be-‐ schrijven van het ongelooflijk mooie geluid durf ik al helemaal niet te beginnen.
……………………………………………………………………………………… ….……………………………………………....Foto: Hans van Wijk
Broeden Kraanvogels broeden in uitgestrekte moerasbossen en hoogvenen. Het is aannemelijk dat de kraanvogel tot in de Middeleeuwen in Nederland heeft gebroed, maar daarna niet meer. Groot was dan ook de vreugde toen in 2001 voor het eerst weer een kraan-‐ vogelpaar zich vestigde in het Fochte-‐ loërveen. Met succes hebben zij toen één jong grootgebracht. Dit jong is Zuru (Japans voor kraanvogel) ge-‐ doopt. In Japan staat de kraanvogel symbool voor een lang leven, hoop, geluk en tevredenheid. Wat het laat-‐ ste betreft: over het broedsucces van de Nederlandse kraanvogels de afge-‐ lopen jaren kunnen wij zeker tevreden zijn. Helaas zijn de broedsels vorig jaar mislukt vanwege de hevige brand die toen in het Fochteloërveen heeft ge-‐ woed. Kraanvogels De kraanvogel is één van de grootste Europese vogels. Volwassen kraanvo-‐
gels wegen 4,5 kilo (3x zo zwaar als onze blauwe reiger!) en hun spanwijd-‐ te is gemiddeld twee meter. Hun ve-‐ renkleed is blauwgrijs, maar in de broedtijd hebben zij een roestbruine rug, doordat ze zich inwrijven met modderig ijzerhoudend water. De fraaie zwart-‐wit tekening op kop en hals wordt bekroond met een vuurro-‐ de kruin. Dit zijn geen veren, maar naakte huid. Ook zijn staart is niet wat hij lijkt. De eigenlijke staart gaat schuil onder een soort bos van veren. De balts bij de kraanvogels is bijzonder indrukwekkend. Ze dansen, buigen, springen op met klapwiekende vleu-‐ gels, pikken bijvoorbeeld steentjes op van de grond en gooien deze daarna weer omhoog. Dergelijke imposante rituelen gaan gepaard met luid trom-‐ petachtig geroep. Tijdens de broedtijd brengen man en vrouw bij zonsopgang prachtige duetten ten gehore. Kraanvogels vliegen in gestrekte linies of in V-‐formaties, een energiezuinige manier van vliegen. Hun gemiddelde 11
kruissnelheid tijdens de trek is 70 km per uur. Zij maken, in tegenstelling tot bijvoorbeeld ooievaars, geen gebruik van thermiek, maar vliegen op eigen kracht. Herfst In de herfst verzamelen de kraanvo-‐ gels zich in hun broedgebieden in het hoge noorden om op weg te gaan naar hun overwinteringsgebieden in Spanje en Noord-‐Afrika. Tijdens deze lange reis doen de vogels diverse rustplaat-‐ sen aan. In Nederland komen ze nau-‐ welijks meer aan de grond, maar el-‐ ders in Europa (Duitsland en Frankrijk) bevinden zich unieke pleisterplaatsen zoals bij Diepholz, zeer goed per auto bereikbaar vanuit Nederland. Kraan-‐ vogelvreugd gegarandeerd! In het weekend van 29 en 30 oktober 2011 heeft men op de slaapplaatsen aldaar 49.000 (!) kraanvogels geteld. Neustädter Moor en Rehdener Geestmoor zijn twee van die slaap-‐ plaatsen, uitstekend geschikt voor een ‘crane experience’. Ongeveer ander-‐ half uur voor zonsondergang komen duizenden kraanvogels in groepen of groepjes aangevlogen om in de nattig-‐ heid, waar zij zich veilig wanen voor roofdieren, hun slaapplek in te nemen. Aan de rand van beide venen zijn hou-‐
ten uitzichttorens gebouwd; drie ver-‐ diepingen hoog, zodat je het kraanvo-‐ gel spektakel nog intenser kunt bele-‐ ven. Ben je bewapend met telescoop of camera dan is een staanplaats op de weg verkieslijker. De spectaculaire aantallen, de ontroerend mooie gelui-‐ den en als je geluk hebt oranjerode luchten, zorgen voor een onvergetelij-‐ ke ervaring. Je krijgt er gratis blauwe kiekendieven, klapeksters en smelle-‐ kens bij geserveerd. ’s Morgens vroeg herhaalt de geschie-‐ denis zich. Vaak is er dan sprake van een dikke deken van mist. Zo hoort het ook in veenlandschappen. Geen kraanvogel te zien, maar wel kunnen we horen hoe duizenden kraanvogels via die waanzinnig mooie kraanvogel-‐ geluiden met elkaar in gesprek zijn. Na een uur zijn alle vogels weer naar de akkers vertrokken om daar bij te tan-‐ ken voor de rest van hun verre reis. Het enige nadeel van de ‘Diepholz ex-‐ perience’ zou kunnen zijn het grote aantal mensen met wie je gedoemd bent deze bijzondere ervaring te de-‐ len. Gelukkig heeft de natuur hier een oplossing voor gevonden: dikke de-‐ kens van mist… Everdien M. Smeenk
......................................................................................................................................................Foto: Hans van Wijk
12
Niet alle hazen zijn het haasje De jacht kent voor-‐ en tegenstanders. In de Lopikerwaard hebben ruim 150 jagers een jachtakte en 13.600 hectare bejaagbare grond tot hun beschikking. Hun jacht-‐ velden liggen vooral achter de boerderijen. WBL-‐redacteur Miranda Spek trok de stoute kaplaarzen aan en liep mee met een drijfjacht van Kiek van Ieperen en Floor Renes in Lopikerkapel.
...................................................................................................................................................... Foto: Miranda Spek
Jagen om te overleven hoeft de mens allang niet meer. Toch lijkt de jacht vandaag de dag nog steeds een soort oerinstinct in jagers aan te wakkeren. Zo heb ik het althans ervaren toen ik meeliep met achttien mannen die op hun vrije zaterdag met geweren en stokken het land introkken. Hoe graag de Koninklijke Nederlandse Jagers Vereniging (KNJV) mij ook wil laten geloven dat de jacht bedoeld is om de natuur te beschermen, het ecolo-‐ gische evenwicht te bewaren en scha-‐ de of overlast van wild tegen te gaan, ik heb toch vooral het gevoel dat jagen
een gepassioneerde hobby is. Een hobby waarbij je lekker buiten bent, die spanning en rituelen kent en die verbroedert. En dan is er nog het culi-‐ naire aspect, want veel jagers vinden een stuk wild op hun bord gewoon heel erg lekker. En waarom ook niet? ‘Wild is in’, zo stond er in de zaterdag-‐ bijlage LUX van de NRC. Steeds meer restaurants hebben wildgerechten op hun kaart staan. En bewuste, duurza-‐ me vleeseters kiezen ook steeds vaker voor een hazenpeper of eendenborst op hun bord. Volgens het artikel vindt een nieuwe generatie jagers geen ac-‐
13
tievoerders meer op haar pad, maar culi’s. Toch zijn er ook nog altijd te-‐ genstanders. Mensen die jagen onzin-‐ nig en wreed vinden. Bijvoorbeeld omdat een dier niet altijd onmiddellijk dood is nadat het is aangeschoten. Ook protesteren ze tegen het feit dat de omvang van een populatie van bui-‐ tenaf wordt bepaald en tegen de ver-‐ meende impact die jagen heeft op de biodiversiteit. Van haver tot gort Kiek van Ieperen en Floor Renes be-‐ grijpen hun tegenstanders best. ‘Maar dat sommigen denken dat wij debet zijn aan het teruglopen van de wild-‐ stand is echt onzin’, zucht Van Ie-‐ peren. Samen hebben ze zo’n 450 hec-‐ tare aan jachtvelden in beheer. Na een jaar lang gewerkt te hebben aan een gezonde wildstand, mogen de jagers in het traditionele jachtseizoen, dat loopt van 15 oktober tot en met 31 januari, een deel van de populatie af-‐ schieten. Daarbuiten gaan ze met hun geweer op pad om samen met de boe-‐ ren landbouwschade te bestrijden of aanrijdingen met wild te voorkomen. ‘Je kent je jachtveld van haver tot gort’, zegt Van Ieperen trots. ‘Stel dat je ergens honderd hazen hebt zitten. Dan proberen we daar tijdens het jachtseizoen één derde van te schie-‐ ten. Zo hou je een gezonde wildstand.’ Vandaag staat er een jacht in Lopiker-‐ kapel op het programma. Achttien mannen, gehuld in legergroene, war-‐ me kleding, verzamelen zich in Van Ieperens schuur. Voordat ze op pad gaan wordt er eerst nog een kop koffie gedronken met een speculaasbrok er-‐ bij. De jachthonden wachten in de au-‐ to’s tot hun baasjes zover zijn. Vlak voor vertrek stapt er een politieman binnen voor een wapencontrole. ‘Dat is nog eens een goede timing!’, lacht
14
Van Ieperen. De agent loopt met hem mee naar het woonhuis om de opslag van zijn wapens en de vergunningen te controleren. Als alles akkoord is, vertrekken de mannen richting Lo-‐ pikerkapel.
................................................... Foto: Miranda Spek
Hoe lopen de hazen? Achter de boerderij van boer Rijneveld parkeren de jagers hun auto’s. Als ie-‐ dereen z’n wapens, stokken en pols-‐ stok heeft, lopen de mannen gezellig keuvelend naar het weiland dat het dichtst tegen de grienden aanligt. De oudste jager is 75 jaar, de jongste net 6. Dat is Joran, de zoon van Floor Re-‐ nes. In een heus camouflagepak met bijpassende kaplaarsjes en een veel te grote legergroene muts op, trippelt hij achter z’n vader aan. ‘Je zal zien dat er op dit eerste stuk bijna geen hazen zitten’, legt Van Ieperen uit. ‘Dat komt omdat we hier zo dicht tegen de grienden aanzitten. Ze weten dat we daar niet mogen jagen en vluchten dus allemaal de grienden in.’ Het klopt. Hoe verder we er weer van afkomen, hoe meer hazen er lopen. ‘Prr, tsst, hophop’, de drijvers maken zachte ge-‐ luidjes en lopen in een rij zigzaggend door het land. De schutters hebben zich langs de slootkanten en voorin het veld opgesteld. Als er een haas
wegschiet geven de drijvers een te-‐ ken. Paf! Met één schot is de haas ge-‐ dood. Bij de volgende schieten alle vier de schutters mis. Gelukkig zijn niet alle hazen het haasje. Een eend schrikt van de schoten en vliegt op uit het riet. De achterste twee schutters hebben ‘m snel in de smiezen en even later valt hij dood op de grond. Jacht-‐ hond Walter mag ‘m ophalen. Trots loopt hij met de woerd in z’n bek naar zijn baas toe.
................................................... Foto: Miranda Spek
Leverworst en Jägermeister Als de jacht er rond een uur of drie opzit, gaan de mannen ietwat ver-‐ kleumd terug naar Van Ieperens
schuur. Daar brandt de kachel en dampt de warme koffie. Aan zijn wild-‐ rek in de tuin hangt Van Ieperen de dagopbrengst op: 22 hazen, 3 eenden en 2 nijlganzen. ‘Met deze tempera-‐ tuur kunnen ze rustig een paar dagen blijven hangen’, legt hij uit. ‘Het vlees kan dan besterven en ondertussen controleer ik of er geen zieke beesten tussen zitten.’ Als iedereen door de koffie is opgewarmd, is het tijd voor iets sterkers. Er komt bier, wijn en Jägermeister op tafel en een schaal met dikke plakken Vocking leverworst, kaas en augurken wordt rondgedeeld. Het is een gezellige boel en er wordt veel gelachen. Ik kijk naar een enorme pan vol geschilde aardappels. ‘Tradi-‐ tiegetrouw sluiten we de jacht af met een gezamenlijke maaltijd’, vertelt Van Ieperen. ‘Vanavond staat er stamppot boerenkool op het menu.’ De dode hazen die buiten op een rij hangen, lijken de mannen al weer ver-‐ geten. Ik moet daar nog even aan wennen. Miranda Spek
Grauwe ganzen groei
Leo Oskamp is sinds 1995 secretaris van de Wildbeheereenheid Lopikerwaard (WBE). De in 1989 opgerichte vereniging telt 153 leden. Ze hebben 13.600 hectare bejaag-‐ bare grond tot hun beschikking. Dat is 75% van de totale oppervlakte van de Lo-‐ pikerwaard. ‘We hebben hier echt hazenland’, vertelt Leo Oskamp enthousiast. ‘Met 20 hazen per 100 hectare heeft de Lopikerwaard een geweldige hazenstand. De wildstand is hier sowieso goed. Wel hebben we veel overlast van de grauwe gans. De afgelopen jaren is die populatie enorm toegenomen!’ In 2005 telde de WBE 150 grauwe ganzen. Bij de voorjaarstelling van 2012 waren dat er inmiddels 1950. ‘Dat betekent dat we van 1,5 gans per 100 hectare naar ruim 19 ganzen zijn gegaan’, legt Oskamp uit. ‘Eigenlijk horen die beesten in april naar Siberië te vliegen, maar dat doen ze niet. We spreken dan van een overzomerende gans. Van oktober t/m april mag er tot 12.00 uur op geschoten worden.’
15
Met de dierenarts op stap: Lorita Dierenarts Wim van de Putten neemt u mee op zijn route. In deze aflevering de wonderbaarlijke genezing van de Grijze Roodstaartpapegaai Lorita.
Lorita .................................................................................................................................. Foto: Wim van der Putten
Toevallen In april 2011 verscheen er een me-‐ vrouw in onze praktijk op het spreek-‐ uur met een Grijze Roodstaart pape-‐ gaai. Lorita was haar naam. Sinds een paar dagen viel deze zo maar van haar stokje en lag vervolgens een paar mi-‐ nuten op de bodem van haar kooi te spartelen. Dit trieste gebeuren her-‐ haalde zich soms tot wel 8 keer per dag. De meest voor de hand liggende diag-‐ nose was: epilepsie, ook wel vallende ziekte genoemd. Een aandoening ten gevolge van een soort van kortsluiting in de hersenen. Een gebrek met veel bekende oorzaken maar even zoveel nog niet bekende. De aanwezigheid van tumoren, bloedingen, bloedvataf-‐ 16
sluitingen, ontstekingen en allerlei gif-‐ tige stoffen is redelijk goed vast te stellen, maar al die andere geheimzin-‐ nige oorzaken zijn tot nu toe nog on-‐ opgehelderd gebleven. In het vogelrijk staat de in gevangen-‐ schap gehouden Grijze Roodstaart wel boven aan het lijstje wat dit ziekte-‐ beeld betreft. De oorzaak: te weinig zonlicht daardoor te weinig vitamine D3 productie in de huid en dientenge-‐ volge een verstoorde kalkstofwisseling met als gevolg te lage calciumgehaltes in het bloed. Deze lage gehaltes zou-‐ den vervolgens weer dergelijke hevige krampen kunnen opwekken. Na overleg met professor J. Lumeij van de Faculteit voor Diergeneeskunde, die specialist is in vogelziektes, werd
besloten om Lorita een calcium-‐ en vitamine-‐injectie toe te dienen. Het was de eerste keer dat welk dier dan ook bij het toedienen van een injectie een duidelijk verstaanbaar ”AU” ten gehore bracht. Helaas had de therapie geen effect: de toevallen bleven! Familieleven Lorita was al drie generaties in de fa-‐ milie. Nu was ze toebedeeld aan de kleindochter die de lusten en nu ook de lasten voor haar rekening had ge-‐ nomen. Sindsdien was het vocabulaire van Lorita duidelijk toegenomen. Haar gedrag begon zich ook zienderogen meer en meer te spiegelen aan dat van de mensen in haar omgeving. Goede morgen en goede avond, wel-‐ terusten, lekker eten en een kus voor het slapen gaan, ging deel uitmaken van het dagelijkse ritueel. Zij werd een wezenlijke schakel in het dagelijkse leven van de familie. En nu dit af-‐ schuwelijke neerstorten van haar stok-‐ je en vervolgens die uitputtende stuip-‐ trekkingen en dat ook nog zo vaak op een dag. Mijn collega Henk Soede had bij het algemene onderzoek geen bijzondere ziekteverschijnselen kunnen vaststel-‐ len. Hij had de eigenaar er dan ook op gewezen de omgeving nauwgezet te inspecteren en te controleren op ver-‐ anderingen die eventueel te maken zouden kunnen hebben met de toeval-‐ len. De eigenaar kon echter geen bij-‐ zonderheden vaststellen. Tweedehandsje ‘De tijd baart rozen’, gold ook in dit geval. Na 2 weken van toevallen bij Lorita, had ook de eigenaar last van hoofdpijn gekregen en was de migrai-‐ ne van zijn vrouw weer op gaan spe-‐ len. Ook op deze bewuste zaterdag-‐
ochtend was dit weer het geval. Ver-‐ suft en ontdaan zat de eigenaar op de bank, terwijl zijn vrouw een rondje was gaan lopen om de pijn in haar hoofd te verdrijven. Op dat moment viel Lorita weer van haar stokje. De eigenaar nam haar voorzichtig uit haar kooi om haar liefdevol te verzorgen en gerust te stellen. Hij nestelde zich daarvoor met de papegaai op de grond voor haar kooi. Het was op dat moment muisstil in de kamer. Plotse-‐ ling viel hem een zeer hoge pieptoon op die ergens vanachter zijn printer vandaan leek te komen.
De boosdoener ................ Foto: Wim van der Putten
Toen hij de printer opzij schoof, ont-‐ dekte hij daar de bron van de irritante snerpende piep. Twee weken daar-‐ voor had hij van een goede vriend een tweedehands router cadeau gekregen. Deze had hij achter de printer geïnstal-‐ leerd. Zijn oude router had slechts vier uitgangen en deze had er wel acht, wat zeer goed van pas kwam. Toen de stekker uit het stopcontact getrokken werd, hield de piep plotseling op. Het werd doodstil in de kamer waarop de papegaai helder en duidelijk sprak: “ZO”! Sindsdien is Lorita weer zo fit als een hoentje en heeft ze al anderhalf jaar geen toevallen meer gehad. Wim van der Putten 17
40 jaar Meetmast Cabauw Het ziet er uit alsof Wodan een enorme van weerhaken voorziene speer met kracht in de veenbodem van Cabauw heeft gedreven. Maar het is niet het werk van Wo-‐ dan. Het 213 meter hoge bouwwerk is het product van mensenhand. Enigszins on-‐ eerbiedig wordt het door omwonenden als “snuffelpaal” aangeduid. Die bijnaam is ontleend aan de rol die de mast in de beginfase vervulde bij het meten van lucht-‐ verontreiniging. Intussen is de mast echter volwassen geworden. Tegenwoordig vervult hij een sleutelrol in het meteorologisch onderzoek op wereldschaal. Zijn officiële naam is CESAR. Dit jaar viert hij zijn 40e verjaardag. KNMI destijds als één van de eersten over een weerstation dat automatisch gegevens verzamelt en doorstuurt naar het Meteorologisch Instituut in de Bilt. Meteorologisch onderzoek CESAR dient in hoofdzaak voor meteo-‐ rologisch onderzoek dat probeert vast te stellen hoe het weer in de verschil-‐ lende seizoenen samenhangt met de interactie tussen de toestand van de ‘grenslaag’, de onderste honderden meters, van de atmosfeer en de om-‐ standigheden aan het grond. Juist in die onderste meters spelen zich pro-‐ cessen af, die van groot belang zijn voor het weer aan het aardoppervlak en het klimaat. Zo wordt de grond soms bedekt met een koude luchtlaag, waardoor het daar kan vriezen, terwijl het op het topje van de toren 10 gra-‐ den boven nul kan zijn. Ook mist be-‐ perkt zich vaak tot de onderste me-‐ ters, terwijl de rest van de mast boven de wolken uittorent. Wind, luchtdruk temperatuur en vochtgehalte in de onderste lagen van de atmosfeer kun-‐ nen van grote invloed zijn op het weer …………………………………...……….…..Foto: Jan Reijnders aan de grond. Ze zijn ook van belang voor de verspreiding van verontreini-‐ CESAR (Cabauw Experimental Site for gingen in de lucht. In het algemeen Atmospheric Research) is de naam die zijn de door CESAR vergaarde gege-‐ later gegeven is aan het project dat in vens bijzonder waardevol voor onder-‐ oktober 1972 van start ging. Met de zoek naar veranderingen in het kli-‐ meetmast in Cabauw beschikte het 18
maat en het ontwikkelen van weer-‐ modellen. ‘Drizzle radar’ en ‘profilers’ Op verschillende hoogtes van de mast zijn instrumenten opgesteld voor me-‐ tingen van temperatuur, wind, lucht-‐ vochtigheid en straling. Helemaal op de top staat een hypermoderne, door de Technische Universiteit van Delft ontwikkelde, ‘drizzle radar’ die in staat is om binnen een straal van 60 kilome-‐ ter rond de mast nauwkeurige neer-‐ slagmetingen te doen. Gezien vanaf de grond zijn om de twintig meter drie opklapbare uithouders geïnstalleerd waarop meetinstrumenten gemon-‐ teerd zijn. Langs deze weg kunnen voor elke windrichting betrouwbare metingen worden verkregen. Op het terrein rond de meetmast is een veelheid aan apparatuur, waaron-‐ der stralingsmeters, opgesteld. Eén van de meest geavanceerde instru-‐ menten is een zogenaamde ‘profiler’. Dat is een soort radar waarmee wind en temperatuur in de onderste kilo-‐ meters van de atmosfeer worden ge-‐ meten. Al deze metingen hebben in-‐ middels vele vruchten afgeworpen, niet alleen voor de weersverwachtin-‐ gen en de meteorologische begelei-‐ ding van de luchtvaart, maar ook voor onderzoek van klimaat en milieu. Zo is het vulkaanstof van de IJslandse Eyjaf-‐ jallajökull-‐vulkaan, die in het voorjaar van 2010 actief werd, in de atmosfeer boven ons land het eerst waargeno-‐ men met apparatuur opgesteld bij de meetmast Cabauw. Cabauw: centrum van de meteorolo-‐ genwereld Cabauw is indertijd speciaal als locatie gekozen omdat deze plek representa-‐ tief is voor het westelijk deel van Ne-‐ derland, de omgeving ervan een ho-‐
mogene structuur heeft, en omdat slechts kleine landschappelijke en in-‐ frastructurele ontwikkelingen in de regio werden voorzien. De landschap-‐ pelijke stabiliteit van de regio heeft ervoor gezorgd dat CESAR zich kon ontwikkelen tot een centrum dat in staat is om ook door de tijd consisten-‐ te meteorologische gegevensverzame-‐ lingen aan te leveren. Zodoende biedt het observatorium regelmatig een po-‐ dium aan onderzoekers uit de hele wereld. Een van de mijlpalen was bij-‐ voorbeeld de grootschalige wolken-‐ meetcampagne voor onderzoek van de rol die bewolking speelt in het kli-‐ maat. Sindsdien hebben verschillende van dergelijke internationale meet-‐ campagnes plaatsgevonden. Daarmee is de ‘snuffelpaal’ Cabauw omgevormd tot een "nationaal observatorium van de atmosfeer" waarbij het KNMI sa-‐ menwerkt met een groot aantal on-‐ derzoeksinstituten in ons land. Naast de Technische Universiteit Delft, de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Wageningen zijn ook het RIVN, ECN, TNO en het Europese Ruimte-‐ vaartcentrum ESA-‐ESTEC bij het pro-‐ ject betrokken. De mast biedt een in-‐ ternationaal platform voor het testen van nieuwe meetmethoden, modellen voor het beschrijven van weer en kli-‐ maat en het valideren van satellietme-‐ tingen. En dat alles in een weiland in Cabauw. Dit geeft aan waarin ook een klein dorp groot kan zijn. Jan Reijnders Bronnen: KNMI: Nader verklaard. Meetmast Ca-‐ bauw. www.knmi.nl. H. Geurts en F. Van der Laan: Meet-‐ mast Cabauw 40 jaar, Het Weer Ma-‐ gazine, 13(4), 2012
19
Geboren en getogen in de Lopikerwaard ‘Ach, meisje’, zegt Rika als ik haar vraag of zij wil vertellen over haar leven in de Lopikerwaard, ‘ik zit in de avond van mijn leven. Wat zal ik?’ Ze houdt de deur nog op een kier. ‘Maar dat vind ik nu juist zo mooi en boeiend om van u te horen hoe u juist in de avond van uw leven terugblikt op uw leven’, reageer ik. Zo ontspint zich een gesprek over het leven van Rika de Hartog. Vrouwenhand en paardentand ‘Rika, dat is mijn roepnaam. Ik ben ge-‐ boren in Polsbroek op 22 januari 1926 als middelste kind in een gezin met drie kinderen. Wij waren arm en er moest hard gewerkt worden en na-‐ tuurlijk hielp je als kind al mee. Dat was zo gewoon in die tijd. Ik ging mee melken met mijn ouders. Wij gingen met een schuitje door de slootjes naar de koeien verderop in het land. Mijn moeder was altijd aan het werk, dus vanzelfsprekend ook onderweg naar het melken. Zij stopte kousen en deed ander verstelwerk. “Een vrouwenhand en een paardentand staan nooit stil”, was een gevleugeld gezegde in die tijd. De mensen kookten op hout of op kolen en de was spoelde je uit in de sloot. Ik heb een leuke kindertijd ge-‐ Rika den Hartog-‐Verkerk … …………………………………………..Foto: Gert van Leusden had waarin ik genoot van het buiten zijn in de natuur. Nadenken over wat ik wilde worden later, nee, dat was er niet bij. Je aanvaardde toen de dingen Doe maar gewoon gewoon zoals ze op je af kwamen. Je Rika ontpopt zich tijdens onze ge-‐ ging werken waar mensen je nodig sprekken als een sterke, wilskrachtige hadden. Heel gewoon voor die tijd’. vrouw. Haar motto is: ‘Doe maar ge-‐ woon, dan doe je gek genoeg’. Ze is Nooit meer weg nuchter en recht door zee. Haar hel-‐ Vijfenvijftig jaar geleden ging Rika in derblauwe ogen stralen levenskracht het huis werken van haar tante en en energie uit. Bij elke vraag denkt ze oom, in hun prachtige boerderij aan goed na en komt ze tot een duidelijk de Tiendweg in Willige Langerak. antwoord. Haar blik naar buiten toe, ‘En, zegt Rika, ’ik ben daar niet meer waar de roodbonte koeien rondlopen, vertrokken. Ik ontmoette mijn man en lijkt tegelijkertijd een terugblik op haar in maart 1963 trouwden wij na een leven. Ontroerend mooi. zeldzaam strenge winter. Wij hebben 20
drie zoons en zes kleinkinderen. Mijn man is elf jaar geleden overleden. Nu woon ik nog samen met mijn zoon Gert Jan en onze mooie hond Blacky. Zonder de hulp van mijn zoon zou ik niet op deze mooie plek kunnen blij-‐ ven wonen. Mijn uitzicht vanuit de woonkeuken is geweldig. Het is volop genieten hier, elke dag. Kleurt de lucht rood bij het eindigen van de dag, dan wordt het de volgende dag mooi weer. Als de teint donker is dan kun je de volgende dag slecht weer verwachten. Zo is het. Wij zijn trouwens nooit op vakantie geweest. Wat zal ik? Ik vind het aan de Tiendweg zó oneindig mooi en vertrouwd. Het is mijn moederland, nooit van mijn leven wil ik weg uit Wil-‐ lige Langerak. Er heerst rust en ik voel me veilig en vertrouwd in de eeuwen-‐ oude boerderij met haar bijzondere geschiedenis’.
…………………………………………..Foto: Gert van Leusden
Roodbonte koeien Rika en haar zoon bezitten nog onge-‐ veer vijftien roodbonte koeien. Tijdens onze gesprekken aan de keukentafel krijg ik heerlijke verse, volle melk in de koffie. ‘Ook zo wat’, zegt Rika, ’één van mijn zoons lust niet eens meer koeienmelk. Dat is hij helemaal ontwend. Het moet halfvolle melk van Albert Heijn zijn.
De koe is geen machine, dat weten we allemaal, maar tegenwoordig doen boeren er alles aan om de koe zoveel mogelijk melk te laten geven. De melkproductie moet koste wat kost verhoogd worden met voer en medi-‐ cijnen. Het gebeurt zelfs al dat de koeien door een robot worden gemol-‐ ken en gevoed. Het moet niet gekker worden. Wat zouden koeien zeggen als zij konden praten?’ De mensen van nu Als Rika de instelling van mensen van tegenwoordig vergelijkt met die van de mensen van vroeger dan ziet zij veel verschillen. ‘Ik vind de mensen van nu losser. De meesten gaan meer op vakantie en ze kopen meer. Ik merk dat mensen veel, echt veel minder te-‐ vreden zijn waardoor zij meer klagen. Meer en nog meer, dat lijkt het devies. Vroeger deed je net zo lang met meu-‐ bels, kleren en dergelijke totdat de boel versleten was. Dat doe ik trou-‐ wens nog. Kijk maar om je heen. En moet je nu zien. Maar goed, ik pro-‐ beer ieder in zijn waarde te laten en ieder mag zijn eigen keuzes maken. Daar zijn mensen tenslotte vrij in. En dat is maar goed ook’. Raadsels van het leven ‘Ik denk wel eens na’, merkt Rika op, ‘over al die mensen die hier in de Lo-‐ pikerwaard wonen en ook aan al die mensen in Nederland en op de hele aarde. Niet één mens is gelijk aan de ander. Miljarden mensen en allemaal uniek. Al die verschillen zijn ook wel moeilijk te begrijpen voor mij. Ik denk soms ook nog aan de oorlogs-‐ tijd’, zegt Rika, ‘waarin er mensen wa-‐ ren die elkaar verraadden. Daardoor zijn er toen in Benschop zeven man-‐ nen door de Duitsers gefusilleerd. Een
21
antwoord op dit soort gebeurtenissen Wat is toch de bedoeling van het le-‐ vind ik niet’. ven? ‘Ik weet niet hoe het leven in el-‐ Denkt u dat er nog een God bestaat? kaar zit’, zegt Rika. ’Ik ga voort zoals ‘Dat weet ik niet, echt niet. Ik kan de dagen komen. Ik besef wel dat ik geen ja of nee zeggen. Ik ben wel veel niet nog heel lang te leven heb, zo op meer zeker over het bestaan van Je-‐ mijn 86ste. Maar hoe dan ook ben ik zus. Die heeft volgens mij echt be-‐ elke dag blij met mijn leven in Willige staan. Er zijn vele gelijkenissen tussen Langerak, met de natuur om me heen, hem en de mensen nu’, zegt Rika de rust, de schapen, de koeien, de fa-‐ spontaan. ‘Hij is een voorbeeld voor zanten, de hazen, de slootjes en de ons’. mooie rivier de Lek. Geen dag is het zelfde. Hier voel ik me thuis’. Bij het maken van de foto’s blijkt dat er al heel lang geen foto’s meer van Rika zijn gemaakt. Ook kijkt ze bijna nooit meer in de spiegel. ‘Ach’, zegt ze lachend, ‘zo’n oud mens is toch het bekijken niet waard. En daarbij, het gaat toch om het innerlijk en niet om de buitenkant, dat heb ik immers ge-‐ leerd in mijn leven. Ik heb het leven ….…………………..……………..Foto: Gert van Leusden doorgaans kunnen aanvaarden zoals het kwam. ‘Kome wat komt…’ Veel ‘En dan zijn er ook nog veel andere mensen willen te ver vooruit denken raadsels in het leven. Wij hebben bij-‐ en plannen. Blijf echter maar bij de voorbeeld elk jaar zwaluwen in onze dag van vandaag, daar heb je meer schuur en steeds weer verbaas ik me dan genoeg aan’. over hun energie en hun werklust. De hele dag door zijn deze en ook andere Willemien Veldhuizen vogels tijdens het voorjaar in de weer’.
WBL Winterwandeling 2013 De WBL Winterwandeling zal worden gehouden op zondag 10 februari 2013. De tocht van circa 8 km gaat door het mooie, waterrijke natuurgebied van Willeskop, midden in de Lopikerwaard, met historische kades, plassen, moeras en rietvegetatie. Het gebied wordt in de winterperiode veel bezocht door wintergasten als de smient, de kuifeend en vele soorten ganzen en reigers. Vanuit het natuurgebied Willeskop lopen we door de polder naar de horecagelegenheid van de familie Rosenboom voor een kopje koffie of thee (de consumptie is voor eigen rekening). Daarna wandelen we naar het beginpunt terug. Voor de wandeling worden waterdichte wandelschoenen of laarzen aanbevolen. De wandeling start om 13.30 uur vanaf het bezoekerscentrum ‘De Utrechtse Waar-‐ den, Benedeneind Noordzijde 408 te Benschop. De deelname is gratis. U kunt zich aanmelden via e-‐mail op het:
[email protected] 22
Wanneer vriest de Lek weer dicht? Ons jongste redactielid betreurt het feit dat de Lek niet meer dicht vriest. Zal het er nog ooit van komen?
Meneer Van den Berg op de Lek bij Jaarsveld in 1948 ………………………………….….. Foto: Archief Piet van den Berg
Waarom bevriest de Lek niet meer? Waren er vroeger strengere winters? Uit de verhalen die ik van buren, opa’s en oma’s heb gehoord kan ik opmaken dat dit vroeger nog redelijk vaak ge-‐ beurde. Waarom nu niet meer? Rede-‐ nen kunnen zijn de opwarming van de aarde en het lozen van warm restwa-‐ ter of afvalstoffen van fabrieken in de rivieren. Onderzoekers weten niet wat de exacte reden is. Ik vind het vooral jammer. De Lek is in de 20ste eeuw tien keer geheel dichtgevroren, onder andere in 1927, 1929 en 1933. Toen was het dus eigenlijk redelijk ‘standaard’. Daarna gebeurde het weer een paar jaar niet en toen in 1940 35 dagen en in 1942 55 dagen. In 1947 was er opvallend lang ijsbedekking; de Lek zat 64 dagen dicht. Er was zelfs bij de kust aan de
Noordzee ijs! In 1948 was het op-‐ nieuw raak. Daarna in 1954 en 1956 24 en 18 dagen ijsgang. In 1963 was het alweer zover. Dat was de koudste winter van de eeuw. Daarna was het gedaan met het ijs. De enige keer daarna was nog in de win-‐ ter van 1995/1996 bij de stuw bij Ha-‐ gestein. In de Lopikerwaard zelf lag toen echter geen echte ijslaag. De rest van de jaren is er (meestal) wel wat ijs geweest maar niet zodanig dat je van de ene naar de andere kant kon lopen. Zo ook in 2009. De foto op pagina 24 is van Kleine Zwanen die op het ijs in de Lek staan. De foto is genomen bij Wil-‐ lige Langerak op 6 januari 2009. Verhalen Zoals ik al zei heb ik veel verhalen ge-‐ hoord. Dit is een verhaal uit 1956 van 23
mijn buurvrouw, mevrouw Van den Berg, die vroeger als zuster in het zie-‐ kenhuis werkte. “Er was eens een jongetje dat geope-‐ reerd moest worden. Na de operatie kwamen zijn ouders en vertelden hem dat “de Lek zat” (dat de Lek dicht ge-‐ vroren was). Het jongetje moest ei-‐ genlijk nog een paar dagen in het zie-‐ kenhuis blijven maar hij wilde zo graag de dichtgevroren Lek zien dat hij vroeg of hij naar huis mocht omdat de Lek al een paar jaar niet meer bevroren was geweest. De dokter zei toen uiteinde-‐ lijk dat hij die middag samen met zijn ouders naar de Lek mocht gaan. Hij zou dan alleen wel ’s avonds terug moeten komen naar het ziekenhuis”.
krant ‘Het Vaderland: staat-‐ en letter-‐ kundig blad’ uit 1933. Oude foto’s Ook zijn er bij veel mensen nog oude foto’s bewaard gebleven van allerlei jaren dat de Lek was bevroren. Zo is er de foto uit 1948 van meneer van den Berg, mijn (inmiddels overleden) buurman waar het artikel mee opent. Ook heb ik nog een mooie foto gevon-‐ den van vastgevroren schepen en een auto die over de Lek bij Jaarsveld rijdt in 1929. Dat vind ik erg leuk omdat het lijkt alsof het gewoon op de weg is.
Met de auto over de bevroren Lek in 1928-‐1929
Uit 'Het Vaderland', 26 januari 1933
Ook heb ik in oude kranten veel be-‐ richten gevonden (op de site kran-‐ ten.kb.nl) over de bevroren Lek. Een voorbeeld is bovenstaand stukje uit de
Alles bij elkaar is de Lek vroeger re-‐ gelmatig dichtgevroren geweest. Ik hoop dat dat nog vaker gaat gebeu-‐ ren. Misschien deze winter? Yvet Boele (13 jaar)
Kleine Zwanen op de Lek bij Willige Langerak in 2009 ………………………………………………………………… Foto: Arjan Boele
24
Prettige Feestdagen
Winterse wilg aan de stadsgracht van IJsselstein …………………………………………………………….... Foto: Lidi Oepts-‐Hutter
De redactie van de WBL Nieuwsbrief, het WBL Bestuur en de leden van de WBL Ex-‐ cursiecommissie wensen u Prettige Feestdagen en een Gelukkig Nieuwjaar. Wij ho-‐ pen dat het nieuwe jaar u alles zal brengen wat u ervan hoopt en verwacht.
25
WBL uitgaven WBL-‐Natuurwijzer Dieren WBL-‐Natuurwijzer Planten Vouwkaart (6-‐vouws, geplastificeerd) of poster Ledenprijs € 4,-‐-‐ per stuk (winkelprijs is €_5,-‐-‐ per stuk) en € 7,50 per set Mythe van het Groene Hart (2006) -‐ 100 pagina's-‐in kleur Door Harm Hoogendoorn Ledenprijs € 10,-‐-‐ Dierenarts in de Lopikerwaard (2003) -‐ 60 pagina's -‐ fotoboek Door Gé Tielens en Peter Arno Broer Ledenprijs: € 5,-‐-‐ Holland in Touw (2002) -‐ 120 pagina's -‐ 70 foto's Door B.R. Feis, H. Hoogendoorn en P. Stoppelenburg Ledenprijs: € 13,-‐-‐ (winkelprijs € 15,75) Oude Bedrijven in de Lopikerwaard 96 pagina's -‐ 60 foto's Door B.R. Feis. Deel 5 Waardenreeks Ledenprijs: € 8,-‐-‐ (winkelprijs € 10,-‐-‐) Tuinen in de Lopikerwaard 226 pagina's -‐ 130 foto's Door P.A.W. Broeders Ledenprijs € 10,-‐-‐ (winkelprijs € 15,-‐-‐) Wandelen in Oudewater 45 pagina's Door C.J.H. Meijerink Ledenprijs: € 6,25 (winkelprijs € 7,50) Routekaart Lopikerwaard (€ 0,50) Willem van Bezooyen, de laatste machi-‐ nist van het gemaal ‘De Batauwe’. (2006) -‐ 52 pagina's. Cultuurhistorisch en persoonlijk verslag van de bemaling in de 26
polder 'Batuwe' Lopikerkapel. Met foto's en oud kaartmateriaal. Door Lydia Blom. €.10,-‐ Ook te verkrijgen via Lydia BLom:
[email protected] Genoemde uitgaven zijn af te halen bij: • Het WBL secretariaat, Herman Boone-‐ kamp, Lekdijk West 8 te Lopik, tel. 0348-‐553632. • Eise Jongsma, Frankrijkstraat 156, IJs-‐ selstein, tel. 030-‐6874217. Aanbevolen publicatie (uitgave van De Utrechtse Waarden): Linten in de Leegte. Handboek groene be-‐ bouwingslinten in de Utrechtse Waarden. Twee delen: 119 en 87 pagina’s in kleur. Redactie: De Leeuw, Van Meekeren, Schik, Steenbergen en Sturkenboom Het boek ‘Linten in de Leegte’ is voor € 18,95 verkrijgbaar bij de VVV’s in de re-‐ gio (IJsselstein, Lopik, Oudewater, Mont-‐ foort), de boekhandels in de streek (zie www.lintenindeleegte.nl) en de Stichting Groene Hart (plus verzendkosten). WBL-‐leden krijgen reductie. De ledenprijs bedraagt € 15,-‐-‐. Alleen af te halen bij Eise Jongsma, Frank-‐ rijkstraat 156, IJsselstein. Graag eerst even bellen: 030-‐6874217.
Oeps, vergeten?
Bent u per ongeluk vergeten uw lid/donateursbijdrage voor dit jaar over te maken? Geen nood, u kunt de-‐ ze nog steeds storten op bankreke-‐ ning 1053029 ten name van ‘Penn. Stichting WBL’ Graag wel met opgave van uw naam en adres. Dat bespaart ons veel overbodig zoekwerk. Dank voor uw medewerking.
Colofon WBL Nieuwsbrief Is een uitgave van de Stichting WBL: Werk-‐ groep Behoud Lopikerwaard. De stichting is ingeschreven in het stichtin-‐ genregister K.v.K. onder nr. 41179802. Bestuur WBL Voorzitter: Wim Boesten Secretaris: Herman Boonekamp Penningmeester: Theo Hattink Tweede penningmeester: Eise Jongsma Leo van den Berg Wim van der Putten Jan Reijnders Secretariaat WBL H.A.L. Boonekamp Lekdijk West 8 3411 MT Lopik Telefoon 0348 553632
[email protected] Redactie Nieuwsbrief Kopij en info aan: Redactie WBL Koperwiekweg 19 3403 ZT IJsselstein 06 19674710
[email protected] Samenstelling redactieteam Eise Jongsma Wim van der Putten Jan Reijnders (hoofdredactie) Miranda Spek Jeugdlid: Yvet Boele Vormgeving Nieuwsbrief Theo Hattink (correctie) Jan Reijnders (vormgeving) Excursiecommissie Ingeborg Geensen Piet Mulder Mieke Sinke
Vrijwilliger natuureducatie Theo Hattink (scholen IJsselstein) Fotografie en illustraties: Archief Piet van den Berg, Arjan Boele, BWZ, ‘De Ondernemer’, Hans Lappee, Gert van Leusden, PRS, Wim van der Putten, Jan Re-‐ ijnders, Miranda Spek, Hans van Wijk. © Copyright berust bij de betreffende foto-‐ graaf of illustrator en WBL. WBL lidmaatschap WBL lid/donateurs dragen minimaal €.15,-‐-‐ per persoon of € 20,-‐-‐ per gezin (één woon-‐ adres) bij. Het contributiejaar loopt van ja-‐ nuari tot en met december. U kunt uw bij-‐ drage overmaken op bankrekening 1053029, ten name van ‘Penn. Stichting WBL’. Graag onder vermelding van uw naam en adres. Indien u zelf uw bijdrage aan het begin van het jaar overmaakt dan bespaart dit ons kosten en kan de donatiebijdrage laag blij-‐ ven. Leden/donateurs ontvangen drie keer per jaar de WBL Nieuwsbrief, uitnodigingen voor lezingen / excursies en korting op di-‐ verse uitgaven van de WBL. Opzegging van het donateurschap graag melden vóór 1 november van het lopende jaar. Schriftelijk bij het WBL-‐secretariaat. De volgende WBL Nieuwsbrief verschijnt omstreeks begin april 2012. Kopij, maximaal 2 pagina’s in Word (incl. afbeeldingen als los jpg-‐bestand bij te leveren) naar:
[email protected] WBL op internet Site: www.wbl-‐web.nl E-‐mail:
[email protected]
Gedrukt bij Drukkerij van Midden, Benschop 27
Hoop doet leven! .......................................................................................................................... Foto: Miranda Spek
28
