Water. spiegel. Water moet politieke aandacht blijven krijgen. Bert Keijts (Rijkswaterstaat)

OPINIEBLAD VAN DE VERENIGING VAN WATERBEDRIJVEN IN NEDERLAND (VEWIN)

Water spiegel

9e jaargang, nummer 5 Oktober 2006

Bert Keijts (Rijkswaterstaat)

Water moet politieke aandacht blijven krijgen Prinsjesdag 2006

VEWIN: Waterkwaliteitsnormen stroomlijnen Extreme zomer 2006

Investeren in infrastructuur betaalt zich terug

INHOUD

Colofon Waterspiegel is een periodieke uitgave van VEWIN, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland. Waterspiegel brengt nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van water en aanverwante sectoren.

KADERRICHTLIJN WATER

4

Aandacht én middelen voor waterbeheer

Nederland heeft een zomer van contrasten achter de rug. Juni en juli waren extreem zonnig, droog en warm, met twee hittegolven en elf tropische dagen, terwijl augustus een recordaantal zeer natte dagen telde. Waterspiegel sprak met Bert Keijts, directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Een toepasselijk moment voor een interview met de topman van deze rijksdienst die werkt aan ‘droge voeten, schoon en voldoende water en een vlotte en veilige doorstroming van verkeer’. “Water moet politieke aandacht blijven krijgen.”

UITGEVER VEWIN Postbus 1019 2280 CA Rijswijk tel. 070- 414 47 50 fax: 070- 414 44 20

HOOFDREDACTIE Coen Sleddering (VEWIN) e-mail: [email protected]

PRINSJESDAG 2006

BLADMANAGEMENT & (EIND)REDACTIE PACT Public Affairs BV, Den Haag

8

REDACTIONELE BIJDRAGEN Jeannette van Dongen Jolanda van Mannekes Arjan Schippers

Op dinsdag 19 september sprak de koningin de leden van de StatenGeneraal toe met het beleid van de regering voor het komende politieke kalenderjaar 2007. Voor drinkwater is het beleid verdeeld over zeven ministeries, waarvan de begrotingen voor het komende kalenderjaar zijn samengevat. VEWIN reageert op de plannen van de ministeries. ‘De Waterwet in voorbereiding is een uitstekende gelegenheid om alle waterkwaliteitsnormen in de Nederlandse wet- en regelgeving te stroomlijnen.’

VORMGEVING & LAY-OUT Onnink Grafische Communicatie BV, Oudenbosch

FOTOGRAFIE EN ILLUSTRATIES Sicco van Grieken Hollandse Hoogte Bert Houweling George Mentjox Noordoost Martin Peters

ZOMER 2006

14

ABONNEMENTEN Waterspiegel wordt toegezonden aan personen die beroepsmatig bij de watersector betrokken zijn. Adreswijzigingen kunnen worden gericht aan de uitgever. Verzoeken om een gratis abonnement zijn ter beoordeling van de uitgever.

IWA CONGRES 2006 IN BEIJING

26

Millennium Goals in gevaar

Van 14 tot 16 september hield de International Water Association (IWA) haar tweejaarlijks wereldcongres in Beijing. Daaraan gekoppeld vond een tentoonstelling van waterbedrijven en watertechnologieën plaats met een record aan stands en vloeroppervlak. Nederland was duidelijk aanwezig. Het Holland paviljoen waar veel internationale contacten tot stand kwamen tijdens business presentations en happy hours, lag zeer centraal. En de nieuwe opzet van de conferentie met overzichtelijke daginvullingen en key note speakers was succesvol. VEWIN-directeur Theo Schmitz doet verslag van enkele inhoudelijke hoogtepunten.

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever.

W A T E R S P I E G E L

Van de droogte in de drup

De zomer van 2006 is geëindigd op de derde plaats in de rij van warmste zomers sinds het begin van de vorige eeuw. Vooral juni en juli waren in heel West-Europa extreem warm, zonnig en droog. Een document waarin verslag wordt gedaan van het trotseren van warmte en droogte, soms gevolgd door heel veel regenwater, in Nederland, Spanje, Engeland en Frankrijk.

DRUK & DISTRIBUTIE Den Haag Offset BV, Den Haag

2

Kloof tussenwaterbeleid en uitvoering dichten

/

O K T O B E R

2 0 0 6

VOORWOOR D

EZ-begroting 2006 oogst waardering

Van TTI naar JTI Domineerden aanvankelijk baggeraars, dijken- en bruggenbouwers en de maritieme sector, in de herfst van 2004 benoemde het Innovatieplatform van minister-president Balkenende de watersector tot een van de sleutelgebieden. Met vereende kracht bracht de watersector innovatieve kracht beter over het voetlicht in ambtelijk en politiek Den Haag. En met effect. Na veel belangstelling volgden concrete daden van de betrokken bewindslieden. De herijking van het EZ-instrumentarium (mei 2005) was een signaal aan de drinkwatersector om met gebundelde initiatieven te komen op het gebied van zuiveringstechnologieën. Op Prinsjesdag 2006 volgde de honorering van de pleidooien voor een nationaal Technologisch Top Instituut Watertechnologie (TTI-W). Kiwa en Wetsus kunnen de komende vijf jaar rekenen op een subsidie van in totaal 35 miljoen euro. Daarnaast doet het ministerie van EZ een handreiking naar de watersector ter ondersteuning van het launching customership in de vorm van een nieuw garantiefonds. Waardering dus voor de Haagse politieke en ambtelijke betrokkenheid met de sector. Snel beraad is nu op zijn plaats om de middelen zo efficiënt en effectief mogelijk te besteden. Wij noemen ons dan wel Wereldkampioen Water, maar niets is zo vergankelijk als zo’n titel. De recente Stockholm Water Week, de IWA conferentie in Beijing en Aquatech 2006 in Amsterdam tonen aan dat de hele wereld intensief met water bezig is. Om mondiaal leading edge te blijven, zullen wij pragmatisch en competitief te werk moeten gaan: onderzoekslijnen op elkaar afstemmen, synergie delen en internationale sparringpartners - publiek en privaat - voor samenwerking opzoeken. Open innoveren, ook in het kader van het zevende EU-kaderprogramma Technologie 2007-2011. Niet als modieuze luxe maar als onweerlegbare noodzaak. De deur naar een Joint Technology Initiative (JTI) staat open voor de watersector. Laat Nederland het voortouw nemen. De wereld ligt voor ons open. De positieve effecten van het competitief opereren zullen omvangrijk zijn: een steeds efficiëntere waterketen en steeds betere en goedkopere waterproducten. Laten wij de maatschappelijke component van onze wateropdracht niet vergeten: gezond, vers en goedkoop water komt ieder mens op aarde toe.

Theo Schmitz directeur VEWIN

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

3

Alert op voldoende aandacht én middelen voor waterbeheer Bert Keijts, directeur-generaal Rijkswaterstaat Nederland heeft een zomer van contrasten achter de rug. Juni en juli waren extreem zonnig, droog en warm, met twee hittegolven en elf tropische dagen, terwijl augustus een recordaantal zeer natte dagen telde. Waterspiegel sprak met Bert Keijts, directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Een toepasselijk moment voor een interview met de topman van deze rijksdienst die, zo luidt de omschrijving op de eigen website, werkt aan ‘droge voeten, schoon en voldoende water en een vlotte en veilige doorstroming van verkeer’.

strategie, neergelegd in de Nota Waterhuishouding, maar het was allemaal wat weggezakt, omdat het in de praktijk nooit nodig was”, zegt directeur-generaal Keijts. “Na 2003 hebben we samen met de andere betrokken overheden nagegaan of de regelstrategieën nog klopten of wat er geactualiseerd moest worden. We hebben ook veel overleg gevoerd met de energiecentrales: tot wanneer kunnen die water lozen als het eigenlijk niet meer mag, moet je gedogen of niet, moet je de vergunning aanpassen? Dit traject loopt nog.”

Buffervoorraad Om een extra buffer voor zoetwater te laten ontstaan, begon Rijkswaterstaat begin juni met het verhogen van het waterpeil in het IJsselmeer. De schuiven van de Afsluitdijk werden daartoe zo goed als gesloten. “Voor het IJsselmeer is een grote rol weggelegd als droogte dreigt te leiden tot watertekorten. Destijds dachten wij daar niet aan, maar wat dat betreft is het aanleggen van de Afsluitdijk wel slim geweest”, lacht Keijts. “We houden in de zomerperiode altijd

H

et leek er even op dat 2006 de zomer van 2003, toen

rekening met een buffer en het IJsselmeer is een prachtige buffer.

Nederland voor het eerst sinds lange tijd een periode van

Wij zijn tijdig begonnen, zodat er begin juli een hoger waterpeil

extreme droogte kende, zou overtreffen. Dat gebeurde

in het IJsselmeer aanwezig was, als reservevoorraad voor gebieden

niet, juni en juli werd gevolgd door een koele en natte augustus-

die in geval van aanhoudende droogte water nodig hadden.” Ook

maand. “In 2003 werden we enigszins overvallen door de droogte.

dit jaar leek het even spannend te worden, maar voordat het zover

Het is toen gelukkig allemaal net goed gegaan en we hebben er veel

was, sloeg het weer om. “De buffervoorraad van het IJsselmeer is

van geleerd, op het gebied van waterkwaliteit en -kwantiteit, verzil-

daardoor niet of nauwelijks nodig geweest, maar wij waren voorbe-

ting, koelwater voor energiecentrales. Er was weliswaar een regel-

reid. Na 2003 weten wij, ook in het samenspel met de waterschappen, beter hoe wij sneller water naar kwetsbare gebieden kunnen voeren. Water dat ook nog van redelijke kwaliteit blijft. Wij beheer-

Droge voeten, voldoende en schoon water

sen dat spel nu beter, met het IJsselmeer als grote troef.” De vele

Rijkswaterstaat (RWS) is de rijksdienst die de dagelijkse zorg heeft

bekend, daar is het peil weer op aangepast.”

regen die in augustus viel, gaf geen problemen. “Daar was de natte periode te kort voor. De jaarlijkse afvoer, de pieken en de dalen zijn

voor de bescherming van het land tegen overstroming, schoon en voldoende water, aanleg, beheer en onderhoud van de rijksvaar-

Klimaatverandering

wegen en een vlotte en veilige doorstroming van het verkeer. RWS

De zomer van 2006 verliep dus redelijk probleemloos. Hoe kijkt

regisseert de uitvoering van het nationale waterbeleid. De dienst

de directeur-generaal van Rijkswaterstaat naar de toekomst: welke

zorgt ervoor dat waterkeringen worden aangelegd en in stand

positie neemt zijn dienst in bij klimaatverandering? “Samen met

gehouden en heeft de continue zorg voor voldoende schoon water

het KNMI en het Directoraat-Generaal Water, met onze eigen specia-

voor alle gebruikers: natuur, drinkwatervoorziening, landbouw, vis-

listische diensten zoals het RIZA en in wetenschappelijk en interna-

serij, scheepvaart, recreatie en industrie. Het beheren van de kwali-

tionaal verband houden wij ons bezig met de vraag hoe zich dit zal

teit en de kwantiteit van de watersystemen doet Rijkswaterstaat in

ontwikkelen. Wij baseren ons op scenario’s, zeker weten doe je het

nauwe samenspraak met vele andere betrokken partijen, waaronder

niet. Wij weten wel dat het wat extremer wordt: droogte, tempera-

collega-ministeries, provincies en waterschappen.

tuur, zeespiegelstijging. Maar hoe het precies met de afvoer en de neerslag gaat - een factor waarmee we veel meer rekening moeten

4

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

5

Onvoldoende bescherming drinkwaterwinning in voorstel Richtlijn Prioritaire stoffen Het voorstel voor een Richtlijn Prioritaire

terwinning. Bijvoorbeeld het bestrijdingsmid-

baar: de aanvullende normen gelden alleen

Stoffen dat op 17 juli jl. door de Europese

del isoproturon: regelmatig komt dit middel

in wateren met bestemming drinkwaterwin-

Commissie is uitgebracht, biedt onvoldoende

in dusdanige concentraties in het rivierwater

ning en hebben betrekking op slechts 7 van

bescherming aan de drinkwaterwinning uit

voor dat de inname voor drinkwater moet

de 20 stoffen. De problemen met deze stof-

oppervlaktewater. De Richtlijn kent namelijk

worden gestaakt.

fen worden grotendeels door het buitenland

alleen ecologische normen, geen normen ter

VEWIN heeft er in een brief aan de bewinds-

veroorzaakt.

bescherming van drinkwater. Het bescher-

lieden van VROM en VenW voor gepleit om in

Daarom zou Nederland zich sterk moeten

mingsniveau voor 20 van de 46 prioritaire

de Europese Milieuraad alsnog aan te drin-

maken voor Europese normen: alleen dan is

stoffen is daardoor onvoldoende. In de prak-

gen op aanvullende normen ter bescherming

het mogelijk om onze bovenstroom-

tijk leveren 7 van deze 20 stoffen regelmatig

van drinkwaterwinning (zie www.vewin.nl). In

se buren effectief aan te spreken.

problemen op voor de Nederlandse drinkwa-

de ogen van VEWIN is dit haalbaar en betaal-

houden dan met alleen hoog water vanuit zee - is een aspect dat we

met prioritaire stoffen, waarbij concreet wordt waaraan je je als

constant moeten monitoren. Wij moeten actief blijven in die scena-

land moet houden. Wij moeten daar alert op zijn en pragmatisch

rio’s, om ons bewuster te maken, zoals we bijvoorbeeld hebben

blijven handelen, samen met de andere waterbeheerders. Voor je

gedaan met de planologische kernbeslissing Ruimte voor de rivier.

het weet, leg je jezelf vast op prachtige, ideale doelstellingen die in

Daarmee bereiden wij ons voor op grotere afvoeren van rivieren

de praktijk niet of nauwelijks te verwezenlijken zijn”, zegt Keijts.

dan waar wij tien jaar geleden vanuit gingen. Nogmaals, het zijn

“Het is een complexe opgave, ook om te overzien wat de exacte

scenario’s. De vraag is echter of je het risico kunt nemen dat het

consequenties zijn van bepaalde doelen of normen die je vaststelt.

niet gebeurt. Dat kan tot zeer grote problemen leiden. Je kunt beter

Zijn er reële maatregelen om daaraan te kunnen voldoen? Als dat

nu al handelen dan achteraf problemen oplossen. Daarom blijft

niet zo is, kun je beter met richtwaarden of streefwaarden werken.

Rijkswaterstaat alert”, zegt Keijts.

Dat is een lastig traject, waar we nog niet mee klaar zijn. In overleg met de andere waterbeheerders en de politiek merk ik geluk-

Europese Kaderrichtlijn Water

kig wel dat iedereen goed op het netvlies heeft staan dat we ons

Een grote opgave van heel andere orde is de Europese Kaderricht-

gezond verstand moeten gebruiken.”

lijn Water. Ook hier geldt voor directeur-generaal Keijts dat gezond

6

verstand de beste leidraad is. “Het proces om deze Richtlijn binnen

Keijts vindt de Kaderrichtlijn “zeker in internationaal verband”

tien jaar via allerlei beschreven stappen te implementeren, is

een goed instrument. “Nederland heeft zich altijd sterk gemaakt

volop gaande. Op dit moment speelt op Europees niveau de lijst

voor deze Kaderrichtlijn, omdat deze ons ook helpt in overleg

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

met de buurlanden”, zegt hij. “Voor bovenstrooms gelegen landen is het makkelijker dan voor een land als Nederland dat helemaal benedenstrooms ligt: uitspoelingen, diffuse bronnen, wie is verantwoordelijk? Als waterbeheerder kun je behoorlijk klem komen te zitten als je niet oppast. Dat geeft dan ook weer wat spanning met Brussel, omdat een heleboel andere landen er minder problemen

BETER NU HANDELEN DAN ACHTERAF PROBLEMEN OPLOSSEN

mee hebben. Benedenstrooms gelegen landen hebben het wat dat betreft zwaarder, en Nederland is daar een exponent van. Het is niet alleen somber, integendeel. Maar er zit wel een risico in dat je jezelf vanuit optimisme of naïveteit laat vastpinnen op normen die je niet

komen nog wel wat voorstellen, bijvoorbeeld ook of de rijksdienst

kunt waarmaken. Dat moeten we voorkomen.”

als apparaat efficiënter kan werken. Dat zie je in de verkiezingsprogramma’s en ook het huidige kabinet is daarmee bezig, dus dat

Vervroegde verkiezingen

wordt absoluut een issue. Hoe het uitpakt, zou ik niet weten. Moet

Waterbeheer bestrijkt een breed palet onderwerpen: waterkwali-

je op watergebied departementen samenvoegen, of coördinerende

teit en -kwantiteit, de Kaderrichtlijn water, klimaatverandering,

ministers aanwijzen? Samenvoegen is niet mijn favoriete onder-

zeespiegelstijging. “Politiek is het, wat de hectiek betreft, misschien

werp, dat levert een hoop gedoe op. Dat wil niet zeggen dat je niet

niet altijd even spannend. Juist daarom moeten wij er alert op zijn

kunt kijken of het openbaar bestuur en zeker ook de rijksdienst

dat waterbeheer in stand blijft, en dat er voldoende middelen voor

efficiënter kan werken.”

blijven. Daar zetten wij ons vol voor in”, zegt Keijts.

Er zijn, zegt Keijts, allerlei modellen te bedenken. “Er wordt gepraat

De kabinetscrisis en de vervroegde verkiezingen hebben volgens de

over VROM en V&W samen, over één waterministerie. Uiteinde-

directeur-generaal geen dramatische consequenties voor de water-

lijk gaat het om de winst die het oplevert voor de burger, voor de

portefeuille. “De verkiezingen zijn maar een klein half jaar naar

maatschappij. Structuuringrepen helpen meestal niet zo”, zegt hij.

voren gehaald, dus dat is relatief kort. Het kabinet heeft aangege-

“Je kunt ook iets afspreken in de politieke aansturing, zodat het

ven geen heel wezenlijke besluiten te nemen. Op watergebied zie ik

politiek eenduidiger wordt. Ook daar wordt over nagedacht: politie-

geen belemmeringen. Het land zal op dat terrein niet stil vallen.”

ke projectleiders, en een minister die over meerdere departementen

Een onderwerp dat in de kabinetsformatie ongetwijfeld aan de

water aanstuurt. Dat helpt misschien meer dan weer een reorgani-

orde zal komen, is de plaats van water in de bestuurlijke organi-

satie van al die ambtenaren.” Het zijn, benadrukt Keijts nogmaals,

satie van Nederland. Water valt onder verschillende departemen-

politieke keuzes. Een ding staat voor hem vast. “Water moet politiek

ten. Naast het ministerie van Verkeer en Waterstaat zijn dat VROM

aandacht blijven krijgen en dat moet je dus terugzien in de vorm,

(milieu, drinkwaterkwaliteit), Binnenlandse Zaken (de waterschap-

ook in het ambtelijke apparaat. Anders verslapt de aandacht en dat

pen), Volksgezondheid en LNV. Keijts: “Bij verkiezingen wordt altijd

is niet goed. Politiek gezien is waterbeheer niet altijd sexy, maar het

wel de vraag gesteld of departementen moeten worden samenge-

is een onderwerp waaraan we aandacht móeten blijven besteden.

voegd, of er wat moet veranderen in de rijksdienst. Dat zijn natuur-

In Nederland kunnen we ons echt niet permitteren om dat niet te

lijk politieke keuzes. Op het gebied van bestuurlijke vernieuwing

doen.”

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

7

Van beleid naar uitvoering Kabinetsbeleid 2007 Op dinsdag 19 september sprak de koningin de leden van de Staten-Generaal toe met het beleid van de regering voor het komende politieke kalenderjaar 2007. Dit jaarlijkse ritueel vindt sinds 1904 plaats in de Haagse Ridderzaal, waarvan het interieur dit jaar na een grootscheepse verbouwing is teruggebracht in de stijl van die tijd. Voor drinkwater is het beleid verdeeld over zeven ministeries, waarvan de begrotingen voor het komende kalenderjaar in kader zijn gezet. Er liggen heel veel waterbeleidsvoornemens. Nu is het tijd voor de uitvoering. VEWIN reageert op de plannen van de ministeries. ‘De Waterwet in voorbereiding is een uitstekende gelegenheid om alle waterkwaliteitsnormen in de Nederlandse wet- en regelgeving te stroomlijnen.’

VenW

Duurzaam waterbeleid van levensbelang

In het licht van de toetsing op over-

van hoog water. In samenwerking met pro-

onvoldoende. Op dit moment wordt de nieuwe

bodige en omslachtige regels worden

vincies en waterschappen worden de zwakke

Waterwet geïntroduceerd én de normstelling

schakels in de waterkeringen aangepakt.

voor prioritaire stoffen wordt in de Nederland-

acht waterbeheerswetten vervangen door één

se wetgeving geïmplementeerd. Dat lijkt me

Waterwet. Eind september is het wetsvoorstel

8

voor de Waterwet bij de Tweede Kamer inge-

Lidstaten moeten volgens de KRW

hét moment om deze Algemene Maatregel van

diend, maar de parlementaire behandeling

waterlichamen voor de drinkwater-

Bestuur (AMvB) te stroomlijnen. Hierdoor kun-

wordt niet meer verwacht voor de verkiezin-

voorziening aanwijzen en opnemen in het

nen knelpunten worden voorkomen en krijgt

gen van 22 november 2006. De Waterwet

register van beschermde gebieden. Voor

de drinkwatervoorziening de bescherming die

moderniseert en integreert de huidige wet-

grondwater is dat in Nederland al gebeurd,

zij volgens de KRW verdient.’

geving op het gebied van het waterbeheer. In

zegt VEWIN. ‘Maar voor oppervlaktewater zijn

Ten aanzien van het VenW-beleid pleit VEWIN

aansluiting op de Kaderrichtlijn Water (KRW)

op dit moment alleen de innamepunten van

er ook voor om de kansen die de KRW biedt

staat het watersysteem in de nieuwe wet

de drinkwaterwinning aangewezen. Dat is een

om de Nederlandse kennis en technologie

centraal. Het kabinet wil waterkwantiteit en

enorme achteruitgang, want alle wateren, de

over waterbeheer verder te ontwikkelen en te

–kwaliteit nog steviger met elkaar verknopen.

gehele waterloop moet natuurlijk de functie

exporteren, ook daadwerkelijk te benutten.

Dit tegen de achtergrond van de KRW, die een

“waterlichaam voor de drinkwatervoorzie-

‘Innovaties maken het bereiken van KRW-doel-

forse opgave met zich meebrengt voor ver-

ning” hebben.’

stellingen mogelijk tegen lagere kosten. Om

betering van de waterkwaliteit in de periode

VEWIN maakt zich zorgen over de afstemming

deze kansen te benutten is een voortvarende

tot 2015.

van de (drink-)waterkwaliteitsdoelstellingen

implementatie in Nederland van groot belang.

VenW zet in op duurzaam waterbeleid. Kern-

in verschillende onderdelen van Nederlandse

Bewezen technieken komen in aanmerking

begrippen daarbij zijn veiligheid en integraal

wet- en regelgeving (Waterleidingbesluit,

voor Europese aanbesteding. Zodoende ont-

waterbeleid. Koningin Beatrix onderstreept in

Besluit Kwaliteitseisen en Metingen Opper-

staan kansen voor export van watertechno-

de troonrede hoe belangrijk het is de Neder-

vlaktewateren (BKMO) en Infiltratiebesluit

logie en -kennis naar andere lidstaten. Laten

landse delta te beschermen tegen gevaren

Bodembescherming). ‘Die afstemming is

we die kansen zoveel mogelijk waarmaken.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

Milieu als kans Er is in de afgelopen jaren een begin gemaakt met een moderner milieubeleid. Dat beleid is vastgelegd in

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit regelgeving te stroomlijnen.’ VROM

Maar VEWIN acht op meerdere onderwerpen stroomlijning noodzakelijk. ‘In de

de Toekomstagenda Milieu die in 2006 is

VROM-begroting mist aandacht voor de

uitgebracht. De kern is: minder regels en

samenhang tussen het EU-stoffenbeleid en

een modern instrumentarium dat aansluit

het EU-waterbeleid. Tussen de normen uit

bij de beleving van burgers en bedrijven.

het Europese waterbeleid (KRW en Richtlijn

Een kansgerichte, innovatiebevorderende

Prioritaire stoffen) en de normen uit het

benadering waarin beperking van de milieu-

Europese toelatingsbeleid voor chemische

druk economische groei kan versterken

stoffen en bestrijdingsmiddelen zit namelijk

(milieu als kans). Nederlandse kennis en

een gapend gat. Daardoor is er een groot

ervaring op het gebied van waterzuivering

risico dat bij overschrijding van waterkwali-

en afvalbeheer zijn al succesvolle exportpro-

teitsnormen de (Europese) instrumenten om

ducten. VROM gaat nu samen met de water-

actie te ondernemen, ontbreken.’

en afvalsector een innovatieagenda maken.

Ook ten aanzien van de wet- en regelgeving

Ook wordt onderzoek gedaan naar een kapi-

voor gebruik van de ondergrond voor

taalfonds voor eco-efficiënte innovaties. Dit

koude-/warmteopslag is VEWIN niet onder

fonds richt zich op creatieve ondernemers

de indruk. ‘Het wordt een saai verhaal, maar

die milieuvriendelijke producten in de markt

ook daar mist samenhang. Naast aandacht

willen zetten.

voor het verbeteren van de milieukwaliteit

De sleutel voor het oplossen van milieu-

Financiën dat deze kwaliteit verslechtert. Koude-

van de bodem moet voorkomen worden

problemen ligt volgens het kabinet bij het

/warmteopslag is een veelbelovende vorm

bedrijfsleven. De Toekomstagenda Milieu geeft daarom het bedrijfsleven meer ruimte

oppervlaktewater verlagen. Ook technolo-

van duurzaam energiebeheer, maar levert

om eigen verantwoordelijkheid te nemen.

gische vernieuwingen op het gebied van

risico’s voor de kwaliteit van het grondwater

Voor de uitvoering van de Toekomstagenda

afvalwaterzuivering kunnen hieraan een

op. Wij vinden de wet- en regelgeving op dit

is in 2007 12 miljoen euro beschikbaar.

bijdrage leveren. Een goed voorbeeld van

onderwerp tegenstrijdig en verbrokkeld.’

Ook de burger krijgt meer eigen verantwoor-

een nieuwe innovatieve benadering is het

Tot slot neemt de maatschappelijke druk

delijkheid en moet om die verantwoordelijk-

project “Schone bronnen nu en in de toe-

om samen te werken in de waterketen toe,

heid te kunnen dragen beter geïnformeerd

komst”. Daarin hebben VEWIN, Unie van

waardoor doelmatigheid, transparantie en

worden. Daarom richt VROM samen met de

Waterschappen, LTO Nederland en Nefyto

dienstverlening moeten toenemen. VEWIN

ministeries van VWS en LNV een Experti-

succesvol gewerkt aan nieuwe oplossingen

benadrukt daarbij dat de drinkwatersector

secentrum Gezondheid en Milieu op. Rele-

voor waterverontreiniging door gewasbe-

bij voortduring efficiëntieverbeteringen

vante informatie over gezondheid en milieu

schermingsmiddelen. Een initiatief om de

realiseert.

is dan eenvoudig toegankelijk voor overhe-

drinkwatervoorziening beter te beschermen.

‘VROM zet in de Toekomstagenda Milieu

den, handhavers, uitvoerders en burgers.

En als we de mogelijkheid om drinkwater-

voor de gehele waterketen in op regionale

kwaliteit te beschermen maximaal willen

doelmatigheidsdoelstellingen van 1 á 2 pro-

VEWIN vindt de innovatiebevorde-

benutten, is de Waterwet in voorbereiding

cent per jaar gedurende een periode van

rende benadering in de Toekom-

een uitstekende gelegenheid om met de

10 jaar. Maar de drinkwatersector wenst

stagenda Milieu heel mager. ‘Innovaties

waterkwaliteitseisen voor prioritaire stoffen

regionale beleidsvrijheid in deze te behou-

kunnen de kosten voor het oplossen van

uit de Kaderrichtlijn Water (KRW) alle water-

den, omdat deze sector die doelstelling al

bijvoorbeeld diffuse verontreinigingen in

kwaliteitsnormen in de Nederlandse wet- en

sinds 1997 haalt.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

9

BZK en Justitie

Samenwerken kernbegrip

Het kabinet streeft naar een veiliger Nederland. Een sterkere rol van de politie moet daaraan bijdragen, maar ook de samenwerking tussen de verschillende organisaties in de veiligheidsketen moet verder verbeteren. Topprioriteit blijft het tegengaan van radicalisering en terrorisme. Het accent ligt hierbij op het voorkomen van crises, maar BZK en Justitie benadrukken daarbij dat calamiteiten zich toch voor kunnen doen. Samenwerken is in alle gevallen een kernbegrip. Informatieuitwisseling, samenwerking en coördinatie tussen de betrokken diensten moeten ook in 2007 helpen bij het bestrijden van deze verschijnselen. Samenwerking tussen alle partijen die verantwoordelijk zijn voor de nationale veiligheid, maar ook samenwerking in EU-verband. Met Duitsland, België, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk

10

worden grensoverschrijdende bevoegd-

moet daarbij uitgangspunt zijn en optimaal

Via het Strategisch Overleg Vitale Infra-

heden van de politie uitgebreid. Er komen

ingezet worden.’ VEWIN wijst daarbij op het

structuren (SOVI) zetten overheden en vitale

gezamenlijke patrouilles en de samenwer-

belang van gezamenlijke oefeningen. ‘Wij

sectoren, waaronder de drinkwatersector,

king tussen crisiscentra wordt verbeterd.

pleiten voor een structureel oefenplan waar-

zich gezamenlijk in om de robuustheid van

In 2007 vinden op Rijksniveau twee crisis-

bij de drinkwaterbedrijven deel uitmaken

deze sectoren inzichtelijk te maken en te

oefeningen plaats. Daarbij is de oefening

van het oefenplan van bestuurlijke partners

vergroten, vervolgt VEWIN. ‘Hierbij moeten

“Voyager” een samenwerkingsverband tus-

en hulpdiensten.’

duidelijke afspraken gemaakt worden over

sen BZK en Defensie.

Duidelijke verantwoordelijkheden en

verantwoording en kosten. Het beleidsdos-

bevoegdheden, een eenduidige aanstu-

sier Vitaal van BZK moet inzicht verschaffen

De drinkwatersector is door de

ring en heldere, simpele procedures zijn

in het basisveiligheidsniveau voor alle vitale

overheid benoemd tot vitale sector.

essentieel om een groot aantal partijen

sectoren. Maar voor drinkwater moet het

VEWIN wijst op het cruciale belang van een

gezamenlijk adequaat te laten optreden in

bredere en beleidsmatige VROM-kader dit

soepele samenwerking tussen de overheid

een crisissituatie. Misverstanden tussen

basisniveau omvatten. De drinkwatersector

en private (vitale) organisaties tijdens een

partijen moeten minimaal zijn, legt VEWIN

draagt de kosten voor dit niveau en bere-

crisissituatie. VEWIN: ‘Stel je voor dat de

uit. ‘Die misverstanden minimaliseer je

kent deze kosten door aan de burger in het

drinkwatervoorziening door welke oorzaak

door één aanpak voor alle crisissituaties te

drinkwatertarief. Wij vinden dat de kosten

dan ook van buitenaf verstoord raakt. Dan

hanteren, een all hazard approach. Juist nu

van extra maatregelen door de belangheb-

kan de samenleving ernstig ontwricht raken.

de Nederlandse crisismanagementstructuur

bende partij betaald moeten worden. De

Daarom is het belangrijk dat drinkwaterbe-

ingrijpend verandert, is hét moment daar

extra kosten voor bijvoorbeeld het voorko-

drijven als volwaardig partner in de crisis-

om de all hazard approach concreet vorm

men van terreuraanslagen die vergaande

managementorganisatie opereren. Het pro-

te geven en daarmee de structuur van het

maatregelen vergen, moeten door de Rijks-

bleemoplossend vermogen van alle partners

crisismanagement te vereenvoudigen.’

overheid gedragen worden.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

EZ

Kiezen voor kracht

Bedrijven, kennisinstellingen en

tioneren van de waterbedrijven. Centraal

en publieke bedrijven en onderzoeksinstel-

overheden werken enthousiast

tarieftoezicht zou in deze sector dan ook

lingen hebben zich bereid verklaard te gaan

samen aan innovatieprogramma’s die bijdra-

niet op zijn plaats zijn, decentraal toezicht

werken in een Technologisch Topinstituut

gen aan een sterke internationale positie op

blijkt te volstaan in het publieke model voor

Water (TTIW). Belangrijk is nu dat de

het gebied van kennis en innovatie. Meer

de drinkwatervoorziening.’

rijksoverheid de oprichting financieel gaat

dan 30 bedrijven werken al samen op het

EZ heeft in de begroting veel aandacht voor

ondersteunen.’

gebied van nanotechnologie, maar ook op

innovatieprogramma’s en samenwerking

Ook onder de Dienstenrichtlijn moet Neder-

het terrein van voedsel en watertechnologie

daarbij door bedrijven, kennisinstellingen

land de vrijheid houden om drinkwatervoor-

zijn vergelijkbare samenwerkingsverbanden

en overheden. Vooral op gebieden waarop

ziening volgens het eigen publieke model te

in de maak. EZ richt zijn aandacht daarbij

Nederland nu en in de toekomst kan con-

organiseren, benadrukt VEWIN. ‘Het scree-

vooral op innovatiethema’s en -gebieden

curreren. Watertechnologie bijvoorbeeld.

nen van EZ van de Nederlandse wetgeving

waarop Nederland nu en in de toekomst

VEWIN benadrukt dat Nederland daar sterk

op de verplichtingen uit de Europese

kan concurreren. EZ faciliteert de samen-

in is. ‘Door de krachten te bundelen, kan

Dienstenrichtlijn zal opleveren dat de

werking met het opstellen van plannen en

de thuismarkt verder worden versterkt en

publieke drinkwatervoorziening een Dienst

het bijdragen in de financiering. In het kader

de exportpositie worden verbeterd. Private

van Algemeen Belang is, zoals minister

van de herijking van het instrumentarium

Brinkhorst in een brief aan de Tweede

gaan de huidige innovatie-instrumenten

Kamer al aanmerkte. En Diensten van

op in de zogenaamde Innovatieomnibus,

Algemeen belang zijn uitgezonderd van de

het juridisch kader op basis waarvan de

Dienstenrichtlijn.’

innovatieprogramma’s financieel worden

Ook ten aanzien van de borging van de

ondersteund.

beveiliging van leidinginformatie in de op

Daarnaast ziet EZ uitdaging in het screenen

handen zijnde Wet informatie-uitwisseling

van de Nederlandse wetgeving op de ver-

heeft VEWIN de nodige zorgen. En over

plichtingen uit de Dienstenrichtlijn, die in

de eisen aan de registratie van kabels en

2010 volledig geïmplementeerd moet zijn.

leidingen door netbeheerders die het wets-

En voor het toezicht op de Wet Informatie-

voorstel voorstaat.

uitwisseling ondergrondse netten die de

‘De eisen ten aanzien van de verplichte regi-

Tweede Kamer binnenkort accordeert, is in

stratie zijn wat ons betreft onevenredig. De

de EZ-begroting een jaarlijks bedrag

registratie van diepteligging en uitwisseling

meegenomen van 0,35 miljoen euro.

van informatie over huisaansluitingen leidt tot hoge kosten, die niet meer in redelijke

Het belang van de burger staat altijd

verhouding staan tot de beoogde baten

centraal bij de levering van gezond,

door vermindering van graafschade. Wij

goedkoop en lekker drinkwater, zegt VEWIN.

pleiten ervoor dat de wet beperkt blijft tot

‘Sinds de introductie van de benchmark in

het voorkomen van graafschade. Beveili-

1997 zijn de kosten voor de burger gedaald.

gingsgevoelige informatie mag niet geauto-

Volgend jaar publiceren we alweer de

matiseerd worden verstrekt.

vierde ronde benchmarkcijfers en tot nu

Informatie-uitwisseling over de ligging

toe is maar liefst 21 procent efficiencywinst

van kabels en leidingen mag geen risico’s

geboekt. Aandeelhouders (gemeenten en

opleveren uit oogpunt van beveiliging tegen

provincies) en commissarissen houden met

kwaadwillenden. Die waarborg zien we

de benchmark goed toezicht op het func-

graag in de wet verankerd.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

11

Financiën

Beter, sneller, goedkope

In 2007 zal het programma voor vermindering van administratieve lasten ver-

De gemiddelde prijs van drinkwater

Bijvoorbeeld Precario. De Rijksoverheid

bestaat voor bijna een kwart uit

verplicht de waterbedrijven wettelijk tot het

der worden uitgevoerd. Volgens de planning

belastingen en heffingen. Hieronder vallen de

aansluiten en leveren van drinkwater aan

zal in de loop van 2007 25 procent van de

Belasting op leidingwater, de (Rijks)Grond-

huishoudens. Bezorgd stelt VEWIN vast dat

per 1 januari 2003 gemeten 16,3 miljard euro

waterbelasting, de (provinciale) Grondwa-

steeds meer lokale overheden overgaan op

aan administratieve lasten zijn gereduceerd.

terheffing, Precario en BTW. VEWIN vindt die

het heffen van precariobelasting op waterlei-

Dit bespaart het bedrijfsleven jaarlijks ruim

belastingdruk op drinkwater buitenpropor-

dingen. ‘Gemeenten heffen precario of zoeken

4 miljard euro aan kosten. In één jaar moet

tioneel. ‘Financiën zet in op beter, sneller en

andere mogelijkheden om vergoedingen te

die volle kwart, ofwel 4 miljard euro, worden

goedkoper en de vermindering van admi-

innen voor drinkwaterleidingen. Een kamer-

gerealiseerd.

nistratieve lasten in één jaar voor iedereen

meerderheid wil een verbod op precariohef-

vloeit daaruit voort. Prima. Een besparing van

fing op leidingen. Minister Remkes van BZK is

Financiën zal met de andere departementen

energie, tijd én een financiële besparing voor

al ruim een jaar bezig met de voorbereiding

werken aan de verdere verankering van de

vooral de overheid. Maar voorlopig blijft het

van een wetsvoorstel. Wij vinden dat het Kabi-

aanpak van administratieve lasten. Zo worden

aandeel belastingen in de prijs van drinkwater

net nu echt werk moet maken van haar besluit

de rapportagefrequenties met betrekking tot

onverminderd hoog. Wij pleiten daarom voor

om precarioheffing op leidingen af te schaf-

de Grondwaterwet bijvoorbeeld verlaagd. Het

het verlagen van die belastingdruk. Drinkwa-

fen.’ Begin 2006 zijn grondwateronttrekkingen

ministerie van VenW vermindert de frequentie

ter is een gezonde primaire levensbehoefte

van agrariërs voor beregening en bevloeiing

van de verplichte rapportages voor bedrijven

die te allen tijde tegen een redelijke prijs

vrijgesteld van belastingheffing, weet VEWIN.

die grondwater onttrekken van eens per

beschikbaar moet zijn voor de burger. Met het

‘Wij pleiten ervoor dat ook drinkwater vrijge-

maand naar eens per kwartaal. Een maatregel

verlagen van de lasten op drinkwater, verlicht

steld wordt van deze belasting.’

die 9,3 miljoen euro besparing oplevert.

je ook de woonlasten voor de burger.’

VWS

Solidariteit en individuele verantwoordelijkheid

Het kabinet heeft de laatste jaren voor-

de verstoorde balans bij overgewicht. VWS zet

Vanuit haar maatschappelijke verantwoorde-

waarden geschapen voor een betere

bijvoorbeeld met het Convenant Overgewicht

lijkheid draagt de drinkwatersector bij aan

gezondheidszorg. Een gezondheidszorg met

in op samenwerken in coalities om het effect

het bevorderen van een gezonde en actieve

een goed evenwicht tussen voorkomen en

van individuele acties te versterken.

leefstijl.

genezen en tussen solidariteit en individuele

12

verantwoordelijkheid. De zorgconsument

De watersector is sinds mei 2006 part-

VEWIN: ‘Het stimuleren van meer bewegen

speelt in dit stelsel een centrale rol, maar

ner in het Convenant Overgewicht en

en gezond eten verlaagt de maatschappelijke

tegelijkertijd moet de burger zich ervan

steunt het actieplan Energie in Balans. Samen

kosten van de gezondheidszorg. Daarom staat

bewust zijn, dat de verantwoordelijkheid voor

met partners binnen en buiten het Convenant

de jaarlijkse Week van het water in 2007 ook

zijn gezondheid in belangrijke mate bij hem-

levert VEWIN een bijdrage door gezamenlijk

in het teken van bewegen. Bewegen als pre-

zelf ligt. Met een goede balans tussen energie-

activiteiten te organiseren, legt VEWIN uit.

ventie door een gezonde leefstijl vanuit eigen

verbruik en energieopname bijvoorbeeld. Rap-

‘Water drinken levert een belangrijke bijdrage

verantwoordelijkheid. Die preventie speelt in

porten van de wereldgezondheidsorganisatie

aan een gezonde leefstijl. Water uit de kraan

het VWS-beleid een prominente rol. Toch vin-

(WHO) en de Gezondheidsraad laten zien dat

is overal beschikbaar en bovendien van uitste-

den wij dat de VWS-begroting meer aandacht

er geen of nauwelijks (bewezen) goede en

kende kwaliteit, en goedkoop. Een onmisbaar

zou moeten hebben voor preventiebeleid

effectieve strategieën zijn voor de aanpak van

element in een gezonde en actieve levensstijl.’

zoals het actieplan “Energie in Balans”.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

LNV

Respect voor de leefomgeving

Het ministerie van LNV werkt aan een nieuw evenwicht tussen vertrouwde waarden en nieuwe economische dynamiek in de landbouw en in het landelijk gebied. Dat gebeurt door nieuwe verbindingen te leggen tussen boeren, burgers, bedrijven, organisaties en overheden met als doel: meer respect voor onze maatschappelijke waarden en onze leefomgeving. Daarom wil het ministerie van LNV niet alleen de concurrentiekracht van de Nederlandse landbouw en visserij versterken, maar ook het bredere plattelandsbelang dienen en de natuur beschermen. In 2007 zal onder andere het tweede Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP2) gaan draaien (tot 2013). Op basis hiervan krijgt Nederland co-financiering van de Europese Unie voor onderdelen van het plattelandsbeleid. Het geld zal worden gebruikt om boeren meer te betrekken bij het behoud van natuur en landschap. LNV zet in op nieuwe verbindin-

verweven met natuur, duurzame landbouw

dat gewasbeschermingsmiddelen die niet

gen tussen onder andere boeren,

en extensieve recreatie. Wij vinden dat die

voldoen aan de toelatingsnormen, her-

burgers en (water)bedrijven. Het platte-

mogelijkheden in de praktijk nog onvol-

beoordeeld moeten worden. Dat bepaalt

landsbelang wordt gediend en de natuur

doende benut worden. Bijvoorbeeld bij de

de Decembernota 2005. Maar voorwaarde

beschermd. Drinkwater en natuur gaan goed

realisatie van de beoogde 16.000 ha “Recre-

om die toelatingsnorm zo goed mogelijk te

samen, vindt VEWIN. ‘Voor de bescherming

atie om de Stad”. Een deel daarvan zou toch

toetsen, is dat de EU-gewasbeschermings-

van gebieden voor drinkwaterwinning doen

prima samen kunnen gaan met bestaande

middelenrichtlijn - die op dit moment wordt

veel drinkwaterbedrijven aan natuurbeheer.

waterwinningen rondom de stad. Drinkwa-

herzien - afgestemd wordt op de KRW.’

We hebben op dit moment 23.000 ha natuur

terbedrijven zijn partners in natuurbeheer,

Het toelatingsbeleid is het belangrijkste

in beheer. Drinkwaterbedrijven winnen daar

erken ze ook als zodanig. Dat levert drink-

instrument van gewasbescherming.

drinkwater uit grond- of oppervlaktewater

waterbedrijven een sterkere positie op bij

VEWIN vindt het opmerkelijk dat het

en beheren de natuur. Maar de erkenning

ruimtelijke afwegingen én stimuleert ze hun

voorstel van de nieuwe Wet Gewas-

van de drinkwaterbedrijven als partners

natuurbeheer uit te breiden.’

beschermingsmiddelen en Biociden geen

in natuurbeheer laat te wensen over. De

Bij het realiseren van de waterkwaliteits-

best beschikbare toepassingstechnieken

ruimte in Nederland is schaars. Waarom die

normen volgens de Kaderrichtlijn Water

voorschrijft. ‘Als je een forse vermindering

schaarse ruimte niet benutten door functies

speelt duurzame gewasbescherming een

van de milieubelasting wilt bereiken, zul je

te verweven? De Agenda Vitaal Platteland

belangrijke rol. Maar het gewasbescher-

gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen

(MJP2) en de Wet Inrichting Landelijk Gebied

mingsbeleid is volgens VEWIN vooralsnog

ervan moeten overtuigen dat er afdoende

bieden kansen om drinkwaterwinning te

niet KRW-proof. ‘Op dit moment is het zo

middelenpakketten beschikbaar blijven.’

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

13

ZOMER 2006 / Nederland

Ondanks extreem warme zomer geen gebrek aan drinkwater Ondanks de koele augustusmaand is de zomer van 2006 geëindigd

Brabant Water. Extra voorzorgsmaatregelen heeft het bedrijf niet hoeven nemen,

op de derde plaats in de rij van warmste zomers sinds het begin van

en een oproep aan de klant om tijdens

de vorige eeuw. Juni en juli waren extreem warm, zonnig en droog.

piekuren extra zuinig te doen was evenmin

Boeren, scheepvaart en stroomcentrales ondervonden hinder van

nodig. Via het drukregistratiesysteem werd het verloop van druk in het voorzienings-

de droogte. De klant van het drinkwaterbedrijf hoefde zich geen

gebied nauwlettend gevolgd. Van Nuland:

zorgen te maken. Ondanks de grote vraag bleef het water uit de

“Dit is één ingang voor informatie over

kraan komen. Een rondgang langs waterbedrijven, waterschappen en LTO.

druk op het leidingnet, de andere indicator zijn meldingen van klanten over lage druk. Dat waren er in juli 37, op een totaal van 1,1 miljoen klanten.”

D

14

e Nederlandse drinkwaterconsu-

zich terug, dat is deze zomer maar weer

Waterdruk

ment hoeft zich geen zorgen te

duidelijk gebleken”.

De waterdruk wordt uitgedrukt in meter

maken, ook in de toekomst niet,

waterkolom. “De norm is 20 meter water-

benadrukt een VEWIN-woordvoerder. “Na

Records gebroken

kolom, wat betekent dat de straal 20 meter

juli volgde een natte maand, maar ook

De hete, droge julimaand leidde bij de

boven het maaiveld uitkomt. Als je in dit

als de droogte in augustus had aange-

meeste drinkwaterbedrijven tot topomzet-

soort extreme situaties wilt borgen dat de

houden, zou zich geen probleem hebben

ten en niet zelden werden records gebro-

druk ook aan de randen van het voorzie-

voorgedaan. Eind juli was er nog een

ken, zoals bijvoorbeeld bij Brabant Water.

ningsgebieden nooit onder die norm

watervoorraad voor 2,5 tot 3 maanden.

“Onze afzet lag 25 procent hoger dan in

komt, zijn zeer vergaande maatregelen

Sinds 150 jaar wordt zwaar geïnvesteerd

juli vorig jaar: bijna 19 miljoen kubieke

nodig, terwijl het misschien één uur per

in ons drinkwatersysteem, in opvang en

meter, ofwel 19 miljard liter drinkwater.

tien jaar voorkomt. De vraag is of dit tegen

opslag van grond- en oppervlaktewater, in

Er zat ook een absolute recorddag bij. Op

elkaar opweegt. Belangrijk is dat iedereen

distributie, in zuivering. Dat is een voort-

19 juli hebben wij 750.000 kuub afgezet”,

voldoende water krijgt, ook op plekken

durend proces. De investeringen betalen

zegt Guïljo van Nuland, directeur van

waar de druk even wat minder is.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

Maar, voor ons zijn het toch 37 klachten

hele Nederlandse drinkwatersector”, zegt

verhoudingsgewijs veel regent, wordt het

teveel, en wordt bekeken of wij op die paar

hij. “De drinkwatervoorziening is ontwor-

grondwater goed aangevuld en de Rijn en

plekken in de periferie nog iets kunnen

pen op een maatgevende pieksituatie. Een

de Maas zorgen voor een stabiele aanvoer

doen.”

situatie die statistisch één keer in de tien

van oppervlaktewater. Bij hogere tempe-

jaar kan optreden, nemen wij als maat.

raturen en periodes van droogte kan het

Voldoende watervoorraad

Dat betekent dat we in die situatie nog 100

waterniveau van de Maas - een regenrivier

Aan extra wateropslag in de ondergrond

procent kunnen voorzien. Misschien zou

- afnemen en de temperatuur toenemen.

heeft Brabant Water geen behoefte. Van

het in een situatie die eens in de vijftig

Dat kan met name hinder opleveren voor

Nuland: “Brabant Water heeft de afgelo-

jaar optreedt, in een periode van extreme,

de scheepvaart, en voor industrieën en

pen jaren gewerkt aan een infrastructuur

langdurige hitte, een keer kunnen gebeu-

elektriciteitscentrales die het water gebrui-

die voor alle klimatologische omstandig-

ren dat we de klanten moeten vragen om

ken als koelwater. De Rijn is als regen- en

heden gesteld staat. Dat betekent voldoen-

even niet de tuin te sproeien. Vooralsnog is

gletsjerwaterrivier minder kwetsbaar voor

de voorraden reinwater op de productie-

dat niet nodig. De sector heeft zijn zaakjes

droge periodes. De watervoorraad voor

locaties, een voldoende ruim gedimensio-

goed op orde. Dat bleek in 2003 en ook nu

drinkwatergebruik in Nederland bestaat

neerd distributienet, voldoende uitgaande

weer.”

voor 60 procent uit grondwater en 40 procent uit oppervlaktewater.

druk op de pompstations. Daarnaast heeft dit bedrijf veel geïnvesteerd in spoelwater-

Goede borging

hergebruik, waardoor we zo min mogelijk

Van dreigende overschrijding van de

Extra buffer

productieverlies hebben. Elke kuub die wij

onttrekkingsvergunningen voor grond-

Bij oppervlaktewaterbedrijf Waternet

oppompen, wordt vrijwel volledig aan de

water hebben de drinkwaterbedrijven

leidde de julihitte niet tot een opvallende

klant doorgeleverd.”

evenmin last gehad. “De vergunningen

afzet van drinkwater. “Dat komt omdat wij

Ook Karst Tamminga, sectormanager

op dagbasis zijn heel ruim. Met dit soort

hoofdzakelijk aan een grote stad leveren.

nieuwbouw van Waterbedrijf Groningen,

omstandigheden wordt rekening gehou-

Amsterdammers hebben nauwelijks

benadrukt het belang van techniek en infra-

den in de ontwerphoeveelheden. Daar

tuinen, dus er wordt niet veel gesproeid.

structuur. “Droogte zal niet snel leiden tot

zit geen knelpunt”, zegt Tamminga.

En in de zomer gaan veel Amsterdam-

problemen in de drinkwatervoorziening.

Voor Brabant Water geldt hetzelfde. Van

mers op vakantie, maar er komen ook veel

Situaties van drinkwatertekorten zijn in

Nuland: “Wij kunnen schakelen tussen de

toeristen naar de stad. Dat heft elkaar op.

Nederland nauwelijks denkbaar, want voor

diverse stations. Bij een mogelijke dreiging

De vraag was wel iets groter, maar niet

zowel grondwater- als oppervlaktewater-

van overschrijding op een bepaalde

bijzonder”, zegt Ton Rosenhart, sectordi-

bedrijven geldt dat aan de bronkant geen

locatie kunnen we overschakelen, omdat

recteur drinkwater van Waternet, eraan

gebrek optreedt. De watervoorraad is geen

een aantal productiestations met elkaar

toevoegend dat de hitte bovendien slechts

probleem, de bepalende factor is de capaci-

is verbonden. Dat heeft te maken met

een maand duurde. “Dat kunnen wij

teit. Heeft het drinkwaterbedrijf voldoen-

leveringszekerheid voor het geval er een

probleemloos aan, maar ook aanhoudende

de capaciteit - pompen, putten, zuivering

station zou uitvallen. Voordeel is dat het

droogte zal niet tot een tekort aan drink-

- om de gevraagde hoeveelheid drinkwa-

ook in een hete zomer een goede borging

water leiden.” Waternet onttrekt tweeder-

ter te kunnen maken? Het antwoord op

is om te zorgen dat de vergunning niet

de van het water voor de drinkwatervoor-

die vraag is ja. Dat geldt niet alleen voor

wordt overschreden.”

ziening uit de Rijn, en eenderde vanuit

Waterbedrijf Groningen, maar voor de

Nederland is een waterland. Omdat het

het plassengebied in de Bethunepolder.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

15

ZOMER 2006 / Nederland

Rosenhart: “Onze bedrijfsvoering is erop

(zomer) graden celsius. “De temperatuur

toerisme in de richting van het Zeeuwse

ingericht dat wij ook in geval van een

wordt in de zomer wat hoger als gevolg

echt wel goedgemaakt. We hebben in juli

calamiteit of een innamestop uit de

van opwarming van het wegdek. In de stad

substantieel meer afgezet dan anders.”

Rijn drinkwater kunnen blijven leveren.

heb je immers veel asfalt. De vraag is of

De consument heeft van de droogte niets

Daarvoor kunnen wij gebruik maken van

die ontwikkeling zich doorzet, dat hangt

gemerkt. Evides heeft de vruchten kunnen

de watervoorraad die wij in de Amster-

af van de klimaatontwikkeling. Wij zullen

plukken van de investeringen die het bedrijf

damse Waterleidingduinen tot onze

zeker studeren op mogelijkheden om de

de afgelopen vijf jaar heeft gepleegd. “Na

beschikking hebben. Daarvan kunnen

temperatuur terug te brengen, als dat op

de terroristische aanslagen op 11 septem-

wij, zonder toevoegingen, drie maanden

termijn noodzakelijk zou worden. Wellicht

ber 2001 hebben de drinkwaterbedrijven

gebruik maken. Voor onze drinkwatervoor-

moeten we erover nadenken om de leidin-

zeer kritische berekeningen gemaakt over

ziening is dat dus altijd een extra buffer,

gen wat dieper in de grond te leggen.”

leveringszekerheid en betrouwbaarheid van de infrastructuur. Dat heeft bij Evides

maar daarvan hebben we deze zomer geen

16

gebruik hoeven maken.”

Leveringszekerheid

geleid tot behoorlijk zware investeringen”,

Wel een aandachtpunt voor de nabije

Waterbedrijf Evides boekte in juli wel een

zegt De Kraa. “Deze zomer konden wij van

toekomst is de watertemperatuur in

recordomzet. Directeur Henk de Kraa:

die extra investeringen gebruik maken

het distributienet naar de klanten, zegt

“Rotterdam piekt als stad wat minder in

en dat kwam buitengewoon goed van

Rosenhart. Vanaf het pompstation is deze

de vakantiemaanden, omdat veel mensen

pas. Op twee plaatsen is dat gebeurd. Vier

altijd gelijkmatig, tussen 12 (winter) en 18

eropuit trekken, maar dat wordt met het

maanden geleden hebben wij een koppel-

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

STUWEN REGULEREN DE GRONDWATERSTAND IN EEN GEBIED

leiding met de Antwerpse Waterwerken

om zo’n hittegolf-vraag te dekken.”

LLTB en de Milieufederatie Limburg hun

geopend en die inkoop konden wij meteen

Niet alleen in Zeeland maar ook in andere

krachten bundelen. Doel is om water vast

openzetten. Daardoor kon Evides bijvoor-

delen van Nederland liep de land- en

te houden en verdroging te bestrijden.

beeld in midden-Zeeland ook de landbou-

tuinbouw tegen de droogteproblema-

“Dat is een voortdurend aandachtspunt”,

wers en fruittelers voorzien van water.

tiek op. In Brabant en in het zuiden en

zegt voorzitter Jan Schrijen van Roer en

Een ander voorbeeld is de leiding door de

oosten van het land moesten waterschap-

Overmaas. Zijn waterschap heeft agrariërs

Haringvlietsluizen die wij konden bijzet-

pen beregeningsverboden instellen. Het

en andere terreinbeheerders opgeroepen

ten naar Goeree-Overflakkee.” Evides blijft

Limburgse waterschap Roer en Overmaas

om locaties aan te dragen voor het plaatsen

verder investeren in leveringszekerheid. In

vormde geen uitzondering. Net als bij

van stuwen in hun gebied. “Door middel

Zeeland wordt gekeken naar mogelijkhe-

de andere waterschappen in Nederland

van de stuwen kun je zorgen dat er als het

den om de watervoorraad uit te bouwen.

is optimaal waterbeheer bij Roer en

ware een gereguleerde grondwaterstand

De Kraa: “In Zeeland hebben we met de

Overmaas een speerpunt.

in een gebied is. Het betekent ook dat je meer water vasthoudt als dat beschikbaar

fruitteelt enorme piekvragen gezien, en het toerisme piekt sowieso. Daarom kijken

Grondwaterstand reguleren

is, bij regenval, en het minder snel afvoert

we nog steeds of we verdere buffers gaan

In Limburg komt dat goed tot uiting in

naar de grotere systemen. Wij willen er

uitbouwen. Daar is ook fysiek nog ruimte

het project Optimaal Waterbeheer in de

in de haarvaten van het watersysteem, in

voor: bekkens van 1 of 2 miljoen kuub

Landbouw, waarin waterschappen, provin-

slootjes en beekjes, voor zorgen dat we de

voorraad. Juist die reserves kunnen helpen

cie, de Limburgse Land- en Tuinbouwbond

grondwaterpeilen op een bepaald niveau

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

17

ZOMER 2006 / Nederland

NIEUW DENKEN IN HORIZONTAAL BERGEN VAN WATER VERGEVORDERD

kunnen brengen en houden, zodat er in

dwars door Amsterdam heen. Ik herinner

goed afvoert, maar ook de droogteproble-

tijden van schaarste extra capaciteit is. De

me van een aantal jaar geleden dat zelfs

men goed aankan”, zegt Alfred van Hall,

boeren hebben er belang bij om met ons

de rondvaart werd stilgelegd omdat zoet

dijkgraaf van Hunze en Aa’s.

te zoeken naar het juiste peil en tegelijk is

water door de Amsterdamse grachten heen

het een goede manier om om te gaan met

moest. Dat is een krakkemikkig waterstaat-

Bergingspolders

de belangen van natte natuur. Wij gaan

kundig systeem.” Heijkoop pleit ervoor dat

De vele regen die in augustus viel, bezorgde

steeds meer over op het zogeheten grond-

Rijkswaterstaat het voortouw neemt om te

het waterschap geen problemen. “De grond

watergestuurd peilbeheer. Hierin worden

onderzoeken hoe Nederland strategische

was na de droge julimaand niet verzadigd,

stuwpeilen ingesteld afhankelijk van

verbindingen tot stand kan brengen om

waardoor er een grote buffer was om water

seizoen, gewas, grondsoort en weers-

zoet water vanuit grote voorraden op de

op te slaan voordat het in de sloten terecht

omstandigheden. Op deze manier kan

plaats te krijgen waar het van belang is.

kwam. Ons systeem is nu getest en over

meer grondwater worden vastgehouden en

“Soms zullen echt voorzieningen getrof-

de volle breedte van het gebied heeft het

dat zal de beregeningsbehoefte van agrari-

fen moeten worden. Wij pompen altijd

goed gewerkt. Wel moet ik erbij zeggen

ers beperken.” Onder natte omstandighe-

om overtollig water weg te krijgen, maar

dat het niet veel langer had moeten duren,

den, zoals afgelopen augustus, worden de

misschien moeten we ook pompen om

anders was de bergingscapaciteit wellicht

stuwen tijdig gestreken.

water op een hoger niveau te krijgen. Als

onvoldoende geweest. Maar ook op dat

In het Zuid-Limburgse heuvelland kan

je met het optimaliseren van waterstaat-

gebied zijn we druk doende. We gaan acht

niet met stuwen worden gewerkt, maar

kundige verbindingen zowel natuurdoelen

bergingspolders inrichten, waarvan een

het afvlakkende midden-Limburg, tussen

als landbouwdoelen, maar mogelijk ook

aantal inmiddels klaar is. Overigens kun

Sittard en Roermond, is wel geschikt.

recreatieve doelen kunt dienen, is dat

je water niet alleen in polders bergen,

Naast de bestaande vijftig stuwen zijn er

een goede zaak. Ook de waterbedrijven,

maar ook in de haarvaten van het systeem.

de afgelopen jaren ruim dertig stuwen

die ook met verdroging te maken hebben,

Ook daar zijn we veel meer dan vroeger

bijgeplaatst, en het waterschap hoopt dit

zouden er gemak van kunnen hebben als

mee bezig: elke vierkante meter benutten,

aantal nog verder uit te breiden.

we in staat zijn om het water naar hogere

elke beek die wordt gemeanderd ruimte

gronden - zandgronden - te brengen. Ik

geven voor wateropslag. Vroeger deden we

Strategische verbindingen

hoop dat een volgend kabinet hiermee aan

dat niet, maar bij elkaar opgeteld geven

Voor de agrarische sector waren de berege-

de slag gaat.”

duizenden kubieke metertjes water op termijn ook een half of heel miljoen”, zegt

ningsverboden voor de getroffen agrari-

18

sche bedrijven ‘buitengewoon hinderlijk’,

Voldoende buffer

de dijkgraaf.

aldus Jan Heijkoop, voorzitter van land-

In gebied van het waterschap Hunze en

“Het nieuwe denken in het horizontaal

en tuinbouworganisatie LTO Noord en

Aa’s, dat de provincies Drenthe en Gronin-

bergen van water is hier vergevorderd.

vice-voorzitter van koepelorganisatie LTO

gen omvat, is het niet tot een beregenings-

Daarnaast moeten we proberen om niet

Nederland. “Opbrengsten blijven sterk

verbod gekomen. “Uiteindelijk blijkt het

te sturen op wat we zien - het op en neer

achter. Dat is zuur, zeker als er dan in

watersysteem hier toegesneden te zijn

gaande peil van oppervlaktewater - maar

augustus grote hoeveelheden water vallen

op dergelijke droogtesituaties. Er was

op controle van de grondwaterkant. Dat

die massaal de Noordzee inlopen. De vraag

voldoende buffer om overal de boeren en

kan in zanderige gronden, en ook wel in

dringt zich op of wij niet in staat zijn om

de natuurterreinen van water te kunnen

veen. De winst zit in een stabiele grond-

strategisch meer water vast te houden. Dat

voorzien. Dat gaat niet vanzelf. Wij hebben

waterstand. Ook dat nieuwe denken over

is goed voor natuur en de landbouw, en

geworsteld met de vraag waar we water

het beheer van grondwater en grondwater-

goed tegen verdroging in het algemeen. Je

naartoe lieten gaan en waar we het vasthiel-

peilen zal ons helpen bij het aanpakken

kunt daarbij denken aan het inrichten van

den, maar automatisering van peilbeheer

van problemen. Het attitudeverschil bij de

nieuwe bassins of meren, maar ook aan

draagt bij aan een genuanceerd beeld

mensen is in vergelijking met vijf, zes jaar

strategische verbindingen. Neem het IJssel-

en helpt goed bij het sturen van water.

geleden geweldig groot. De hele Neder-

meer, een gigantisch zoetwaterreservoir.

Daarnaast is het een compliment aan onze

landse waterwereld is in feite al doende

Maar het is a hell of a job om dat water naar

voorvaderen, die een watersysteem hebben

bezig om, bijna in stilte, het watervraag-

Midden-Nederland te krijgen. Dat moet

ingericht dat niet alleen de nattigheid

stuk aan te pakken.”

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

ZOMER 2006 / Spanje

Zoetwaterfabrieken moeten Spaanse dorst lessen Tweede extreme Spaanse zomer op rij

Voor het tweede jaar op rij heeft Spanje een extreem hete en droge zomer beleefd, met alle gevolgen van dien voor de drinkwatervoorziening. De spaarbekkens droogden bijna zienderogen op en beleefden historische laagterecords. De aanhoudende droogte bracht de drinkwatervoorziening van 2,5 miljoen mensen in het zuidoosten van het land in gevaar. De regering heeft medio september 90 miljoen euro extra uitgetrokken en noodmaatregelen getroffen om de ergste pijn te verzachten.

D

e spaarbekkens die de Spanjaarden van water voorzien, hebben een totale capaciteit van 53.000 kubieke hectometer. Vanwege de aanhoudende droogte was deze water-

voorraad medio september geslonken tot gemiddeld 39,5 procent, met als absoluut dieptepunt de rivier Segura, die op 10 procent van zijn watercapaciteit zat. Het meest alarmerend was de historisch lage waterstand van de rivier de Taag, die in de zomermaanden dient als achtervang, als de zuidelijker gelegen Segura te veel opdroogt. Beide rivieren zijn via een in 1979 aangelegd aquaduct met elkaar verbonden. Jaarlijks stroomt 550 kubieke hectometer Taagwater naar Murcia, Alicante en Almería in het zuidoosten van Spanje, bestemd voor het besproeien van de fruitteeltgebieden - Murcia is een van de Spaanse regio’s met de minste regenval die drijft op fruitteelt- en de drinkwatervoorziening van 2,5 miljoen mensen in 79 gemeenten. Als de reserves in het stroomgebied van de Taag onder een minimumgrens uitkomen, zoals in september gebeurde, gaat de kraan dicht: het water wordt dan gebruikt voor de ‘eigen’ gemeenten. Dat is wettelijk vastgelegd.

Hevige bosbranden In de eerste weken van augustus werd de regio Galicië, in het noordwesten van Spanje, in de greep gehouden door zeer ernstige bosbranden, die als gevolg van de hoge temperaturen en ‘geholpen’ door de harde wind nauwelijks te blussen waren. De vlammen grepen razendsnel om zich heen. Liefst 1.000 vierkante kilometer bos ging in de vlammen op. In de meeste gevallen waren de branden aangestoken.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

19

ZOMER 2006 / Spanje

De centrale Spaanse regering heeft ingegrepen met een pakket

systemen in Murcia en Valencia. Dat moet leiden tot een water-

tijdelijke maatregelen waardoor het mogelijk is om van de regels

besparing van 20 procent

omtrent het toekennen van de capaciteit van de watervoorraden

20

in spaarbekkens af te wijken. Benadeelde boeren in de zwaarst-

Illegale waterputten

getroffen gebieden, die minder dan de helft van hun watervraag

Het feitelijke probleem met water in Spanje is niet zozeer dat er te

beleverd zagen, hoeven hun waterrekening niet te betalen. Dat

weinig van is, maar het wordt niet goed over het land verdeeld en

kost de regering veertig miljoen euro. Nog eens 49 miljoen euro

er wordt slordig mee omgesprongen. Volgens de Spaanse afdeling

wordt besteed aan verbetering en modernisering van de irrigatie-

van het Wereld Natuur Fonds beschikt het land over 510 duizend

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

ONDANKS GORTDROGE ZOMER GEEN DECREET DAT AANZET TOT WATERBESPARING

illegaal geslagen waterputten en wordt jaarlijks 3.600 kubieke

sowieso onvoldoende capaciteit om de grote hoeveelheden water

hectometer water gestolen voor gebruik in de landbouw en de

probleemloos te kunnen verwerken.

toeristensector.

Het Catalaanse departement van Milieu heeft bovendien toegege-

In droge periodes gaat de waterkraan op veel plaatsen in droge

ven dat er in grote delen van deze regio te dicht bij rivierbeddin-

gebieden een flink aantal uren per dag dicht, of klagen bewoners

gen en in valleien is gebouwd, een fout die men in de toekomst

over een nare geur van het drinkwater. Aan zee is steeds meer

niet meer zal maken. Diverse nieuwbouwplannen zijn om die

water nodig vanwege de spectaculair groeiende huizenbouw aan

reden inmiddels al afgewezen. Het departement gaat niet zover

de Spaanse Costa’s. Massatoerisme en golfbanen zorgen voor extra

dat bestaande bebouwing zal worden afgebroken: dat blijkt te

druk op de waterhuishouding. De huidige, socialistische, regering

kostbaar én te traumatisch voor de bewoners. Plannen in die

van Spanje zet fors in op de bouw van - grote en kleinere - ontzil-

richting zijn er wel geweest, maar het voorstel om de betreffende

tingsinstallaties om het acute watergebrek te bestrijden. Zo zal in

woonwijk, in de gemeente Santa Eulàlia de Ronçana nabij de rivier

de mediterrane kustplaats Torrevieja een mega-installatie worden

Tenes, af te breken en de 400 bewoners een nieuwe woonplek aan

gebouwd die 400 duizend mensen van drinkwater zal voorzien en

te bieden, stuitte op zoveel verzet dat ervan is afgezien.

boeren helpen bij de irrigatie van hun velden. Aan de Middellandse Zeekust zijn nog twee installaties gepland, samen goed voor het ontzilten van dezelfde hoeveelheid zeewater. In totaal investeert het ministerie van Milieu 600 miljoen euro in deze zoetwaterfabrieken, waarvan de bouw eind van dit jaar van start gaat en de oplevering in 2008 moet plaatsvinden. Het omstreden waterplan

Kwallen overvallen de kust

van de vorige regering (gevormd door de rechtse Partido Popular) om de Ebro tot hoofdkraan van de Spaanse watervoorziening te

Spanje heeft de hele zomer te maken gehad met hittegolven. Op

bombarderen - kosten: 20 miljard euro - is naar de prullenbak

zeker dertig dagen werden temperaturen van meer dan 40 graden

verwezen.

gemeten, met als record 43,6 graden op 11 juli in Sevilla. Vooral

Polemiek is eigen aan politiek in Spanje, en water vormt hier

‘s nachts bleef het opmerkelijk warm. De nachten brachten weinig

geen uitzondering. De besturen van de regio’s Murcia en Valencia

adempauze; ook die waren tropisch met temperaturen die niet

volharden in hun eis dat het waterplan van de vorige regering

onder de 20 graden kwam. Helaas was het vaak niet mogelijk om

uit de ijskast wordt gehaald. Milieuminister Narbona verwijt

verkoeling te zoeken in zee. Het zeewater aan de Spaanse Costa’s

de bestuurders dat zij ondanks de gortdroge zomer geen enkel

bereikte temperaturen van 28 tot 30 graden, zo’n vijf graden meer

decreet hebben afgevaardigd dat aanzet tot waterbesparing, zoals

dan normaal. Deze verstoring van het ecosysteem leidde op een

in Catalonië, Madrid en Andalusië wel is gebeurd.

groot aantal dagen tot ongekende kwallenplagen in Catalonië. De EHBO-posten van het Rode Kruis hebben meer dan 17.000 zwem-

Hevige regenval

mers moeten behandelen vanwege kwallenbeten. En dit ondanks

Half september liet het klimaat ook in Spanje zijn andere gezicht

de speciaal ontworpen kwallenvlag, waarmee de nietsvermoe-

zien. In het grote delen van het land zorgde de regen voor veel

dende strandganger voor het onheil werd gewaarschuwd.

wateroverlast. Voor het kurkdroge zuidoosten was de regen die viel minder dan een druppel op een gloeiende plaat: het was net voldoende om een heel dunne bovenlaag nat te maken. Catalonië werd het zwaarst getroffen door het noodweer. In Barcelona kwamen delen van de metro onder water te staan en in Tarragona stonden treinen urenlang stil als gevolg van de regen. Tunnels liepen onder, in steden vielen stoplichten uit, waardoor het verkeer volkomen vast zat. Straten kwamen blank te staan, geparkeerde auto’s werden meegesleept door woeste waterstromen. Een van de oorzaken is dat de afvoerkanalen, die zoals gebruikelijk tijdens de droogte in de zomer verstopt waren geraakt met zand en stof, nog niet waren schoongemaakt. Verschillende afvoerkanalen hebben

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

21

ZOMER 2006 / Engeland

Aanhoudende droogte noodzaakt beperking watergebruik Droogteverordening in Engeland mét kliklijnen De twee hittegolven deze zomer hebben in Engeland de al bestaande problemen met de

dat een aantal waterbedrijven in het zuiden en zuidoosten van Engeland het gebruik van tuinsproeiers en tuinslangen zou gaan verbieden. Dertien miljoen mensen vallen inmiddels onder deze

watervoorziening in het zuiden en zuidoosten

verordening, die compleet met kliklijnen wordt gehandhaafd.

van het land verergerd. De maand juni was de

Overtreders krijgen in eerste instantie een brief van hun waterbedrijf, maar bij herhaling kan de boete oplopen tot 1.500 euro.

droogste junimaand sinds 1995. Juli was de

Omdat de droogte ook na de winter aanhield, hebben drie water-

heetste juli sinds metingen begonnen en bracht

bedrijven (Sutton & East Surrey Water, Southern Water en Mid-Kent

niet meer dan zeer plaatselijk wat neerslag.

Water) toestemming gekregen voor een zogeheten droogteverordening. Met een dergelijke maatregel wordt al het niet-essentiële

Augustus was regenachtig, maar gaf geen

gebruik van water verboden. Het wassen van auto’s en gebouwen

recordneerslag zoals in Nederland. En hoewel

mag niet meer (ramen mogen wel), zelfs niet met een emmertje.

de regen zeer welkom was, bracht die weinig verbetering in de situatie.

Privé-zwembaden mogen niet worden gevuld en de aanleg van een nieuwe vijver in de tuin is uit den boze. Urinalen in gebouwen die ‘s nachts leegstaan, mogen niet meer automatisch worden doorgespoeld. Ook Thames Water, het grootste waterbedrijf van het land met klanten in en rond Londen, diende een verzoek in om in een

H

et zuiden en zuidoosten van Engeland is voor zijn water-

groot gedeelte van de hoofdstad het watergebruik verder aan

voorziening vooral afhankelijk van grondwater en in de

banden te mogen leggen. Maar omdat de situatie na de regen in

zomermaanden heeft regen nauwelijks invloed op de

augustus enigszins stabiliseerde, en ook de vraag daalde, trok het

grondwaterstand. Het meeste water verdampt of wordt opgezo-

waterbedrijf dat verzoek in september weer in.

gen door groeiende en bloeiende planten en bomen. En terwijl het in grote delen van het land in augustus meer dan gemiddeld

IJsbergen

regende, bleef de neerslag in het zuiden beneden gemiddeld. De

Ondertussen doen de waterbedrijven er alles aan om het ongemak

grondwaterstand in het zuiden en zuidoosten van Engeland is

voor de consumenten tot een minimum te beperken. Waar dat

daarom nog steeds historisch laag, de river flow is op de meeste

mogelijk is en de infrastructuur daarvoor aanwezig is, wordt er

plaatsen minder dan normaal en de meeste reservoirs zijn voor

meer water aangevoerd vanuit gebieden waar de reservoirs nog

minder dan 80 procent gevuld.

wel redelijk gevuld zijn. Een aantal waterbedrijven heeft daarover

VRIJWILLIG ZUINIGER OMGAAN MET WATER VERMINDERT GEBRUIK MET TIEN PROCENT

22

De oorzaak van de droogte is het langdurige gebrek aan regenval.

overeenkomsten met elkaar gesloten. Maar de mogelijkheden zijn

Al bijna twee jaar ligt de hoeveelheid neerslag in Engeland onder

beperkt: een nationaal netwerk om water te vervoeren is er niet.

het langjarige gemiddelde. Het zijn vooral de laatste twee veel te

En dat komt er ook niet, want het is veel te duur. Ook hebben

droge winters die de oorzaak zijn van de huidige droogte, omdat

sommige waterbedrijven van het milieuagentschap, de Environ-

in die periode het grondwater moet worden aangevuld.

ment Agency, toestemming om méér water uit rivieren te onttrek-

Na de laatste winter was al duidelijk dat de situatie zo ernstig was

ken dan zij normaal gesproken doen. Die vergunningen zijn tijde-

lijk en worden voortdurend herzien, waarbij gekeken wordt naar

voelt niets voor het idee, omdat een dergelijke installatie veel

de noodzaak en behoefte voor de watervoorziening in verhouding

te veel energie zou gebruiken. Bovendien moet Thames Water

tot de negatieve milieueffecten.

eerst maar eens een einde maken aan al dat weglekkende water,

Als de nood echt aan de man komt, wordt overwogen water uit

meende hij. Hij wees daar op een pijnpunt, want Thames Water

Schotland of Scandinavië aan te voeren met tankschepen. Maar zo

verliest elke dag 894 miljoen liter water, genoeg voor tien miljoen

ver is het nog lang niet. In de Britse pers werd ook gewag gemaakt

mensen om een bad te nemen of voor 26 miljoen douches. Leg

van een opmerking van Richard Aylard, milieudirecteur van

mensen dan maar eens uit dat ze zuiniger aan moeten doen met

Thames Water. Hij had gezegd dat er bij aanhoudende extreme

water! Voor het vierde achtereenvolgende jaar heeft het waterbe-

omstandigheden misschien zelfs ijsbergen uit Groenland of

drijf zijn streefcijfer voor het terugdringen van de lekkage niet

Noord-Scandinavië naar Londen zouden moeten worden gesleept.

gehaald. Toch legde Toezichthouder Ofwat Thames Water geen

Het beeld van een sleepboot met daarachter een enorme ijsberg

boete op. Dat geld vloeit rechtstreeks naar de schatkist en lost

op de Theems lokte natuurlijk flink wat reacties uit. Maar hoewel

dus niets op, aldus Ofwat. In plaats daarvan moet Thames Water

Thames Water niets wil uitsluiten, was deze opmerking vooral

de komende vier jaar nog eens 225 miljoen euro extra investeren

ironisch en provocerend bedoeld. De waterschaarste werd zo goed

in vervanging van het oude, lekke leidingnet onder de Londense

onder de aandacht gebracht.

straten. Tot 2010 stond vervanging van 1.150 kilometer leidingen

Tegelijkertijd zijn de campagnes om mensen aan te zetten zuini-

gepland; daar komt nu nog eens 350 kilometer bovenop. Maar de

ger om te gaan met water geïntensiveerd. Volgens Water UK, de

consument ziet daar niet meteen resultaat van, terwijl Thames

organisatie van waterbedrijven in het Verenigd Koninkrijk, sorte-

Water de komende jaren wel hogere tarieven mag rekenen om

ren de maatregelen effect en is het watergebruik tien procent

al die investeringen te financieren. En omdat het bedrijf een

lager dan vorige zomer. Die daling is niet uitsluitend toe te schrij-

bepaalde winstmarge mag hebben op zijn kapitaalkosten, vallen

ven aan de sproei- en tuinslangverboden, maar ook aan vrijwillig

de winsten hoger uit. En daarmee heeft het bedrijf een stevig PR-

zuiniger gebruik.

probleem: van de consument worden offers gevraagd, terwijl het water met miljoenen liters in de bodem weglekt en de winst van

Pijnpunt

Thames Water dit jaar met meer dan 30 procent steeg.

Hoewel de droogte het meest gevoeld wordt ten zuiden en zuidoosten van Londen, waar men voornamelijk afhankelijk is

Olympische Spelen 2012

van grondwater voor de watervoorziening, wordt er in Londen

Volgens Aylard is het probleem dat de vervanging van het hele

het hardst nagedacht over de toekomstige watervoorziening. Eén

netwerk een kwestie van lange termijn, terwijl de droogte een

van de plannen van Thames Water is de aanleg van een nieuw

korte-termijn-probleem is.

spaarbekken ten noorden van Oxford. Ook wil het een ontziltings-

Maar ook zonder de droogte begint de tijd te dringen voor

installatie bouwen om water uit de Theems geschikt te maken

Thames Water: in 2012 komen de Olympische Spelen naar de

voor menselijke consumptie. Voorlopig heeft de Londense burge-

Britse hoofdstad. Dan kan Londen het zich niet veroorloven

meester Livingstone over dat laatste een veto uitgesproken. Hij

beperkingen op het watergebruik te hebben.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

23

ZOMER 2006 / Frankrijk

Van de droogte in de drup Watergebruik in Frankrijk moet hoe dan ook dalen Ondanks hevige regenval in augustus in het hele land kampt

mensen daarvan bewust te maken, is eind juli een grootscheepse campagne van start

Frankrijk met watergebrek. Na een extreem droge maand

gegaan. ‘Was je auto in een wasserette in

juli is de grond zó uitgedroogd dat die niets meer opneemt.

plaats van met de tuinslang. Dat kost 60

Gevolg: plaatselijke overstromingen omdat beken en rivieren

liter water in plaats van 200. Repareer lekkende kranen. Dat scheelt 100 liter

de plotselinge waterstroom niet aankunnen, ondergelopen

water per dag, en neem een douche in

straten en kelders en overwerk voor de brandweer. Maar

plaats van een bad’. Minister Nelly Olin

het grondwaterniveau blijft dalen. Want wat tussen mei en

van Milieu denkt zo 3 miljard liter water per dag te kunnen besparen, viermaal het

oktober valt, verdampt of wordt opgenomen in steeds gulziger

dagelijks gebruik van een stad als Parijs.

landbouwgronden.

Als iedereen een beetje zijn best doet, moet 10 procent bezuiniging op korte termijn mogelijk zijn.

I

n juli zijn waterbeperkende maatre-

direct gevolg het slinken van gletschers in

gelen afgekondigd in 52 van de 96

de bergen, minder water in stuwmeren en

Met het oog op een crisis

departementen (provincies). Totaal 83

rivieren, problemen met de koeling voor

Geheel nieuw is een maatregel in Picar-

departementen – vrijwel het hele land –

elektriciteitscentrales en een steeds verder

dië (ten noorden van Parijs) die geldt tot

kampten met watergebrek na de warmste

dalend grondwaterpeil. Nu ook in Parijs,

31 december. De prefect (te vergelijken

maand juli sinds vijftig jaar met tempe-

dat tot dusverre gespaard is gebleven.

met de Commissaris van de Koningin in

raturen van 4,2 graden boven het gemid-

Het grondwaterniveau is hier het laagst

Nederland) kan waterbedrijven die een

delde. In het noordoosten van het land

in twintig jaar. Voor het eerst is de Parij-

kwart van hun water verliezen in lekken-

is de afgelopen winter de helft minder

zenaar gevraagd het zuiniger aan te doen

de leidingen, korten met 15 procent op

neerslag gevallen dan gemiddeld, aldus

met water.

de normale hoeveelheid die zij op mogen pompen. De jacht op verspilling is

Météo France (het Franse KNMI). In andere

24

delen van Frankrijk ligt dat rond de 30

Campagne

geopend. In het departement Oise verke-

procent. De laatste drie, vier jaar is sprake

De Parijzenaar gebruikt 35 maal meer

ren 6 van de 13 sectoren in ‘een crisissitu-

van steeds langere droogteperiodes, met

water dan twee eeuwen geleden. Een

atie’, in het naburige Somme 2 van de 7. In

‘s zomers hogere temperaturen. In 1900

gezin met twee kinderen gebruikt gemid-

een aantal departementen gelden andere

was dat nog gemiddeld 18˚C, in 2000 al

deld 150.000 liter water per jaar. Water

maatregelen. Een verbod om auto’s te

20˚C. Als het zo doorgaat vrezen Franse

wordt kostbaar voor de Fransen en komt

wassen of tuinen te sproeien en vooral om

wetenschappers 23,5˚C in 2075. Met als

niet meer onbeperkt uit de kraan. Om de

privé-zwembaden te vullen. Op straffe van

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

boetes. Iedereen wordt aangezet zuiniger met water om te gaan, ook industrieën en

Waterquota voor de landbouw

bedrijven. Gemeentes sproeien plantsoenen minder of helemaal niet meer, fonteinen worden dichtgedraaid en er is minder water om straten schoon te spuiten. Waterstaat sluist aken en pleziervaart in principe alleen nog als de sluis vol is, niet meer op vaste uren. Boeren hebben hun wintervoorraad hooi aan moeten slaan voor het vee, omdat het gras in de wei verdroogd is. De plotse, onvoorziene regenval in augustus heeft daar weinig aan veranderd. In ZuidFrankrijk is door gebrek aan zoet water de hele mosselteelt weg en zeker de helft van de oesters. De uitgedroogde rivieren hebben geen zoet water toegevoerd in hun bekkens langs de kust. Die zijn zo veel te zout geworden.

Natuurrampen Sinds 1982 zijn verzekeraars in Frankrijk verplicht ook schade van natuurrampen te dekken. Na de hittegolf van 2003 – die

Frankrijk heeft 1,5 miljoen hectare landbouwgrond. Die hoeveelheid is volgens OESO-cijfers sinds 1980 met 90 procent toegenomen. Landbouw is aan de ene kant verantwoordelijk voor het watergebrek, maar is ook slachtoffer van de droogte. Graan heeft juist in de zomermaanden heel veel water nodig. Voor maïs - hoofdzakelijk gebruikt voor veevoer - geldt in het kader van het Europese landbouwpact een premie van 500 euro per hectare mits verbouwd op geïrrigeerd terrein. Voor de Franse boer was dat heel rendabel. Eén van de redenen waarom een doorgaans nat gebied als de Poitou-Charente (de omgeving van Poitiers) kampt met chronisch watergebrek. De afgelopen jaren is er blind geïrrigeerd, een situatie die in de toekomst onhoudbaar is. Overal verschijnen daarom meters. In het departement Charente bijvoorbeeld mag nu maximaal 2.500 kubieke meter water per hectare per jaar gebruikt worden. Daarna is het afgelopen. In het aangrenzende departement Deux-Sèvres is sproeien al helemaal verboden. Bovendien lag alles er troosteloos en afgebrand bij. Sommige verbouwers dachten het in juli niet meer te redden en vreesden voor hun oogst door de te vroeg ingevallen droogte. Anderen voorzagen het probleem en hadden al iets anders geplant dan het waterverslindende maïs zoals bijvoorbeeld wortels. Hoewel het minder oplevert, is 7 procent van de maïsproductie de afgelopen twee jaar vervangen door een minder dorstig product. Dat moet 20 procent worden. Het graven van een (privé)bassin kan een alternatieve oplossing zijn, zoals die er al zijn in de ‘oksels’ van autobaankruisingen. Het regenwater van het voorjaar dient zo als reserve in de droge zomermaanden. In de graanschuur van Frankrijk rond Chartres – de Beauce – geldt een akkoord met landbouwers. Voor de 3.300 landbouwers zijn in 1999 waterquota vastgesteld op basis van het grondwaterpeil die jaarlijks bijgesteld worden. Dit jaar zijn die quota met 10 procent gedaald.

15.000 Fransen het leven kostte – liep dat bedrag op tot 1,5 miljard euro, vooral voor schadeclaims in verband met verlies aan inkomsten in de landbouw, de mossel- en de oesterkwekerij. Maar ook de later aan het licht gekomen schade aan woningen en gebouwen door verzakkingen in kleiachtige gebieden was een belangrijke post. Uit angst dat de post natuurrampen de pan uit rijst, willen verzekeraars hierover eind dit jaar opnieuw praten met het ministerie van Financiën.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

25

Millennium Goals in gevaar door snelle urbanisatie IWA-Congres 2006 in Beijing Van 14 tot 16 september hield de International Water Association (IWA) haar tweejaarlijkse wereldcongres in Beijing. Daaraan gekoppeld vond

Het betaalt zichzelf dus méér dan terug. Ten opzichte van 1990 is er wereldwijd zeker sprake van vooruitgang op dit

een tentoonstelling van waterbedrijven en water-technologieën plaats

gebied. Niettemin staat het halen van de

met een record aan stands en vloeroppervlak. Nederland was duidelijk

Millennium Development Goals onder

aanwezig. Het Holland paviljoen waar veel internationale contacten

druk. Door de snelle bevolkingsgroei en de nog snellere verstedelijking heeft een

tot stand kwamen tijdens business presentations en happy hours, lag

steeds grotere groep stadsbewoners geen

centraal. En de nieuwe opzet van de conferentie met overzichtelijke

adequaat drinkwater en sanitatie. De drink-

daginvullingen en key note speakers was zeer succesvol. In deze

waterdoelen van 2015 lijken haalbaar (tot 2015 220.000 mensen per dag aansluiten),

Waterspiegel doet VEWIN-directeur Theo Schmitz verslag van enkele

hoewel de voortgangsrapportages zorgelij-

inhoudelijke hoogtepunten.

ker worden. De sanitatiedoelen van 2015 (450.000 aansluitingen per dag) worden echter niet meer haalbaar geacht. Daarmee

D

26

e WHO beet het spits af met

water en een goede hygiëne voorkomen

houden vrouwen hun ondergeschikte

keynote speaker Jamie Bertram.

hadden kunnen worden. Bertram onder-

rol als waterdraagsters met negatieve bij-

Met overtuigende cijfers wist hij

streepte dat de aanpak van deze problemen

effecten als urenlange tochten naar water

de toehoorders te overtuigen van de steeds

in economische zin positief zal bijdragen

en omgangsproblemen bij waterputten.

hoger oplopende urgentie van schoon

aan de armste samenlevingen ter wereld,

Kortom, veel reden voor zorg en een roep

drinkwater en sanitatie. Per jaar sterven 1,6

maar ook uit oogpunt van medemenselijk-

om noodacties.

miljoen jonge kinderen (jonger dan 5 jaar)

heid noodzakelijk is.

aan ziektes als diaree, streptokokken, HIV

Investeren in ziektebestrijding door het

Safety plans

en ziektes als gevolg van met arsenicum

opbouwen van drink- en afvalwaterinfra-

In de daaropvolgende sessies kwamen alle

vervuild water. Elk uur sterven méér dan

structuren bevordert de productiviteit en

aspecten van Sanitatie 21 aan bod. Van

180 kinderen aan ziektes die met schoon

economische groei van de Derde Wereld.

het management van diverse typen van

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

desinfectie programma’s tot innovaties bij wastewater treatment (nanotechnologie

Gemiddelde looptijd van waterdraagsters in Afrika naar en van de waterput

en microbiologie). In de discussies werd het belang van crisismanagement en safety plans benadrukt.

Prioritaire aandachtspunten Ook in de presentatie van de Wereldbank door Jamal Saghir was veel aandacht voor de snelle urbanisatie en de toename van het aantal megacities (meer dan 10 miljoen mensen). De conflicterende ruimteclaims van diverse stedelijke functies, het inklinken van bodems door ongecoördineerde grondwateronttrekkingen, lekverliezen en sustainable water utilities zijn prioritaire aandachtspunten. Als mondiale denktank ontwikkelt de Wereldbank voortdurend

minder dan 10 minuten tussen 10 en 19 minuten tussen 20 en 29 minuten tussen 30 en 39 minuten tussen 40 en 49 minuten data mist Gemiddelde looptijd: 29 minuten

nieuwe strategieën en beleidspolicies. Het dogma van privatisering als dé weg naar sustainable water utilities (full cost recovery)

Aantal waterdraagsters dat meer dan een half uur loopt naar en van de waterput

heeft men intussen verlaten; alle denkbare varianten, publiek, privaat en een combi-

Bron: DHS en MICS 50.000.000

25.000.000

5.000.000

natie daarvan, maken nu deel uit van de Wereldbank-toolbox. Opmerkelijk was Saghir’s stellingname met betrekking tot good governance en economische regulators. Als alle partijen hun verantwoordelijkheden transparant oppakken ‘is a regulator not a replacement for good governance’ en ‘you don’t need a regulator if politicians do their jobs’. Hij hamerde op financial sustainability en full cost recovery van water utilities. In dat kader bepleitte hij een push forward van IWA en haar leden op het gebied van benchmarking. De mogelijkheden van internationale benchmarking kwamen uitgebreid aan bod in de erop volgende governance sessie van de Wereldbank. Er lijkt mondiaal sprake van twee snelheden: derde wereldlanden ontwikkelen basisstatistieken en westerse

DZH-directeur Piet Jonker) uitgebreid over

september vervolgd tijdens Aquatech 2006

landen realiseren steeds uitgebalanceer-

asset management, transitiepaden bij de

in Amsterdam.

dere benchmarks. IWA en de Wereldbank

introductie van innovaties, transparantie

Op de beursvloer heerste de mondiale

gaan samen nieuwe initiatieven ontwik-

en corporate governance.

trend naar integrale oplossingen. Bedrij-

kelen om de vergelijkbaarheid binnen

ven als ITT, General Electric, Rand Water

benchmarks te vergroten en de voortgang

In Beijing werd ook gestart met een IWA-

en Siemens streden met ruim opgezette

te behouden.

‘leading edge’-werkgroep inzake de gevol-

paviljoens om de nummer 1 positie in de

gen van de klimaatsveranderingen voor de

wereld voor wat betreft totaal oplossingen

Klimaatverandering

watersector. Roelof Kruize, directeur Water-

van drinkwater en sanitatie problemen. In

Tijdens het IWA-Congres in China vond

net, is als voorzitter van deze werkgroep

het oog sprongen de steeds inventievere

ook de derde CEO-conference plaats. De

benoemd. In geanimeerde sessies kregen

desalination-uitvindingen en de wereldwij-

eerste CEO-meeting was in Marrakech in

korte-termijn-vraagstukken aandacht

de zoektocht naar vermindering van het

2004 en de IWA-strategic council meeting

(warme oceanen en een toenemend aantal

energiegebruik van membranen, pompen

vond in Maastricht plaats in 2005. De

moessonregens), maar ook lange-termijn-

en leidingsystemen. Tijdens het eerste IWA

captains of industry spraken in Beijing aan

scenario’s als die van het KNMI kwamen

Innovation Award diner mocht KIWA twee

de hand van inleidingen (ander andere van

aan bod. Deze besprekingen zijn eind

Innovation Awards in ontvangst nemen.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

27

Strakke spelregels en netjes rapporteren Klanten dragen bij aan waterprojecten in ontwikkelingslanden Het werkterrein van de Nederlandse waterbedrijven ligt in de eerste plaats in eigen land met schoon en veilig drinkwater van de allerhoogste kwaliteit. Maar dat betekent niet dat zij weglopen voor hun verantwoordelijkheid jegens de miljoenen mensen die geen toegang hebben tot deze belangrijkste basisbehoefte. Nederlandse waterbedrijven leveren een bijdrage aan de verwezenlijking van de millenniumdoelstelling om in 2015 het aantal mensen dat beschikt over veilig drinkwater en adequaat sanitair te halveren. Zij brengen daarbij hun kennis en kunde op het gebied van drinkwaterverbetering in, maar ook geld is nodig. Een aantal bedrijven vraagt klanten een vrijwillige bijdrage om mee te betalen aan projecten in ontwikkelingslanden.

K

28

lanten kunnen op verschillende manieren ontwikke-

doneren, gaat er dus twee euro naar verbetering van de drinkwa-

lingsprojecten helpen financieren. Vitens heeft daarvoor

tervoorziening via projecten die door Vitens zelf worden uitge-

in 2004 een aparte stichting opgericht: Water for Life. De

voerd. Het waterbedrijf werft de donateurs in een brochure die

stichting is onafhankelijk. Vitens heeft wel zitting in het bestuur,

met de jaarnota verstuurd wordt. In die brochure wordt uitgelegd

maar de meerderheid bestaat uit mensen van buiten het water-

wat Water for Life doet en hoe de klant daaraan kan bijdragen.

bedrijf. Water for Life selecteert en keurt de projecten goed en

De klant kan een kaartje invullen en kiezen voor een jaarlijkse

beheert de geldstroom. Door het geld te besteden via het samen-

bijdrage van 18, 36 of 54 euro, respectievelijk vijf, tien of vijftien

werkingsverband Aqua for All komen de projecten in aanmerking

cent per dag. Bij de inning van de waterrekening houdt Vitens dat

voor thematische medefinanciering. Dat is een instrument van

bedrag in en stort dat op de bankrekening van Water for Life. Via

Ontwikkelingssamenwerking waardoor giften van particulie-

de website van Water for Life kunnen klanten op de hoogte blijven

ren worden verdubbeld. Voor iedere euro die de Vitens-klanten

van de voortgang van de projecten.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

Jan Hoffer is manager Vitens Internationaal bij Vitens. “We geven

anders, want Duinwaterbedrijf Zuid-Holland voert die projec-

de voorkeur aan kleinere projecten. Bijvoorbeeld publieke tappun-

ten niet zelf uit. Het bedrijf werkt samen met Simavi en kiest

ten aanleggen, zoals bij een project in Mozambique is gedaan. Dat

ieder jaar een nieuw project. Leo Nijland, sinds kort program-

is heel direct en daar kun je een foto van laten zien van voor en

mamanager internationale samenwerking bij Duinwaterbedrijf

na het project. Op die manier kun je de mensen echt een indruk

Zuid-Holland: “Eén keer per jaar wordt er met de jaarrekening

geven dat ze iets hebben bijgedragen. Als je 35 euro bijdraagt aan

een mailing verstuurd met een verzoek om bij te dragen aan de

een groot miljoenenproject van bijvoorbeeld een leiding van A

verbetering van een watervoorziening in een ontwikkelingsland.

naar B, dan herkennen klanten zich daar niet in. Ze voelen zich

Wij vragen een eenmalige bijdrage van 12 euro, maar meer mag

daar minder bij betrokken.”

natuurlijk ook. Dat geld gaat naar Simavi en zij zorgen voor de uitvoering van het project. Dat doen zij met lokale consultants en

WereldWaterNieuwsbrief

aannemers. Onze verantwoordelijkheid ligt verder bij de commu-

De projecten waar Duinwaterbedrijf Zuid-Holland geld voor

nicatie over de voortgang van het project naar onze klanten.”

inzamelt zijn ook kleinschalig van aard. Maar de werkwijze is

Vanaf volgend jaar krijgen de mensen die dat willen digitaal een

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland staat met raad, daad en financiering bij Onlangs sloot Duinwaterbedrijf Zuid-Holland

hogen. Ook komen er sanitaire voorzieningen

het verminderen van lekverliezen. Het project

een door giften van klanten gefinancierd pro-

en wordt voorlichting gegeven over onderhoud

loopt eind dit jaar af, maar het waterbedrijf

ject af in Bangladesh. In de regio Jehnaidah

van de installaties, hygiëne en gezondheid. In

heeft zijn zinnen gezet op een soortgelijk

werden waterputten getest op arsenicum-

eerdere jaren haalde het bedrijf geld op voor

project in de regio Bogor. Die stad is net als

verontreiniging en meer dan 50 nieuwe water-

projecten in Zambia, Malawi, Zimbabwe en

Bekasi onderdeel van Jabotabek, het enorme

bronnen aangelegd. Daarmee is voor zo’n

Tamil Nadu in India.

verstedelijkte gebied rond Jakarta.

120.000 mensen in 140 dorpen het risico op

Sinds 2003 is Duinwaterbedrijf Zuid-Holland

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland is ook al enige

een arsenicumvergiftiging verminderd. Simavi

betrokken bij een project in de Indonesische

jaren actief in Roemenië, waar het het water-

en Duinwaterbedrijf Zuid-Holland beginnen nu

miljoenenstad Bekasi en het gebied daarom-

bedrijf in het gebied rond de provinciehoofd-

een nieuw project in India in het district

heen. Het duinwaterbedrijf verleende techni-

stad Botosani met raad en daad bijstaat. Het

Sundergarh in de deelstaat Orissa. Daar zal

sche assistentie bij het ontwikkelen van een

gaat daar vooral om de verbetering van het

voor 13.000 mensen de drinkwatervoorziening

distributiemodel om het aantal aansluitingen

drinkwater- en afvalwatersysteem, dat nog niet

worden verbeterd, met onder meer vier water-

van 100.000 tot 200.000 te vergroten. Ook

aan de Europese normen voldoet. Daarnaast

tanks en dammen om het regenwater beter

werkt Duinwaterbedrijf Zuid-Holland in Bekasi

zijn er plannen om volgend jaar activiteiten op

vast te houden en het grondwaterpeil te ver-

aan de verbetering van de billing efficiency en

te starten in Soedan.

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

29

WereldWaterNieuwsbrief toegezonden. Ieder jaar wordt op deze manier rond de 50.000 euro ingezameld voor de Simavi-projecten. Volgens het waterbedrijf neemt het aantal klanten dat geld geeft langzaam af, maar worden de individuele giften groter. Ter vergelijking haalde Vitens dit jaar zo’n 250.000 euro op. Jan Hoffer: “Ik denk dat ongeveer vijf á zesduizend klanten meedoen, lang niet iedereen dus. Dat is anders dan in Engeland. Daar houden waterbedrijven ongeveer een eurocent per afgenomen kuub water extra in voor WaterAid, dus bovenop het watertarief. Dat mag niet in Nederland. Dat willen wij ook niet, klanten moeten er zelf voor kiezen om mee te doen.”

Strakke spelregels Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) houdt er een andere filosofie op na en vraagt zijn klanten geen extra bijdrage. Directeur Karst-Jan Hoogsteen betwijfelt of de kosten van een mailing wel in verhouding staan tot de opbrengsten van een dergelijke actie: “Wij hebben bewust gekozen voor een andere aanpak en die bevalt ons tot nog toe goed. Wij stellen een klein bedrag vanuit de exploitatie beschikbaar, in dit geval iets minder dan 0,2 procent, voor buitenlandprojecten zoals in Kenia. In Indonesië neemt WMD deel in de lokale waterbedrijven voor een maximaal bedrag van 3,5 miljoen

Miljoenen mensen profiteren van de kennis en kunde van Vitens Vitens is al lang actief in Mozambique waar het assistentie verleent bij de verbetering van de drinkwatervoorziening in de steden Inhambane, Maxixe, Xai-Xai en Chokwé. De overgrote meerderheid van de bevolking in die steden, ongeveer een half miljoen mensen, heeft geen stromend water. Het project wordt samen met het Mozambiquaanse waterbedrijf Fipag uitgevoerd. De DG Internationale Samenwerking (DGIS) is de grootste financier, maar een aantal concrete drinkwaterprojecten, zoals de aanleg van tappunten, wordt betaald uit fondsen van Water for Life (WfL). In Kaapstad is WfL medefinancier van een project waarin townships samen met het gemeentelijk waterbedrijf van drinkwater worden voorzien. 800.000 Zuid-Afrikanen zullen daardoor worden geholpen. In Vietnam is een WfL-project in uitvoering in de stad Can Giuoc. Daar gaat het om de drinkwatervoorziening voor 20.000 inwoners, een nieuwe zuivering en de aanleg van een netwerk. Los van WfL bereidt Vitens in Vietnam een ander project voor, samen met onder andere Evides, voor managementondersteuning van het drinkwaterbedrijf in Danang City. Op veel grotere schaal is Vitens actief in Ghana. Samen met het Zuid-Afrikaanse Rand Water heeft het daar managementcontracten om de watervoorziening in stedelijke gebieden te verbeteren. Daar kunnen meer dan zes miljoen mensen van profiteren. Het project moet vooral een verbetering van de bedrijfsvoering teweeg brengen, lekverliezen verminderen en de billing verbeteren. De Wereldbank steekt er bijna 11 miljoen euro in. In Jemen wordt in de stad Ta’iz (800.000 inwoners) het plaatselijke water ondersteund door een publiek-privaat partnership. Ook hier gaat het vooral om verbetering van de bedrijfsvoering. DGIS is hiervan de voornaamste financier en de Nederlandse ambassade is nauw betrokken bij het project. Ook in Suriname staat Vitens het plaatselijke waterbedrijf bij. Met geld van DGIS wordt de drinkwaterinfrastructuur van Groot-Paramaribo verbeterd en uitgebreid.

30

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

KLANTEN HELPEN VRIJWILLIG ONTWIKKELINGSPROJECTEN FINANCIEREN

euro. Dat betekent dat de klant geen bijdrage levert, maar er zit

maar een beperkt bedrijf en veel kennis zit toch vooral bij de grote

natuurlijk een bepaald risico in. Als alles nou misloopt, maar daar

bedrijven. Het zou zonde zijn om dat niet te benutten. We moeten

gaan we natuurlijk niet van uit, en we moeten dat afboeken, dan

in het buitenland samen optrekken en elkaar niet beconcurre-

hebben we dat risico ingeperkt tot een jaarbedrag van ongeveer

ren.”

anderhalve euro per consument. Bovendien mag het bedrag dat

Ook bij de projecten met klantenbijdragen wordt de samenwer-

risico draagt niet meer zijn dan 10 procent van het eigen vermo-

king geïntensiveerd. Dat gebeurt automatisch omdat met de fusie

gen van de WMD.” En hij benadrukt: “Er mogen geen tariefcon-

tussen Vitens, Hydron Midden-Nederland en Hydron Flevoland,

sequenties zijn voor de klant. Wij hebben daar hele strakke spel-

Water for Life een grotere reikwijdte krijgt. Jan Hoffer: “We breiden

regels voor en rapporteren daar netjes over.”

de werving uit door ook klanten van Hydron te benaderen. Bovendien zijn we in gesprek met Evides. Evides heeft het voornemen

Maximale efficiency

uitgesproken om Water for Life ook op hun klanten - 1,1 miljoen

Toch verschilt die aanpak niet veel van de eigen projecten van

aansluitingen - te gaan toepassen. Dan bereiken we ongeveer de

Vitens en Duinwaterbedrijf Zuid-Holland; de projecten via

helft van de huishoudens van Nederland.”

klantenbijdragen worden vooral als aanvullend beschouwd. Zo steekt Vitens een miljoen euro per jaar eigen geld in projecten in onder meer Ghana en Jemen. Dat zijn grote projecten waar bijvoorbeeld DGIS aan meebetaalt. Wat Vitens daar zelf aan bijdraagt, is op een omzet van 350 miljoen euro niet meer dan 0,3 procent.

WMD vooral actief in Oost-Indonesië, Molukken, Papoea en Sulawesi

Ook Duinwaterbedrijf Zuid-Holland doet meer dan Simavi financieel steunen. Nijland: “We hebben collegiale samenwerkings-

Het zwaartepunt van de projecten van Waterleidingmaatschappij

verbanden met waterbedrijven in ontwikkelingslanden. Volgend

Drenthe (WMD) ligt in Oost-Indonesië, op de Molukken, Papoea en Sula-

jaar gaan we een project uitvoeren in Roemenië, in Indonesië en

wesi. Drie miljoen mensen moeten daar de komende jaren van schoon

naar verwachting in Soedan. Dat wordt gedeeltelijk gefinancierd

drinkwater worden voorzien. WMD doet dat via de tijdelijke overname

door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en met een eigen

van lokale waterbedrijven in joint-ventures. Bij die projecten komen alle

bijdrage van ons bedrijf, die uit de exploitatie wordt betaald.

aspecten van de drinkwatervoorziening aan bod: van productie tot dis-

Daarbij gaat het om wat grotere projecten, zo’n 200.000 euro, die

tributie, bedrijfsvoering en billing. WDM steekt er 3,5 miljoen euro eigen

vooral zijn gericht op kennisoverdracht en een looptijd van twee

geld in, maar DGIS neemt met 7,5 miljoen euro het leeuwendeel voor

tot drie jaar hebben.” Die buitenlandprojecten zullen worden

zijn rekening.

ingebed in een wat formelere structuur. Nijland: “De projecten

Ook heeft WMD een samenwerkingsovereenkomst gesloten met Simavi

worden onderdeel van onze reguliere bedrijfsvoering. We gaan de

om vooral in Papoea, Noord-Sulawesi en de Molukken samen op te trek-

samenhang tussen die projecten definiëren en centraal plannen

ken. WMD stelt haar netwerk en infrastructuur beschikbaar om Simavi

om daar een maximale efficiency uit te halen.”

de gelegenheid te geven in rurale gebieden te opereren. Op dit moment loopt er een haalbaarheidsonderzoek naar de mogelijkheden voor een

Samen optrekken

water- en sanitatieproject in kleine dorpjes in Papoea. Dat wordt onder-

De Nederlandse waterbedrijven werken in allerlei verbanden

steund door Partners voor Water.

samen in het buitenland, zoals in Aqua for All, Aquanet en Partners

Maar ook in Afrika is WMD al geruime tijd actief. In Kenia loopt al tien

for Water. In toenemende mate is er ook sprake van directe samen-

jaar het Water voor de Masai project, waarmee ongeveer 60.000 noma-

werking. Zo hebben Vitens en Evides elkaar gevonden om samen in

den worden bereikt. WMD neemt daar aan deel via Aqua For All. De

het buitenland projecten te doen. En daarbij zullen ze ook optrek-

oorspronkelijke opzet van het project was beperkt: de rehabilitatie van

ken met het Drentse waterbedrijf. WMD-directeur Hoogsteen:

waterputten in kleine dorpsgemeenschappen. Dat is uitgegroeid tot

“Vitens en Evides doen geen projecten in Indonesië, waar de WMD

veertig dorpen met veertig stammen. Die hebben zich verenigd in zeven

nu eenmaal op focust. Wij hebben daarom een overeenkomst in

clusterbesturen, die op hun beurt weer een associatie hebben gevormd.

voorbereiding met Vitens/Evides. Er komt een samenwerkings-

WMD-directeur Hoogsteen meldt met enige trots dat de regering van

verband dat ook projecten in Indonesië gaat doen. Vitens/Evides

Kenia onlangs heeft besloten de associatie als private watercoöperatie

zal bijvoorbeeld zeker betrokken worden bij de activiteiten die de

te erkennen en het predikaat waterbedrijf te verlenen. “Dat is mooi,

WMD nu aan het voorbereiden is in Kalimantan, waar herbebos-

want je zit met dit project heel dicht tegen de armoedebestrijding aan en

sing en waterwinning hand in hand gaan. De WMD is natuurlijk

aan de andere kant lukt het toch een soort organisatie neer te zetten.”

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6

31

HEERLIJK HELDER WATER 32

PATRICIA SCHUTTE is voedingsdeskundige en woordvoer-

Een volwassene heeft, naast het vocht dat via de voeding bin-

der bij het Voedingscentrum. “De Schijf van Vijf die het

nenkomt, ongeveer anderhalve liter vocht nodig. De Nederlander

Voedingscentrum aanbeveelt, is de basis voor gezond eten. De

drinkt op zich wel voldoende, dat is het probleem niet. Punt is

schijf geeft de consument een helder houvast om een gezonde

dat er vaak voor frisdrank of vruchtensap wordt gekozen, en die

keuze te maken uit het enorme aanbod van voedingsmiddelen

bevatten veel calorieën, waarvan we er in de huidige maatschap-

en dranken. De vijf regels - eet gevarieerd, eet niet te veel, ge-

pij toch al teveel binnenkrijgen. Voor het Voedingscentrum is

bruik minder verzadigd vet, eet volop groente, fruit en brood,

water een voorkeursproduct, naast de andere niet-calorische

eet veilig - hebben betrekking op de problemen zoals wij die in

dranken thee en koffie - zonder suiker - en light frisdrank.

Nederland kennen. We eten te veel en verkeerd en we eten on-

Onderscheid tussen kraanwater en mineraalwater maken

voldoende groente en fruit. Veilig heeft te maken met het feit dat

we niet. De kwaliteit van het Nederlandse kraanwater is zo

voedselvergiftigingen grotendeels voorkomen kunnen worden

goed dat het niet nodig is om flessen water te kopen. Ik drink

door thuis zorgvuldiger met eten om te gaan. De schijf ontwik-

zelf altijd water uit de kraan. Water krijgt gelukkig een hip-

kelt mee met zijn tijd. Zo waren de vijf vakken vroeger even

per imago. Je ziet steeds vaker mensen met een flesje water

groot. Nu zijn er grotere en kleinere vakken, om aan te geven

lopen. Ook op scholen wordt het meer gedronken. Daar zet het

van welke productgroepen we meer of minder moeten nemen.

Voedingscentrum zich voor in, met projecten zoals De Gezonde

In de Schijf van Vijf is een speciaal vak ingericht voor drank.

Schoolkantine, dat inmiddels alweer een aantal jaar loopt. Het

Voldoende drinken is belangrijk. Ons lichaam bestaat voor een

plaatsen van watercoolers juichen we toe. Scholieren moeten

groot deel uit vocht en dat moet op peil gehouden worden, zowel

kunnen kiezen voor een gezond alternatief. Door water gratis

voor de aanvoer van belangrijke voedingsstoffen als voor de

of tegen een lage prijs aan te bieden, zullen zij er hopelijk nog

afvoer van afvalstoffen.

eerder voor kiezen.”

W A T E R S P I E G E L

/

O K T O B E R

2 0 0 6