Water op school. De EcoSchool leren duurzaam leven

Water op school

De EcoSchool leren duurzaam leven

1

Inhoud 1. 2. 3. 4.

Waarom duurzaam omgaan met water? Hoe duurzaam omgaan met water op school? Hoe EcoSchool worden en blijven? Wie kan me helpen?

4 8 24 28

1

Waarom duurzaam omgaan met water?

1

Duurzaam omgaan met water is goed voor het milieu

Water bedekt 70 procent van onze aarde. Je zou dus niet meteen denken dat er een watertekort is. Toch kan de mens slechts 6 procent van al dat water consumeren. Vervuiling en verspilling verkleinen nog eens het aandeel drinkbaar water. Vooral in het Zuiden kampen veel regio’s met een groot watertekort. Daarom is het belangrijk om duurzaam om te gaan met drinkbaar water. Want hoewel wij het niet merken, is water een zeer schaars goed. Duurzaam omgaan met water betekent: • zuinig zijn met water; • drinkbaar water enkel gebruiken wanneer dit echt nodig is; • regenwater gescheiden opvangen om te hergebruiken, bufferen, of infiltreren; • water zo min mogelijk vervuilen, door bijvoorbeeld geen chemische (schoonmaak) middelen en pesticiden te gebruiken.

2

Water besparen is geld besparen

Wist je dat je elke dag ongeveer 110 liter drinkbaar water gebruikt, waarvan 30 liter om je wc door te spoelen? Het kan nochtans een pak zuiniger. Door bewust om te gaan met water en dankzij hedendaagse technieken kun je tot 50 procent op je waterverbruik besparen. Spring ook op school zuinig om met kraantjeswater. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee van de school. Wist je dat kraantjeswater tot 500 keer goedkoper is dan flessenwater? Je bespaart bovendien niet enkel op water, maar ook op alle vaste kosten die ermee gepaard gaan, zoals taksen en heffingen.

5

3

Water is gezond

We hoeven het je waarschijnlijk niet meer te zeggen: water drinken, is gezond. Het is de beste dorstlesser en helemaal niet duur. Laat je leerlingen voldoende water drinken tijdens de schooluren. Zo gaan ze gezonder door het leven en concentreren ze zich beter. Kraantjeswater moet aan 61 verschillende maatstaven voldoen. Mineraalwater wordt minder streng gecontroleerd. Volgens Test-Aankoop is 25 procent van de flessenwatermerken niet geschikt voor consumptie door het te hoge fluor-, sulfaat- en/of natriumgehalte. Bovendien hopen bacteriën zich in het water op zodra je een fles opent of te lang bewaart. En ook de mogelijk hoge temperatuur tijdens het transport van plastic flessen kan je gezondheid schaden. Let wel op dat je geen kraantjeswater uit loden leidingen drinkt. Vooral kinderen zijn erg gevoelig voor loodvergiftiging. Heeft je school nog loden leidingen? Drink dan water uit glazen flessen, drinkbussen of tapsystemen.

4

Kraantjeswater drinken, is goed voor het milieu

Door kraantjeswater te drinken, bespaar je veel afval en energie. Want glazen of plastic flessen produceren, transporteren, reinigen en recycleren, vergt veel energie en grondstoffen. Flessenwater zorgt er dus mee voor dat de natuurlijke grondstoffen uitgeput geraken. Het verhoogt ook de CO2-uitstoot en vergroot de afvalberg. Dit kun je gemakkelijk vermijden door voor kraantjeswater te kiezen.

6

5

Zuinig omgaan met water is solidair zijn met het Zuiden

Thema’s zoals milieu en water sluiten goed aan bij de Noord-Zuidproblematiek. We staan er niet vaak bij stil, maar drinkwater is zeker geen onuitputtelijke bron. In het Zuiden veroorzaakt een tekort aan water veel conflicten en ontberingen. Enkele betreurenswaardige statistieken: • Dagelijks sterven 30 000 mensen door een tekort aan zuiver water. • Om de acht seconden sterft een kind door een tekort aan drinkbaar water. • Een gebrek aan zuiver water en goede hygiënische omstandigheden veroorzaakt wereldwijd 80 procent van de ziektegevallen. • 900 miljoen mensen hebben geen zuiver drinkwater in hun directe omgeving. • 2,6 miljard mensen leven zonder fatsoenlijke sanitaire infrastructuur. Bovendien moeten volwassenen en kinderen soms heel wat kilometers lopen om drinkbaar water te halen. In sommige landen gaan kinderen hierdoor niet naar school of kunnen vrouwen zich niet ontplooien. Ook landbouwactiviteiten of veehouderij worden er onmogelijk door watertekort. Armoede wordt zo in stand gehouden. Wil je op school milieu, water en duurzame ontwikkeling met elkaar linken? Verschillende educatieve organisaties kunnen je daarbij helpen (zie hoofdstuk 4: ‘Wie kan me helpen?’).

7

2

Hoe duurzaam omgaan met water op school?

Hoe duurzaam omgaan met water? 1

Water besparen

De Belg verbruikt gemiddeld 110 liter water per dag.

Waarvoor

Aantal liter per persoon per dag

WC

30

Bad/douche

44

Was

17

Vaat

8

Koken

3

Schoonmaak

4

Tuin

4

Het gaat hier enkel om direct waterverbruik. Ook de productie van eten en kleding kost heel wat water. Zo wordt voor een kilo biefstuk 16 000 liter water gebruikt. Als we dit indirecte waterverbruik erbij tellen, verbruikt een Belg 7 400 liter per dag.

8

9

De totale watervoorraad die een mens verbruikt, noemen we de watervoetafdruk. De gemiddelde Belg heeft een watervoetafdruk van 2 700 m³ per jaar. Als we kijken naar de hoeveelheid hernieuwbaar, beschikbaar zoet water, dan mag dit niet meer dan 2 300 m³ zijn … Vooral in de veeteelt wordt erg veel water gebruikt. Af en toe vegetarisch eten, verlaagt dus je watervoetafdruk. Met enkele kleine aanpassingen kunnen we veel besparen op ons direct waterverbruik. De kosten die je hiervoor maakt, verdien je snel terug. En door je leerlingen te sensibiliseren, zullen ook zij meer op hun waterverbruik letten, zowel thuis als op school.

Sensibilisatie en gedragsverandering • Sensibiliseer je leerlingen met leuke acties waarbij je de hele klas en de ouders actief betrekt. • Verminder het watergebruik via gerichte acties zodat: • leerlingen altijd de kraan dichtdraaien na en tijdens het handenwassen; • leerlingen de stoptoets of de spaarknop op de wc’s gebruiken (als die er is); • leerlingen mee de waterstand opmeten en nagaan of er geen lekken zijn of overbodig verbruik; • personeelsleden de vaatwasser en wasmachine enkel aanzetten wanneer ze helemaal gevuld zijn.

Ingrepen in het gebouw Spoor lekken op

Lekken spoor je op door kranen, wc’s en leidingen goed te controleren. Ook de watermeterstand bijhouden, is heel belangrijk. Is er plots een onverklaarbare stijging van het wekelijkse of maandelijkse waterverbruik? Dan is er waarschijnlijk ergens een lek. Zo kun je ook ondergrondse of moeilijk zichtbare lekken detecteren.

Een schoolvoorbeeld

Doe de lekkentest! De milieuwerkgroep van het Sint-Pauluscollege in Moorsele nam deel aan het MOSinitiatief (Milieuzorg op School) inzoomen op water en onderwierp de school aan een lekkentest. De milieuwerkgroep neemt na elke vergadering de watermeterstanden op. Omdat hun vergaderingen na de lessen plaatsvinden, mag er geen (groot) verschil zijn tussen deze stand en de meterstand op de volgende ochtend. Als dat wel zo is, dan heeft de school zeker een lek. Twee leerlingen van de milieuwerkgroep die ’s ochtends het eerst op school aankomen, controleren telkens de meterstand. Het verdict is tot nu toe positief: de school is lekvrij! Het VTI in Brugge had minder geluk. De milieuwerkgroep ontdekte dat de school in de kerstvakantie toch heel wat water verbruikte. Samen met de onderhoudsman speurde de milieuwerkgroep naar het lek. Het lek werd snel gevonden en gerepareerd.

Spoor lekken op en repareer ze. Lekkende leidingen, wc’s en kranen verspillen jaarlijks een hoop water en geld. Zo verbruikt een lekkende kraan 4 liter water per uur of 140 000 liter water per jaar. Een lekkende wc verspilt ongeveer 260 000 liter drinkbaar water per jaar. Als je weet dat één kubieke meter water 3,90 euro kost, betaal je voor een lekkende kraan 546 euro extra per jaar en voor een lekkende wc 1 014 euro!

10

11

Verminder het wc-waterverbruik

Installeer spaardouchekoppen

Een gemiddelde wc verbruikt 9 tot 12 liter water per spoelbeurt. Maar meestal heb je zoveel water niet nodig. Verminder het waterverbruik van de wc’s tot 6 liter per spoelbeurt. Dit kan op verschillende manieren: • installeer spaarknoppen of stoptoetsen; • verklein het reservoir van de spoelbak door er een voorwerp (bv. een met water gevulde fles) in te plaatsen; • installeer een spaargewicht zodat de spoeling stopt zodra de spoelknop wordt losgelaten; • verklein indien mogelijk het spoelvolume van de vlotter (dat is een onderdeel van het doorspoelmechanisme) tot 6 liter; • spoel wc’s met regenwater door in plaats van kraantjeswater.

Als je school douches heeft, installeer dan spaardouchekoppen. Dankzij een vernuftig systeem vermengt het water zich met lucht. Zo stroomt er minder water door de douchekop, maar geniet je hetzelfde comfort. Met een goede spaardouchekop verminder je je waterverbruik van 12 naar 6 liter per minuut. Opgelet: sommige warmwatertoestellen kun je niet combineren met spaardouchekoppen. Dit hangt af van de tapdrempel: het minimumdebiet (in liter per minuut) om het warmwatertoestel te doen aanslaan. De tapdrempel vind je in de handleiding van het toestel. Geen handleiding te vinden? Test de drempel dan door een spaardouchekop uit

2 Bespaar op kraantjeswater Door een kraan stroomt 10 tot 12 liter per minuut, terwijl 6 tot 8 liter per minuut volstaat. Installeer daarom perlators of bruismondstukken op de kranen. Dat zijn spaarstukken die zorgen dat er minder water door de kranen stroomt zonder dat je het merkt. Zo bespaar je tot 50 procent op je waterverbruik. Je kunt al een spaarperlator kopen voor een halve euro. Installeer geen spaarperlators op kranen waar steeds dezelfde hoeveelheid water nodig is. Bijvoorbeeld aan een bad of een dienstkraan waar emmers worden gevuld. Last van kranen die (te lang) blijven lopen en helpt sensibilisatie echt niet? Kies dan voor zelfsluitende of automatische kranen. Die kranen lopen enkel wanneer je je handen eronder houdt, of stoppen automatisch met lopen na een korte periode.

12

Regenwater gebruiken

Voor sommige zaken gebruiken we meestal kraantjeswater, terwijl we hiervoor ook regenwater kunnen nemen. Zo spoelen we elke dag 30 liter drinkbaar water door de wc! Voor zulke toepassingen gebruiken we beter regenwater. Zo bespaar je ook veel geld. Gebruik regenwater om planten te bewateren, de wc door te spoelen, of voor de schoonmaak. Regenwater is ook heel bruikbaar voor je wasmachine, omdat het minder hard is dan kraantjeswater. Vermeld wel op elke kraan waar regenwater uitkomt duidelijk dat dit niet drinkbaar is. In een regenwaterput of -tank kun je duizenden liters water opvangen. Laat de put onder- of bovengronds installeren en sluit hem aan op een leidingnetwerk. Voor een bovengrondse regenwaterput heb je een vergunning nodig. Voor een ondergrondse niet, maar daar heb je meer werk aan. Je kunt ook een oude water- of beerput reinigen om daar dan regenwater in op te vangen.

13

Je kunt ook een regenton installeren. Die ton sluit je aan op een regenwaterafvoerbuis. Onderaan de ton bevindt zich een kraantje waaruit je het water aftapt. Dit water wordt meestal gebruikt om de planten water te geven of schoon te maken. Zorg ook voor zo veel mogelijk regenwaterinfiltratie. Te grote verharde oppervlakken veroorzaken immers wateroverlast en overbelasten de riolering. Bevorder regenwaterinfiltratie met een groendak of een infiltratievoorziening (waterdoorlatende tegels, zand, grind of ander poreus materiaal).

3

Geen water vervuilen

Als consument bepaal je niet alleen de hoeveelheid water die je gebruikt, maar ook de mate waarin je het verontreinigt. Door watervervuiling daalt de waterkwaliteit. Vervuil water daarom zo min mogelijk: • Gebruik milieuvriendelijke alternatieven voor chemische middelen. Kies de minst schadelijke schoonmaak- en wasmiddelen. Kijk op de verpakking naar het percentage biologisch afbreekbare bestanddelen. • Geen enkel schoonmaak- of wasmiddel is volledig onschadelijk. Dit geldt ook voor milieuvriendelijke producten. Doseer daarom minimaal. Door grote hoeveel heden te gebruiken, kuis je daarom niet properder. Dat is een fabeltje. • Spoel schadelijke producten nooit door de gootsteen of de wc. Zet ze bij het klein gevaarlijk afval. • Ontstop een verstopte gootsteen of wc met een zuignap. Gebruik hiervoor geen chemische producten, tenzij je echt niet anders kunt. • Gebruik zo veel mogelijk natuurlijke bestrijdingsmiddelen tegen ongedierte en ongewenste planten in plaats van pesticiden of chemische middelen. Deze middelen komen niet enkel op je planten terecht, maar sijpelen ook in het grondwater. Op www.zonderisgezonder.be vind je voor bijna elke toepassing een milieuvriendelijke oplossing. • Kies bij schilderwerken voor verf op basis van water in plaats van terpentijn.

14

Waarom kraantjeswater drinken? 1

Water drinken is gezond

Ons lichaam bestaat grotendeels uit water. Zo bestaan onze hersenen voor 80 procent uit water. Water is dus een belangrijke bouwsteen in ons lichaam. Voldoende drinken is belangrijk voor ons geheugen, onze aandacht en concentratie. Water regelt de lichaamstemperatuur en koelt ons lichaam af. Het is ook de beste dorstlesser en bevat geen calorieën. Als kinderen van jongs af aan water drinken, leren ze de smaak ervan waarderen. Vanaf zes jaar hebben kinderen dagelijks 1,5 liter vocht nodig. Kleuters hebben genoeg aan één liter. Met een goede vochtbalans in de hersenen zijn we fitter en concentreren we ons beter. Water is daarom de beste keuze. Je kunt het ook aanvullen met melk en verse soep. Fruitsap en frisdrank hou je beter voor speciale gelegenheden. Het is dus belangrijk dat leerlingen op school voldoende en regelmatig water drinken. Laat ze daarom water drinken wanneer ze willen of las drinkmomenten in. Zorg zeker bij het sporten en op warme schooldagen voor extra drinkmomenten. Bij warm weer en (zware) inspanningen verlies je immers meer vocht en moet je meer drinken.

15

2

Kraantjeswater is goedkoop, gezond en goed voor het milieu

Kies voor kraantjeswater in plaats van flessenwater. Kraantjeswater is tot 500 keer goedkoper dan flessenwater. Leerlingen drinken zo de hele dag quasi gratis water. Kraantjeswater drinken, is ook milieuvriendelijker. Flessenwater brengt veel verpakkingsmateriaal met zich mee. Neem een school met 250 leerlingen. Stel dat iedereen tweemaal per dag een flesje, blikje of brikje drinkt. Dat zijn 500 verpakkingen per schooldag of 90 000 per schooljaar! Ten slotte is kraantjeswater vaak gezonder dan flessenwater. Geen enkel product wordt namelijk zo streng en veelvuldig gecontroleerd als kraantjeswater. De kwaliteit van het drinkwater dat door de drinkwatermaatschappijen in Vlaanderen geleverd wordt, is tot aan de kraan gereglementeerd door de Vlaamse drinkwaterwetgeving. Deze wetgeving verplicht de waterleverancier om water te leveren dat veilig en gezond is: vrij van bacteriën, virussen en andere organismen en van ongewenste stoffen. Dit betekent dat ook de maximumconcentratie van verontreinigde en/of wschadelijke stoffen (fluor, nitraten, lood, pesticiden …) wettelijk bepaald en gecontroleerd wordt. Mineraal- en bronwater wordt minder streng gecontroleerd: 15 parameters tegenover 61 parameters voor kraantjeswater. Volgens Test-Aankoop is één op de vier flessenwatermerken niet geschikt om te consumeren door het te hoge fluor-, sulfaat- en/of natriumgehalte. Bovendien hopen bacteriën zich in het water op zodra je een fles opent of te lang bewaart. Bewaar een geopende fles niet langer dan 24 uur en steeds bij een temperatuur van 4°C. Ook de mogelijk hoge temperaturen tijdens het transport van water in plastic flessen kan de gezondheid schaden. Kraantjeswater met veel kalk of ‘hard water’ is zeker niet ongezond: hard water bestaat uit calcium en magnesium, twee stoffen die noodzakelijk zijn voor onze gezondheid. Zo bevat melk nog meer calcium en wordt melk drinken net daarom aangeraden. Waterfilters of ontharders maken het water niet gezonder. Integendeel, als je een waterfilter niet goed onderhoudt, kan het een broeihaard worden van bacteriën.

17

3

Kraantjeswater is lekker

Aan kraantjeswater wordt een minieme hoeveelheid chloor toegevoegd. Zo verspreiden ziektekiemen zich niet in het water. Dit is heel weinig en niet schadelijk voor de gezondheid, maar het kan wel een chloorsmaak veroorzaken. Om van de chloorsmaak af te geraken, laat je de fles of kan even open staan. Zo verdwijnt de chloor uit het water. Je kunt ook enkele druppels citroensap toevoegen om de chloorsmaak te neutraliseren. Je kunt ook lekkere waterdrankjes maken door er kruiden (munt, citroengras …) of sap (citroen, limoen …) aan toe te voegen.

4

• Sluit drinkwaterfonteinen aan op de waterleiding (één fontein per honderd leerlingen). Zo kunnen alle leerlingen water drinken tijdens de pauze. • Verdeel het water via een tapsysteem. Het kraantjeswater zit dan in gekoelde bidons. Enige minpuntje is dat een tapsysteem ook energie verbruikt. • Vul kannen met water en zet ze op tafel of even in de koelkast. • Leerlingen kunnen ook zelf hun glas, beker of drinkbus vullen aan de kraan, bijvoorbeeld in de klas. Opgelet: als je school nog loden waterleidingen heeft, kun je geen leidingwater drinken. Kies dan voor een tapsysteem, glazen flessen of drinkbussen die leerlingen thuis vullen.

Loden waterleidingen herkennen

Heb je nog loden waterleidingen, drink dan geen kraantjeswater. Lood lost gemakkelijk op in water, waardoor loodvergiftiging kan optreden. Vooral kinderen zijn hier erg gevoelig voor. Loden leidingen herken je aan de structuur, vorm en kleur. Je kunt er gemakkelijk in krassen, ze zijn dik en vaak wat gedeukt of kronkelig. Zonder verf is hun kleur donkergrijs. Dit zie je vooral bij de watermeter of bij de aansluiting onder de gootsteen of wasbak. Bij twijfel kun je aan de AWW vragen om een kijkje te komen nemen.

Kraantjeswater aanbieden op school

Op school kun je kraantjeswater op verschillende manieren aanbieden:

18

5

6

Werking rond water in je gezondheids- en/of schoolbeleid opnemen

Elke Vlaamse school voert een gezondheidsbeleid. Dat betekent dat de school een gezonde omgeving moet zijn voor haar leerlingen en dat ze hun gezondheid bevordert. Volgens de ontwikkelingsdoelen en eindtermen moeten scholen hun leerlingen ook kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes bijbrengen in het kader van gezondheid. Werk met een groepje leerkrachten een visie over water en drank uit, bijvoorbeeld wanneer en wat leerlingen mogen drinken. Vooral bij kleuters en jonge kinderen moet water drinken samengaan met een goed plasbeleid. Maak duidelijke afspraken zodat leerlingen regelmatig naar de wc kunnen gaan. Koppel de maatregelen met duidelijke afspraken, educatieve activiteiten en infrastructuuraanpassingen. Veranker deze visie in het gezondheids- of schoolbeleid, zodat het hele schoolteam hier consequent mee omgaat.

19

Hoe leerlingen, personeel en ouders betrekken? 1

Leerlingen

Water is een goede insteek om de milieu- en Noord-Zuidproblematiek te bespreken. Door leerlingen hiervan bewust te maken en ze te betrekken, bezuinigen ze ook op hun eigen watergebruik. Er zijn veel educatieve materialen en workshops die je kunt gebruiken, zowel voor kleuters en kinderen als voor tieners (zie hoofdstuk 4: ‘Wie kan me helpen?’). Je kunt ook zelf of samen met leerlingen iets bedenken om de leerstof op te fleuren: • Organiseer een ‘weinigwaterdag’. Werk met de leerlingen rond wereldwatervoorraden. Breng deze theorie in de praktijk door op school zelf een dag of week weinig water te gebruiken. Geef elke klas bijvoorbeeld enkele emmers waar ze het de hele dag mee moeten doen. • Draai eens een week de kraan in de klas dicht en stuur je leerlingen naar de verste schooluithoek om emmers water te dragen. Zo ondervinden ze hoe het is om geen water in de buurt te hebben. • Bedenk een spannend waterpad waarlangs leerlingen met emmers water moeten lopen. Zo weinig mogelijk water verspillen is de boodschap! • Kook een driegangenmenu met één emmer water. • Gebruik jetons. Telkens als een leerling water verbruikt (wc gebruiken, handen wassen, drinken, bord afvegen), geeft hij een jeton af. Tel daarna hoe vaak je op een schooldag water gebruikt.

20

• Laat leerlingen hun watervoetafdruk berekenen. Waarom verbruiken ze zoveel water en wat kunnen ze eraan doen? • Bekijk eens hoeveel water een maaltijd vereist. Hoeveel was er nodig voor die biefstuk op je bord of dat blikje frisdrank in je ijskast? Zoek die informatie op het internet op en stel een waterzuinig menu samen. • Bezoek een (riool)waterzuiveringsinstallatie, een plek voor wateronderzoek, een natuurcentrum een tentoonstelling … Kortom, een plek waar je meer over water leert. • Ga met leerlingen op watersafari in de supermarkt. Bekijk hoeveel verschillende soorten water er staan, waar het vandaan komt, hoeveel kilometer de fles heeft afgelegd tot aan de supermarkt, in wat voor flessen het water is gebotteld, hoeveel het kost per liter, wat de samenstelling en het type is … Vergelijk dit met kraantjeswater. Voor wat kiezen jullie? • Doe de waterproeftest! Je leerlingen drinken uit dezelfde glazen kraantjeswater en verschillende soorten flessenwater. Proeven ze het verschil? Welk water vinden ze het lekkerst? Kunnen ze het kraantjeswater ontdekken? Zo neem je heel wat vooroordelen weg bij leerlingen die vinden dat kraantjeswater niet goed smaakt. Laat het glas kraantjeswater even staan zodat de chloorsmaak vervliegt. Ook leerkrachten, ouders, voorbijgangers … kunnen deze test doen.

21

• Heeft je school geen loden leidingen? Vervang dan het flessenwater door bijvoorbeeld drinkwaterfonteintjes, -bussen en -bekers. • Maak tijdens je projectweek een waterweetjesmuur. Alle leerlingen kunnen hierop hun waterweetjes kwijt. Laat ze bijzonderheden over water opzoeken en via de watermuur aan de hele school bekendmaken.

Een schoolvoorbeeld

Splashdag Het KTA Jette hield een splashdag. De derdejaars organiseerden tijdens de middagpauze een quiz met de leerlingen van de eerste graad. Hoeveel weten zij over hun waterverbruik?

2

Daarna proefden de leerlingen verschillende watersoorten: zowel flessen- als kraantjeswater. Ze probeerden het kraantjeswater eruit te halen. Een moeilijke opdracht!

Maak ook je collega’s warm voor een duurzaam waterbeleid en om kraantjeswater te drinken. Zij geven namelijk het goede voorbeeld. Veel van bovenstaande acties kun je samen met collega’s doen.

Op de speelplaats stond ook een groot bord met verrassende waterweetjes. Zo leerden alle leerlingen hoe belangrijk het is om zuinig om te gaan met water.

Vergeet niet om het onderhoudspersoneel te betrekken bij je acties. Om watervervuiling te verminderen, gebruiken zij het best milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen.

3

Zodra je leerlingen de waterproblematiek kennen, zoek je samen naar manieren om duurzaam om te gaan met water. Hier zijn alvast enkele ideeën: • Ga eens een dag lang na waarvoor en hoeveel water je gebruikt. Hoe kun je het verbruik verminderen? Stel een actieplan op. • Laat je leerlingen als startmoment een wateraudit doen. Hoeveel water verbruikt je school en waarvoor? Waar komt het vandaan? Kun je dit op een milieuvriendelijkere manier organiseren? Stel samen een actieplan op om minder kraantjeswater te verbruiken. • Hou een enquête onder medeleerlingen, leerkrachten of ouders over hun waterverbruik. • Laat leerlingen meegaan met de schoonmakers voor een milieuvriendelijke schoonmaakbeurt. • Organiseer een waterbar. Zoek naar lekkere en gezonde waterreceptjes en open een waterbar waar leerlingen een watertje kunnen drinken.

22

Leerkrachten en ander personeel

Ouders

Informeer ouders goed over en maak ze warm voor duurzaam waterverbruik. Zij geven immers hun vooroordelen of misvattingen over water vaak door aan hun kinderen. Betrek ouders bijvoorbeeld met:

• een enquête gehouden door de leerlingen; • een waterdegustatie of waterbar tijdens een oudercontact of het schoolfeest; • een waterweetjesmuur tijdens een schoolevenement of aan de schoolpoort; • een schoolkrant met waterweetjes en tips.

Ook hier kun je gemakkelijk de link leggen met de waterproblematiek in het Zuiden. Het geeft het verhaal een extra dimensie en zo raak je misschien een gevoelige snaar.

23

Een schoolvoorbeeld

Waterweek op school Basisschool De Weide in Erpe hield een waterweek voor de hele school. Alle verschillende aspecten van water kwamen aan bod. De leerlingen deden een wateronderzoek, bezochten de watermaatschappij, gingen naar Sea Life en maakten een vlottentocht. Ook het thema ‘water en milieu’ ontbrak niet in het programma. De leerlingen registreerden een hele dag hun waterverbruik op school. Zo ontdekten ze hoeveel water verspild wordt als je je handen wast met de kraan voortdurend open. Ze bouwden ook een waterkringloop na. De school had het verder over ‘water en rampen’: de gevolgen van te veel en te weinig water. Op vrijdag hielden de leerlingen een tentoonstelling. Elke klas koos een deelthema en ging ermee aan de slag. Alle ouders en andere geïnteresseerden waren welkom om een kijkje te nemen en kregen een drankje op de waterreceptie. Het verslag van de waterweek kun je nalezen op www.deweide.be/Dynamo/dynamo.htm.

24

3

Hoe EcoSchool worden en blijven?

Waarom EcoSchool worden? Je mag op beide oren slapen: als EcoSchool sta je er niet alleen voor. De stad Antwerpen biedt je begeleiding en ondersteuning op maat aan. In ruil vragen wij een engagement van de school. Zo werken we samen aan scholen waar duurzaam met water wordt omgesprongen.

1

Ondersteuning op maat

De ondersteuning is divers: advies, materiaal, premies, enzovoort. Bij een eerste deelname als EcoSchool of bij de keuze voor een nieuw thema komt een ecoadviseur op bezoek. Deze adviseur:

• is jouw contactpersoon; • geeft je advies op maat; • overloopt samen met jou de opties; • helpt je de juiste keuzes maken; • beantwoordt je vragen; • brengt je in contact met andere diensten die je kunnen helpen.

Zolang je school deelneemt als EcoSchool kun je altijd bij de ecoadviseur terecht.

26

27

2

Kies het niveau dat bij je past

Bij elk thema kun je kiezen voor twee niveaus. Is jouw school nog een ‘groentje’ of wil ze rustig beginnen, kies dan voor EcoMini. Sta je al wat verder of wil je er ineens grondig werk van maken, dan is EcoMaxi iets voor jou. Hoe hoger het niveau, hoe meer steun je krijgt.

3

Je krijgt de tijd om alles goed uit te werken

Je school krijgt twee jaar de tijd om haar engagementen na te komen. Je ecoadviseur gaat na deze termijn samen met jou na of alles gelukt is. Daarna kun je jouw engagement verlengen of kiezen voor een hoger niveau.

4

Ook vroegere acties komen in aanmerking

Ook als je vroeger al rond duurzaam watergebruik op school werkte, kun je EcoSchool worden en de beloofde ondersteuning krijgen. In ruil onderhoud je de huidige acties en voldoe je aan de randvoorwaarden.

28

29

4

Wie kan me helpen?

Waar vind ik extra ondersteuning? 1

Stadsaanbod

Een boom in een winkelkar

Wat?

Voor wie?

30

Workshop over duurzame keuzes maken: • Wat zullen leerlingen drinken? • Waar gaan ze wonen? • Hoe kunnen ze nog energie besparen? • Waar houden ze rekening mee als ze boodschappen doen? Een begeleider bespreekt met de leerlingen de voordelen van een ecologische manier van leven. derde graad basisonderwijs

Duur?

twee uur

Prijs?

3 euro per leerling

Meer info?

Lager

tel. 03 217 08 11, [email protected], www.antwerpen.be/ecohuis

31

Baobab schoolprojecten Wat?

Inhoudelijke en financiële ondersteuning voor schoolprojecten die de leerkansen van hun leerlingen vergroten.

Voor wie?

Secundair en basisonderwijs

Aanbod?

• ondersteuning en begeleiding door een projectmedewerker • een subsidie tot 5 000 euro (eenjarig project) of tot 15 000 euro (driejarig project)

Hoe? Meer info?

Kleur bekennen Wat?

ondersteuning bij werken rond duurzame ontwikkeling en mondiale vorming

Voor wie?

derde graad basisonderwijs, secundair en hoger onderwijs

Aanbod?

advies op maat, begeleide activiteiten, educatief materiaal, nascholingen voor leerkrachten, financiële ondersteuning en coaching

Meer info?

www.kleurbekennen.be

Dien een voorlopig projectidee in. [email protected], www.antwerpen.be/onderwijs

Demos

2

Extern aanbod: subsidie en ondersteuning

Milieuzorg op school (MOS)

Wat?

Voor wie? Aanbod? Meer info?

32

Milieuzorg op School (MOS) geeft ondersteuning, tips en begeleiding bij participatie en educatie rond milieuzorg op school. Als EcoSchool kun je met MOS samenwerken. Wil je een geïntegreerd milieuzorgsysteem op school? Dan zetten we ons samen in om van jouw school een echte groene school te maken.

Wat?

Secundair ondersteuning bij het toepassen van MOS

Voor wie?

secundair onderwijs

Aanbod?

• boekje en dvd • demotraject uitwerken

Meer info?

[email protected], www.greenyourschool.be

Secundair en basisonderwijs • handige themamappen met een heleboel tips • hulp van een MOS-begeleider voor milieubeleid op school • logo’s behalen die aantonen dat je met succes aan milieuzorg op school doet www.milieuzorgopschool.be

33

3

Educatief Materiaal

Edutheek EcoHuis In het EcoHuis kun je gratis educatief materiaal lenen voor een termijn van vier weken. Je betaalt een waarborg van 2,5 euro per geleend werk. Veel educatieve materialen die in deze brochure staan, kun je lenen in de edutheek. Raadpleeg de edutheek op www.antwerpen.be/ecoscholen. Als je materiaal uit de edutheek wilt lenen, bezoek of contacteer dan het EcoHuis: Turnhoutsebaan 139 2140 Borgerhout tel. 03 217 08 11 [email protected] Openingsuren edutheek: van dinsdag tot vrijdag van 9 tot 16.30 uur

Het blauwe goud (cd-rom) Wat?

een interactieve verkenningstocht, uitgegeven door Lannoo en Unesco Vlaanderen

Voor wie?

derde graad basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs

Aanbod?

• wetenschappelijke geschiedenis van water • een spannende tocht met het ruimteschip naar de blauwe planeet • 1001 levendige waterweetjes

Meer info?

Ik wil water! - Mbi yé ngu Wat?

Lespakketen en educatieve spelen Centrum informatieve spelen Wat?

34

Voor wie? Hoe? Meer info?

Basis

• de rijkdom van mondiale opvoeding binnen het thema water • de link met de millenniumdoelstellingen • een fotoreeks over waterverbruik in het Zuiden kleuteronderwijs en eerste graad lager onderwijs lenen bij het EcoHuis www.2015enik.be

Het Centrum Informatieve Spelen begeleidt en verspreidt sensibiliserende spelen rond onder meer milieu en klimaat.

Voor wie?

secundair en basisonderwijs

Aanbod?

Je kunt de spelen online, telefonisch of via post of fax bestellen. Je kunt ze ook in de winkel in Leuven (Naamsesteenweg 130) halen. Spelbegeleiding vraag je telefonisch aan.

Meer info?

lenen bij het EcoHuis

tel. 016 22 25 17 (algemeen) of 016 29 50 99 (spelbegeleiding), www.spelinfo.be

35

Wild van water. Een drink- en plasbeleid in het basisonderwijs

Wat?

Voor wie?

Basis

Zwem en vlieg mee

• een wegwijzer met een zelfanalyse-instrument • tips voor een drink- en plasbeleid • een affiche, pictogrammen en een kit • materiaal voor directies, schoolpersoneel, ouderverenigingen, leerkrachten, leerlingen en ouders

Voor wie?

kleuteronderwijs en eerste graad basisonderwijs

lager en kleuteronderwijs (een apart pakket voor elke graad)

Aanbod?

Dit spel maakt leerlingen van drie tot zeven jaar op een speelse manier vertrouwd met milieusparend gedrag. Floepje speelt de hoofdrol in het milieueducatief pakket van de VMM. Dit computerspel is gebaseerd op de boekjes ‘Floepje en het water’ en ‘Floepje en de lucht’.

Hoe?

lenen bij het EcoHuis

Meer info?

www.wildvanwater.be

Wat?

Hoe?

Oscar de ballonvaarder duikt onder water Wat?

Red de waterwezens van de ondergang, een spannend computerspel van de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM).

lenen bij het EcoHuis, gratis downloaden via www.vmm.be, of gratis spelen op www.floepje.be

Basis

een speelse verkenning van het leven in en rond het water

Voor wie?

leerlingen van vier tot tien jaar

Aanbod?

Balthasar is een enthousiaste professor die heel graag wil weten hoe de dieren in en rond het water leven. Via deze interactieve tekenfilm met unieke achtergrondgeluiden leren de leerlingen meer over het leven in en rond het water en de seizoenen.

Hoe?

Basis

Lesbladen water en lucht Wat?

Basis

lespakket van de VMM over water en lucht

Voor wie?

kleuter- en basisonderwijs

Aanbod?

Floepje, een diertje dat vliegt als een vogel en zwemt als een vis, is de hoofdrolspeler in dit educatieve pakket. Floepje heeft wel schoon water en zuivere lucht nodig. Dit pakket bestaat uit: • lesbladen voor de kleuters en de leerlingen van het lager onderwijs • een handleiding voor de leerkracht • video’s, posters, een handpop, voorleesboekjes met milieutips, en stickers

lenen bij het EcoHuis

lenen bij het EcoHuis of bestellen via www.vmm.be Hoe?

36

37

Floepjes Regenboog Wat?

Basis

Spel van VMM; hoort bij de lesbladen water en lucht.

Speurtocht naar water (cd-rom) Wat?

een spannend avonturenspel uitgegeven door Lannoo en Unesco Vlaanderen

Voor wie?

leerlingen vanaf tien jaar

Aanbod?

Met kaarten leren de kinderen het verschil tussen milieuvriendelijk en milieuvervuilend gedrag.

Voor wie?

leerlingen vanaf acht jaar

lenen bij het EcoHuis of bestellen via www.vmm.be

Aanbod?

Dit spel bevat een schat aan informatie over wetenschappen, technologie, geschiedenis en wereldoriëntatie. Het spelelement zorgt dat jongeren geboeid en aandachtig door de vijf verschillende klimaatgebieden van de aarde reizen.

Hoe?

Hoe?

De Gloobfanfare Wat? Voor wie? Hoe? Meer info?

Lager

Een leuk lespakket rond duurzame ontwikkeling waarbij elk leerjaar van de lagere school over een ander thema leert. Het tweede leerjaar leert over water met een heleboel leuke spelletjes, liedjes en oefeningen. lager onderwijs

Meer info?

lenen bij het EcoHuis of bestellen via www.djapo.be Wat?

www.gloob.be

Hoe?

Het bruisende waterspel Wat?

Download gratis een begeleidende lesbrief op www.unesco-vlaanderen.be.

In dit werkdossier van het WWF vind je 24 activiteiten voor een multidisciplinaire benadering van het thema ‘poelen’. De activiteiten werden opgesteld om het onderwerp stapsgewijs aan de kinderen te leren. derde graad basis en eerste graad secundair onderwijs lenen bij het EcoHuis

Lager

Educatief aan de slag gaan met watergeluiden en foto’s.

Voor wie?

leerlingen vanaf zes jaar

Aanbod?

educatief pakket met audio-cd en fotokaarten

Hoe?

lenen bij het EcoHuis

Duik eens in een poel

Voor wie?

38

Lager

lenen bij het EcoHuis

39

Troubled Water

Wat?

Voor wie? Hoe? Meer info?

Secundair

• achtergrondinformatie over de waterproblematiek • kant-en-klare klasactiviteiten • gevarieerde bouwstenen om het waterthema op een verfrissende manier aan te brengen • een handleiding voor de leerkracht • het boekje ‘Alle water van de wereld’ • een dvd, 48 foto’s, 5 posters en een bundeltje werkbladen tweede en derde graad secundair onderwijs

Xard II. Water is eindig Wat?

lespakket uitgegeven door Protos en WWF

Voor wie?

tweede en derde graad technisch en beroepsonderwijs

Aanbod?

De planeet XARD en haar bewoners zijn de rode draad op deze cd-rom. Ze vormen een voorstelling van het gebruik van de waterbronnen op onze planeet. De cd-rom bevat vier lessen die afzonderlijk of als één geheel worden gegeven. Ook het mondiale aspect van de waterproblematiek komt hier uitgebreid aan bod.

Hoe?

lenen bij het EcoHuis

lenen bij het EcoHuis of bestellen op www.protos.be

www.greenbelgium.org of www.protos.be

Lesbladen water en lucht HaatweeOoh!

Wat?

Voor wie? Hoe?

40

Secundair

Secundair

• In deze watergids krijg je alle weetjes over water op een rijtje in een handig ABC. • Je leert over de grenzen van water, letterlijk en figuurlijk. Over water als fundamenteel mensenrecht. Over water hier en in het Zuiden, in landbouw en industrie, vuil en proper water. • Je krijgt gratis tips om zuiniger met water om te springen.

Wat?

lespakket van de VMM over water en lucht

Voor wie?

secundair onderwijs

Aanbod?

• • • •

Hoe?

Secundair

vier reeksen van lesbladen over de thema’s water en lucht handleidingen voor de leerkracht video’s ‘Frans spaart de lucht’ en ‘Frans en Els sparen water’ het spel ‘Floepjes Regenboog’

lenen bij het EcoHuis of bestellen via www.vmm.be

tweede en derde graad secundair onderwijs lenen bij het EcoHuis

41

Waterschakels Wat? Voor wie? Aanbod? Hoe?

Een educatief spel dat zich probleemloos aanpast aan de leeftijd en de verworven kennis van de spelers. secundair onderwijs Leerlingen ontdekken spelenderwijs hoe een ingewikkelde en kwetsbare waterbiotoop in elkaar zit. Ze zoeken en verwoorden de relaties tussen de belangrijkste lenen bij het EcoHuis

Nous, on se mouille! Wat?

Secundair

Secundair

Workshop Green Wat?

workshops rond de thema’s afval, natuur, water, energie en klimaat

Voor wie?

lager en kleuteronderwijs

Aanbod?

‘Waaw, water!’ ‘Waterleven’, ‘Drinkwaterfontein’, ‘F.Lessenwater’, ‘Wateronderzoek’, ‘Waterweg’, ‘Bouwspel Waterland’, ‘H20Ocharme’ en ‘Waterdragers in Marokko’

Duur?

maximum een dag

Waar?

in de schoolomgeving

Prijs?

160 euro (halve dag) of 270 euro (volledige dag), tenzij anders vermeld

Meer info?

secundair onderwijs

Aanbod?

• 37 fiches over water in het Noorden en het Zuiden • een handleiding voor de leerkracht • 18 audiovisuele reportages, een geluidsreportage en drie animaties

tel. 0473 245 045, [email protected], www.greenbelgium.org

www.nousonsemouille.be

Workshop Green

Secundair

Wat?

workshops rond de thema’s afval, duurzame consumptie, duurzame voeding of duurzame ontwikkeling

Duur?

maximum een dag

Waar?

in de schoolomgeving

Prijs?

180 euro (halve dag) of 290 euro (volledige dag), tenzij anders vermeld

Meer info?

42

Basis

Franstalige site met educatief materiaal over water

Voor wie?

Hoe?

Workshop, voordrachten en voorstellingen

tel. 0473 245 045, [email protected], www.greenbelgium.org

43

Hidrodoe

Aquatopia

Wat?

interactief waterdoecentrum

Wat?

Voor wie?

lager en secundair onderwijs

Voor wie?

alle leeftijden

Waar?

aan het Netepark in Herentals

Prijs?

4,5 euro per leerling Aanbod?

• Beleef hoe haaien hun prooi verslinden, aai een slang, vaar mee in een duikboot, klauter tussen de boomwortels in de mangrove, laat je betoveren door de meest kleurrijke koraalriffen en zoek in het regenwoud naar de meest exotische vissen en kikkers. • Je kunt een rondleiding met gids aanvragen. • Aquatopia kan je bezoek helpen plannen en voorbereiden via educatieve programma’s.

Meer info?

www.hidrodoe.be (minstens veertien dagen vooraf reserveren)

Groepsbezoeken aan de drinkwaterproductiecentra van de AWW Wat?

gratis rondleiding, bij voorkeur op donderdag

Voor wie?

leerlingen vanaf negen jaar

Aanbod?

Een rondleiding aan Zuiderproductie (Lier) of Noorderproductie (Broechem) met de nadruk op het belang van zuinig omgaan met de waterreserves en de promotie van leidingwater als drinkwater.

Duur? Meer info?

ontdek meer dan 10 000 vissen en reptielen in hun natuurlijke leefomgeving

Duur?

twee uur

Prijs?

vier euro per leerling, een gratis begeleider voor elke groep

Meer info?

www.aquatopia.be

2,5 uur www.aww.be/rondleidingen

Bezoek aan waterzuiveringsinstallatie Aquafin Wat? Voor wie? Duur? Aanbod? Meer info?

44

gratis rondleiding op een waterzuiveringsinstallatie van Aquafin leerlingen vanaf negen jaar 1,5 tot 2,5 uur een rondleiding, een lespakket en een stripverhaal voor elke leerling www.aquafin.be

45

Openluchtschool Scheldeland

Wat?

Twee emmertjes water halen

Openluchtschool Scheldeland in Weert ligt beschut achter de hoge Scheldedijken. Een uitstekende locatie om rivieren, polders, dijken, sloten en plassen uitgebreid te onderzoeken. Op het domein bevindt zich een grote (vis) vijver. Zelfs de grootste deugnieten komen tot rust wanneer ze naar hun dobbertje zitten te staren. • • • •

Voor wie?

Prijs? Meer info?

gesubsidieerde scholen vierde en zesde klas lager onderwijs eerste graad secundair onderwijs vergelijkbare groepen buitengewoon onderwijseen duikboot, klauter tussen de boomwortels in de mangrove, laat je betoveren door de meest kleurrijke koraalriffen en zoek in het regenwoud naar de meest exotische vissen en kikkers. • Je kunt een rondleiding met gids aanvragen. • Aquatopia kan je bezoek helpen plannen en voorbereiden via educatieve programma’s. 5 euro per leerling, inclusief soep

Wat? Voor wie?

leerlingen van vier tot acht jaar

Waar?

op school of in de omgeving

Duur?

twee uur

Prijs?

130 euro + reisonkosten

Meer info?

46

leer meer over het mondiale aspect van water

Voor wie?

Basis

Water is kostbaar. Hoe ga je daar mee om? Hoe gaan kinderen in het Zuiden om met water? Kies uit twee verhalen. Tijdens de workshop luisteren de kinderen naar het verhaal. Daarna leven ze zich in door het na te spelen. leerlingen van vier tot acht jaar

Waar?

op school of in de omgeving

Duur?

een uur

Prijs?

50 euro + reisonkosten

Meer info?

http://www.2015enik.be/

Educatieve havenrondvaart Wat?

www.antwerpen.be/onderwijs > schooluitstappen

Vorming kostbaar water

Wat?

derde graad basisonderwijs

Aanbod?

• leren over de verschillende havenactiviteiten • een lespakket

Meer info?

Basis

een boottocht door de haven van Antwerpen, begeleid door een havenonderwijzer

Voor wie?

Prijs?

Basis

8 euro per leerling Havencentrum Lillo, tel. 03 569 90 12, [email protected]

http://www.2015enik.be/

47

Educatieve Films

4

Frans en Els sparen water (Video) Wat?

NME-inventaris

video uitgegeven door de VMM

Voor wie?

tweede en derde graad basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs

Aanbod?

Deze video toont hoe we met zijn allen water verbruiken en vervuilen en hoe we daar iets aan kunnen doen. Deze video maakt deel uit van het educatief pakket ‘lesbladen water en lucht’ van de VMM.

Hoe?

Op het web

lenen bij het EcoHuis

In deze inventaris van de Vlaamse overheid vind je een groot aanbod op het vlak van natuur- en milieueducatie. http://nme.milieuinfo.be

DocAtlas De interculturele bib van de provincie Antwerpen heeft veel educatief materiaal over water. Je vindt deze bib in de Carnotstraat 110 in Antwerpen. Niet zo ver van het EcoHuis.

Het Blauwe Goud Wat? Voor wie? Waar?

Secundair

www.provant.be > leren > documentatiecentra > DocAtlas

vierdelige internetdocumentaire over de waterproblematiek leerlingen vanaf zestien jaar

Protos - Water maakt vrij

via http://blauwegoud.ncrv.nl

Protos is een ngo die zich inzet voor beter waterbeheer. Op haar website vind je veel informatie over de waterproblematiek en een ruim educatief aanbod. www.protos.be

Klimaatchaos in het Zuiden

Wat?

Hoe?

48

Secundair

De klimaatverandering eist nu al miljoenen slachtoffers. Niet bij ons, maar in het Zuiden. Landbouwers, veetelers en vissers klagen over dolgedraaide seizoenen, allesvernietigende stortbuien en cyclonen, verschroeiende droogte, en een gebrek aan zoet water. Door de toenemende armoede zoeken velen naar een nieuwe, leefbare plek ...

Op deze website vind je informatie over water besparen, drinkwater, hemelwater, waterzuivering enzovoort.

lenen bij het EcoHuis of bestellen via www.protos.be

www.waterloketvlaanderen.be

Waterloket Vlaanderen

49

Flessenwater: hebben we er echt nood aan?

Watervoetafdruk

Secundair

Via deze presentatie leer je waarom je beter voor kraantjeswater kiest op het vlak van milieu, gezondheid en kostprijs. Na deze presentatie wordt het wel heel moeilijk om nog flessenwater te kopen!

Op deze website wordt de watervoetafdruk uitgelegd. Je vindt hier ook een brochure, lesactiviteiten en een poster. Bereken via de ‘waterfoodprint’ de watervoetafdruk van maaltijden.

http://www.whice.be/files/flessenwater.pps

www.watervoetafdruk.be/scholen

Ik Bundanoon

Water Footprint Network

Het Australische dorpje Bundanoon verbood in 2009 de verkoop van flessenwater om socio-economische en milieuredenen. Dit bracht een wereldwijde dynamiek op gang van mensen die ook willen ‘bundanoonen’. Leer wat dit inhoudt en hoe je dit toepast. www.ikbundanoon.be

Wild van water

Basis

Als je dorst hebt, moet je drinken en als je drinkt, moet je plassen. Deze website helpt je een goed drink- en plasbeleid opmaken voor je school. Hierbij horen ook verschillende kits die je kunt lenen bij het EcoHuis.

Secundair

Hier vind je alle informatie over de watervoetafdruk en voor welke zaken je deze afdruk kunt berekenen. www.waterfootprint.org

Xard - Water is einding

Secundair

Deze site legt onder meer ons rechtstreeks en onrechtstreeks waterverbruik bloot en licht de waterproblematiek in het Zuiden toe. Stel hier een waterzuinige maaltijd samen. www.xard.be

www.wildvanwater.be

De weg van water

50

Basis

Inzoomen op water

Secundair

Leer stap voor stap welke weg het water aflegt.

In het kader van MOS wagen secundaire scholen zich aan het traject ‘inzoomen op water’. Leerlingen proberen de opdrachten zo goed en creatief mogelijk in te vullen.

www.kids.vmw.be

http://inzoomenopwater.blogspot.com

51

Water4All

Secundair

Hier vind je voorbeelden van klassikaal werken rond duurzaam en allesomvattend waterbeheer. www.water4all.be

Drip Calculator

Secundair

Met dit programma ga je na hoeveel water die lekkende kraan verbruikt. www.awwa.org/awwa/waterwiser/dripcalc.cfm

52

53

Colofon verantwoordelijk uitgever: Patricia De Somer | Grote Markt 1 | 2000 Antwerpen Wettelijk depotnummer: D/2010/0306/229

54

55

EcoSchool zijn heeft een heleboel voordelen, maar hoe gaat het in zijn werk? Dit boekje geeft uitleg hoe je eraan kunt werken en wie je daarbij kan helpen. Er bestaan infoboekjes over: • energie • afval en duurzame materialen • duurzame voeding • natuur • water

[email protected] www.antwerpen.be/ecoscholen

03 217 08 11