Wat is “Renaissance?” Het is een fonds onder de koepel van de Koning Boudewijnstichting. Opgericht door Guy en Lut Verhulst -Sallet met als doel de maternele sterfte in Bukavu (Oost Congo) te bestijden, door het beter begeleiden van vrouwen tijdens hun zwangerschap en bevalling. “Het Fonds wenst de medische prenatale zorg van zwangere vrouwen in de Democratische Republiek Congo te versterken door steun te geven aan lokale organisaties en instellingen, in de regio van Bukavu, die betrokken zijn bij de prenatale raadpleging. De steun moet gebruikt worden om medische apparatuur aan te kopen die noodzakelijk is voor de werking van de prenatale raadpleging, zorgverleners op te leiden in prenatale zorgen inclusief echografie en steunen van andere initiatieven die de gezondheid van zwangere vrouwen kan verbeteren. Verder zal ook aandacht besteed worden aan de bevalling. Het fonds probeert de infrastructuur, de organisatie en de kwaliteit van de zorgen op de verloskamer te optimaliseren.”
Problematiek De maternele sterfte in Congo is een van de hoogste van de wereld. Het is een van de millenniumdoelstellingen om daaraan iets te doen. De redenen zijn multifactorieel. Er is geen goede prenatale raadpleging. De kostprijs voor de patiënten, het gebrek aan
Bijna geen couveuses in Bukavu
toegankelijkheid, te weinig goed opgeleide artsen en vroedvrouwen en een gebrek aan echografie zijn belangrijke factoren. Ook de ontoereikende knowhow en infrastructuur voor bevallingen en keizersneden liggen aan de basis van het slechte rapport. Fistels Een bijkomend gevolg van slechte verloskunde zijn fistels. Fistels zijn abnormale verbindingen tussen twee organen, vb. tussen vagina en blaas. Waarom zijn er fistels? Als gevolg van slechte gezondheidszorg, problemen bij bevallingen (wanneer het hoofdje bij de bevalling te groot is om door het bekken te kunnen, duurt de arbeid soms dagenlang, de baby overlijdt, verschrompelt en komt er na een tijdje dan toch uit. Door de continue druk op de blaas wordt de bloedtoevoer afgesnoerd en ontstaat een opening in de blaas). In Oost Congo is er dan ook het seksueel geweld, hierdoor zijn er ook een aantal fistels. Electriciteit Om de prenatale echografie en de verloskunde op een hoger niveau te tillen heb je oa. een echografie en een foetale monitoring nodig. Die apparaten werken niet zonder electriciteit. En dat is vaak een probleem. Het uitbouwen van bijvoorbeeld een systeem van zonnepanelen om de verloskamer permanent met elektriciteit te voorzien is één van de actiepunten.
Eerste schenking van Renaissance in Nyantendeziekenhuis in Bukavu, een foetale monitor.
Introductie van een prenatale raadpleging in Bukavu Op dit moment is het voor een groot deel van de bevolking niet mogelijk (meestal om financiële redenen, soms om redenen van transport) zich prenataal op de raadpleging aan te melden, er zijn dus veel zwangeren die zich aanbieden “en catastrophe” op de verloskamer om te bevallen zonder ooit door een hulpverlener (vroedvrouw, arts) gezien te zijn. Het doel is in de regio een mobiele post voor prenatale raadpleging aan te bieden, met drie belangrijke voorwaarden: uitgevoerd door een goed opgeleide arts/vroedvrouw, met zwangerschapsechografie en last but not least, gratis voor de patiënten. Het gaat hier om een éénmalige gratis zwangerschapscontrole. Belangrijk is dat op de raadpleging de risicofactoren worden geïdentificeerd, de exacte zwangerschapsduur wordt bepaald, en ifv. de problematiek de nodige voorzorgsmaatregeldingen of behandelingen worden voorgesteld. De zwangeren zullen een zwangerschapsboekje krijgen met de belangrijkste informatie over hun zwangerschap. Die is bedoeld voor het ziekenhuis waar ze zal bevallen.
Wat zijn de noden? - draagbare echografietoestellen met abdominale en vaginale sonde - materiaal/infrastructuur voor de prenatale raadpleging - zwangerschapsboekjes - kennis en opleiding artsen/vroedvrouwen (prenatale geneeskunde, foetale monitor, echografie) - mobiele post voor de raadpleging (in een eerste tijd kan dit in de plaatselijke ziekenhuizen worden georganiseerd, in een tweede tijd moet er op verschillende plaatsen worden geraadpleegd, om zoveel mogelijk vrouwen te bereiken) - apparatuur voor ventouses - basisinstrumentarium voor keizersneden - klein materiaal (hechtingsdraad, steriele handschoenen, ...) - labinfrastructuur om de basisbloedafnames uit te voeren - medicatie
Op welke manier zal aan de doelstellingen worden gewerkt? Er zal samenwerking met de plaatselijke ziekenhuizen nodig zijn. Dat zowel op niveau van de kleine Centres de Santé, de Centres Hospitaliers en de Hôpitals de Référence. Ook zal contact gezocht worden met de autoriteiten. Voor mogelijk finaciële steun, voor logistieke en administrative ondersteuning. Gezondheidsmedewerkers die met zwangere vrouwen te maken hebben moeten degelijk worden opgeleid. Dat doen we door lezingen, presentaties en trainingen te geven in de ziekenhuizen van de streek. Noodzakelijk zijn ook de praktijkopleidingen voor lokale artsen (aanleren van basisingrepen in de gynaecologie, aanleren van echografie, aanleren van interpretatie foetale monitoring en correct uitvoeren van keizersneden). Ook investeren we in opleiding van vroedvrouwen (prenatale raadpleging en echografie, begeleiden van arbeid en bevalling, pre-en postoperatieve zorgen). Het fonds zal ook meewerken aan de organisatie /praktische schikkingen van de kraamafdeling en de verloskamer en het opstellen van richtlijnen en protocols in Opleiding van plaatselijke artsen blijfty de hoeksteen van het samenwerking met de lokale ziekenhuis- project geneesheren.
Waarom de samenwerking met de Koning Boudewijnstichting?
De naambekendheid en publiciteit zijn een pluspunt. De Koning Boudewijnstichting is een kwaliteitslabel. Het geeft de diverse Fondsen ondersteuning door experten. De Boekhouding van Renaissance zal uitgevoerd worden door de Koning Boudewijnstichting, wat garant staat voor een duidelijke transparantie van geschonken gelden. Bovendien krijgen de donateurs een fiscaal attest.
Hoe zullen fondsen worden verworven? We zoeken individuele donateurs die bereid zijn zich te engageren om een jaarlijkse bijdrage van minimum 100 € te storten (met fiscaal attest). We hopen
ook op bijdragen van verenigingen zoals bijvoorbeeld serviceclubs. Verder zullen sponsors uit de bedrijfswereld (oa. farmaceutische industrie, firma’s voor medisch materiaal en andere) aangezocht worden om een steentje bij te dragen. Mogelijk kan er via één of andere weg wat overheidssteun binnengehaald worden. Het fonds zal ook jaarlijks een fundraisingactiviteit organiseren.
1ste cheque renaissance, oprichtingsfeest 23/9/2013 Lut Sallet en Guy Verhulst, inmiddels is de opbrengst van het feest al opgelopen tot 20.000 euro.
Gynaecologie en verloskunde in Oost Congo. (artikel geschreven voor en gepubliceerd in Artsenkrant) Oost Congo, de hel in het paradijs. Een wondermooi stukje wereld dat kreunt onder ellende. In het kader van wat de combinatie van toerisme en prospectie voor medische missie is, bezocht ik het Panzi-Ziekenhuis in Bukavu. Ik had de gelegenheid gynaecoloog Denis Mukwege te ontmoeten. Recentelijk was hij in België om de Koning Boudewijnprijs in ontvangst te nemen. Hij bouwde op tien jaar tijd zijn ziekenhuis uit tot een referentieziekenhuis voor de behandeling van genitale verminking als gevolg van brutale verkrachtingen. Die zijn jammer genoeg schering en inslag in de regio. Barbaarse verkrachtingen als oorlogswapen. Hij heeft inmiddels bijna 30.000 vrouwen behandeld. Dat was initieel niet zijn bedoeling, hij wou de strijd aangaan tegen de hoge maternele en perinatale sterfte. De geschiedenis heeft het anders gewild. Gezien het ziekenhuis uit alle hoeken van de wereld steun ontvangt, zijn de behoeften niet zo groot. Dat is natuurlijk relatief, niet zo groot als in de andere ziekenhuizen van Bukavu die ik bezocht. Daar is de situatie schrijnend. In vier ziekenhuizen die ik bezocht, was er geen gynaecoloog. Er gebeuren nochtans genoeg bevallingen. In een kleine kraamkliniek bevallen meer vrouwen dan in een grote kraamkliniek in Vlaanderen. Foetale monitoring is onbestaande. Sectio’s gebeuren door niet of slecht opgeleide artsen of verpleegkundigen, als het ’s nachts moet soms onder het licht van een zaklamp. Neonatale reanimatie is hier gewoon wachten en kijken, survival of the fittest. De maternele mortaliteit is hoog. Niemand heeft cijfers. Soms worden vrouwen binnengebracht die drie of meer dagen in arbeid zijn. Het is een succes als ze nog leven, met veel kans op een fistel te ontwikkelen. Vrouwen liggen soms met meerdere in versleten bedden. De bevolking is straatarm en kan meestal de basis medische zorg niet betalen. Ik was te gast in de Université Catholique de Bukavu, met een faculteit Geneeskunde van 400 studenten. Voor hen zijn er vijf naslagwer-
ken in de bibliotheek, edities tussen 1966 en 1992. Van wetenschappelijke tijdschriften is hier nog geen sprake. Ik stel mij vragen bij de opleiding, enkel aan praktijk geen tekort. In het ziekenhuis van Ciriri heb ik een dag verbleven. Mijn eerste raapleging op Afrikaanse bodem, gewapend met een oubollig maar werkend echotoestel, een schenking van Artsen Zonder Vakantie. Een zwangere met een toch ietwat (te) dikke buik voor acht maanden. Het is een tweeling! In een regio waar een vrouw gemiddeld acht kinderen heeft, schrikt men hiervan niet echt. Een mondje meer of minder honger. Ondertussen heeft men weet dat er een musungu (blanke) dokter is, en komen een aantal verplegenden met “une petite question”. Eén ervan is een 19 jarige met een infertiliteitsprobleem sinds twee jaar! Een overduidelijk PCO-syndroom. Wat kan ik doen? Hormonale dosages zijn niet mogelijk. Clomid blijkt zeer moeilijk te vinden en is moeilijk te betalen. Gelukkig is zij maar 19 jaar. Hopen op een lucky shot. Een andere blijkt een ovariële kyste te hebben, ze heeft heel veel last. Ik ben blij dat ik een aantal verpakkingen van de pil bij heb. Ik hoop dat ik haar hiermee een artisanaal uitgevoerde laparotomie bespaar. Voor een laparoscopie uit te voeren is hier niet het minste materiaal, trouwens met materiaal is hier niemand die hier enige notie van heeft. In het voorjaar van 2011 gaan we terug, ditmaal voor te werken. Indien er artsen zijn die nog functioneel medisch materiaal hebben (stethoscoop, bloeddrukmeter, otoscoop, onderzoekstafel, ...), kunnen zij contact opnemen. Belangrijkst is mensen op te leiden, en hopen dat ze niet naar het buitenland vertrekken.
Dr. Dennis Mukwege Panziziekenhuis, Bukavu
“l’homme qui répare les femmes” Ik heb een afspraak met gynaecoloog Denis Mukwege. Hij is directeur van het Panzi-ziekenhuis nabij Bukavu in Oost Congo. Een begrip in Congo, Afrika en de rest van de wereld. Epicentrum van de behandeling van vrouwen die slachtoffer zijn van seksueel geweld. De weg naar het Panzi-ziekenhuis vanuit Bukavu is een hallucinante belevenis. Met moeite rijdt een 4x4 mij van Bukavu naar Panzi. Het heeft
de vorige nacht geregend. De weg is een modderbaan die nauwelijks berijdbaar is. Langsheen de weg onthutsende taferelen van mensonwaardig leven. De favela’s in Rio, de slums in Mumbai of andere bidonvilles lijken mij residentiële wijken te zijn. Terug naar de middeleeuwen. Overpopulatie en armoede, huizen zijn stallen in slechte staat, geen water, gas of elektriciteit. Schrijnende toestanden. Eénmaal binnen de omheining van het ziekenhuis komt men in een andere wereld, een oase van rust in een omgeving van ellende en chaos. Mukwege is inmiddels 56 jaar, hij is getekend door al dat menselijk lijden. Een charismatische man, heel vriendelijk, straalt rust uit. Ik ben zijn zoveelste bezoeker, maar dat laat hij niet merken. Ik ben geen ramptoerist. Hij neemt zijn tijd, dit gesprek zal mij altijd bijblijven.
Hoe is het allemaal begonnen? Ik ben in Bukavu gekomen als vluchteling na de oorlog in 1996. Ik werkte in Uvira als gynaecoloog, het ziekenhuis is daar volledig vernield. Ik heb hier voor mijn ogen twee zwangere vrouwen zien sterven. In eerste instantie zijn we begonnen dankzij Unicef met twee tenten en een operatieset. In 1998 werd alles gestolen. Het jaar nadien ben ik opnieuw gestart in twee verlaten huizen met de bedoeling de verloskunde uit te bouwen. De eerste vrouw die we hebben geopereerd was echter een vrouw die door meerdere mannen was verkracht. Ondertussen zijn we uitgegroeid tot het referentieziekenhuis inzake genitale mutilatie door seksueel geweld. We hebben zelfs patiënten die te voet uit de provincie Kasai komen, duizend kilometer! Dat was uiteindelijk niet uw bedoeling? Wat een verspilling van tijd en middellen! Ik heb me de laatste jaren alleen kunnen bezighouden met de problematiek van seksueel geweld. Dat is vermijdbaar. Ik zou moeten kunnen andere problemen aanpakken, de hoge maternele en kindersterfte bijvoorbeeld. De officiële maternele sterfte is 12,5/1000. Dat is een lachertje. De werkelijke cijfers zijn veel hoger. Zeker in moeilijk toegankelijke gebieden waar soms 1/15 vrouwen sterft aan de gevolgen van zwanger zijn. Fistels, vooral vesicovaginale fistels, meestal als gevolg van lange arbeid, vaak meerdere dagen, vormen een majeur probleem. De laatste jaren ziet men meer en meer fistels na chirurgie, slecht uitgevoerde chirurgie. Wij hebben immers te weinig goed geschoolde artsen voor verloskundige of gynaecologische chirurgie. Er is hier nog veel werk. Wat is het grootste probleem bij uw patiënten? De slachtoffers van seksueel geweld die hier dagelijks toekomen, hebben meer dan medische problemen, ook zware psychische trauma. Er zijn vooral klachten van urineverlies, soms ook stoelgang.
Daardoor worden ze verstoten en geïsoleerd. Mensen trekken de neus op. Ze zijn volledig in zichzelf teruggetrokken. Wij proberen hen een nieuw leven te geven. Wanneer de operatie technisch lukt, is dat voor vrouwen een soort wedergeboorte. Wat voor hen ook belangrijk is, is het nieuws dat ze niet seropositief zijn. Is HIV hier een belangrijk probleem? Neen, in onze populatie bedraagt het aantal seropositieven minder dan vijf procent. De cijfers die in de media verschijnen zijn vaak overdreven. De reden dat het aantal laag is hangt af van verschillende factoren. Het feit dat onze bevolking heel katholiek is, zal zeker een rol spelen, maar er zijn vooral culturele verschillen. Hier in Oost Congo is de maagdelijkheid voor vrouwen heel belangrijk. Maagdelijkheid is fierheid. In buurlanden Rwanda en Burundi, waar de meesten ook katholiek zijn, is maagdelijkheid minder belangrijk, die barrière bestaat dus niet. Het percentage schommelt daar dan ook rond 20 %.
wiens vrouw verkracht is, meestal waar ze bij waren, vertelt mij dat ze geen seks meer kunnen hebben. Ze zijn impotent. Het is een bizar fenomeen, ze spreken wel over nachtelijke ejaculaties. Ze zijn dus ook psychisch getraumatiseerd. Maar er is geen enkele opvang voor hen, zij zijn ook slachtoffers. Trouwens ook mannen worden verkracht. Onze cijfers tonen dat 1 à 2 % van de verkrachtingen voorkomen bij mannen. Ook de familie stoot de vrouwen af, wat is hiervoor de reden? Dat is een zeer complex probleem, voor één of andere duistere reden denken mensen dat vrouwen zich laten verkrachten i.p.v.. verkracht te worden. Wij zijn nu met een project gestart om in samenwerking met de mensen van de kerk de families gaan te bezoeken en met hen te gaan praten. We proberen te bemiddelen. Maar het zou een interessante studie zijn om dit onderwerp te onderzoeken. Doet de overheid moeite doet om de verkrachters op te pakken?
Wat is de reden dat vrouwen massaal verkracht worden? Ik heb het nooit begrepen. Wij zien het fenomeen van groepsverkrachtingen op regelmatige basis sinds 2000. We hebben al vele oorlogen meegemaakt, maar we hebben nooit de beestige verkrachtingen gzien. Het zijn geen “gewone” verkrachtingen. Het is barbaars. De geslachtsdelen van de vrouwen worden bewerkt met scherpe voorwerpen, met vuur met glas en soms gebruiken ze zelfs vuurwapens. Het is een doelbewuste oorlogsstrategie die de vrouwen viseert. Ze verkrachten vrouwen in het openbaar, voor de ogen van hun gezin en hun familie, en meestal door meerdere mannen. Vrouwen worden verkracht gemiddeld door 4 à 5 mannen. Eén van de redenen is de mannen op die manier te vernederen. Het feit dat de bodem enorme rijkdommen bevat speelt hier ook een rol spelen. Geopolitieke en geostrategische verkrachtingen. Waarom worden vrouwen door hun mannen afgewezen nadat ze verkracht zijn, mannen beseffen toch dat zij slachtoffers zijn? Vele mannen hebben zogezegd hun vrouw geaccepteerd, maar ze willen geen betrekkingen meer. Ik heb de gelegenheid gehad met vele van hen te kunnen praten. Tachtig procent van de mannen
Absoluut niet, uitzonderlijk arresteren ze iemand, maar er is zeker geen georganiseerde aanpak. De overheid lijkt eerder het probleem te banaliseren, ze negeren de feiten. Het is dus verre van een prioriteit. Ik denk ook anderzijds dat zelfs de verkrachters slachtoffers zijn. De gewapende milities bestaan vaak voor een groot deel uit mannen die ooit als kindssoldaten gerekruteerd werden, dat gebeurt op de leeftijd van 10 à 12 jaar. Kinderen krijgen eten en een geweer. Ze voelen zich belangrijk. Men gaat ze als het ware brainwashen. Soms moeten ze één van hun ouders doden om te bewijzen tot wat ze in staat zijn. Zij worden psychisch kapotgemaakt, eigenlijk hebben ze ook hulp nodig. En het leger? Hebben die de situatie niet onder controle? Het probleem bij het leger is dat er geen selectie en geen opleiding is. Vaak zijn de legereenheden samengesteld uit dezelfde mensen die vroeger bij één of andere gewapende militie aangesloten waren. Soldaten moeten het vaak rooien zonder soldij. Ook zij gedragen zich niet altijd correct, ook zij verkrachten. Kan u alle vrouwen helpen? Ons ziekenhuis heeft zich langzamerhand gespecialiseerd in de behandeling van vrouwen met genitale
trauma door seksueel geweld. . Er zijn naar schatting een half miljoen slachtoffers in Congo. Wij hebben al 30000 vrouwen behandeld. De gemiddelde leeftijd is 22 jaar, maar we zien ook kinderen en oudere vrouwen. De meeste vrouwen kunnen we behandelen. Bijna 10% heeft echter dermate letsels dat het heel moeilijk is om ze te behandelen. Wij hebben dringen nood aan urologen. Er is in heel de regio van Bukavu geen enkele uroloog! De aanwezigheid van urologen die gespecialiseerd zijn in dit soort chirurgie zou ons toelaten het merendeel van die vrouwen ook te helpen. Ik denk bijvoorbeeld aan de vrouwen waarbij een volledig nieuwe blaas moet gereconstrueerd worden. Hoe houdt u dat in godsnaam vol? Wat mij sterkte geeft is de vrouwen te zien die de wil hebben te vechten. Niet alleen voor zichzelf, maar ook voor het lot van andere vrouwen. Het zijn vaak zij die zelf zijn verkracht die zich nu in de strijd gooien tegen het seksueel geweld. Mijn hart breekt als een vrouw die ik heb geopereerd rond mijn nek vliegt en roept: “Dokter, ik kan plassen!”. Hun glimlach is mijn energie. Een paar maand geleden kreeg u de Koning Boudewijnprijs voor uw werk, is dat een belangrijke onderscheiding? Uiteraard, maar we moeten relativeren. Ik kom uit België terug met mijn onderscheiding en hier is niets veranderd. Ik vind het belangrijker dat men initiatieven neemt om de basisproblematiek aan te pakken in plaats van persoonlijk in de bloemetjes te worden gezet. Koning Albert heeft een brief geschreven aan de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Wie weet. Er zal echter follow-up moeten zijn. U heeft de indruk dat u niet genoeg wordt geholpen? Ik word geholpen maar niet gehoord. Enkel met humanitaire hulp lost men dit niet op. Het is een slechte aanpak van medicatie en missies en andere hulp te financieren en tegelijkertijd de situatie laat aanmodderen.
Bijvoorbeeld de blauwhelmen, die massaal in het gebied aanwezig zijn, kosten ongeveer anderhalf miljard dollar. Enkel om te observeren. Er zijn door hun aanwezigheid niet minder verkrachtingen. Stel u voor wat wij met dat bedrag zouden realiseren in de gezondheidszorg. Ik heb Banki Moon al viermaal ontmoet, ook op dat niveau heb ik de indruk dat men de waarheid wil wegstoppen. Ondertussen ben ik bijna alle hoofdsteden geweest, iedereen heeft medelijden. Daar kom ik niet mee vooruit. Er is op dit moment geen politieke wil. Enkel als alle betrokken partijen er echt willen voor gaan, kan er verbetering komen. De Congolese authoriteiten, de buurlanden en de internationale gemeenschap. Op dit moment stel ik vast dat dit niet het geval is. “Tous ensemble, on peut réussir!”
Hoe kan u “Renaissance” steunen? - schenken van medisch materiaal in verband met gynaecologie/verloskunde - organiseren en fasciliteren van materiaaltransport naar Bukavu - financiële giften - mensen die op één of andere manier willen samenwerken kunnen met ons contact opnemen vanaf 1 oktober 2013: De giften kunnen gestort worden op rekening Bank van de Post IBAN: BE10 0000 0000 0404 en BIC BPOTBEB1 met de volgende vermelding: “Fonds RENAISSANCE voor de vrouwen van Bukavu/ pour les femmes de Bukavu” of gestructureerde code 013/1630/00030 Voor verdere informatie of samenwerking: - via de website: www. renaissance-bukavu.be (vanaf 01/02/2014) - via Lut Sallet 0477 693152
