Toelatingstests rukken op bij hoger onderwijs
Wat is het einddiploma nog waard? Wanneer de loting in 2017/18 verdwijnt, neemt een toelatingsexamen voor het hoger onderwijs de rol van het eindexamen voortgezet onderwijs over. Een omslag zonder veel discussie of deugdelijke onderbouwing. Het effect? Het diploma voortgezet onderwijs wordt minder waard. Sociale selectie neemt toe. Een vooruitblik.
Eindexamens! Maandag beginnen ze. Zo’n 90.000 havisten en vwo’ers gaan op jacht naar het diploma. En dan zijn er nog eens een slordige 30.000 mbo’ers die ook door willen naar het hoger onderwijs. Voor sommigen is het echt erop of eronder. Nee, niet alleen omdat ze balanceren tussen zakken of slagen. Maar ook of ze gemiddeld een acht of hoger halen, zodat ze zonder loten of selectie door kunnen naar de studie van hun keuze. De examenkandidaten van dit en volgend jaar zijn de laatsten die door hun goede schoolprestaties een direct toegangskaartje kunnen krijgen voor gewilde studies als medicijnen, bedrijfskunde of hbo-communicatie. Vanaf schooljaar 2017/18 verdwijnt de loting. Geen gewogen loting meer voor de geslaagden met een gemiddelde
Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
tussen zes en acht. Voor bollebozen met een acht of hoger verdwijnt de automatische toelating. Maar komt er dan een beter systeem voor terug? In plaats van loting komt er overal ‘decentrale selectie’ bij overtekende studies. Dat wil zeggen: eigen toelatingseisen van de opleidingen. Verder bepaalt een studie zelf hoeveel plaatsen er zijn en of ze overtekend dreigen te worden. Hogescholen en universiteiten kunnen dat zelf beslissen en makkelijk overstappen op een eigen selectieprocedure. Dat kunnen eindexamencijfers zijn, maar zeker niet alleen. De minister wil per se dat ook eigen toetsen, h
14
Onderwijsblad09
9 mei 2015
9 mei 2015
Onderwijsblad09
15
persoonlijkheidskenmerken of motivatie
betrouwbare decentrale selectie te organiseren.’ Want
een rol spelen.
betrouwbaar zijn de eigen selectieprocedures allerminst.
Volgens Bussemaker is dat hard nodig voor een ‘betere inhoudelijke match tussen student en opleiding’. Misschien is dat
Alarm
waar, maar gaat het ook werken? En werkt
Het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) sloeg vorig
het beter dan de huidige loting? En is het
jaar alarm. Bij opleidingen met een eigen selectie werd op
wel nodig om de automatische toelating te
internet en in folders alle informatie bekeken. Vervolgens
schrappen?
vroeg het ISO naar de normen voor toelating. Het resultaat was droef. Opleidingen beschreven vaak wel hoe de
Is het wel nodig om de automatische toelating te schrappen?
Cum laude
selectieprocedure in elkaar steekt, maar duidelijkheid over
Vijftien jaar geleden was er stevige dis-
de normen bleef uit. Of afgewezen studenten behoorlijke
cussie over de rechtvaardigheid van de
feedback krijgen, werd zelden duidelijk.
loting. Toen had niemand zekerheid over
Het heeft Bussemaker niet gealarmeerd. Ze gaat ‘bezien of
de uitslag. Meike Vernooy werd ondanks
het nodig is om voorschriften op te nemen ten aanzien
haar examengemiddelde van 9,6 drie-
van selectiecriteria en –procedures’. Pas als het misgaat
maal uitgeloot voor medicijnen. Voor
dus, terwijl het nu al een rommeltje is.
toenmalig minister van Onderwijs Ritzen
‘Een ratjetoe aan stupide toegangstests’, noemde hoogle-
aanleiding om een bonus te zetten op de
raar psychologie Harald Merckelbach in NRC Handelsblad
8-plus: automatische toelating. Iets dat zijn
kortgeleden de selectie bij geneeskunde. Motivatievragen
opvolger Hermans in 1999 invoerde. En
leiden volgens hem tot verscherpte sociale selectie. Jan-
nu verdwijnt die weer. Als doekje voor het
David, zoon van een radioloog, bluft zich makkelijker
bloeden gaat staatssecretaris Dekker wel
door de vragenlijst en interviews heen dan Samantha of
bij deze groep officieel cum laude op het
Fatima. En met de eigen normen steken universiteiten in
diploma zetten. Dat staat leuk, maar het
zijn ogen een dikke middelvinger op naar het voortgezet
geeft bij de toelating geen garantie meer
onderwijs. ‘Het is zoveel als zeggen: jullie examens zijn
op een plek.
waardeloos.’ Selecteren op basis van eindexamencijfers
Minister Bussemaker schrijft in een brief
noemt hij snel, goedkoop en eerlijk.
aan de Tweede Kamer dat zij wel verwacht
Maar er is sinds de invoering van de loting wel iets
dat cijfers een rol blijven spelen bij de se-
veranderd in de studentenstromen. In 1996 gingen drie
lectie door hogescholen en universiteiten
van de tien vwo’ers naar het hbo. Misschien de zesjes die
zelf. Mooie gedachten, maar daar gaat de
dachten dat de kans op studiesucces op de universiteit
minister straks niet meer over. Opmerkelijk
klein zou zijn. In 2009 was dat nog maar 13 procent. Niet
is dat er nauwelijks discussie plaatsvindt
zo gek, want ‘stapelen’ van hbo naar universiteit of een
over de verbouwing van de doorstroom
tweede studie is inmiddels peperduur geworden: hogere
naar het hoger onderwijs. Blijkbaar willen
collegegelden, meer lenen. Dus dan maar meteen alles
we van de loting af, zonder dat we weten
of niets, en hop, naar de universiteit. Hetzelfde gebeurde
of de eigen selectie van hogescholen en
in mindere mate bij het hbo; ook havisten gaan massaal
universiteiten beter werkt.
doorstuderen op het hoogst mogelijk niveau.
Decentrale selectie mag al sinds 2000, ho-
16
gescholen en universiteiten zijn daar toen
Toverwoord
aarzelend mee begonnen. De laatste paar
Zo zitten vandaag de dag in de collegezalen van hogescho-
jaar heeft de eigen toelatingsprocedure een
len en universiteiten studenten met een zes en een hoog
enorme vlucht genomen. Inmiddels zit
uitvalrisico. Bij de opleidingen neemt de roep om selectie
maar liefst een derde van de universiteits-
toe. Er kwam een bindend studieadvies; de eindexamen-
studenten op een opleiding met een fixus,
eisen zijn verscherpt. Potentiële eerstejaars moeten zich
waarvan het overgrote deel een eigen
door een vragenlijst heen worstelen en krijgen een
selectie kent voor alle studenten; bij hoge-
matchingadvies over hun keuze: geschikt of ongeschikt
scholen gaat het om één op de tien.
– waar ze zich overigens niet aan hoeven te houden.
Voor de inspectie reden om waarschu-
Blijkbaar is dat toch allemaal niet genoeg. Politiek en op-
wende woorden te spreken. ‘Nu de loting
leidingen zetten samen zwaar in op een toelatingsexamen
met ingang van studiejaar 2017/18 wordt
hoger onderwijs. Meer dan cijfers, met eigen toetsen en
afgeschaft, wordt het belangrijker om een
interviews. Motivatie is het toverwoord.
Onderwijsblad09
9 mei 2015
1996 18%
2009
Geen OnderWijs
14%
10% 13%
DoorsTroom haVo
10%
56% 30%
DoorsTroom vwo
59%
Geen OnderWijs
16%
vwO
DoorsTroom haVo
3%
mbO
hbO
DoorsTroom vwo
een brief aan de Tweede Kamer: ‘Motivatie kan een rol spelen bij decentrale selectie en op die manier kan decentrale selectie bijdragen aan studiesucces.’ Hoezo? Is daar
78% 13%
71%
wO
Het leidt tot politieke cirkelredeneringen. Bussemaker in
4%
vwO
mbO
hbO
wO
Leerlingen zetten hoger in
enig bewijs voor? Nee, moest ook Bussemaker toegeven in
Stapelen neemt af, vooral bij havisten waar de keuze
dezelfde brief. Overtuigende wetenschappelijke onderbou-
voor vwo afnam van 13 naar 4 procent. Een groeiende
wing voor positieve effecten van selectie aan de poort is
groep vwo’ers neemt een tussenjaar. Maar het belang-
er nauwelijks. Een speurtocht daarnaar komt uit op twee
rijkste verschil tussen de examengeneratie van 1996
behoorlijke onderzoeken.
en die van 2009 is toch wel dat leerlingen steeds vaker
Bij de studie psychologie van de Universiteit van Amster-
doorstromen naar een vervolgopleiding die direct aan-
dam keken ze naar de effecten. Bij de eerstejaars zit een
sluit bij hun diploma en zelden meer een trapje lager.
mix van lotingstudenten en eigen selectie. Die selectie
Ging vroeger 30 procent van de vwo’ers naar het hbo,
bestond vooral uit een studietaak over de toekomstige
nu is dat 13 procent. Vroeger koos 10 procent van de
studie, zodat eerstejaars beter zicht kregen op niveau en
havisten voor mbo, nu nog maar 3 procent. De conclusie
inhoud van de opleiding. Degenen die de test haalden en
is simpel: leerlingen zetten met hun diploma hoger in op
werden toegelaten, vielen minder vaak uit dan de groep
de vervolgopleiding, ongeacht hun examencijfers.
die met loting binnenkwam. Maar bij degenen met gemiddeld een zeven of hoger op het eindexamen, verdween dat effect. Die zeven-plussers rolden sowieso soepel door de studie. Op de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzocht geneeskunde ongeveer hetzelfde. Ook daar scoren de geselecteerden beter: minder uitval, hogere cijfers en positievere beoordelingen van de co-schappen. Geselecteerde studenten gaan bovendien vaker naast hun medische opleiding een onderzoeksmaster doen. Oftewel: selectie werkt goed. Hier werd niet vergeleken met de studenten die door een achtplus automatisch waren toegelaten, die doen het namelijk sowieso prima. Cijfers gaan daarom zeker meetellen bij de eigen selectieprocedure, zegt de opleiding, maar van de minister mag dat niet het enige zijn. In Rotterdam keek men ook of de samenstelling van h
9 mei 2015
Onderwijsblad09
17
de studentenpopulatie veranderde. Komen
1. Alle opleidingen gaan selecteren
er minder allochtonen of kinderen van
Wie niet selecteert, krijgt op langere termijn de studen-
laagopgeleide ouders door de tests heen?
ten die nergens heen kunnen. Om dat te voorkomen zal
Dat effect doet zich nog niet voor en dat is
iedere hogeschool en universiteit bij alle studies een stop
hoopvol, zeggen de onderzoekers. Maar er
plus selectie invoeren. Dat kan, de opleiding bepaalt im-
is ook aarzeling, want misschien schrikt de
mers zelf het aantal beschikbare plaatsen.
eigen selectie bijvoorbeeld allochtonen wel af. Bovendien gaat het in het onderzoek
2. Een zeven wordt de nieuwe zes
van de Erasmus Universiteit om erg kleine
Cijfers van het eindexamen blijven waarschijnlijk meetel-
aantallen, dus hoe pakt dat uit bij eigen
len. Maar kijkend naar normen die een aantal bijzondere
selectie op grote schaal?
programma’s al gebruikt (Utrecht Law College, International Business Administration Rotterdam) bestaat er
Extra stressmoment
een grote kans dat gemiddeld een zeven de norm wordt
Samenvattend kun je zeggen dat bij leer-
voor toelating. Daarmee wordt de zes een onvoldoende.
lingen met een gemiddeld cijfer tussen
De waarde van het eindexamen voortgezet onderwijs
de zes en zeven selectie een positief effect
devalueert.
heeft. Zeker als je in de procedure zicht
Ook havisten gaan massaal doorstuderen op het hoogst mogelijk niveau
geeft op de lesstof en het niveau. Maar
3. Extra stress bij examenkandidaten
leerlingen met een gemiddeld cijfer boven
De decentrale selectie vindt nu plaats tussen 15 januari en
de zeven doen het prima. Moeten we al die
15 april. Precies in het toch al drukke examenjaar. Voor
leerlingen dan opzadelen met een extra
leerlingen wordt de motivatie- en testbatterij van hoge-
stressmoment in hun examenjaar? Moeten
school of universiteit belangrijker en stressvoller dan het
we van de hogescholen en universiteiten
eindexamen.
vragen dat ze alle aankomende eerstejaars door een peperdure selectiemolen halen?
4. De verschillen tussen scholen worden groter
En wat doen we dan met al die andere
Een selecte groep scholen zal succesvoller zijn in het
selectie-instrumenten, zoals het bindend
voorbereiden van hun leerlingen op de toetsen en mo-
studieadvies en matching. Blijven we die
tivatietests van het hoger onderwijs. Zoals in Engeland
ook gebruiken? Of stomen we gewoon
het particulier onderwijs hofleverancier is van Oxford en
door en komen we uiteindelijk uit bij een
Cambridge, zo zullen hier misschien gymnasia die rol krij-
toelatingsexamen hoger onderwijs? Daar
gen. Het gevecht om een plekje in die brugklassen wordt
koerst Bussemaker wel op af. Misschien
nog heviger.
moet het debat daarover opnieuw worden gevoerd. Want kijken we naar vergelijkbare
5. Sterkere sociale selectie door motivatietests
stelsels in het buitenland, dan staat ons
Jongeren uit de regio, uit lagere sociaaleconomische
het volgende te wachten:
milieus of allochtonen zullen meer moeite hebben de juiste codewoorden bij motivatietoetsen of -interviews te gebruiken voor toelating. Misschien springen bedrijven in dat gat en kun je voor een flink bedrag een trainingscursus voor het toelatingsexamen kopen. H
18
Onderwijsblad09
9 mei 2015
