Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
De Morvan Wandelen, Frankrijk
Samenstelling: Niels Kooyman Foto: Niels Kooyman
Korte impressie van het gebied De tocht Zwaarte Moeilijkheidsgraad Markering Verhard/onverhard Beste tijd Er naartoe Overnachten Eten, drinken en inkopen Uitrusting Cultuur Kaarten en gidsen
De feiten Activiteit: Wandelen Land: Frankrijk Het gebied: De Morvan vormt het bosrijke hart van Bourgondië, 50 km westelijk van Dijon. De zuidelijke Haut-Morvan is het meest geaccidenteerd, met een maximale hoogte van 901 m. De tocht: Vijf etappes van GRP Tour du Morvan, het zuidelijk deel van dit 230 km lange streekpad. De kortste etappe was 14,5 km, de langste 27,5 km. In vijf dagen legden we bijna 100 km af
Korte impressie van het gebied De Morvan is heuvelachtig en voor 45% bebost. Voor het overige is het landschap kleinschalig agrarisch. Kenmerkend zijn de door heggen begrensde weidepercelen met beken in de dalen. Dieren en planten houden blijkbaar ook van een beetje afwisseling: het barst er van de soorten. Alles bij elkaar bijzonder genoeg om te beschermen en in 1970 werd de status Parc Naturel Régional toegekend. De Morvan is schaars bevolkt, de dorpen zijn bescheiden van omvang. Het Franse platteland vergrijst en zo ook de Morvan, jongeren vinden elders werk en verlaten hun geboortestreek.
De tocht Vijf etappes van GRP Tour du Morvan, het zuidelijk deel van dit 230 kilometer lange streekpad. De kortste etappe was 14,5 kilometer, de langste 27,5 kilometer. In vijf dagen legden we bijna 100 kilometer af. De Tour de Morvan is een rondgaand en streekgebonden lange-afstands-wandelpad (GR), een Grande Randonnée Pays (GRP) in dit geval. De volledige route valt in 10 dagen te lopen. Wij liepen in vijf dagen een zuidelijke mini-tour en sneden af langs een officiële afkortingsroute tussen Bussy en Les Brenets. Er kan worden overnacht in B&B’s en gîtes d’étappes.
Zwaarte: Licht tot middelzwaar,
Pagina 1
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
lengte variërend van 4,5 tot 7 uur lopen. De route is grotendeels onverhard en nergens vlak. In gebied Gorges de la Canche (kloof) kruist de route driemaal een beek, zonder brug Moeilijkheidsgraad: Het landschap is heuvelachtig. Op de dag met het meeste hoogteverschil stijg en daal je ca. 500 m Markering: In beide richtingen goed gemarkeerd met roodgele GRP (Grande Randonnée Pays: streekpad) strepen Navigeren: Een topografische kaart is geen overbodige luxe. De topografische kaarten 2723ET en 2825OT waarop de GRP staat ingetekend zijn nodig om vooral op plaatsen waar de GRP de GR13 kruist en rond de afkortingsroute tussen Bussy en Les Brenets duidelijkheid te krijgen Er naartoe: Wij deden de reis per de auto (750 km vanaf Utrecht). Met de trein naar Luzy is ook een optie, 12 gemarkeerde km’s (officiële verbindingsroute) van/naar Larochemillay Beste tijd: Voorjaar en herfst, de natuur is dan op haar mooist en de accommodatie het rustigst Overnachten: Overnacht in B&B’s en gîtes d’étapes
Pagina 2
Zwaarte Licht tot middelzwaar, lengte variërend van 14,5 tot 27,5 km. De route is grotendeels onverhard en nergens vlak. Het merendeel van de route loopt over wandelpaden waarvan het karakter het beste kan worden omschreven als karrenspoor. Boeren maken ook gebruik van deze paden, vandaar. In gebied Gorges de la Canche (kloof) kruist de route drie maal een beek, zonder brug. Een redelijke conditie is vereist, maak vooraf wat lange wandelingen.
Moeilijkheidsgraad Door elke fitte persoon te volbrengen, er zijn geen obstakels. Bij het oversteken van de beek in Gorges de la Canche (kloof) zijn wandelstokken handig. Wij liepen zonder en gebruikten een flinke stok uit het bos. De markering is goed en levert geen hoofdbrekens en/of tijdverlies op. De Morvan is slechts heuvelachtig en het hoogste punt van de tocht is Mont Beuvray, 809 meter. Het laagste punt die dag is 325 meter, tijdens de etappe met het grootste hoogteverschil. Op de flanken van Mont Beuvray klimt het pad dan ook 2 kilometer lang vrij steil. De effectieve looptijd varieerde per dag van 4,5 tot 7 uur, pauzes niet meegerekend.
Markering In beide richtingen goed gemarkeerd met roodgele GRP (Grande Randonnée Pays: streekpad) strepen. De topografische kaarten 2723ET en 2825OT waarop de GRP staat ingetekend zijn desondanks nodig, vooral op plaatsen waar de GR13 kruist en rond de afkortingsroute tussen Bussy en Les Brenets. De afkortingsroute die wij gebruikten is een officiële ‘transversale’ en is net als de GRP gemarkeerd met roodgele strepen. De GR13 is, zoals gebruikelijk voor een GR, gemarkeerd met roodwitte strepen.
Verhard/onverhard Niet meer dan twintig procent van de route is verhard. Het gaat in dat geval meestal om asfaltwegen in of rondom dorpen. De onverharde paden hebben grotendeels keien en grind of bosbodem als ondergrond, soms gras.
Beste tijd Voorjaar en herfst, de natuur is dan op haar mooist en de accommodatie het rustigst.
Er naartoe Trein De meest ontspannen manier om in de Morvan te komen is per trein. En met 8,5 uur reistijd ook best snel (vanaf Utrecht). Vanaf het station in Luzy is een officiële liaison (aanlooproute) van 12 km gemarkeerd naar Larochemillay. Als je later weer vertrekt vanuit Luzy zul je die dus nogmaals moeten lopen, dat is minder. Een andere mogelijkheid is de route te verlaten bij Fétigny (zonder een ronde te maken) via de gemarkeerde liaison naar Saulieu. Om daar weer een trein naar huis te pakken. Een ticket Utrecht Centraal-Luzy is er vanaf € 146,- p.p. Deze treinreisinformatie mede afkomstig van ‘De Treinreiswinkel’. Dé specialist voor internationale treintickets, treinrondreizen en treinvakanties. Meer info of gelijk boeken? Check www.treinreiswinkel.nl of bel (071) 513 70 08. Auto De uitvalbasis van onze wandeling, Athez, is per auto binnen een dag te bereiken. De snelste route vanuit Utrecht gaat via Lille, Parijs en over de A6 langs Auxerre. De afstand van Utrecht naar Athez is 750 kilometer. Grotendeels over snelwegen, alleen het deel in de Morvan voert over provinciale wegen.
Pagina 2
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 3
Vliegtuig Dijon is het dichtstbijzijnde vliegveld, vanaf Schiphol met een overstap in Nantes of Toulouse te bereiken. De totale vluchtduur is zo’n 6 uur. Prijsniveau augustus 2011: vanaf € 362,- retour p.p.(economy, incl. belastingen), bij KLM en Air France. Info: www.vliegwinkel.nl en www.cheaptickets.nl. In Dijon kun je een auto huren, goedkoper is het reizen per trein naar Luzy (zo’n 60 km). Zie bij ‘met de trein’.
Overnachten In elke plaats waar een etappe begint/eindigt zijn B&B’s en/of gîtes d’étape. Suggesties voor accommodatie In Athez Gîte d’étape d’Athez, 71550 Athez ; beheerder Karine Genevois, T: (0033) 385827095, I:
[email protected] Een oud schoolgebouw dat door de gemeente ter beschikking wordt gesteld als gîte. Onbemand. In de grote keuken – met koelkast – kun je met twintig man tegelijk aan tafel. De slaapzalen zijn voorzien van stapelbedden, douches aanwezig. De kachel stond aan toen wij arriveerden. Er is geen restaurant in Athez, in het nabijgelegen Anost kun je terecht in Hôtel Restaurant Fortin: Le Bourg 71550 Anost, T: (0033) 385827088, I:
[email protected]. Je kunt er ook ontbijten. Dag 1 B&B Silver Rain, Le vieux Château 58430 Arleuf, T: (0033) 386788594, I: www.burgundyguesthouse.co.uk Een rustig gelegen en gastvrije B&B, de eigenaren zijn van oorsprong Engelstalig. Er werd voor ons gekookt. Dag 2 L’escargotìere L’Père Jean, 58370 Onlay, T: (0033) 386843744, I: www.simplementmorvan.fr Een herberg en restaurant aan het dorpsplein van Onlay. ‘s Zomers kunnen er slakken uit eigen kwekerij worden geserveerd. Klinkt niet uitnodigend? Wij waren er buiten het slakkenseizoen en aten er (ook) verukkelijk. Dag 3 Gîte d’etape Communal, Place de L’église 58370 Larochemillay, beheerder Melle Bretaudeau Sandrine, T: (0033) 386304765, I: www.gitelarochemillay.jimdo.com. Het oude raadhuis van Larochemillay, gelegen aan het rustige dorpsplein. Onbemand, maar een zeer comfortabel adres met losse bedden in ruime en lichte kamers. De keuken heeft een koelkast en magnetron. Voor het diner kun je eventueel ook terecht bij restaurant De la Tour, Le Bourg 58370 Larochemillay, T: (0033) 386304056. Dag 4 Gîte du Mont Beuvray, Le Bourg 58370 Glux-en-Glenne, T: (0033) 960094604, I: www.au-gite-du-mont-beavray.com Zeer gastvrije, bemande gîte. De kamers met eigen badkamer hebben het comfort en de kwaliteit van een goed hotel. ’s Avonds werd voor ons in de gîte gekookt maar in Glux-en-Glenne is ook een restaurant: La Petite Auberge, Le Bourg 58370, T: (0033) 386304056. Dag 5 Zie “In Athez”.
Pagina 3
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 4
Eten, drinken en inkopen Onderweg zijn er zeer spaarzaam horecagelegenheden of winkels, in de dorpen waar je overnacht is het zaak levensmiddelen voor de lunch (brood) in te slaan. En zorg voor een drinkfles die je vooraf vult. Bakkers zijn er in: Anost, op zon- en maandagen gesloten Arleuf, op zon- en maandagen gesloten Larochemillay, ’s ochtends geopend maar niet op zon- en woensdagen Onlay, op dinsdag en vrijdag komt rond 9.30 uur een ventende bakker door het dorp Horeca vind je tijdens het wandelen bij meertje Moulin des Morvan (dag 2), het nogal smoezelige café Le Petit Pecheur. In Villapourçon is een café-restaurant en bij het Bibracte museum op Mont Beuvray is een prima café, in Gallische stijl. In de plaatsen waar wij overnachtten zijn restaurants, wij aten in de B&B’s of gîtes. Bij de onbemande gîte van Larochemillay kun je vooraf proviand bestellen, voor de gîte van Athez zul je inkopen moeten doen in Anost. Er is daar een winkel met levensmiddelen, groente en fruit (geldt overigens ook voor Larochemillay). De gîte van Glux-enGlenne is bemand, we zagen er geen bakker of andere winkel. Een lunchpakket kochten we bij de gîte.
Uitrusting De normale uitrusting voor een dag wandelen in heuvelachtig terrein volstaat. Een niet al te kleine dagrugzak is nodig voor het dragen van kleding voor een aantal dagen, toiletgerij en een drinkfles. Regenkleding mag niet ontbreken, de Morvan is zeker niet het droogste deel van Frankrijk. Soms regenachtig dus, maar houd ook rekening met warm en zonnig weer: crème tegen zonnebrand, een zonnebril en petje. De ondergrond is vaak ongelijk en soms stenig, zorg voor stevige schoenen. Zie ook de paklijsten op www.oppad.nl Een gsm telefoon is vanzelfsprekend handig om contact op te nemen met restaurants en overnachtingadressen. Maar ook in noodgevallen: het alarmnummer in Frankrijk is 112, het ANWB-alarmnummer is 0031 88 2692 888 (vanuit Frankrijk).
Cultuur Wie na het wandelen nog tijd over heeft kan een bezoek brengen aan de stad Autun, dat juist ten oosten van de gelopen route ligt. Het is een kleine maar gezellige stad met 18.000 inwoners. Het oude stadshart ligt op een helling, aan de oever van de rivier Arroux. Rondom de kathedraal is het een wirwar van straten en steegjes, tussen historische vakwerkhuizen. Autun werd vlak voor de jaartelling gesticht door de Romeinse keizer Augustus en moest de taak van handelscentrum Bibracte, op Mont Beuvray, overnemen. De Romeinen verdwenen na enkele eeuwen maar hun invloed is nog altijd zichtbaar in de huidige stad. Het voor een deel gerestaureerde Théâtre Romain is daar een voorbeeld van, het openluchttheater kon in die tijd 15.000 bezoekers huisvesten.
Kaarten en gidsen Kaarten IGN Top25 La Carte de Randonnée, 2825 OT Mont Beuvray; een door het Institut Geographique National uitgegeven topografische kaart, www.ign.fr; schaal 1:25.000; GRP Tour du Morvan is ingetekend, het zuidelijk deel van de gelopen route; € 11,95. IGN Top25, La Carte de Randonnée, 2723 ET Château-Chinon; een door het Institut Geographique National uitgegeven topografische kaart, www.ign.fr; schaal 1:25.000; GRP Tour du Morvan is ingetekend, het noordelijk deel van de gelopen route; € 11,95. IGN Top25, La Carte de Randonnéé, 2823 Saulieu; een door het Institut Geographique National uitgegeven topografische kaart, www.ign.fr; schaal 1:25.000; € 11,95.
Pagina 4
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 5
IGN Top100, Nevers Autun, schaal 1:100.000; een door het Institut Geographique National uitgegeven topografische overzichtskaart, www.ign.fr overzichtskaart; € 6,95. Frankrijk 2011, Toeristische Wegenatlas; uitgave van Michelin; atlas in ringband met duidelijke kaarten van geheel Frankrijk inclusief plattegronden van de grote steden; schaal 1:200.000; € 19,95. Wegenkaart Frankrijk 6: Bourgondië; een door de ANWB uitgegeven autokaart; schaal 1:300.000; overzichtskaart van de streek Bourgondië; € 7,95. Gidsen Bij het plannen van de tocht is de gids ‘Tour du Morvan’ (Topoguides Réf. 032) van FF-Randonnée handig. Met informatie over de etappes, logies, horeca en winkels; op zwart-wit kaartjes is de route ingetekend. De gids is moeizaam verkrijgbaar, het lijkt erop dat de voorraden uit 2006 uitverkocht zijn. Er komt een herdruk, maar niet duidelijk wanneer. Wij bestelden het desondanks bij Bever, www.bever.nl. Franstalig, € 18,50. Guide FRRP, Traversée du Morvan GR 13/131 : Parc Naturel du Morvan. Dit boekt is momenteel in herdruk. Chamina 116; Balades et randonnées Le Morvan; boekje met dagwandelingen in de Morvan; € 18,75. Bourgondië Champagne, ANWB Goud serie; uitgave van ANWB Media; een compacte maar toch informatieve reisgids, inclusief overzichtskaart. Sober, no-nonsense zonder veel illustraties; € 19,95. Bourgondië, Trotter serie; uitgave van Lannoo. Veel informatie over lokale cultuur en bezienswaardigheden. De horeca adressen zijn getest en op een kaartje aangeduid. Nederlandstalig, € 19,95. De kaarten en gidsen zijn doorgaans verkrijgbaar bij de gespecialiseerde reisboekhandel. Bronnen: Geografische Boekhandel Pied à Terre, Overtoom 135137, 1054 HG Amsterdam, tel. (020) 627 44 55,
[email protected]; www.piedaterre.nl. Zie ook: www.reisboekhandel.nl voor een winkel bij jou in de buurt.
Adressen en sites Frans Bureau voor Toerisme, Prinsengracht 760, 1017 KX Amsterdam; telefoon (020) 53 50 012; www.franceguide.com I: www.bourgondie-toerisme.com: Informatie over de streek Bourgondië, de cultuur, feiten over landschapspark Morvan, de wandelroutes en alle accommodatie; in het Nederlands. I: www.tourisme.parcdumorvan.org: Website t.b.v. het plannen van een toeristisch verblijf; in het Frans en Engels. I: www.parcdumorvan.org: Website van het landschapspark, Parc Naturel Régional Morvan, alleen in het Frans. I: www.mijnfrankrijkgids.nl: 22 Frankrijk-gidsen en meer dan 500 Frankrijk-tips Weersverwachting: www.wunderground.com ANWB Alarmcentrale: telefoon +31 88 2692 888 ANWB steunpunt, Parc des Tuileries, 69760 Limonest; telefoon 04 72171212 (vanuit Frankrijk, dag en nacht bereikbaar)
Dag tot dag routebeschrijving n.b. De benodigde tijd is kale looptijd, dus zonder pauzes. Dag 1: Athez - Arleuf Afstand:18,5 km Tijd: ca. 5 uur Deze etappe is de officiële verbindingsroute (liaison) waarmee we van de Tour du Morvan (afgekort TdM) een mini-tour maken. Je dient daarvoor de oostelijke route van de rondgaande Tour du Morvan in Athez te verlaten en af te snijden naar Les Pagina 5
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 6
Brenets, waar je weer op de route aansluit maar dan westelijk. In het uitgestorven gehucht Athez, net na het verlaten van de gîte, is het even opletten als de TdM rechts af slaat en je rechtdoor de markering van de GR13 naar Bussy moet volgen. In Bussy sla je linksaf naar de laision en verlaat je de GR13 weer. Was het landschap net nog een afwisseling van open beekdalen en bosschages in de bewoonde wereld, vanaf nu heerst volledige stilte in het uitgestrekte bos tussen Bussy en Les Brenets. In de eerste 2 km stijgt het pad naar 700 meter hoogte (vanaf 550 m). Na 2,5 km bos is er een kruispunt van gemarkeerde wandelwegen, volg de liaison in noordelijke richting. Eenmaal in Brenets sluit je weer aan op de TdM. Het blijft bosrijk maar dit is weer bewoond gebied. Sla in Les Petits af naar Arleuf, een dorp van enige omvang waar je inkopen kunt doen. Dag 2: Arleuf - Onlay Afstand: 17,5 km Tijd: ca. 5 uur Deze dag staat in het teken van stijgen en dalen, over stenige paden door de heuvels. In een meer open landschap dan gisteren, met zo nu en dan fraaie uitzichten over heggenlandschap. Loop vanuit Arleuf richting Les Rollots, daar linksaf op de TdM. Net voorbij Fâchin voert de route door een bijzonder bos van hulstbomen. De laatste kilometers loop je over de rug van een lange helling. Waar de rug eindigt daal je af naar Onlay, de eindbestemming vandaag. De herberg L’Père Jean, gelegen aan het dorpsplein, is tevens een uitstekend restaurant. Dag 3: Onlay - Larochemillay Afstand: 20,5 km Tijd: ca. 6 uur De meest bewoonde etappe, door kneuterige dorpen en een agrarisch landschap. En over boerenerven met een hond. Tevens de etappe door het meest open landschap, alleen de laatste kilometers zijn bebost. Onderweg in Villapourçon is er wellicht gelegenheid om een café of winkel aan te doen maar reken hier niet op. In Onlay vent ‘s ochtends rond 9.30 uur 2 maal per week een bakker. Tref je die niet of ben je dan al vertrokken, koop dan brood bij de herbergier in Onlay. Let op de bijzondere weidepaaltjes net na Villapourçon. Na het gehucht Dragne kun je rechts een waterval bezoeken (1 km extra), misschien een fraaie plek voor de lunch. In Le Foudon slaat de GR13 af, blijf de zuidelijke richting volgen. De laatste loodjes wegen het zwaarst: net als de etappe er zo’n beetje op zit volgt nog een steile klim naar Larochemillay dat op een heuvel is gelegen. De onbemande gîte d’étape ligt aan de overkant van het dorpsplein van waar je het dorp binnen komt. Dag 4: Larochemillay - Glux-en-Glenne Afstand: 14,5 km Tijd: ca. 4,5 uur Loop voor je vertrek uit Larochemilllay langs de bakker, of plan een lunch op Mont Beuvray. Want daar gaat de klim deze ochtend naar toe. Op deze beboste mega-heuvel ligt de Gallische ruïne Bibracte en er is een museum met een café. De klim is stevig maar gelukkig begint de dag met een afdaling van de heuvel waarop Larochemilay ligt. En met wat eerste prettige kilometers door een beekdal. Blijf bij Machefer het asfaltweggetje volgen waar de GR13 afslaat. En verlaat 3 km verder bij Montvernot rechts het asfalt waar de GR13 links afbuigt. De klim gaat nu echt beginnen. Op de top ligt links van de weg de ruïne, volg voor het museum de dalende weg. Na een eventueel bezoek aan het museum moet je 500 m terug naar boven om de TdM op te pikken en aan een prettige afdaling door een beukenbos te kunnen beginnen. Het is rond het museum een wirwar van wandelpaden, let er in ieder geval op dat je richting l’Echenault loopt. Ga voorbij dit gehucht linksaf op een pad door weilanden en houdt na 200 m rechts aan om op de TdM bij de gîte in Glux-en-Glenne te komen. De GR13 gaat hier links. Houd in Glux-en-Glenne links aan, de gîte d’étape ligt op 200 m van het dorpsplein. Pagina 6
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 7
Dag 5: Glux-en-Glenne - Athez Afstand: 27,5 km Tijd: ca. 7 uur De langste etappe en daardoor pittig. Er is onderweg geen gelegenheid om proviand in te slaan, koop een lunchpakket bij de gîte. De eerste kilometers gaan weer door het bekende afwisselende landschap: heuvelachtige landerijen afgewisseld met bosschages. Na het plaatsje Le Crot au Meunier is het gedaan met open landschap, en gaat de TdM door een groot bosgebied. Na 3 km bos kom je bij een asfaltweg langs een meertje en ben je vlakbij de beloning van vandaag: het doorkruisen van natuurgebied Gorges de la Canche, een beekdal met steile rotswanden. Neem na een stuwdam rechts een pad dat de kloof in leidt. De beek in de kloof moet drie maal worden overgestoken, gebruik een grote stok voor je balans (bij gebrek aan telescoopstokken) als het water hoog staat en de beek breed is. Bij de derde oversteek verlaat de TdM de kloof, in de richting van het gehucht La Verrerie. Lijkt de beek je te gevaarlijk – dat kan het geval zijn bij het openen van de dam – loop dan over de weg naar La Verrerie (1 km extra). Ga in Roussilon-en-Morvan linksaf en na een 2,5 km weer links waar TdM en GR13 opsplitsen. Vanaf daar is het nog 2 km naar de gîte in Athez, het begin van de eerste etappe.
Pagina 7
De Morvan
Praktische informatie bij het artikel ‘Groene Hart van Bourgondië’, Op Pad 7 - 2011
Pagina 8
Pagina 8
