wandelen buiten de binnenstad van utrecht
rd
e ve
rn
dru Gegarandeerd Onregelmatig
de
k
x– m et vi neng w an de li
ieuw
de
Kees Volkers en Anton Rosmüller
start
Weerdbrug of NS-station Terwijde
13 Oude Rijnpad
In de voetsporen historisch geografisch van de Oude Rijn het nu met toen verweven het toen in het nu verstild
einde
Weerdbrug of
lengte
14 + 2 km
route
Station Utrecht Centraal
NS-station Terwijde
Oog in Al
Den Hommel Brug A’dam Rijnkanaal Park Voorn Groenedijkje (Hoge Woerd) Parkwijk Station Terwijde Maximapark Alendorp Vleuten
154 | 155
de wandeling
Tijdens deze wandeling door het nieuwe stadsdeel Leidsche Rijn gaan we op zoek naar de oorspronkelijke loop van de Oude Rijn. Zo blijven we dicht bij de historie in dit moderne woongebied. Uiteraard komen we op ons pad ook de Romeinen tegen, die langs de Oude Rijn gelegerd waren. Daartoe is een verkorte route opgenomen die langs de Hoge Woerd loopt. Hier was een Romeinse legerplaats, waar veel opgravingen zijn gedaan. De korte route maakt het bovendien mogelijk om een wandeling in een lus te maken, die begint en eindigt bij NS-station Terwijde. De route in lijn eindigt in het dorpscentrum van Vleuten, niet ver van NS-station Vleuten. Straffe wandelaars kunnen eventueel doorlopen tot kasteel Den Ham (1km) en daar de Oude Rijn volgen tot Harmelen (5km), of afslaan naar kasteeldorp Haarzuilens (2km).
De Oude Rijn
werd dit proces sterk bevorderd. De bisschop
In de tijd van de Romeinen meanderde
van Utrecht legde in 1122 een dam aan bij
de Rijn nog in haar volle glorie door de
Wijk bij Duurstede, waardoor de Rijn in onze
provincie Utrecht. Zij vormde de noordgrens
provincie degradeerde tot een bescheiden
van het Romeinse Rijk en werd bewaakt
stroompje. Dit stroompje, de huidige Kromme
door Romeinse forten en wachttorens, die
Rijn, vertakte zich bij Utrecht nog eens in de
onderling waren verbonden door een kunstig
Vecht en de Oude Rijn. In de eeuwen daarna
aangelegde weg. De restanten daarvan,
werden tussen Utrecht en Harmelen tal van
alsmede van Romeinse schepen die over de
weteringen gegraven die de functie van de
Rijn voeren, zijn in grote getalen aangetroffen
rivier als afwatering en vaarweg overnamen.
in de Utrechtse bodem. Van die machtige rivier is in dit gebied
Hollandse rivier
niet veel meer over. Een aantal factoren
De Vecht was voor Utrecht veel belangrijker
is daarvoor verantwoordelijk geweest.
dan de Oude Rijn. Niet alleen als handelsroute
Op de eerste plaats een natuurlijk proces,
naar Muiden en Amsterdam, maar ook om
waarbij de afvoer van het Rijnwater zich
politieke redenen. De Vecht was tot de
steeds meer verplaatste naar de Lek en
monding bij Muiden een echte Utrechtse rivier,
de Waal. Dit speelde zich al in de vroege
de Oude Rijn grotendeels een Hollandse rivier.
Middeleeuwen af. Door menselijk ingrijpen
Holland, dat beducht was voor wateroverlast, verbood Utrecht af te wateren op de Oude Rijn. De Utrechtse venen moesten daarom afwateren op de Vecht, via speciaal gegraven weteringen, zoals de Heicop en de Bijleveld. De Oude Rijn verdween daardoor bijna letterlijk van de kaart. Dat gold het meest voor het gedeelte tussen Utrecht en Vleuten. Zo werd hier al in de 12e eeuw de Vleutense Wetering gegraven die een rechtstreekse verbinding met Utrecht vormde. De sterk meanderende Rijnbedding begon hierna te verlanden, tot ze uiteindelijk niet meer was dan een sloot, die als historische perceelscheiding overigens wel in stand werd gehouden. Tot voor kort was de loop van de Oude Rijn op de kaart nog goed te volgen
13
oude rijnpad
aan de hand van kronkelende watertjes
Rijn was onderdeel van het 17e-eeuwse
en vreemde kavelpatronen in een verder
‘snelwegennet’, dat gevormd werd door
rationeel ontginningslandschap.
het Holland-Friese trekvaartenstelsel. De Vleutense Wetering was vooral van lokaal
Stroomrichting
belang. De omgeving van Vleuten gold eeuwen
Vanaf Vleuten is de oorspronkelijke rivier
lang als de groentetuin van Utrecht en de
beter bewaard gebleven, zij het in afgeslankte
tuinders voeren hun producten per vlet naar
vorm. Hier bleef de rivier haar functie als
de Utrechtse markt.
afwatering en vaarweg behouden. De waterhuishouding was echter buitengewoon
Ridderhofstede
ingewikkeld in dit gebied, waarbij conflicten
De sporen van de Oude Rijn zijn binnen de
tussen Utrecht en Holland voortdurend op de
bebouwde kom van Utrecht verdwenen. Nog
loer lagen. Door het aanleggen van dammen
steeds kibbelen historici over de exacte loop
moest de afwatering in goede banen worden
van de Rijn voor 1122. De bocht in de Leidsche
geleid. Delen van de Oude Rijn werden
Rijn bij Oog in Al is het eerste gedeelte dat
opgenomen in de Heicop en de Bijleveld,
vrijwel zeker teruggaat op de oude Rijnloop.
waarbij zelfs de stroomrichting van het water
De Leidsche Rijn verlaat Utrecht ter hoogte
werd veranderd.
van het Amsterdam-Rijnkanaal, dat wordt
In 1664 werd een nieuwe, brede vaarweg
gekruist middels twee sluizen. Hierna, bij Park
geopend tussen Utrecht en Harmelen,
Voorn, kronkelde de oorspronkelijke Oude
compleet met jaagpad: de Leidsche Rijn
Rijn naar het noorden. In park Voorn is zij niet
of Leidsche Vaart. Deels ging het om een
meer dan een bijna dichtgegroeide sloot. In
upgrading van een bestaande wetering. Deze
het park, dat helaas niet toegankelijk is, ligt
moderne trekvaart gaf Utrecht eindelijk
een waterpartij met de resten van het Huis te
een goede verbinding met Holland. Bij
Voorn, een oude ridderhofstede, die gelegen
Harmelen sluit de Leidsche Rijn weer aan op
was aan de Oude Rijn. Op de stroomrug van
de oorspronkelijke Oude Rijn en stroomt zij
de Oude Rijn lagen verscheidene van deze
Hollands grondgebied binnen. De Leidsche
versterkte huizen.
156 | 157
Vikingrijn
Dat heeft men wel geprobeerd
Rijnkronkel, die helaas is
De bouw van de nieuwe wijk
in het gedeelte tussen station
verdwenen. Hierna loopt de
Leidsche Rijn heeft grote
Terwijde en Vleuten en dan
Oude Rijn via enkele fraaie
gevolgen gehad voor de oude
met name in het Maximapark.
meanders richting Harmelen,
Rijnloop. Tussen Park Voorn en
Hier is de oude Rijnbedding
waar zij zich via een stuw
station Terwijde zijn delen van
opnieuw uitgegraven en deze
weer samenvoegt met de
de rivier totaal verdwenen,
MAARSSEN
Leidsche Rijn.
kronkelt nu als ‘Vikingrijn’
andere delen zijn opgenomen
door het nog in aanleg zijnde
in de stedenbouwkundige
park. De bedoeling is dat het
opzet. Op sommige punten
parktracé straks met kano of
Tussen de Groenedijk
zien we een sierlijke oude
roeiboot te bevaren is.
en Alendorp is een korte
riviermeander terug als
Uiteindelijk zal de Vikingrijn
route opgenomen via de
een trapeziumvormige
weer aansluiten op de Oude
Hoge Woerd. Hier lag rond
waterpartij. Het is jammer
Rijn in Vleuten. Hier stroomt
het jaar 200 een Romeins
dat men er niet voor gekozen
de rivier achter de huizen
castellum. In dit gebied zijn
heeft om de oorspronkelijke
langs in de richting van de
zeer veel archeologische
rivierloop in zijn geheel in de
schilderachtige toren van Den
vondsten gedaan. Er is een
stedenbouw van Leidsche Rijn
Ham. Deze ridderhofstede
tijdelijk informatiecentrum.
mee te nemen.
was gelegen in een grillige
Momenteel werkt men
HAARRIJNSE PLAS
N 230
Korte variant: Castellumroute
OUD ZUILEN
AM
ST
ER D
AM
-R
IJN
KA N
AA L
UR
AN IU M KA
NA AL
MESONHAVEN O AT G WE OM
PROT
VLEUTEN
TERWIJDE
16 15
9
START MAXIMAPARK
8
HET ZAND
10
7 11 14
6
DE HOGE WEIDE
12 13
5
LEIDSCHE RIJN
VELDHUIZEN
DE MEERN
13
oude rijnpad
hier aan een replica van het castellum, dat als bezoekerscentrum zal gaan dienen. Het castellum lag aan een waterloop, die pal ten westen van het fort liep en iets noordelijker in de Rijn uitkwam. Waarschijnlijk ging het om een fossiele waterloop OUD ZUILEN die door de Romeinen was
De Oude Rijn bij Vleuten
uitgediept en ook als haven dienst deed. HT VEC
AM
AM
-R
IJN
KA N
AA L
Lusvariant: Rondje vanaf
station Terwijde (kijkpunt
Bij het splitsingspunt op de
station Terwijde (8 km)
9) tot Alendorp (kijkpunt
Groenedijk (ter hoogte van nr
Voor een rondje Leidsche
36) pikt u de hoofdroute weer 14). Vanaf dit punt looptOVERVECHT NOORD
Rijn met als begin- en
u de Castellumroute in
eindpunt station Terwijde
tegenovergestelde richting
volgt u de hoofdroute vanaf
(zie beschrijving korte route).
op richting station Terwijde.
UR
AN IU M KA
NA AL
ZUILEN
MESONHAVEN O AT G WE OM
PROTONHAVEN
JULIANA PARK KERNHAVEN
ONDIEP TUINWIJK
ENERGIEHAVEN INDUSTRI
EHAVEN
MAJELLA PARK
START AL DA
N TU SE
L NE
A2 M ER W
DE HOGE WEIDE
LOMBOK ED EK AN
AA
CENTRUM W ES PL TEI N
ER D
L RIJNKANAA AMSTERDAM-
ST
L
OOG IN AL
5
3 4
2
1
KANALENEILAND
158 | 159 RIVIERENWIJK
Start: Weerdbrug7-14. Voor
Water aan linkerhand
Op gegeven moment ver-
het eerste deel van deze
houden, eerste straat rechts
smalt het water weer tot
wandeling verwijzen we naar
(Burg. Verderlaan) uitlopen.
een sloot en maakt het dijkje
route 4: Het kanalenpad. Zie
Rechts is te zien hoe het
een lichte knik naar links. De
pagina 56 tot 59
grootste deel van Park Voorn
Oude Rijn meanderde ooit
in een bedrijventerrein is
naar rechts, maar is hier ver-
veranderd. Aan het einde
dwenen.
Vlak voor brug links fietspad op, bij haarspeldbocht1
rechtsaf langs bushalte en
rechts omhoog de brug over.
dan oversteken en links de
Verkorte route:
Aan overzijde fietspad blijven
Groenedijk inslaan5. De Oude
Voor de korte route via Hoge
volgen, buigt naar rechts
Rijn loopt hier rechts achter
Woerd hier rechtdoor Groene-
langs aluminium-fabriek,
de huizen langs en is hier op-
dijk blijven volgen tot het
daarna rechtsaf afdalen tot
vallend breed. De Groenedijk
einde (huisnummers lopen af
aan de sluis2. Linksaf onder
en de Oude Rijn zijn hier in de
tot nr 2). Vlak na het kruisen
viaduct, water blijven volgen.
nieuwbouw opgenomen. Er
van een brede verkeersweg
We zijn weer terug op de oude
liggen hier meerdere bruggen
(Langerakbaan), ziet u rechts
Leidschestraatweg. Rechts
zodat we het water ook van
achter het SKON-gebouw de
ligt Park Voorn3. Bij stenen
de andere zijde kunnen bekij-
grijze loods staan van brou-
boogbrug (Stadsdambrug4)
ken (Rozemarijnsingel).
werij en proeflokaal Maxi-
water oversteken; naast de grote villa is het hek dat toegang geeft tot Park Voorn. Helaas is het park niet openbaar toegankelijk.
1
2
3
Sluis Bij de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal in de jaren 1930 zijn aan beide zijden van
Park Voorn
Limespaal
de kruising met de Leidsche
Restant van de parkaanleg
De Oude Rijn vormde de grens
Rijn sluizen met sluiswachters-
rond Huis Voorn. Van de
van het Romeinse Rijk (‘limes’).
woning gebouwd.
ridderhofstede zijn nog de
Sinds kort is deze grens in de
slotgracht en twee duiven-
hele provincie aangegeven
torens te zien. De villa bij de
met stenen ‘limespalen’. Bij
entree (zie kijkpunt 4) is in
de bouw van Leidsche Rijn
1873 gebouwd. In het park
zijn veel Romeinse resten
is de Oude Rijn nog als sloot
gevonden.
aanwezig.
13
oude rijnpad
mus12. De Groenedijk eindigt
rotonde naar rechts overste-
over in de Melissekade, die
iets verder op een kruising
ken. Dan voorbij een huizen-
even verderop een scherpe
met een oranje wegwijzer en
blok het eerste asfaltweggetje
knik naar rechts maakt6.
een replica van een Romeinse
links (Alendorperweg). Dit
Melissekade helemaal uit-
grenspaal. Rechtdoor lopen.
historische weggetje aflopen
lopen, aan het eind linksaf om
Na ongeveer 50 meter rechtsaf
tot voorbij de grote boerderij
de school heen (Maartvlinder),
door een houten hek (pas op:
Alendorp14. Hier pikken we de
rechts sloot over en meteen
herinrichting, in 2015 klaar)
hoofdroute weer op.
links fietspad op (Wessel
dat toegang geeft tot een boomgaard met Romeinse
Couzijnstraat). De Oude Rijn Vervolg hoofdroute
is hier verdwenen en is nu een
resten13. Door de boomgaard
Rechtsaf vóór huisnr 36
groenstrook. Verderop rechts
loopt een stukje van de oude
fiets-/voetpad inslaan langs
ligt een bloemrijk parkje met
Romeinse limesweg. Iets voor-
uitspanning De Hoge Weide.
schraalgrasland op de plaats
bij een hek bij een wachttoren
Dan stukje naar links en
van de oude bedding. Na ruim
komt u op een brede weg.
bij winkelcentrum rechtsaf
100 meter schuin linksaf (Her-
Daar linksaf en dan vóór de
(Scharleistraat). Deze gaat
melijnvlinderdijk) en na 25
4
5
Groenedijk(je)
Stadsdambrug De Stadsdam was een van de
getrokken met behulp van
Middeleeuwse kade waar de
dammen in de Leidsche Rijn
houten rollen. Rond 1640
Oude Rijn achter de huizen
om de Utrechts/Hollandse
werd deze vervangen door
langs loopt.
waterhuishouding te controle-
een schutsluis, die in 1951 is
ren. De dam had een overtoom:
geruimd.
schuiten werden er overheen
160 | 161
meter weer naar links tussen
kel maakt, die in zijn geheel
lijke richting, aldus de mean-
paaltjes door (Vuurvlinder-
in de nieuwbouw is gehand-
der van de Oude Rijn volgend.
singel). Het water rechts met
haafd7. We volgen deze singel
de bruggetjes is de Oude Rijn,
die aan het eind een scherpe
in Jan Wolkerssingel, waar we
die hier een opvallende kron-
lus maakt, terug in noorde-
de Oude Rijn naar links af zien
6
7
Vuurvlindersingel gaat over
8
Grauwaart Voormalig schiereiland (in Melissekade
Utrecht waard of weerd ge-
Voormalige Rijnmeander
noemd) in een scherpe lus van
Boerderij Den Hoet
is hier vergraven tot een
de Oude Rijn, die hier als singel
Het eilandje naast de
trapeziumvorm.
bewaard is gebleven
monumentale boerderij geeft de plek aan waar het stenen huis van Den Hoet ooit stond. Dit huis is nooit tot ridderhofstede verheven. Vanaf Den Hoet werd de Vleutense Wetering gegraven naar Utrecht en verloor de Oude Rijn ten oosten van Den Hoet zijn functie.
13
oude rijnpad
buigen door een klein wei-
van een schuin spoorviaduct
gebleven als scheiding tus-
landje. We volgen het voetpad
direct vóór een wit gebouw
sen de weg en woonperceel.
langs het water en komen dan
linksaf (Menno ter Braak-
De oudere bebouwing vertelt
uit op de oude Utrechtseweg
straat). Aan het eind rechtsaf
dat we hier een historische
(nu Vleutensebaan) en pikken
buigen (Verlengde Vleutense-
weg volgen. De weg meandert
de Oude Rijn links ter hoogte
weg, gaat over in Verlengde
weer naar rechts en na het
van de oude boerderij Den
Utrechtseweg). De bocht
kruisen van ’t Zand komen we
Hoet weer op8.
verraadt de loop van de Oude
uit bij NS-station Terwijde9.
We volgen de Vleutensebaan en slaan na het passeren
9
Rijn. Slechts hier en daar is nog een stukje water bewaard
10
Station Terwijde De halte werd geopend in 2003, het stationsgebouw in 2007.
Maximapark Groot multifunctioneel park,
uitgegraven, zij het niet altijd
deels nog in aanleg, waar de
precies volgens het oude tracé.
Oude Rijn een belangrijke rol
De Oude Rijn is hier Vikingrijn
in moet spelen. Delen van de
gedoopt.
Oude Rijn zijn opnieuw
162 | 163
Rondje Terwijde: Voor een rondje Leidsche Rijn met als begin- en eindpunt station Terwijde volgt u de hoofdroute vanaf station Terwijde9 tot Alendorp14. Vanaf dit punt loopt u de Castellumroute in tegenovergestelde richting. Bij het splitsingspunt op de Groenedijk (ter hoogte van nr 36) pikt u de hoofdroute weer op en komt u weer terug bij station Terwijde. We houden het station aan onze rechterhand. Na een kinderdagverblijf buigt de Utrechtseweg weer naar links en hier komt de Oude Rijn weer tevoorschijn, overspannen door stenen bruggetjes. De ooit zo drukke Utrechtseweg is hier volkomen verstild. De Oude Rijn verdwijnt even
11
12
Trekpontje Pontje met zelfbediening om de Vikingrijn over te steken.
Maximus Nieuwe bierbrouwerij en proeflokaal, sinds 2010.
13
oude rijnpad
later achter de huizen langs.
inslaan. Na huisnr 10 slaan we
naar links loopt langs het
Bij de kruising slaan we links-
rechstaf ‘Het Lint’ op: een au-
parkrestaurant ‘Anafora’.
af de brede Parkzichtlaan op,
tovrije baan voor wandelaars,
Daarna rechtsaf opnieuw
die verderop de Oude
fietsers, skaters en joggers die
‘Het Lint’ op. De Oude Rijn is
Rijn kruist. Rechts stroomt
door het Maximapark slingert.
hier opnieuw uitgegraven, het
de Oude Rijn het Maxima-
Rivier zien we links van ons
oude tracé liep pal langs de
park binnen10. Vóór de brug
weer opduiken. Na kruisen
verderop gelegen Alendorper-
rechtsaf en pad met de witte
van de rivier rechtsaf voetpad
weg. De meander die hierna
pergola’s langs het water
nemen door de Japanse tuin
volgt is ook nieuw, want de
volgen. Na ca. 300 meter met
om de rivier te volgen, die
rivier liep oorspronkelijk pal
trekpontje water oversteken11.
hier met een grote bocht weer
langs de huizen aan de Euro-
Pad aan overzijde komt uit op Alendorperweg14. De korte route via Hoge Woerd sluit hier weer aan op de hoofdroute Rechtsaf tot bruggetje over de Alendorper Wetering, vervolgens linksaf Esdoornlaan
13
14
Castellum Hoge Woerd Op de kunstmatige hoogte links van de route heeft tot in de 4e eeuw een Romeins castellum gelegen. Ook zijn hier restanten van een badhuis,
Alendorp
een haven en een grafveld
Alendorp is een oude buurt-
gevonden. In de boomgaard
schap waar vroeger veel tuin-
rechts kunt u een stukje over
ders woonden. De Oude Rijn
de oude Romeinse weg lopen.
heet hier Alendorper Wetering.
In 2015 wordt hier museum en
Hoeve Alendorp (Alendorper-
infocentrum Castellum Hoge
weg 48) is een monumentale
Woerd geopend.
boerderij uit 1911 met karakteristieke wagenschuur.
164 | 165
paweg. We volgen het water
De rivier loopt nu met een
volgt. Fraai stroomt deze
aan de linkeroever via ‘Het
fraaie bocht de kern Vleuten
langs het plantsoen tegenover
Lint’. Na het viaduct is de
binnen. We kunnen de rivier
de RK kerk. In Vleuten zelf
Oude Rijn verdwenen. Even
volgen via het naastliggende
loopt het water grotendeels
verderop na het spoorwegvia-
pad (Willibrordpad). Dat gaat
achter de huizen langs. Na
duct komt de Oude Rijn weer
over in de Pastoor Ohllaan,
Pastoor Ohllaan 29 nemen
tevoorschijn.
die de bocht van de rivier
we het doorsteekje links en
15
De Brouwerij In deze 16e-eeuwse herberg was tot ca. 1880 een brouwerij gevestigd. De brouwer haalde het water voor zijn bier rechtstreeks uit de Oude Rijn.
13
oude rijnpad
kruisen we de Oude Rijn via
met de achterzijde aan het
een smal bruggetje. We komen
water, ligt uitspanning De
de Dorpsstraat stoppen bus-
uit op de Stationsstraat. Hier
Brouwerij15. Aan de overzijde
sen richting Utrecht. Voor de
rechtsaf en bij kruispunt weer
van de Dorpsstraat staat de
trein loopt u terug de Oden-
rechts (Odenveltlaan). Brug
oude dorpskerk met de Broe-
veltlaan in, uitlopen tot het
over Oude Rijn. Op de kruising
derschapshuisjes16.
spoor. Station ligt rechts.
Einde van de wandeling. In
Odenveltlaan-Dorpsstraat,
16
NH Kerk Rond het jaar 1000 stond hier al een kerk. De huidige toren is 13e-eeuws. Het schip is in 1971 herbouwd. Voor de kerk staan de ‘Broederschapshuisjes’, die tussen 1599 en 1624 zijn gebouwd als armenwoningen.
166 | 167
In alweer de derde druk van deze fraaie gids nemen wandelaar/dichter Anton Rosmüller en Utrecht-historicus Kees Volkers u mee op hun wandeltochten door de Utrechtse ‘buitenstad’. Geen boslanen of akkerwegen, maar ‘urban walking’: ontspannen lopen over rustige paden, door stedelijk groen, langs rivieren en kanalen, en onverwachte historie en nu – in de derde druk – ook het nieuwste Utrecht. En altijd wel een park, waterkant of uitspanning in de buurt, om de vele indrukken te verwerken. Met een totale afstand van 160 kilometer, verdeeld over 13 wandelingen van 6 tot 20 km, is deze Utrechtroute ongetwijfeld één van de langste stadswandelingen van Nederland. Alle wandelingen beginnen en eindigen bij de stadssingel en slingeren door de boeiende buitenschil van de Domstad. Deze wandelgids biedt je een uitgelezen mogelijkheid om de stad Utrecht in al haar geledingen te leren kennen. ‘Een ander Utrecht dan ik –toch al ruim 35 jaar– ken.’ Karin Thomas – Op lemen voeten
