W
elkom in een nieuwe editie van het Huygensbulletin, nummer twee alweer. We zijn inmiddels aanbeland in 1672 en hebben heel wat onrustige en bewogen jaren achter de rug. Er is dan ook veel om op terug te blikken in dit bulletin. Veel leesplezier!
In dit nummer o.a.: • Exclusief interview Christiaan Huygens • Kom alles te weten over ‘genres’ in schilderijen Cartoon Christiaan Huygens, Bob Alberts
• Tips voor het bouwen van een modern huis • Wie wint er 20.000 pond? Prijsvraag scheepsklok
Toelichting In het vorige Huygensbulletin heb je van alles kunnen lezen over vader en zoon Huygens, hun wereld en hun tijd, tot het jaar 1645. Deze tweede editie gaat verder waar de vorige stopte en neemt je mee terug naar het jaar 1672. Christiaan is inmiddels volwassen, vader Constantijn heeft zijn werkgever verloren en de Republiek heeft een tijd zónder stadhouder geleefd, maar mét veel onzekerheid en dreiging aan alle kanten. Tussen alle artikelen door vind je steeds toevoegingen uit onze tijd, te herkennen als gekleurde memoblaadjes. Achterin vind je een ‘doe-het-zelfkatern’, met extra info en doe-opdrachten.
Binnenlands nieuws
Cornelis van Dalen, Dodelycke Uytgang van Syn Hoogheyt Fred. Hendrik Prince van Oranje, 1647, Rijksmuseum Amsterdam
Frederik Hendrik nog steeds gemist Alweer 25 jaar geleden, maar voor velen nog vers in het geheugen: het overlijden van stadhouder Frederik Hendrik in maart 1647. “Tranen moeten stromen en beweend moet de dag dat mijn onovertroffen prins uiteindelijk toch uit het leven werd gerukt,” schreef Constantijn over diens sterven. Het was niet alleen een verlies voor het vaderland, maar ook voor Constantijn zelf: hij verloor zijn tweede vader. Gelukkig was hij niet ook zijn baan kwijt. Hij bleef werken onder Willem II en Amalia van Solms, de weduwe van Frederik Hendrik.
Wist je dat… s ook op … Constantijn Huygen Hij is de deze prent te zien is? het man in het zwart, aan d. voeteneinde van het be
1
Binnenlands nieuws
Drama:
kleine Willem zonder vader, Republiek zonder stadhouder Prinses Mary Stuart, de vrouw van Prins Willem II, is hoogzwanger als haar man op 24-jarige leeftijd op 6 november 1650 aan de pokken sterft. Ze trouwden al als tieners. Een week na zijn overlijden, wordt op 14 november Prins Willem III geboren. Het prinsje zit zonder vader, zijn moeder zonder man, en de Republiek zonder stadhouder. Zijn moeder treedt op als regentes, zoals dat heette, tot hij 18 jaar is en zelf kan gaan regeren. Vader Willem II is tot zijn dood 3 jaar stadhouder geweest. Zijn droom is om koning te worden van een sterke calvinistische Republiek
met een centraal gezag. Hij moet niets hebben van de tolerante houding tegenover de katholieken, die de laatste jaren zo is gegroeid. Hij probeert de vredesonderhandelingen met Spanje tegen te houden. Willem II wil een sterk leger, maar dit stuit steeds meer op verzet: veel mensen willen juist een kleiner leger en belastingverlagingen. Wanneer Willem II eenmaal overlijdt, vinden de Staten van Holland*, die de rijke kooplieden vertegenwoordigen, dit helemaal niet zo erg. De Oranjes zijn volgens hen veel te machtig en eigengereid. Zij willen geen stadhouder meer, die is vaak veel te veel bezig met legerza-
ken en te weinig met de handel. In een bijzondere vergadering van de Staten-Generaal*, de Grote Vergadering in 1651, wordt besloten dat Holland en vier andere gewesten voortaan geen stadhouder meer zullen hebben; het begin van het ‘eerste stadhouderloze tijdperk’. De machtigste man is vanaf dat moment de raadspensionaris* van Holland. In 1653 wordt dat Johan de Witt. Dit jaar (1672) heeft Johan de macht dan toch moeten overgeven aan Willem III. Sommigen noemen het nu al een rampjaar, met de dreiging van aanvallen door de Fransen en oorlog met Engeland, een mogelijke crisis… Maar daarover in het volgende bulletin meer.
? Woorden? Staten van Holland: het bestuur van het gewest Holland. Er waren toen 7 gewesten of provincieën en ons land heette de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Daarom noemen veel buitenlanders ons land ook nog steeds de Nederlanden (The Netherlands, Les Pays-Bas, Die Niederlände) Staten-Generaal: het hoogste bestuur waar afgevaardigden van alle gewesten in zitten Raadspensionaris: de belangrijkste ambtenaar en rechtskundige adviseur van de staten
Wist je dat… Wist je dat… … de familie
Huygens voor al aan de kant va n de prinsgezinden, de aa nhangers van de Oranjes, ston d?
n penning … er in Amsterdam ee p Willem II werd geslagen waaro Griekse werd afgebeeld als de zijn hoogGod Phaëton, die door g van moed en zelfoverschattin viel? glorie tot rampspoed ver
2
…
dat e j t s i W
verganieuwe n e e d om lan nenhof an Hol taten v het Bin S p e n? o d n e … drukke ouw te bena ieten b l t l h a c a a z m en der grotere al werd nieuwe aderza g r e nv e zo hun van d vertege ht van lafond c p a t r e b h e Op k het aang . Zo lee derijen n il e r h e c s lk de vo grote g naar allerlei rs van onderin e w ig e d b e r l o o wo eld v rt nu d ergade ele wer v h l e a d a z f eze net o ek. In d ders ke n a ll o H Kamer. Eerste
Buitenlands nieuws 3 april 1673
Nog meer oorlog In 1648 is dan eindelijk de Opstand afgelopen, de oorlog met Spanje die de Republiek tachtig jaar lang in zijn greep hield. Maar helaas staat in 1652 alweer een nieuwe oorlog voor de deur, dit keer met Engeland.
1667 (‘de tweede…’). Wie weet komt er ook nog een derde, het zou ons niets verbazen. Niet alleen Engeland en de Nederlanden voeren oorlog in Europa. In
heel Europa wordt regelmatig gevochten. Wat dacht u bijvoorbeeld van Frankrijk tegen Duitsland, Portugal tegen Spanje, of Rusland tegen Zweden? Het zijn harde en onzekere tijden…
Peter van de Velden, Het verbranden van de Engelse vloot voor Chatham, 20 juni 1667, Rijksmuseum Amsterdam
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog zijn Engeland en de Nederlanden bondgenoten in de strijd tegen Spanje, maar na de Vrede van Münster in 1648 verliest Spanje zijn macht en aast iedereen op de Spaanse bezittingen. Hierdoor komen de Nederlanders en de Britten tegen over elkaar te staan. Zowel de Republiek der Nederlanden als Groot Brittannië zijn in onze eeuw belangrijke zeevaartlanden. Vanaf 1652 zijn ze regelmatig in oorlog met elkaar en vechten om zee- en handelsroutes. De oorlog die in 1652 begint, eindigt in 1654 (‘de eerste Engelse Oorlog’), maar krijgt een vervolg tussen 1664 en
…
dat e j t s i W
Wist je dat… … de Engelsen deze oorlogen juist ‘the Dutch Wars’ noemen?
Wist je dat…
ls dmiraa e zeea d n e k e e ld … de b , Michie Tromp n en e t r a Ma With e itte de W n e e r ij en b d Ruyte speeld l o r e k rij land? belang et Enge m n e g zeesla
van de k aan het eind … de Republie dam Nieuw Amster tweede oorlog tlantikant van de A aan de andere n Engekwijtraakte aa sche Oceaan nu wel als ad kennen we land? Deze st t ‘the big je eens voor da New York. Stel en… nds was geblev apple’ Nederla
3
Wist je da
t…
... in hetz elfde verd rag waar New Ams in terdam w e rd a fg estaan, op genomen werd dat de Nederl anden Su riname we mochten l houden?
Werk & studie
Het studentenleven:
geen luizenleventje Wellicht gaat uw kind binnenkort studeren en maakt u zich wat zorgen over hoe het hem dan zal vergaan. Eet hij wel goed, studeert hij wel? Wanneer Constantijn en Christiaan naar Leiden gaan om te studeren, kampt vader Constantijn met precies dezelfde zorgen, hij wil dat zijn zoons hun tijd goed besteden. Zij krijgen van hem de volgende dagindeling mee:
05:00
opstaan, aankleden, een hoofdstuk uit het Griekse Nieuwe Testament lezen en samen bidden in het Hollands
06:00 - 08:30 rechtenstudie
08:30 - 09:00
Student in zijn kamer, 17e eeuw
ontbijt en ontspanning
09:00 -10:00
rechtencollege bij professor Vinnius
10:00 -11:00
mathematica bij Van Schooten
11:00 -tot lunch:
tekenen, schilderen en muziek maken
tijd over
lunch
besteden aan de letteren, bijv. Latijnse gedichten schrijven
tot 14:00/14:30
avondeten
tot 15:00
lichte ontspanning: ’s zomers een wandeling, ’s winters gezelschapsspelletjes of muziek maken
vrije tijd
voorbereiden college
15:00 -16:00
college Vinnius
16:00 -18:00
spelen of wandelen
daarna
22:00
bedtijd, voor het slapen gaan weer een hoofdstuk uit het Griekse Nieuwe Testament en bidden
4
Of Christiaan en Constantijn zich precies aan dit schema gehouden hebben, weten we niet. Constantijn en Christiaan zitten in ieder geval niet alleen met hun neuzen in de boeken; zang, dans en het spelen van een instrument zijn ook belangrijk in de opvoeding van jongens van stand. Schaatsen en schermen zijn belangrijke sporten. Wellicht heeft u nog iets aan deze dagindeling voor uw eigen kinderen.
Eigen huis en tuin
Het katern over alles in en om het huis. Leest u mee?
Weg van het hof! Naar Hofwijck
Huygens is niet de eerste met een eigen buitenplaats. Veel 17deeeuwse regenten, hoge ambtenaren en rijke kooplieden gebruiken een grote en mooi vormgegeven buitenplaats om te laten zien hoe rijk ze zijn. Langs de Vecht bij Utrecht bijvoorbeeld springen dit soort buitenverblijven als paddenstoelen uit de grond. Maar bij Huygens is het anders. Het huis dat hij aanlegt is niet erg groot. Het is net groot genoeg voor hem en wat personeel. Dit heeft te maken met de speciale opzet van het ontwerp van het huis
en de tuin: de vorm van een mens. De ideeën voor dit ontwerp haalt Huygens uit de werken van de Romeinse architect Vitruvius. Volgens Vitruvius is harmonie te vinden in de verhoudingen van het lichaam van de mens. In het Bijbelse scheppingsverhaal staat immers dat de mens naar Gods beeld en gelijkenis is geschapen. Als je naar de plattegrond van Hofwijck kijkt, dan herken je al snel de vormen van een menselijk lichaam: lanen met lange rijen bomen vormen de benen, armen, en schouders. De boomgaard maakt de borstpartij. Het huis wordt het hoofd, met vensters als oren, neusgaten en ogen. Een weg die er al lag is in dit ontwerp de scheiding tussen onder- en bovenlichaam: een soort riem. De vorm en verhoudingen van de mens zorgen dus voor harmonie en de omliggende natuur voor de rust: Hofwijck is een soort paradijsje op aarde. Familie en vrienden zijn er welkom. Ze kunnen er boogschieten, fruit plukken in de boomgaard en kegelen langs de Vliet. Ook wordt er vaak gezongen en muziek
Wist je dat…
Tip!
… veel van de bomen in de tuin na de aa snel dood ging nleg al en? Huygens de ed to en sn aanpassing aa el een n het ontwerp van de tuin, zo niet meer zo pe dat het rfect was. Hij da ch t na m el om een straf ijk dat het van God ging, omdat hij met werp God prob het onteerde te spelen : een mens sc heppen.
Hofwijck best aat nog steeds en is tegenwoordig Huygens Muse um. Hoewel de tuin niet meer hel emaal intact is, is er nog veel te her ke nnen van het oorspronke lijke ontwerp. Onlangs werd de tuin waar mogelijk wee r helemaal in het oorspronkelij ke 17e-eeuwse ontwerp terugg ebracht.
gemaakt. Er is eigenlijk maar één regel op Hofwijck: er mag niet over politiek of godsdienst worden gepraat.
Het menselijk lichaam als basis voor het harmonische ontwerp van Hofwijck. Tekening van R.J. van Pelt, collectie Museum Huygens Hofwijck]
In 1639, een paar jaar nadat hij weduwenaar is geworden, koopt Constantijn een stuk grond in Voorburg langs de Vliet. Hij wil daar een ‘buitenplaats’ bouwen, een tweede huis om het drukke stadsleven te ontvluchten. Huygens heeft in die tijd een heel druk leven als de secretaris van stadhouder Frederik Hendrik, woont aan het Plein zelfs naast zijn werk en is daarom op zoek naar een plek in de vrije natuur waar hij een huis zou kunnen bouwen voor rust, ontspanning en bezinning.
Meer weten over Hofwijck? beeldKijk dan naar: www.schooltv.nl/ k01 wijc hof 08_ bank/clip/201112
5
at…
d Wist je
n tuin ee dig de r o o w n r … tege ordat e er is do in le k elegd? stuk is aang g e w r o o een sp
Eigen huis en tuin
Trends in bouwen:
klassiek met een eigentijds tintje Van onze architectuurverslaggever
Hulde aan mij Uit liefde voor een vrouw werd ik in 1645 gebouwd In het bos naast ‘s-Gravenhage Samen met Jacob van Campen en Pieter Post, maakte Constantijn Huygens mij Trots straal ik uit voor het hof van Oranje Elke muur gevuld met de mooiste schilderijen Nu ben ik het thuis voor jullie koningin Begin je al te vermoeden wie ik ben?
pen, ‘mister- Hollands Classicisme’ kunnen we wel zeggen. Zie hem samen met Constantijn Huygens als de grondlegger van deze stijl. Hij is, vergezeld door Pieter Post, ook verantwoordelijk voor de bouw van bijvoorbeeld het Paleis op de Dam in Amsterdam. Net het Mauritshuis, maar dan iets groter… Of wat dacht u van Paleis Noordeinde, ook
Oh, arme Frederik Hendrik, wiens heldendaden ik bezing Sinds zijn sterven bewoont Amalia mij alleen, ontroostbaar Citeer ik de grootste schilders in de zaal van Oranje
Hoe denk je dat ik heet? Anntwoord: lees van boven naar beneden de eerste letter van elke zin: HUIS TEN BOSCH
Steeds meer laten architecten zich inspireren door vervlogen tijden, in dit geval de Klassieke Oudheid. Regels en vormen van de oude Griekse en Romeinse architectuur voeren de boventoon. Hoewel de baksteen nog steeds van de partij is, heeft de moderne architectuur een voorkeur voor natuursteen. Met dit witte materiaal maken de bouwers pilasters, kapitelen, kroonlijsten, frontons*. Sommige gebouwen lijken net oude tempels. Neem nu het prachtige Haagse Mauritshuis. Perfect vierkant van vorm is dit gebouw van alle kanten voorzien van tempelachtige ‘decoratie’. Als je niet zou weten dat dit een woonpaleis is, dan zou je zo binnenstappen voor een moment van contemplatie, bezinning. Het Mauritshuis is gemaakt door de beroemde architect Jacob van Cam-
Met de klok mee: Mauritshuis, Paleis op de Dam, Paleis Honselersdijk, Huis ten Bosch
Voor wie graag op de hoogte blijft van de meest recente ontwikkelingen binnen de architectuur, houdt uw verslaggever alle bouwkunstige hypes nauwlettend in de gaten.
6
in Den Haag? Of Paleis Honselersdijk, oorspronkelijk ook van Frederik Hendrik en Amalia van Solms? En natuurlijk niet te vergeten Huis ten Bosch, het zomerpaleis van dit stadhouderlijk paar. Overal zuilen en frontons wat de klok slaat. Kortom, u kunt er niet om heen: wilt u met uw tijd meegaan, dan zorgt u voor natuursteen, pilasters en kroonlijsten aan uw gevel. Veel bouwplezier deze zomer.
?woorden? Pilasters, kapitelen, kroonlijsten, frontons:
bouwelementen die veel in de klassieke architectuur werden toegepast (resp. zuilen, bekroning van de zuilen, bovenkant van gevel, driehoekvorming element ter decoratie bovenaan de gevel)
Deel Oranjezaal, Koninklijk Huisarchief Den Haag - Fotograaf: Margareta Svensson
Eigen huis en tuin
Close up:
een kijkje binnen in de Oranjezaal van Huis ten Bosch In 1647 is onze grote Frederik Hendrik gestorven. Zoals u wellicht weet is Huis ten Bosch dan nog niet af. Amalia besluit dan een zaal in dit huis, dat haar man speciaal voor haar liet bouwen, helemaal aan hem te wijden. Zij wil niet alleen haar verdriet tonen en hem eer bewijzen, maar vooral ook aan iedereen laten zien dat hij een held was die vocht voor de vrede. Zij geeft Constantijn Huygens en Jacob van Campen opdracht om de zaal te versieren met schilderingen die de daden van haar man verheerlijken. Samen bedenken zij welke verhalen ze willen vertellen. Zij kiezen vooral voor symbolen uit de Griekse en Romeinse mythologie. Samen maken ze een lijst van schilders die geschikt zijn om de kunstwerken te maken. Constantijn onderhoudt het contact, verstuurt de doeken waarop geschil-
derd kan worden en zorgt voor de betalingen. Die schilders komen uit zowel de Noordelijke als Zuidelijke Nederlanden, maar werken allemaal in de stijl van Rubens: groots en meeslepend. Constantijn wil vooral dat de zaal er vorstelijk uit zal zien. Van Campen maakt de
schetsen en hieraan moeten de ingehuurde schilders zich houden. In 1652 is het grafmonument van Frederik Hendrik klaar. De zaal wordt ‘Oranjezaal’ gedoopt. Alweer een tijdje geleden afgerond, maar nog steeds heel bijzonder.
…
at d e j t s Wi Noot van de redactie: Helaas is de zaal niet zomaar voor publiek toegankelijk. Wellicht kunt u via via een uitnodiging van Prinses Amalia krijgen om eens binnen te kijken.
7
g over stellin n o o t n e te gens in 13 op d an Huy ia t … in 20 is r Ch plica een re ntijn en g a t a s a n H o C in Den ien is? te Kerk aal te z z je n a de Gro n de Or huis va aal van l in het a a z e op sch z , n je de ezoeke al mag maar b o z Norma t ie mming rix n r toeste in Beat e g e in k n n o k voor éé . ij heeft maken maar z opie te k n e e n gegeve
Kunst & cultuur
Constantijn Huygens weet wat ‘in’ is
Als kind leert Constantijn wat voor kunst bij het hof in de smaak valt; zijn vader wil dat hij overal over kan meepraten. Ook krijgt hij tekenles. Als Constantijn volwassen is en secretaris wordt van prins Frederik Hendrik, mag hij door zijn kunstkennis kiezen welke schilderijen in de paleizen passen. De prins vertrouwt hem hierin helemaal. Het uitzoeken van schilderijen is best een moeilijke taak, want Constantijn moet steeds in de ga-
ten houden wat ‘in’ is aan andere vorstenhoven in Europa. Hij reist daarom veel. Zo blijft hij goed op de hoogte van de kunstsmaak van het moment. Peter Paul Rubens en Antonie van Dyck zijn bijvoorbeeld twee schilders uit de Zuidelijke Nederlanden die erg geliefd zijn aan de buitenlandse hoven. Ook Constantijn is dol op hun kunst, vooral op die van Rubens. Hij vindt Rubens ‘een van de zeven wereldwonderen’ die alles kan maken. Voor de stadhouderscollectie van Frederik Hendrik kiest hij daarom werken van hem en van kunstenaars die in zijn stijl werken. Zowel onbekende als bekende schilders in de Nederlanden willen graag hofschilder* worden, want dan krijg je veel aanzien. Daarom schrijven zij brieven aan Constantijn of sturen hem schilderijen. Zo proberen zij zijn aandacht te trekken, want Constantijn heeft im-
mers veel macht aan het hof. Kunstenaars hebben hulp nodig van machtige mensen om een carrière als schilder op te kunnen bouwen. Aan sommige kunstenaars schrijft Constantijn brieven terug, anderen zoekt hij op in hun atelier. Zo leert hij veel over de ontwikkelingen in de kunst en kan hij interessante nieuwe schilders aan het hof voorstellen. Zo is ook Rembrandt door hem bezocht en heeft daarna opdrachten gekregen. Alleen niet voor de Oranjezaal. Rembrandt hield zich namelijk nooit aan de afspraken over wanneer het werk klaar moest zijn. Daarover verderop meer.
?woord? Hofschilder:
schilder in dienst van een vorst aan diens hof.
Wist je dat…
Peter Paul Rubens, ‘Modello’ voor de Hemelvaart van Maria, ca 1622-1625, inv 926, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
Stadhouder Prins Frederik Hendrik is altijd dol op kunst geweest. Tijdens zijn leven bouwen hij en zijn vrouw veel paleizen, die ze laten decoreren met schilderijen. Sommige heeft hij geërfd of gekregen, andere koopt hij zelf of laat hij in opdracht maken. Nou ja, helemaal zelf doet hij dat niet, daar heeft hij zijn secretaris voor: Constantijn Huygens.
8
stcol…Constantijn ook een eigen kun biogralectie had? Hij schreef in zijn auto wil “Ik st: fie en gedichten vaak over kun bij de […] graag wat uitvoeriger stilstaan is baar dier schilderkunst, die mij altijd zo over de geweest”. Hij heeft het niet alleen r ook maa t, schilderijen die hij mooi vind gemaakt over hoe verfkleuren (pigmenten) . worden. Ook tekent hij heel veel
… Constanti jn naast ku nst- en poë een getalen zieliefhebb teerd kunst er ook enaar is? H lende instru ij sp ee lt ve menten zoal rschils de viool, lu componeert it, gitaar, m ook veel mu aar ziekstukken com zijn mu . O p w w w .youtube. ziekstukken van hem te eens op de horen, zoek trefwoorden maar : - Laetatus S um by Huyge ns - Te voila do nc, bel oeil - Orsa bella e crudele
(telkens de bovenste va n de zoekre sultaten)
Kunst & cultuur
”Bravo, Rembrandt!”: Brief van Rembrandt aan Constantijn Huygens, Koninklijk Huisarchief Inzet: Rembrandt, Zelfportret, 1669, inv 840, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
ontdekte Huygens nieuw talent?
t… Wist je da
Van onze kunstverslaggever Geertruit de Kunst Onlangs wist uw verslaggever een fragment van een bijzondere brief te bemachtigen die de heer Constantijn Huygens een tijdje geleden aan de stadhouder schreef. Daaruit blijkt dat Huygens waarschijnlijk DE ontdekker is van de beroemde kunstenaar Rembrandt van Rijn. De secretaris raadt in de brief een beginnend kunstschilder uit Leiden ten zeerste aan. Oordeelt u zelf…: [brieffragment] (…hier ontbreekt een deel…) Nu begrijpt u dat ik zeer verbaasd was toen ik aan het eind van het jaar (1628) het atelier van deze jonge knapen, Rembrandt en Lievens in Leiden bezocht. U had mij gevraagd te zoeken naar geschikte meesterschilders om uw paleizen te vullen met mooie werken. Wel, ik heb precies gevonden wat u zocht. Mochten de grote kunstenaars uit de Oudheid ooit terugkeren op aarde, dan zullen zij ontdekken dat een jongen, een Hollander, een molenaarszoon die nog geen baard heeft, de perfecte mensenfiguur heeft weergegeven in zijn schilderijen. Verbazing overvalt mij als ik dit zeg. Hij kan zich meten met alle grote kunstenaars voor hem. Hulde, Rembrandt! Daarom vraag ik u, Hoogheid, toch enige werken van hem te bestellen voor de stadhouderlijke galerij.
as? ze man w l eigenwij e e h n e e elfs andt In afwachting van uw antwoord. ier doen. Z … Rembr eigen man jn zi p o uygens s H Hoogachtend, e ll jn a ti n il ta w s ij H r Con n unstkenne k Constantijn Huygens je ri te e d ro il g h e c naar d kt hij s n. Zo maa re n te a is a lu ij t h urft wil hij nie heeft en d n. aar zin in d ij h ls a js te vrage f pas a ubbele pri d e d s lf emd uder ze heel bero de stadho zijn tijd al in t d n ra emb te naam. Hoewel R een slech l e w r o o ” Conij hierd n Leven is, krijgt h ij M “ e is het iografi ef? Dit e n autob r ij h z c s in t … mbrand hierin over Re brandt, m e R r stantijn e en kst ov ering uit stukje te bewond oudste n n ij useum: z jn … Rembrandt toch heel dankbaar dt. Er zij Speel het spel van het Rijksm nstanti embran R r reekt Co index. o p 00/ o s M4 RE v . .nl/ was dat Constantijn hem aan leven ucces www2.rijksmuseum ard geb lt een s a e w p e s r b o t o v brand jsp?cid=11-0 werk voor het hof heeft geholConstan van Rem ven aan e r brieven h 7 c a s Of kijk naar v e pen? Hij geeft hem namelijk als over aal g ppon allem stelling ij n z o e to z n e www.schooltv.nl/beeldbank/cli D in de te bedankje een cadeau, een schilte zien. is k r n 1 e a dt0 v K ran r aa ote pup/20051221_remb tijn. 1 d in de Gr derij uiteraard. Constantijn schrijft uygens H n o o z der en dat hij het werk niet wil hebben.
Meer weten over Rembrandt?
9
Kunst & cultuur
Ook een Gouden Eeuw voor de schilderkunst t…
Wist je da
rijen op schilde rwerpen e d n o ore ld geliefd w …bepaa e eeuw heel 7 1 e in in d (genres) even hoog nres staan e g e ll wd a t o t besch u den? Nie stuk word e ri to is h en at je aanzien. E nst. Dan la rm van ku vo te s nt g o o rhalen ku als de h je goed ve t a d n e zi er van de als schild je kennis r ook dat a a m , n re ssieke myschilde is of de kla n e d ie h c s ge og drie (bijbelse) e eeuw zijn n 7 1 e d ebt. In n, genrethologie h ; portrette ir la u p o p l e genres he appen. n landsch e n stukke
De Republiek is, zoals bekend, erg rijk en machtig door de handel overzee. De rijke burgers en edelen pronken graag met hun geld. Zij doen dit niet alleen door dure kleding en sieraden te dragen, maar ook door schilderijen en andere kunstvoorwerpen te kopen. Als er iemand bij je op visite komt, wil je natuurlijk graag laten zien dat je verstand hebt van de smaak aan het hof.
Schilderijen worden dan ook met zorg gekozen. Sommige onderwerpen worden heel populair en sommige schilders gaan zich daarom in die onderwerpen specialiseren. In de Nederlanden ontstaat hierdoor iets heel unieks: schilderen voor de vrije markt. Dat betekent dat kunstenaars niet in opdracht schilderen, maar zelf een voorraadje schilderijen maken om te verkopen. De ene kunstenaar wordt heel beroemd door zijn landschappen, een ander gaat bloemen in vazen schilderen.
Kunst Achtergrond: Wat is Wat?
Heb je als je naar een schilderij kijkt ook altijd wat moeite met het bepalen welk genre je ziet? Het Huygensbulletin zet het op een rijtje, zo kun je vanaf nu altijd meepraten… Een historiestuk verbeeldt een verhaal uit de Bijbel, de mythologie, of de klassieke of vaderlandse geschiedenis. Deze schilderijen zijn vaak heel groot, want de bezitters pronken er graag mee. Het is immers erg interessant om te laten zien dat je de verhalen kent. Soms worden dit soort schilderijen gebruikt om iets te symboliseren, bijvoorbeeld een goed huwelijk. Amalia van Solms heeft bijvoorbeeld in de Oranjezaal in Huis ten Bosch verhalen laten schilderen uit het leven van haar overleden man Frederik Hendrik, om te laten zien hoe geweldig hij was.
Genrestuk
Genrestukken laten gebeurtenissen uit het dagelijks leven zien. Hendrick van Avercamp is heel erg bekend om zijn schilderijen van winterse tafereeltjes. Je ziet bij hem veel schaatsende mensen op slootjes, waarbij je eigenlijk altijd wel moet lachen; een vrouw die onderuit glijdt op haar schaatsen ter-
wijl haar rok opwaait, of iemand die in een wak is gevallen. Ook Jan Steen vindt het leuk om gekkigheid te schilderen. Hij geeft de gewone mensen vaak rare gezichten en laat hen dingen doen die niet zo netjes zijn, zoals veel drinken en luidruchtig zingen. Sommigen zeggen dat je ook symbolen of wijze lessen op deze schilderijen kunt herkennen. Ter lering en vermaak dus…
>
Hendrik Avercamp, IJsvermaak c. 1610, inv 785, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
Historiestuk
Wist je dat… … het spreek woord ‘Een hu ishouden van Steen’ afkom Jan stig is van de rommelige hu die je op zijn sc izen hilderijen ziet ? Wat een bend e…
10
Kunst & cultuur Abraham van Beyeren, Bloemstilleven met horloge, c 1663-1665, inv 548, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
Stilleven In stillevens worden levenloze of bewegingloze dingen afgebeeld, zoals bloemen, fruit, dode dieren, muziekinstrumenten en schedels. Dit genre is heel populair. Ook in deze schilderijen worden symbolen verstopt. Zo staan bloeiende bloemen voor rijkdom en jeugd, maar een schedel betekent het tegenovergestelde: niemand heeft het eeuwige leven. Stillevens zijn vaak bedoeld om de toeschouwer iets te leren.
Portret Portretten worden in deze tijd ook veel gemaakt. Ze zijn vooral populair bij rijke mensen. Iedereen wil zichzelf namelijk ‘vereeuwigen’, zodat je kinderen, kleinkinderen en ook andere mensen in de toekomst je ook nog kennen. Met een portret kun je ook aan iedereen laten zien hoe belangrijk je bent. Er bestaan veel beroemde portretschilders. Eén van de bekendste is Antonie van Dyck, maar ook Rembrandt maakt wel eens portretten.
Wist je dat… Willem Wissing, Willem III Prins van Oranje, 1648, ICN, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
tker 35 portre … Huygens ze lf liet schildeten van zichze ak kte hier ook va ren? Hij maa gedichten bij.
…
dat Wist je
vensar stille a p n e e tantijn Over Jo … Cons vindt? d e o g l geloof s hee t hij: “Ik g childer e z s iu in Torrent en, die hannes zal kom d n a m glas, tin t er ie en van niet da p r e w r hebom voo t glans r o o staat is s paald enlijk een be toe eig u […] die n t to n el, die me t pense ben en voor he te t h c cht en ilijk a te moe ingskra k k u r d veel uit heid af met zo schoon le ie t b u n die lke s met zu bloeme e d k o en.” O t, vindt te beeld childer s s r e h wel Seg Daniël hrijft er c s ij H l mooi. hij hee ten op. lofdich twaalf
Landschap Landschappen zijn ook populair. De afbeeldingen zijn vaak romantisch, niet altijd naar de werkelijkheid. Ze doen soms wat ‘Italiaans’ aan, dit komt doordat veel kunstenaars op studiereis naar Italië gaan en zich door de omgeving daar laten inspireren. De laatste tijd zien we echter ook een nieuw soort landschapskunst, die veel meer de echte natuur laat zien en dan vooral het Nederlandse landschap. Denk aan stadsgezichten, boten op zee en molens in weilanden. Jan van Goyen en Jacob van Ruysdael zijn landschapsschilders die Constantijn Huygens erg bewondert.
t… Wist je da
rik van Frede ortretten e … twee p d eschil rd Amalia, g n e ik r d n He zien zijn an Dyck te V ie n to n r en door A over vade onstelling to n te e d in leend uit Ze zijn ge ? s n e yg u zoon H nje. um in Spa een muse
TIPS! rl Earring (2004) geeft
De film The Girl with The Pea
e s leven in de 17 eeuw maar een mooi beeld van het dagelijk een beroemd schilder, Jovooral ook van de praktijk van h en Scarlet Johanson. hannes Vermeer. Met Colin Firt
presentator Hans st.nl . Te bekijken op uitzendinggemi
De serie De Gouden Eeuw, met Goedkoop, van de NTR
11
Wetenschap
Wie is wie?
Door Margje N. Schier, celeb-watcher
Onze tijd kent vele beroemdheden, die elk weer uitblinken in hun eigen specialiteit. In deze editie belichten we een aantal hedendaagse kopstukken uit de wetenschapswereld in vogelvlucht. Kijkt u mee?
t…
Wist je da
… Descarte s wel wordt gezien als d e vader van de moderne filosofie?
Galileo Galilei
Galileo Galilei (1564-1642)
Italiaanse natuurkundige, astronoom, wiskundige, filosoof, lang hoogleraar in Pisa. Ontdekt met een pas uitgevonden kijker de vier grote manen van de planeet Jupiter. Volgt de oude Grieken, Copernicus en Bruno in hun idee dat niet de aarde, maar de zon in het midden van het zonnestelsel staat. De aarde draait dan om de zon, en niet andersom. Deze ideeën worden door de Rooms Katholieke kerk als ketterij gezien. Bruno wordt hiervoor gemarteld en verbrand, Galilei krijgt er levenslang huisarrest voor in Florence.
René Descartes
René Descartes (1596-1650)
Franse natuurfilosoof en wiskundige. Beroemd om zijn “Ik denk dus ik besta.” Baseert zijn denken niet op theorieën of leerstellingen die al bestaan, maar wil zelf waarnemen, observeren, experimenteren, wetten ontwikkelen (een heel nieuwe manier van wetenschap beoefenen!). Woont 20 jaar in Nederland. Bevriend met Constantijn Huygens. Bewonderd door diens zoon Christiaan. Christiaan gaat voort op het werk van Descartes en brengt er verbeteringen in aan.
Marin Mersenne
Marin Mersenne (1588-1648)
Fransman, wiskundige, theoloog, filosoof. Vooral bekend om zijn Mersenne priemgetallen. Ook monnik. Ontvangt in zijn monnikscel in Parijs veel wetenschappers, deelt hun kennis graag met anderen. Stimuleert jonge wetenschappers kritisch te blijven kijken naar het werk van voorgangers. Overtuigt de jonge Christiaan Huygens ervan dat grote meesters zoals Galilei ook wel eens geen gelijk kunnen hebben.
12
fwisi ook ho … Galile est is gewe kundige g van ootherto r g e d n va ? Toscane
… Paus Johannes Paulus II in 1992 namens de kerk alsnog excuses aanbiedt aan Galilei en daarmee Galilei’s naam zuiverde ? Helaas bijna 4,5 eeuw te laat voor Galilei…
amelijk d voorn ij t ie d ap in vrouetensch r weinig a a M ? … de w reld is schap. nnenwe et weten m een ma ig z e b el den zich rigens w wen hou aakt ove r s n ze e g d n op e tijn Huy deringe n o Constan z it u ee Maria d met tw en Anna h c is d bevrien n t Cave escarMargare t wilde D s a ‘regel’: a n r a Da a, Suzann urman. van Sch ning van e m e d over zijn d graag n weten a tes altij a ti is r Ch . der van he werk de moe losofisc fi n e e undig natuurk
... in die tijd alle weten schap nog filosofie, n atuurweten schap of st renkunde (a erstronomie) was? Daar alles onder. viel Natuurweten sc h ap w as zelfs moder n in die tijd , want tot vo kort had je or alleen filoso fi e, w at vo or denken over al de natuur w as, maar nie kijken of je t gedachten ook echt klop Dat vond m ten. en nog niet zo belangri Christiaan h jk. eeft toen al s eerste late zien en gez n egd, dat het belangrijk is de natuur te om bestuderen , en vervolg pas een theo ens rie te maken die moet kl pen met wat opde natuur la at zien.
Exclusief interview
In gesprek met de kleurrijke Christiaan Huygens In een eerdere editie van uw Huygensbulletin vertelden wij over de bijzondere Christiaan Huygens. Als kind al is hij erg geïnteresseerd in wetenschap en knutselt van alles in elkaar. In deze editie vertellen wij meer over dit genie: hoe verging het hem tijdens zijn studie in Leiden, en welke uitvindingen deed hij? Uw verslaggever sprak met de heer Huygens, inmiddels een man van 43 jaar oud.
U had op jonge leeftijd al contact met belangrijke mannen in de wetenschap. Hoe kwam dit zo? Tja, mijn vader kent ze állemaal. Descartes kwam bij ons thuis regelmatig op bezoek, met Mersenne schreef mijn vader vele brieven. En ze ontmoetten elkaar ook wel in Parijs. Ik schreef een keer aan mijn broer een brief over een moeilijk vraagstuk: de kettinglijn. Onderaan had ik gezet dat hij de brief aan mijn
U ging al reizen op jonge leeftijd; was de Republiek te klein voor u? (Veert even op) Net als mijn vader reis ik graag. In 1655 kwam ik met mijn broer Lodewijk bijvoorbeeld voor het eerst in Parijs en Londen. We ontmoetten veel interessante mensen. En deze mensen maakten kennis met mijn ideeën, mijn uitvindingen en ontdekkingen. Ze waren onder de indruk. In Engeland mocht ik zelfs lid worden van de pas opgerichte Royal Society. En bijna tien jaar later, in 1664, werd ik gevraagd leider te worden van het wetenschappelijk programma binnen de Académie Royale des Sciences. Denk je eens in: een Hollandse jongen, met zo’n positie in het belangrijkste wetenschappelijke instituut van Frankrijk! En dat terwijl Koning Lodewijk XIV niet altijd op goede voet stond met ons land. Natuurlijk greep ik die kans met beide handen aan. Ik zit er op dit moment nog steeds. Hoewel het nu wel spannende tijden zijn als Nederlander in Parijs, moet ik zeggen. Caspar Netscher, Portret van Christiaan Huygens, Haags Historisch Museum/ Museum Boerhaave
Wanneer en waarom bent u in Leiden rechten gaan studeren? Toen mijn broer Constantijn junior en ik 18 en 16 jaar oud waren, gingen we rechten studeren, omdat onze vader graag wilde dat we net als hij hoge ambtenaren zouden worden. Rechten was nog geen wetenschap, maar gewoon een vak dat je moest leren. Wiskunde en natuurkunde waren geen aparte studies. Het waren vakken waarmee mensen van stand zich konden onderscheiden van het gewone volk. Gelukkig was het daardoor wel onderdeel van mijn studie en had ik een erg inspirerende leraar: Frans van Schooten. Hij was een vriend van de beroemde Franse wiskundige en filosoof René Descartes en ik heb veel van hem geleerd.
vader mocht laten zien. Die vond het zo leuk, dat hij ermee naar meneer Mersenne ging. Ik studeerde net, ik moet 17 zijn geweest. Mersenne was onder de indruk van mijn wiskundige hersenspinsels. Hij spoorde me aan nog meer te schrijven en stuurde mijn brieven ook weer door naar geleerden in heel Europa. Ik vond het leuk om te kijken of ik hun werk kon verbeteren. Mersenne was zo blij met mijn werk dat hij mijn vader schreef dat ik een Archimedes was. Sindsdien noemt mijn vader me ‘mon Archimède’; als hij iets belangrijks wil vertellen doet hij het vaak in het Frans.
13
Maar u bent toch wel regelmatig in Den Haag te vinden? (Zucht even) Tja, dat is eigenlijk meer noodzaak dan iets anders. Niet dat ik mijn familie niet graag zie hoor, integendeel. Maar ik ben vaak ziek, en dan ben ik liever niet
Exclusief interview alleen in Parijs. Als ik uit moet zieken, dan kom ik naar mijn vader. In 1670 was het echt goed mis, ik ben toen maanden uit de running geweest. Mijn broer Lodewijk kwam me op een gegeven moment weer halen om terug te gaan naar Parijs, maar hij heeft nog een paar maanden moeten wachten tot ik weer kon reizen. Is er ook een speciaal iemand in uw leven? Bent u getrouwd? Trouwen? Geen tijd voor! U refereert zeker aan Marianne? Tja, ik geef toe, ik was verliefd, ik dacht dat er niets was wat me meer in verrukking kon brengen. Maar dat was dwaasheid. Ik ontmoette mademoiselle Petit in 1660 een paar keer. Maar dit zou me alleen maar van mijn concentratie afhouden. Er moet gewerkt, ontdekt, uitgevonden worden!
die wel 50x kon vergroten. We ontdekten een maan van de planeet Saturnus, Luna Saturni. Galilei dacht bij deze planeet twee ‘oren’ te zien, maar dat kwam verder nergens anders voor, het kan ook eigenlijk niet. Mijn idee is: Saturnus heeft geen oren, maar een dunne platte ring. En die ring zit nergens aan Saturnus vast. Ik heb een voorspelling gedaan en een paar raadsels erover opgestuurd naar andere geleerden. Als alles klopt dan heb ik een mooie nieuwe ontdekking gedaan. Mijn broer en ik maken steeds langere buizen, zo kunnen we de planeten steeds dichterbij zien. Maar die laatste buis van 30 meter, buigt enorm door. Dan zie je niets meer. Hoe we dat gaan oplossen, daar puzzelen we nog even op door.
U heeft al veel toegevoegd aan de hedendaagse wetenschap. Waar bent u het meest trots op? (Licht geïrriteerd) Als u dat aan mijn vader zou vragen, dan zou hij waarschijnlijk de toverlantaarn noemen. Een leuk speeltje hoor, maar niet meer dan een lolletje. Met lenzen, spiegels en licht in een kastje toverde ik in 1659 in het donker opeens enge skeletten op de muren. Maar om dat nu als cadeau aan de Franse Koning aan te bieden, zoals mijn vader dat deed, dat gaat me echt te ver. Ik schaamde me wel. (Wat milder) Nee, dan mijn lenzen, en alles wat ik daar mee kan doen en ontwikkelen! Ik slijp ze zelf en pas ze bijvoorbeeld toe in microscopen. Ooit gehoord van mijn Huygens-oculair? Een combinatie van twee lenzen in één kijkbuis voor een nog beter resultaat. Maar ik stop mijn lenzen ook in telescopen. Er waren natuurlijk al wel telescopen waarmee je ver kan kijken, maar dat kon beter. Hoe langer de brandpuntafstand, hoe meer je kan vergroten. Samen met mijn broer Constantijn ging ik zelf telescopen maken. In 1654 maakten we er één van 3,5 meter lang,
de Haagse klokkenmaker Salomon Coster op een akkoordje gegooid. Ik het idee, hij het alleenrecht op de productie en handel. Hij verkocht ze in het begin voor wel 80 gulden*! Vanuit heel Europa was er belangstelling, er zijn er aardig wat naar Parijs gegaan en zelfs naar Italië. (Boos) Daar werd mijn klok meteen door jan en alleman nagebouwd, de ellendelingen. Ik maakte er later ook nog ‘wangetjes’ aan, de zogenaamde cycloïdale* boogjes: dit zijn flapjes aan de bovenkant, waardoor de draad van de slinger nooit verder uit kan slaan dan de wangetjes, deze houden de slinger als het ware tegen. Zo ontstaan er bijna geen afwijkingen in de slingertijd en wordt de tijd nog nauwkeuriger weergegeven. Ik probeer al een poosje een klok te ontwerpen die ook op een deinende zee goed blijft lopen, maar dat is me nog niet gelukt. Helaas, want ik zou een hoge beloning kunnen krijgen. De VOC en de Staten willen maar wat graag dat er minder schepen met kostbare lading op zee vergaan. Omdat ze de afstand op zee niet goed kunnen bepalen zonder nauwkeurige tijd, zijn er ook geen goede zeekaarten.
Cartoon Christiaan Huygens, Bob Alberts
Ik had verwacht dat u uw slingeruurwerk zou noemen, eigenlijk. (Schaterlach) Meen je dat? Ja, dat is natuurlijk ook best mooi. Toen ik het slingeruurwerk uitvond, in 1656 was het geloof ik, dacht ik wel dat het voor veel mensen erg handig zou zijn. Eindelijk een klok die de tijd nauwkeuriger aangeeft dan de klokken tot dan toe, die rustig een kwartier konden afwijken. Ik zag daar wel handel in en heb het met
14
Secondeslinger. Uit: Ch. Huygens - Horologium Oscillatorium
Maar wat is uw geheim, hoe komt u tot uw fantastische ideeën? Eigenlijk ga ik steeds uit van twee basisgedachten. Allereerst benader ik de natuur vanuit de waarneming en beschrijf dan wat ik opmerk. Daarna probeer ik erachter
Exclusief interview te komen hoe het werkt, wat het verklaart, door wiskunde te gebruiken. De zwaartekracht, bijvoorbeeld, het vallen van een voorwerp, begrijp ik door berekeningen op de valbeweging los te laten en niet door er alleen maar naar te kijken. Dit kan ook bij de verklaring van hoe de middelpuntvliedende kracht werkt, of de werking van slingers, of… tja, teveel om op te noemen eigenlijk.
Het ziet er net zo uit als de golfjes die in water ontstaan als je een steentje gooit. (Denkt even na) Wat ik wel eens frustrerend vind, is dat veel van mijn vakgenoten stoppen als ze iets bedacht hebben. Dat begrijp ik niet. Je wilt het dan toch ook uitproberen? Schaalmodellen, machines maken? Zo kun je telkens toetsen of het wel klopt wat je in theorie hebt bedacht.
En wat is de tweede basisgedachte dan? Tja, daar grijp ik toch voor terug naar Descartes: ga er als wetenschapper vanuit dat alle natuurverschijnselen te beschrijven zijn als gevolg van stoot en druk van materiedeeltjes; zo vat je alle natuurverschijnselen mechanisch op. Volgens mij de enige juiste manier. Ehm, geef eens een voorbeeld? Neem nou het licht. Men heeft wel eens gezegd dat licht werkt als een soort vloeistof, maar volgens mij is alle ruimte gevuld met licht-ether. Deze bestaat uit harde bolletjes, die tegen elkaar gaan botsen zodra er een lichtgevend lichaam, een kaars bijvoorbeeld, wordt ‘aangezet’. leder trillend etherdeeltje zendt in alle richtingen pulsen uit, deze golfjes vormen samen weer een bolvormig golffront. Wacht, ik teken het even uit. (zie figuur A, red.)
Figuur A: Schets golftheorie Huygens
Maar… bedoelt u dat u deze dingen zelf maakt? Werken met uw handen, u, als man van stand? Jazeker, ik heb het altijd al leuk gevonden om met mijn handen te werken, als kind al. Knutselen, uitproberen. Mijn lenzen bijvoorbeeld, slijp ik altijd zelf. En ik maak daarvoor ook zelf de instrumenten die ik nodig heb. Zo experi-
menteer en ontdek je! Mijn vader had mij eigenlijk graag de diplomatie in zien gaan. Maar dat ligt mij niet, dat is meer iets voor mijn broer Constantijn. Wat doet u eigenlijk in uw vrije tijd? Heeft u nog hobby’s? Vrije wát? Al mijn werk is mijn hobby. Nou vooruit, ik hou wel van muziek. Heb ik van huis uit mee gekregen. Ik speel op familiefeestjes af en toe luit, fluit of klavecimbel. Mijn broer probeert met chansons indruk te maken op de dames, maar ik doe iets veel leukers met die muziek. Wist je dat je er ook allerlei wiskundige en natuurkundige principes kan loslaten? Heerlijk. Laat mij maar lekker bezig zijn met wiskundige muziektheorieën en principes om instrumenten te stemmen. (Opeens wat onverwacht, terwijl hij opstaat) Heb ik uw vragen naar behoren beantwoord, en kunt u de lezers van uw mooie bulletin zo een goed verhaal presenteren? Fijn, dan groet ik u zeer, en wens u succes met uw werk. Uw verslaggever had nog veel meer vragen voor de beroemde Christiaan Huygens, maar moet het hier, gezien het plotselinge vertrek van de geïnterviewde, helaas bij laten. Misschien in een volgende editie van uw Huygensbulletin meer.
?woorden? en zijn werk? Meer zien over Christiaan zoek op: Ga naar deze websites en ogrammas/ - uitzendinggemist.nl/pr nders 5077-kaaskoppen-waterla 01 lip/20081124_slingerklok k/c an ldb ee l/b v.n - www.schoolt ank/clippopup/20081124_ - www.schooltv.nl/beeldb buislozetelescoop01 5109 mist.nl/afleveringen/123 - http://www.uitzendingge Kijk naar s aan Engelsen uitlegt? Benieuwd hoe je Huygen n_ 20381/fd019133/christiaa dumpert.nl/mediabase/7 ngelsen.html huygens_uitleggen_aan_e in snot? Opmerkelijk! Zwemmen ber/ ws/artikelen/2004/septem eu /ni .nl 24 ap www.wetensch tml Snot-zwemt-best-lekker.h
15
Cycloïde: De curve die beschreven wordt
door elk willekeurig punt van een rollende hoepel. Om een slingergewicht volgens een cycloïde te laten bewegen, is het noodzakelijk dat de slingerlengte kleiner wordt naarmate de uitslag van de slinger toeneemt. Huygens plaatste daarom bij de ophanging van de slinger twee cycloïdale boogjes, de ‘wangetjes’.
Gulden:
munteenheid in de 17e eeuw, bestond in Nederland tot 2002. 80 gulden was omgerekend zo’n € 36,- 80 gulden was in de Gouden Eeuw vergelijkbaar met 80.000,- euro nu. De naam gulden komt van Gulden Florijn, dus gouden florijn. De muntstukken waren toen nog echt van goud of zilver.
Wist je dat… … Christiaan zijn leven helemaal aan wiskunde en de natuurwetenschappen kan gaan wijden, omdat hij goed kan leven van een toelage van zijn vader? … wij ‘Luna Saturni’ tegenwoordig Titan noemen? … de beamer eigenlijk afstamt van de toverlantaarn van Christiaan? De techniek van deze lantaarn vormt nog steeds de basis van onze beamers. … toen Christiaan in 1695 overleed, hij eigenlijk een beetje miskend was? Zijn beroemdste boek Kosmostheoros (‘beschouwer van het heelal’) verscheen pas na zijn dood. In het volgende bulletin meer daarover.
XXL Huygens, maar Galilei uitvinder was van het slingeruurwerk? … Christiaan een schatting van de afstand tussen zon en aarde maakt, waarvan we nu weten dat die slechts minder dan 7% afwijkt van de huidige metingen? Zijn 160 miljoen kilometer bleef meer dan honderd jaar de nauwkeurigste schatting. … zijn botsingstheorie van het licht later het Principe van Huygens zal worden genoemd?
… er sinds het eerste klokje van Coster tot in onze tijd eigenlijk nog maar weinig is veranderd aan de slingerklok?
… pas in 1761 de Engelsman John Harrison een apparaat uitvindt waarmee de precieze plek van een schip op zee kan worden bepaald, namelijk de chronometer? Daarmee krijgt hij uiteindelijk die prijs van 20.000 pond. Helaas gaat de prijs dus voorbij aan Christiaan. Hij heeft echter wel het nodige voorwerk voor Harrison gedaan.
… in Italië lang is gezegd dat niet Christiaan
… Christiaan bestrijdt dat er zoge-
noemde Boomganzen bestaan? Die ganzensoort uit Schotland zou ineens uit grote mosselschelpen aan de stammen van bomen ontstaan en wegvliegen. Een leuke mythe, waar bijna iedereen in geloofde. Maar niet Christiaan: in zijn zoektocht naar de geheimen van voortplanting van plant, mens en dier, zag hij net als van Leeuwenhoek ‘beeskens’ in zaad van honden en stelde vast dat die leven veroorzaakten. De eitjes bij vrouwtjeshonden hadden ze nog niet ontdekt. Maar Christiaan zei dat als het nu nog niet gevonden was, er geen reden was om te denken dat het niet toch ontdekt en begrepen kon worden. … in het kunstwerk ‘Notion Motion’ (2005) van de kunstenaar Olafur Eliasson de visualisering van golven centraal staat? Zie: www.olafureliasson.net/ works/notion_motion.html
advertentie
Herhaalde oproep
Wagens voor het volk: Wij leven koetsen
Prijsvraag:
Vindt u die beurse plekken en dat gehobbel in de koets ook zo pijnlijk en vermoeiend? Maak dan nu kennis met een sensationeel nieuwe manier van reizen:
waar is het schip?
Wie krijgt het voor elkaar om een goed werkend apparaat te maken, om de plek van een schip op zee nauwkeurig te bepalen?
De nieuwe KTS 400:
De koets met vering!
U kent het wel. Een stuk varen, maar je weet niet precies in welke richting. Klok mee, dat kan helpen. Maar al dat geklots en heen en weer geschommel… geen klok die dan nog gelijk kan blijven lopen natuurlijk.
Naar een ontwerp van C. Huygens (Den Haag/ Parijs)
Van keien en gaten in de weg merkt u niets meer. Al het gehobbel wordt opgevangen door onze fantastische nieuwe veringconstructie. De nieuwe KTS 400: probeer hem nu! Met veel gratis extra’s zoals lichtmetalen wielbeslag, roosters voor frisse lucht, deursloten, kussens op de banken, en veel meer.
Niemand minder dan de Engelse regering schreef een tijdje geleden een prijsvraag uit voor degene die deze problemen oplost. Bent u die uitvinder, die wetenschapper die wel wat cash kan gebruiken? Waagt u zich dan nu aan deze uitdaging en ontwikkel een apparaat, wellicht een klok, die tegen een stootje (en een golfje) kan.
Interesse? Kom een kijkje nemen in onze toonkamer. U vindt ons aan de Koetsweg, Rotterdam. Graag tot ziens! Mijnheer Gründlich.
De winnaar ontvangt 20.000,- pond sterling. Inzendingen graag sturen naar British Governement, Houses of Parliament, Londen.
16
Opdrachten
Dit tweede ‘Huygensbulletin’ bevat weer veel informatie. De vragen en opdrachten in dit katern bieden je handvatten bij het doornemen van het bulletin of om je eventueel te focussen op een paar onderwerpen.
Quick Quiz
Ben je goed op de hoogte van de eerste helft van de 17e eeuw en de wereld van Constantijn en Christiaan? Test je kennis met deze quick-quiz, en je weet het zo.
1. Met welke land voert de Republiek vanaf 1652 regelmatig oorlog? 2. Wie beweren in de 17e eeuw dat de zon niet om de aarde draait, maar andersom? 3. Christiaan wordt op jonge leeftijd al lid van de Royal Society in Rome. Waar of niet waar? 4. Welke grote kunstenaar is door Constantijn ‘ontdekt’? 5. Christiaan ontdekt dat de planeet Saturnus twee ‘oren’ heeft. Waar of niet waar? 6. Welk genre in de schilderkunst staat het hoogst in aanzien? 7. Wat is zo bijzonder aan de basis van Christiaans wetenschapsbeoefening? 8. Wat is de basis van het ontwerp van Hofwijck? 9. Amalia van Solms richt een monument op voor haar overleden echtgenoot Frederik Hendrik. Wat voor monument? 10. Hoe probeert Constantijn ervoor te zorgen dat zijn twee zoons tijdens hun studie niet compleet los slaan? 11. Van wie is de uitspraak ‘Ik denk, dus ik besta’. 12. Hoe heet de bouwstijl die in de 17e eeuw erg in de mode is?
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Check je antwoorden op huygenstentoonstelling.nl 1-5 antwoorden goed?
Lees de krant nog maar eens een keertje…
6-10 antwoorden goed?
Het is oké, maar het kan beter. Misschien toch nog eens terugbladeren?
11-12 antwoorden goed?
Gefeliciteerd! Je bent een echte Huygens-kenner!
“Voor haar onvergelijkbare gemaal Frederik Hendrik Prins van Oranje heeft zijn ontroostbare weduwe Amalia van Solms als uiting van haar rouw en onvergankelijke liefde een gedenkteken opgericht, dat op zichzelf zonder weerga is en daarom juist hem waardig.” Deze tekst laat Amalia in de koepel in de Oranjezaal in hun zomerverblijf Huis ten Bosch schilderen. Het gedenkteken waar ze het over heeft is de zaal zelf: alle muren en ook het koepelvormige plafond zijn voorzien van afbeeldingen van haar heldhaftige man. Het is eigenlijk een lang lofdicht op Frederik Hendrik. Zulke gedichten had je al in de Oudheid en die zijn dan ook als voorbeeld gebruikt. Een lofdicht bezingt het hele leven van een held, van zijn geboorte tot zijn dood. Elk stukje uit het leven van Frederik Hendrik is op een apart schilderij gemaakt. Je kunt de schilderijen dus eigenlijk lezen als groot stripverhaal op de muren. Maak het stripverhaal weer compleet. Combineer de stukken tekst op de volgende pagina met de juiste titels van de schilderijen uit de Oranjezaal. Hiernaast zie je een overzichtsfoto, waar een paar van de schilderijen op staan. Zoek voor het zien van alle afbeeldingen van de schilderijen op internet. Lees verder op de volgende pagina.
17
Deel Oranjezaal, Koninklijk Huisarchief Den Haag - Fotograaf: Margareta Svensson
Stripverhaal compleet maken
Opdrachten
Titels/ onderwerpen schilderijen: • Geboorte van Frederik Hendrik • De opvoeding van Frederik Hendrik • Maurits en Frederik Hendrik te paard • De Nederlandse maagd schenkt Frederik Hendrik het opperbevel over het leger en de vloot • Huwelijk van Frederik Hendrik en Amalia van Solms • De dood van Frederik Hendrik • Triomf van Frederik Hendrik
Maak zelf een telescoop Zelf aan de slag zoals Christiaan? Maak je eigen telescoop en kijk of je Saturnus kunt ontdekken.Voor je eigen telescoop heb je nodig:
Gedichten:
vervolg Stripverhaal compleet maken
A. Een ware held sterft niet Zijn hemelvaart troost zijn vrouw in haar verdriet Hij kijkt omhoog naar de engelen, achter de wolken de zon Het kruis het geloof, het anker de hoop, en de liefde die overwon B. Twee halfbroers op hun bruine en witte paard Gekleed als stoere ridders, met lans en zwaard Een figuur in rood gewaad met vleugels vliegt mee Schenkt beide dappere stadhouders een zegekrans als trofee C. Het kindje in witte kleren kijkt ons dapper aan Achter hem zie je zijn vader Willem van Oranje staan Met een skelet als symbool van zijn moord De leeuw op de grond aan wie de moed toebehoort
D. Frederik Hendrik op zijn schimmel als krijgsheer gekleed Een vrouw in het wit getooid met kroon, die de Nederlandse maagd heet Geeft hem de staf voor het opperbevel over land en zee De leeuwenmoed en zijn leger reizen met hem mee E. Het kleine kind wordt door de goden Mercurius en Minerva onderwezen Zij laten hem een perkamentrol over de krijgskunst lezen De ene is god van de Wijsheid, de ander van Wetenschap en Kunst De haan is opmerkzaam, de schildpad brengt met deugd een gunst
• 2 bolle glazen van verschillende sterktes (gebruik b.v. glazen van goedkope leesbrillen van de drogist) • 2 lange kartonnen kokers • plakband
F. De bruidegom uitgedost als een heldhaftige Romein De bruid in witte zijde en gouden satijn De hoorn des overvloeds vol met fruit ligt op de grond Kleine kinderen dansen vrolijk in het rond
Plak een van de glazen vast aan de ene kant van de ene koker, het andere glas aan de andere kant van de andere koker. Schuif de twee kokers in elkaar, zó dat de glazen elk aan een uiteinde zitten. Kijk door de kant waar het glas met de hoogste sterkte zit. Schuif de kokers wat heen en weer in elkaar, totdat het beeld scherp wordt. En… wat zie je?
G. Dit is toch wel het meest bijzondere schilderij Een die als laatste komt in de rij Want door Frederik Hendrik breken Gouden Tijden aan Is de Tachtigjarige Oorlog voor altijd van de baan Zie hem stralen in zijn gouden zegewagen Bejubeld door zijn mensen die hem op handen dragen Vier witte paarden zijn symbool voor zijn onschuld In de wolken wordt de dood niet langer geduld De faam, godin van de roem, verjaagt het skelet Frederik Hendrik heeft de Republiek uit handen van de vijand gered
Mogelijk gemaakt dankzij het Een greep uit de gebruikte bronnen: Entoen.nu • www.schooltv.nl • www.rijksmuseum.nl • www.haagsetijden.nl • www.dwc.knaw.nl/biografie/christiaan-huygensweb/biografie/ • Museum Boerhaave, Algemene Natuurwetenschappen; Christiaan Huygens, 1629-1695 • Strengholt, L. Constanter: Het leven van Constantijn Huygens. Amsterdam, 1987 • Andriesse, C.D. Titan kan niet slapen: Een biografie van Christiaan Huygens. Amsterdam/Antwerpen, 1993 • Huygens, Constantijn. Mijn leven verteld aan mijn kinderen. Bezorgd door Frans Blom Amsterdam, 2003 • Lea van der Vinde, Vrouwen rondom Huygens (tentoonstellingscatalogus), Voorburg 2010 • Laura Wielders en Rian Visser, Zoektocht naar een zeeklok, Drunen • Diverse teksten van Vincent Icke en Charlotte Lemmens, gastconservatoren Huygens Tentoonstelling
18
