junior
W
elkom in dit nieuwste Huygensbulletin, de krant die je alles vertelt over de Huygensfamilie en hun wereld. De redactie wenst je veel leesplezier!
Zegt de naam Huygens je iets? De familie Huygens is een bijzondere familie, die leefde in de 17e eeuw, ook wel de Gouden Eeuw genoemd. Vooral vader Constantijn en zoon Christiaan hebben heel veel invloed gehad in de wetenschap en de kunst. Nu zijn ze eigenlijk nog steeds belangrijk. Wie waren deze mannen dan precies, en wat was en is er zo belangrijk aan hun leven en werk? In wat voor wereld leefden zij eigenlijk?
Deze krant neemt je mee terug naar de 17e eeuw, naar het jaar 1645 om precies te zijn, en vertelt je van alles over de mannen en hun wereld. In volgende uitgaven van deze krant wordt verder in de tijd gekeken. Tussendoor vind je steeds toevoe gingen uit onze tijd, te herkennen aan de verschillende, gekleurde notitieblaadjes.
Cartoon Constantijn alleskunner, Bob Alberts
Toelichting
Achterin vind je een ‘doe-het-zelfkatern’, met extra info en doeopdrachten.
CLOSE UP: de hoofdrolspelers
(naar) Anthony van Dijck, Frederik Hendrik, 1629, Prado Madrid
Altijd al nieuwsgierig geweest naar het leven van beroemdheden? Het Huygensbulletin vertelt u van alles, met misschien zelfs zo nu en dan een mooie roddel…
Frederik Hendrik: zal hij ooit trouwen? Frederik Hendrik wordt in 1584 geboren. Hij is de zoon van Willem van Oranje en Louise de Coligny. Als hij een paar maanden oud is, wordt zijn vader in Delft vermoord. Met zijn Franse moeder woont hij een tijdje in Frankrijk. Zijn halfbroer Prins Maurits is een belangrijk legeraanvoerder die veel gevechten wint. Hij leert Frederik van alles over oorlog en vechten. Lang heeft Frederik Hendrik geen vrouw. Zijn moeder gaat voor hem op zoek naar een geschikte echtge-
note, want als hij niet trouwt, komen er geen kinderen en dan sterft de familie uit. Als Maurits op zijn sterfbed ligt, is Frederik inmiddels 41 jaar en nog steeds niet getrouwd. Maurits dwingt hem om snel een geschikte vrouw te vinden. Net voor Maurits’ dood trouwt Frederik Hendrik in 1625 dan eindelijk met de 18 jaar jongere Amalia van Solms. Als Maurits dood is, volgt Frederik Hendrik hem op als legeraanvoerder en stadhouder.
Amalia van Solms: van hofdame tot prinses Amalia wordt in 1602 geboren als dochter van een Duitse graaf. Amalia en haar familie reizen mee met Frederik V van de Palts. Deze Frederik is rond 1619 even koning van Bo-
1
hemen en gaat later met zijn Engelse vrouw, Prinses Elizabeth Stuart, in Den Haag wonen. Amalia wordt hofdame van de prinses. >
junior
CLOSE UP: de hoofdrolspelers (naar) Anthony van Dijck, Amalia van Solms, 1629, Prado Madrid
> Frederik Hendrik laat zijn oog op
haar vallen en ze worden een stelletje. Als ze trouwen, wordt Amalia zijn prinses. Amalia adviseert haar man veel en vaak in zijn werk. Er wordt wel gezegd dat zij niet altijd even aardig is. Sommigen noemen haar lomp en onbeschoft: ze heeft zelfs een keer gevochten met één van haar hofdames. Maar ze is wel een heel lieve moeder. Op pagina 8 meer over de stadhouder en zijn vrouw onder ‘Luxe in Den Haag ’.
Wist je dat… deriks … Amalia eigenlijk Fre oma was achternichtje is? Haar llem van de zus van zijn vader Wi t erg in deze Oranje. Maar dat is nie hogere kringen.
Tip!wd naar hoe de familielinjnze’
Benieu naar ‘o van Solms a li a m A n va a loopt? nses Amali e eeuwse pri 21 site: op de web s n e e n a d Kijk oranje.nl hethuisvan
Constantijn: ogen en oren van de stadhouder In 1621 solliciteert hij op de functie van secretaris bij stadhouder Maurits. Hij wordt niet aangenomen. In 1625 probeert hij het bij Maurits’ opvolger Frederik Hendrik nog een keer en nu krijgt hij de baan wel. Als secretaris schrijft hij veel brieven: aanstellingen, instructies, paspoorten, klachten, adviezen, nieuwtjes, enzovoort. Wel 100 tot 120 brieven per maand. Ook wordt hij rekenmeester van de Oranjes, hij helpt hen hun paleizen en landerijen te beheren. Hij kent heel veel mensen in heel Europa (‘netwerk’), wat hem in zijn werk zeker van pas komt.
Constantijn Huygens is al jong iemand die snel hogerop wil komen, het liefst aan het hof van de stadhouder. Hij wordt geboren in 1596, en vanaf zijn 19e begint hij met werken bij verschillende belangrijke mannen. Hij reist al jong veel en vaak, hij gaat bijvoorbeeld als assistent met een ambassadeur mee naar Venetië. Deze reis gaat met trekschuit en paard en wagen en duurt 3,5 maand. Daarnaast is Constantijn de ‘oren en ogen’ van de stadhouder. Bij hem komen mensen met klachten of vragen, die hij dan aan de prins voorlegt. In de zomer gaat hij met de stadhouder mee op veldtochten. Dan schrijft hij brieven en stelt iedereen thuis gerust. Hij blijkt ook erg goed in het ontcijferen van geheimschriften van de vijand.
2
De stadhouder is heel tevreden over Constantijn: hij geeft hem een stuk grond bij het Plein in Den Haag, een paard en zelfs een titel (heer van Zuylichem). Hij vraagt hem vaak advies over van alles, van hofzaken tot kunst. Een duizendpoot met veel talenten…
Michiel J. Mierevelt, Constantijn Huygens, 1641 Museum Hofwijck Voorburg
editie 1, najaar 1645
editie 1, najaar 1645 CLOSE UP: de hoofdrolspelers
Detail A. Hanneman, Portret van Constantijn Huygens en vijf kinderen, 1640, inv nr. 241, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Den Haag
Christiaan Huygens: genie in de dop Christiaan Huygens wordt in 1629 in Den Haag geboren en blijkt al vroeg een heel slim kind te zijn. Hij durft al jong met professoren over wetenschap te praten. Als klein kind raakt hij steeds meer geïnteresseerd in mechanica en wiskunde. Hij probeert van alles uit: als 13-jarige knutselt hij een draaibank en ontwerpt een instrument om lenzen te maken. Zijn vader laat hem zijn gang gaan, want “spelen is ook leren”. Eén van zijn privédocenten, Jan Jansz Stampioen, denkt dat Christiaan het beste rechten kan gaan studeren. In 1645 vertrekt Christiaan samen met zijn oudste broer naar Leiden om daar een rechtenstudie te gaan volgen, maar hij gaat daar vooral naar de lessen (colleges) over natuurkunde en wiskunde omdat hij dat veel leuker vindt. Hij is dan pas 16 jaar oud. Meer lezen over zijn bijzondere jeugd? Kijk dan op pagina 13! 18 oktober 1645
Binnenlands nieuws
Einde oorlog in zicht? mensen tegen de Katholieke Kerk in protest. Zij vinden bijvoorbeeld dat de kerk veel te rijk is, en dat al die beelden in de kerken alleen maar tot verafgoding kunnen leiden. In 1566 barst de Beeldenstorm los; beelden en schilderijen in kerken worden kapot gemaakt. Filips II wil dat het weer rustig wordt en stuurt zijn beste veldheer Alva
naar de Nederlanden. Alva probeert het protest op een heel harde manier de kop in te drukken. Mensen die niet katholiek zijn, worden heel gemeen vervolgd. Maar de protestanten, de tegenstanders van de katholieken, blijven zich verzetten. Edelman Willem van Oranje wordt leider van dit verzet. Bij Heiligerlee verslaat hij Alva met zijn leger voor het eerst, in 1568. Dit wordt gezien als het begin van de oorlog, ook wel de Opstand. Gelukkig verovert stadhouder Frederik Hendrik steeds meer steden terug van de Spanjaarden. Maar wanneer wordt het eindelijk eens vrede?
Advertentie
Kaart Republiek 17e eeuw, belangrijke steden
In 1645 is het in de Republiek der Nederlanden al 77 jaar oorlog. De mensen weten niet beter dan dat er strijd is. Die oorlog begon bijna tachtig jaar eerder, in 1568. De Nederlanden horen op dat moment bij het machtige rijk van de Spaanse koning Filips II. Deze koning heeft het rooms- katholieke geloof. In Noord-Europa komen er
Vermist: bril Vermist sinds: 1 april 1572. Voor het laatst gezien in Brielle (Zuid Holland). Tips via briefnummer 2472, ovv Bril Alva. Beloning: ton haring, wit brood.
3
junior
editie 1, najaar 1645
Economisch nieuws
Republiek aan de top: wereldwijde handel In 1645 bestaat de wereld niet alleen uit oorlog. De Nederlanden zijn ook heel rijk. Onze 17e eeuw wordt niet voor niets ook wel Gouden Eeuw genoemd. Dit komt vooral doordat er veel wordt gehandeld, over de hele wereld. Bedrijven zoals de Verenigde Oostindische Compagnie sturen hun schepen ver weg om kostbare goederen te kopen en verkopen. Denk bijvoorbeeld aan peper, zout, thee, koffie, zijde, specerijen, wol, hout, graan en wijn. en het personeel. De VOC mag van de regering van de Republiek (Staten-Generaal*) handelen tussen Kaap de Goede Hoop (Zuid-Afrika) en Kaap Hoorn (Zuid-Amerika).
Kaart overzicht handelsgebieden van VOC
De VOC wordt opgericht in 1602 en is eigenlijk het eerste bedrijf dat aandelen uitgeeft, ‘stukjes’ bedrijf die mensen kunnen kopen. Hiermee betaalt de VOC de zeetochten
eteOn w r e e M t leven, de V C en de?
Eeuw over he Gouden e d in rijkdom .nl schooltv e it s b e r de w v beeld • Ga naa t icoon ‘schoolt ome e h h n.nu Ga naar et midden op de s die ebsite entoe w e d r a a n p h a •G on van bank’ (in indt deze vier cli den alk op het ico b jd ti e d in u v k o Kli et jaar page) en rijkdom in de G (links naast h e foto ip ch -s C O : r V n t he op één van d gaan ove de zoekwoorde t ). Klik daarna bijvoorbeeld: e 00 16 m w u Ee n’ , zoals ) enhuize blokjes rechts vaar mee met de >‘popp ’ (bovenste clip : zo ee • ‘vroeger & >‘Oostz en’ fotoblokje) te rs C’ (onde O oz V r t 5 en 6) a ‘m ’ > e VOC (Groep epen D h ip c cl n ls o e n a g C • 7 en 8) > ‘spie e VOC (Groep D ip cl n o n a C • uw’ e : E V naar de n T e d p O Gou f OC-spel: Ga e V a t d n e h a l in v e , e p s m S am.nl • jk ‘Welko rchief.amsterd dan n, wekeli 12 om sa e d a g st in te r si e b v e w ijs’, 20 13 afle nu op ‘onderw tte op cember e e m d t e 1 h 1 in k g li K nslo dinsda elletjes’ en te Ned 2. p ‘S p p o o r ts u ch u re 20.30 ‘V.O.C. spel’ 4
Wist je dat… drijf ter ...de VOC het eerste be jfslogo? wereld is met een bedri
...koffie in de ze tijd eigenl ijk alleen iets voor rijke mensen is? Een duur, luxe goedje.
?woorden? Staten-Generaal:
vergadering van vertegenwoordi gers van de Staten van de gewesten
Ook mag de VOC met vorsten daar afspraken maken, forten bouwen, oorlog voeren en een bestuur benoemen. De schepen nemen veel nieuwe producten mee terug naar de Nederlanden. Peper bijvoorbeeld is heel populair, als medicijn en om mee te koken. Het is dan ook peperduur. Naar het model van de VOC wordt in 1621 de WIC opgericht. Deze West Indische Compagnie handelt in een ander deel van de wereld dan de VOC, namelijk West-Afrika, de Caraïben en Noord- en Zuid-Amerika.
Advertentie
Tinus’ theehuis Last van pukkels, een gebroken hart of hamertenen? Thee van Tinus helpt u overal van af. Verkrijgbaar in de smaken Lapsong of Groene. Nieuw in het assortiment: Koffie: tegen verkoudheid, hoofdpijn en wassen neuzen Tinus’ theehuis, Venestraat, vlakbij Bakker Barend, Den Haag.
Wist je dat… …in de kerk veel schilder ijen worden gebr uikt om Bijbel verhalen te ve rtellen, omda t de meeste men sen niet kunn en lezen of schrijv en? Net als in een kinderboek kun je met plaatjes veel ve rtellen….
In de Noordelijke Nederlanden zijn veel mensen in de 17e eeuw ‘protestants’. Al in de 16e eeuw kwamen veel mensen hier in opstand tegen de katholieke kerk (zie eerder in deze krant), terwijl de Zuidelijke Nederlanden bij het Spaanse (katholieke) rijk blijven horen. De protestanten noemen zich ook wel ‘calvinistisch’. Het woord ‘calvinisme’ komt van de Fransman Jean Calvijn (1509-1564), door zijn
editie 1, zomer 1645 Religie
Protestant en katholiek, Noord en Zuid Nederlandse aanhangers Johannes Calvijn genoemd. Deze Calvijn is tegen beeldenverering en bisschoppen. In zijn kerk is iedereen gelijk. God is volgens Calvin almachtig. Hij weet al vanaf het begin van de schepping wie naar de hemel zal gaan en wie niet. Dit is het tegenovergestelde van de ideeën van de Katholieke Kerk van Rome. Net als velen in de Noordelijke Nederlanden is Constantijn Huygens calvinistisch. Hij is niet zo streng
Kookrubriek
Koken met Kaatje Recept: licht gepekelde haring Nodig: 4 vette verse haringen, 2 eetlepels zoutkristallen 1 eetlepel suiker, verse dille, tijm of venkel, fijn gesneden Koop de vis zo vers mogelijk bij een goede viskraam op de markt. Maak de vissen schoon. Leg de vissen op een platte schaal. Doe de helft van de suiker en het zout in elke vis, en voeg de kruiden toe. Doe de rest van het zout en de suiker op de haringen. Dek de vissen met een bord af. Druk er wat op. Laat de vissen 24 uur op een koele plek staan. Haal de haringen daarna uit het vocht en dep ze droog. Snij ze dun diagonaal door. Heerlijk als ontbijt met een glaasje bier!
W.C. Heda, Stilleven met een roemer en horloge, 1629, inv nr. 596, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
Door al die verre reizen komen er steeds meer vreemde en nieuwe spullen naar ons land. Ook in de keuken word ik telkens verrast door alle nieuwigheden die een kennis van mij, schipper Bontekoe, voor mij meebrengt.
TIP!
in zijn ideeën en heel open en verdraagzaam tegenover andersdenkenden. Voor hem is een verschil in geloof geen reden om niet meer met iemand om te gaan. Zo denkt lang niet iedereen; de Nederlanden zijn niet voor niets in Noord en Zuid gescheiden.
Wist je dat… e uw veel ng in de 17 ee … zoute hari de men ? Niet alleen gegeten wordt annen aar ook de m sen aan wal, m eten veel op zee zitten, die maanden delt deze ubliek verhan haring. De Rep ing wordt le wereld. Har vis over de he n de zee’ el ‘het zilver va daarom ook w genoemd.
Wist je dat… … bier missc
Bang voor vieze handen? Gebruik dan eens een nieuw gerei dat ik pas zag bij een bevriende kokkin: de eetvork! Prik de stukjes vis met de tanden van de vork van uw bord en (dit is nieuw, maar zeker het proberen waard!) steek de stukjes zonder tussenkomst van uw handen zo in uw mond. Handen wassen met de waterkan is na afloop dan niet nodig.
5
hien wel de m eest gedronken dran k is? Omdat ve el water erg vervuild is (de grachten zijn een soort een open riool), is het levensgeva arlijk om dit te drinken. Bie r is wel veilig. Ook kinde ren drinken bi er, het alcoho lp ercentage is niet zo hoog.
junior
Binnenlands nieuws
Gesina ter Borch, Boereninterieur (Liefdadigheid of armoede), ca 1660, Rijksmuseum Amsterdam
editie 1, najaar 1645
Wat weegt zwaarder als het gaat om hoe belangrijk je bent: je bezit of je afkomst? In de 17e eeuw wordt dit vooral bepaald door je bezit. De adel erft zijn rijkdom meestal. De zogenaamde ‘gegoede burgerij’ verdient veel geld met de handel. Samen met de (protestantse) geestelijken, juristen, artsen, industriëlen en hogere ambtenaren zijn
adel en burgerij de belangrijkste mensen in de maatschappij. Iets minder belangrijk zijn de handwerksmannen, kantoorpersoneel en boeren. Zij hebben gelukkig een baan en genoeg loon om van rond te komen. Nog iets minder belangrijk zijn bijvoorbeeld arbeiders en huisbedienden. Maar er is ook veel armoede. Een deel van de werkende bevolking,
Groot verschil tussen rijk en arm soldaten en landarbeiders bijvoorbeeld, verdient niet genoeg om de hoofden van zichzelf en hun gezin boven water te houden. Zij leven in armoede. Deze ‘paupers’ wonen in slechte, kleine, vieze huizen en moeten hard werken voor weinig geld. De meeste mensen moeten zes tot zeven dagen per week aan de bak. Ook hun kinderen werken mee bij, vaak onder nare omstandigheden. Kou, honger en ziekte zijn aan de orde van de dag. Naar school gaan ze niet. Veel mensen trekken naar de stad op zoek naar werk of veiligheid, in de hoop op een betere toekomst.
Misdaad
Heropvoeding van ‘gespuis’ van uw misdaadverslaggever
Het Rasphuis in 1662. Uit: Melchior Fokkens, Beschrijvinge der wijdt-vermaarde Koop-stadt Amstelredam
Bedelaars en zwervers worden in onze 17e eeuw over het algemeen met de nek aangekeken. We halen ze van de straat en brengen ze naar een rasphuis (mannen) of spinhuis (vrouwen).
Eigenlijk is zo’n huis een gevangenis. De mensen zijn niet vrij om te gaan en te staan waar ze willen, maar ze moeten elke dag hard werken. Zij raspen hout, dat voor het maken van verf wordt gebruikt, of spinnen wol zodat daar stoffen van kunnen worden gemaakt. De meeste lezers van onze krant vinden dit een goede manier om dit ‘gespuis’ zo opnieuw op te voeden voor ze weer vrij komen.
en t e w r e e Me ede in d o over arm euw? E Gouden
6
.nl: schooltv nk’ e it s b e a aar de w v beeldb Ga dan n t icoon ‘schoolt age) en typ he ep Ga naar den op de hom el’ id m a m h t c e ‘s (in h rm in: > te k e o z deze
editie 1, najaar 1645 Cultuur
Poëzie:
Constantijn ‘in zijn vrije tijd’
Hoewel Constantijn Huygens een drukke baan heeft als secretaris van Frederik Hendrik, schrijft hij ook veel gedichten en muziekstukken. Je zou bijna denken dat Huygens een dichter van beroep is, maar dat is eigenlijk een belediging. Als je een baan hebt zoals Huygens, hoort het eigenlijk niet dat je je tijd verspilt aan dichten en componeren. Constantijn blijft dan ook zeggen dat hij alleen dicht wanneer hij tijd over heeft: als hij in bed ligt, staat te wachten, een wandeling maakt, of wanneer hij in de koets zit. Het is zijn “bijwerk”, zoals hij dat zelf noemt.
De meeste gedichten die Huygens maakt zijn epigrammen, korte gedichten waar een woordspeling in zit. Huygens vindt ‘sneldicht’ een beter woord. Maar zoals je weet, ‘snel’ kan in onze tijd ook scherp, slim of gevat betekenen. Met ‘dicht’ bedoelt hij dat de versjes kort zijn: er mag geen woord te veel in staan. Doordat het korte gedichten zijn met woordgrappen, taalspelletjes en andere slimmigheidjes, zijn de gedichtjes niet altijd makkelijk om te lezen. Zijn broer Maurits moppert daar ook wel eens over.
… hij oo
epigrammen over de
ook
stad Den Haag heeft gesch reven? Daarin laat hij Haagse straten, pleinen en grote huize n zichzelf voorstellen. Hij noemt dit de Stemmen van Den Haag
jn zeker … Constanti stukken 800 muziek eer dan maakt en m gedichtjes? 3000 korte
n ens op zij ntijn Huyg hrijft, c … Consta s t edich n eerste g ij z l a e d elf deze tijd atijn is in L ? jn ti a L jn in het unst. Op zi n de dichtk va l a ta k e d maa t hij achttiende f o e d n e ti ht. zeven dse gedic Nederlan te rs e e jn zi r mooie ij nog mee h t jf ri h c s Later ds, steeds Nederlan t e h in n . gedichte t ook doen rs gaan da e jv ri h c s r mee
k een g edicht s over Ho chrijft fwijck, z ijn twee Dit besta de huis at uit bij ? na 3000 Hofwijc regels. k is nu H uygensm en delen useum van dit g edicht k een aud u n je via iotour v an het m beluiste u seum ren.
… Constantijn Huygens
Wist je dat…
e al viool op zijn zevend … Constantijn ijgt hij zijn p zijn vijfde kr kan spelen? O ter dragen es al. In de win eerste muziekl terjasjes zijn broer win Constantijn en mouwen. n knopen op de met lange rije knoop de eft aan iedere Hun vader ge dat ze muzieknoot, zo naam van een ter geeft snel weten. La de volgorde al en ook de diezelfde knop hun vader met es. eerste rekenl
7
… Huygens een heel nieuwerwets instrume nt aanschaft en dit metee n wil leren bespelen, namelijk de guitaar?
junior
editie 1, najaar 1645
Royalty Watch
Glitter & Glamour Wie het breed heeft, laat het in de 17e eeuw ook graag breed hangen. In Europa wonen veel koningen en vorsten, en zij kleden hun paleizen aan met heel veel schilderijen, meubels, beeldhouwkunst, spiegels en tapijten.
Hyacinthe Rigaud, Lodewijk XIV, 1701, Louvre Parijs
De Franse koning Lodewijk XIV bijvoorbeeld wil graag aan andere vorsten laten zien hoe rijk hij is. Een vorst die zo mooi kan wonen, zal ook wel genoeg geld hebben om een sterk leger te hebben, zo hoopt hij dat anderen zullen denken. Natuurlijk zijn kleren, kapsels en sieraden hierbij erg belangrijk, alles volgens de laatste mode. Lodewijk XIV bepaalt met zijn hof aan Versailles veel van deze mode. Wat er in zijn paleis gebeurt, wordt afgekeken door de andere Europese hoven. Een echte trendsetter dus. Om te laten zien dat hij heel rijk is geeft hij net als veel andere vorsten vaak grote feesten. Het heerlijkste eten wordt opgediend, de koning en de gasten worden tussen de gangen door vermaakt met dans, muziek, maskerades en toneel.
?woorden? Versailles interieur
Gulden:
Luxe in Den Haag… Stadhouder Frederik Hendrik is de militairen baas van de Nederlanden. Hij is een prins omdat zijn familie Van Oranje-Nassau (ja, familie van…) van adel is. Maar omdat Frederik Hendrik geen zoon is van een echte koning, is hij geen vorstelijke prins. In Nederland is er dus geen vorstenhuis. Frederik Hendrik en zijn vrouw Amalia van Solms willen toch graag leven als een echte koning en koningin. Zij zien hoe het toegaat aan de vorstenhoven in bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk en zijn erg
onder de indruk van de pracht en praal. Ze bouwen een paar indrukwekkende paleizen (zoals Huis ten Bosch, Huis ter Nieuburch en Huis Honselaarsdijk), versieren deze met vele kostbaarheden en verzamelen heel veel kunst (zie ook de woonrubriek in deze krant voor meer informatie hierover). Ook geven ze veel feesten en diners, net als andere Europese vorsten. Amalia laat zich vorstelijk kleden en draagt kostbare sieraden. Ze bestelt rustig prachtige oorbellen voor 36.000 gulden* (een stalknecht verdient 50 tot 200 gulden per jaar!).
8
Munteenheid in de 17e eeuw, bestond in Nederland tot 2002. 36.000 gulden is bijvoorbeeld omgerekend ruim € 16.000,-; 50 tot 200 gulden is € 23,- tot € 90,-; 12 miljoen gulden is bijna € 5,5 miljoen. Door alle inflatie is in de loop der jaren die 12 miljoen gulden van toen trouwens ver gelijkbaar met zo’n 103 miljoen euro nu! Zie ook http://www.iisg.nl/hpw/ calculate2-nl.php
Wist je
dat…
… Fred erik He ndrik in wat ge 1628 fl ld krijg ink t? Dan Hein de v e r overt P Zilvervlo iet ot op d den. Als e Span stadho ja a r uder kr Hendrik ijgt Fre 10 % va derik n de bu vloot is it. De z dan zo’n ilver 12 miljo waard… en guld en
editie 1, zomer 1645 Royalty Watch 13 oktober 1645
Sprookjeshuwelijk?
Willem trouwt met Mary Anthonie van Dijck, William & Mary, 1641, Rijksmuseum Amsterdam
Nog maar vier jaar geleden, op 2 mei 1641, trouwt onze eigen Willem II, zoon van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia, met de Engelse prinses Mary Stuart. Er was toen wel wat heisa: waren de prins en hun prinses niet nog wat jong om in het huwelijksbootje te stappen? Oordeel zelf: De prins was 14 jaar oud, de prinses pas 10 jaar. Op zich komt het in deze tijd wel vaker voor dat kinderen jong trouwen. Het huwelijk is trouwens heel bijzonder: normaal gesproken trouwen koningskinderen niet met ‘gewone’ prinsen. Eerder wilde de Engelse koning Karel I zijn dochter Mary met de zoon van de Spaanse koning laten trouwen, maar uiteindelijk hebben Frederik Hendrik en Karel afgesproken dat hun kinderen zouden trouwen. Voor Frederik Hendrik natuurlijk wel mooi dat hij nu een echt koningshuis als familie heeft, zo is hij nog een stapje dichterbij zelf een echte vorst zijn. De jurk van de bruid was in ieder geval prachtig.
Moderubriek
Van onze modecorrespondent
Bartholomeus van der Helst, De familie Reepmaker, 1669, Louvre Parijs.
Mode met Myra
Advertentie
Uw modecorrespondent ontdekt altijd weer de laatste mode-outfits voor u, outfits die u móet hebben; kleding van het Franse en Engelse hof. Laat de zware, donkere stoffen voor wat ze zijn, en breng de lente in uw kledingkast! De heren dragen een kostuum van soepele stoffen, het liefst met veel linten, pluimen, stikken en kant. De schoenen moeten vierkante neuzen hebben. Het haar het liefst lang, met een scheiding in het midden. Van nature niet veel haar? Geen nood: weef er wat nephaar tussen en u gaat door het leven met een dikke haardos.
Stoffenhuis
Saartje U kent het misschien wel: een groot hoffeest in het vooruitzicht en niets om aan Ook de dames kiezen voor lichte soepele stoffen; zijde of satijn. Korte mouwen en ietwat blote schouders zijn een must. Wees trots op uw vrouwelijke vormen: een strak, slank bovenlijf mag gezien worden. Gebruik daarvoor een stevig korset onder uw jurk. Kies de juiste juwelen, denk bijvoorbeeld eens aan parels. Belangrijk zijn de schoenen: draag flink hoge hakken, zoals de Talons Louis. De schoenen danken hun naam aan Lodewijk de 14de: deze Zonnekoning is tussen u en mij gezwegen slechts 1.63 meter lang! Dan komen hakken natuurlijk goed van pas.
9
te trekken. Geen nood, kom dan naar Stoffenhuis Saartje! Specialist in de nieuwste stoffen van over de hele wereld. Vergeet het laken uit Leiden, schakel over op zijde uit China of kasmier uit India. Kom voelen en kijken. U vindt ons aan de Pieterstraat, naast Slagerij ‘Het bokkenpootje’, Delft. Mede mogelijk gemaakt door de VOC.
junior
editie 1, najaar 1645
Eigen huis & tuin
Wonen met hart en ziel:
tips & trends voor een modern interieur Wie zijn woning volgens de allerlaatste mode wil inrichten, kijkt eens goed naar de paleizen van de stadhouder en zijn vrouw. Zij volgen de laatste trends uit Parijs op de voet en hebben hun appartementen aan het Binnenhof (het ‘Stadhouderlijk Kwartier’) na een grote verbouwing helemaal opnieuw ingericht; heel bijzonder! In tegenstelling tot de mode van 1625 zijn kleuren en materialen nu helemaal op elkaar afgestemd, helemaal tot een eenheid. De muren zijn bedekt met kostbare wandtapijten met daarop afbeeldingen uit de klassieke oudheid, in de kleinere ruimtes is goudleer behang aangebracht. De meubels komen vooral uit Frankrijk: zij zien er sierlijk uit, met veel krulversieringen en lichte kleuren. De kostbare tapijten uit Turkije liggen niet langer op de tafels, maar op de vloer. Overal staan of hangen kunstobjecten: schilderijen, beelden, pronkkasten, kandelaars, en meer. De schepen van de VOC brengen prachtige nieuwigheden mee, zoals porselein en lakwerk. Prinses Amalia verzamelt deze bijzondere spullen dan ook fanatiek en kleedt er complete kabinetjes* mee aan. Nog niet eerder in Holland gezien, maar een lust voor het oog, een heuse vorst waardig.
?woorden? Kabinetje: kleine kamer
10
J. van Campen, Dubbelportret van Constantijn Huygens en Susanne van Baerle, c. 1635, inv nr. 1089, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
Van onze interieurcorrespondent
editie 1, najaar 1645 Eigen huis & tuin 20 oktober 1645
Kosten noch moeite gespaard:
Jan van Call, Plein Den Haag met Huygenshuis, 1690, Haags Gemeente Archief
Huis aan het Plein
Wist je dat… … Constantijn
een koosnaam
heeft voor Su sanna? Hij noemt haar oo k wel Sterre.
In 1637, nog maar acht jaar geleden, verhuist de familie Huygens naar een nieuw gebouwd huis aan het Haagse Plein, dan ook wel het Prinse- of Stadshoudersplein genoemd. Dit plein was een idee van Frederik Hendrik: een plein niet als markt aangelegd, maar om te wandelen, een ‘sierplein’, zoals in Parijs. De grond waarop het huis is gebouwd, krijgt Constantijn cadeau van de stadhouder.
Constantijn en zijn vrouw Susanna vragen architect Jacob van Campen om het huis te ontwerpen, samen met zijn assistent Pieter Post. Deze twee mannen maakten ook het Paleis op de Dam in Amsterdam en verschillende paleizen van de stadhouder en zijn vrouw. Omdat vader Constantijn veel van huis is voor zijn werk, komt
11
de bouw van het huis vooral op het bordje van Susanna terecht. Zij doet de bestellingen, regelt de betalingen en het werk en beslist over het definitieve ontwerp. Zij zal er jammer genoeg nooit wonen. Een paar weken na de bevalling van hun dochtertje overlijdt zij, in mei 1637. Een week later verhuist het gezin naar het nieuwe huis.
junior
editie 1, najaar 1645
Ouder & Kind
In deze bijlage vind je allerlei weetjes en tips over (het opvoeden van) kinderen.
Jan Steen, Schoolmeester, 1668, privé-collectie
Grote groei aantal scholen
Het aantal scholen is sinds de middeleeuwen flink gegroeid. Door de handel overzee willen wij graag meer dan lezen en schrijven en is er dus meer vraag naar onderwijs. Rekenen is bijvoorbeeld erg belangrijk geworden. De scholen zijn gericht op het geloof: de kinderen worden opgevoed tot een goede gelovige. Er bestaan veel verschillende soorten scholen. Kinderen tot drie jaar gaan naar de kleinkinderscholen. Daarna kunnen jongens van zeven tot twaalf jaar naar de Latijnse, Franse of Hollandse school. De meeste kinderen van lage standen
gaan naar Hollandse of Nederduitse scholen. Er is geen schoolplicht, dus lang niet iedereen gaat naar school. Soms zijn de kinderen thuis nodig voor de huishouding of op het werk bij vader. Na de lagere school leren de volksjongens vaak een vak, een ambacht. Na een leerperiode van een paar jaar doen ze een test (een meesterproef) en mogen ze zelfstandig aan het werk. Naar een Latijnse school en studeren aan universiteiten mogen ze niet, dat is alleen voor rijke jongens. Rijke meisjes gaan vaak naar de Franse school.
12
Wist je dat… … het nog he el lang zou du ren voordat kinderarbeid niet meer moc ht in ons land Met het ‘Wetje ? van Van Houte n’ komt in 1874 een wettelijk verbod om kind eren onder de jaar in fabrieke 12 n te laten wer ke n. Landarbeid mocht voor ki nderen ondank s dat wetje ov gens nog stee eri ds wel…
editie 1, zomer 1645 Ouder & Kind
Gedraag je eens een beetje! Eigenlijk is spelen in deze tijd niet echt netjes, mensen vinden het zelfs een beetje boers. Spelen in een kerk of herrie maken op staat mag al helemaal niet. Waarom zou je moe worden van hoepelen en touwtjespringen?
?Woorden? Triktrak:
Je mag wel ballen, knikkeren en hinkelen. Binnen wordt er geschaakt en triktrak* gespeeld. Speelgoed maken de mensen zelf of kopen het op de markt. Sinterklaas wordt uitgebreid gevierd en kinderen krijgen cadeautjes als ‘kaatsen ballen’ en ‘poppengoed’. Er worden best veel kinderportretten geschilderd, waarop de kinderen netjes en stilstaand te zien zijn, het liefst met een hondje (‘net als het kind goed afgericht’). De ouders laten hiermee graag zien dat hun kind goede manieren heeft. Geen nutteloos speelgoed, en al helemaal geen gespeel graag!
Verstraten naar Adriaen van de Venne, Kinderspelen, gesitueerd op de Kneuterdijk tegen de achtergrond van het Lange Voorhout, 1625, Haags Historisch Museum Den Haag
oud bordspel
Wonderkind: genie in de dop Nooit naar school? Voor sommige kinderen is dat geen wens, maar gewoon echt. Christiaan Huygens bijvoorbeeld is net als zijn drie broers en zus nooit naar school geweest. Zijn vader Constantijn wil hen klaar maken voor belangrijk werk aan het hof of in het bestuur van de stad of het land. Goed onderwijs is daarvoor heel belangrijk. Constantijn vindt dat op school te weinig verschillende vakken worden gegeven en dat er te weinig aandacht is voor het kind zelf. De kinderen krijgen daarom thuis les van privé-leraren. Constantijn geeft zijn zoons een opvoeding zoals mensen aan het hof ook krijgen. De kinderen krijgen heel veel verschillende soorten vakken: spreken, filosofie, verschillende talen (Frans, Nederlands, Engels, Italiaans, Latijn, Grieks),
?Woorden? 300 gulden: bijna 140 euro
schoonschrijven, tekenen en schilderen, muziek (-theorie), wiskunde en natuurkunde. Maar er wordt ook gezongen, gedanst en toneel gespeeld. Soms geven de twee oudste broers tegen een kleine betaling de jongere broertjes les. Vader Constantijn vindt sport minstens even belangrijk voor de opvoeding: schaatsen, paardrijden, rennen, jagen, zwemmen, de kinderen doen het allemaal. Constantijn vindt dat spelen ook leren is, en dat leren vooral leuk moet zijn, best bijzonder in deze tijd! Als Christiaan 8 jaar is, gaat zijn moeder Susanna dood. Hij is heel verdrietig. Vader Constantijn
13
wordt een lieve en betrokken vader. Ook al is hij vaak weg, hij wil precies weten hoe het met zijn kinderen gaat. Van elk kind houdt hij een dagboek bij, vanaf hun geboorte tot hun studie, het begin van hun leven als volwassene. Hij schrijft dat Christiaan voor zijn leeftijd een klein mannetje is en als peuter aan de lopende band zingt, kletst en rijmt. Hij heeft een goed gevoel voor muziek. Zijn vader koopt voor 300 gulden* een viola da gamba voor hem in Engeland en al snel kan hij dit instrument heel goed bespelen. Net als andere kinderen van zijn stand leert hij ook de luit en klavecimbel goed te spelen.
junior
editie 1, najaar 1645
Wist je dat…
e … kinderen in de 17 eeuw bang worden gemaakt met figuren als de ‘boeman’ of de ‘weerwolf’? Vaders en moeders zeggen dat als
Ouder & Kind
eol de kind … op scho ns af wel ee ren als str en gen met e slaag krij e? plak of ro
… Constantijn onder andere door deze straffen op school zijn kind eren liever thuis le sgeeft?
Jan Mijtens, Fam. Mr. Willem van den Kerckhoven, 1652, Haags Historisch Museum
ze niet luisteren, de boeman dan langs komt om ze op te eten of mee te nemen in een zak’…
ers en n en zijn bro … Christiaa met een opgroeien zusje thuis jk ‘Lijs an, nameli soort boem n pop gaat om ee Huijck’? Het arte ijnlijk een zw met waarsch de ‘huik’. mantel om,
tste ein… Christiaan op zijn ach dragen? In delijk een broek mag bruikelijk dat deze tijd is het heel ge zevende jaar jongens zeker tot hun en. Sowieso een lange rok aan hebb derkleren, bestaan er niet echt kin kleed als kinderen worden aange kleine volwassenen.
de tien kinderen sterft voorda t ze nog maar één jaar zijn? Zij worden dan wel vaak op gezinspo rtretten afgebeeld, soms als do de baby’s in wiegen, als engeltje s vliegend boven hun ouders of me t een kruisje op hun voorhoofd .
… er na de dood van S usanna we soort ‘nann l een y’ is, mevro u w Z u e urius? Doo de kinderen r wordt ze stee vast Tante Z genoemd… eur
A. Hanneman, Portret van Constantijn Huygens en vijf kinderen, 1640, inv nr. 241, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Den Haag
… in deze tijd vier op
Christiaan
Constantijn
14
editie 1, najaar 1645 Opdrachten
In deze krant, het ‘Huygensbulletin’ editie I, kun je van alles lezen en zien. De vragen en opdrachten in dit stuk helpen je bij het doorlezen van de krant of om je misschien te richten op een paar onderwerpen.
Quick Quiz
Ben je goed op de hoogte van de eerste helft van die 17e eeuw en de wereld van Constantijn en Christiaan? Test je kennis met deze quick-quiz, en je weet het zo.
1. De Tachtigjarige oorlog begint in...? 2. De VOC vaart vooral naar…? 3. Wie is de beroemde vader van Frederik Hendrik? 4. Frederik Hendrik en Amalia zijn de koning en koningin van de Nederlanden. Waar of niet waar? 5. Als je in een rasphuis woont, dan heb je geluk. Waar of niet waar? 6. Christiaan mag maar weinig spelen van zijn vader, dat is ongepast. Waar of niet waar? 7. Kinderen hadden in de 17de eeuw speciale kinderkleding. Waar of niet waar? 8. Wie is ‘Sterre’? 9. De 17e eeuw heet in ons land ook wel de …. Eeuw. Vul aan. 10. Wat zijn ‘paupers’? 11. Welk geloof hangt de familie Huygens aan? 12. In de 17e eeuw gaat elk kind naar school. Waar of niet waar?
1. 2. 3. 4. 5. 6.
7. 8. 9. 10. 11. 12.
Check je antwoorden op huygenstentoonstelling.nl 1-5 antwoorden goed?
6-8 antwoorden goed?
9-12 antwoorden goed?
Dat kan beter, lees de krant nog maar een keertje of ga rechtstreeks naar het rasphuis…
Het gaat, maar het kan beter. Blader de krant nog eens door, dat helpt.
Gefeliciteerd, je bent een echte Huygens/ Gouden Eeuw kenner!
Sneldicht Constantijn is erg goed in het schrijven van epigrammen of ‘sneldichten’; gedichten van 2 tot 8 regels met een woordspeling en vaak een sterk en bijzonder einde. Zijn sneldichten kunnen over van alles gaan: etenswaren, lichaamsdelen, kleren, beroepen, noem maar op. Op 25 oktober 1682 schreef hij bijvoorbeeld: Grafschrift van mijn hondje Gekkie Dit is mijn hondjes graf. Ik zeg er niet meer af niet meer af: dan dat ik wenste (en de weer’ld was niet bedorven), dat mijn klein Gekkie leefde en alle groten storven.
Opdracht: Schrijf net als Constantijn een sneldicht. Kies een onderwerp dat je interesseert, waar je een grap of woordspeling over kan maken, en ga aan de slag. Laat je van te voren inspireren door Constantijns werk. 15
junior
editie 1, najaar 1645
@Constantijn #sneldicht
Een tweet is eigenlijk soms ook een soort sneldicht. Constantijn leefde zonder twitter en facebook, maar stel dat hij nu er nu nog zou zijn, wat zou hij dan hebben getwitterd? Schrijf een tweet in sneldichtstijl.
Opdrachten
Geheimschrift Constantijn is erg goed in het ontcijferen van geheimschrift dat door de vijand geschreven is. Opdracht: Samen met iemand uit de klas ga je dit ook proberen. Allebei verzinnen jullie een geheimschrift en schrijven in dit geheimschrift een geheime brief. De brief gaat over iets of iemand uit deze krant. Dan geven jullie elkaar je brief, waarna de ander het geheimschrift probeert te ontcijferen. En… wie heeft als eerste het geheim ontrafeld?
Reisverslag Constantijn reist veel en graag. Tijdens zijn reizen schrijft hij vaak een reisdagboek, bijvoorbeeld van zijn reis naar Venetië. Zijn reisdagboek geeft ons een goed beeld van zijn trips. In zijn tijd heeft hij eigenlijk alleen maar pen en papier tot zijn beschikking om zijn herinneringen vast te leggen. Maar hoe zou hij dat nu hebben gedaan, met alle beschikbare media en middelen? Opdracht: Kruip in de huid van Constantijn, neem hem mee naar onze tijd en buig zijn papieren reisverslag om naar een multimediaal reisreport. En deel het vooral met zo veel mogelijk vrienden en bekenden!
Een greep uit de gebruikte bronnen: • entoen.nu • www.schooltv.nl • Blom, Frans. “De jeugd van Christiaan Huygens”, uit: Christiaan Huygens, facetten van een genie, 2004. • Meer, Tineke ter. Snel en dicht: een studie over de epigrammen van Constantijn Huygens. Amsterdam: Rodopi, 1991. • Rasch, Rudolf “Constantijn Huygens als componerende amateur van goeden huize.” Louis Peter Grijp (red.). Een muziekgeschiedenis der Nederlanden. Amsterdam: University Press-Salomé, 2001. 280-286. • Strengholt, L. Contstanter: Het leven van Constantijn Huygens. Amsterdam: Querido, 1987. • Ploeg, P. van der e.a., Vorstelijk Verzameld, tentoonstellingcatalogus, 6 december 199729 maart 1998, Mauritshuis, Den Haag • Boekhorts, Peter te e.a. (redactie), Cultuur en maatschappij in Nederland, 1500-1850, Heerlen 1992 • Huygens Herdacht. Catalogus Herdenkingstentoonstelling Koninklijke Bibliotheek, s’ -Gravenhage, 1987
Mogelijk gemaakt dankzij het
16
