Een nieuwe mijlpaal in het Vlaams natuurbeleid

Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Limburg - juni - juli - augustus 2014 - jaargang 11 - nummer 2

Afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 - P409862 Afzender: Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt

Een nieuwe mijlpaal in het Vlaams natuurbeleid

ErpecommerBemden - een bos op natte voeten ©

Voorwoord Inhoudstafel 3 Bezoekerscentrum

Activiteiten in Kiewit

5 Fotowedstrijd 2014

6

9

Blauw in de natuur School in de kijker Ontdek de geheimen van de Abeekvallei Wandelbijlage Kalverpad te Grote Spouwen

14 Dossier op tafel

Prioriteiten voor de Vlaamse verkiezingen

16 Tuinnatuur

Mijn tuin, een natuurgebied in het klein

18 Natuur•weetjes

Edel bos voor Edelhert

19 Cursussen

De natuur betrapt in Kempen~broek

20 Agenda

Natuurwandelingen in Limburg

Grote coverbeeld : Big Jump 2013 © Katleen Bollen (L) Klein Koninginnenpage - Papilio machaon © Theo Geuens (M) Rups © Castermans Francine (R) Kleine Bosbeekjuffer © Julien Vanlaer

Nieuwe teks t volgt nog

3

Domein Kiewit is een ruim 100 ha natuurdomein, de groene long van Hasselt. Het is de ideale vertrekplaats voor een korte wandeling met het hele gezin, ook voor de allerkleinsten. Snuif gezonde lucht. Wandel mee met de gids of maak gebruik van het Boeboekstasje en leer de plaatselijke fauna en flora kennen. Bovendien kan je terecht in het winkeltje in het herenhuis, voor leuke hebbedingetjes, nestkastjes, boeken, verrekijkers,…. En een lekker drankje. Toon je kinderen de boerderijdieren en trakteer ze op een picknick aan de vijver. Laat ze ravotten in de speelhoek en in het avontuurlijke speelbos. Trek eropuit met een wandelkaart. Een extra uitdaging is het lange plankenpad dat je door de meest geheime plekjes van het domein loodst. Onderweg kom je misschien wel één van de indrukwekkende Galloway-runderen tegen...

Onze activiteiten Kom eens binnen: • Ruim assortiment aan Limburgse wandel- en fietskaarten • Nestkasten, voeder voor vogels en wilde zoogdieren • Boeken, verrekijkers, onderhouds producten, geschenkjes,… • Gidswandelingen en natuur ontdekkingstochten • Boeboekstasje (ook voor verjaardagfeestjes) • Mooie vergaderlocatie • Workshops

• Braakballen pluizen Tweede vrijdag van de maand 14u-17u – bezoekerscentrum Kiewit 11 juli, 8 augustus, 12 september We willen graag weten waar de soor ten muizen en spitsmuizen voorko men over heel Limburg. In samenwer king met de kerkuilenwerkgroep wil len we dan ook systematisch braakbal len van uilen, waarin de schedeltjes goed bewaren, uitpluizen.

• Creatieve natuurvrijdagen Laatste vrijdag van de maand 14u-16u – bezoekerscentrum Kiewit 25 juli, 29 augustus, 26 september Maandelijks brengt afwisselend iemand een leuk creatief idee aan, waarmee we aan de slag gaan. We werken met na tuur- of afvalmateriaal. Duurzaamheid staat voorop of de creatie brengt meer Cratieve natuurvrijdag © Natuurpunt

ACTIVITEITEN OP HET BEZOEKERSCENTRUM VAN KIEWIT

Gidswandeling © Natuurpunt

Creatieve natuurvrijdag © Natuurpunt

BEZOEKERSCENTRUM



natuur in onze tuin. Van bijenhotel tot voedertaart, van kaarsenhouder tot plantensteun. Van bloesemlimonade tot wilde kruidensalade. Heeft u nog ideeën of gewoon zin om mee te doen?

• Maandelijkse natuurwandelingen Laatste zondag van de maand (14u 16u), start bezoekerscentrum Kiewit 27 juli, 31 augustus, 28 september, 26 oktober, 30 november, 28 december Wandel mee met de natuurgids van dienst en laat je verrassen en verwon deren door de natuur.

4

BEZOEKERSCENTRUM

• Voor de kinderen Natuur ontdekkingstocht voor kinderen. Woensdag 30 juli en 27 au gustus van 14 tot 16u met mama, papa of andere begeleider De gids neemt jullie mee de natuur in. Luister, hoor, voel, en doe leuke din gen in en met de natuur.

• Boeboekstasjes uitlenen Doe de boeboekstocht met je gezin, tijdens de openingsuren van het be zoekerscentrum.





Vraag naar het boeboekstasje in het bezoekerscentrum, ga met je kinderen op tocht en beleef de natuur aan de hand van spelletjes en opdrachten. Ongeveer twee uur natuurbeleving op z’n best. Piepen en Soeza gaan met je mee.

Natuurpunt zoekt vrijwilligers voor de cafetaria in Kiewit De cafetaria aan het natuur- en parkgebied Domein Kiewit wordt binnenkort uitgebaat door een sociaal economiebedrijf. De cafetaria is open alle dagen (van 11u00 tot 18u00). De bediening gebeurt door werknemers van het sociaal economiebedrijf. Gezien de aanwezigheid van het Natuurpunt bezoekerscentrum op het domein en de ligging van Kiewit binnen De Wijers, met meerdere belangrijke natuurgebieden op wandelafstand wensen wij met vrijwilligers ondersteuning te bieden aan de uitbating zodat de bezoekers en klanten deskundig ingelicht worden over de natuur in de omgeving, Natuurpunt en onze activiteiten. Tegenover het cafetaria baten we een infobalie mettentoonstellingsruimte en natuur.winkel uit die tijdens het weekend en de schoolvakanties ’s namiddags open zijn. Heb je op regelmatige basis tijd en ben je op zoek naar meer sociaal contact? Dan ben je welkom om mee deze info en ondersteuningsrol in te vullen.

Mogelijke taken • Geven van info over het gebied en activiteiten, folders verspreiden en vragen beantwoorden. • Hulp bij bediening • Afrekenen aan de kassa op dagen dat de keuken niet open is. • Hulp bij het opruimen van tafels • In het bezoekerscentrum uitbaten van een infobalie en natuurwinkel Wij bieden onze vrijwilligers • een toffe werksfeer • werk in een van de mooiste natuurgebieden in Midden-Limburg • ondersteuning door collega’s en professionals • leuke sociale contacten • persoonlijke groeikansen Ben je geïnteresseerd? Neem dan contact op met: Natuurpunt Limburg • Katleen Bollen Putvennestraat 112, 3500 Hasselt [email protected] tel. : 011 24 60 23

FOTOWEDSTRIJD 2014 “BLAUW in de NATUUR” Blauw is misschien niet de meest voor de hand liggende kleur in de natuur. Toch is er blauw genoeg aanwezig: een blauwe lucht, water, een blauwe bloem, waterjuffer of ijsvogel. Laat je inspiratie de vrije loop, creatief zijn is de boodschap. Stel scherp op de vele tinten blauw in de Limburgse natuur. En win. Focus. Klik. Win! Vijfde editie! Ook dit jaar loopt er bij Natuurpunt Limburg een natuurfotowedstrijd. Intussen al de vijfde editie. Leg alles vast op de gevoelige – digitale - plaat en beto-

ver anderen met de schoonheid van de groenste provincie dankzij jouw blauwe foto’s. En wie weet win jij wel één van de prachtige prijzen. Praktisch: Bezorg ons jouw beste foto’s uiterlijk 31 augustus. Foto’s worden ingedeeld in vier thema’s: planten, dieren, landschap en digiscopie. Per categorie is er een winnaar. Feestelijke opening van de tentoonstelling met geselecteerde ingezonden foto’s en prijsuitreiking op zondag 12 oktober op Domein Kiewit tijdens de “Optiek- en Fotografiedag”.

Wedstrijdreglement: Voor meer info en het volledige wedstrijdreglement: 011-24 60 20 www.natuurpuntlimburg.be of [email protected]

Met dank aan Digital Photo Shop Robyns.

5

’t Plezante Potenpad… Klauterboom © Joost Venken

kinderen in nesten

(HASSELT - 09/04/14) Vanaf de paasvakantie heeft het Stedelijk Domein Kiewit er weer een recreatieve mogelijkheid bij: ’t Plezante Potenpad heet ze en ze garandeert 2 km kind- en buggyvriendelijk wandelplezier. Volwassenen kunnen er met jonge kinderen op een leerrijke, maar speelse manier kennismaken met de natuur en de dieren die erin leven. Zo kunnen de jongsten, letterlijk, flink in nesten komen te zitten wanneer ze zich een weg banen naar een flink uit de kluiten gewassen nest van gevlochten wilgentakken. Het Stedelijk Domein Kiewit – 100 hectare groot en de groene long van Hasselt – en het eraan verbonden Natuureducatief Centrum trekken jaarlijks om en bij de 100.000 bezoekers. Het is een feest van fauna en flora voor jong en oud. Vroeger vooral gekend als ‘de kinderboerderij’ is het domein de jongste jaren uitgegroeid tot de place to be voor al wie in Hasselt op een gezonde en eerlijke manier met de natuur in contact wil komen. Het is dan ook niet zonder trots dat de Hasseltse schepen Joost VENKEN, bevoegd voor het domein, het nieuwste initiatief bekendmaakt: ’t Plezante Potenpad. “Dit pad is een buggyvriendelijke wandelroute voor volwassenen met jonge kinderen. Via een nieuw bewegwijzerde route laten we dat jong geweld de tofste plekjes van Domein Kiewit ontdekken”, zegt hij. Wandelen is gezond, maar de jonkies willen ook ontdekken en ravotten. ’t Potenpad is voor hen dan ook extra plezant. “Onderweg plaatsten we enkele bijkomende natuureducatieve belevingselementen zodat de kids op een speelse manier kunnen bijleren”, weet Venken. “Kinderen kunnen zich een eekhoorn wanen in de klimbomen, mogen zich in een heuse springbak meten met de sprongkracht van vlooien, kikkers of

op Domein Kiewit 2 km buggyvriendelijk wandelplezier herten of nagaan of een boom ook als telefoon gebruikt kan worden.” Voorts zijn er een klauterconstructie (‘Zoek de oudste boom door het tellen van de jaarringen’), een boomstammenpad in het water en een kamergroot nest van gevlochten wilgentakken dat parmantig pronkt op het eilandje in de vijver. Via een bruggetje kunnen kinderen het bezoeken. “Met Pasen in aantocht mochten de grote eieren daarin vanzelfsprekend niet ontbreken”, maakt Venken een kwinkslag. Kinderen – en hun begeleiders – krijgen bij elk belevingselement middels een draaischijf met educatieve weetjes nog wat extra informatie (‘Wist je dat het mannetje van de bonte specht wel 20 keer per seconde (!) op een boomstam kan roffelen?’). Voor de uitwerking van de belevingselementen werden vooral duurzame materialen gebruikt. Het gaat dan onder meer om lokaal hardhout en ter plekke gerooide bomen. De route staat aangeduid op het algemene grondplan van het domein en wordt op het terrein uitgezet met oranje vlagjes. Voor wie mocht twijfelen: ’t Plezante Potenpad is gratis te bewandelen. Het kan bovendien volop worden ingezet voor educatieve schoolactiviteiten. Meer info : • Joost Venken - 0497 24 54 23 011 23 93 55 - [email protected] • Stedelijk Domein Kiewit - 011 21 08 49

8

AFDELING IN DE KIJKER

7

RECL AME

niet getest op dieren

het het geheim geheim van gezond gezond van schoonmaken schoonmaken

9 826061 470504

6

zonder fosfaten

echte krachtpatsers

flessen op basis van suikerriet

-0 ,5€ KORTING

op Ecov del er Soft T ouch afwasmid Bericht aan de HH. Handelaars: Ecover verbindt zich ertoe de tegenwaarde van deze bon terug te betalen indien aan de voorwaarden van het aanbod voldaan werd. Niet cumuleerbaar met andere acties en geldig bij aankoop van één Ecover Soft Touch Afwasmiddel naar keuze: Lotus of Granaatappel. Niet geldig op andere afwasmiddelen. De bonnen dienen voor controle en terugbetaling gestuurd te worden naar: HighCo, Kruiskouter 1, 1730 Asse. V.U.: R. De Vis – Steenovenstraat 1a 2390 Malle - Belgium geldig tot 01/08/2014

op basis van natuurlijke ingrediënten

Bij Ecover vinden we je huis en thuis erg belangrijk! Wij dragen gezond schoonmaken dan ook hoog in het vaandel. De doeltreffende Ecover-producten worden met zorg samengesteld. Mét plantaardige grondstof grondstoffen en wat slimme wetenschap, maar zonder onnodige schadelijke stoffen. Zo kan jij met een gerust hart de was of de vaat doen. LIKE ONS OP

OF SURF NAAR WWW.ECOVER.COM

FEEST IN DE ABEEKVALLEI Feest van de Abeekvallei ©

De zomervakantie is bij uitstek geschikt om de Limburgse natuur per fiets te verkennen. Het vlakke Kempenbroek met zijn uitgestrekte natuur en open ruimte leent zich bij uitstek om per fiets te verkennen, te voet heb je al gauw méér dan één dag nodig. Hzt landchap van Kempenbroek Kempenbroek ligt aan de noordoostrand van het Kempens Plateau. Verschillende beken komend van het plateau vloeien hier samen in de vlakte, waardoor een enorm grensoverschrijdend nat en moerassig gebied ontstond waar enkele hoger gelegen droge zandruggen bovenuit steken. De Abeek, de Tungelroyse beek, Itterbeek en de Bosbeek zijn maar enkele voorbeelden van waterlopen die door Kempenbroek lopen. Hun loop is vaak beïnvloed om het moeras droog te leggen of watermolens te voorzien. De Lossing is een met de hand gegraven afwateringskanaal om het moeras te ontwateren. Het landschap van Kempenbroek is geen onbeschreven blad. Een landschap is immers het resultaat van de voortdurende wisselwerking tussen de mens en zijn omgeving.

Omwonenden van het Kempenbroek ontgonnen de meer toegankelijke randzones. De oudste ontginningen waren kleinschalig, dat kan je nu nog zien aan het voorkomen van vele houtwallen. In de 2de helft van de 19de eeuw vonden er grootschalige ontwateringen en ontginningen plaats, die nu herkenbaar zijn aan de afwateringsgrachten en het stratenpatroon. Een hersteld moerasgebied De natste en moeilijkst te bereiken delen van het broek bleven echter weerstand bieden. Zij vormen nu de kernen van de natuurgebieden. Sint-Maartensheide-De Luysen is een mooi voorbeelden. Natuurbeheerders willen - waar mogelijk- het natte karakter in ere herstellen. Het Smeetshof is een mooi voorbeeld van een hersteld moerasgebied.

Een belangrijke klimaatbuffer Kempenbroek is ook een belangrijke klimaatbuffer. Het langer vasthouden van water biedt immers vele voordelen. Er is zo voldoende water voor stad, landbouw en industrie. Ons leefklimaat verbetert: er is verkoeling tijdens hete zomers en door het behoud van natuur profiteren flora en fauna. En ook de mens, die kan genieten van een nog rijker natuurgebied. Grote grazers ontmoeten In de vele natuurgebieden van Kempenbroek kan je een keur aan grote grazers ontmoeten. Vanzelfsprekend kan je er gallowayrunderen en koniks ontmoeten. Als je de landsgrens oversteekt naar Nederland kan je oog in oog komen te staan met Taurossen. Dit zijn kruisingsproducten van diverse oude runderrassen, met alle kenmerken van de uitgestorven oeros, maar zonder de agressiviteit van de meer gekende Heckrunderen. Naast de door de mens ingezette grazers komt er een keur aan wilde grazers voor die zijn gelijke niet kent in Vlaanderen.

Bevers, reeën, everzwijnen en zelfs edelherten werden hier al gezien. De ondoordringbaarheid van sommige gebiedsdelen zal hier ongetwijfeld een rol spelen. De bevers die vooral in de winter aan de wilgen van het broek knagen zijn de nazaten van een uitzettingsprogramma in de buurt van het Nederlandse Weert. Een herintroductie van edelherten werd enkele jaren geleden stopgezet, toch worden ze af en toe waargenomen, net als everzwijnen. Abeek De rode draad van onze verkenning, de Abeek, ontspringt op het Kempens Plateau in het militair domein van Meeuwen-Gruitrode. Nabij de bron vind je nog landduinen en uitgestrekte heidevelden. Natuurpunt beheert in de bovenloop enkele kruidenrijke akkertjes voor de kleine parelmoervlinder. Foto linksboven : Blauwborst man Wijvenheide © Kempenbroek Foto linksonder : Azuurwaterjuffers © Julien Vanlaer Foto midden : Gallowayrund © Lysen Foto rechts : Waterjuffer © Julien Vanlaer

++++++++

++

N 76

tol ch Bo al na ls Ka ta ren He

Zui

++

+ + art va ms + + + + e ill ++ + d-W

NEDERLAND ++

++

++

210

++

+ +

+ + + ++ +

+

Reppel

e

Ab Beek

214

Bree

Gerdingen

ek

k

sv aa r

N

23

++

16 15

10

N 73

t

Tocht 2

N76

+ +++ ++ + ++ ++

Mariahof

m

N 73 Ellikom

++

76

211

Grote Brogel

Stamproy

++

N

Bocholt

Abee

++

Tocht 1

Kaulille

Wa m beek

++

++

N

++

Lozen

747

e Zuid-Wi ll

De waterkwaliteit van de Abeek is uitstekend door het zuivere en voedselarme kwelwater dat de beek voedt. De visfauna van de Abeek is dan ook uitzonderlijk te noemen. Ze herbergt nog grote en evenwichtige populaties van serpeling, beekprik, vetje en bermpje. Noordelijk van de Zuid-Willemsvaart is de Abeek rechtgetrokken voor de landbouw. Gelukkig bleken de natste delen van het moeras niet geschikt voor ontginning en bleven ze bewaard als natuurgebied.

k Ier b ee Tongerlo

72 1 Opier

Wijshagen Tocht 3

Natuurpunt realiseerde de voorbije jaren vele hectaren extra natuur door de uitvoering van een Life+ natuurproject.

N 760

Meeuwen-Gruitrode

N 77

1

Neerglabeek

Neeroeteren

N 76

9 N 71

N 730

524

Opoeteren

Opglabbeek

FIETSTOCHT ABEEK Feest in de Abeekvallei

Op zaterdag 23 augustus viert Natuurpuntafdeling Meeuwen-Gruitrode en Peer haar 20-jarig bestaan! Ondertussen beheert deze afdeling van Natuurpunt ook 200 ha in de Abeekvallei. De afgelopen 5 jaar kon er dankzij de steun van de Europese Unie heel wat natuur hersteld worden. Ook werden en worden er nog nieuwe wandelpaden aangelegd. Kom dus zeker een kijkje nemen en of mee te wandelen en te feesten in de vallei van de Abeek. Thema: 20 jaar afdeling, 200 ha in beheer(20000 ha NP ??), 5 jaar LIFE Locatie: Monshofsstraat in Reppel – Bocholt Parking: Zandstraat, vanwaar je de feestweide kan bereiken. Contact: [email protected] 011631289 [email protected] 011633854 Meer info en inschrijving barbecue vind je op www.abeek.be. Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode & Peer

0

1000

2000

3000

Programma: • 13.00 u ontvangst. • 13.30 u toespraken. • 14.30 u receptie. • 15.00 u korte wandeling van 1/2 u 2 groepen • 15.30 u lange wandeling van 2 u 3 groepen • 18.00 u tot 19.30 u aanmelden voor BBQ. Hiervoor dien je je voor af in te schrijven. • Tot ??? babecue en verder feesten

4000m

+ ++

++

++

++

BIG JUMP

Spring mee voor proper w at

er

SPRING MEE VOOR PROPER WATER

In Limburg bevinden zich heel wat bovenlopen en kleinere rivieren. Vaak hebben deze, omwille van de gebruikte criteria voor zuivering, geen prioriteit voor het beleid, toch liggen hier grote kansen voor verbetering. Vanuit kleinere zijbeekjes kunnen vele vissoorten en andere waterdieren opnieuw de grotere beken bevolken mits de waterkwaliteit en de beekstructuur verbeteren. Ook kunnen deze bovenlopen een belangrijke rol spelen in de overstromingsbeveiliging van onze steden en wijken door ze opnieuw te laten meanderen en ruimte te geven in hun natuurlijke vallei.

Toon dat jij ook geeft om proper water en levende rivieren en spring mee, samen met Natuurpunt, GoodPlanet Belgium en Bond Beter Leefmilieu in Limburg Adres: Pomperikweg 1 (zijstraat van Stationsstraat), 3590 Diepenbeek 15’ stappen vanaf het treinstation. Meer informatie: • Jos Ramaekers • 0477-47 69 63 • [email protected]

t 11 • 2800 Mechelen

Henk Rijckaert springt ook mee !

V.U.: Chris Steenweg en • Coxiestraa

Volgens de Europese kaderrichtlijn moeten alle waterlopen tegen 2015 een ‘goede ecologische toestand’ bereikt hebben. De Vlaamse regering heeft die doelstelling overgenomen, maar er is nog veel werk aan de winkel. Momenteel haalt geen enkele Vlaamse waterloop de Europese kwaliteitsnorm. Om de nieuwe ministers te herinneren aan de naderende deadline en te tonen dat de bevolking achter hen staat om de inspanning vol te houden, springen in heel Europa duizenden mensen tegelijkertijd in het water tijdens de Big Jump op 13 juli om 15u.

Programma • 13.30u geleide wandeling naar de Demer (tot 14.30u) • 14.00u start muziek, water onderzoekjes en cafetaria • 14.45u toespraken • 15.00u JUMP • 17. ...u cafetaria, muziek en animatie worden verdergezet

13

Big Jump 2013 © Katleen Bollen

BIG JUMP 2014

NATUURTHEMA

Schuilenswijer Vlindereiland 1bis © Theo Geuens

14

SCHUILENSWIJER NATUUR OP VLINDERMAAT Mensen houden van dagvlinders. Ze zijn kleurrijk, ze bijten of steken niet en veroorzaken weinig schade. Enkel rupsen van koolwitjes zorgen nu en dan voor wat overlast op de koolsoorten in je moestuintje. Je zou denken dat dagvlinders dan ook vrij zorgeloos door het leven mogen fladderen. De werkelijkheid is echter anders. Het gaat helaas niet zo goed met onze dagvlinders. Vele vlindersoorten zijn specialisten die hoge eisen stellen aan het landschap waarin ze leven. Dat landschap moet beschikken over voldoende en kwalitatief goede planten waar vlinders nectar kunnen drinken en hun eitjes kunnen afzetten.

Gehakkelde aurelia 8 Polygonia © Theo Geuens

Er moeten lichtrijke plekken zijn om op te warmen en schaduwrijke plekken om juist af te koelen als het te warm wordt. Ze vinden er rendez-vousplekken om een partner uit te kiezen en schuilplaatsen waar de rupsen veilig kunnen verpoppen. Het is voor vele dagvlinders vandaag geen sinecure om in ons versnipperd, vermest en verdroogd cultuurlandschap nog zulke gevarieerde plekjes te vinden.

Schuilenswijer is zo’n heerlijk plekje waar vlinders zich thuisvoelen. Dit stukje natuur is niet zo groot, iets meer dan 15 ha, maar zeer gevarieerd. Een biodiversiteitsakker, schraalgrasland, vochtige graslandjes, netelruigtes, mantel- en zoomvegetaties en een snipper bos met enkele prachtige, oude zomereiken zorgen voor een schitterend leefgebied voor vele dagvlindersoorten. Zwartsprietdikkopjes, Oranjetipjes en Landkaartjes leven hier samen met Heivlinders, Kleine vuurvlinders en Koninginnenpages. Elke soort weliswaar in zijn eigen biotoopje. De voorbije 3 jaar telden vrijwilligers van Natuurpunt Hechtel-Eksel hier 30 soorten dagvlinders, een respectabel aantal. Lifeproject Dommeldal. Niet zo lang geleden was een groot deel van Schuilenswijer helemaal geen vlinderparadijs. Eén deel was een alledaags weiland, doormidden gesneden door

15

verdwijnen. Dagvlinders weten dit kleinschalige natuurbeheer best wel te appreciëren. Zowel in aantallen als soorten scoren we hoog. Dit voorjaar nog mochten we het Boswitje als nieuwe soort verwelkomen.

Wil je zelf eens komen kijken? Dat kan. Het reigerpad in wandelgebied Resterheide brengt je langs Schuilenswijer. Het vertrekpunt is de parking van de Begijnenvijvers in Hechtel. Surf naar deze link : www.wandeleninlimburg.be/ lage-kempen/resterheide-startplaats-begijntje/89 Wil je liefst mee met een ervaren vlindergids? Dat kan ook. Natuurpunt Hechtel-Eksel organiseert op 9 en 10 augustus een heuse vlinderhappening. Alle info vind je op de laatste pagina. Misschien spotten we weer Oranje luzernevlinders, het ultieme bewijs van een prachtige vlinderzomer.

Kleine vuurvlinder 2 - Lycaena phlaeas © Theo Geuens

Meer info vind je op de website van Natuurpunt Hechtel-Eksel : www.natuurpunthechtel-eksel.be

Bont dikkopje 1 - Carterocephalis palaemon © Theo Geuens

Beheer op vlindermaat. Natuurpunt Hechtel-Eksel wil kansen geven aan onze dagvlinders. En dat proberen we te doen met het beheer van Schuilenswijer. Voor het maaien van de grotere, open stukken kunnen we een beroep doen op onze professionele terreinploeg van de Zwarte Beek. Zij hebben aangepaste machines die dit werk optimaal kunnen uitvoeren. We letten er natuurlijk wel op dat er altijd ruim voldoende waard- en nectarplanten blijven staan voor onze dagvlinders. Het verschralend effect van de maaibeurten zorgt jaar na jaar voor een zeer gevarieerd en gespreid aanbod aan planten. De meer besloten stukjes natuur worden beheerd door de vrijwilligers van Natuurpunt Hechtel-Eksel. Kleinschaligheid is hier het sleutelwoord. Netelruigtes worden gefaseerd gemaaid met bosmaaier of zeis. Ongewenste boomopslag wordt op gezette tijdstippen verwijderd. Mantel- en zoomvegetaties zorgen zo voor de broodnodige

licht-en schaduwpartijen. We moeten hier heel omzichtig te werk gaan. Kleine ijsvogelvlinder en Bont dikkopje zijn zeldzame soorten die in dit deel van Schuilenswijer voorkomen. Te drastische ingrepen kunnen deze kwetsbare en beschermde soorten echter snel laten

Oranje luzernevlinder mannetje 8 - Colias croceus © Theo Geuens

een diepe afwateringssloot. Een ander deel bestond uit een sterk verruigd grasland met veel opslag van Amerikaanse vogelkers. Het Europese Lifeproject Dommeldal zorgde voor de ommekeer. Natuurpunt kreeg de vermelde percelen in huur van de stad Peer en de gemeente Hechtel-Eksel. Er werd volop gegraven, gemaaid en geplagd. Een wijer en een ven werden aangelegd. De afgegraven grond gebruikten we om wat meer reliëf in het terrein aan te brengen. Historische landschapskaarten dienden hierbij als leidraad. Een aangrenzend stuk natuur kon met de Europese Life-centen worden aangekocht van een privé-eigenaar. Na de inrichtingswerken bood het gebied een troosteloze aanblik. Maar 4 jaar later is Schuilenswijer omgetoverd tot een stukje topnatuur waar vele bedreigde planten- en diersoorten hun stekje hebben gevonden. Vooral de rijkdom aan dagvlinders en libellen is uitzonderlijk. Van dit resultaat hadden we absoluut niet durven dromen.

TUINNATUUR

VLIEGENDE EN KRUIPENDE PLAAGSOORTEN IN JE TUIN? De voorbije winter was extreem zacht en velen vrezen een zomer met vele insecten en andere beestjes. Dat wordt toch altijd zo gezegd, maar is dat wel zo, en vormen het teveel aan beestjes een bedreiging voor mij of mijn tuin? Het is al generaties lang een groot misverstand dat er in koude winters veel lastig ongedierte zou dood vriezen! Integendeel zelfs, het zijn vaak zachte winters die het insecten moeilijk kunnen maken. In een zachte winter gaan veel meer insecten dood door schimmelinfecties veroorzaakt door hoge wintertemperaturen en vocht. En insecten krijgen bij een zachte winter rond februari al de prikkel dat de winter voorbij is, ze worden wakker en beginnen zichzelf te ‘heractiveren’. Komt er in maart of april nog een koudegolf waarbij het enkele dagen hard gaat vriezen, dan kan dat fataal zijn voor veel insecten. Vormen het teveel aan beestjes een bedreiging voor mij of mijn tuin? Wat door de ene persoon als een bedreiging beschouwd wordt, kan door een ander als irritant of juist nuttig gezien worden. Dat is een subjectief gegeven. Vaak ligt onwetendheid aan de basis voor het onterechte angstgevoel. Een

© Francine Castermans

16

solitaire bij lijkt wel op een limonadewesp, die je elk moment kan aanvallen. Maar ze zal en kan je nooit steken, haar angel is daar te zwak voor. Toch zijn ook wespen nuttige dieren, ze eten sapzuigende en knabbelende insecten zoals bladluizen en rupsen. Een wespennest op een rustig plekje mag dus gerust blijven hangen, maar kort bij het terras of speelplaats zorgt het voor overlast. Een bedreigde wesp kan tot 10 keer steken, met alle nare gevolgen van dien. De eikenprocessierups is de meest gehate vlinder in ons land. Als de brandharen van de rupsen met de menselijke huid in contact komen, veroorzaken ze jeuk en uitslag. Met die haren kan je in contact komen als je onder bomen vol rupsen wandelt of fietst. Er zijn plaagdieren die met mensen concurreren om voedsel, zoals slakken in de moestuin. Dieren die in een ander ecosysteem geplaatst worden en daar problemen opleveren zijn ook plaagdieren, denk maar aan het Aziatisch lieveheersbeestje, dat een bedreiging vormt voor onze eigen inheemse lieveheersbeestjes. Wanneer wordt een teveel aan beestjes overlast? Het is belangrijk om het probleem te kennen. Vele problemen lossen zich na enkele weken vanzelf op, rupsen wor-

den vlinders en deze beschadigen de planten niet verder. Slakken zijn een gruwel voor veel tuinliefhebbers vanwege de plantenetende levenswijze van veel soorten. Maar soms worden onschuldige beestjes onterecht beschuldigd. Zo wordt de huisjesslak die overdag te zien is, beschuldigd van de verorberde planten. Deze schranspartijen zijn echter door de naaktslak verricht, die ’s avonds en ’s nachts actief is, en overdag onder stenen of in de grond kruipt. Huisjesslakken zijn bijzonder nuttige dieren. Ze leven vooral van verdorde plantenresten, het zijn belangrijke opruimers. Een mals blaadje gaat er nu en dan ook wel in maar is verre van prioritair. Zij verorberen zelf af en toe de eieren van de meer schadelijke naaktslakken. Maar ook de naaktslakken zijn een deel van het ecosysteem. Vogels zoals lijsters, insectenlarven van loopkevers maar ook duizendpoten, kikkers, padden en egels lusten graag slakken. Bladluizen ontsieren onze tuinplanten en veroorzaken voornamelijk schade doordat ze virussen kunnen overdragen, maar ook kan de plant geel worden, groeistoornissen vertonen, verdrogen of zelfs afsterven. Bovendien kan de honingdauw een voedingsbodem vormen voor schimmelgroei waardoor de planten er vies en kleverig gaan uitzien.

NATUUR•WEETJES

Hoe pakken we probleemsoorten aan? Vooraleer over te gaan op het bestrijden van levende wezens, informeer je over de impact van de bestrijding. Wespen, dicht bij de woning zijn gevaarlijk en kunnen door een specialist bestreden worden. Van wespen in de natuur blijven we af. Het inzetten van de natuurlijke vijanden, is het efficiëntste en de natuurvriendelijkste oplossing. Voor het bestrijden van bladluizen trekken we lieveheersbeestjes en oorwormen aan. Ook de larven van zweefvliegen, gaasvliegen en sluipwespen ruimen veel bladluizen op en kunnen voor biologische bestrijding ingezet worden. Plaats insectenhotels in de buurt van de aangetaste gewassen. Hang een bloempotje omgekeerd gevuld met stro in een boom en het wordt een thuisbasis voor oorwormen. Sommige problemen zijn op te lossen door het inzetten van aaltjes, informeer je daarvoor bij een ecologische kwekerij. Het gebruik van gifstoffen zoals slakkenkorrels raden we volledig af, want die stoffen maken in het algemeen geen onderscheid tussen ‘nuttige’ en ‘schadelijke’ soorten. Slakkenkorrels doden de slak, maar eenmaal vergiftigd en na te zijn opgegeten door bijvoorbeeld een vogel hebben de korrels vervelende gevolgen hoger in de voedselketen. Het is beter slakken te lokken en daarna elders terug te zetten, of te voeren aan andere dieren als vogels, sommige eenden, kippen enz. of ‘diervriendelijk’ te doden. Voorbeelden van lokstoffen zijn omgekeerde citrusvruchten of meloenen die de slakken uitvreten en als schuilplaats beschouwen. Ze kunnen de volgende ochtend ‘geoogst’ worden. De gevangen dieren kunnen worden uitgezet in hagen en houtwallen. Is de plaag zo groot dat je toch wil terugvallen op bestrijdingsmiddelen, kies dan voor milieuvriendelijke versies.

Baltsende Kraanvogels in Het Hageven! Het grensoverschrijdend natuurgebied ”Het Hageven-De Plateaux“ is sinds de grote life-werken in het kader van natura 2000 een alsmaar belangrijkere tussenstop voor vele trekvogels geworden die in dit rustgebied even verpozen alvorens hun trek naar de broedgebieden te vervolgen. Voornamelijk nadat de landbouwenclave terug omgevormd werd naar wat men nu de Plateauxvennen noemt kan men er vele soorten op hun doortrek waarnemen. Voornamelijk steltlopers vinden het een topgebied waaronder meerdere Groenpoot-en Zwarte Ruiters, Tureluurs, Witgatjes, Grote Zilverreigers en al eens een zeldzamere Steltkluut enz... Ook wordt hier de Visarend jaarlijks waargenomen en nog zoveel meer.... Bijzonder is ook de vrijwel jaarlijkse overwintering van Kleine en Wilde Zwanen en zowel in de voor- als najaarstrek van onze Europese Kraanvogels wordt dit gebied als rust en overnachtingsgebied sterk gewaardeerd en steevast bezocht. Zo sliepen er bij de grote doortrek van de Kraanvogels begin Maart van dit jaar 72 en vorig jaar 120 exemplaren op de vennen. Het lijken dan wel even Lac du Der taferelen, en dat in onze eigen - zeg maar gerust - topnatuur! Toch wel heel bijzonder was dat er op 20 April 2014 bij de late doortrekkers ook een paartje overnachtte dat het gebied toch wel heel aantrekkelijk vond aangezien ze hier hun balts, zeg maar paringsdans opvoerden. Een ritueel dat de band tussen het paartje moet versterken. Een waar schouwspel dat je in onze streken eigenlijk vrijwel nooit te zien krijgt en meestal pas bij aankomst in de broedgebieden kan waarnemen.

Chirojongens planten 500 nieuwe bomen In de Hasseltse deelgemeente Sint-Lambrechts-Herk werd onlangs een nieuw stukje bos geplant. Lokale vrijwilligers van Natuurpunt en de Chirojongens plantten 500 nieuwe bomen in de Mombeekvallei. “Het is hartverwarmend dat jonge mensen komen helpen bij het planten van het bos van de toekomst”, zegt Alida Vanholst, voorzitter van Natuurpunt Sint-Lambrechts Herk. De stad Hasselt hielp bij de voorbereidingen. Na het planten van de 500 boompjes zal het bos in de Mombeekvallei op natuurlijke wijze nog groter worden. Er is namelijk nog ruimte voorzien waar de boompjes spontaan kunnen groeien.

Eeuwenoude grenssteen na korte omzwerving terug! Maandag 12 mei verstuurde Natuurpunt in samenspraak met het Agentschap voor Natuur en Bos en Defensie een persbericht dat de ‘Grauwe Steen’, een eeuwenoude grenssteen die sinds mensenheugenis onverstoord als grenssteen tussen de vroegere aanpalende gemeenten Koersel, Heusden, Zolder, Houthalen en Helchteren lag, verdwenen was. Dankzij de media-aandacht en vooral dankzij de alertheid van enkele waakzame burgers is de Grauwe Steen deze week dan toch onverhoopt teruggevonden. De politie voert momenteel het verdere onderzoek, maar de steen is gelukkig onbeschadigd terug aangetroffen. De vermiste Grauwe Steen zal in samenspraak met de militaire overheid zo snel mogelijk teruggeplaatst worden op haar oorspronkelijke ligplaats op het militair domein Kamp van Beverlo. Wij willen de pers en de wakkere burgers van harte bedanken voor de betrokkenheid in de zoektocht want zo’n brok geschiedenis is onvervangbaar!

13

DOSSIER OP TAFEL

Bolderberg © FVB

18

NIEUWE MIJLPAAL IN

NATUURBESCHERMING Het heeft jaren van overleg en hard werken gekost. Maar eindelijk heeft de Vlaamse regering in april 2014 de ‘instandhoudingsdoelen’ of IHD goedgekeurd. De realisatie van deze doelen moeten een boost geven aan de natuurbescherming in Vlaanderen en zorgen voor een belangrijke focus in ons natuurbeheer. Ze bepalen waar en hoeveel Europees beschermde natuur er te velde moet bijkomen of verbeteren. 1/3de van de in Vlaanderen aangeduide Europees beschermde gebieden ligt in Limburg en zo worden er de komende jaren honderden hectares natuur ingericht voor Europese belangrijke bostypes, heide of schrale graslanden, en krijgen Europees beschermde soorten als kamsalamander, vleermuissoorten of roerdomp nieuw leefgebied. In totaal wil men in Vlaanderen gefaseerd bijna 70.000 hectare Europees beschermde natuur behouden, verbeteren of uitbreiden tegen 2020. Wat zijn ‘IHD’? De instandhoudingsdoelen of IHD zijn behoud- of verbeterdoelen voor op Europees niveau bedreigde habitats en soorten. Ze bepalen wat er waar moet gebeuren zodat de natuur weer gezond of ‘in een gunstige staat’ is. Ze gelden enkel voor Europees beschermde natuur, die voornamelijk voorkomt binnen het Natura 2000-netwerk. Dit is het grootste natuurnetwerk ter wereld en

loopt over de verschillende EU-lidstaten heen. Europa verplicht haar lidstaten om Natura 2000-gebieden op kaart aan te duiden, doelen op te stellen voor de aanwezige Europese natuur, en alle nodige herstelmaatregelen te nemen. Een gezond en robuust Natura 2000-netwerk is nodig om het verlies aan biodiversiteit te stoppen en dient als ruggengraat voor de rest van de natuur in een lidstaat.

NATUUR•ERFENIS

Grauwe klauwier © FVB

Wat verandert er in ons natuurbeheer? De goedkeuring van de IHD betekent dat Europees beschermde natuur in vele gevallen voorrang krijgt. Binnen de Natura 2000-gebieden moet deze vaak toenemen in oppervlakte én kwaliteit. Ook buiten het netwerk moeten Europese habitats en soorten minstens behouden blijven. Zo krijgen we dus een veel meer van bovenaf gestuurd natuurbeheer, i.p.v. het natuurbeheer dat vertrekt van de lokale potenties. En die potenties zijn vaak ruimer dan wat het Europese beleid bepaalt. Niet-Europese natuur behoudt dezelfde Vlaamse bescherming, en kan overal nog hersteld worden. Maar de herstelmaatregelen mogen het bereiken van de IHD niet bemoeilijken. Als een IHD voor een gebied meer bos vooropstelt, kan men daar dus niet enkel inzetten op heide. Ook in de aankoopmiddelen komt een belangrijke

focus: 75% van onze aankopen moeten in functie van de realisatie van IHD zijn. Daarnaast werd het Natuurdecreet, ofwel de basis voor het ‘oude natuurbeheer’, gewijzigd om de IHD te kunnen uitvoeren. Dit zal binnenkort leiden tot nieuwe beheerplannen, die voortaan meer toegankelijk zijn voor vb land- en boseigenaars, en tot een nieuw subsidiesysteem. Hoe meer IHD iemand wil realiseren, hoe meer subsidie hij zal krijgen.

NATURA 2000 IN UW BUURT Reservaten in Natura 2000-gebied: (aan te vullen door afdeling: zie voor digitale online-kaart: goo.gl/HF2X99) Voorbeeld: IHD voor grauwe klauwier Op verschillende plaatsen in Limburg moeten er complexen van 10 ha bloemrijke graslanden met struweel ontwikkeld worden zodat er 3 tot 5 koppels grauwe klauwier tot broeden komen om eenpopulatie te verkrijgen van ± 40 volwassen dieren. IHD voor heide Heel wat bekende en minder bekende heidegebieden zoals de Maten moeten met tientallen hectares uitgebreid worden zodat ze minsens 50 ha groot zijn.

Wat vindt Natuurpunt van de IHD? Duizenden hectare nieuwe natuur is natuurlijk prachtig. We zijn dan ook blij met de recente politieke goedkeuring. Maar volgens Natuurpunt zijn niet alle ecologische en juridische vereisten voor de IHD voldoende ingevuld. Vooral de natuurdoelen van open habitats zoals heide en graslanden zijn te laag, aangezien ze amper of geen rekening houden met de typische fauna die je er mag verwachten. Zo moet heide bijvoorbeeld groot en kwalitatief genoeg zijn om er in voldoende aantallen plek te bieden voor de typische heidevlinders. Verschillende Europese diersoorten komen ook buiten het Natura 2000-netwerk voor, zoals hamsters bvb. Daarvoor ontbreken nu de beschermingsmaatregelen. En de samenhang van het netwerk is veel te weinig gegarandeerd door o.a. zeer nauwe afgebakende beschermingszones en te weinig aandacht voor kleinere groene stapstenen. Daarom zien we de IHD als ondergrens en als tussendoelen, en moeten ze gaandeweg (2019) bijgesteld worden. Daarnaast is er dringend nood aan een brede biodiversiteitsvisie die zowel aandacht heeft voor de Europese als ook Vlaamse waar-

devolle natuur. Beide hebben elkaar nodig voor een gezond en veerkrachtig natuurnetwerk. En beide hebben nood aan de nodige maatregelen én budgetten. Deze brede visie is ons dit jaar nog beloofd. Hoe gaat het nu verder? De IHD worden in verschillende fases uitgevoerd via zogenaamde ‘Managementplannen’. Deze plannen leggen dit jaar nog vast waar welk doel gerealiseerd wordt. Daarbij wordt eerst gekeken wat overheden en terreinbeherende verenigingen zoals Natuurpunt op hun eigen gronden kunnen realiseren. En net zoals bij de opmaak van de IHD, mogen ook nu alle belanghebbenden uit landbouw en industrie, maar ook privé-eigenaars meekijken tijdens de overlegmomenten. Daar zal duidelijk worden wat er waar zal gebeuren, en wat dat vb voor gevolgen zal hebben voor de omgeving buiten het natuurgebied. Politiek ligt vast dat tegen 2020 70% van alle IHD onder contract moeten liggen, dat 16 van de 48 Europese habitattypes in een verbeterde of gunstige staat moeten zijn (momenteel zijn er dat maar 5!), en dat over heel Vlaanderen de belangrijkste maatregelen worden genomen om een achteruitgang van de Europese natuurkwaliteit tegen te gaan. Op die manier wil Vlaanderen voldoen aan het ViA Pact 2020 (Vlaams politiek engagement) en aan de Europese biodiversiteitstrategie, die een fikse verbetering oplegt tegen 2020 en een complete realisatie tegen 2050. Natuurpunt zal de komende maanden en jaren zoveel mogelijk van die IHD helpen realiseren, samen met al onze partners. Hierbij dragen andere sectoren als landbouw en industrie eveneens een belangrijke verantwoordelijkheid om de milieu-impact te doen dalen. En we blijven pleiten voor voldoende middelen om alle natuur in Vlaanderen te beschermen, en iedereen toegang te geven tot mooie en robuuste natuur op wandelafstand.

19

Op zoek naar de nachtzwaluw vrijdag 4 juli : 21u00 tot 23u00 Parking van het kerkhof van Waterschei - Genk Contact: Rik Brys 0478/755502 Opmerking: Niet toegankelijk voor kinderwagens en honden



Op zoek naar de nachtzwaluw zaterdag 12 juli : 21u30 tot 24u00 Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat, Beringen, België Contact: Jan Kenens VBC, 011/45 01 91 “De Watersnip” Opmerking: Niet toegankelijk voor kinderwagens en honden

Dr. Zingentuig, belevings wandeling voor het hele gezin zondag 13 juli : 14u00-17u00 Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel Stapwandeling naar de terril van Heusden-Zolder zondag 27 juli : 14u00-17u00 Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat, Beringen, België



Vlinderwandeling zondag 3 augustus : 14u00-17u00 Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat, Beringen, België Contact: Jan Kenens VBC, 011/45 01 91 “De Watersnip”

Nacht van de vleermuis vrijdag 29 augustus : 20u00 tot 23u00 Zaal Oosterhof, Dokter Vanderhoey donckstraat 56, 3560 Lummen Contact: Jos Vanduffel, GSM : 0475/61.00.95

Nachtvlinders spotten zaterdag 9 augustus : 21u tot 24u Katershoeve, Katerstraat, Hechtel

Nacht van de vleermuis zaterdag 30 augustus : 19u30 tot 22u00 VBC De Watersnip, Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel Contact: Hans Van den Bossche 011/45 01 91

Vlinderrijkdom op de Resterheide zondag 10 augustus : 14u00-17u00 Resterheide, parking Begijnenvijvers, Begijnenstraat, Hechtel



Beleef de natuur met al je zintuigen op het Prikkelpad zondag 24 augustus : 14u00-17u00 Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat, Beringen, België

Heidewandeling op de Venusberg zondag 7 september : 14u00-17u00 Kerk Meldert, Meldertsebaan, Lummen



Avondwandeling : Vleermuizen en hun prooien zaterdag 23 augustus : 20u00 tot 23u00 (Info en Wandeling ) Vleermuizen, nachtvlinders en andere dieren zien en horen Pomperikweg 1 - 3590 Diepenbeek Contact: Jos Ramaekers, 011/351583

Kleine ijsvogelvlinder - Ladoga Camilla ©



Vlinderwandeling zondag 3 augustus : 14u00-17u00 Sluisbemden, Parking Agoralaan gebouw D, UHasselt campus Diepenbeek - 3590 Diepenbeek Contact: Jos Ramaekers, GSM : 0477 476963

Nacht van de vleermuis zaterdag 30 augustus : 20u00 tot 23u00 kerk Opglabbeek (centrum) 3660 Opglabbeek Contact: Luc Swerts, 089-85 48 65



Boomkikkersafari zondag 7 september : 14u00-17u00 Boomkikkers spotten op de bramen en kiekjes maken Sint-Servatiusstraat, parking natuurgebied Dauteweyers Contact: Jos Ramaekers, GSM : 0477 476963

Paddenstoelen leren herkennen dinsdag 23 september : 14u00-17u00 Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat, Beringen, België

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 7.600 ex. aan de leden van Natuurpunt Limburg. Werkten mee aan dit nummer: Jan Hendrickx, Lambert Schoenmaekers, Raymond Collings, Nadine Achten, Jos Ramaekers, Katleen Bollen Volgende uitgave: september 2014 Verantwoordelijke uitgever: Jos Coteur, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt Communicatievormgeving : www.drukkerij-grafico.be Uitgave van : Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112 (secretariaat), 3500 Hasselt tel. : 011 24 60 20 - [email protected], www.natuurpuntlimburg.be. Open: Maandag-vrijdag : 9u-16u30