BAROMETER VAN HET VROUWELIJK ONDERNEMERSCHAP IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2015
VROUWEN 1
2
3
4
op de
en het
en
in
arbeidsmarkt
zelfstandigenstatuut
ondernemerschap
de raden van bestuur
- Armoederisico en gemiddeld inkomen
5
- Resultaten van de enquête van 2015 • Bijstand en advies
vrouwelijke ondernemers en geld
• Gebruikte financieringsbronnen • Kredietaanvraag • Ondernemersprofiel • Specifieke kenmerken van vrouwelijke ondernemers • Mening over de initiatieven ten voordele van zakenvrouwen
- Enkele belangrijke datums in de evolutie van de vrouwenrechten Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
1. VROUWEN OP DE ARBEIDSMARKT IN BRUSSEL
36% van de Brusselse vrouwen is niet-actief of werkzoekende, tegenover 28% van de mannen
Het aandeel vrouwen dat een beroep uitoefent, is kleiner in Brussel dan in Vlaanderen en Wallonië 9%
13%
14%
13% 50%
Vrouwen die een beroep uitoefenen:
50%
Vrouwen die een beroep uitoefenen :
62%
Vrouwen die een beroep uitoefenen :
53%
59% 15%
27%
Tewerkgesteld Niet-actief Student Werkloos (IAB)
Aandeel werkende vrouwen in de vrouwelijke beroepsgeschikte bevolking, per gewest (%) Bron: FOD Economie - ADS (EAK), 2014, 15 tot 64 jaar.
Verdeling van de beroepsgeschikte bevolking volgens geslacht en statuut, BHG (%) Bron: FOD Economie - ADS (EAK), 2014, 15 tot 64 jaar
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
2. VROUWEN EN HET ZELFSTANDIGENSTATUUT
In Brussel zijn de vrouwen relatief minder goed vertegenwoordigd binnen de totale zelfstandige bevolking dan in de andere twee gewesten (hoog aantal zelfstandigen in Brussel)
Eind 2014 telde het Brussels Gewest 34% meer vrouwelijke zelfstandigen dan in 2004
2004
19.708
2014
26.494
0
500
10000
15000
34% 20000
25000
28%
33%
van de zelfstandigen in Brussel zijn vrouwen.
van de zelfstandigen in het Waals en Vlaams Gewest zijn vrouwen.
Aandeel vrouwen onder de zelfstandigen, volgens gewest (%) Bronnen: RSVZ, 2014
30000
Vrouwen ingeschreven in de sociale zekerheid voor zelfstandigen, met uitzondering van meewerkende echtgenotes Bron: RSVZ, 2014
9,9
Het aandeel vrouwelijke zelfstandigen varieert sterk naargelang de gemeente 10
Zelfstandige/tewerkgestelde vrouwen
8,8%
Zelfstandige/tewerkgestelde mannen
7,8
6,1
5,9
5,9
5,6
5,1
5,1
4,6
4,5
4,5
3,7
4
3,0
9,7% 17,4%
3,6
4,5
6
4,9
21,8%
5,9
6,9
8 9,4%
7,4
8,5
In het Brussels Gewest is het aantal vrouwelijke zelfstandigen in verhouding tot het aantal werkende vrouwen iets lager dan in Vlaanderen, maar hoger dan in Wallonië
2
5
10
15
20
25
Aandeel zelfstandigen (in hoofdberoep) in de beroepsbevolking, volgens geslacht en gewest (%) *(1) Problematiek van de schijnzelfstandigen, vooral in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bron: FOD Economie - ADS (EAK), 2014, 15 jaar en ouder
Sin t-J an sM
0
ole nb e An ek de rle ch Sin t t-J Ev oo er stten e -N od e Je t te Ko ek elb e rg Ga ns ho re n Br us Sin se Sc l h t-A ga aarb th e e aBe k rc he m Ge mi Sin dd t-L e am Sin ld br ec t-Gi l ht s- lis W olu we Et ter be ek Vo rs Sin O t t-P ude rg iet em er sW olu W we ate rm aa Else l-B n os e vo or de Uk ke l
0
16%
Aantal zelfstandigen per 100 vrouwen, gemeenten van het BHG Bronnen: IBSA, 2014; BISA/FOD Economie – ADS, 01/2015, 18 jaar en ouder Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
2. VROUWEN EN HET ZELFSTANDIGENSTATUUT
Meer dan de helft van de vrouwelijke zelfstandigen in Brussel oefenen een vrij of intellectueel beroep uit
53,5
27,7
8,6
8,3
1,9
3 op de 10 Brusselse vrouwelijke zelfstandigen zijn van vreemde nationaliteit 34,7
29% Buitenlands
Verdeling van de vrouwelijke zelfstandigen volgens nationaliteit, BHG (%) Bron: RSVZ, 2014
71% Belgisch
Frankrijk
1.789
Roemenië
1.282
Italië
583
Bulgarije
42,8
0
Voornaamste vreemde nationaliteiten
34,7
13,4
32,1
20
40
60
10,7
12,3
80
6,4
7,4
5,4
100
Verdeling van de vrouwelijke zelfstandigen volgens bedrijfssector en gewest (%) Bron: RSVZ, 2014 Industrie: industrie, bouw, ambacht, vervoer; Handel: handel, horeca, ontspanning, banken en verzekeringen; Vrije beroepen: vrije en intellectuele beroepen; Diensten: s choonheidsverzorging en verschillende beroepen van manuele aard; Andere bedrijfssectoren: landbouw, visserij en andere beroepen.
Andere bedrijfssectoren Industrie Diensten Handel Vrije beroepen
494
Spanje
409
Polen
De meeste zelfstandige vrouwen hebben een diploma hoger onderwijs
362
Portugal
297
Verenigd Koninkrijk
262
Duitsland
260
Griekenland
216
Nederland
200
Marokko
125
Brazilië
113 0
500
1000
1500
2000
44%
Aantal vrouwelijke zelfstandigen volgens nationaliteit, BHG Bron: RSVZ, 2014
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
van de mannelijke zelfstandigen heeft een diploma hoger onderwijs
57%
van de vrouwelijke zelfstandigen heeft een diploma hoger onderwijs
3. VROUWEN EN ONDERNEMERSCHAP
Het aantal vrouwelijke en mannelijke Belgische ondernemers is in 10 jaar tijd duidelijk gestegen
België heeft het laagste aantal vrouwelijke ondernemers van alle lidstaten van de Europese Unie*
2,0
2004
3,1
2014
4,8 België
7,7
3,1
Italië
3,2
Denemarken
3,8
Zweden
3,8
3,4
Totaal
Duitsland
4,0
Frankrijk
4,0
0
Ierland
4,2
Slovenië
4,3
Spanje
4,6
Finland
4,6
Kroatië
5,4 1
2
3
4
5
6
7
8
Bron: Global Entrepreneurship Monitor (GEM), 2004-2014
4,8
Hongarije
5,3
Luxemburg
5,3
UE
5,5
Griekenland
5,8
Polen
6,0
Roemenië
6,6
Litouwen
6,8
Oostenrijk
7,1
Nederland
7,3
Slowaakse Republiek
7,4
Verenigd Koninkrijk
7,5
Estland
7,7
Portugal
8,4 0
2
4
6
8
6 op de 10 vrouwen die als zelfstandige aan de slag gaan, zijn jonger dan 35 jaar 10
Percentage ondernemers (%) = Het percentage personen dat naar eigen zeggen actief betrokken is bij de oprichting van een onderneming of dat eigenaar en beheerder is van een onderneming van maximaal 3,5 jaar oud, op de bevolking tussen 18 en 64 jaar. EU-landen. *Landen geanalyseerd door GEM in 2014.
Verdeling van de vrouwen die als zelfstandige aan de slag gaan volgens leeftijdscategorie. Bron: RSVZ, 2014 < 35 jaar
≥ 35 jaar
Bron: Global Entrepreneurship Monitor (GEM)
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
4. VROUWEN IN ONDERNEMINGSRADEN
In de ondernemingsraden van Brusselse ondernemingen zetelen minder vrouwen dan in de twee andere gewesten
In de RvB van grote Brusselse bedrijven zetelen doorgaans weinig vrouwen
25
35
25
Vrouwen in de raad van bestuur van beursgenoteerde bedrijven: België behoort tot het gemiddelde van de Europese landen
1 tot 4 werknemers : 22%
22%
30 23%
25%
26%
1.000 of meer werknemers : 12%
20
20
15 12%
15 10
10
5 5
0 Malta
3
Tsjechische Republiek
0
4
Estland
7
Griekenland
9
Cyprus
9
Portugal
9
Aandeel vrouwen in de raden van bestuur, per gewest (%) Bron: B-Information (Euro-DB), augustus 2015
Ierland
11
Roemenië
11
Luxemburg
12
Hongarije
12
Polen
Aandeel vrouwen in de raden van bestuur, naargelang de grootte van het bedrijf, BHG (%) Bron: B-Information (Euro-DB), augustus 2015
Het aandeel vrouwen in de RvB varieert ook naargelang de bedrijfssector 15
Spanje
17
Litouwen
17
Oostenrijk
Q - Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening
17
Bulgarije
18
R - Kunst, amusement en recreatie
Slowakije
18
S - Overige diensten
Kroatië
20
Slovenië
20
België
22 24
Duitsland
24
Italië
24
Verenigd Koninkrijk
24
Finland
23
Letland 25
23 22 20 19
K - Financiële activiteiten en verzekeringen
Frankrijk 20
I - Verschaffen van accommodatie/maaltijden
C - Industrie
30
16
J - Informatie en communicatie
16
F - Bouwnijverheid
29
15
23
G - Groot- en detailhandel, gemotoriseerd vervoer/reparatie
28
10
24
L - Exploitatie van en handel in onroerend goed
M - Vrije beroepen, wetensch./technische activ.
25
Zweden
5
31 30
Gemiddeld
Denemarken
Nederland
35
N - Administratieve en ondersteunende diensten
19
UE-28
0
39
P - Onderwijs
32
H - Vervoer, opslag, post
32
B – Winning van delfstoffen 35
Aandeel vrouwen in de raad van bestuur of het toezichthoudend comité van de grootste beursgenoteerde bedrijven. EU-landen. (%) Bron: Europese Commissie, oktober 2014
12 12 11 0
5
10
15
20
25
30
35
40
Aandeel vrouwen in de raad van bestuur, volgens bedrijfssector, BHG (%) Bron: B-Information (Euro-DB), augustus 2015 Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
5. VROUWELIJKE ONDERNEMERS EN GELD In België lopen vrouwelijke zelfstandigen* twee keer meer risico op armoede of sociale uitsluiting dan vrouwelijke werknemers
Armoederisico Werknemers :
RESULTATEN VAN DE ONLINE ENQUÊTE ‘GELD EN ONDERNEMERS (M/V )’
Zelfstandigen :
6,4 %
13,3%
Werknemers :
De enquête werd opgesteld en verspreid door Women in Business en haar partners: Bruxelles Pionnières, Féminin PME, JUMP, het netwerk Diane van UCM, Affaires de Femmes Femmes d’Affaires (AFFA) van Crédal, Femmes Actives en Réseau (FAR), Mompreneurs, Solidarité Savoir en Womanity.
Zelfstandigen :
4,7%
17,4%
*Zelfstandigen: zelfstandigen en meewerkende echtgenoten Bron: Eurostat, 2014, bevolking van 18 jaar en ouder volgens de meest voorkomende activiteit
Steekproef: Het gemiddelde inkomen van vrouwelijke zelfstandigen in Brussel is 20% lager dan dat van mannen
17.838 €
20% 21.845 €
0
5.000
10.000
15.000
20.000
Gemiddeld jaarlijks inkomen van mannelijke en vrouwelijke zelfstandigen
25.000
173 ondernemers hebben de enquête beantwoord: • 69% vrouwen en 31% mannen • Gemiddelde leeftijd van de ondernemers (m/v): 42 jaar • Hoger onderwijs in 83% van de gevallen • De ondernemers (m/v) zijn actief in Brussel (62,8%), in Wallonië (36,5%) in Vlaanderen (5,1%) en in het buitenland (2,2%) • Geen significant verschil in de antwoorden van de Brusselaars en Walen • Leeftijd van de onderneming: projectfase = 20,4%; jonger dan 3 jaar = 50%; ouder dan 5 jaar = 18,3%; 3 tot 5 jaar: 11% • 65,7% van de ondernemers (m/v) heeft geen werknemer
Bron: RSVZ, 2014 Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Bijstand en advies De kans dat een kredietaanvraag aanvaard wordt, is groter wanneer de ondernemer (m/v) zich heeft laten adviseren voor de financieringsaanvraag
Ondernemers (m/v) doen in de eerste plaats een beroep op hun familie, vrienden en ondernemingscoach Vrouwen doen vaker een beroep op een boekhouder dan mannen
U krijgt of kreeg bijstand van: (meerdere keuzes mogelijk)
30,7% liet zich adviseren
69,3% liet zich niet adviseren
48,9%
Uw omgeving (familie, vrienden)
Een ondernemingscoach
46,7%
Uw boekhouder
35,6%
Een gespecialiseerde adviseur van Impulse.brussels, BECI, UCM ...
Percentage aanvaarde kredietaanvragen
25%
10%
26,7%
Andere
11,1%
0
10
20
30
40
50
40,7%
25,0% 0
10
20
30
40
50
40,7% van de vrouwelijke ondernemers hebben een beroep gedaan op een boekhouder, tegenover 25% van de mannen
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Gebruikte financieringsbronnen
Kredietaanvragen Wanneer ze een krediet nodig hebben, spelen mannelijke ondernemers vaker verschillende banken tegen elkaar uit dan vrouwelijke ondernemers.
Persoonlijke bijdrage of bijdrage van vennoten, bijdrage van vrienden of familie en banklening worden het meest gebruikt Vrouwen doen minder een beroep op business angels en overheidssubsidies dan mannen
45,1%
Welke financieringsbronnen hebt u gebruikt om uw onderneming te starten en/of te ontwikkelen? Persoonlijke bijdrage van een of meerdere actieve vennoten
van de ondernemers (m/v) had een krediet nodig
69,8%
Bijdrage van vrienden en/of familie
34,3%
Openbare financiële instellingen (GIMB ...)
Business angels :
6,5%
Business angel
3,6%
Crowdfunding
3,0%
Microkrediet
De ondernemers (m/v) raadpleegden
1% 6%
8,9%
Banklening
een bank
twee banken
43,2%
56,8%
54,8% 73,9%
25,4%
Privéondernemingen voor risicokapitaal (beleggingsfondsen)
1,2%
Deelneming door een of meerdere bestaande ondernemingen
1,8%
Overheidssubsidie :
11,1%
Overheidssubsidies
11,2%
Andere
8,9%
0
10
15,9% 20
30
40
50
60
70
In contact met een bank
In contact met verschillende banken
U sprak met:
U sprak met:
80
37,5%
Enkel vrouwen
Een man
31,8%
Een vrouw 62,5%
63,6%
4,5%
Enkel mannen Beide
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Ondernemersprofiel Kennis van financieel beheer
Houding tegenover onderhandeling Mannen vinden dat ze meer weten van financieel beheer dan vrouwen.
Vrouwelijke ondernemers onderhandelen minder dan mannen. Sommigen hebben er zelfs een afkeer van!
Wat weet u van financieel beheer?
41,8%
39,6%
28,9%
0
Wat is uw houding tegenover onderhandelen?
42,2%
20
40
22,5%
18,5%
80
55,0%
48,8%
28,9%
60
22,5%
100
0
20
9,3%
40
41,9%
60
Ik weet erg veel van financieel beheer
Ik probeer te onderhandelen, je weet maar nooit
Ik heb een opleiding gevolgd over financieel beheer; ik ken bepaalde belangrijke concepten
Ik houd niet van onderhandelen, ik doe het niet
Ik weet erg weinig/niets van financieel beheer
Ik onderhandel systematisch over de voorwaarden of prijzen
80
100
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Houding tegenover risico
Houding tegenover prijsstelling Vrouwelijke ondernemers zijn naar eigen zeggen minder geneigd om risico’s te nemen dan mannen. Ze handelen liever voorzichtig, zonder risico’s te nemen.
Wat is uw houding tegenover het nemen van risico’s?
37,7%
34,7%
46,7%
0
20
Hoeveel is uw dienst/product waard volgens u?
29,6%
22,2%
40
Vrouwelijke ondernemers hebben minder dan mannelijke ondernemers de neiging om hun product of dienst voor een hoge prijs te verkopen. Zij volgen liever de gemiddelde marktprijs.
60
25,8%
31,1%
80
20,6%
37,8%
100
0
20
53,6%
31,1%
40
31,1%
60
80
Ik dwing mezelf ertoe om risico’s te nemen, wie niet waagt, die niet wint
Ik hanteer de gemiddelde marktprijs
Ik ga liever traag maar zeker, zonder risico’s
Ik verkoop mijn dienst/product voor een erg competitieve prijs
Ik neem graag risico’s, anders ga je niet vooruit
Ik vind dat ik erg goede diensten/producten aanbied en verkoop ze duur
100
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Specifieke kenmerken van vrouwelijke ondernemers
Mening over de initiatieven ten voordele van zakenvrouwen
Een derde van de vrouwelijke ondernemers vindt dat vrouw zijn een bijkomende hindernis vormt in de zakenwereld.
Vrouwelijke ondernemers willen maatregelen om hen het leven als zakenvrouw te gemakkelijker te maken
Hebt u ooit de indruk gehad dat vrouw zijn een bijkomende hindernis vormde?
Geef een score voor elk van deze initiatieven ten voordele van vrouwelijke ondernemers*:
30,9%
Ja
61,1%
Nee
0
10
20
30
40
Bijna alle vrouwelijke ondernemers die opmerkingen hebben gegeven, meldden dat ze ‘niet ernstig worden genomen’ door hun gesprekspartners wanneer ze zaken doen.
50
60
70
De toegang tot bijstand voor het oprichten van ondernemingen gemakkelijker maken
3,58
Subsidies voor innoverende vrouwen
3,37
Begeleiding bij het oprichten van een onderneming voor vrouwen
3,25
Fondsen die specifiek investeren in ondernemingen onder leiding van vrouwen
3,21
Cursus financieel beheer voor vrouwen
3,09
Incubators voor vrouwen
3,02
Specifieke leningen van waarborgfondsen voor vrouwen
2,98
Quota’s voor bankfinanciering ten voordele van vrouwen
2,80
Andere
2,57 0
5
10
15
20
25
30
35
40
* Scores van 1 tot 4: 1-nutteloos, 2-weinig nuttig, 3-matig nuttig, 4-erg nuttig
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
Vrouwen, geld en vermogen: enkele belangrijke datums in de evolutie van de vrouwenrechten
moeder voor de opvoeding en het beheer van de goederen van de kinderen.
1976: 1900:
1957:
De wet kent getrouwde vrouwen het recht toe om te sparen en maximaal 100 frank per maand af te halen zonder de toestemming van hun echtgenoot, evenals het recht om een arbeidsovereenkomst aan te gaan en een eigen loon te innen (met een maximum van 3000 frank per jaar); die bedragen mogen ze echter niet uitgeven zonder de toestemming van hun echtgenoot.
België ratificeert het Verdrag van Rome, dat gelijke beloning voor mannen en vrouwen oplegt (maar leeft het niet na!).
1921: Mannelijke en vrouwelijke leerkrachten krijgen gelijke loonschalen.
1928: Vrouwen verwerven het recht om een persoonlijk ouderdomspensioen te ontvangen.
1932: Getrouwde vrouwen mogen voortaan over de hen ‘voorbehouden goederen’ beschikken, deze beheren en gebruiken (los van het huwelijksstelsel).
1952: België ratificeert het verdrag nr. 100 van de Internationale Arbeidsorganisatie inzake gelijke beloning.
1958: Het principe van maritale macht wordt afgeschaft. Vrouwen mogen werken zonder de toestemming van hun echtgenoot. Toch zijn er nog steeds wettelijke bepalingen die vrouwen discrimineren (met name inzake het beheer van de huwelijksgoederen).
1962: Het belastingstelsel van de samenvoeging van de bedrijfsinkomsten wordt ingevoerd. Dat ontmoedigt vrouwen om betaald werk uit te voeren, omdat echtparen met twee inkomens sterk benadeeld worden.
1969: De wet op arbeidsovereenkomsten verbiedt clausules die de werknemers toestaan om vrouwen te ontslaan wegens zwangerschap of huwelijk.
1974: De wet op de gelijkheid bij het ouderschap verleent gelijke bevoegdheid aan de vader en de
De wet legt gelijkheid op bij de uitoefening van de rechten op de huwelijksgoederen en erkent de gelijkheid van de man en de vrouw in het huwelijk. • Beide echtgenoten kunnen op eigen naam en zonder toestemming van de ander een zicht- of effectenrekening openen en een kluis huren. • Beide echtgenoten hebben het recht om een beroep uit te oefenen zonder de toestemming van de ander. • Geen van beide echtgenoten mag zonder toestemming van de ander diens naam gebruiken in beroepsrelaties.
1978:
1984: Een nieuwe wet beschermt de erfrechten van de overlevende partner.
1988: De wet schaft het belastingstelsel van de samenvoeging van de bedrijfsinkomsten af en voert het huwelijksquotiënt in, dat niet langer echtparen met twee inkomens discrimineert, maar wel echtparen met één inkomen fiscaal bevoordeelt (en dus opnieuw het werk van de vrouw ontmoedigt).
2002: De gelijkheid van vrouwen en mannen wordt expliciet opgenomen in de grondwet.
2004: De DAVO (Dienst voor alimentatievorderingen) wordt opgericht.
2011:
De wet voorziet expliciet de gelijkheid tussen vrouwen en mannen inzake tewerkstelling en economische relaties in het algemeen, opleiding, loopbaanontwikkeling en arbeidsomstandigheden.
De wet introduceert het principe van de quota in de samenstelling van de raad van bestuur van beursgenoteerde bedrijven en autonome overheidsbedrijven.
1980:
2012:
De statuten van werkloos gezinshoofd/samenwonende worden ingevoerd.
De wet van 22 april 2012 bindt de strijd aan met de loonkloof tussen mannen en vrouwen.
Ze hebben onrechtstreeks gevolgen voor de vrouwen.
Barometer van het vrouwelijk ondernemerschap in opdracht van het platform wib/impulse.Brussels
