Vrouw w.k.m. Nieuwe Man Contactadvertenties als spiegel van ziel en maatschappij
In contactadvertenties is iedereen perfect: mannen bezitten geld en status, vrouwen zijn knap en huiselijk. De jongste generatie wil de rollen al eens omdraaien, maar een heuse omwenteling zit er niet in. Een vergelijking van de annonces van (veel) vroeger met die van nu: ,,Er is niet gek veel veranderd.''
Het fenomeen van de huwelijks- of contactadvertentie -- de moeder aller datingevenementen -- is in Vlaanderen niet zo oud. De bladen uit de zeventiende en achttiende eeuw maakten wel publiciteit voor koffie, huizen of hofsteden, maar van intiemere reclame was, in tegenstelling tot de rest van Europa, geen sprake. De reden daarvoor ligt in de vrij late popularisering van de massamedia. De kranten ontwikkelden zich bij ons pas rond de tweede helft van de negentiende eeuw, en dus dook ook de eerste annonce laat op. Want, niet onbelangrijk: wie een partner zocht, meldde dat -- ook toen al -- bij voorkeur via een dagelijks gepubliceerd en druk gelezen kanaal. De allereerste aankondiging dateert van 1900, in de Antwerpse liberale krant De Nieuwe Gazet. Van dan af komt de contactadvertentie in een stroomversnelling terecht: in 1910 volgt Het Belang van Limburg, nog eens tien jaar later volgden De Standaard en Het Laatste Nieuws. De Volksgazet, Het Volk en Vooruit gaan merkelijk later door de knieën, omstreeks 1950. Voor haar licentiaatscriptie vlooide Roosmarijn Vandoorne ruim duizend annonces uit, van 1920 tot 1990. Voor dat onderzoek baseerde ze zich op de kranten De Standaard, Het Laatste Nieuws en Vooruit/De Morgen. Vandoorne stelt vast dat er vanaf de jaren 1920 week na week advertenties werden afgedrukt. ,,Je mag niet vergeten dat zulke annonces in die tijd een groot taboe waren, en zeker niet de ideale manier om een partner te zoeken'', zegt ze. ,,De meeste gingen dan nog uit van mannen, want voor vrouwen was een annonce niet gepast. Maar het blijft een feit dat huwelijksadvertenties steeds succesvoller werden omdat ze een leemte
Recensie – De Standaard 14/02/2004 – door Katrien François
opvulden: bals en kermissen -- dé gelegenheden om iemand te leren kennen -verdwenen geleidelijk in de twintigste eeuw. Tot voor de Tweede Wereldoorlog leefden de mensen ook in een materialistische 'overlevingsmaatschappij', waar ze geen tijd en geld hadden voor hobby's, toch een belangrijk aspect voor relatievorming. Er was dus een gemis.'' In de huwelijksannonces uit de beginperiode -- en tot 1960 -- hield de adverteerder zich strikt aan zijn rol: de man was opgeleid en oefende een beroep uit waardoor hij over financiële en materiële middelen beschikte. Vrouwen profileerden zich als een,,deftige'' partij, aan wie je met een gerust hart huishouden en kroost kon toevertrouwen. De scheiding der seksen stond eens te meer zwart op wit. Roosmarijn Vandoorne: ,,Niet alleen de Kerk, maar ook allerlei staatkundige wetten hielden die 'segregatie' in stand. Tot aan de Tweede Wereldoorlog verdienden mannen geld genoeg om hun vrouw aan de haard te houden. Het huwelijk was veeleer een samenwerkingsverband in plaats van een emotioneel verbond tussen twee individuen. Het valt dan ook op dat mensen aanvankelijk bitter weinig over zichzelf schreven, en des te meer over wat ze verwachtten van de partner. Bijna alle vrouwen wensten iemand met een goed beroep, bijvoorbeeld een ambtenaar, om zich te verzekeren van welstand. Over zichzelf vermeldden ze bij voorkeur dat ze gelovig waren, en wat hun stand binnen de samenleving was. Het was immers belangrijk binnen 'dezelfde stand' te trouwen. Als het kon zelfs een trapje hoger, want de vrouw verwierf haar status dankzij de man. Dokters en advocaten scoorden dan ook goed. Je kunt stellen dat de eerste golf annonces heel zakelijk was. Afstandelijk ook. Je werd helemaal niet verondersteld te zeggen wat je leuk vond. Dat deed er niet toe. En toen kwamen de golden sixties, en werden annonces gekruid met een persoonlijke toets, zij het voorzichtig. ,,Ze bleven braaf en bescheiden'', zegt Roosmarijn Vandoorne. ,,Een man loste al eens iets over zijn uiterlijk -- met specificaties over leeftijd en/of lengte voorop. Hij vertelde af en toe iets over zijn persoonlijkheid, of hij gaf meer details over zijn vermogen”. Soms stond er: 'Ik heb een auto' of: 'Ik bezit 250.000 frank' (glimlacht). Vrouwen waren op dat vlak opener. Ze stelden zich graag voor als 'deftig', 'goed' en 'jong'. Vanaf de jaren 1970 vermeldden ze ook hun opleiding, met dat verschil dat vrouwen naar de hogeschool gingen en mannen aan de universiteit studeerden. Als de vrouwen al over een beroep spraken, dan situeerde zich dat binnen de verzorgende sector: het onderwijs of de verpleging. Er was stilaan een vervaging van het begrip 'stand' om baan te ruimen voor een middengroep, gelinkt aan de beroepssituatie. Het hokjesdenken vervaagde. Het opvallendste is misschien wel dat mensen voor het eerst aangaven gescheiden te zijn, wat daarvoor absoluut niet kon. Hoe dikwijls heb ik niet gezien dat men nadrukkelijk schreef geen gescheiden persoon te willen ontmoeten. Enkele keren werd zelfs de tussenkomst van een priester gewenst; de potentiële partner was dus verplicht voor de Kerk te kunnen trouwen. Soms censureerde de krant zelf het aanbod: in De Standaard kwamen geen annonces van gescheiden personen.'' De grootste stijlbreuk in de huwelijksadvertenties gaat gelijk op met de boomende welvaartsmaatschappij. Zowel de opleidingsmogelijkheden als vrijetijdsbestedingen swingen de pan uit; overleven is geen issue meer, en dus komt er plaats en energie vrij voor het gevoel Dat proces begint in de jaren 1980 om in de jaren 1990 helemaal op
Recensie – De Standaard 14/02/2004 – door Katrien François
kruissnelheid te raken. Kerk en staat zijn al lang hun rol als zingevers verloren; elk individu bepaalt eigen waarden, normen en keuzes. En ieder voor zich sleutelt aan een soms erg originele oproep, als een spiegel van de ziel. ,,Dat persoonlijke merk je alleen al aan de tekst'', zegt Roosmarijn Vandoorne. ,,Vroeger zag je heel korte annonces die aanvatten met 'Katholieke juffrouw wenst rel.m. (...)' of 'Jonge stielman w.k.m. (...)’. Vandaag lees je 'Ik ben Wim, een dertiger, en wens een duurzame relatie met een leuke meid’. Annonces worden almaar langer en ze klinken minder sec. Mensen stellen zich emotioneler op, ook mannen. Let er maar eens op hoe vaak ze naar huiselijke gezelligheid verlangen, ook met kinderen erbij. In dat opzicht betreden ze een typisch vrouwelijk terrein. In de jongste lichting annonces groeien mannen en vrouwen naar elkaar toe. De Nieuwe Vrouw is financieel zelfstandig en beroepsactief, en ze laat niet na een hele rist persoonlijkheidskenmerken te vermelden: de advertenties bulken van de unisekseigenschappen als dynamisch, energievol en humoristisch. En toch blijven er een pak conservatievere adjectieven aan het papier kleven: knap en klassevol bijvoorbeeld, en jong en slank. Om nog maar te zwijgen van het goed verkopende trio leeftijd, lengte en job. De contactadvertentie als egodocument, met het even vrijpostige als dwingende,,Ik wil'' in de hoofdrol. Roosmarijn Vandoorne: ,,Zowel mannen als vrouwen geven meer dan ooit aan wat ze zelf willen, hun ego treedt prominenter op de voorgrond. Tegelijkertijd weerspiegelen hun expliciete wensen een aantal oude denkpatronen. Naar dokters en advocaten wordt niet meer uitdrukkelijk gevraagd; vrouwen vermelden liever hun eigen beroep. Maar als ze schrijven dat ze een man met een 'goede positie' willen, dan geeft dat blijk van een hang naar status en materieel comfort. Een man met een degelijk beroep geldt nog altijd als een bescherming, hoe je het draait of keert. Omgekeerd presenteren mannen zich nog frequent via hun bankrekening: wie zich als chirurg voorstelt, deelt meteen mee dat hij er aardig voor staat. Nog zo'n teer punt: het uiterlijk. Vrouwen beschrijven zich doorgaans als jeugdig en aantrekkelijk. Dat doet me denken aan oude annonces waarin de man opschepte over zijn drie boerderijen en zijn raspaarden (lacht). Als puntje bij paaltje komt, wil zij een man die voor haar zorgt. En hij ziet nog altijd het liefst een jonge, knappe vrouw aan zijn zijde. Waarom denk je dat leeftijd en lengte in elke annonce nog zo'n grote rol spelen? Tot op vandaag leeft het idee dat een man niet jonger en kleiner mag zijn dan een vrouw. Sommige denkbeelden zitten erin gebakken.'' Voor de buitenwereld blijft de contactadvertentie een beetje een louche klus. Je doet het niet voor de lol, maar uit noodzaak. Als het om de ware Jacob draait, dan zit niemand graag in een figuurlijk wachtkamertje van drie op één centimeter, met hooguit vijf regeltjes om,,het probleem'' uit de doeken te doen. En wat doe je met de libertijnse aura die rond elke goedbedoelde afkorting hangt? Met een beetje pech staat je boodschap tussen (letterlijk) schaars aangeklede aankondigingen.
Recensie – De Standaard 14/02/2004 – door Katrien François
,,Seks en vrijen in annonces komen pas op na 1985'', zegt Roosmarijn Vandoorne. ,,Dat is ook de periode waarin homo's en lesbiennes beginnen te adverteren, en vooral homo's hanteren al eens een vrijere seksuele moraal. Maar het merendeel van de adverteerders is uit op een ernstige relatie, die niet per se hoeft uit te monden in een huwelijk, maar wel vooruitzichten biedt. Duurzaam is een woord dat steeds vaker opduikt als het op relaties aankomt, zowel bij mannen als vrouwen. Kijk, ons leven wordt niet meer geregeerd door de drie K's: Kerk, Keuken en Kinderen. Voor vrouwen betekent het huwelijk niet langer de poort naar ontwikkeling en voortplanting, we mogen bijvoorbeeld seks hebben voor we trouwen. In die zin leven we losser dan vroeger. Soms bots je op een annonce van iemand die 'regelmatige seksuele contacten' zoekt. En meestal is dat een man, ja. Als een vrouw zich al voorstelt als 'waarlijk geëmancipeerd', dan wil ze veeleer een lat-relatie of een leuk contact.'' In welke mate werkt de contactadvertentie vandaag nog als emancipatorisch vehikel voor de moderne vrouw? ,,Ik blijf erbij dat wie een annonce plaatst, zichzelf onvoorstelbaar blootgeeft'', zegt Roosmarijn Vandoorne. ,,Tenslotte kan iedereen je boodschap lezen, hoe anoniem die ook is. Je moet de stap toch maar zetten, en dat is niet simpel. De hoeveelheid advertenties levert het bewijs: nog altijd minder vrouwen dan mannen doen het, ook al evolueren we naar een fifty-fifty-verhouding. Het blijft gewoon gek om jezelf publiekelijk aan te prijzen, ondanks de drempelverlagende werking van vrijgezellenavonden, contactbureaus en televisieprogramma's. Weet je, een vrouw die dit doet, wordt bekeken als een zielenpoot; een man die adverteert, noemt iedereen plots een durver. Dat klinkt ouderwets, maar zo werkt het nog altijd. Mannen jagen en vrouwen laten zich verleiden. Sommige wetenschappers beweren zelfs dat de lezer van een annonce zich in een machtspositie bevindt: hij of zij maakt de keuze om op een tekst in te gaan. Dat soort van drang om controle uit te oefenen, wordt verondersteld veeleer voor mannen dan voor vrouwen te gelden. Met andere woorden: de man blijft diegene die kiest.'' De Nieuwe M/V heeft ook in de sterk afgelijnde wereld van de contactadvertentie nog enkele harde noten te kraken. Roosmarijn Vandoorne: ,,Hoewel de essentie van de advertentie niet veranderd is, vind ik het emotionele aspect al een hele vooruitgang. Kijk eens naar de positie van de man: de macho heeft duidelijk afgedaan (lacht). Mannen neigen steeds meer naar 'zachtere' activiteiten: een warme thuis, kinderen, samen naar zee. Ze worden beduidend 'liever'. Maar ik heb nog geen enkele man gezien die schrijft dat hij de was en de strijk voor zijn rekening neemt. Vrouwen zetten hun zinnen ook niet zo makkelijk op een 'huisman'. Ik ben er wel bijna zeker van dat de toekomstige advertentie nog veel meer de softe toer opgaat. Dezelfde eigenschappen zullen steeds vaker zowel bij mannen als bij vrouwen voorkomen, wat op een grotere gelijkheid wijst. Maar extreme wijzigingen zie ik niet direct, de twee seksen zullen diep vanbinnen hun natuur en verlangens behouden. En ik weet niet of dat zo verkeerd is.'' Roosmarijn Vandoorne, Deft. Juffr. w.k.m. Eerl. Heer vr. Huwel. -- Verschuivingen in de contactadvertenties uit De Standaard, Het Laatste Nieuws en Vooruit/De Morgen (19201990). De scriptie werd door het Centrum voor Genderstudies van de Universiteit Gent bewerkt tot het tweede rapport in de reeks,,Focus: gender'' en is verkrijgbaar bij Academia Press
Recensie – De Standaard 14/02/2004 – door Katrien François
Recensie – De Standaard 14/02/2004 – door Katrien François
