VROEG DETECTIE EN INTERVENTIE BIJ JONGEREN MET PSYCHOSE

VROEG DETECTIE EN INTERVENTIE BIJ JONGEREN MET PSYCHOSE Dr.E.Deloore Prof.Dr.J.Croonenberghs UKJA- CAPRI JEUGD

09.09.2010

Dr. E. De Loore & Prof. Dr. J. Croonenberghs

1

VROEG DETECTIE EN INTERVENTIE BIJ JONGEREN MET PSYCHOSE

Deel I: Wat is een psychose?

Deel II: Belang van vroegdetectie

Deel III: Cannabis als risicofactor

09.09.2010


2


Deel I: wat is een psychose?

09.09.2010


3

SYMPTOOMDIMENSIES EN GEVOLGEN VAN PSYCHOSE I. Positieve symptomen

II. Negatieve symptomen

• Wanen

• Verlies van plezier

• Hallucinaties • Agitatie

• Verlies van motivatie • Verlies van emoties • Lichamelijke verwaarlozing • Sociale en emotionele dysfunctie

V. Desorganisatie

• Stopzetten studies • Problemen op het werk

Inadequaat affect Denkstoornissen

• Relatieproblemen • Drank/ drugsmisbruik • Problemen met het gerecht • Hospitalisatie

Gestoorde spraak Bizar gedrag

• Zelfmoord

III. Affectieve symptomen

IV. Cognitieve symptomen

• Depressie

• Geheugenstoornissen

• Angst

• Concentratiestoornissen 09.09.2010


4

SCHIZOFRENIE

De meest voorkomende vorm van psychose 2 of meer kenmerkende symptomen (DSM IV) elk gedurende één maand aanwezig Meer dan 6 maanden ononderbroken symptomen: – Gedurende 1 maand, +/- ononderbroken 2 of meer criterium A (acute fase positieve of negatieve symptomen). – verder symptomen uit prodromale- en/of , restperiode (met bv. negatieve symptomen of lichte acute fase positieve symptomen).

Sociaal en beroepsmatig disfunctioneren Uitsluiting van …

09.09.2010


5

EPIDEMIOLOGIE

Incidentie wereldwijd : 20/100.000 inwoners per jaar

Lifetime prevalentie : 600 à 700/100.000 inwoners per jaar (Van Os, 1996)

Lifetime risk → 1 %

Gemiddelde aanvangsleeftijd : 19 jaar

Piek Incidentie : 25 - 30 jaar

0,5% van alle jongeren 13 – 19 jaar (Gilberg, 2001)

Very Early Onset Schizophrenia : 1,6 per 100.000

09.09.2010


6

Psychose : verloop in fasen

premorbide fase

prodromen

psychose

herval

chronische fase

PSYCHOSE NORMAAL

begin 09.09.2010

eerste herstel herval psychose Dr. E. De Loore & Prof. Dr. J. Croonenberghs

7

Prognosis of schizophrenia

10 25

Reasonable / recovery Moderate Chronic Suicide

25

40 09.09.2010


8

ETIOLOGIE

GENEN

PSYCHOSE

OMGEVING • • • • •

Cannabis Urbaniciteit Minderheidsgroepering Life events Early trauma

Tsuang, Stone et al., 2001; Van Os et al., 2008 09.09.2010


9

Beschermende-/Kwetsbaarheidsfactoren: Genetisch bepaald en omgevingsgerelateerd

-------------------------------------------->

Beschermende factoren - Lage trait anxiety (Neuroticisme) - Hoger IQ - Hogere Mastery (Locus of control) - Hoog Self-esteem - Actieve Copingstijl

tijd

Kwetsbaarheids factoren

PSYCHOSE

-

Cannabis Urbaniciteit Minderheidsgroepering Life events Early trauma 10 genetische polymorfismen

B 09.09.2010


10

Draagkracht Bepaald door beschermende factoren en context

intelligentie persoonlijkheid

– waarden / normen

– pessimist / optimist

levenservaringen

opvoeding

erfelijkheid

Kwetsbaarheid voor psychose 09.09.2010


11

Draaglast: Bepaald door kwetsbaarheids factoren en omgevingsfactoren Stress van binnen uit Emotie

Gezondheid

Kwetsbaarheid voor psychose

Onverwerkte Traumata

09.09.2010

Piekeren


Psychische Spanning

12

Draaglast: Stress van buiten uit

Andere

Studeren Dagelijks leven Levensgebeurtenissen

Werk

Relaties


09.09.2010


13

Endofenotype=Endogene Kwetsbaarheid voor Psychose = Knoop in de balk


Deze kwetsbaarheid maakt dat mensen onder invloed van een onevenwicht in de draagkracht/draaglast balans psychotische symptomen kunnen ontwikkelen. 09.09.2010


14

ENDOFENOTYPE

Kwetsbaarheidsfactoren etiologie(genetisch)

COGNITIE

PERSOONLIJKHEID

endofenotypes

NEUROCOGNITIE SOCIALE COGNITIE 09.09.2010

PSYCHOSE

NEUROTICISME STRESSGEVOELIGHEID


15

KWETSBAARHEIDSMODEL VOOR PSYCHOSE

Van Os et al.,Tijdschrift voor psychiatrie, 50, jubileumnummer 1959-2008, 77-83 (2008) 09.09.2010


16

ONTWIKKELINGSMODELLEN

Denkbeeldige vriendjes ↓ Niet-pathologische hallucinaties ↓ <----- trauma Pathologische hallucinaties ↓ <----- persistentie Wanen ↓ Psychose

kind

adolescent

volwassen

09.09.2010


17

PSYCHOSE ALS DIMENSIE

Van Os et al., Psychological Medecine, 39, 179-195 (2009) 09.09.2010


18

Psychotische ervaringen bij adolescenten Gezonde scholieren uit Zuid-Limburg: n=1903, gemiddelde leeftijd 13.5 jaar, 874 jongens (45.9%) en 1029 meisjes (54.1%) Baseline

Follow-up

25

Frequentie (%)

20

15

10

5

0 Auditieve hallucinaties 09.09.2010

Wanen

Psychose

DeDr.Loore Gunther, 2010, to submit E. De Loore & & Prof. Dr. J. Croonenberghs

19

Psychotische ervaringen bij adolescenten Gezonde scholieren uit Zuid-Limburg: n=1903, gemiddelde leeftijd 13.5 jaar, 874 jongens (45.9%) en 1029 meisjes (54.1%)

Prevalentiecijfers – 20% psychotische belevingen – 5% auditieve hallucinaties – 15.5% waanideeën

Auditieve hallucinaties hebben meestal een goedaardig verloop, maar persisteren in 1/3 van de gevallen

Persisterende hallucinaties leiden tot ontwikkeling van waanideeën

09.09.2010


20

Denk er aan dat…

Psychotische symptomen komen vaak voor bij kinderen en jongeren, jongeren maar worden vaak niet gerapporteerd Het merendeel van deze symptomen zijn niet-pathologisch Hoe jonger een kind, des te moeilijker is het vaststellen van (pathologische) psychotische symptomen Vóór het zevende jaar is onderscheid tussen fantasie en psychotische symptomen nauwelijks tot niet te maken Bij een minderheid is er sprake van persistentie Persistentie leidt tot een verhoogde kwetsbaarheid om psychopathologie te ontwikkelen

09.09.2010


21

De balk barst

de eerste verschijnselen

Andere

Studeren Dagelijks leven Levensgebeurtenissen

Werk

Relaties

Kwetsbaarheid voor psychose 09.09.2010


22

Prodromen (Waarschuwingssignalen)

09.09.2010

Zich isoleren van familie en vrienden Prikkelbaarheid Concentratieverlies Depressie – angst Zich ongemakkelijk voelen Constante moeheid Achterdocht of verlies van vertrouwen Waanachtige stemming


23

Prodromen(waarschuwingssignalen) Gedragsindicatoren : Een achteruitgang in mate van zelfredzaamheid of persoonlijke hygiëne vage of abstracte spraak Ongewone uitbarstingen van kwaadheid of irritatie Klachten over vage fysische problemen (hoofdpijn, moeilijk slapen,..) Opmerkelijke stemmingswisselingen

09.09.2010


24

Gebroken balk

St u

de re n

De psychose

ks j i l e g a D ven le

Levensgebeurtenissen

W

er k

s e i t a l Re

d ei e rh s aa ho sb yc et ps Kw or vo

09.09.2010

Andere


25





09.09.2010


26

Niveaus van preventie

Primaire preventie – Versterking van draagkracht: opvoeding, onderwijs, vrije tijd: versterking van vaardigheden

Secundaire preventie – Vroegdetectie van prodromen en ‘Ultra hoog risicogroep’ – Herkennen van kwetsbaarheidfactoren – Interventies in de omgeving

Verminderen van draaglast Psychoeducatie jongere en context

Tertiaire preventie – Vermijden van herval(relapse) – DUP(Duration of Untreated Psychosis)

09.09.2010


27

Behandelingsdoelstellingen Verhogen van draagkracht(ondersteunen van de balk) en verminderen van draaglast van binnen én buiten uit

Dagelijks leven

Studeren Andere

Levensgebeurtenissen

Relaties

Werk


MEDICATIE 09.09.2010

INDIVIDUEEL

FAMILIE


OMGEVING 28

Behandelingsdoelstellingen

Intensief casemanagment/ACT (betrekken HA/ netwerk, continuïteit van zorg,…) Psycho-educatie (cliënt – omgeving) Individuele steun Psychotherapie (rouw-/traumaverwerking, cogn. gedragstherapie, enz..) Leren omgaan met symptomen Leren omgaan met stress Helpen structureren

09.09.2010


29

Behandelingsdoelstellingen

Medicamenteuze behandeling Werken rond middelengebruik (flexiebel) Vaardigheden trainen : coping, sociaal, cognitief,… Studie-/Arbeidsbegeleiding, -rehabilitatie Omgaan met vrije tijd Hervalpreventie (na eerste psychose) Gezins- en familiale ondersteuning en interventies

09.09.2010


30

Recidiefpercentages na 1 jaar continue of intermitterende onderhoudstherapie met klassieke neuroleptica 20

Schooler et al., 1993

32

Intermitterend

15

Pietzcker et al., 1993

35 7

Jolley et al., 1989, 1990

30 10

Herz et al., 1991

29 33

Carpenter et al., 1990

55 0

09.09.2010

Continu

10

20 30 40 Recidiefpercentage (%)


50

60

Kane31 JM. 1996

Weerslag van herhaaldelijk herval

Dagen tot remissie 130,0

140 120 100 76,5

80 60

47,0

40 20 0 Eerste *Gemiddelde tijd tot remissie bij drie opeenvolgende episodes (N=10) 09.09.2010

Tweede


Derde

Herval

Lieberman J, et 32al. 1996

Doelstellingen Door vroege detectie en interventie bij vroege psychose • de impact ervan beperken • het globale niveau van functioneren stabieler en hoger maken • de symptomatologie stabiliseren • een betere levenskwaliteit realiseren voor de patiënt en zijn omgeving o.a. door frequentie en duur van (gedwongen) hospitalisaties te verminderen/vermijden => gunstig effect m.b.t voorkomen (geslaagde) suïcide

09.09.2010


33

Werkterrein van vroegdetectie en interventie Psychose : verloop in fasen premorbide fase

prodromen

psychose

herval

chronische fase

Werkterrein Vroegdetectie en interventie 3 à 5 jaar PSYCHOSE NORMAAL

begin 09.09.2010

eerste herstel herval psychose Dr. E. De Loore & Prof. Dr. J. Croonenberghs

34

DOELGROEPEN Jongeren met prodromen Ultra Hoog Risico op psychose (A. Yung, Melbourne) 1. Geringe positieve symptomen (minstens paar keer per week ged. minstens 1 week) –subklinische symptomengroep

2. Kortdurende duidelijke psychotische symptomen (spontaan herstel binnen de week)-BLIPS 3. Familiale belasting of cliënt schizotypale trekken + daling in functioneren Eerste Episode psychose 35 09.09.2010


35

Vooruitzichten vroege behandeling Ultra Hoog Risico Onderzoek buitenland : Significante daling van transitie naar psychose (40% -> 12 à 8%) door gerichte behandeling bij ultra hoge risico op psychose Eerste Episode psychose

(mits behandeling) 10 tot 15 % herstelt volledig. Twee op drie: last blijven hebben en behandeling nodig. 10% hospitalisatie blijvend 09.09.2010


36





09.09.2010


37

Cannabis use in Australia, Europe and the USA Adults 50 aged 15–49 using 40 cannabis (%)

Lifetime Past year

30 20 10 0

d y aly d in n ce SA lia ark UK n en n a a t a a n d a l U l p r I a S ol re Swe st enm rm Fr I e u H A D G

09.09.2010


38

Cannabisgebruik in Belgi ë België

17 – 18 jarigen (schooljaar 2007-2008): – 40% heeft ooit cannabis gebruikt 22,7% in afgelopen jaar 15% in laatste maand – 7% minstens 1 keer per week – 60% heeft nooit met cannabis geëxperimenteerd www.VAD.be

09.09.2010


39

Ik gebruik cannabis om …. om…. … mijn zorgen even te vergeten te kunnen ontspannen me minder somber te voelen … iets te vieren socialer te zijn … dat het leuk is ik me dan lekker voel

… beter om te gaan met bijwerkingen medicatie me goed te voelen de verveling tegen te gaan minder angstig van de stemmen te worden

09.09.2010


40

Acute effects Delta-9-Tetrahydrocannabinol (THC) ACUTE EFFECTEN:

Hasj • Weed •

• • • • • •

relaxation positive mood enhancement social interaction anxiety apathy Experimental studies:

paranoia • hallucinations

• Moreau (1845) • Ames (1958) • D’Souza (2005)

• cognitive effects 09.09.2010


41

Cannabis and Schizophrenia

80 70 60 50 % cannabis 40 30 users 20 10 0

Patients

09.09.2010

Population


42

% continuous illness course

Cannabis and 4-year course 60 55 50 45 40 35 30 25 20

n=119

No use Grech, van Os, et al, 2005 09.09.2010

Use at start of study

Use at end of study


Use at start & end of study 43

In Patients…..

• decreases: -negative symptoms

(Compton, 2004; Peralta and Cuesta, 1992)

- affective symptoms

Hasj • Weed •

(Dixon, 1991)

• enhances: - positive affect - coping with negative affect - social functioning (Addington and Duchak, 1997; Spencer, 2002)

09.09.2010


44

?

09.09.2010


Psychosis

45

Lange termijn effecten 50.000 jonge mannen

Cases of Schizophrenia (per 1000)

40 35 30 25 20 15 10 5 0 0

1

Andreasson et al. Lancet, 1987 09.09.2010

2 to 4

5 to 10 11 to 50

>50

Henquet et al., BMJ, 2005 Dr. E. De Loore & Prof. Dr. J. Croonenberghs

46

VRAAGSTELLING • zelf-medicatie? • waarom niet iedereen? • waarom blijven bepaalde jongeren gebruiken?

09.09.2010


47

Cannabis en Jongeren… EDSP (Early

Developmental Stages of

Psychopathology) Prospective-longitudinal study on substance use and mental disorders N = 3,021 (aged 14-24, birth cohorts 1970-1981) Follow-up t2 (+4 years, whole sample) t3 (+8 years, whole sample) Substance use and clinical status were assessed using the CIDI (Composite International Diagnostic Interview) Lieb et al., 2000, Wittchen et al., 1998 09.09.2010


48

Cannabis en de ontwikkeling van psychotische symptomen bij jongeren aged 14-24

t0

t1

Psych

t2

t3

Adjusted for age gender socio-economic status use of other drugs childhood trauma urbanicity

OR = 1.88, 95% CI: 1.11-3.17, p = 0.018 Kuepper et al., submitted

09.09.2010


49

SELFMEDICATION?

t0

t1

t2

t3

Adjusted for age gender socio-economic status use of other drugs childhood trauma urbanicity

OR = 0.89, 95% CI: 0.67-1.19, p = 0.45

Kuepper et al., Submitted 09.09.2010


50

Is cannabis use associated with persistence of psychotic symptoms?

t0

t1

t2

t3

Psych

Kuepper et al., Submitted

09.09.2010


51

Is continued cannabis use associated with greater risk of persistence of psychotic symptoms? Risk of persistence* of psychotic symptoms [OR (95%CI; p-value)] Level of exposure no use

use at t1 or t2

unadjusted

adjusted

1

1

1.95 (1.22-3.11; 0.005)

1.63 (1.01-2.64; 0.045)

2.68 (1.53-4.72; 0.001)

2.21 (1.17-4.19; 0.015)

*Persistence = psychotic symptoms at t2 AND at t3

use at t1 and t2

Kuepper et al., Submitted 09.09.2010


52

Risik of psychotic symptoms

Age of first use: Onset before age 14 yrs N=472 (12 – 23 jr) 34 voor 14e 40 na 14e

Onset after age 14 yrs

Schneider et al 2003

Cannabis -

Cannabis + Konings et al., Acta Psychiatr Scand, 2008.

09.09.2010


53

Gene-environment interplay

Psychosis

Henquet et al., Schizophrenia Bull, 2009.

09.09.2010


54

Waarom blijven kwetsbare jongeren gebruiken? 80 70 60 50 % cannabis 40 30 users 20 10 0

Psychose kwetsbaarheid 09.09.2010

Population


55

Stemming

Acute effecten

TH na

“Ik hoor stemmen...”

Hallucinaties

en ge

C TH

C

“Ik voel me opgewekt...”

Henquet et al. British Journal Psychiatry, in press. en ge 09.09.2010


C TH

Na

C TH 56

Effecten van Cannabis Acuut

“Ik voel me ontspannen...”

Sub-acuut

“Ik hoor stemmen...”

Henquet et al., in press, BJP. 09.09.2010


57

Patienten zijn verhoogd gevoelig voor cannabis Controles Patienten

0,3

Effect Size (THC)

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 ng i m m e St 09.09.2010

s n o ti a n ci u ll a H Dr. E. De Loore & Prof. Dr. J. Croonenberghs

58

TREATMENT/PREVENTIE?

09.09.2010


59

Minder angst / stress

Meer stemmen

Ge au ov tom a er tu tise igi ng erde en

Stress Als ik drink Ben ik meer relaxed word ik leuk gevonden Als ik cannabis gebruik Ben ik minder angstig Heb ik minder last van stemmen 09.09.2010


60

Behandeling: • Cognitieve gedrags therapie • Motiverende gespreksvoering • Terugvalpreventie

X

Gedurende 1 jaar Voor- en Nameting van symptomen en middelengebruik

Verwachtingen van gebruik

09.09.2010


61

f of je a e j t raag t Je v annabis kun c zonder leven.

Ja, ik wil wel graag stoppen, maar ik ben bang dat ik niet zonder kan.

Ik voelde me minder achterdochtig toen ik niet gebruikte. Maar nu ben ik soms zo paranoide dat ik moet blowen om te kunnen slapen. Maar dan als ik ‘s ochtends wakker wordt….

at dee d i t e e h ebt t op d h k r e e J w l u bis we maar je zo a n n a c an n, termij re manier v e t r o k e n and e e l e w . willen n e p co

09.09.2010


62

VROEG DETECTIE EN INTERVENTIE BIJ JONGEREN MET PSYCHOSE

Recommend Documents