Vroeg begonnen is vroeg gewonnen Gezonde levensstijl en preventie van overgewicht bij jonge kinderen Drs. Eveline Van Cauwenberghe, Vakgroep Bewegings- en Sportwetenschappen, Universiteit Gent
Dr. Nadine De Ronne, Medische Beleidscel Kind&Gezin
1
Evolutie overgewicht/obesitas in België
2
Overgewicht/obesitas 14% obesity overweight 53%
33%
no overweight
Adults
5%
18% obesity overweight no overweight
77%
Belgische Gezondheidsenquête 2008 3
Children
The Conventional Wisdom
‘The fundamental cause of obesity and overweight is an energy imbalance between calories consumed and calories expended’
The World Health Organization
4
Vlaamse aanbevelingen voor evenwichtige voeding en beweging (2012) consensustekst Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin www.eetexpert.be
• Voeding • Beweging • Sedentair gedrag bij jonge kinderen 5
Kritische fasen • • • •
Preconceptioneel Zwangerschap Zuigelingenperiode Eerste levensjaren
-> invloed op glucose-intolerantie, T2diabetes, metabool syndroom, obesitas, hypertensie Reilly JJ et al. BMJ 2005;330:1357
6
Kritische fasen ‘Vroeg begonnen is vroeg gewonnen’ Levensstijl bij jonge kinderen
A
Gezondheid bij jonge kinderen
B
C
E
D Levensstijl bij volwassenen
Gezondheid bij volwassenen
Blair et al. 1989 7
Preventieve interventies?? • • • • • • •
Genetische predispositie Etniciteit Geslacht Voeding Intra-uteriene groei Biologische/hormonale systemen Omgevingsfactoren Beïnvloedbaar <-> niet beïnvloedbaar
8
9
Groei op jonge leeftijd • Prenataal: groeipatroon vd moeder • Hoog geboortegewicht • Te snelle inhaalgroei na geboorte
• Te snelle gewichtstoename eerste 2 jaren • Vroege leeftijd van adiposity rebound
• Obesitas op kinderleeftijd => obesitas bij ouder kind, adolescent en volwassene
10
Voeding op jonge leeftijd (1/2) • Inname calorieën • adequate respons op honger en verzadiging • eetgedrag gerelateerd aan hormonaal gereguleerd systeem • >< hogere energie-inname
• Inname vetten • geen vetbeperking, wel beperking verzadigde VZ • verhouding LC-PUFA’s (ω3/ω6)
• Inname eiwitten • belang van lage eiwittoevoer • eiwitconcentratie eerste levensjaar ~ BMI 2j (CHOP studie) • eiwit via bijvoeding ~ overgewicht op 7j
• Inname koolhydraten • beperking enkelvoudige suikers 11
Voeding op jonge leeftijd (2/2) • Borstvoeding – – – – –
(Owen CG et al. Pediatrics 2005;115:1367-77)
lager eiwitgehalte groeicurve darmflora: invloed op inflammatoir proces op vraag voeden -> zelfregulatie smaakontwikkeling -> vlot aanvaarden gezonde bijvoeding
• Introductie bijvoeding – geen verband tussen tijdstip van introductie en kans op overgewicht – introductie vóór 4 mnd -> versnelde groei <24 mnd – aanbevolen leeftijd voor introductie (4-)6 mnd
12
Omgevingsfactoren (1/2) • Omgeving tijdens zwangerschap – Voedingstoestand, diabetes, rookgedrag – Regulatie honger en verzadiging – Productie van adipocyten
• Socio-economische factoren – – – – –
Kennis en beschikbaarheid gezonde voeding Invloed op voedings- en eetgedrag Invloed op fysische activiteiten Minder vaak en minder lang borstvoeding Macronutriënten: verzadigde vetzuren, enkelvoudige suikers, eiwitten
13
Omgevingsfactoren (2/2) • Overgewicht bij ouders • Voeding-eetgebeuren • keuzes en eetgewoonten omgeving • controle op eetgedrag (± restrictief) • routines in gezin
• Slaapgewoonten • korte slaapduur ~ overgewicht
• Thuis - dagopvang - school
14
Onderzoek naar baby- en peutervoeding Ipsos april 2012: Health through food. Feeding habbits of babies and toddlers in Belgium
• 500 kinderen tussen 6 en 30 mnd • Gedetailleerd dagboek over inname 4 dagen
• Bevraging naar kennis over voeding
15
Onderzoek naar baby- en peutervoeding Ipsos april 2012
• • • • •
Ouders zijn bezorgd, zeggen goed geïnformeerd te zijn 90% vraagt professioneel advies (K&G/ONE (63%), pediater (49%)) Meeste bezorgdheid en aandacht naar adviezen < 12 mnd Moeilijk om adviezen te vertalen (9 (12-24 mnd) – 17% (24-36 mnd) ) Verband voeding op jonge leeftijd - lange termijn outcome niet gekend • Te weinig groenten, fruit, vezels, vit D, ijzer • Teveel calorieën, eiwitten, verzadigde vetten, suikers, zout, calcium 16
Onderzoek naar baby- en peutervoeding Ipsos april 2012
• • • • •
Belang van correct informeren over gezonde voeding Uniforme adviezen Hertalen naar de individuele situatie Aandacht voor invloed van voeding op lange termijn “Peuter laten mee-eten met gezinspot”???
17
Lichaamsbeweging • Lichaamsbeweging = ‘elke lichamelijke beweging gegenereerd door de skeletspieren dat resulteert in het verbruik van energie’ (Caspersen et al. 1995)
• 0-5 jaar: = spelenderwijs bewegen • Gekenmerkt door de motorische ontwikkelingsfasen
18
Lichaamsbeweging • Motorische ontwikkelingsfases (Haywood and Getchell 2009) – Zuigelingen (0-1 jaar): leren van de rudimentaire bewegingsvaardigheden: rollen/ grijpen en reiken/ duwen en trekken/ draaien en optillen van het hoofd/ zitten/ kruipen/ staan/ wandelen – Peuters (1-3 jaar): ontwikkelen van bekwaamheid in de locomotorische vaardigheden (lopen, springen, huppelen). Ook manipulatieve (schoppen, vangen, gooien) en stabiliteitsvaardigheden (balanceren, klimmen) manifesteren zich tijdens deze periode
19
Sedentair gedrag • Sedentair gedrag is niet gelijk aan een tekort aan lichaamsbeweging • Sedentair gedrag = een unieke set van gedragingen die voornamelijk zitten of neerliggen inhouden en die weinig energieverbruik vergen (Owen et al. 2010)
20
Associaties met gezondheid • Meer lichaamsbeweging (Timmons et al. 2012) – > gezondere gewichtsstatus – > betere motorische ontwikkeling – > betere ontwikkeling van de spieren en botten – > betere psychosociale ontwikkeling – > betere cognitieve ontwikkeling
21
Associaties met gezondheid • Minder sedentair gedrag (TV kijken) (Leblanc et al. 2012) – > gezondere gewichtsstatus – > betere cognitieve ontwikkeling – > betere psychosociale ontwikkeling
22
Wat zijn de richtlijnen? • Vlaanderen: (Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2012; consensustekst verkrijgbaar via www.eetexpert.be)
LICHAAMSBEWEGING Zuigelingen (0-1 jaar): “Moeten zo veel mogelijk gestimuleerd worden om te bewegen in een veilige omgeving en overeenkomstig hun fysieke mogelijkheden. “
Peuters (1-3 jaar): “Moeten zoveel mogelijk gestimuleerd worden om fysiek actief te zijn, bij voorkeur meerdere uren per dag”
23
Wat zijn de richtlijnen? SEDENTAIR GEDRAG Peuters en kleuters (1-6 jaar): “Moeten langdurige periodes van sedentair gedrag beperken (slapen niet inbegrepen).
Zuigelingen en peuters (0-2 jaar): “Televisie of beeldscherm kijken wordt sterk afgeraden.”
24
Hoeveel bewegen jonge kinderen? • Weinig onderzoek bij kinderen <3 jaar • Gubbels et al. 2011 (directe observatie): – Binnen: 59.4% sedentair; 35.1% lichte activiteit; 5.5% matig tot intense activiteit – Buiten: 31.2% sedentair; 47.5% lichte activiteit; 21.3% matig tot intense activiteit
• Manios et al. 2006: – 1.05 tot 1.51 uren/week licht tot intens actief (ouder-gerapporteerd) 25
Hoe sedentair zijn jonge kinderen? Salmon et al. (2011)
Gemiddeld aantal min/dag TV kijken bij 0 tot 5 jarigen (ouder gerapporteerd) 26
Wie kan er iets doen? • Ouders • Organisaties waar kinderen van 0 tot 3 jaar komen: kinderdagverblijven, opvangouders, buurthuis, sportvereniging • Opleidingsinstituten • Gemeenten
27
Beweegtips • Zuigelingen: Welke activiteiten? – 0-6 maanden: reiken naar en grijpen van objecten, trekken en duwen van objecten, draaien van het hoofd, beweging van de armen en benen, rollen, en spelen terwijl het kind op de buik ligt – 6-12 maanden: kruipen, optrekken, rechtstaan, wandelen
28
Beweegtips Stimulerende en veilige omgeving? – Geef baby’s beweegruimte: beperk het speelgoed in het park, laat je baby niet altijd in een park spelen – Plaats objecten buiten het bereik van je baby – Leg je baby niet op een gladde ondergrond – Stimulerend en veilig speelgoed voor binnen en buiten: bewegend speelgoed, zachte objecten en ballen, bakjes, dozen, … – Moedig beweging en spel aan gedurende badtijd – Beweeg samen 29
Beweegtips • Peuters Welke activiteiten? – Spelenderwijs lopen, springen, huppelen, balanceren, klimmen, klauteren, schoppen, vangen, gooien, rollen – Ook gestructureerde activiteiten kunnen aan bod komen: watergewenning, turnen, dansen – Actief transport: wandelen of fietsen naar de winkel, vriendjes, school – Dagelijkse activiteiten zoals opruimen 30
Beweegtips Stimulerende en veilige omgeving – Stimulerend en veilig speelgoed voor binnen en buiten: ballen, fietsjes, frisbees, … – Straf kinderen niet omdat ze actief zijn, gebruik het onthouden van activiteit niet als straf. Moedig aan en beloon! – Laat kinderen zoveel mogelijk buiten spelen – Laat kinderen niet enkel bewegen in de speelkamer – Laat kinderen ontdekken, geef kinderen de vrijheid om hun eigen spel te creëren en te bedenken – Voorzie tijd voor geplande en ongeplande activiteiten – Beweeg samen, geef het goede voorbeeld 31
Schermtijd verminderen • Als de TV onnodig aanligt, uitzetten • Kinderen (> 2 jaar) naar één vast programma laten kijken, zet TV uit nadat het programma is afgelopen • Maak afspraken omtrent schermtijd • Geen TV’s, computers, … plaatsen in speelkamers, slaapkamers • Geen schermtijd tijdens maaltijden 32
Schermtijd verminderen • Rustige alternatieven voor schermtijd – > naar muziek/verhaaltjes luisteren – > lezen/kijken naar boeken – > tekenen/kleuren – > bouwen met blokken/lego – > spelen klei/deeg – > puzzelen
33
Zitten verminderen • Neem regelmatig pauze gedurende lange auto trips • Laat uw kind zelf wandelen, trappen tijdens korte trips • Gebruik autostoeltjes, eetstoeltjes, wipstoeltjes… enkel voor hun primaire doel en niet langer dan nodig
34
Zitten verminderen • Beperk het gebruik van kinderwagens, stoeltjes, schommels, loophulpmiddelen om zuigelingen in vast te houden als ze wakker zijn -> beperkt hun bewegingsruimte • Beperk het gebruik van kinderwagens bij kinderen die al zelf kunnen wandelen
35
Dank u voor de aandacht !
[email protected] [email protected]
36
