INHOUDSOPGAVE Voorwoord
2
Reisgegevens en tips
3
Afspraken
4
Niet vergeten
5
Groepsindeling wandeling A t/m G
6
Dagprogramma
6
Romeinse keizers
10, 11
Pausen
11, 12
S.P.Q.R.
13
Italiaans
14, 15
Wapens
16, 17
Bijbelse figuren en heiligen
18, 19
Rome in het nieuws
20
Bomen in Rome
21
Plattegronden I -
San Pietro
22
-
Forum Romanum
23, 24
-
Keizersfora
25
-
Thermen van Diocletianus
26
Castel Sant’ Angelo
27
De grote Romereis puzzelcrypto
28-30
Razendsnelle rondgang door Rome (speurtocht)
31
Intro Pompeï
32-34
Pompeï opdrachten
35-44
Schetsopdracht LTC/GTC
45, 46
1
VOORWOORD Als nieuwste lid van het Romereis-team valt mij dit jaar de eer toe een kort voorwoord te schrijven. Zoals jullie waarschijnlijk weten, geef ik Griekse en Latijnse Taal en Cultuur op het Stedelijk Gymnasium. Het zal dan ook niet velen verbazen dat ik voorheen reeds een aantal malen Rome heb mogen bezoeken. Het is echter weer een tijdje geleden dat ik in deze prachtige wereldstad ben geweest en vind het stiekem wel weer een beetje spannend. Het is niet te voorspellen hoe de leerlingen de drukte van de stad zullen ervaren, het vele lopen, de 24-urige busreis, het geven van de presentaties, enzovoort. Maar ik weet zeker dat allen de reis als geweldig en onvergetelijk zullen ervaren, tijdens welke velen nieuwe vriendschappen zullen sluiten (en wellicht zelfs nieuwe liefdes zullen opbloeien). Onze leerlingen zullen de stad leren kennen met haar vele mooie bezienswaardigheden, waarvan er teveel zijn om ze hier allemaal te vermelden. Ik kan wel vermelden dat Rome, met haar vele resten uit de Oudheid, Middeleeuwen, Renaissance en de tijd van het Fascisme onder Mussolini, zal getuigen van een onovertroffen grootsheid en schoonheid. We zullen niet alleen Rome bezichtigen, maar ook Pompeii, dat in het jaar 79 n. Chr. getroffen is door de beroemde verwoestende uitbarsting van de vulkaan de Vesuvius. Deze stad is sindsdien nooit verbouwd geweest door de oude Romeinen. In Pompeii vinden we daarom onder andere huizen met fresco’s en mozaïeken, overheidsgebouwen en zelfs openbare toiletten, (soms obscene) graffiti en bordelen, zoals ze achtergelaten zijn sinds die ramp. Ik persoonlijk kijk er ontzettend naar uit om met jullie deze reis te maken en ik durf te wedden dat jullie er ook met enige spanning naar uit hebben gekeken. Ik zou zeggen: laten we er een prachtige ervaring van maken! Karin van den Heuvel
Rafaël Santi, de School van Athene (1510) (fresco in de Vaticaanse Musea) 2
DE REISGEGEVENS Heenreis: Vertrek Den Bosch: Aankomst Rome:
donderdag 15 oktober 09.00 uur, vanaf het schoolplein (wees ruim op tijd i.v.m. inladen van de bagage!) vrijdag 16 oktober, tussen 9:00 en 10:00 uur
Terugreis: Vertrek Rome: Aankomst Den Bosch:
donderdag 22 oktober, 19.00 uur vrijdag 23 oktober, tussen 18:00 en 19:00 uur
Organisatie: Reisorganisatie: Route: Accommodatie: We verblijven dit jaar in:
Travel Inventive, Breda door Gotthard tunnel (L-F-CH-I) of via de Brenner (D-A-I)
Tel (vanuit NL):
Hotel Dei Mille Via Dei Mille 7/b, Rome http://www.hoteldeimille.it 00 39 06 491 313
Alleen in noodgevallen:
06-33672907 (begeleiding)
TIPS Doe je voordeel met onderstaande tips:
De busreis is comfortabeler in een trainingsbroek dan in een spijkerbroek . Zorg dat je gemakkelijke schoenen draagt waarop je in de stad langdurig in een behoorlijk tempo kunt wandelen (geen slippers). De Italiaanse politie is veel minder tolerant dan de Nederlandse. Wees dus beleefd en houd je aan de regels. Let goed op je geld en andere bezittingen. Bewaar je geld bijvoorbeeld in een tasje onder je kleding. Terrasjes in Rome zijn vaak erg duur. Je kunt beter binnen iets kopen en meteen afrekenen of aan de bar blijven staan. Zorg dat je elke dag een rugzak bij je hebt voor de lunchboodschappen. Hierin kun je ook een flesje water en wat koekjes of fruit voor tussendoor meenemen. Laat op de dag dat we het Vaticaan bezoeken je (zak)mes in het hotel! Anders moet je hem afgeven en ben je hem kwijt (vraag maar aan meneer Hummelink ). We blijven in de bewoonde wereld en gaan niet op expeditie: wees spaarzaam met de hoeveelheid bagage die je meeneemt: geen hutkoffers dus!! (moet je toch ook zelf sjouwen…) 3
AFSPRAKEN Om de reis met zo’n grote groep soepel te laten verlopen, zijn er afspraken nodig: Tijdens de reis wordt er geen alcoholische drank of energy drink genuttigd Ook drugs zijn vanzelfsprekend verboden. In de bus wordt alles schoon gehouden en ruimt iedereen zijn eigen rommel op (geen chips kruimelen dus ). We houden ons aan de huisregels van het hotel, houden de kamers netjes en gaan geen bedden en kasten verplaatsen. Het meenemen van geluidsapparatuur met boxen is niet toegestaan. Zorg dat je in Rome steeds op tijd op de afgesproken plaats aanwezig bent. Uitgaan doen we gezellig samen, we gaan ’s avonds in groepen én onder begeleiding op pad. Iedereen gaat ’s avonds na terugkeer in het hotel naar zijn/haar eigen kamer. Vanaf 24.00 uur geldt een absolute nachtrust! De reis is ontzettend vermoeiend, dus gun jezelf en de anderen voldoende nachtrust. Draag gedurende de hele reis bedekte kleding. We bezoeken veel kerken en daar wordt van je verwacht dat je je netjes kleedt en gedraagt (dus schouders en knieën bedekt). Petjes zijn in de kerk overigens ook niet toegestaan. schade, in welke vorm dan ook, wordt door de betrokkene(n) vergoed. Tegen wangedrag zullen we streng optreden. In het uiterste geval wordt iemand op eigen kosten naar huis gestuurd. Daarover vindt eerst overleg plaats met de schoolleiding en natuurlijk worden de ouders op de hoogte gesteld. Wij hebben er overigens alle vertrouwen in dat het niet zo ver zal komen.
4
NIET VERGETEN MEE TE NEMEN In een stevige (sport)tas of kleine cabinekoffer: - goed zittende, ventilerende kleding - stevige reserveschoenen - vest of trui (voor frisse avonden) - toiletartikelen - eventueel medicijnen - zwemspullen + badlaken - extra handdoek (oud) - kopie bagageverzekeringspolis In je handbagage (=een stevige dagrugzak): - dit boekje - papier met eigen rondleiding - pasje ziektekostenverzekering - geldig paspoort of identiteitskaart - eten en drinken voor de heenreis (bijna 24 uur!) - evt. medicijnen - zakgeld voor: eten en drinken onderweg vrije tijd en souvenirs drankjes bij het diner en avondactiviteiten - schrijfmateriaal - potloden (schetsmateriaal) - zonnebril/paraplu/regenjack (je kunt maar beter op alles voorbereid zijn ) - toiletpapier (de tankstations waar we onderweg stoppen, zijn niet allemaal even goed voorzien ) - toiletspullen (lenzenvloeistof niet vergeten, we slapen in de bus) - dvd’s voor in de bus (geschikt voor een gemengd publiek) Voor de opdracht op zondagmiddag: - digitaal fototoestel/mobiele telefoon met camerafunctie - reisgids Rome - woordenboekje Ook wel aardig: - toneelkijker (voor de plafonds en mozaïeken) - spelletjes
5
ROME 2015 GROEPSINDELING BIJ WANDELING A t/m G A B C D E
1 Thomas & Roel Mitchel & Thom Richard & Thijs Emine & Frederique
2 Yoeri M & Bram Xue Yi & Jessie & Lynn Ester & Gemke
Tim & Roos
F G
Eva & Isabella
Cas & Jeroen & Yoeri T
totaal:
12
10
3 Sarah & Bas Puck & Daniel
4 Julie & Nienke Amina & Willem
5 Pia & Anna Youetta & Laurens
6 David & Joris Omar & Niels
Irene & Sam Rens & Yonathan
Laura & Isabel Brent & Daan
Richard & Bram Jelle B & Merel& Guus
Lieke & Nathan Lars & Rik
Jelle W & Tobias
Jan vd S & Simon
Hanneke & Cynthia
Christian & Onno
Jan T & Stijn
Martin & Nam Phuong Manon & Annemijn
12
12
11
12
ROMEREIS DONDERDAG 15 OKTOBER – VRIJDAG 23 OKTOBER HET DAGPROGRAMMA Villa Borghese (wand. E) aangevraagd: za 15.00, zo 11.00, wo 9.00, do 11.00
vr 16 okt. za 17 okt. o m zo 18 okt. o m ma 19 okt. di 20 okt. wo 21 okt. o m do 22 okt. o m
groep 1 A HN G HG C KA E OC I H* D HI B HG J F CN vrije middag
groep 2 A OC C HV B CN F HI I
groep 3 G KA B HI C HG F KA I
groep 4 G HG E CN A HN B HV I
groep 5 F CN A HN E HI B HG I
groep 6 C HV A OC B HV E CN I
D HN G KA J E HG vrije middag
D HV A OC J E HI vrije middag
D OC C HV J F KA vrije middag
D KA C HN J G OC vrije middag
D Cn F HI J G HN vrije middag
6
INHOUD WANDELINGEN A
Hn Oc
B
Cn Hg Hi Hv
C
Hg Hn Hv Ka
D
Cn Hi Hn Hv Ka Oc Cn Hi Hg Oc
E
Piazza della Repubblica + Sa Maria degli F Angeli: thermen +latere geschiedenis fonteinen + waterleidingen (functie + systeem van aquaducten, Fontana di Tritone; Fontana dell’Acqua Felice, dell'api) Pantheon: (bouw-)geschiedenis + functie + interieur S. Ignazio: Jezuïeten + barokbouw + plafondfresco Sa. Maria sopra Minerva: voorgeschiedenis, gothiek, interieur, olifantje Bernini twee tempels (b.v. Venus/Roma; G Castor/Pollux ; Caesar; Saturnus; Antoninus Pius; Vespasianus) twee basilicae (w.o. in ieder geval Basilica van Constantijn) Vesta-hoek (tempel + atrium) hoek van Comitium (Curia, rostra) 2 van de volgende triomfbogen: boog Titus, Septimius Severus, Constantijn Colosseum (architectuur/vorm/ontstaansges.) Colosseum (functie/activiteiten door de tijd heen) Capitool(heuvel/ges./gebouwen/functies) H Capitolijnse musea (5 stukken) San Giovanni in Laterano St.Clemente (b.v.bovenkerk, legende, fresco 1e Italiaanse tekst, Mithras cultus)
Sixtijnse kapel: Plafond + Laatste oordeel Sixtijnse kapel: Zijwanden + geschiedenis museum Pio Clementino (5 stukkenoverleg docent) St Pieter: gebouw + plein; façade; bouwgesch.(grote lijnen)
I
J Villa Borghese (5 tentoongestelde stukken) Villa Borghese (2 stukken + info villa + familie) Sa. Maria Maggiore
7
Cn Hi Ka
Hg Hn Ka Oc
Monument Victor Emanuel, Piazza Venezia Ara Pacis Foro Italico (b.v. Obelisk, stadion,Milvische brug, Stadio dei Marmi,mozaiek zwembad) Piazza del Popolo (poort, obelisk, Corso, geschiedenis)
Villa Farnesina: familie/gebouw/geschiedenis Villa Farnesina: 2 zalen Tempietto Sa. Maria in Trastevere Forum Boarium(tempels, boog v.Ianus) ev. incl. Isola Tiburtina (Tiberbrug)
Pompeii*
Opdracht
S. Paolo fuori le Mura excursie
DAGPROGRAMA PER DAG (de tijden zijn verwachte tijden; gelden tot nader order) Vr 16 okt
9.00-10.00 uur
19.30 uur
Za 17 okt
Zo 18 okt
Ma 19 okt
21.00 uur 23.00 uur 23.30 uur 7.30 uur 8.30 uur 12.30 uur 13.30 uur 19.30 uur 23.00 uur 23.30 uur 7.30 uur 8.30 uur 12.30 uur 13.30 uur 18.30 tot 19.00 19.30 uur 23.00 uur 23.30 uur 6.50 uur 7.00 uur onderweg 10.30 uur 10.45 uur 11.00 uur 17.00 uur 20.00 uur 20.30 uur 23.00 uur 23.30 uur
1
Geschatte aankomsttijd Koffers naar bagagekamer, aansluitend vertrek dagwandeling Let op: geen tijd om te douchen of om te kleden! Lunch-inkopen met de groep Gezamenlijk diner N.B. Vergeet niet de sleutel van je kamer af te geven bij de receptie! Keuzeprogramma1 Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen! Ontbijt + inkopen lunch Start ochtendwandeling Lunch + verzamelen voor middagprogramma Start middagwandeling Verzamelen voor avondeten en keuzeprogramma Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen! Ontbijt Start ochtendwandeling Lunch + verzamelen voor middagprogramma Start groepsopdracht (Zie blz. 31) Zelf inkopen doen voor Pompeii (water, lunch e.d.) Verzamelen voor avondeten en keuzeprogramma Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen! Verzamelen bij de bus achter Stazione Termini Vertrek naar Pompeii Video/dvd , Ontvangst geld voor ontbijt / lunch Ontbijt in wegrestaurant (+plassen) Aankomst Pompeii Groepsfoto na ingang Start programma Pompeii Vertrek uit de opgravingen Verwachte aankomsttijd in Rome Verzamelen voor avondeten en keuzeprogramma Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen!
Mogelijke keuzes: Spaanse Trappen, terug naar hotel om te rusten, Trevifontein, e.a.
8
Di 20 okt
Wo 21 okt
Do 22 okt
7.30 uur 8.30 uur 18.00 uur 19.00 uur 23.00 uur 23.30 uur 7.30 uur 8.30 uur 12.30 uur 14.00 uur 17.00 uur 19.30 uur 23.00 uur 23.30 uur 7.30 uur 9.30 uur 13.30 uur 17.00 uur 18.30 uur 19.00 uur
Vr 23 okt
Rond 9:00 uur Tussen 18:00 en 19:00 uur
Ontbijt + inkopen Start wandeling naar Vaticaan Verzamelen op Piazza Navona; we gaan niet terug naar het hotel, maar eten in de gezellige buurt rond de Piazza Navona Verzamelen voor het eten in groepen en keuzeprogramma Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen! Ontbijt + inkopen; zwemspullen al meenemen Start ochtendwandeling Lunch + verzamelen voor middagprogramma bij San Paolo fuori le mura Vertrek voor middagprogramma Vertrek terug naar Rome Verzamelen voor avondeten en keuzeprogramma Verzamelen Terug bij het hotel, naar je eigen kamer en slapen! Ontbijt Kamers opruimen / Controle van de kamers / sleutelinname / eventueel al koffers inladen in de bus Start ochtendprogramma Verzamelen op Piazza Navona Verzamelen voor eten\ diner Indien nodig: koffers ophalen in hotel Vertrek vanaf Stazione Termini naar Den Bosch Ontbijt bij wegrestaurant Geschatte aankomsttijd op school (zeer voldaan en maar een klein beetje moe!)
9
SPRAAKMAKENDE ROMEINSE KEIZERS VAN AUGUSTUS TOT DE ONDERGANG VAN HET WESTROMEINSE RIJK
10
CHRONOLOGIE: Augustus Tiberius Caligula Claudius Nero Vierkeizerjaar Vespasianus Titus Domitianus
27 v. Chr.-14 na Chr. 14 - 27 37 – 41 41 – 54 54 – 68 69 69 – 79 79 – 81 81 – 96
Trajanus Hadrianus Antoninus Pius Marcus Aurelius Commodus
98 – 117 117 – 138 138 – 161 161- 180 180 – 192
Septimius Severus Caracalla/Geta
193 – 211 211 – 217
Diocletianus 284 -305 (Maxianus, medekeizer vanaf 286) Constantijn de Grote 305 – 311 Theodosius
375 – 392
Romulus Augustulus Odoaker
475 – 476 476 (einde van het Westromeinse Rijk).
PAUSEN De paus is van oorsprong de bisschop van Rome. Papa (vader) was een titel waarmee iedere bisschop kon worden aangesproken. Toen in de 5e eeuw de bisschop van Rome zeggenschap kreeg over alle andere geestelijken, was de titel uitsluitend aan hem voorbehouden. Vanaf de 4e eeuw zetelde de paus in een paleiscomplex bij zijn bisschopskerk, de San Giovanni in Laterano. Na een intermezzo van ruim zeventig jaar in Avignon werd het Vaticaan in 1277 voorgoed de hoofdresidentie. Bij de bouw en decoratie van kerken speelden pausen vaak een belangrijke rol. In de Renaissance en Barok wilden zij de grandeur van het keizerlijke Rome evenaren door met grootschalige projecten te bouwen aan het Tweede Rome. De paus was meestal afkomstig uit een aristocratische familie, die een eigen blazoen (wapen) had. Als de paus een kunstwerk liet vervaardigen, werd zijn blazoen daarop afgebeeld met het daarboven twee symbolen van pauselijke macht:
11
De tiara, het hoofddeksel dat de paus bij zeer speciale gelegenheden droeg; het is voorzien van drie kronen boven elkaar, die onder meer de wereldlijke, kerkelijke en hemelse macht symboliseren. De sleutels van Petrus. Van de honderden pausen uit de geschiedenis zijn onderstaande de belangrijkste. Van enkele pausen uit Renaissance en Barok zijn op de volgende bladzijde de blazoenen afgebeeld. Met behulp hiervan zijn kunstwerken in de stad bij benadering te dateren. In die periode ging het pausschap gepaard met grote macht, niet alleen religieus, maar ook politiek. Vandaar dat de verschillende aristocratische families allerlei middelen inzetten om iemand op die positie te krijgen. Omkoperij, moord, chantage, niets was hen te gek. Dat het ging om de macht en niet om de religieuze boodschap, bleek ook wel uit de levenswandel van de hogere geestelijkheid. Pausen en kardinalen hielden er vaak een compleet gezin op na, hoewel ze toch de gelofte van het celibaat hadden afgelegd. Ook waren er pausen die liever ten oorlog trokken, dan zich te mengen in de religieuze discussies.
Paus Alexander VI, Rodrigo Borgia, met zijn kinderen Giovanni, Cesare en Lucrezia Clemens I Silvester I Sixtus III Leo I de Grote Gregorius I de Grote Paschalis I Paschalis II Nicolaas V Sixtus IV Innocentius VIII Alexander VI Julius II Leo X Adrianus VI Clemens VII Paulus III
88-97 314-315 432-440 440-461 590-604 817-824 1099-1118 1447-1455 1471-1484 1484-1492 1492-1503 1503-1513 1513-1521 1522-1523 1523-1534 1534-1549
Julius III Gregorius XIII Sixtus V Paulus V Urbanus VIII Innocentius X Alexander VII Benedictus XIV Pius VII Pius IX Pius X Pius XII Johannes XXIII Johannes Paulus II Benedictus XVI Franciscus
12
1550-1555 1572-1285 1585-1590 1605-1621 1623-1644 1644-1655 1655-1667 1740-1758 1800-1823 1846-1878 1903-1914 1939-1958 1958-1963 1978-2005 2005- 2013 2013-hed.
S.P.Q.R. Deze letters ben je ongetwijfeld al talloze malen tegengekomen in de stad: op gebouwen, beelden, bussen, taxi’s, vuilniswagens, krantenkiosken, riooldeksels enzovoort. Maar wat betekent het eigenlijk? Daarover zijn de meningen verdeeld:
Senatus Populusque Romanus Sabinis Populis Quis Resistet Sono Preti Questi Romani Sono Porci Questi Romani Solo Preti Qui Regnano
Senaat en volk van Rome Wie weerstaat het Sabijnse volk Die Romeinen zijn priesters Die Romeinen zijn varkens Hier regeren alleen priesters of geestelijken Hier regeren alleen pausen Wijs volk verlangt naar Rome Dom volk verlangt naar Rome Oud volk verlangt naar Rome Gelieve Rome te verlaten
Solo Papi Qui Regnano Sapiens Populus Quaerit Romam Stultus Populus Quaerit Romam Senex Populus Quaerit Romam So Please Quit Rome
En als je de Grote Romereis Puzzelcrypto juist ontcijfert, kun je nog een betekenis ontdekken. Vrij naar: Luc Verhuyck, SPQR, Anekdotische reisgids voor Rome (Amsterdam, 2001)
13
ITALIAANS IN 24 UUR (DA’S ONGEVEER 1 BUSREIS) De weg vragen wilt u mij de weg wijzen naar.. Pardon, waar is (het Colosseum)? rechtdoor gaan rechts... links afslaan de eerste... tweede... weg is het ver van hier?
mi potrebbe indicare la via per ... scusi, dov’è (il Colosseo)? andare (semper) dritto voltare... a destra... a sinistra la prima...seconda ...strada è lontano da qui?
Algemeen Wanneer je in Rome in een cafeetje of op een terrasje iets wil kopen, is het handig om te weten dat je eerst een bonnetje moet kopen bij de kassa en daarvoor kan je dan een drankje halen; ja..nee alstublieft (vragen) alstublieft (aangeven) dank u wel excuseer ik spreek geen italiaans spreekt u engels? ik begrijp/versta u niet
si..no per favore, prego ecco
goedendag/morgen
goedenmiddag/avond
buon giorno buona sera (vanaf 3uur)
ik ben Nederlander
sono Olandese
grazie mi scusa
het toilet il bagno (spreek uit: banjo) ik neem (een fles water) prendo (una bottiglia d’aqua minerale) ik zou graag (een vorrei (un panino) broodje) willen wij zouden graag willen vorremmo wat kost dat? Quanto costa? /quant’è?
non parlo italiano parla Inglese? non La capisco
14
De rijtjes van ‘zijn’ en ‘hebben’: ik jij hij zij U wij jullie zij
io tu lui lei Lei noi voi loro
Vragende voornaamwoorden:
essere avere (de ‘h’ spreek je niet uit) sono ho sei hai è ha siamo abbiamo siete avete sono hanno
wie hoe waar waarom quando quanto quale qui
chi come dove perche wanneer hoeveel welk(e) hier
Getallen/ de tijd: Hoe laat is het?
che ora è? (kee òra è?)
1
uno
11
undici
21
2
due
12
dodici
30
3 4 5 6
tre quattro cinque sei
13 14 15 16
tredici quattordici quindici sedici
40 50 60 70
het is 12 uur ‘s middags trenta het is 12 uur ’s nachts quaranta het is 1 uur cinquanta het is 2 uur sessanta 14.10 settanta 14.15
7 8
sette otto
17 18
diciasette diciotto
80 90
ottanta novanta
9 nove 10 dieci
19 20
dicinove venti
100 cento 200 duocento
ventuno
15
14.20 14.30 14.40 14.45
è mezzogiorno è mezzonotte è l’una sono le due sono le due e dieci sono le due e quindici/un quarto sono le due e venti sono le due e trenta/mezzo/mezza sono le tre meno venti sono le tre meno quindici/un quarto
WAPENS. WAAR HEB JE ZE GESPOT? Adelaar en draak: familie Borghese (Paulus V)
Bergen en een ster: familie Chigi (Alexander VII)
Eikenboom: familie Della Rovere (Sixtus IV, Julius II)
16
Bijen: familie Barberini (Urbanus VIII)
Dokterspillen: familie Medici (Leo X, Clemens VII)
Franse lelies: familie Farnese
17
BIJBELSE FIGUREN EN HEILIGEN Naam St. Hieronymus
St. Teresa van Avila Mozes St. Ignatius van Loyola
St. Maria, moeder Gods St. Catharina van Siena St. Petrus St. Paulus
St Cosmas en St Damianus St Laurentius
St. Helena St. Veronica
Patronaat Leraren en leerlingen, Wetenschap
Attributen Steen, leeuw, doodskop, zandloper, kardinaalshoed Helpster in geestelijke Speer, engel, nood, voor het innerlijke vlammend hart leven (door pijl doorboord) Tafelen der wet (10 geboden op stenen tabletten), horens Zwangere vrouwen, Monogram IHS, soldaten en kinderen. wereldbol, Beschermt tegen demonen, personificatie koortsen en klierziekten werelddelen, vlammend hart. De maagdelijkheid, barende Blauwe mantel, vrouwen, altijd aanwezige kroon, troon, kind. hulp. Hoofdpijnlijders, Doornenkroon, stervenden gekleed als Dominicanes, stigmata. Rome, vissers, Sleutels, Kruis slotenmakers. (onderste boven Beschermt tegen dieven. gekruisigd) Rome, arbeiders, Zwaard, boek(rol) wapensmeders. Zorgt voor regen en vruchtbaarheid van het land Medische wetenschap Lancet, stamper en vijzel Bierbrouwers, Rooster brandweerlieden, alle zielen in het vagevuur, studenten en scholieren Timmerlieden,schatgravers. Klein handkruis Helpt bij het terugvinden van gevonden voorwerpen. Linnenwevers, helpt bij Een doek (met het verwondingen en gelaat van Christus) bloedingen
18
diversen Kerkvader, kluizenaar Een extatisch type
Oprichter Jezuïetenorde.
Moeder van Jezus
Martelaar, Apostel, Eerste paus Apostel (niet behorend bij eerste 12),
Moeder van Constantijn de Grote
St. Longinus
St. Andreas
Speer
St. Augustinus
Vissers, slagers en oude vrijgezelle vrouwen. Beschermer van het huwelijk en de vruchtbaarheid. Helpt bij keelpijn. Kluizenaars en theologen
St. Ambrosius
Imkers en taaitaaibakkers
St. Gregorius
(Koor)scholen, leraren en scholieren
St. Sebastiaan
Schuttersgilden en jagers. Beschermt zwakke en ziekelijk kinderen
St. Agnes
Maagden en verloofden
St. Bartholomeüs St. Jozef
Leerlooiers en schoenmakers Timmerlieden, aielzoekers
19
X-kruis
Engel, duif, brandend hart. Bijenkorf, gesel met drie knopen Duif, als paus met tiara en kruisstaf met drie dwarsbalken Aan een paal gebonden doorboord met pijlen. (Jonge man) Lam, zwaard, doorboorde keel (jong meisje met lang haar) Afgestroopte huid, mes Timmergereedschap, (bloeiende) staf, lelie
Symboliseert de niet-Joden onder de volgelingen van Christus. Apostel
Kerkvader kerkvader Kerkvader
apostel Opvoeder van Jezus, man van Maria
Rome in het nieuws Burgemeester van Rome heet 007 De opnames van de James Bondfilm Spectre zijn een zegen voor Rome. Na twee weken opnamen heeft de film het aanzien van de Eeuwige Stad al veranderd. Wat burgemeester Ignazio Marino eerder niet voor elkaar kreeg, lukt de geheim agent 007 nu wel. De straten zijn schoongemaakt, de graffiti is van de muren gehaald en stukken wegdek zijn opnieuw geasfalteerd. De vierentwintigste Bond-film lijkt de stad veel op te leveren. Tijdens de opnamen bij de Sint-Pieter werden er warme maaltijden uitgedeeld aan daklozen uit de buurt. Veel studenten van de filmacademie hebben de kans gekregen om op de set van regisseur Sam Mendes stage te lopen. Verder krijgt de stad een miljoen euro voor het gebruik van de openbare ruimte en zijn er veel neveninkomsten: er is na twee van de vier weken filmen al meer dan 16 miljoen euro uitgegeven aan restaurants, hotels, vrachtwagens, verlichting, transport, busjes, locaties, apparatuur, figuranten en andere zaken. Er zijn tweehonderd mensen ingehuurd. Na de herfst zal ook het filmtoerisme toenemen als de film overal ter wereld in de bioscopen draait. Keerzijde Tijdens de opnames zijn hele wijken afgesloten voor autoverkeer. In maart is de Italiaanse hoofdstad regelmatig ontaard in een complete verkeerschaos. Anderzijds, ook een onweersbui volstaat om de stad volstrekt lam te leggen. Op de lange termijn lijkt de geheim agent zelfs te slagen waar tientallen burgemeesters vóór hem hebben gefaald. In de wijk Monti heeft James Bond de vernieuwing van het wegdek gefinancierd. Net als de buurten rond het Colosseum en Terre Argentina. Het team heeft tevens de schoonmaak gefinancierd van de Ponte Sisto, de brug waarop James Bond in de film landt aan een parachute. En ook het gebied rond de Via Nomentana komt aan de beurt: daar wordt een lange achtervolgingsscène gedraaid met Bonds Aston Martin. Bron: 360 magazine – 26 maart 2015 Marco Sarti Uit: Linkiesta.it – Milaan
Spectre gaat op 6 november in première.
Kaart: hier in Rome worden scènes van Spectre gedraaid.
20
BOMEN IN ROME Rome ligt in de kustvlakte van de Tyrheense zee, een deel van de Middellandse Zee, en wordt daarom tot het mediterrane floragebied gerekend. Kenmerkend voor de Middellandse Zeeflora is de aanwezigheid van plantensoorten die een lange, droge en warme periode kunnen overleven. Typisch mediterrane, altijd groenblijvende boomsoorten zijn de (naald)cypres (waar Toscane beroemd om is), steeneik (Quercus ilex), olijf (Olea europea), parasolden (Pinus sp.) en aardbeiboom (Arbutus unedo). Platanen worden in steden veel gebruikt als groenvoorziening: ze kunnen zeer groot worden en geven daarmee veel schaduw, zijn goed bestand tegen luchtvervuiling en gemakkelijk in onderhoud. Kijk maar eens wanneer je langs de Tiberoever loopt naar die prachtige, majestueuze bomen met hun gevlekte, afschilferende stam. Vijgenstruiken (-bomen) vind je her en der in de stad op stenige plaatsen, soms schijnbaar onmogelijk hangend aan muren, met hun wortels door de cement. Vijgenbladeren zijn diep ingesneden (daardoor handvormig) en zijn bekend uit de bijbel, Adam en Eva gebruikten ze “ter bedekking van hun schaamte”. Korintische zuilen zijn aan de bovenzijde gedecoreerd met
gebeeldhouwde Acanthus bladeren, die zijwaarts onder de architraaf krullen. Van het geslacht Acanthus bestaan twee soorten: A.mollis (de zachte Acanthus) en A. spinosus (de stekelige Acanthus). Het is een echt mediterrane plant met forse, ingesneden, donkergroene, glanzende bladeren en tot 1,5 m. hoge bloeistengels met lila lipbloemen, die in kransen rond de stengel gerangschikt staan. Een prachtige en karakteristieke plant. Zeker wanneer je de bijbehorende legende kent ... Er was eens.... een zekere Callimachus (hij bewerkte brons) die leefde in de vijfde eeuw voor Christus. Bij het graf van een kind zag hij eens een mandje staan met knuffels erin. Op het mandje lag een aardewerk tegel, om het te beschermen tegen weer en wind. Op het graf, onder het mandje, groeide een Acanthus plant. De bladeren hadden zich door de mazen van het riet heen gewurmd en krulden om de onderkant van de aardewerk tegel heen. Callimachus raakte ontroerd bij de aanblik van deze verstilde schoonheid en maakte er een beeldhouwwerk van. Het Korintische zuilhoofd is een gestileerde uitvoering van het mandje met de tegel, waar omheen Acanthus bladeren krullen. Aldus verhaalt de mythe ... 21
PLATTEGROND SAN PIETRO
22
PLATTEGROND FORUM ROMANUM
23
24
PLATTEGROND KEIZERSFORA
25
PLATTEGROND THERMEN VAN DIOCLETIANUS
26
Castel Sant’ Angelo Een bezienswaardigheid die we niet bezoeken, maar waar we wel een paar keer langslopen, is het Castel Sant’Angelo, in het Nederlands de Engelenburcht. De Engelenburcht is de populaire naam voor het mausoleum van Hadrianus. Keizer Hadrianus gaf in 130 opdracht tot de bouw van deze laatste rustplaats voor zichzelf en zijn familie aan de architect Demetrianus. Het mausoleum was in 139, een jaar na de dood van Hadrianus, gereed. Later werden ook de keizers Marcus Aurelius, Septimius Severus en Caracalla hier bijgezet. De naam “Engelenburcht” is ontstaan nadat paus Gregorius de Grote in 590 de aartsengel Michaël boven het mausoleum had zien verschijnen. Rome werd op dat moment geteisterd door een pestepidemie. De paus liet daarom processies rondgaan om het einde van de epidemie af te smeken. Toen de laatste processie op weg terug was naar de Sint-Pieter, zag de paus een engel op de burcht neerdalen. Kennelijk waren de gebeden van de paus verhoord; er kwam een einde aan de pest. Daarom werd er boven op de burcht een beeld van de engel geplaatst. Oorspronkelijk prijkte op het mausoleum overigens een beeld van keizer Hadrianus in een door vier paarden getrokken strijdwagen (quadriga). De Engelenburcht is een strategisch punt en werd daarom in 271 opgenomen in de Aureliaanse muur. In de middeleeuwen werd het mausoleum door de pausen verder uitgebouwd en in een vesting met zes torens veranderd. Onder paus Nicolaas III werd de Engelenburcht in de dertiende eeuw via een gang verbonden met de Sint-Pieter. Misschien komt dit je bekend voor uit het boek “Het Bernini mysterie”. Paus Alexander VI Borgia liet twee eeuwen later bovenop de muur naar de burcht een zestienhonderd meter lange vluchtgang aanleggen die eveneens in het Vaticaan eindigde. Deze vluchtgang werd één keer officieel gebruikt door Clemens VII tijdens de plundering van Rome in 1527 (Sacco di Roma), toen de paus met zijn gehele hof via de vluchtgang (passetto) een veilig heenkomen zocht terwijl de soldaten van Karel V Rome innamen. De Engelenburcht diende naast toevluchtsoord bij dreigend gevaar voor de paus ook als gevangenis. Zo is bijvoorbeeld de beeldhouwer Cellini in de Engelenburcht opgesloten geweest. De brug naar de Engelenburcht wordt Engelenbrug of Ponte Sant’Angelo genoemd. Ze werd gebouwd in 136 in opdracht van Hadrianus en heette toen Aeliusbrug (Aelius was de familienaam van Hadrianus). De beelden die er nu op staan zijn pas later gemaakt en toegevoegd: in 1668 door Bernini. Tijdbalk
130 n. Chr Hadrianus begint met aanleg 139 Antoninus Pius voltooit mausoleum 271 Opgenomen in Aureliaanse muur 590 Aartsengel Michaël verschijnt 1527 Kasteel doorstaat beleg Sacco di Roma 1870 Kasteel gebruikt als barak en militaire gevangenis
Boven: het mausoleum in de Romeinse tijd
27
Links: Castel Sant’Ángelo nu met op de voorgrond de Engelenbrug met de beelden van Bernini
VATICAANPUZZEL 2015 Zoek de woorden, zet de overgebleven letters achter elkaar en je vindt de traditionele zegen van de paus S
K
R
A
F
A
E
L
A
O
C
O
O
N
L
O
B
E
L
I
S
K
S
U
L
U
A
P
E
O
U
R
B
A
R
E
L
I
K
W
I
E
T
R
I
E
Z
B
A
L
D
A
K
I
J
N
U
E
T
N
S
I
N
T
P
I
E
T
E
R
E
T
A
O
S
U
R
O
D
O
I
L
E
H
L
T
H
E
I
L
I
G
E
S
T
O
E
L
S
I
E
J
T
A
A
T
S
G
R
E
W
D
Z
W
I
T
S
E
R
S
E
G
A
R
D
E
R
B
O
L
E
G
N
A
L
E
H
C
I
M
I
O
C
S
E
C
N
A
R
F
A
P
A
P
L
E
P
A
K
E
S
N
J
I
T
X
I
S
A
T
H
E
E
N
S
E
S
C
H
O
O
L
L
A
A
T
S
T
E
O
O
R
D
E
E
L
ATHEENSE SCHOOL
PAULUS
BALDAKIJN
RAFAEL
DWERGSTAATJE
RELIKWIE
HEILIGESTOEL
SINT PIETER
HELIODORUS
SIXTIJNSE KAPEL
LAATSTE OORDEEL
SLEUTELS
LAOCOON
STANZA
MICHELANGELO
WITTEROOK
OBELISK
ZWITSERSE GARDE
PAPA FRANCESCO
28
ROME PUZZELCRYPTO 2015
Horizontaal 4. varen er gondels op dit plein? 8. opbergplaats voor leerlingen 9. eindexamenwerk in de Sixtijnse kapel 10. chocoladewei 14. heuvel die de baas is 17. familie van doktoren 19. gebouw waar je kruiden kunt kopen 21. sprekend beeld 22. deze docente heeft ook een kasteel 23. heeft Asterix'vriend dit gebouwd? 24. heilige trap 25. deze steensoort is wat vaal 26. zij is een klassieke dame
Verticaal 1. buitenlandse trappen 2. brandstof om kennis op te doen 3. hier zit een goddelijke luchtje aan 4. hier wonen Apollo en Daphne 5. de voornaam van deze docent is honingzoet 6. een van de zeven .....(s) 7. deze docent mist een deel vd struiken 11. bejaarde tv-presentator 12. zwarte keizer 13. op zijn koppie staat een eierdoppie 14. op zijn koppie staat (ook) een eierdoppie 15. deze stad is uit zijn as herrezen 16. hier kun je geld schoonwassen 18. heilige met eigen tv-zender 19. hiervoor bukte Titus 20. familie met een hyvesaccount
29
DE ANTWOORDEN BIJ DEZE PUZZEL VIND JE IN JE ROMEBOEKJE!
Horizontaal 4. heilige met rooster als attribuut 6. het toilet 8. 8 in het Italiaans 9. Romeinse groet 10. patroonheilige van leraren, leerlingen en wetenschappers 11. pauselijk hoofddeksel 12. 100 in het Italiaans 13. ijsje in het Italiaans 14. Adam en Eva gebruikten ter bedekking van hun schaamte........ Verticaal 1. 69 was het....... 2. keizer van 27 v. Chr - 14 na Chr. 3. dunne, vloeibare lava 5. typische versiering voor een korintische zuil 7. hete, giftige gassen die uit de vulkaan in Pompeii kwamen
30
ZONDAGMIDDAG: RAZENDSNELLE RONDGANG DOOR ROME Een speurtocht door het hart van de stad Heb je nog steeds geen idee hoe je van het Colosseum bij Santa Maria Maggiore komt en hoe ver het eigenlijk is van de Spaanse Trappen naar de Trevifontein? Na deze middag weet je vele hoogtepunten in het stadshart razendsnel te vinden om tegelijkertijd te ontdekken dat er oneindig veel meer in deze stad te ontdekken is. Cryptische aanwijzingen sturen jullie dwars door Rome. Goed teamwerk is onontbeerlijk. Zorg dat je in elk geval iemand met een reisgids, kaart én richtingsgevoel in je groep hebt. Een paar woorden Italiaans is ook erg handig, want je kunt de hulp van de Romeinen goed gebruiken. Voor de groep die het snelst is hebben we een leuke verrassing. In het hotel:
Vorm een groep van jongens en meisjes. Inschrijflijsten op de deur van een van de docentenkamers. Een groep bestaat uit twee jongens en drie meisjes of drie jongens en twee meisjes (meer info volgt).
Zondagmiddag: Benodigdheden:
Razendsnelle Rondgang door Rome pen, reisgids, kaart, digitaal fototoestel, woordenboek
Onderstaande afbeelding: Waar is het toch?
31
MAANDAG 19 OKTOBER 2015: POMPEII
Vertrek: 6.50 bij Stazione Termini. Ontbijt: onderweg in een wegrestaurant. Per groep krijg je geld om het ontbijt en de lunch te bekostigen. Koop ook alvast iets voor de lunch, want het restaurant in Pompeii is vrij prijzig. Jullie verzamelen in Pompeii informatie voor de opdracht die je in Nederland verder af maakt. Neem dus mee: o Dit boekje o Pen en papier o Fototoestellen o Vrije tijd groep: minstens één videocamera Aansluitend aan de lunch wordt er gedurende 40 minuten aan de opdracht KUBV of LTC/GTC gewerkt.
32
Pompeii en de Vesuvius Platentektoniek rond Pompeii Rome ligt tussen vulkanische heuvels in het noorden, de colli Albani, en een “slapende” vulkaan in het zuiden, de Vesuvius. De ondergrond is geologisch gezien behoorlijk actief. Italië blijkt te liggen op de grens van enkele aardkorstplaten, die ten opzichte van elkaar bewegen (centimeters per eeuw). Dat komt doordat er ooit een brokstuk van de Afrikaans continentale plaat is afgebroken en richting noorden is gedreven door wat nu de Middellandse Zee is. Dit aardkorstfragment botste ca. 25 miljoen jaar geleden tegen de Euraziatische continentale plaat (waarop Europa en Azië liggen) en vormde zo gedurende miljoenen jaren een hooggebergte: de Alpen. Ook de Apennijnen, een gebergteketen die de ruggengraat van Italië vormt, is tijdens deze alpiene opheffingsfase gevormd.
Geologisch gezien is Italië een wirwar van over elkaar heen geschoven en ondergedoken brokken aardkorst. Daar waar brokstukken met grote kracht tegen elkaar aan geduwd worden, verdwijnt een deel van het gesteente in de ondergrond, dat wil zeggen in de vloeibare magma, die duizenden graden heet is. Het brokstukgesteente smelt daardoor snel en daarbij kunnen gasbellen en lichtere magmabellen ontstaan Deze gasbellen en lichtere magmabellen “wurmen” zich door de aardkorst en veroorzaken vulkanische activiteit. Vulkanische activiteit kan op verschillende manieren tot uiting komen. Niet alleen als actieve uitstoot van lava en steengruis (lapilli), maar ook als heetwaterbronnen en spuitende waterfonteinen (geysirs) en zwavelbronnen (solfataren). Tektonische bewegingen in Italië
33
De Vesuvius Niet ver van de Vesuvius ligt een groot veld met zwavelbronnen, de aardkorst is hier nog steeds actief en slechts enkele meters dik! De Vesuvius bevindt zich in een slaaptoestand en is sinds 79 na Chr. niet meer uitgebarsten. De krater van de Vesuvius
De Vesuvius behoort tot het Stratovulkaan type (stratos = gelaagd, naar de gelaagde opbouw van de vulkaankegel).
Gebeurtenissen op 24 augustus 79 na Chr.: - enorme knal met rook en puimsteen dat meer dan 10 km de hoogte in werd geblazen. - het puimsteen (en as) uit de wolk viel als kleine steentjes op de stad. Door het gewicht stortten sommige daken in. - de bewoners van Pompeii werden gedood door de hete en giftige (veelal zwavelige) gassen die uit de vulkaan kwamen (zogenaamde glowing clouds). - Pompeii wordt bedolven onder een meters dikke laag vulkanisch as. Hierdoor bleef hun woonomgeving zo goed bewaard gedurende duizenden jaren. Tijdens de uitbarsting werd een deel van de top weggeblazen en stroomden gloeiende lavastromen langzaam, maar onstuitbaar, de hellingen af. Deze lavastromen komen we tegen langs de snelweg vlak voor aankomst in Pompeii: de snelweg is er dwars doorheen gehakt. Dwarsdoorsnede: duidelijk is te zien dat de top van de kegel eraf is geblazen
Gipsen afgietsel van een van Pompeii
34
POMPEII 2015 Zoals elk jaar gaan we ook dit jaar met de Romereis naar Pompeii. In zes groepen (van ongeveer acht tot tien personen) lopen jullie onder begeleiding van een docent door de antieke stad. De wandelingen zijn op een plattegrond aangegeven, en de beschrijvingen van de te bezoeken onderdelen krijgen jullie erbij. Omdat er zes verschillende wandelingen zijn, zal niet iedereen dezelfde dingen zien. Daarom zal elk groepje na thuiskomst in subgroepjes presentaties maken van datgene wat het gezien heeft.2 Elke wandeling heeft een thema, met een bijbehorende presentatievorm. Verzamel in Pompeii (en eventueel in Rome) zoveel mogelijk informatie over je onderwerp en probeer die te verwerken in de presentaties. De thema’s zijn: ‘wonen en werken in Pompeii’, met als presentatievorm een maquette, een 3D reconstructie of een overslagboek ‘dagelijks leven’, met als presentatievorm twee documentaires en een website; ‘infrastructuur (ligging, wegen, watervoorziening)´, met als presentatievorm een maquette´; ´decoratie´ met als presentatievorm een eigen mozaïek en of een fresco; ‘religie’, met als presentatievorm een altaar en een offer in juiste kledij Voor de uitwerking van deze presentatievormen hebben jullie de tijd in de weken 44-46. Daarna is er op donderdag 12 november een ‘Pompehellade’ (vanaf 13.30), waarin jullie ca. 1,5 uur werken aan het afronden van jullie presentatie. Om 15.00 uur moeten alle werkstukken klaar en/of opgesteld zijn volgens de opdrachten. De dag na de Pompehellade komen de eersteklassers jullie werkstukken bewonderen in een museum, door jullie ingericht. Dit maakt onderdeel uit van een hele klassieke dag voor de eersteklassers, de Ludi Romani. Zij moeten daarbij opdrachten maken, waarbij jullie een rol spelen. De Pompehellade wordt afgesloten met een offer, drankje en film.
2
De Pompeii-opdracht is onderdeel van het PTA van LTC/GTC
35
Wonen en werken – maquette van een woonhuis (opdracht voor twee à drie personen) In Pompeii kies een huis of werkplaats waarvan jullie een maquette gaan maken maak een plattegrond met alle vertrekken (+ benoemen van de vertrekken) verzamel alle maatgegevens van de restanten van gekozen gebouw (l x b x h) maak foto’s van de locatie Benodigdheden: Meetlinten, geo-driehoek, landmeters, potlood, papier, fototoestellen, etc. Op school Voor het maken van de maquette hebben jullie de tijd in de weken 44-46. In deze weken doen jullie het volgende:
Jullie werken de plattegrond van het huis uit en bepalen op welke schaal de maquette van dat huis het beste uitkomt. Het moet niet te groot worden (om de kosten en inspanning beperkt te houden), maar het moet er ook niet te priegelig uit komen te zien. Laat de functies van de verschillende vertrekken zo duidelijk mogelijk tot uitdrukking komen in de aankleding van deze vertrekken. Jullie maken een beslissing over het materiaal dat jullie gaan gebruiken en zorgen zelf dat dat materiaal ruim op tijd voorhanden is. Jullie bereiden de constructie van de maquette voor: maak de muren op maat, zorg dat de decoratie van de binnenmuren is aangebracht vóór jullie de maquette in elkaar zetten. Je moet natuurlijk de plattegrond van het huis volgen, maar verder ben je vrij in hoe je de maquette vorm geeft. Misschien wil je wel een dak erop construeren, terwijl die er nu niet meer op zit, of wil je meer decoraties aanbrengen dan er zijn overgebleven. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeii-ervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. - Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werkstuk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak een foto van je maquette en stuur ‘m dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten.
Inleveren laatste les LTC/GTC in week 453: taakverdeling; plattegrond van het huis, inclusief vermelding van de schaal ; korte uitleg van de functies van de vertrekken + hoe dat in de reconstructie tot uiting komt verantwoording van de keuze van het materiaal, de decoratie en de manier van tentoonstellen op de Ludi Romani: voer hierbij tenminste twee bronnen aan. korte planning voor de voltooiing van de maquette tijdens de Pompehellade vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers
3
Deze tussenstand telt mee voor het PTA; lever alles bij elkaar in een mapje in.
36
Wonen en werken – overslagboek (opdracht voor twee personen) In toeristische winkels in Rome en Pompeii worden overslagboeken verkocht. Hierin zijn foto’s te zien van de huidige resten van Romeinse gebouwen. Daaroverheen kun je een cellofaan slaan waarop een mogelijke reconstructie van dat gebouw kunt zien. Voorbeelden hiervan kun je vinden in de schoolbieb. Voor deze opdracht gaan jullie zelf een overslagboek maken. In Pompeii: vier verschillende huizen en/of werkplaatsen kiezen waarvan jullie een overslagboek gaan maken. foto’s maken van de locatie begin maken met schetsen van mogelijke reconstructie Benodigdheden: geo-driehoek, tekenmateriaal, potlood, papier, fototoestellen, etc. Op school Voor het maken van de maquette hebben jullie de tijd in de weken 44-46. In deze weken doen jullie het volgende:
jullie werken de schetsen uit. jullie kiezen vier foto’s uit (zorg voor variatie) en tekenen de bijbehorende reconstructies op doorzichtig materiaal. Laat de functies van de verschillende vertrekken zo duidelijk mogelijk tot uitdrukking komen in de aankleding van deze vertrekken. jullie bundelen de materialen tot een overslagboek. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeii-ervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. - Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werkstuk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak foto’s van je overslagboek en stuur ze dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten.
N.b. Deze opdracht mag ook digitaal worden uitgewerkt. Let hierbij wel erop dat de tijdsinvestering nog in verhouding staat tot de opdracht. Inleveren laatste les LTC/GTC in week 454: taakverdeling ; korte toelichting op de gekozen huizen / werkplaatsen korte uitleg van de functies van de vertrekken + hoe dat in de reconstructie tot uiting komt; verantwoording van de reconstructie van de decoratie en de manier van tentoonstellen op de Ludi Romani: voer hierbij tenminste twee bronnen aan. korte planning voor de voltooiing van het overslagboek tijdens de Pompehellade; vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers
4
Deze tussenstand telt mee voor het PTA. Lever alles bij elkaar in een mapje in.
37
Dagelijks leven - documentaire en website Opdracht voor acht tot tien leerlingen in Pompeii; uitwerking in Nederland is in groepjes van drie à vier. Jullie gaan twee documentaires maken in Pompeii, één over het dagelijks leven in Pompeii (groep a), de ander over de ondergang van Pompeii (groep b). De documentaires moeten geschikt zijn voor kinderen tussen de tien en veertien jaar oud. Ze mogen zowel foto- als filmmateriaal bevatten in de vorm van interviews etc. Daarnaast maakt een groepje een website over jullie bezoek aan Pompeii. -
groep a (drie tot vier personen) : documentaire dagelijks leven. groep b (drie tot vier personen) : documentaire ondergang van Pompeii groep c (twee personen): bouwen en invullen van de website
-
Door de hele groep worden in totaal twaalf vragen aangeleverd ten behoeve van de Ludi Romani.
Vóór de reis De documentairemakers denken na over een storyboard. Ter inspiratie halen jullie een documentaire bij mevr. Min. In Pompeii De documentairemakers verzamelen een ruime hoeveelheid film- en fotomateriaal. De websitebouwers zorgen voor een groepsfoto en Benodigdheden: filmcamera, fotocamera. Op school: de documentairemakers (dagelijks leven / ondergang) Jullie monteren de opnames die in Pompeii gemaakt zijn. Jullie mogen ook gebruik maken van materiaal dat je op school verzamelt. Hiervoor hebben jullie tijd in de weken 44-46. Maak hierover eerst afspraken met de docenten KuBV/Tekenen over het gebruik van de apparatuur: zijn/haar lessen moeten natuurlijk ook gewoon door kunnen gaan. De documentaire mag maximaal tien minuten duren en moet af zijn én afspeelbaar zijn vóór de Pompehellade. Jullie zijn ook verantwoordelijk voor de opstelling die dag (laptop, scherm, aansluiting, geluid, goede format etc.) Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een laptop van school regelen en een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. - een viertal vragen te maken over de film voor de eersteklassers. De documentaire is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Geef dezelfde dag de documentaire (op stick) aan je docent. Op school: de website (drie personen) Jullie maken een website over het Stedelijk Gymnasium in Pompeii. Hoe jullie de site bouwen en wat jullie inhoudelijk erop zetten, is vrij, maar de site moet meer zijn dan een fotoverzamelplek; in ieder geval moet er een eigen tekst te lezen zijn en enkele (nuttige/informatieve) links. Op 31 oktober, om 15.00 uiterlijk (maar het mag dus best eerder) moet de website online zijn. Zorg in samenwerking met de docent ICT ervoor dat jullie bijdrage op de site van school komt te staan. Let op de privacywetgeving: een zekere mate van beveiliging is tegenwoordig noodzakelijk. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een laptop van school regelen en een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. - een viertal vragen te maken over de site/Pompeii voor de eersteklassers. De site is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Mail een link door aan je LTC/GTC-docent
38
Inleveren in de laatste les LTC/GTC van week 455 n.b. er is voor de hele groep één taakverdeling gemaakt (onderverdeling in groepen; deze taakverdeling telt voor alle groepen mee) groep a/b (documentaires) - taakverdeling binnen jullie eigen groepje - storyboard - aanpak montage (welk programma, welke special effects / muziek) - planning voor montage (hoeveel tijd, op welke computers gaan jullie werken etc.), incl. opstelling Pompehellade (zorg dat het compatible is met schoolapparatuur) - gebruikte bronnen (die je gebruikt hebt bij je onderzoek en het samenstellen van de documentaire) - vier vragen over film/Pompeii voor Ludi Romani
5
groep c (website) - taakverdeling binnen jullie eigen groepje - plan van aanpak website (welk programma; welke bijzonderheden gaan jullie inbouwen; hoe gaan jullie de site beveiligen) - planning tot aan Pompehellade - grove opzet van de onderdelen/hoofdstukken van de tekst - vier vragen over film/Pompeii voor Ludi Romani
Deze tussenstand telt mee voor het PTA; lever alles bij elkaar in een mapje in.
39
Decoratie – muurschildering, mozaïek, reliëf of beeldhouwwerk (opdracht voor twee personen) In Pompeii In Pompeii loop je met een groep langs allerlei decoratieve elementen. Maak een duo (met iemand uit je eigen klas). Geef je ogen de kost en fotografeer datgene wat je mooi vindt of haalbaar om te maken. Concentreer je vooral op de details. Benodigdheden: fototoestel, pen & papier Op school Jullie opdracht zal zijn om de afsluitende maaltijd op 13 november op te vrolijken met Pompeiaans (geïnspireerde) muurschilderingen, mozaïeken of andere kunstzinnige uitingen. Beslis per duo wat jullie gaan maken (fresco, mozaïek, iets anders naar keuze). Zoek daarom in de weken 44-46 naar afbeeldingen in boeken en op internet om een beeld te krijgen van wat er zoal is gemaakt of baseer je op datgene wat je in Italië hebt gezien. Datgene wat jullie maken mag een exacte kopie zijn van een bestaand kunstwerk, maar het mag ook een eigen ontwerp zijn in de stijl van de Romeinse werken. Leg een voorbeeld van je inspiratiebron bij je uiteindelijke werk Bedenk welke materialen je gaat gebruiken. Voor een fresco is officieel natuurlijk een vers gestucte muur nodig, maar die zal niet zo snel voorhanden zijn. Hardboard of spaanplaat is geen slecht alternatief. Voor een groot mozaïek wordt het gebruik van kleine steentjes te tijdrovend en kostbaar. Maak dus een klein mozaïek of verander je materiaal. Zorg dat jullie, zodra jullie duidelijk weten wat jullie op welke manier gaan maken (overleg hierover eerst met meneer Catz), de materialen zo snel mogelijk voorhanden hebben. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - Vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeii-ervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. - Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werkstuk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak een foto van je werkstuk en stuur ‘m dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten. Inleveren laatste les LTC/GTC in week 456: een taakverdeling; de verantwoording van de materialen die jullie gebruiken en de manier van tentoonstellen op de Ludi Romani; een schets; (tenminste) één afbeelding van datgene waarop je je werk baseert (+ bron) een planning voor de pompehellade. Je hebt dan ca. 1,5 uur om je werkstuk af te maken; als dit niet lukt in die tijd, begin dan eerder; om 15.00 moet het werkstuk klaar zijn. vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers
6
Deze tussenstand telt mee voor het PTA. Lever alles bij elkaar in een mapje in.
40
Infrastructuur – Modellen van impluvium en fontein (opdrachten voor twee personen) In Pompeii In Pompeii loop je met een groep langs allerlei objecten die met de infrastructuur te maken hebben. Je concentreert je daarbij op de (drink)watervoorziening. Maak een duo (met iemand uit je eigen klas). Elke subgroep concentreert zich op een gedeelte van de watervoorziening. Maak je een voorstelling hoe de watervoorziening in Pompeii geregeld was en bedenk hoe en met welke materialen je de voorzieningen kunt vertalen in maquettes op school. De maquettes moeten constructietechnisch juist zijn. Benodigdheden: fototoestel, pen en papier Groep 1: Het impluvium. Jullie maken een model van het impluvium. Het geheel behoeft geen schoonheidsprijs, maar het moet wel werken! Op school Jullie maken een bouwtekening van het impluvium, inclusief twee afvoeren, naar de straat en naar de cisterne. Om het geheel werkend te krijgen bouw je het in een soort atrium met dak en compluvium. De straat zelf hoef je niet te maken, alleen een afvoer is voldoende, maar de cisterne moet wel (goed afsluitbaar) aanwezig zijn. Jullie maken een berekening: oppervlak van het dak en inhoud van de cisterne moeten op elkaar zijn afgestemd. Bedenk goed welke materialen het makkelijkste zijn om te gebruiken voor elk onderdeel. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeiiervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. - Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werkstuk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak een foto van je werkstuk en stuur ‘m dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten. Inleveren laatste les LTC/GTC in week 457: een taakverdeling een bouwtekening, inclusief de schaal de berekeningen van oppervlak van het dak en inhoud van de gebouwde cisterne verantwoording van de gekozen materialen en technieken en de manier van tentoonstellen op de Ludi Romani. De materialen moeten al voorhanden zijn en minimaal op maat gemaakt zijn de gebruikte bronnen vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers een planning voor het voltooien van de constructie tijdens de Pompehellade (ca. 1,5 uur). Zorg dat het om 15.00 uur af is. Daarbij hoort een beslissing over wie van de groep de maquette gaat presenteren tijdens de Pompehellade (ong. drie minuten!) Groep 2: De fontein.
7
Deze tussenstand telt mee voor het PTA. Lever alles bij elkaar in een mapje in.
41
Jullie maken een model van een tuinfontein, inclusief decoratie van de spuitkop. op school: Jullie maken een bouwtekening van de fontein. Jullie mogen zelf de schaal en het materiaal bepalen, maar het moet wel echt met water werken, dus het moet waterdicht zijn en het moet de volgende elementen in zich hebben: de afvoer, de wateraanvoerende leiding, een motief bij de spuitkop (die mag je natuurlijk zelf bedenken). Jullie maken een berekening:8 het is de bedoeling dat de tuinfontein zo precies mogelijk een waterkolom van een 0,5 meter omhoog spuit. Je maakt hierbij gebruik van een waterreservoir op hoogte zoals in Pompeii (zie watertorens). Met behulp van een tuinslang leidt je het water naar je tuinfontein. De diameter en lengte van de tuinslang leiden tot een drukverlies. Je berekent dit drukverlies door gebruik te maken van onderstaande tabel. Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om - vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeii-ervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. - Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werkstuk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak een foto van je werkstuk en stuur ‘m dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten. Inleveren laatste les LTC/GTC in week 459: een taakverdeling . Daarbij hoort een beslissing over wie van de groep de maquette gaat presenteren tijdens de Pompehellade (ong. drie minuten!) een bouwtekening, inclusief de schaal de berekeningen die tot de gewenste opvoerhoogte leiden verantwoording van de gekozen materialen en technieken en manier van tentoonstellen op de Ludi Romani. De materialen moeten al voorhanden zijn en minimaal op maat gemaakt zijn de gebruikte bronnen vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers
8
Een rekenvoorbeeld: zet je een waterreservoir op twee meter hoogte dan levert dat 2 MWK. Koppel je dit waterreservoir met een tuinslang van 10 meter lang en een doorsnede van 1 inch aan je spuitkop dan verlies je 10 x 0,084 MWK = 0,84 MWK aan druk. Netto opvoerhoogte van de fontein is dan maximaal 2 – 0,84 = 1,16 meter. Een spuitkop levert zelf ook drukverlies. Kom je niet aan de benodigde 0,5 meter opvoerhoogte, bereken dan hoeveel drukverlies je spuitkop levert en pas de hoogte van je waterreservoir aan. De waterhoeveelheid in het reservoir is in principe niet van belang, maar is wel van invloed op hoe lang de fontein blijft sproeien. Wil je langer sproeien kijk dan eens bij Hero’s fountain 9 Deze tussenstand telt mee voor het PTA. Lever alles bij elkaar in een mapje in.
42
Godsdienst – altaar + offer (opdrachten voor de hele groep) In Pompeii Tijdens de wandeling in Pompeii zien jullie veel vormen van religie gezien; openbare tempels, kleine lararia in huizen, verwijzingen naar goden op wandschilderingen. Maak foto’s en aantekeningen en hou een brainstormsessie over hoe jullie de opdracht op school gaan uitvoeren. Maak een taakverdeling (zo makkelijk is het niet om klasoverstijgend met de hele groep afspraken te maken). Handig is het ook als één persoon alle spullen verzamelt die in week 44 moeten worden ingeleverd (zie hieronder). Benodigdheden: fototoestel, pen en papier Op school In de weken 44-46 hebben jullie de tijd om te werken aan de voorbereiding van een religieus offer. Hiervoor moeten jullie de volgende dingen doen: Jullie maken een taakverdeling over de volgende onderdelen; Jullie bereiden een offer voor, dat voorafgaat aan de maaltijd (twee personen). Het is aan jullie aan welke god we offeren en wat het offer wordt. Zoek op hoe een dergelijk offer in de oudheid werd uitgevoerd en baseer hierop jullie eigen plechtigheid. Schrijf een regie van hoe het offer eruit gaat zien: welke materialen gebruiken jullie? Waar vindt het offer plaats? Hoe krijgen jullie de aandacht van de rest van de klassen? Wat zijn de rollen die jullie (de hele godsdienstgroep) vervullen? Wat is de rol van het publiek? etc. Jullie maken een lararium, inclusief altaar, waarop jullie op de Pompehellade een offer brengen. Baseer jullie lararium op een bestaand Pompeiaans lararium. Het is aan jullie welke materialen en decoratie jullie gebruiken. (twee à drie personen) Jullie maken de bijbehorende beeldengroep. Jullie mogen kiezen uit de voorouderportretten of de kleinere laren- en penatenbeeldjes. Zoek op hoe deze voorwerpen eruit zagen en baseer jullie beelden hierop. (twee personen) Jullie maken een kledingstuk dat zou passen bij iemand die een offer doet. Geen lakens, maar een patroon zoeken op internet en naar een stoffenzaak gaan. (twee personen) Voor de Ludi Romani is aan jullie de taak om o vijf vragen te maken over jullie werkstuk/thema/Pompeii-ervaringen voor de eersteklassers en die in te leveren. o Jullie werkstuk op een dusdanige manier tentoon te stellen dat eersteklassers het kunnen begrijpen zonder jullie aanwezigheid en mondelinge toelichting. (dus: een extra blaadje met toelichting wat er te zien is). Dit telt ook mee in de beoordeling. Het werk is af op de dag van de Pompehellade om 15.00. Maak een foto van het altaar met de penaten en een foto van de kleding en stuur ze dezelfde dag op naar je docent LTC/GTC. Het bestand moet jullie namen bevatten. Inleveren laatste les LTC/GTC in week 4510: De taakverdeling. Een afbeelding en korte beschrijving van het lararium waarop jullie je lararium hebben gebaseerd. Lever hierbij tenminste twee bronnen aan. Een verantwoording van de materialen die jullie hebben gebruikt voor het lararium en voor de manier van tentoonstellen op de Ludi Romani. Het lararium zelf moet af zijn; op de Pompehellade hebben jullie wellicht tijd voor de decoratie. Een afbeelding en korte beschrijving van de beelden waarop jullie je beelden hebben gebaseerd. Lever hierbij tenminste twee bronnen aan.
Deze tussenstand telt mee voor het PTA. Lever alles bij elkaar in een mapje in. er hoeft maar één exemplaar te worden aangeleverd bij één van de docenten LTC/GTC: dit vereist wel wat samenwerking: wijs één iemand aan die verzamelt (dat staat dus ook in de taakverdeling!) 10
43
Een verantwoording van de materialen die jullie hebben gebruikt voor de beelden. De beelden moeten af zijn; op 13 november hebben jullie tijd voor de decoratie. Een patroon van de kledij die tenminste één van de groepsleden tijdens het offer aanheeft. Een regie-overzicht van het offer (zie hierboven wat daarin moet staan). Vijf vragen over jullie werkstuk voor de eersteklassers.
44
SCHETSOPDRACHT LTC/GTC Doel opdracht Tijdens de LTC/GTC-lessen heb je al veel geleerd over verschillende kunstvormen in diverse periodes. In deze opdracht ga je laten zien dat je deze kunstvormen en stijlperiodes niet alleen herkent maar ook de kenmerken hiervan kunt vastleggen. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je beoordeeld wordt op je creatieve vermogens of perspectivistisch inzicht. (m.u.v. de leerlingen met6 KUBV in het pakket. Daar spelen deze beoordelingsaspecten wel een rol). Wel Het schetsen biedt de mogelijkheid om aandacht voor details (verder) te ontwikkelen. Met schetsen word je immers gedwongen heel kritisch te kijken naar bijzonderheden. Tegelijkertijd krijg je ook meer inzicht in de balans en onderlinge verhoudingen van de klassieke vormentaal. In een aantal wandelingen is tijd ingeruimd voor het maken van schetsen. Deze schetsen lever je in de eerste week na de Romereis in bij je LTC/GTC-docent.
Detail van barokke fontein met zuilengalerij op achtergrond (Pantheon, Rome)
Je LTC/GTC-docent beoordeelt je schetsen op: - herkenbaarheid stijlen: blijkt uit je schets duidelijk de gekozen stijl/kunstvorm, komt je kennis van bijv. barokke kunst tot uiting in het gekozen detail of object - zorgvuldigheid: heb je aandacht besteed aan de schets, werk je netjes, heb je je best gedaan om zoveel mogelijk wat je ziet ook vast te leggen - variatie: heb je variatie in gekozen objecten en/of stijlen Aandachtspunt voor KUBV-leerlingen KUBV heeft al een schetsopdracht lopen sinds het begin van het schooljaar en de schetsen gemaakt tijdens deze reis vormen een onderdeel van de PO voor het vak KUBV, waarbij ook wordt gelet op toepassing van de regels van het perspectief. Om jullie niet met dubbel schetswerk te ‘belasten’ kun je voor deze LTC/GTC-opdracht een kopie inleveren van de voor KUBV gemaakte schetsen. Je moet er dan wel voor zorgen dat vier schetsen voldoen aan de criteria van zowel LTC/GTC als KUBV. Werkwijze opdracht In totaal maak je minimaal vier schetsen. Er wordt geschetst in wandeling A (kerkenwandeling), wandeling B (Forum Romanum/Colosseum), wandeling D (Vaticaan en Pz. Navona), wandeling H (Pompeii). In elk van deze wandelingen heb je ca. 45 minuten schetstijd (de begeleidende docent plant dit in). Aan het eind van deze schetstijd laat je het resultaat zien aan de begeleidende docent. Bij voldoende resultaat (ter beoordeling docent) wordt de opdracht afgevinkt. Iedere wandeling teken je minimaal één kunstvorm (object of stijl) naar keuze.
45
Inleverwijze en deadline Vermeld duidelijk op elke schets: - de naam of omschrijving van het gekozen object - de gekozen kunstvorm - naam - klas Lever de vier schetsen gebundeld in bij je KVC-docent. Inleverdatum opdracht 1e LTC/GTC-les na de Romereis (let op: het betreft examenwerk, zorg dus dat je de deadline niet overschrijdt) Materiaal Voorafgaand aan de Romereis ontvang je papier om te schetsen. Neem zelf potlood, gum en puntenslijper mee. Het staat je natuurlijk vrij om zelf nog ander tekenmateriaal mee te nemen. Objectkeuze Je kunt, per wandeling, kiezen uit de volgende (bouw)kunstvormen: Wandeling A - Koepel - Fries - Barokke of renaissance façade of detail hiervan Hierin aandacht voor minimaal twee kenmerken barok - Barok of renaissance beeldhouwwerk of detail hiervan Hierin aandacht voor minimaal twee kenmerken barok - Fontein of detail hiervan - Obelisk met barok of renaissance toevoegingen Wandeling B Object naar keuze met kenmerk van Grieks-Romeinse kunst en architectuur Wandeling D - Zuilengalerij of detail hiervan - Fries - Barokke of renaissance façade of detail hiervan Hierin aandacht voor minimaal twee kenmerken barok - Barok of renaissance beeldhouwwerk of detail hiervan Hierin aandacht voor minimaal twee kenmerken barok - Fontein of detail hiervan - Obelisk met barok of renaissance toevoegingen Wandeling H Object naar keuze met kenmerk van Grieks-Romeinse kunst en architectuur
46
