De ontdekking van de Utrechtse musea

Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling

De ontdekking van de Utrechtse musea

www.utrecht.nl

Discovering the Utrecht museums

Een museale strategie 1


Inhoudsopgave

Index Introduction A look at the Utrecht museums

2


4 6

What has been established?

12

What could be improved?

18

What will have to be done next?

28

Inleiding

5

De Utrechtse musea in beeld

7

Musea: knooppunt van kennis en cultuur

7

De Utrechtse musea

7

Wat is er bereikt?

13

Verbouwingen

13

Prijzen

13

SUM

15

Gezamenlijke projecten

15

Nationale en internationale samenwerking

17

Wat kan er beter?

19

Drie keer ontdekken

19

Fysiek ontdekken

19

Inhoudelijk ontdekken

23

Gezamenlijk ontdekken

26

Hoe gaan we verder?

29

Fysiek ontdekken

29


29


31

Geen einde, maar een begin

31

3


Inleiding De gemeenteraad heeft tijdens de begrotingsbehandeling 2008 gevraagd om een overzichtsnotitie van de Utrechtse musea om meer inzicht te krijgen in de Utrechtse museale sector. Wat speelt er in de sector en wat zijn ontwikkelingen en kansen? Bovendien: wat is onze rol als gemeente hierin? We hebben als stad immers grootse ambities: de viering van 300 jaar Vrede van Utrecht in 2013 en Europese Culturele Hoofdstad 2018. Deze meerjarige ambities worden verwoord in ‘De ontdekking van Utrecht – actieplan cultuur 2008 – 2018’. Het stadsbestuur koestert het cultureel en historisch kapitaal van Utrecht, specifiek gericht op twee hoofdlijnen: de stad als podium en wijk en wereld. Naast deze twee hoofdlijnen is het vastgestelde profiel van de stad: kennis en cultuur. Musea zijn hiervan de zichtbare dragers. De museumsector is dan ook een belangrijke partner in de profile ring van stad en provincie. In ‘De ontdekking van de Utrechtse musea’ besteden wij aandacht aan de veertien Utrechtse musea, Het Utrechts Archief, de Domtoren en Kasteel de Haar. De notitie is een verdere uitwerking van ‘De ontdekking van Utrecht’ en schetst een beeld van de Utrechtse museum sector. Wat zijn de kwaliteiten en waar liggen de kansen voor de Utrechtse musea? De ondertitel ‘Een museale strategie’

Introduction

geeft aan dat wij een meerjarig pad voor ogen hebben en kansen zien om de Utrechtse museumsector verder tot bloei te laten komen. We zetten hierbij in op een aantal thema’s waaraan ‘De ontdekking van Utrecht’ en het profiel van de stad ten grondslag liggen.

What is happening in the Utrecht museum sector at the moment? What developments and opportunities are there? Utrecht is a city with great ambitions: to mark the tricentennial celebration

Waarom is het ontdekken van de Utrechtse musea van belang? Omdat uit onderzoek blijkt dat het museale aanbod van Utrecht nationaal als minder aantrekkelijk of minder bekend wordt gezien. We zijn tweede monumentenstad, maar staan

of the Treaty of Utrecht in 2013 and to become European Capital of Culture 2018. The museum

als museumstad van Nederland op een vijfde plek. Er is nog een ontdekkingsslag te maken voor bezoekers binnen en

sector plays an important role in representing the city and province. In ‘Discovering the Utrecht

ver buiten de stad- en provinciegrenzen.

museums’ we focus on the fourteen Utrecht museums and on three large heritage institutes.

De notitie is mede tot stand gekomen door de gesprekken die wij de afgelopen jaren hebben gevoerd met musea in de stad. Het nieuwe elan biedt hierbij mogelijkheden voor de toekomst. Uiteraard wordt het perspectief in deze periode gekleurd door de economische crisis. De financiële mogelijkheden om plannen te realiseren zijn zeer beperkt, maar toch is dat geen reden om stil te blijven staan. De ontdekking van de Utrechtse musea is met deze notitie niet ten einde, maar net begonnen! Utrecht, maart 2010 het college van burgemeester en wethouders

4


5


De Utrechtse musea in beeld Het museum heeft zich in de eenentwintigste eeuw genesteld in de samenleving. In bijna elke stad en groter dorp is wel een museum aanwezig. Sterker nog: nergens staan zoveel musea per vierkante meter als in Nederland. Binnen een uur reizen van Schiphol zijn er al 500 te vinden. Er is een groot draagvlak, zo blijkt uit toenemend museumbezoek. Het landelijke aanbod is veelzijdig. Het Utrechtse museale veld is daar een kleurrijk voorbeeld van. Utrecht prijst zich rijk met een verzameling van veertien specialistische musea. Er zijn musea voor cultureel en religieus erfgoed en bijzondere thema’s zoals treinen, geld, wetenschap, sterrenkunde, volkscultuur en speelklokken.

A look at the Utrecht museums

Musea: knooppunt van kennis en cultuur

van de stad. Het zijn zichtbare en bekende instellingen,

Musea geven als maatschappelijke instellingen betekenis

die nationale en internationale toeristen naar de stad

aan kunst en cultureel erfgoed. Ze maken de ontstaans

trekken. Het draagvlak voor musea groeit. Dit komt vaak

geschiedenis en het verloop van de samenleving zichtbaar.

tot uitdrukking in de oprichting van nieuwe instellingen.

In de definitie1 van de Vereniging van Verzelfstandigde

Wij richten ons de komende jaren op datgene wat Utrecht

Rijksmusea zijn musea:

te bieden heeft: het bestaande museale veld moet worden ontdekt om daadwerkelijk als podium van de stad te

“onderdeel van het collectieve geheugen van de maat

As social institutions, museums give meaning to art and cultural heritage. They portray the

kunnen fungeren.

schappij. Een museum verwerft, documenteert en be houdt objecten en andere getuigenissen van de cultuur

De Utrechtse musea

en de mens en diens omgeving en informeert daarover.

De stad Utrecht heeft veertien musea. De museale pijler

education and science; the museum is a place where knowledge and culture meet. Museums

Het museum ontwikkelt en bevordert kennis en biedt

van de stad is het Centraal Museum. Dit gemeentelijk

also play a role in the promotion and marketing of a city. Museums are in a way the showpiece

belevingen die alle zintuigen aanspreken. Het museum

museum omvat de oudste, stedelijke museale collectie

is toegankelijk voor publiek en levert een bijdrage aan

van Nederland. Daarnaast bestaat er een gemeenlijke

de ontwikkeling van de maatschappij. Het doel van

subsidierelatie met het Volksbuurtmuseum Wijk C,

het museum is kennis en inzicht te laten verwerven.”

Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement,

history of society and its development. Museums actively link art, cultural heritage, cultural policy,

of a city. The role of the museum is expanding, which could lead to the establishment of new institutions. However, in the coming years we will focus on the things Utrecht already has to offer: the current museums will need to be developed in order to effectively represent the city.

Sonnenborgh - museum & sterrenwacht en Museum Musea leggen actieve relaties tussen kunst, cultureel erfgoed, cultuurbeleid, onderwijs en wetenschap. Dit maakt het museum tot een knooppunt van kennis en cultuur. Daarnaast spelen musea ook een rol in stads promotie en citymarketing. Musea zijn het visitekaartje

6


1 De term museum is niet juridisch vastgelegd, maar wel gedefinieerd. Er zijn twee definities in omloop. De Nederlandse Museumvereniging hanteert de definitie zoals is opgesteld in 1974 door het International Council of Museum in Parijs. De Vereniging van Verzelfstandigde Rijksmusea hanteert de meer recente Britse definitie (2002).

7


van Zuilen. Tenslotte zijn er musea die, naast eigen inkomsten, op een andere manier worden gefinancierd. De musea verschillen in aard, grootte, collectie, bereik, diversiteit en kwaliteit. Het merendeel van de musea is gevestigd in het Utrechtse Museumkwartier. De Utrechtse musea hebben in 2008 gezamenlijk ongeveer 774.297 bezoekers ontvangen. Het Spoorwegmuseum is Utrechts grootste trekpleister. De Utrechtse musea vallen op door hun vooruitstrevende manier van presenteren. Zo heeft in 2009 het Geldmuseum een internationaal gezelschap van tachtig directeuren van geldmusea ontvangen, vanwege de vernieuwende wijze waarop het museum zijn thema’s behandelt. Het National Railway Museum in York, het grootste spoorwegmuseum ter wereld, zag na het zien van het vernieuwde Utrechtse Spoorwegmuseum reden de eigen verbouwingsplannen jaren naar voren te halen. Naast de veertien musea zijn er belangrijke cultureel

Centraal Museum

erfgoedinstellingen: Het Utrechts Archief (de presentatie ruimte), Utrechts bekendste monument de Domtoren (geëxploiteerd door RonDom) en Kasteel de Haar, het grootste en meest luxueuze kasteel van Nederland. Deze instellingen zijn niet zo zeer museaal, maar spelen

Het Centraal Museum is op 5 september 1838 geopend als een tentoonstellingsruimte van vier kamers

een belangrijke rol in het cultureel erfgoed van de stad.

publicaties van stad en provincie Utrecht. Het is

op de bovenste verdieping van het Utrechtse stadhuis. Vanaf 1921 is het Centraal Museum gevestigd in het oude Agnietenklooster. Doel is het tonen van de schatten van de stad aan het publiek. Het museum heeft een rijke en gevarieerde collectie op het gebied van stadsgeschiedenis, oude kunst, moderne kunst, toegepaste kunst en mode. De eeuwenoude collectie is het vertrekpunt, maar er worden altijd raakvlakken gezocht met de actualiteit. Het museum maakt onderdeel uit van de gemeentelijke begroting. www.centraalmuseum.nl

8


honderdduizenden beelddocumenten en 70.000

Kasteel de Haar ontvangt jaarlijks 50.000 bezoekers.

hiermee de rijkste collectie over de geschiedenis van

Het park van het kasteel is 45 hectare groot en trekt

de stad en provincie Utrecht. De publiekspresentatie

40.000 bezoekers per jaar. De gidsen van de Domtoren

van Het Utrechts Archief heeft in de periode

hebben in 2008 ongeveer 52.000 bezoekers letterlijk

2008-2009 ruim 19.000 bezoekers getrokken.

naar de top van de Utrechtse binnenstad geleid. Het

Het Utrechts Archief en de Domtoren zijn ook

Utrechts Archief beheert negentien kilometer archieven,

gevestigd in het Utrechts Museumkwartier.

9


Bezoekersaantallen musea 2008 Musea AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst Centraal Museum Dirkje Kuik museum Geldmuseum Museum voor het Kruideniersbedrijf Museum Catharijneconvent Museum Maluku (MuMa) Museum van Zuilen Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement Sonnenborgh – museum & sterrenwacht Het Spoorwegmuseum Universiteitsmuseum Utrecht Volksbuurtmuseum Wijk C Nederlands Waterleidingmuseum

Bezoekersaantallen in 2008 20.549 123.203 Geopend in 2009 47.512 12.000 81.352 7.000 Geopend in 2009 95.886 22.850 313.000 39.800 4.917 4.431

Totaal

774.297

Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement

Sinds 1958 is in het museum de wereld van zelfspelende muziekinstrumenten te beleven. Het museum is gevestigd in de volledig gerestaureerde Buurkerk in de historische binnenstad van Utrecht en trekt nationale en internationale bezoekers. Het Restauratieatelier aan de Lichte Gaard 9 waar de restauratoren aan het werk zijn, kan ook worden bezocht. Het museum ontvangt een structurele exploitatiesubsidie. www.museumspeelklok.nl

10


11


Wat is er bereikt? De kwaliteit en kwantiteit van het museale aanbod van Utrecht is in twintig jaar tijd sterk gegroeid. In de jaren negentig is het Museumkwartier tot stand gekomen. Grachten, werven en bruggen zijn op geknapt en er is fors geïnvesteerd in de herinrichting van straten en pleinen. Het Universiteitsmuseum Utrecht is verhuisd naar de Lange Nieuwstraat en RonDom opende op het Domplein. Door uitgebreide marketing is het Museumkwartier een begrip geworden. Op één na liggen de grote musea op loop afstand van elkaar in een prachtige historische omgeving, de middeleeuwse binnenstad. In het hart van het Museumkwartier wordt het project ‘Domplein 2013’ gerealiseerd, dat erop gericht is de 2000 jaar geschiedenis van het Domplein te openen en beleefbaar te maken.

What has been established? The quality and number of museums in Utrecht has greatly increased in the last twenty years. In the 1990’s the Museum Quarter was established. In the last few years the major Utrecht museums have been extensively renovated or modernized. The Utrecht museums are nominated for (inter)national

Verbouwingen

in Flora’s Hof. Er is begonnen met de uitbreiding van het

Naast de realisatie van het Utrechtse Museumkwartier

Volksbuurtmuseum Wijk C naar Waterstraat 29. Doel van

is er de afgelopen jaren middels succesvolle, ingrij

de uitbreiding is een coherent verhaal vertellen over het

pende verbouwingen gewerkt aan de uitstraling van

leven in een volksbuurt dat meer dan nu een beleving

het Centraal Museum, Het Spoorwegmuseum, Museum

voor het publiek zal zijn. Tenslotte wordt in 2010 het

Catharijneconvent, Nationaal Museum van Speelklok

bezoekerscentrum onder het Domplein geopend.

tot Pierement, Sonnenborgh - museum & sterrenwacht en het Universiteitsmuseum Utrecht. In 2006 is het dick

Prijzen

bruna huis geopend, als onderdeel van het Centraal

De Utrechtse musea worden regelmatig genomineerd

Museum. De publiekspresentatie van Het Utrechts

voor (inter)nationale prijzen, voor de instelling of

Archief opende de deuren aan de Hamburgerstraat. Een

voor een specifieke tentoonstelling. Zo werd in 2008

innovatieve, multimediale presentatie die bezoekers

prizes on a regular basis. The establishment of the Museum Quarter promoted cooperation between

laat ervaren hoe leuk en verleidelijk geschiedenis kan

the seven biggest museums, the Utrecht Archives and the Dom Tower. These parties have formed the

zijn, en die nadrukkelijk fungeert als poort naar het

Stichting Utrechts Museumkwartier (Utrecht Museum Quarter Foundation). This foundation organises

Museumkwartier. Museum Catharijneconvent opende

combined events and projects, and aims to formulate a joint objective and vision for the future. The museums have expressed their intention of further developing the existing cooperation.

in 2009 de Utrechtzaal en het Centraal Museum het ticket-office voor het Rietveld Schröderhuis. Bezoekers kunnen kaartjes kopen bij het Rietveld Schröderhuis of vanuit het Centraal Museum gebruik maken van een

In short: a lot of things are going well. The Utrecht museums have developed and have started to work together. However, in view of the forthcoming events, there are certainly some improvements to be identified and achieved.

12


van de acht Rietveldfietsen. Het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement vierde de opening van het gerestaureerde restauratieatelier met de nieuwe ingang

13


het Museum Catharijneconvent genomineerd voor

Naast de organisatie van evenementen is het doel van de

de Museum of the Year Award 2008 en ontving het

SUM gezamenlijke ambities en een toekomstvisie voor

Geldmuseum de Taxman Prijs 2008 voor de tentoonstel

Utrechtse musea te formuleren.

ling ‘Geld voor later’. In 2009 was Het Spoorwegmuseum in de race voor de landelijke BankGiroLoterij Museum

Gezamenlijke projecten

prijs, Het Utrechts Archief voor de Cinekid Nieuwe

Gezamenlijk participeren musea, erfgoedinstellingen en het

Media Award en het Volksbuurtmuseum Wijk C (voor het

Utrechts Centrum voor de Kunsten in het project ‘Museum

tweede achtereenvolgende jaar) voor de Week van de

voor de Klas’, een schoolbreed educatieproject waarbij kin

Geschiedenisprijs voor hun educatieve programma.

deren in de klas een inhoudelijke voorbereiding krijgen op een museumbezoek. In 2009 is de ‘Museum voor de Klas-bus’

SUM

in gebruik genomen. Met deze bus is het leerlingenvervoer

De succesvolle realisatie van het Museumkwartier

van schooldeur tot museumdeur geregeld. In samenwerking

bevorderde de samenwerking tussen de zeven grootste

met de Van Baarenstichting organiseert de SUM ‘Vrijdag

musea (Museum Catharijneconvent, Geldmuseum,

Museumdag’: eens in de twee weken worden bewoners van

Aboriginal Art Museum, Universiteitsmuseum Utrecht &

verpleeghuizen op een speciale ochtend in het museum

Sonnenborgh, Centraal Museum, Nationaal Museum van

getrakteerd. De SUM wil met dit unieke project het museum

Speelklok tot Pierement en Het Spoorwegmuseum), Het

bezoek onder ouderen en gehandicapten stimuleren.

Utrechts Archief en de Domtoren. Zij hebben zich in

Sonnenborgh – museum & sterrenwacht

1993 verenigd in de Stichting Utrechts Museumkwartier

De musea hebben de intentie uitgesproken om de bestaande

(SUM). De inspanningen hebben geleid tot het museum

samenwerking in de SUM verder uit te breiden. Wij zien dit

festival ‘De 7de hemel’ in 2006 en een museale notitie

als een positieve ontwikkeling en vinden het belangrijk om

‘Musea in de Stad Utrecht’ (januari, 2008). Het Volks

in goed overleg te zijn met de musea.

buurtmuseum Wijk C is, als niet SUM-lid, wel bij het opstellen van deze SUM-notitie betrokken geweest.

Sonnenborgh is de oudste koepelsterrenwacht en is ook een museum. Hier kun je ronddwalen door de gangen van het bastion uit 1552 of met telescopen naar de sterren kijken. Een bijzondere plek aan de Utrechtse singels. Sonnenborgh werkt samen met het Universiteitsmuseum en ontvangt een structurele exploitatiesubsidie.

Met ‘Musea in de Stad Utrecht’ vragen de Utrechtse musea aandacht voor een meer gerichte, continue aandacht voor en steun aan de museale bedrijvigheid in Utrecht. In 2008 hebben de leden een projectmanager aangesteld, die zich heeft gericht op de gezamenlijke evenementen van de musea zoals de ‘Museumnacht’ en

www.sonnenborgh.nl

‘Kindermuseumnacht’. Beide evenementen hebben in 2009 duizenden bezoekers naar de Utrechtse musea getrokken: 5000 bezoekers tijdens de ‘Museumnacht’ en 3100 bezoekers tijdens de ‘Kindermuseumnacht’.

14


15


Nationale en internationale samenwerking

Verboden Stad in Beijing in China. Beide musea hebben

Museum Catharijneconvent en het Centraal Museum

in 2007 de intentie uitgesproken om gedurende drie

participeren in ‘Holland Art Cities’. Dit evenement is

jaar samen te werken aan de restauratie van een aantal

geïnitieerd door het Nederlands Bureau voor Toerisme

achttiende-eeuwse keizerlijke speelklokken, gedeeltelijk

en Congressen (NBTC) samen met de ministeries van

uit te voeren in Beijing en gedeeltelijk in Utrecht.

Economische zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de vier grote steden van Nederland. Het project loopt

Kortom: er gaat veel goed. De Utrechtse musea ont

van eind 2008 tot begin 2011 en heeft als doel Nederland

wikkelen zich en zoeken elkaar op. Een tocht langs de

internationaal te vermarkten met als centrale onder

Utrechtse musea toont ons: ingrijpende verbouwingen,

werp het museale aanbod van de vier grote steden. Tien

toonaangevende en alom gewaardeerde presentaties,

topmusea bundelen hun krachten om een ongekend

bijzondere collecties, gezamenlijke projecten en natio

kunstaanbod te presenteren. Inmiddels is uit onderzoek

nale en internationale profilering. Toch zijn er ook

van Blauw Research (2009) gebleken dat in de eerste

verbeterpunten. Met grote ambities voor de deur is er

negen maanden ongeveer 1,8 miljoen bezoekers het

zeker nog wat te winnen en te ontdekken.

officiële programma hebben bezocht. In het totaal be zochten 860.000 buitenlandse bezoekers, voornamelijk uit Frankrijk, België, Duitsland en de Verenigde Staten, één of meerdere tentoonstellingen. Bovendien was voor 130.000 buitenlandse bezoekers ‘Holland Art Cities’ de voornaamste reden om Nederland te bezoeken. Het eco

Geldmuseum

nomische succes van dit programma is noemenswaardig: gezamenlijk besteedden de bezoekers 370 miljoen euro. Uiteraard leggen de musea ook individueel verbindingen met museale en niet-museale organisaties en hebben

In het Geldmuseum, geopend in 2007, kunnen bezoekers kennis nemen van (de geschiedenis van)

de musea internationaal gezien allemaal hun eigen

geld en geldcultuur. Met de interactieve en multimediale vaste presentatie richt het museum zich op

netwerk. Zo is het Geldmuseum een samenwerking

financiële educatie en geeft het bezoekers inzicht in hun eigen geldgedrag. Het museum is nationaal het

aangegaan met twee andere grote geldverzamelende

belangrijkste instituut op het gebied van de numismatiek. Het museum genereert eigen inkomsten en

musea in Europa: het British Museum en het Zweeds

wordt gefinancierd door de Rijksoverheid, De Nederlandsche Bank en de Koninklijke Nederlandse munt.

Penningkabinet. Gezamenlijk werken zij aan het project

www.geldmuseum.nl

‘Money in Africa’, onder de paraplu van het International Committee of Money and Banking Museum. Een ander internationaal voorbeeld is de samenwerking tussen het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement met de

16


17


Wat kan er beter? De combinatie van bijzondere en aansprekende projecten werpt zijn vruchten af, maar nog niet voldoende. Ondanks de successen blijft de landelijke bekendheid en uitstraling van de Utrechtse musea achter, zo blijkt uit landelijk onderzoek. De Utrechtse musea zijn bij het (museum)publiek minder bekend of worden minder hoog aangeslagen. Voor slechts vijf procent van de bezoekers van Utrecht is het museumbezoek de belangrijkste reden om naar de stad te komen. Dit terwijl ander onderzoek laat zien dat het museumbezoek landelijk in de periode van 2003 tot en met 2008 aanzienlijk is gestegen: van 10 miljoen naar 14 miljoen. 2008 staat bekend als een museaal topjaar, waarbij de musea buiten Amsterdam zich bij de internationale toerist hebben geprofileerd. Deze inspanningen zijn beloond, tonen de landelijke cijfers. Kleinere musea zagen hun bezoekersaantallen met zo’n tien tot vijfentwintig procent stijgen.

What could be improved? The combination of special and attractive projects is beginning to pay off, but more needs to be done. At a national level, the Utrecht museums need to become better known, and there is little

De forse landelijke stijging wordt niet weerspiegeld in de

Drie keer ontdekken

bezoekersaantallen van de Utrechtse musea. Het aantal

Het gaat ons niet alleen om het in standhouden van de

bezoekers is sinds 2004 wel sterk gestegen, namelijk

Utrechtse musea, maar ook om de verdere ontwikkeling.

van 565.561 bezoekers naar 776.957 in 2006, maar is

In ‘De ontdekking van de Utrechtse musea’ richten

sindsdien gestabiliseerd. Slechts een paar musea hebben

wij ons op drie thema’s: fysiek ontdekken, inhoudelijk

een stijgend bezoekersaantal, het overgrote deel van de

ontdekken en gezamenlijk ontdekken. Met gezamenlijk

musea heeft de afgelopen jaren ongeveer evenveel be

ontdekken wordt zowel samenwerking als internationale

zoekers ontvangen en er zijn zelfs enkele musea in 2008

profilering bedoeld. Binnen de drie thema’s stippen we

minder bezocht dan de jaren ervoor. Onder buitenlandse

verbeterpunten, kansen en mogelijkheden aan.

awareness of the museums among foreign tourists. Museums have indicated that they would

toeristen blijkt de bekendheid van het Utrechtse museale

welcome support to improve the way they present themselves.

aanbod gering. Deze vaststelling hangt samen met de

Fysiek ontdekken

onbekendheid van de stad Utrecht in het buitenland, het

Musea bevorderen het toerisme en zijn belangrijke

bescheiden toeristische profiel ten opzichte van concurre

factoren voor bezoeken bestedingsbereidheid en

rende steden en het relatief bescheiden budget dat in het

het onderscheidend vermogen van de stad. Musea

algemeen wordt besteed aan (inter)nationale marketing

stimuleren de lokale economie, want ze verbeteren het

zowel door organisaties als de gemeente. Daarnaast heb

vestigingsklimaat en herwaarderen de openbare ruimte

ben de Utrechtse musea bescheiden profielen en zijn ze

eromheen. Dit begint met de zichtbaarheid van de

gericht op toeristische nichemarkten. Voor het grote inter

musea: bezoekers en bewoners moeten weten wat er te

nationale publiek hebben we geen groot museaal ‘state

koop is en waar ze kunnen het vinden. Sommige musea

ment’. Musea geven aan dat zij graag ondersteund willen

zijn letterlijk niet te ontdekken in het straatbeeld.

We will focus on three areas: physical structure, content and cooperation.

(Continued on page 20)

worden om zich nadrukkelijker te kunnen profileren.

18


19


Bezoekersaantallen musea 2004 - 2008 x1000 400 380 360 340 320 300 280 260 240 220 200

AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst

180

Centraal Museum

160

Museum Maluku (MuMa)

140

Physical structure Museums stimulate the economy, as they improve the business climate and enhance

Museum Catharijneconvent

120

Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement Museum voor het Kruideniersbedrijf

100

Geldmuseum

80

the surrounding areas. The visibility of the museums needs to be improved; a first

60

step in that direction would be to renew the signposting. Another challenge we will

40

have to deal with is the design of an entirely new part of town: Leidsche Rijn.

20

Het Spoorwegmuseum Sonnenborgh - museum en sterrenwacht Universiteitsmuseum Utrecht Nederlands Waterleidingmuseum Volksbuurtmuseum Wijk C

0 2004

2005

2006

2007

2008

Content We have identified three important, collective focal points when it comes to content: Gerrit Rietveld, science, and games and new media.

Cooperation The Utrecht museums are well aware of the importance of cooperation. The Stichting Utrechts Museumkwartier agreed to a four year covenant specifying provision in three areas, namely: the support of joint museum activities, multilingualism and the Foundation’s project manager. The costs involved up until 2013 will amount to € 500,000.

20


21


Binnenstad Utrecht heeft met het Museumkwartier een prachtige troef in handen. Die komt nog beter tot zijn recht wanneer de omgeving nadrukkelijker wordt benut. Het Museumkwartier heeft alle eigenschappen om een nog aantrekkelijkere plek te worden in de stad. Wij zijn ons bewust van deze bijzondere plek en zien in het kader van de herwaardering van het Domplein met het project ‘Domplein 2013’ kansen. Plannen die de aantrekkelijkheid bevorderen worden dan ook met interesse afgewacht. Afhankelijk hiervan wordt bezien op welke wijze de handen ineen geslagen kunnen worden. Niet alleen de musea in de nabijheid van het Museum kwartier, maar ook de overige musea worden aange moedigd plannen te ontwikkelen die de zichtbaarheid van de musea vergroten. Een eerste stap in de verbe

Universiteitsmuseum Utrecht

Dit is het wetenschapsmuseum in het midden van het land. Bezoekers gaan hier zelf op onderzoek uit naar de wetenschap van vroeger en nu, in het Kennislab, Jeugdlab, het Rariteitenkabinet, maar ook in de Oude Hortus. Jaarlijks is er een grote wisseltentoonstelling, die samen met wetenschappers van de

tering van de zichtbaarheid is de vernieuwing van de

Nieuw Utrecht’ worden onder meer twee belangrijke

bewegwijzering. Streven is om de nieuwe bewegwijzering

culturele trekkers genoemd: het Beeldenpark Leidsche

voor de binnenstad in juni 2010 op orde te hebben. De

Rijn van Beyond geopend in 2009 en het Cultuurhuis

vernieuwde bewegwijzering focust zich op de binnen

op Castellum Hoge Woerd. Het Cultuurhuis is een

stad. Het merendeel van de musea, de presentatieruimte

uniek concept op basis van de combinatie van cultuur,

van Het Utrechts Archief en de Domtoren bevinden zich

archeologie en natuureducatie, de opening is gepland

ook in de oude binnenstad. Echter, een aantal musea zijn

in 2013. Aan het begin van Leidsche Rijn, als schakel

daarbuiten gevestigd en Kasteel de Haar ligt écht buiten

tussen de oude en de nieuwe stad, staat Het Gebouw

de stad. Wij zijn ons ervan bewust dat musea die niet in

van Stanley Brouwn en Bertus Mulder. Het Gebouw blijft

de binnenstad liggen niet in de bewegwijzering zijn op

functioneren als een tentoonstellingspaviljoen, ofwel als

genomen en dit behoeft onze aandacht.

een proefmuseum voor de nieuwe wijk.

Leidsche Rijn


We staan voor de uitdaging om invulling te geven

Musea vernieuwen om bij de tijd te blijven en worden

aan een geheel nieuw gedeelte van de stad: Leidsche

uitgedaagd om op een andere manier te werken. Hierbij

Rijn. In het plan ‘Leidsche Rijn Connectie 2013 – 2018.

staan contact met bezoekers en het delen van kennis

Universiteit Utrecht wordt gemaakt. Het museum is onderdeel van de Universiteit Utrecht en opende in 1936 de deuren. www.uu.nl/NL/universiteitsmuseum

22


23


centraal. De Utrechtse musea oogsten waardering, zowel

met het NAi in Rotterdam getiteld ‘Rietvelds Universum’.

landelijk als internationaal, met hun vooruitstrevende

‘Rietvelds Universum’ legt het accent op het oeuvre van

manier van presenteren. Overigens is het wel opmer

Rietveld als beeldend kunstenaar. Het Centraal Museum

kelijk dat de presentatie van de musea voornamelijk

vervangt de kopieën uit de bezoekruimten door heden

Nederlandstalig is. De musea zijn zich hiervan bewust.

daagse ontwerpen. Het project wordt ook uitgevoerd op

Museale plannen voor de vernieuwing van presentaties

locaties in de stad door middel van doorlopende video’s

worden met interesse gevolgd.

en films: Rietveld ‘One minutes’. Dansgroep Amsterdam onder leiding van Krisztina de Chatel werkt samen met

Wij zien drie belangrijke, inhoudelijke focuspunten,

Rem Koolhaas aan een unieke dansvoorstelling rondom

namelijk Gerrit Rietveld, wetenschap en games & nieuwe

Rietveld in de Kapel van het museum. Hierdoor ontstaat

media.

een bijzondere verbinding tussen kunstdisciplines. De tentoonstelling in het Centraal Museum is in 2011 ook

AAMU Museum voor heden daagse Aboriginal kunst

te zien in het Neues Museum in Neurenberg. Na 2010 is

Gerrit Rietveld is een icoon van de stad. In december

in samenspraak met het Stedelijk Museum in Amsterdam

2008 is een uitgebreid rapport verschenen: ‘De stad

in het Centraal Museum een permanent doorlopende

van Rietveld. Haalbaarheidsonderzoek naar een

inrichting met Rietveldstukken te bezoeken.

Rietveldmuseum’. Hierin wordt onder andere de sugges

Aan de hand van de financiële mogelijkheden zal

tie gedaan voor de realisatie van een Rietveldpark. Het

in de komende periode worden bezien hoe aan het

voor de Kunsten Utrecht dat in samenwerking met het

rapport heeft ook bijgedragen aan de verdere integratie

Rietveldproject nader uitwerking kan worden gegeven.

Stadslab Gaming en de provincie Utrecht het concept

van het oeuvre van Gerrit Rietveld in het collectieplan

‘Play, de Utrecht Playground for Games and Playful

van het Centraal Museum. Het museum streeft een zo

Games & Nieuwe media

Culture’ heeft ontwikkeld op het gebied van games en

volledig mogelijke verzameling van het oeuvre van

Initiatieven op het gebied van games & nieuwe media

jongeren cultuur. Er is voor ‘Play’, onder de naam van

Rietveld na en wil bovendien de positie als internationaal

zijn booming in Utrecht. De sector wordt gekenmerkt

‘Smart Experience Actuator’, een Pieken in de Delta sub

kennis- en presentatiecentrum op dit terrein versterken.

door samenwerken en multidisciplinair opereren. Het

sidieaanvraag gedaan, waarin een aantal pilots benoemd

Daarbij wordt een concrete start gemaakt met de iconi

Utrechts Archief is een voorbeeld van de manier waarop

zijn. Het Universiteitsmuseum is de trekker van de

sering van Rietveld als bijzondere maker en denker die

nieuwe media kunnen worden ingezet voor kunst en

zogenaamde museale pilot. In de tweede helft van 2010

de kunst, architectuur en vormgeving verregaand heeft

cultuur. Zo is er, in samenwerking met de Dutch Game

is er duidelijkheid over de eventuele toekenning van de

beïnvloed. In 2010 staat de stad geheel in het teken van

Garden en het Stadslab Gaming, in 2009 een gamejam

subsidie. Er is meer beweging, zoals het onderzoek naar

Rietveld. Er wordt een actief en participerend program

georganiseerd waarbij acht Utrechtse gamebedrijven

de ontwikkeling van een instituut voor nieuwe media.

museum in Europa dat zich helemaal richt op

ma opgezet waarin het werk van Rietveld voor het voet

in de middeleeuwse Paulusabdij een avond lang aan de

De inzet van games specifiek voor kunst en cultuur

hedendaagse Aboriginal kunst. Het AAMU draait

licht wordt gebracht. Het ‘Rietveldjaar’ is het Europese

slag zijn gegaan met het ontwerpen van een concept

is een buitengewoon interessante ontwikkeling waar

op eigen inkomsten en particuliere schenkingen.

vervolg op het ‘Bauhausjaar’ in 2009 in Weimar (stad en

voor een spannende game. In een historische en monu

Utrecht als stad en de Utrechtse musea in het bijzonder

omgeving). Bovendien is het ‘Rietveldjaar’ de drager van

mentale ruimte werd gewerkt met de nieuwste techno

van kunnen profiteren.

een groots opgezette tentoonstelling in samenwerking

logieën. Een ander initiatief komt vanuit de Hogeschool

Het AAMU wil het Nederlandse en buitenlandse publiek in aanraking brengen met hedendaagse Aboriginal kunst. Het museum opende in 2001 de deuren voor het publiek en is het enige

www.aamu.nl

24

Icoon van de stad: Gerrit Rietveld


25


Wetenschap: Museum of Sciences

van algemene informatiedeling tot een soepele omgang

Niet alleen op het gebied van nieuwe media liggen

met bruiklenen voor tentoonstellingen.

er kansen, maar ook op het gebied van de weten schap. Utrecht heeft immers de beste en grootste

De SUM heeft voorgesteld om in een museumconvenant

universiteit van Nederland met als slagroom op de

drie voorzieningen of gezamenlijke activiteiten voor

taart het Universiteitsmuseum Utrecht. De campus

4 jaar vast te leggen, te weten:

ontwikkelingen in De Uithof zijn in volle gang. Er

• Ondersteuning van de ‘Museumnacht’ en de

wordt een heus kennisbolwerk gecreëerd. Niet alleen

‘Kindermuseumnacht’.

in De Uithof, maar ook in het noordoostelijke deel

van de binnenstad wordt grotere zichtbaarheid ge

• Ondersteuning van de internationalisering van

geven aan kennisinstellingen. Door de uitgevoerde

musea, door een bijdrage te leveren aan de

en geplande investeringen van de Universiteit Utrecht

vertaling van de informatie van minimaal de vaste

is een Universiteitskwartier in ontwikkeling rondom

Kosten per jaar: € 80.000

tentoonstellingen in de Utrechtse musea.

het Janskerkhof. Het Universiteitsmuseum Utrecht,

gelegen in het Museumkwartier, heeft aangegeven

• Ondersteuning van de projectcoördinator

kans te zien om zich te ontwikkelen tot hét Museum of Sciences van Nederland. Wij vinden dit een boei

Kosten per jaar: € 15.000 van de SUM.

Kosten per jaar: € 30.000

ende ontwikkeling die uitstekend past binnenhet

Volksbuurtmuseum Wijk C Het museum presenteert de geschiedenis van het dagelijks leven in de 19e en 20e eeuw in de Utrechtse volksbuurt Wijk C door middel van

profiel ‘Kennis en cultuur’ en willen in samenspraak

De hiermee gemoeide kosten tot en met 2013 bedragen

met het Universiteitsmuseum Utrecht en de Universiteit

€ 500.000. Dit voorstel sluit aan bij de culturele ambities.

Utrecht de mogelijkheden onderzoeken.

De ‘Museumnacht’ en de ‘Kindermuseumnacht’ trekken

Niet alleen op stedelijk niveau liggen er kansen, maar ook

veel bezoekers naar het Museumkwartier en al eerder

landelijk. Het succesvolle initiatief ‘Holland Art Cities’ is


is geconstateerd dat de presentatie van de musea

een belangrijk element van ‘Arts Holland, méér buitenlands

Het leggen van verbindingen en het aangaan van rela

Nederlandstalig is. Meertaligheid bevordert het bezoek

publiek, voor méér kunst en cultuur’. Dit initiatief, in op

ties is Utrechts. Utrecht is één grote broedplaats waar

van buitenlandse toeristen. Tenslotte dient de SUM te

dracht van de rijksoverheid en de G4, heeft tot doel om het

ruimte is voor beweging en vernieuwing. Cross-overs

worden verstevigd ten behoeve van slagvaardig optreden.

bewustzijn van het enorme aanbod van kunst en cultuur

zorgen voor de versteviging van het culturele netwerk

gezamenlijk plan te ontwikkelen wordt aangemoedigd.

te vergroten, de keuze voor het bezoek aan “Holland” te

en klimaat. De Utrechtse musea zijn zich bewust van de

Musea kunnen hun kennisfunctie versterken door

stimuleren en meer publiek naar een grotere verscheidenheid

meerwaarde van samenwerking. Er zijn meer musea in

allianties aan te gaan met niet-museale organisaties in de

te leiden. Hiervoor worden verschillende instrumenten ge

oud-bewoners. Het museum is opgericht in 1993

de stad dan verenigd in de SUM. De overige musea zijn

stad, zoals de Vrede van Utrecht. De Vrede van Utrecht

bruikt waaronder ‘Arts Holland Web’, een internetplatform.

en ontvangt een structurele exploitatiesubsidie.

meestal kleinere instellingen. Een actieve houding van de

heeft als taak om de identiteit van Utrecht te versterken

De uitvoering is in handen van het Nederlands Uitburo.

grote musea om, waar mogelijk, de kleinere instellingen

als “Europese hoofdstad en regio van kennis en cultuur”

Wij vinden het belangrijk dat Utrechtse instellingen bij de

bij activiteiten te betrekken, is wenselijk. Dit kan variëren

middels een aansprekend cultureel programma.

uitvoering van dit initiatief aansluiting vinden.

verhalen en de participatie van bewoners en

www.volksbuurtmuseum.nl

26

Samenwerking ligt voor de hand en de intentie om een


27


Hoe gaan we verder? Er is de afgelopen jaren veel bereikt, maar er kan meer. Voor de musea gelden zoals voor alle kunstsectoren de algemene uitgangspunten zoals verwoord in de nota ‘De ontdekking van Utrecht’. Uiteraard is het perspectief momenteel gekleurd door de economische crisis. De financiële mogelijkheden zijn beperkt, maar dit moet ons er niet van weerhouden om plannen te maken voor de toekomst. We betreuren de financiële tekorten die de ontwikkeling

• We nemen Het Gebouw permanent in gebruik als ten

van de musea in de weg staan, maar zien momenteel geen

toonstellingspaviljoen. De eerste maanden van 2010

mogelijkheid deze tekorten structureel weg te nemen. Wel

is Het Gebouw gebruikt door de Vrede van Utrecht in

nodigen we musea uit om plannen op te stellen waarbij

voorbereiding op het Bidbook voor culturele hoofdstad

aansluiting wordt gezocht met de ambities op fysiek,

van Europa.

inhoudelijk en gezamenlijk vlak. Van elk afzonderlijk,

What will have to be done next?

bijzonder project van musea wordt bezien of dit in


aanmerking komt voor subsidie. De beoordeling van

Vooralsnog geldt voor de structurele ondersteuning

nieuwe initiatieven is gebaseerd op de wijze waarop het

van musea het financiële kader, zoals vastgelegd in de

initiatief bijdraagt aan de grootse ambitie van culturele

Programmabegroting 2010.

hoofdstad van Europa en de profilering van de stad als

• Museale plannen voor de vernieuwing van presentaties

knooppunt van kennis en cultuur. Het streven is om aan te sluiten bij de landelijke gestegen trend in museumbezoek.

A lot has been achieved in recent years, but there is a lot more to be done. We encourage museums to draw up plans that will fit in with the objectives in the areas of physical structure, content and cooperation. Each individual and unique project of a museum will be assessed to determined

worden met interesse gevolgd. • We zien de inzet voor games en nieuwe media speci fiek voor kunst en cultuur als een bijzonder interes

Fysiek ontdekken

sante ontwikkeling. We ondersteunen in samenwerking

• Musea werken plannen tot aanpassing van huisvesting

met de provincie Utrecht en de Taskforce Innovatie

en verbetering van de zichtbaarheid afzonderlijk uit.

Regio Utrecht het initiatief ‘Play’ en onderzoeken de

De plannen worden bezien in het kader van de meer

mogelijkheden voor een permanente locatie voor de

these new initiatives will contribute to the biggest ambition of becoming the European Capital of

jarige investeringsband Culturele Zaken en van andere

Utrecht ‘Playground for Playful Culture and Games’.

Culture, and to the presentation of the city as a centre of knowledge and culture.

daarvoor in aanmerking komende financieringsbron

whether it qualifies for support. An important factor in that assessment will be the way in which

nen. De prioriteit ligt bij de door de gemeente onder

For 2010 and 2011 we have decided to commit € 0.24 million to the implementation of the ideas described in the museum convenant.

steunde musea. • De musea worden aangemoedigd om plannen te

• We willen de mogelijkheden onderzoeken om het Universiteitsmuseum Utrecht te ontwikkelen tot een Museum of Sciences. • Aan de hand van de financiële mogelijkheden zal

ontwikkelen die de gezamenlijke zichtbaarheid en

in de komende periode worden bezien hoe aan het

de aantrekkelijkheid van het Museumkwartier en de

Rietveldproject nader uitwerking kan worden gegeven.

omgeving van het Domplein bevorderen.

28


29


Gezamenlijk ontdekken • Wij hebben besloten om voor 2010 en 2011 een bedrag van 0,24 miljoen euro voor de uitvoering van de ideeën in het SUM-convenant uit te trekken. Dit bedrag wordt gedekt door 0,06 miljoen Economische Zaken (fonds ter stimulering van de economie), 0,03 miljoen Culturele Zaken (vrijgevallen compensatie noodlijdende festivals), 0,02 miljoen algemene bijdrage DMO, 0,03 miljoen Stadspromotie en 0,1 miljoen ten laste van de incidentele buffer voor onvoorziene effecten kredietcrisis. • De musea hebben toegezegd begin 2010 met een gezamenlijk plan te komen waarin aansluiting wordt gezocht bij de plannen van de Vrede van Utrecht en de viering in 2013. • Wij vinden het belangrijk dat Utrechtse instellingen aansluiting vinden bij het programma ‘Arts Holland’.


Geen einde, maar een begin Een blik vooruit toont ons het jubeljaar 2013. De Vrede van Utrecht wordt door, voor en in de stad gevierd. De musea

Museum Catharijneconvent laat met eeuwenoude en hedendaagse kunst het heden en verleden van

zijn belangrijke podia en het nationale en internationale publiek vergaapt zich aan de Utrechtse collecties die op ver nieuwende wijze worden getoond. De informatievoorziening is inmiddels op deze internationale toestroom aangepast.

het christendom in Nederland zien. In 1979 opende het museum de deuren en in 1995 is het museum

2018 is niet meer zo ver weg. In Leidsche Rijn worden de voorbereidingen getroffen voor een bijzonder museum en

verzelfstandigd. Het museum is gevestigd in een prachtig Middeleeuws klooster in het centrum van

het Universiteitsmuseum is getransformeerd tot het Museum of Sciences van Nederland. De wereld trekt naar de stad

Utrecht. Museum Catharijneconvent wordt, naast eigen inkomsten, gefinancierd door de Rijksoverheid.

en besteedt zijn tijd en geld door zich te verwonderen over al het schoons dat Utrecht te bieden heeft. De Utrechtse musea zijn ontdekt.

www.catharijneconvent.nl

30


31


Nederlands Waterleidingmuseum


Het museum besteedt aandacht aan heden, verleden

Het museum verzamelt, bewaart, onderzoekt en

en toekomst van de drinkwatervoorziening in

presenteert het erfgoed van de Molukse gemeen

Nederland. Naast eigen inkomsten wordt het

schap met daarbij oog voor actuele ontwikkelingen

museum gefinancierd door drinkwaterbedrijven.

en gebeurtenissen. Het museum opende in 1990

www.waterleidingmuseum.nl

de deuren voor het publiek. Museum Maluku draait op eigen inkomsten en een eenmalige schenking van de Rijksoverheid aan de Stichting Moluks

Museum van Zuilen

Historisch Museum. www.museum-maluku.nl

In september 2009 is het Museum van Zuilen geopend. Het museum herbergt allerlei zaken die met de voormalige gemeente Zuilen te maken heb

Dirkje Kuik Museum

ben. De rode draad is de collectie Werkspoor, de

Het Spoorwegmuseum

fabriek die zeer bepalend was voor de ontwikkeling

De museumwoning is een particulier initiatief dat

van Zuilen. Het museum ontvangt een exploitatie

is ontstaan na het overlijden van schrijfster en

subsidie van 2009 tot 2013.

beeldend kunstenares Dirkje Kuik op 18 maart 2008.

www.museumvanzuilen.nl

Haar voormalige woning oftewel atelier, gelegen aan de Oude Kamp te Utrecht, is opengesteld voor het publiek. Het Dirkje Kuik Museum is afhankelijk van

Het Spoorwegmuseum heeft een zeer uitgebreide collectie locomotieven, treinstellen, rijtuigen, schaalmodellen, stoommachines, schilderijen en spoorwegmateriaal. Het museum bestaat sinds 1927 en is sinds de verbouwingen in 2005 een cultuurattractie. Naast aanzienlijke eigen inkomsten wordt Het Spoorwegmuseum gefinancierd door de Nederlandse Spoorwegen. www.spoorwegmuseum.nl

Museum voor het Kruideniersbedrijf

subsidies, sponsoren en particuliere schenkingen. De toegang van het museum is gratis. www.dirkjekuik.com

Het museum richt zich op het kruideniersbedrijf. Het museum wordt naast eigen inkomsten gefinancierd door een groot aantal bedrijven uit de retail- en voedselindustrie. www.kruideniersmuseum.nl

32


33


Kasteel De Haar

AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst

Museum van Zuilen

Het Utrechts Archief

Geldmuseum

Museum Dirkje Kuik

Uitgave

Volksbuurtmuseum Wijk C


Gemeente Utrecht, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling

Nederlands Waterleidingmuseum

Sonnenborgh - museum en sterrenwacht

Museum voor het Kruideniersbedrijf

Het Spoorwegmuseum


Universiteitsmuseum Utrecht V re d en b

Centraal Museum

u rg

Oudegracht

De Domtoren

Colofon

Biltstraat

Teksten Culturele Zaken, Utrecht

Janskerkhof

Nac hte ga als tra a

Fotografie t

tha

M

Mariaplaats

(Domtoren), Ramon Mosterd (voorkant), Hans Roggen (AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst), Moon Saris (Museumnacht 2009), Marnix Schmidt (AAMU Museum voor hedendaagse

t

ht rac

Vormgeving Bureau Gurk, Utrecht Studio Haverstraat, Utrecht (plattegrond)

n esi

500 m

grach

rijn th a Ca

gel

UTRECHT

0

g we eu Ni

n

Oude

aa

VLEUTEN

Maurice Boyer (Centraal Museum), Rene den Engelsman (Museumnacht 2009), Willem Mes

Aboriginal kunst) en Dirk Verwoerd (Geldmuseum)

eb

rijn

Utrecht Centraal

al

ie

Ca

ba

an

Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement

Vertaling Crystal Clear Translations, Den Haag

Drukwerk DE MEERN

cultureel erfgoedinstelling museum

De Groot Drukkerij, Goudriaan

Datum Juni 2010

Meer informatie Redactieadres Postbus 1358, 3500 GD Utrecht Contactpersoon Valérie Drost 0

1

2 km

Telefoon 030 – 286 26 90 E-mail [email protected] www.utrecht.nl/kunstencultuur

34


35

2010-0985.1


De ontdekking van de Utrechtse musea

Recommend Documents