Tvbrussel: een beloftevolle toekomst? Een adviserende beleidsstudie op basis van een analyse over de sterktes, pijnpunten, mogelijkheden en bedreigingen van een atypische regionale zender zoals tvbrussel anno 2008.
Eindverhandeling tot master in de Communicatiewetenschappen Student: Jeroen Gobin Promotor: Prof. Dr. K. Vandenbrande Organisatie: Tvbrussel Academiejaar 2007-2008
"Yes, there were times, I'm sure you knew When I bit off more than I could chew But through it all, when there was doubt, I ate it up and spit it out. I faced it all and I stood tall, And dit it my way." Frank Sinatra
Voorwoord Punt. Zo eindigt maanden onderzoek. De simpelheid van het laatste teken in deze studie staat in fel contrast met wat pagina's ervoor werd neergepend. Complexe academische bedenkingen, uren boeiende interviews, wettelijke bepalingen, interpretaties en analyses: niets stond een zo diepgaand mogelijk onderzoek in de weg. Af en toe was het een heel klein beetje oorlog tussen mezelf en mezelf om keuzes te maken en knopen door te hakken, maar elke beslissing gedurende het hele proces is een secure afweging geweest van de pro's en contra's in functie van de verschillende betrokken partijen. Achter elke stap die ik gezet heb, sta ik dan ook volledig, weliswaar uitkijkend met afwachtende en nieuwsgierige blik naar reacties en kanttekeningen. Met deze masterproef zet ik – jawel - een punt achter vier jaren Communicatiewetenschappen. Het vuur om er een succes van te maken, is steeds aanwezig geweest. De kritische geest van de vakgroep heeft me voor een deel gevormd zoals ik nu ben en denk. Ook de vele vrienden en kennissen die ik aan mijn olijk VUB-avontuur heb overgehouden, openden mijn wereld. En toch brand ik nu van verlangen naar iets nieuws. Een volgende stap in het leven, zoals we dat ietwat clichématig kunnen omschrijven. Maar het klopt wel. Laat me los in het communicatiewereldje, want het kriebelt. Even cliché in een voorwoord zijn de lofwoorden voor al wie voor begeleiding en ondersteuning zorgde. Daarom zijn ze echter niet minder gemeend. Een duizendtal bedankjes zijn dan ook op hun plaats voor mijn vriendin Laure en mijn zorgzame mama die me maanden in mijn directe omgeving hebben ondersteund. Ook mijn papa en tante die me - jawel ook hier weer - de puntjes op de i lieten zetten en mijn broer, grootouders en vrienden die voor de nodige dosis entertainment zorgden, krijgen dankwoordjes. Daarnaast wil ik iedereen bedanken die meegewerkt heeft aan dit onderzoek, en dan in eerste instantie Geert De Wael van tvbrussel die me vakkundig in de wondere wereld van regionale televisie inleidde. Tot slot, mogen mijn promotor Prof. Dr. Kristel Vandenbrande,
mijn
copromotor
Prof.
Dr.
Caroline
Pauwels
en
mijn
begeleider
bij
de
Wetenschapswinkel, Stefanie Goovaerts, niet ontbreken voor hun geïnvesteerde tijd, medewerking en kritische bijsturingen gedurende het hele academiejaar.
En laat ik nu afsluiten met het plaatsen van dat heerlijke gevoel van simpelheid: de allerlaatste punt.
Jeroen Gobin
1 Inhoudsopgave 2 Algemene inleiding ____________________________________________________________ 4 3. Theoretische perspectieven _____________________________________________________ 9 3.1 Inleiding _________________________________________________________________ 9 3.2 Kleinschalige media in een (lokale) democratie: voor en/of van de gemeenschap? ______ 10 3.2.1 Kleinschalige media ___________________________________________________ 10 3.2.2.1 Een breed begrip __________________________________________________ 10 3.2.2.1.1 Kleinschaligheid _______________________________________________ 10 3.2.2.1.2 Community tv als kleinschalig burgermedium ________________________ 10 3.2.2.1.3 Regionale en lokale televisie _____________________________________ 12 3.2.2.1.4 Functies en rollen voor lokale televisie _____________________________ 13 3.2.3 Kleine media, democratie en participatie ___________________________________ 15 3.2.3.1 Participatie, publieke sfeer en engagement: wat en waarom? _______________ 15 3.2.3.2 Deliberatieve en participatieve democratie: twee tegengestelden? ___________ 18 3.2.3.2.1 Democratie: een tour d'horizon ___________________________________ 18 3.2.3.2.2 Deliberatieve democratie ________________________________________ 19 3.2.3.2.3 Participatieve democratie ________________________________________ 20 3.2.3.2.4 De twee modellen als tegengestelden? _____________________________ 20 3.3 Web 2.0 als ondersteuning van de informatieve en participatieve rol van lokale media? __ 22 3.3.1 Web 2.0 als breed begrip _______________________________________________ 22 3.3.2 Belang van een "nieuwe technologie" zoals Web 2.0 voor lokale media ___________ 23 3.3.3 Participatie als kenmerk van user generated content__________________________ 26 3.3.3 Het gevaar van technologisch determinisme ________________________________ 28 3.4 Public service en regionale omroepen _________________________________________ 29 3.4.1 Regionale commerciële en openbare omroepmodellen_________________________ 29 3.4.2 Public service als basis voor de regionale tv-omroep in Vlaanderen ______________ 31 3.4.3 Het belang van public service voor de lokale tv-omroep _______________________ 33 3.5 Tvbrussel in het Vlaamse medialandschap: een atypische regionale omroep? __________ 37 3.5.1 Regionale omroepen in Vlaanderen _______________________________________ 37 3.5.2 Tvbrussel als vreemde eend in de bijt? ____________________________________ 39 3.5.2.1 Zendgebied ______________________________________________________ 40 3.5.2.2 Subsidiërende overheden ___________________________________________ 40 3.5.2.3 Interne organisatie ________________________________________________ 41 3.5.2.4 Programma's _____________________________________________________ 42 3.5.3 Tvbrussel en zijn opdracht nader bekeken __________________________________ 43 3.5.3.1 Algemeen________________________________________________________ 43 3.5.3.2 Informatie _______________________________________________________ 45 3.5.3.3 Participatie_______________________________________________________ 45 3.6 Besluit theoretisch kader ___________________________________________________ 47 4 Tvbrussel doorgelicht__________________________________________________________ 50 4.1 Tvbrussel doorgelicht: inleiding ______________________________________________ 50 4.2 Onderzoeksvragen ________________________________________________________ 51 4.3 Methodologisch kader______________________________________________________ 52 1
4.3.1 Dimensie 1: Opdracht tvbrussel __________________________________________ 52 4.3.2 Dimensie 2: User generated content en tvbrussel ____________________________ 56 4.4 Onderzoeksbevindingen ____________________________________________________ 57 4.4.1 Dimensie 1: de opdracht en de invulling van de opdracht van tvbrussel___________ 57 4.4.1.1 Beleidsmatige positionering tvbrussel: de opdracht _______________________ 57 4.4.1.1.1 Algemene opdrachten: vernieuwing voor de deur? ____________________ 58 4.4.1.1.2 Informatie, ontspanning en participatie: ook toekomstige taken? ________ 60 4.4.1.1.3 De relatie met de overheden _____________________________________ 62 4.4.1.1.4 Eerste tussentijdse SWOT-analyse (de opdracht) _____________________ 63 4.4.1.2 Informatieverspreiding en –vergaring __________________________________ 64 4.4.1.2.1 Programmabeleid ______________________________________________ 65 4.4.1.2.2 Samenwerkingen ______________________________________________ 66 4.4.1.2.2.1 Crossmediale samenwerking binnen Nederlandstalige Brusselse media
66
4.4.1.2.2.2 Samenwerkingsverband binnen Brussel, met Télé Bruxelles _________ 69 4.4.1.2.2.3 Samenwerkingsverband in Vlaanderen met de VRT ________________ 70 4.4.1.2.3 Tweede tussentijdse SWOT-analyse (informatieverspreiding en –vergaring) 72 4.4.1.3 Burgerparticipatie in reportages op tvbrussel ____________________________ 73 4.4.1.3.1 Vrij Podium: burgertelevisie op tvbrussel ___________________________ 73 4.4.1.3.2 Derde tussentijdse SWOT-analyse (Burgerparticipatie in tvbrussel) _______ 77 4.1.1.4 Aanvullingen voor een slagvaardige toekomst voor tvbrussel _______________ 78 4.1.1.4.1 De aanvullingen voor een slagvaardige toekomst _____________________ 78 4.4.1.4.2 Vierde tussentijdse SWOT-analyse (slagvaardige toekomst tvbrussel) _____ 80 4.4.2 Dimensie 2: User generated content en tvbrussel ____________________________ 80 4.4.2.1 Op zoek naar een invulling van user generated content voor tvbrussel ________ 81 4.4.2.2 De drijfveer van de gebruiker om online content te leveren_________________ 83 4.4.2.2.1 Het gemeenschapsgevoel als drijfveer______________________________ 83 4.4.2.2.2 Materiële beloningen als lokmiddel ________________________________ 84 4.4.2.3 User generated content als bijkomende bron voor informatievergaring ________ 85 4.4.2.4 Mogelijke gevolgen voor het merk tvbrussel_____________________________ 86 4.4.2.4.1 Nood aan moderatie? ___________________________________________ 86 4.4.2.4.2 Kwaliteit van de bijdrages? ______________________________________ 87 4.4.2.5 Tussentijdse SWOT-analyse _________________________________________ 88 4.5 Synthese en aanbevelingen _________________________________________________ 90 4.5.1 SWOT-analyse en confrontatiematrix ______________________________________ 90 4.5.2 Conclusies ___________________________________________________________ 93 4.5.2.1 Dimensie 1: de opdracht ____________________________________________ 93 4.5.2.2 Dimensie 1: informatieverspreiding en –vergaring ________________________ 94 4.5.2.3 Dimensie 1: burgerparticipatie in tvbrussel _____________________________ 96 4.5.2.4 Dimensie 1: aanvullingen voor slagvaardige toekomst_____________________ 97 4.5.2.5 Dimensie 2: user generated content en tvbrussel ________________________ 98 4.5.3 Beleidsaanbevelingen __________________________________________________ 99 5 Algemeen besluit ____________________________________________________________ 103 6 Bibliografie_________________________________________________________________ 105 2
7 Lijst van figuren en tabellen ___________________________________________________ 112 8 Bijlagen ___________________________________________________________________ 113
Aantal woorden onderzoek: 38961
3
2 Algemene inleiding Lokale media hebben vandaag nog steeds een belangrijke plaats in het dagelijkse leven van mensen. Kleinschalige media nemen vandaag in het Vlaamse medialandschap dan ook een voorname plaats in. De honger naar lokaal nieuws blijft ondanks – of misschien wel dankzij ? – het fenomeen van globalisering groot voor burgers in een samenleving. Over de gemeenschap waarin zij leven willen velen informatie. Kleinschalige media hebben dan ook een belangrijke rol te spelen in het informeren van de lezer, luisteraar of kijker. Maar deze lokale media kunnen naast het informeren een gemeenschap ook laten participeren aan de – lokale – democratie waarvan zij deel uitmaakt. Zoals we in dit onderzoek zullen zien, wordt er in de literatuur over kleinschalige media vaak gewezen op de mogelijkheden van lokale, 'kleine' media om burgers nauwer bij de democratie en lokale samenleving te betrekken. Specifieker is dit nog het geval voor de regionale omroepen in Vlaanderen. In hun opdrachten opgelegd door de Vlaamse overheid worden immers linken gelegd naar de samenleving en de lokale identiteit die de omroepen dienen te bereiken. Binnen het idee van de publieke opdracht, van public service zo u wil, worden vaak kaders geschetst om de democratie en de samenleving te ondersteunen en dit via zowel informatieve als participatieve projecten. Tvbrussel is zo'n Vlaamse regionale omroep met een publieke opdracht. Deze televisieomroep zullen we in dit onderzoek als case bestuderen. Al meer dan veertien jaar is tvbrussel de Nederlandstalige regionale zender van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Na deze periode is de zender niet meer weg te denken uit het Brusselse medialandschap. In een mediawereld die bovendien steeds volop in beweging is, kan een omroep zoals tvbrussel het zich niet veroorloven om stil te blijven staan. De lokale omroep moet zichzelf een duidelijke visie opleggen om ook in de toekomst de aangegane engagementen waar te maken en zelf een nieuwe beloftevolle toekomst op te bouwen. Gelegen in de Europese en Belgische hoofdstad heeft tvbrussel immers tal van troeven in handen voor de (inter)nationale en lokale kijker. Maar wat zijn nu juist de troeven waarover tvbrussel beschikt? En hoe kunnen deze verbeterd worden in functie van de democratische samenleving waarvoor tvbrussel werkt? Het onderzoek Vanuit deze vragen destilleerden we de titel van dit werk 'Tvbrussel: een beloftevolle toekomst? Een
adviserende
beleidsstudie
op
basis
van
een
analyse
over
de
sterktes,
pijnpunten,
mogelijkheden en bedreigingen van een atypische regionale zender zoals tvbrussel anno 2007.' Aan de hand van een case-study van tvbrussel zullen we nagaan in welke mate tvbrussel zichzelf aan de vooravond van de onderhandelingen over nieuwe driejarencontracten met de Vlaamse en Vlaams-Brusselse overheid moet heruitvinden om een slagvaardige rol te kunnen spelen in het medialandschap van de toekomst. Om dit op een afgebakende en heldere wijze te kunnen onderzoeken, focussen we ons op twee dimensies die nauw samenhangen en die bovendien
4
betrekking hebben op de opdracht en de rol van tvbrussel binnen een democratie. We gaan daarbij ook na of tvbrussel als een atypische regionale zender met een zeer specifieke opdracht vanuit de Vlaamse en Vlaams-Brusselse overheid tot zijn recht komt in het Vlaamse medialandschap. In een eerste dimensie staan de opdrachten van tvbrussel centraal. We stellen ons eerst en vooral vragen over de opdracht van tvbrussel. Het kader dat door de overheden wordt opgelegd aan de tv-omroep is immers bepalend voor de richting die tvbrussel dient te volgen om de opdracht in te vullen, of met andere woorden om programma's te maken. Wat is de rol die door de overheid voor tvbrussel op vlak van informatie en participatie is weggelegd? We stellen ons de volgende – vrij algemene – onderzoeksvragen: 1) Voldoen de huidige taken van tvbrussel als regionale zender met een publieke opdracht aan de visie die de betrokken actoren op tvbrussel hebben? Waarom? Æ Hoe zijn informatieve en participatieve elementen met betrekking tot de Vlaamse en/of Brusselse lokale gemeenschap in de opdracht opgenomen? Æ Wat is de rol van de overheid bij de convenant en daarnaast? Ook die invulling van de opdracht komt in de eerste dimensie aan bod. Concreet zullen we de kijken hoe tvbrussel de prioritaire taak, het informeren, invult in het programmabeleid en hoe tvbrussel de informatieverspreiding kan verbeteren door samenwerkingen met andere media aan te gaan. Daarnaast willen we ook maatschappelijke participatie van de Brusselse burger binnen de programma's van tvbrussel bestuderen om te kijken of ook deelname van burgers aan programma's op tvbrussel kan en vooral, of dit een meerwaarde kan betekenen voor de toekomst. De volgende onderzoeksvragen komen hierbij aan bod: 2) Hoe vult tvbrussel de informatieve component van de opdracht in? Waarom op die manier? Æ Welke visie gaat er schuil achter het programmabeleid? Is deze bevorderlijk voor het uitvoeren van de opdracht? Æ In welke zin kunnen samenwerkingen met andere mediapartners een meerwaarde betekenen voor de informatievergaring en –verspreiding van tvbrussel? 3) Op welke manier kan het programma-aanbod van een regionale tv-omroep met een publieke opdracht als tvbrussel ook participatie van de burger omvatten? Brengt het huidige tvbrussel dat programma-aanbod? Waarom wel of niet? Als laatste onderzoeksvraag binnen deze eerste dimensie over de huidige opdracht van tvbrussel zullen we op zoek gaan naar sleuteldossiers voor de toekomst voor tvbrussel die niet binnen de antwoorden op de vorige onderzoeksvragen passen. 4) Hoe kan tvbrussel een slagvaardige toekomst tegemoet gaan volgens de betrokken actoren? Wat zijn volgens hen sleuteldossiers voor tvbrussel om haar informatieve en participatieve opdracht uit te (blijven) oefenen?
5
In een tweede dimensie gaan we specifiek op zoek naar een uitdaging waarvoor tvbrussel op technologisch en inhoudelijk vlak staat. Zo zullen we de mogelijkheden van (online) user generated content voor tvbrussel bespreken. Zoals we verder in dit onderzoek zullen zien, wordt aan het implementeren van bepaalde concepten van user generated content een grote participatieve kracht toegeschreven. Daarnaast biedt het, volgens een aantal auteurs, voor traditionele media een extra mogelijkheid om nieuws te kunnen detecteren. Deze visies over user generated content wierpen bij ons de vraag op of het uitbouwen van een dergelijk online platform bij tvbrussel ook de opdracht van de Brusselse tv-omroep kan ondersteunen. En zo ja, op welke manier? We gaan op zoek naar antwoorden op deze vragen: 1) Wat is user generated content? Kan dit implementeren in het aanbod van tvbrussel een meerwaarde bieden voor het vervullen van de opdracht? Waarom wel, waarom niet? Op welke wijze kan dit ingevuld worden bij tvbrussel? De relevantie Enerzijds is tvbrussel een vertegenwoordiger van de Nederlandstaligen in de hoofdstad. Binnen de Belgische, Vlaamse en Waalse politieke context heeft deze omroep dan ook een belangrijke (symbolische) rol toebedeeld gekregen. Tvbrussel is onmogelijk los te koppelen van de maatschappij waarin zij functioneert. Meer zelfs, zij is er een product van. Anderzijds kunnen we het maatschappelijk belang van tvbrussel ook op een algemener niveau situeren. Zoals aangehaald krijgen lokale zenders in de literatuur vaak een belangrijke functie(s) toegewezen. Ze zorgen er immers voor dat ook het lokale nieuws aan bod komt en zo de gemeenschap kan versterkt worden. Niet onbelangrijk is ook mee te geven dat het gebruik van nieuwe technologieën de lokale gemeenschappen verder kunnen ondersteunen. Ook op tvbrussel zijn deze theorieën van toepassing. Onze analyse en de uiteindelijke beleidsadviezen die we zullen uitwerken, kunnen deze gemeenschapsbevorderende omroep ondersteunen en adviseren om ook in de toekomst haar lokale functie verder volwaardig te kunnen vervullen. Het is uiteraard ook van maatschappelijk belang om een specifieke case zoals tvbrussel te onderwerpen aan een kritische analyse om ook in de toekomst de kijkers van tvbrussel, de bewoners van de stad Brussel of externen een sterke en slagvaardige, lokale, Nederlandstalige omroep in Brussel te blijven aanbieden. In dit onderzoek gaan we op zoek naar de invulling van de opdracht van tvbrussel en dat op verscheidene welafgebakende domeinen. Met andere woorden: hoe krijgt het product "tvbrussel" de invulling die in grote lijnen in de opdracht werd vastgelegd en hoe gaat het om met de uitdagingen in het steeds veranderende medialandschap? Juist daarom willen we een diagnose stellen over de situatie waarin tvbrussel zich op dit moment bevindt en willen we opties suggereren om tvbrussel ook in de toekomst slagvaardig te maken. Het onderzoek levert dan rechtstreeks aan tvbrussel een overzichtelijke lijst van pijnpunten en sterktes, maar wil tevens naar de externe betrokkenen zoals de overheid duidelijke signalen geven over wat tvbrussel nodig heeft om de samenleving een meerwaarde te kunnen bieden. Ook op dit vlak zijn de suggesties achteraf voor verschillende maatschappelijke actoren relevant.
6
Op wetenschappelijk vlak is er duidelijke overeenstemming over het belang van lokale media. De invulling van die lokale media kan echter op verschillende manieren gebeuren. Sommige auteurs hanteren een meer participatieve visie op lokale media. De omroepen zijn er volgens hen om de lokale gemeenschap actief te laten meewerken aan hun gemeenschap. Andere auteurs leggen de klemtoon dan weer op het informatieve aspect. Informatie over wat om de hoek gebeurt, is een noodzaak in de lokale samenleving menen zij. We zullen aanvoeren dat een combinatie van zowel informatie door als participatie in lokale tv-programma's de samenleving op politiek, sociaal en cultureel vlak kan ondersteunen. Dit onderzoek met als case tvbrussel kan het debat over de functies van lokale media en specifieker over de rol van tvbrussel na 2007 en 2008 verrijken. Vermits er zeer weinig wetenschappelijk werk over tvbrussel zelf gemaakt is en ook de zender zelf over bijzonder weinig bruikbaar (wetenschappelijk) voorbeeldmateriaal beschikt, lijkt het ons opportuun om tvbrussel door te lichten en enkele adviezen te verstrekken. Een thesis uit 1994 gaf een eerste aanzet, gevolgd door één uit 2000, maar nooit lag de hele focus op de opdracht van de omroep. Deze masterproef wil dus een aantal vragen voor bijkomend onderzoek op vlak van lokale media naar voren brengen en binnen de case van tvbrussel ook de wetenschappelijke discussie aanzwengelen. De structuur van het onderzoek Op basis van een literatuurstudie gaan we eerst op zoek naar visies en perspectieven op mogelijke taken van een regionale tv-omroep zoals tvbrussel. Wat zijn nu die functies die vaak aan lokale media in democratieën worden toegeschreven? We zullen beargumenteren dat informeren van de lokale burger de lokale democratie ten goede komt, maar dat ook participatie van die burger de betrokkenheid bij zijn lokaal medium én bij de samenleving kan vergroten. Daarna staan we ook stil bij de visies over de informatieve en participatieve mogelijkheden van user generated content en de manier waarop dit in zijn technische én sociale component als een nieuwe technologie kan bestempeld worden. Vervolgens zullen we op basis van documenten het tvbrussel van vandaag situeren en contextualiseren. Het in kaart brengen van de invulling van de opdrachten met de Vlaamse en Brusselse overheid pakken we aan in ons empirisch deel. Zoals eerder vermeld deelden we om enige afbakening te kunnen maken onze empirische studie op in twee dimensies. Het doel van de eerste dimensie is om de opdracht en de invulling ervan te problematiseren en in vraag te stellen. We gaan na op welke manier de huidige opdrachten en het huidige programmabeleid van tvbrussel de Brusselse (en Vlaamse) lokale gemeenschap ondersteunen op informatief en participatief vlak. Na het behandelen van de opdrachten an sich zullen we het programmabeleid in kaart trachten te brengen. Op basis van interviews met beleidsmakers bij tvbrussel zullen we nagaan waarom programma's uitgezonden worden en andere niet. Verder zullen we peilen naar lacunes in het huidige programmabeleid op vlak van informatie en participatie. De diagnose die daar via een SWOT-analyse zal gesteld worden, moet het ons mogelijk maken om een aantal vereisten voor een beloftevolle toekomst te kunnen oplijsten. Als tweede dimensie behandelen we een (technologische) uitdaging waarvoor tvbrussel op participatief en informatief vlak staat. Hierin zullen we de haalbaarheid van user generated content 7
in kaart brengen. Steeds meer media maken gebruik van inhouden die door actieve kijkers en lezers worden aangebracht. Onze focus zal hierbij liggen op de mogelijkheden en bedreigingen van een dergelijke participatie van de lokale burger. Binnen deze twee dimensies zullen we telkens met experten praten over de hete en minder hete hangijzers binnen het participatief en informatief project waarin tvbrussel zich zou kunnen (blijven?) manifesteren. Per dimensie zal een evaluatie volgen van sterktes, zwaktes en opportuniteiten en bedreigingen. Het gebruik van een dergelijke SWOT-analyse moet ons in staat kunnen stellen om op een overzichtelijke wijze lacunes en gevaren binnen de besproken dimensies en topics te identificeren. Nadien volgt een synthese met beleidsaanbevelingen waarin we op basis van het empirische onderzoek de geïdentificeerde zwaktes, sterktes, bedreigingen en opportuniteiten zullen trachten om te zetten in strategische aandachtspunten voor de toekomst. Natuurlijk vindt dit onderzoek niet opnieuw het warm water uit. Het levert een kleine bijdrage aan het grote onderzoek over de rol van lokale televisie zoals tvbrussel. Het is belangrijk ook deze masterproef ook binnen een theoretische visie op lokale media te situeren. Van begin tot het einde lopen participatieve en informatieve mogelijkheden van kleinschalige media als rode draad doorheen dit onderzoek. Omwille van pragmatische redenen moeten er keuzes gemaakt worden. Dat zijn keuzes die allesbehalve absoluut zijn, maar die hun oorsprong vinden in het perspectief waarbinnen dit onderzoek is opgevat. Elke keuze zal beargumenteerd worden doorheen dit werk. Toch blikken we als allerlaatste aspect nog even kort terug op het hele onderzoek. Om deze masterproef in een helder en duidelijk perspectief te plaatsen, is een kritische zelfreflectie over dit onderzoek immers onmisbaar.
8
3. Theoretische perspectieven 3.1 Inleiding Binnen onze theoretische omkadering die we voor het empirische onderzoek zullen uitwerken, werken we volgens een vierdelige structuur. In een eerste deel behandelen we de theoretische reflecties omtrent kleinschalige media en hun plaats en rol in een democratische samenleving. We werpen een eerste aftastende blik op de invulling die begrippen als lokale, regionale en gemeenschapsmedia in de literatuur krijgen. Daarna zoeken we naar de functies van deze media in onze democratische samenleving. Natuurlijk stelt dit op zich weer een fundamentele vraag in dit onderzoek: wat verstaan we onder die democratische samenleving en hoe kunnen media en specifieker binnen het afgebakende perspectief een actieve rol in een gemeenschap opnemen? In het tweede deel verdiepen we ons in het belang van Web 2.0 voor lokale media. We gaan na wat Web 2.0 nu juist inhoudt. Hoe kunnen user generated content en het internet in het algemeen de participatieve en informerende taken van een regionale omroep in Vlaanderen ondersteunen? Bovendien moeten we ons afvragen waarom user generated content een meerwaarde kan betekenen voor een regionale omroep zoals tvbrussel. We tasten de mogelijkheden af en gaan ook even dieper in op de participatie die binnen user generated content een centraal belang wordt toegedicht. Als derde thema binnen deze theoretische omkadering willen we de concepten van public service en publieke omroep tegenover dat van de commerciële omroep plaatsen. Deze concepten zijn vooral op nationale omroepen van toepassing, maar in dit stuk willen we de mogelijkheid nagaan om dit ook op regionaal niveau toe te passen. Wat zouden dan de hoofdtaken van een regionale omroep zijn? Op welke vlakken zou een lokale omroep met een public service-taak zich moeten onderscheiden van zijn commerciële tegenhanger? Vervolgens stappen we over naar de case die we in ons empirisch onderzoek zullen bestuderen, tvbrussel. Om deze in de theoretische perspectieven te plaatsen, contextualiseren we de Brusselse tv-omroep. We zullen het kader schetsen waarin de televisiezender moet functioneren en zullen zijn opdracht in functie van de eerder aangehaalde concepten proberen te duiden. Dit deel moet ons in staat stellen om vlot de stap te zetten naar ons empirisch onderzoek. Tot slot wacht ook nog een conclusie van de theoretische perspectieven. Hierin gaan we op zoek naar een visie op kleinschalige media die we kunnen hanteren om tvbrussel in zijn huidige en/of toekomstige context te kunnen situeren. Zoals gezegd, zullen we nu eerst de concepten van kleinschalige media in een democratische samenleving proberen te duiden.
9
3.2 Kleinschalige media in een (lokale) democratie: voor en/of van de gemeenschap? 3.2.1 Kleinschalige media In dit theoretisch luik proberen we eerst het begrip kleinschalige media te vatten. We trachten een helder beeld te krijgen van de factoren die een lokaal, regionaal of community medium bepalen. Vervolgens verdiepen we ons in de functies die aan lokale media doorheen de jaren zijn toegeschreven. Wat behoort tot de mogelijke taken van een regionaal (tv-)medium? Een korte kijk op wat hierover in wetenschappelijke literatuur is verschenen, moet ons in staat stellen om de volgende stap te zetten, namelijk de link tussen kleinschalige media, participatie en democratie duiden. Deze brede begrippen omvatten tal van visies en omschrijvingen. We zullen trachten op een bondige, maar duidelijke wijze perspectieven over participatie en democratie in de media toe te lichten. We starten dit hoofdstuk echter met een zoektocht in het spreekwoordelijke bos om bomen als kleinschalige, lokale en regionale media te kunnen onderscheiden en begrijpen. Om van bij aanvang een helder zicht te krijgen hoe kleinschalige media in de literatuur worden ingevuld, moeten we een aantal begrippen en visies verduidelijken. Er zijn immers tal van concepten in gebruik die nauw aan elkaar leunen, maar die niet hetzelfde betekenen. 3.2.2.1 Een breed begrip Media op zich zijn, zeker in een multimediale wereld als vandaag, ruim te bekijken en te analyseren. Het is onze bedoeling om het in dit onderzoek over kleinschalige televisie te hebben. Natuurlijk is de televisie van vandaag niet meer het traditionele medium van weleer en staat het door de convergentie van verscheidene technologieën niet meer los van andere media zoals het internet, de gsm en de radio. Toch zullen we kleinschalige televisie als vertrekpunt nemen gezien we in onze case-study tvbrussel zullen bestuderen.
3.2.2.1.1 Kleinschaligheid Onze uitgangspositie van "kleinschalige televisie" werpt een volgende vraag op: wat is kleinschaligheid? Uiteraard verwijst dit naar de kleine schaal waarop televisie-omroepen werken en aanwezig zijn. Het houdt dus een geografische component in. Het is echter niet alleen de kleine schaal die maakt dat tv-omroepen als kleinschalig bestempeld kunnen worden. Deze omroepen beschikken ook over kenmerken als herkenbaarheid, eigenheid en betrokkenheid.1 Het is ook tegen deze achtergrond dat we de term community tv kunnen plaatsen.
3.2.2.1.2 Community tv als kleinschalig burgermedium Community tv – of gemeenschapstelevisie – zouden we zoals Jankowski beargumenteert, kunnen omschrijven als televisie van de lokale gemeenschap die zich duidelijk onderscheidt van professionele omroepen. De participerende gemeenschap wordt betrokken in alle aspecten van het
1 DE BRUIN (M.), VAN DOORMAAL (T.), JANKOWSKI (N.). Kleine media: lokale omroep en video. Haarlem, Macula, s.d., p. 17.
10
programmabeleid, meestal begeleid door professionele medewerkers van de tv-omroep.2 Het publiek moet dus actief participeren in het beleid van de zender. Lewis en Booth stellen zelfs dat gemeenschapstelevisie een kritiek is op wat de mainstreammedia brengen.3 Vaak wordt in de literatuur over gemeenschapstelevisie verwezen naar community tv als tegenhanger van mainstreammedia, zoals bij Lewis en Booth. Community tv wordt vaak afgezet tegen commerciële omroepmodellen en publieke omroepmodellen (voor principes van deze modellen zie 3.4). Waar commerciële kleine omroepen de kijkers nodig hebben om adverteerders te lokken, zien publieke zenders hun publiek als een groep die geïnformeerd moeten worden.
4
Bij
community tv wordt zoals gezegd de kijker als een actieve participant beschouwd. Carpentier betwijfelt echter de stelling dat community tv zich duidelijk afzet tegen bovenstaande modellen. Hij vergelijkt community tv met een zogenaamde rhizome.5 Gebaseerd op de theorie van Deleuze en Guattari is een rhizome een niet-lineair, nomadisch en anarchistisch geheel dat steeds verandert.6 We zouden kunnen stellen dat community tv de grenzen van zijn zogenaamde tegenhangers, commerciële en publieke tv overschrijdt en van beide systemen elementen overneemt. Welke aspecten overgenomen worden, is niet meteen duidelijk. Een kenmerk van een rhizome is immers de complexiteit van de linken tussen de twee of drie modellen.7 'Community tv' wordt vaak ook als een overkoepelende term gebruikt voor een aantal types van gemeenschapstelevisie. Allerlei types van initiatieven die als doel hebben een grotere toegang tot een televisie-omroep te creëren, worden onder deze gemeenschappelijke noemer 'community tv' geplaatst. Jan Drijvers wijst er echter op dat deze diverse projecten allemaal op een andere manier de toegang en de participatie trachten na te streven. Net als Carpentier meent hij dat het model van community tv niet zozeer als een eengemaakt type moet bestudeerd worden, maar dat er aparte types van community tv bestaan. Deze types kunnen we ten opzichte van het model van de commerciële omroepen en van de publieke zenders situeren. Zo zal het type community tv dat burgers individueel oproept tot participatie (individuele toegang) eerder aanleunen bij het model van de private omroepen. Het type community tv dat zich richt tot specifieke groepen met een gemeenschappelijk kenmerk (gemeenschapstoegang) zullen we eerder bij het "openbare"-model kunnen situeren. Een derde type (groepstoegang) beperkt zich tot de geografisch afgebakende groepen vinden we dan weer tussen de twee bovengenoemde modellen.8 Jankowski geeft naast toegang nog twee andere criteria om de types van community tv te kunnen herkennen. Participatie en het zogenaamde "community media use".9 Het is immers belangrijk, zo meent hij, om in de
2
JANKOWSKI (N.), PREHN (O.). Community Media in the Information Age. New Jersey, Hampton Press, 2002, p. 6. 3 LEWIS (P.), BOOTH (J.) The invisible medium: public, commercial en community radio. Basingstoke, Macmillan, 1989, pp. 8-9. 4 IBIDEM. 5 CARPENTIER (N.), LIE (R.), SERVAES (J.). Community Media: Muting the democratic media discourse?. In: Journal of Media and Cultural Studies, 2003, vol. 17, nr. 1, p. 61. 6 MEDRADO (A.). Community media: important but imperfect. A case study of a community television station in a Brazilian favela. In: CARPENTIER (N.), NORDENSTRENG (K.), HARTMANN (M.) (eds). Media Technologies and Democracy in an Enlarged Europe. Tartu, Tartu University Press, 2007, p. 125. 7 IBIDEM. 8 DRIJVERS (J.). Mediadoorlichting in Vlaanderen. Deelrapport: regionale televisie. Leuven, s.e., 1992, p. 86. 9 JANKOWSKI (N.). Community television in Amsterdam: acces to participation in and use of the 'lokale omroep Bylemeer'. Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1988, pp. 169-170.
11
definities en visies over community tv de graad van controle van de betrokken gemeenschap binnen het beleid van de omroep te problematiseren en te bestuderen.10 Het is dus in deze context dat toegang, participatie en "community media use" moeten gezien worden. Binnen deze drie concepten die centraal staan binnen de begripsbepaling van community tv, belicht Jankowski verschillende soorten toegang, participatie en "community media use".11 Het zou ons echter te ver leiden om deze hier te expliciteren, maar niettemin is het belangrijk om dit toch even aan te halen. Als laatste aspect bekijken we ook even de financiële positionering van community tv. Volgens Lewis en Booth zijn gemeenschapsmedia er niet op uit om winst te maken. Bovendien wordt getracht om financiële afhankelijkheid te vermijden.12 De gemeenschapstelevisie moet echter gefinancierd worden, er zijn nu eenmaal middelen nodig om de werking te voorzien. Daarom zullen community-omroepen steeds op zoek gaan naar inkomsten, zowel bij de overheid als bij de commerciële bedrijven.
Community tv danst dan ook op een slappe koord tussen enerzijds het
bewaren van de eigen afhankelijkheid en anderzijds het voortzetten van de activiteiten.13 3.2.2.1.3 Regionale en lokale televisie Een andere veelgebruikte term binnen het spectrum van kleinschalige televisie is regionale of lokale televisie. Net als bij community tv roept lokale televisie aspecten zoals herkenbaarheid en dichtbijheid op. Vaak worden regionale en lokale televisie afgebakend op het grondgebied waar de omroepen in kwestie mogen of kunnen uitzenden. Regionaal en lokaal verwijzen dan naar kleine ruimtes of territoria. Zo bekijkt Kleinsteuber regionaal als die ruimtes die samen een natiestaat vormen en lokaal als die ruimtes die deel uitmaken van een regio, al dan niet met een centrale rol in de regio zoals een stad.14 Dit houdt met andere woorden in dat een regionaal geografische eenheid een lokaal gebied omvat. Maar enkel die geografische afbakening is moeilijk houdbaar en vooral hanteerbaar in onderzoek, zeker op Europees en dus internationaal niveau. Zoals De Bens en Petersen aanvoeren, is wat in België als regionaal gedefinieerd wordt, lokaal in Frankrijk. Daarom zou het hanteren van een meer structurele benadering de concepten duidelijker kunnen kaderen.15 Lokale televisie zendt immers uit over zowel een sociaal als een geografisch territorium. Het is een gebied waar specifiek nieuws wordt gegenereerd over de streek die de kijker goed kent. Nationale én internationale verhalen kunnen aan bod komen als ze een specifieke interpretatie kunnen krijgen door elementen uit de streek.16 Lokale televisie verschilt dus van de traditionele nationale televisiestations door haar specifieke regionale programma's, het beperktere uitzendschema, het
10
IDEM, p. 8. IDEM, pp. 169-171. 12 LEWIS (P.), BOOTH (J.). Op. Cit., 1989, p. 9. 13 DRIJVERS (J.). Kleinschalige media tussen pleinvrees en claustrofobie. In: SERVAES (J.), HEINSMAN (L.). Hoe nieuw zijn de nieuwe media? Een mediabeleid met een perspectief. Acco, Leuven, 1988, p. 138. 14 KLEINSTEUBER (H.). The Global Village Stays Local. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Dynamics of Media Politics. Broadcast and Electronic Media in Western Europe. Londen, Sage, 1992, p. 144. 15 DE BENS (E.), PETERSEN (V.). Models of Local Media Development. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Dynamics of Media Politics. Broadcast and Electronic Media in Western Europe. Londen, Sage, 1992, p. 171. 16 RUSHTON (D.). Citizen television: a local dimension to Public Service Broadcasting. Londen, John Libbey, 1993, p. 194. 11
12
kleinere uitzendgebied én door de rol om de kijker te laten participeren.17 Het verschil zit dus in de kleinere afstand tussen de zender en de kijker. Op dat lagere niveau kan lokale televisie ook haar dynamiek uitdragen. Om concreter te zijn: lokale problemen aankaarten bij de lokale politiek en lokale inhoud op maat van de kijkers brengen.18 Ook Kleinsteuber onderscheidt een aantal relevante dimensies om lokale televisie invulling te geven. Ten eerste, heeft een lokale tv-omroep in wettelijke termen slechts de toelating om een bepaalde gemeenschap te bedienen met programma's. Ten tweede, is lokale televisie op financiële basis vooral van lokale sponsors afhankelijk. Ten derde, houdt het lokale programmering in. En als laatste kan lokale televisie in termen van toegang beschreven worden. Op lokaal niveau kan er met lokale personen gecommuniceerd worden al dan niet op professionele basis.19 Een kenmerk dat we hier weggelaten hebben, is het technologische aspect. In een convergerend technologisch medialandschap roept de lokale afbakening door bepaalde technologieën die gebruikt kunnen worden nieuwe vragen op waarop we verder in dit onderzoek nog zullen ingaan. Niettemin leek deze dimensie ons omwille van zijn veranderend karakter geen volwaardige invulling meer te kunnen geven aan het begrip lokale televisie. Net als bij community tv moeten we ook even blijven stilstaan bij de relatie die lokale televisie onderhoudt met de nationale televisiespelers. Lafrance drukt dit bijzonder goed uit. Lokale televisie maakt volledig deel uit van het medialandschap en zal zich niet per definitie afzetten tegen de sector. Soms zal het botsen, soms niet.20 Lokale televisie zal vooral complementair zijn aan nationale zenders om op lokaal niveau anders of dieper te kunnen ingaan waar de rol van de grotere spelers door hun grootschaligheid ophoudt.21 Vermits de grens tussen regionaal en lokale televisie in wettelijke termen vaak binnen een natiestaat zelf wordt afgebakend, maar in Vlaanderen regionale televisie op geografisch gebied ook kan worden gelijkgesteld aan lokale televisie zullen we de twee begrippen door elkaar gebruiken.
3.2.2.1.4 Functies en rollen voor lokale televisie Binnen de wetenschappelijke literatuur worden een aantal functies van lokale televisie beschreven. Wanneer er over lokale televisie gesproken wordt, komen vaak een aantal mogelijkheden naar boven die door de rol van de lokale tv-omroep ondersteund zouden kunnen worden. Zeker bij aanvang van de experimenten met lokale televisie midden jaren zeventig en de oprichting van regionale tv-zenders eind jaren tachtig en begin jaren negentig werden functies aan de lokale tv-
17 DE BENS (E.), PETERSEN (V.). Models of Local Media Development. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Op. Cit., 1992, p. 171. 18 LAFRANCE (J.). Les télévisions locales en Europe. In: INSTITUT NATIONAL DE L'AUDIOVISUEL. Communications - Télévisions mutations. Parijs, Documentation française, 1990, p. 237. 19 KLEINSTEUBER (H.). The Global Village Stays Local. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Dynamics of Media Politics. Broadcast and Electronic Media in Western Europe. Londen, Sage, 1992, p. 144. 20 LAFRANCE (J.). Les télévisions locales en Europe. In: INSTITUT NATIONAL DE L'AUDIOVISUEL. Op. Cit., 1990, p. 228. 21 DE CONINCK-DE BOECK (S.). TV-Brussel en Télé Bruxelles doorgelicht. Een profiel van de twee zenders en een inhoudsanalyse van de nieuwsuitzendingen van beide Brusselse stations. Brussel, onuitgegeven lic. verhand., 1994, p. 8.
13
omroepen toegeschreven die het medialandschap en de lokale samenleving zouden kunnen verrijken.22 Het mag dus duidelijk zijn dat lokale televisie in functie van de maatschappij en de lokale gemeenschap staat. Een democratisering van de media ligt meestal aan de basis van de doelstellingen en de functies die aan lokale televisie worden toegeschreven.23 Binnen die visie kunnen
we
aantal
mogelijkheden,
functies
of
voor
sommige
auteurs
zelfs
opdrachten
onderscheiden. In eerste instantie moet een lokale tv-omroep de lokale gemeenschap informeren. Het dagelijks brengen van lokaal nieuws moet de lokale burger op de hoogte brengen van het reilen en zeilen in zijn gemeenschap. Deze 'informeringsfunctie' draait allereerst over een feitelijke verslaggeving en bijhorende commentaar die de lokale tv-omroepen zouden moeten geven. Dat nieuws kan zowel van politieke als van sociaal-culturele aard zijn. Ook het verschaffen van informatie over diensten in en van de gemeenschap, behoort tot deze informatierol voor lokale tv. Een tweede functie die hier nauw bij aansluit, is de 'articuleringsfunctie'. Lokale televisie moet zo een bijdrage leveren aan de meningsvorming van de lokale burger. Het heeft immers de mogelijkheden om de diversiteit aan (politieke) visies en meningen binnen de lokale gemeenschap te tonen. Regionale televisie dient allerlei onderwerpen bespreekbaar te maken en dat binnen een pluralistische visie. Kortom, stemmen die veel of weinig gehoord worden, kunnen ook via de 'kleine' televisie op het scherm gebracht worden. Als derde functie kunnen we de 'kritiekfunctie' onderscheiden. Hierbij wordt verondersteld dat regionale zenders kritisch de commerciële en politiekdemocratische omgeving analyseren en becommentariëren. Het principe hierachter is het idee van de media als watchdog. Door het opvolgen van en informeren over lokale politieke thema's, kan ook de controle over het goed functioneren van de politieke instanties voor een deel uitgeoefend worden.24 Daarnaast zou de mobiliserende functie aan de basis liggen van het ontstaan van lokale televisie. Door een platform te bieden waarop discussie en pluralisme mogelijk zijn, kunnen ook acties binnen de lokale gemeenschap op touw gezet worden. Met andere woorden, lokale televisie kan sociale initiatieven ondersteunen en in extreme gevallen zelfs mee op de barricades staan.25 Deze mobiliserende rol is echter naar de achtergrond verdreven. De informatieve functie won steeds meer terrein. Het dagdagelijkse nieuws op het scherm brengen, is de basis van regionale tv geworden.26 Dit belet echter niet dat lokale tv deze rol in specifieke situaties opnieuw kan opnemen. Regionale televisie kan nog steeds als spreekbuis functioneren voor initiatiefnemers van acties in de lokale gemeenschap.27
22 DRIJVERS (J.). Kleinschalige media tussen pleinvrees en claustrofobie. In: SERVAES (J.), HEINSMAN (L.). Op. Cit., 1988, pp. 133-134. 23 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale televisiezenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Regionale media in Vlaanderen: een doorlichting. Gent, Academia Press, 1998, p. 43. 24 DE GOEDE (P.), HOLLANDER (E.), VAN DER LINDEN (C.). Lokale media en lokaal bestuur: achtergronden, moeilijkheden en mogelijkheden. Nijmegen, Bohn Stafleu Van Leghum, 1996, p. 14. 25 DE CONINCK-DE BOECK (S.). Op. Cit., 1994, p. 10. 26 DRIJVERS (J.). Kleinschalige media tussen pleinvrees en claustrofobie. In: SERVAES (J.), HEINSMAN (L.). Op. Cit., 1988, pp. 133-134. 27 LEONARD (J.). De regionale televisieomroep als agogisch medium. Een onderzoek naar de invloed van televisie-informatie op de deelname aan het sociaal-cultureel aanbod. Brussel, onuitgegeven lic. verhand., 1997, pp. 18-19.
14
Naast deze politieke functies die vooral in het kader van een bredere democratisering van de media kunnen geschetst worden, krijgen lokale media vaak ook een sociaal-culturele rol toegemeten. Dit sluit uiteraard nauw aan bij het verstrekken van informatie over de gemeenschap in al zijn aspecten, maar daarnaast is er nog een belangrijke prioritaire taak weggelegd. Het bevorderen van een gemeenschappelijke identiteit staat als sociale functie voorop. Informeren moet dus gebeuren om
integratie
in
en
identificatie
met
de
lokale
gemeenschap
te
bevorderen.28
Het
informatieverstrekkend karakter van lokale tv moet dus zowel sociaal als politiek gezien worden. Zowel de focus op politiek vlak als de focus op sociaal vlak zullen we nu van nabij bekijken. We zullen nu de democratische en participatieve theorieën en perspectieven met betrekking tot media en lokale tv belichten. 3.2.3 Kleine media, democratie en participatie Uit de omschrijvingen en visies op lokale televisie en eerder ook community tv, blijkt duidelijk dat vele auteurs participatie in lokale media – terecht – een belangrijke rol toebedelen. Burgers van de lokale gemeenschap kunnen ondermeer via hun lokale tv-omroep participeren aan de samenleving waarin ze elke dag leven. Maar het concept participatie dekt vele betekenisladingen en de vraag dringt zich dan ook op wat we nu juist onder participatie bij hedendaagse regionale televisie moeten verstaan. Bovendien gaan vele auteurs er simpelweg vanuit dat participatie in de media belangrijk is. De reden waarom mediaparticipatie een dergelijk gewicht wordt meegegeven, blijkt echter vaak niet uitgelegd te worden.29 Om van die vanzelfsprekendheid – alsof participatie hét absolute doel moet zijn van lokale televisie – af te stappen, zullen we het academische werk over participatie duidelijk koppelen aan die waarom-vraag. Net dat antwoord zal de link vormen met de democratische samenleving waarin media en hun kijkers functioneren. Zoals zal blijken hebben media en zeker lokale televisie democratisch potentieel in zich. Deze relatie zullen we dan ook van nabij bekijken.
3.2.3.1 Participatie, publieke sfeer en engagement: wat en waarom? Participatie kan uiteraard op verschillende domeinen voorkomen.30 In een algemene poging tot definitie onderscheidt Pateman twee soorten van participatie: partiële en volledige participatie. Partiële participatie is volgens haar een proces waarin twee partijen elkaar beïnvloeden, maar waarbij de uiteindelijke beslissingsmacht bij één partij blijft. Volledige participatie daarentegen kan gezien worden als een proces waarbij iedereen van een organisatie gelijke macht heeft om aan het beleid deel te nemen en de uiteindelijke beslissingen mee te bepalen.31 Om niet in eindeloze overzichten en discussies over de term te belanden die niets met participatie in de lokale media te maken hebben, zullen we ons in eerste instantie beperken tot wat we mediaparticipatie noemen. Kort gesteld, houdt dit de manier in waarop individuen en groepen in de lokale tv-omroep kunnen deelnemen. Mediaparticipatie in deze context kan zich op verscheidene niveaus voordoen, van
28 29 30 31
DE GOEDE (P.), HOLLANDER (E.), VAN DER LINDEN (C.). Op. Cit., 1996, pp. 12-13. DE BRUIN (M.), VAN DOORMAAL (T.), JANKOWSKI (N.). Op. Cit., s.d., p. 33. PATEMAN (C.). Participation and democratic theory. Cambridge, Cambridge University Press, 1974, p. 1. IDEM, pp. 70-71.
15
productie van de programma's tot in het management van de lokale omroep.32 Zo zijn er wat Jankowski noemt, de 'productie-georiënteerde participatie' (waarbij er gewerkt wordt aan tvproducties), de 'programma-georiënteerde participatie' (waarbij er aan planning en programmering meegewerkt wordt) en de 'beleids-georiënteerde participatie' (waarbij bestuursfuncties kunnen opgenomen worden).33 Om deze participatie te kunnen waarmaken, is echter ook toegang tot het medium en alle bijhorende niveaus vereist. Dit kan alleen maar wanneer de beleidsmakers en de omroep zelf centraal in de gemeenschap zijn gestationeerd.34 Dit betekent met andere woorden dat de omroep door de gemeenschap zelf wordt beheerd. Dit lijkt ons echter teveel richting community tv te leiden. De regionale tv-stations in Vlaanderen worden immers op een professionele wijze beheerd. Niettemin is bovenstaand onderscheid interessant om mee te nemen in het verdere onderzoek. Het lijkt ons echter nodig om ook een andere vorm van mediaparticipatie te bekijken. Media zelf kunnen immers ook participatie van de burger aan sociale, culturele en politieke activiteiten in de eigen regio stimuleren. Op die manier wordt de binding met de lokale gemeenschap versterkt.35 Wanneer
mensen
elkaar
ontmoeten,
zich
engageren
voor
bepaalde
activiteiten
in
hun
gemeenschap of debatteren met elkaar dan verheffen ze zich tot het burger zijn, meent Barber. Op dat moment participeren ze immers aan het beleid in hun gemeenschap.36 Deze opvatting houdt een specifieke invulling van het zogenaamde burgerschap in zich. Zo zegt Barber dat in een sterke democratie, politiek niet voor de burgers werkt, maar door de burgers verzorgd wordt.37 Leden van de gemeenschap die het burgerschap op zich nemen, participeren bijgevolg. Media kunnen tot dat burgerschap bijdragen door bepaalde programma's uit te zenden waardoor kijkers zich actief zullen engageren tot discussiëren of het nemen van initiatieven. Barnett spreekt in dat opzicht over mediaburgerschap. Volgens Barnett wordt mediaburgerschap gedefinieerd door het recht op informatie, het recht op eerlijke en verscheiden representatie en het recht op het ontvangen van opinies.38 Anders gesteld, door het uitgebreid informeren moet de burger in staat zijn om op rationele wijze te participeren aan de politieke samenleving. Informatie kan dus ook participatie teweegbrengen. Meer zelfs, voor aanhangers van de rationele publieke sfeer van Habermas is dit de enige centrale voorwaarde om te kunnen deelnemen aan de democratische samenleving. Geïntroduceerd door Jurgen Habermas duidt de notie publieke sfeer op de zogenaamde publieke ruimte in onze maatschappij waarin op rationele basis gedebatteerd en gediscussieerd kan worden.39 De toegang tot deze sfeer is vrij en gegarandeerd voor iedere burger. Het is bovendien
32
IDEM, pp. 35-36. JANKOWSKI (N.). Op. Cit., 1988, pp. 169-171. 34 KLEINSTEUBER (H.). The Global Village Stays Local. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Op. Cit., 1992, p. 148. 35 DE GOEDE (P.), HOLLANDER (E.), VAN DER LINDEN (C.). Op. Cit., 1996, p. 13. 36 BARBER (B.). Strong democracy: participatory politics for a new age. Berkeley, University of California Press, 1984, pp. 154-155. 37 IDEM, p. 133. 38 BARNETT (C.). Neither poison nor cure. In: COULDRY (N.), MCCARTHY (A.) (eds). Mediaspace. Place, scale and culture in a media age. Londen, Routledge, 2004, p. 68. 39 MCQUAIL (D.). Mass Communication Theory. Londen, Sage, 2000, p. 157. 33
16
de plaats voor de vorming van de publieke opinie.40 Volgens Habermas lag de ruimte van de publieke sfeer tussen de staat, aan de top, enerzijds en de maatschappij, aan de basis, anderzijds. Tussen de staat en de maatschappij is er een voortdurend debat waarbij de publieke opinie gevormd en hervormd wordt.41 De publieke sfeer is gescheiden van de staat, want het is een ruimte waar kritiek op die staat mogelijk moet zijn.42 Habermas ziet overigens de publieke sfeer als ahistorisch en universeel.43 Belangrijk voor ons onderzoek binnen het uitgebreide concept van publieke sfeer is de manier waarop deze aan de media wordt gekoppeld. Voor Habermas, en Curran die de redenering van de Duitse filosoof verder verduidelijkt, kan het proces van rationele argumentatie ook plaatsvinden binnen de media.44 Televisie kan dus ook deel uitmaken van de publieke sfeer omdat informatie gebracht op televisie in grote mate vertrouwd wordt en het tv-toestel zelf in nagenoeg de hele maatschappij verspreid is, menen sommige auteurs. De deregulatie van de mediawereld heeft volgens deze auteurs positieve gevolgen op de functie van tv binnen de publieke sfeer. Zo zou de diversiteit van het aanbod aan informatie en meningen omhoog gaan.45 Bovendien, zo meent Gripsrud, blijft televisie het medium bij uitstek waarbij groepen met verscheidene overtuigingen en meningen geconfronteerd worden met andere argumenten en kennis.46 Hoynes zegt ondermeer dat een tv-programma lokale, nationale en internationale discussies in de huiskamer kan brengen.47 Het concept van de publieke sfeer zelf zullen we hier niet verder uitwerken. Het concept heeft immers talrijke kritieken en aanvullingen gehad. Ondermeer Fraser werkt een oppositionele publieke sfeer uit waarbij groepen die niet in de bourgeois publieke sfeer van Habermas opgenomen worden eigen sferen genereren.48 Het draait voor ons onderzoek immers niet zozeer over de concrete invulling van een publieke sfeer of sferen, maar wel over de participatie die binnen de visie van Habermas en anderen op een rationele wijze bekeken wordt. Wie informatie krijgt, kan volgens hen op een rationele manier daarmee omgaan en deelnemen aan de samenleving. Informatie aanbieden is volgens ons echter niet voldoende om participatie in de samenleving te verzekeren. Zoals bijvoorbeeld Dahlgren beargumenteert, moet participatie steeds vergezeld zijn van engagement. Zonder engagement geen participatie, meent hij. De burger die zich engageert, moet gelinkt zijn met andere maatschappelijke instanties en burgers. De afwezigheid van engagement en participatie zal onverschilligheid tot gevolg hebben waaronder ook de democratie 40 HABERMAS (J.). The public sphere: An encyclopeadia article. In: DURHAM (M.G.), KELLNER (D.) (eds). Media and Cultural Studies Keyworks. Oxford, Blackwell, 2001, p. 102. 41 IDEM, pp. 102-103. 42 FRASER (N.). Rethinking the public sphere: a contribution to the critique of actually existing democracy. In: DURING (S.) (ed.). The cultural studies reader. Londen, Routledge, 1993, p. 519. 43 BONDEBJERG (I.). Television in Scandinavia: history, politics and aesthetics. Luton, University Press, 1996, p. 45. 44 CURRAN (J.). Rethinking the media as a public sphere. In: DAHLGREN (P.), SPARKS (C.) (eds). Communication and Citizenship. Londen, Routledge, 1991, p. 83. 45 ABERCROMBIE (N.). Television and Society. Cambridge, Polity Press, 1996, pp. 207-209. 46 GRIPSRUD (J.). Television and common knowledge. Londen, Routledge, 1999, p. 38. 47 HOYNES (W.). Public Television For Sale. Media, the Market and the Public Sphere. Boulder, Westview, 1994, p. 26. 48 FRASER (N.). Rethinking the public sphere: a contribution to the critique of actually existing democracy. In: DURING (S.) (ed.). Op. Cit, 1993, pp. 524-25.
17
zal
lijden.49
Met
andere
woorden,
informatie
en
participatie
kunnen
complementair
én
supplementair zijn. Het ene volgt niet bij definitie uit het andere en omgekeerd. Bovendien kunnen beide de lokale burger aanzetten tot het zich toe-eigenen van de lokale democratische samenleving. De manieren waarop participatie kan ingevuld worden, hebben we reeds bekeken. Ook de wijze waarop de participatie tot stand kan komen, duidden we aan de hand van begrippen zoals mediaburgerschap, publieke sfeer en engagement. De vraag "Waarom is nu een dergelijke participatie van de geïnformeerde burger in de democratische samenleving zo belangrijk?" behandelden we nog niet. Het antwoord op die vraag hangt samen met de visie op de democratie in de brede zin van het woord.
3.2.3.2 Deliberatieve en participatieve democratie: twee tegengestelden? De visies over democratie bepalen mee de visie over participatie door en informatie van lokale media in de samenleving. Even toch nuanceren: het is niet zo dat de definitie van participatie volledig door de politiek-ideologische achtergrond bepaald wordt. Wel maakt de betekenis van participatie deel uit van de visie op democratie en politiek.50 Voor we een blik werpen op twee modellen van democratie, lijkt een zoektocht naar de invulling van het begrip democratie an sich noodzakelijk. 3.2.3.2.1 Democratie: een tour d'horizon Het democratie-begrip etymologisch verklaren heeft in dit onderzoek geen meerwaarde. Daarom analyseren we meteen het begrip zoals dit de afgelopen jaren een betekenis heeft gekregen. Eigenlijk moeten we het over betekenissen hebben, want het begrip is conflictueus van aard en een consensus over een brede definitie is ver te zoeken. Toch stelt Held dat democratie in zijn gecontesteerdheid nog steeds de beste manier is om een land te regeren.51 Robert Dahl onderscheidt drie minimumvereisten om van een democratie, of polyarchie zoals hij dat noemt, te spreken. Eén: de macht moet van de burgers zelf uitgaan. Twee: die macht uitoefenen moet volgens op voorhand vastgelegde regels. Drie: de individuele rechten van de burgers moeten gerespecteerd worden.52 Dahl meent dat democratie opportuniteiten inhoudt voor ten eerste effectieve participatie van alle leden van de overkoepelende associatie, het parlement. Ten tweede, moet er gelijkheid zijn in het stemmen. Ten derde, moet ieder lid van het parlement een zogenaamde enlightened understanding kunnen inwinnen. Iedereen moet zich dus binnen redelijke termijn op gelijkwaardige en effectieve manier kunnen inwerken in politiek. Ten vierde moeten alle leden van een organisatie, in het politieke leven dan het parlement, controle hebben over de agenda. Ten vijfde, moeten alle, of bij voorkeur zoveel mogelijk, volwassenen beschikken over
49 DAHLGREN (P.). Civic participation and practices: beyond 'deliberative democracy'. In: CARPENTIER (N.), NORDENSTRENG (K.), HARTMANN (M.) (eds). Op. Cit., 2007, p. 24. 50 CARPENTIER (N.). Burgermedia in de 21ste eeuw. In: CARPENTIER (N.), CAMMAERTS (B.). Burgermedia: Opmars, ervaringen, bedenkingen. Brussel, Indymedia.be, 2008, p. 14. Available at http://burgermedia.be/files/mediareader_nicocarpentier.pdf. Datum van raadpleging: 5 maart 2008. 51 HELD (D.). Models of Democracy. Stanford, Stanford University Press, 2006, p. ix. 52 DESCHOUWER (K.), HOOGHE (M.). Politiek. Een inleiding in de politieke wetenschappen. Meppel, Boom, 2005, p. 84.
18
burgerrechten die in de vorige criteria ingebed liggen.53 Maar wanneer ben je burger? Wie mag/moet deelnemen aan het beleid? Wie niet? Deze vragen blijven aanleiding geven tot een eindeloze vloed aan nieuwe invullingen en perspectieven op democratie. Niet alleen het verwoorden van een aantal brede kenmerken kan een idee geven van wat democratie omvat, ook een meer procesmatige kijk op het concept kan het begrip betekenis geven. Wilfried Goossens meent dat het democratisch gehalte van een politieke organisatievorm afhankelijk is van de mate waarin de burger als beslissingnemer in het beleid wordt beschouwd én van de mate waarin de diverse maatschappelijke stemmen op gelijke voet in discussies aan bod komen. Hoe je het besluitvormingsproces ook definieert, meent Goossens, zolang je een garantie biedt voor discussies tussen gelijken, heb je te maken met een democratische procedure.54 Keman beschrijft democratie als een regeringsvorm waarbij een zo groot mogelijk deel van de bevolking betrokken
is
bij
de
beleidsvorming.
Als
doel
heeft
de
democratie
het
oplossen
van
maatschappelijke problemen voor de bevolking. Echter, de manier waarop burgers bij het beleid (welk beleid?) betrokken moeten worden, wordt niet gepreciseerd.55 Deze
zeer
korte
introductie
over
democratie
hebben
we
dus
vooral
vanuit
een
politiekwetenschappelijke invalshoek bekeken. Het is niet de bedoeling om een discussie te voeren over het al dan niet breder interpreteren van politiek. Dit korte zoektochtje naar de invulling van democratie is echter de aanzet naar twee vormen van democratie die we nu zullen bekijken en die belangrijk zijn als we het begrip participatie bestuderen. Zoals gezegd, hangt de visie op participatie nauw samen met de betekenis die auteurs aan democratie geven.
3.2.3.2.2 Deliberatieve democratie Aanhangers van de deliberatieve democratie prijzen het rationele geïnformeerde debat en dragen de onafhankelijke zoektocht naar de waarheid hoog in het vaandel.56 De politieke legitimiteit binnen deliberatieve democratie is niet zomaar terug te brengen op het meerderheidsprincipe en de stemrecht van de burger. Wel draait het om het geven van verdedigbare argumenten en uitleg voor het nemen van publieke beslissingen.57 Deliberatie heeft vele voordelen. Held onderscheidt er drie. Ten eerste kan deliberatie door het delen van informatie en kennis het begrip van individuen voor complexe problemen vergroten. Ten tweede kan publieke deliberatie de (ideologische) achtergrond van bepaalde meningen en ideeën duidelijk maken. Het belang hiervan is dat hierdoor de openheid van het vormingsproces van opinie groter kan worden. Als derde voordeel ziet Held dat de taal van de interesse vervangen wordt door de taal van de rede. Hiermee bedoelt hij dat er niet enkel informatie en visies worden uitgewisseld om een collectief besluit te kunnen nemen, maar ook om de info en de visies zelf aan de rede te onderwerpen en argumenten op hun
53
DAHL (R.). On Democracy. Londen, Yale University Press, 1998, pp. 37-38. GOOSSENS (W.), HEYSSE (T.). Democratie als filosofisch vraagstuk: lezingen over macht, vertegenwoordiging en politiek. Kapellen, Pelckmans, 2003, p. 25. 55 FRISSEN (V.), VAN LIESHOUT (M.), VAN STADEN (M.). De schaduwdemocratie: ICT en maatschappelijke participatie. Den Haag, Internet en openbaar bestuur, 2001, p. 32. 56 HELD (D.). Op. Cit., 2006, p. 232. 57 SAWARD (M.). Democracy. Cambridge, Polity, 2003, p. 121. 54
19
redelijkheid te testen. Op die manier kan de kwaliteit van de democratische samenleving en democratische procedures verder ondersteund worden.58 Binnen de deliberatieve democratie moet de deliberatie vrij zijn (dus niet afhankelijk van de overheid of andere instellingen).59 Zoals we reeds vermeldden, sluit hierbij de publieke sfeer van Habermas aan. Belangrijk voor deliberatie is dan ook dat burgers voorbereid zijn wanneer zij in het publiek spreken. De argumenten moeten tot stand komen op een rationele wijze en mogen niet beïnvloed zijn door andere partijen. Instituten binnen de democratie moeten volgens dit model ervoor zorgen dat de deliberatie vrij verloopt van alle druk en dat de burgers hier op gelijke voet aan het debat kunnen deelnemen.60
3.2.3.2.3 Participatieve democratie Een ander model van democratie dat we hier zullen bespreken, is dat van de participatieve democratie. Vaak wordt met dit concept naar diverse vormen van democratie verwezen, maar we behandelen het model van ondermeer Carole Pateman en Crawford Brough Macpherson. Voor Macpherson is de benadering van een participatieve democratie de sleutel om de toekomst van de democratische samenleving te verzekeren. Voor hem is het duidelijk dat directe democratie of participatie van de bevolking op elk beleidsniveau uit praktische overwegingen moeilijk verloopt. Dat
wil
volgens
Macpherson
echter
niet
zeggen
dat
het
overheidssysteem
niet
anders
georganiseerd kan worden. Zo moeten politieke partijen minder hiërarchisch zijn opgebouwd en zelf een democratische gemeenschap op zich vormen.61 Pateman gaat echter een stap verder en bouwt het model van participatieve democratie duidelijk uit. Zij definieert participatieve democratie als een democratische samenleving die politieke doeltreffendheid, collectieve problemen en de vorming van burgerschap om aan het regeerproces te kunnen deelnemen, hoog in het vaandel draagt. Belangrijk hierbij is dat burgers direct kunnen participeren aan de regulering van belangrijke instellingen – zeker op lokaal vlak62 – in de samenleving en dat experimenten met allerlei politieke vormen mogelijk blijven. Een voorwaarde die hier ondermeer voor moet zorgen, is een open informatiesysteem zodat beslissingen op basis van voldoende informatie genomen kunnen worden.63
3.2.3.2.4 De twee modellen als tegengestelden? Hoewel vaak als uitersten voorgesteld, zullen we toch een poging doen deze modellen naast elkaar te plaatsen en de complementaire elementen eruit halen. Een model is immers een poging tot het classificeren van verscheidene elementen. Beide modellen stellen immers voldoende informatie als voorwaarde
om
participatie
mogelijk
te
maken.
De
manier
waarop
participatie
wordt
geïnterpreteerd is echter verschillend. Toch lijkt het ons belangrijk om informatie enerzijds te
58 59 60 61 62 63
HELD (D.). Op. Cit., 2006, pp. 237-238. IDEM, p. 238. IBIDEM. IDEM, pp. 211-212. PATEMAN (C.). Op. Cit., 1974, p. 100. HELD (D.). Op. Cit., 2006, pp.. 213-215.
20
bekijken als bron voor deliberatie zodat het publieke debat, noem het 'mondelinge participatie', kan bevorderd worden. Anderzijds moet ook participatie op een actieve manier aan media en aan de democratische samenleving een plaats krijgen in ons onderzoek. Het is dus niet zo dat we radicaal voor één democratisch model kiezen als achtergrond waartegen we dit onderzoek plaatsen. Uiteraard kunnen deze democratische modellen veel dieper uitgewerkt worden. Dit is echter niet nodig binnen dit onderzoek. Het was enkel de bedoeling om de visies op democratie even kort te schetsen als context waarin begrippen als informatie en participatie vaak gebruikt worden.
21
3.3 Web 2.0 als ondersteuning van de informatieve en participatieve rol van lokale media? 3.3.1 Web 2.0 als breed begrip Traditionele media waartoe we een lokale omroep als tvbrussel rekenen, hebben de afgelopen jaren online uitbreiding gezocht. Ze deden dat om verschillende redenen. Tv-omroepen wilden ondermeer de trend van geïndividualiseerde tv-diensten ondersteunen, hun zender online promoten of hun publiek aan hun website binden. Zoals Nicholas Jankowksi en Martine Van Selm argumenteren zijn er tal van meerwaardes aan een online omgeving verbonden: -
het kunnen linken van andere website met informatie;
-
mogelijkheden tot feedback met journalisten;
-
mogelijkheden tot het raadplegen van archieven;
-
het dieper uitwerken van nieuwsitems door meer beschikbare ruimte;
-
het integreren van multimedia;
-
discussie groepen voor online media users.64
Maar het internet maakte gedurende de afgelopen jaren een opvallende evolutie door. Van het zogenaamde Web 1.0 evolueerde het naar Web 2.0. Tim O'Reilly gaat op zoek naar een invulling van het Web 2.0-begrip en lijst de overgang van Web 1.0 naar Web 2.0 als volgt op:
Figuur 1: Overgang Web 1.0 naar Web 2.0 Om niet in uitgebreide discussies te belanden over alle termen die in bovenstaande figuur staan opgesomd, kiezen we binnen de context van dit onderzoek één opvallend verschil eruit. Het publishen op het eerste web is volgens O'Reilly overgegaan in participeren.65 Binnen het Web 2.0, merkt O'Reilly op, zijn vele sites gericht op het aanmoedigen van participatie. Net dat is één van de sleutelelementen van het Web 2.0. Gebruikers voegen waarde toe en dat kunnen ze net doordat de
64 JANKOWSKI (N.), VAN SELM (M.). Traditional news media online: an examinator of added values. In: Communications, 2000, vol. 25, nr. 1, pp. 85-88. 65 O'REILLY (T.). What is web 2.0. http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web20.html, zie bijlage p. 142. Datum van raadpleging: 13 mei 2008.
22
architectuur van vele sites in een Web 2.0-omgeving daar op gericht is.66 Ook Karel Vranken ziet daar de basisactiviteit van Web 2.0 in. Het publiek creëert zelf inhouden. De redenen daarvan zijn volgens Vranken zeer divers. De mogelijkheden aangeboden door nieuwe technologieën zoals mobile devices, digitale camera's en de wil van de users om content te delen, liggen aan de basis van het succes van Web 2.0.67 Dirk De Grooff ziet zowel een technologische als een sociale oorzaak. De technologische bevindt zich op vlak van de breedbandverbindingen en de programmeertalen zoals XML en Javascript die participatie van gebruikers toelaten. De sociale reden ligt bij de gebruiker zelf: dDie ziet het web als een verlengstuk van de fysische realiteit door de mogelijkheid om virtueel contacten te onderhouden. Hierbij willen die gebruikers niet alleen consumeren wat hen wordt voorgeschoteld, maar ook zelf creëren en dus participeren.68 User generated content maakt dus deel uit van het hippe begrip van Web 2.0, maar is er dus niet per definitie aan gelijk te schakelen. Belangrijker is echter dat gebruikers zelf content creëren. Toch gebeurt dat niet zo massaal als sommige optimistische auteurs durven denken. User generated content heeft weldegelijk zijn grenzen. Om deze grenzen aan te tonen wordt er vaak naar de zogenaamde consumptiepiramide verwezen. Daaruit blijkt dat slechts één procent van de gebruikers zelf basiscontent creëert. Negen procent participeert door content actief te gebruiken terwijl de basis van de piramide nog de overige negentig procent bevat die passief gebruik maken van de gegenereerde content.69 Tussen die negentig procent zitten echter ook occasionele participanten die een inspanning kunnen leveren als hen een motivatie wordt aangeboden.70
3.3.2 Belang van een "nieuwe technologie" zoals Web 2.0 voor lokale media Voor we de mogelijkheden die aan nieuwe technologieën zoals Web 2.0 in de literatuur worden toegeschreven, zullen bestuderen, dienen we voor alle duidelijkheid nog even kort uit te leggen wat we nu met het begrip "nieuwe technologie" bedoelen. We kijken niet alleen naar de technologische component, maar nemen ook de sociale context mee in onze beschrijving. We zouden de nieuwe technologieën ook kunnen omschrijven als nieuwe media zoals Lievrouw en Livingstone dat doen. Zij hebben het over informatie- en communicatietechnologieën en hun geassocieerde sociale contexten. Deze bevatten drie elementen in: als eerste houdt dit de apparaten
in
die
onze
communicatie
mogelijk
maken,
als
tweede
behelst
dit
ook
de
communicatieactiviteiten die we door deze apparaten kunnen ontplooien en als laatste element maken de sociale arrangementen of organisaties die rond de apparaten of communicatiepraktijken gevormd worden, deel uit van de nieuwe media. Al deze elementen beïnvloeden elkaar. Volgens Lievrouw en Livingstone creëren nieuwe technologieën de sociale, economische en culturele
66
IBIDEM. VRANCKEN (K.). From media 1.0 to media 2.0: the impact of user generated content. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4 68 DE GROOFF (D.). Web 2.0. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4 69 VRANCKEN (K.). From media 1.0 to media 2.0: the impact of user generated content. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4 70 PAULUSSEN (S.). UGC in the professional newsroom. Presentation at FLEET-congres New(s) generation, 30 januari 2008. 67
23
context net zoals ze geschapen worden door deze contexten. In dit kader spreken de twee auteurs over een recombinante schepping. Met andere woorden, nieuwe media zijn producten van een continue
hybridisatie
van
bestaande
technologieën
en
innovaties
in
netwerken.
Nieuwe
technologieën worden beïnvloed door een bestaande technologische context en hebben soms onbedoelde gevolgen, maar evenzeer bedoelde.71 Silverstone heeft het over een nieuw medium met verscheidene betekenissen, met een zogenaamde dubbele articulatie. Een nieuwe technologie kan dus bekeken worden als zowel een artefact op zich als een medium dat betekenis overbrengt.72 Technologische vernieuwingen zijn vaak een antwoord zijn op lacunes en gebreken in de huidige technologie.73 Ze proberen wensen van de samenleving te vervullen die de huidige technologie onmogelijk kan invullen. Daarom moet er rekening worden gehouden met de sociale en politieke context waarin een technologie wordt ontwikkeld en geïntroduceerd.74 Ook bij Web 2.0 was dat het geval. Waar media eerst nog in een vrij traditionele manier met hun publiek communiceerden, groeide echter het probleem van information-overload. Op het internet kwamen immers steeds meer infobronnen voor de consument. Om daar op in te spelen, is er met Web 2.0 een trend naar participatie en personalisering gekomen, meent De Grooff.75 Het belang van Web 2.0, meer bepaald user generated content, kunnen we dus op dat vlak situeren. Algemeen ziet Rene Jansen op verscheidene vlakken een toegevoegde waarde van nieuwe technologieën: -
op vlak van locatie: informatie is niet meer beperkt tot kleine afstanden, door nieuwe technologieën kan afstand overbrugd worden;
-
op vlak van tijd: communiceren is niet afhankelijk van tijd, fysieke aanwezigheid is niet nodig;
-
op vlak van betrokkenheid: door de aantrekkelijkheid van nieuwe media en de verlenging van sociale contacten kan de betrokkenheid van mensen met de samenleving vergroot worden;
-
op vlak van complexiteit: door de verwerking van informatie kan de complexiteit ervan teruggedrongen worden;
-
op vlak van omvang: het is mogelijk om bijzonder veel informatie op te slaan en te raadplegen;
-
op vlak van individualisatie: de informatie kan beter op de eindgebruiker worden afgestemd;
71 LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). The Handbook of New Media, Social Shaping and Consequences of ICT's. Londen, Sage, 2002, pp. 7-8. 72 SILVERSTONE (R.). Consuming technologies: media and information in domestic spaces. Londen, Routledge, 1999, p. 21. 73 EDGE (D.). The social shaping of technology. In: EINON (G.), HEAP (N.), MACKAY (H.), MASON (R.), THOMAS (R.) (eds). Information technology and society. London, Sage, 1995, p. 18. 74 BROOKS (H.). Unrecognized social consequences of telecommunications technologies. In: LUNDSTEDT (S.B.). Telecommunications, values and the public interest. New Jersey, Ablex, 1990, p. 18. 75 DE GROOFF (D.). Web 2.0. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4
24
-
op vlak van tijdsduur: op zeer korte tijd is het mogelijk om meer informatie op te vragen en te zoeken.76
Ook Frissen, Van Lieshout, Van Staden en Ponsioen erkennen bovenstaande factoren als meerwaarde, en specifieker dan nog toegespitst op het internet.77 Belangrijk is alleszins dat op het internet publieke discussie mogelijk is. Het internet kan als een nieuwe publieke sfeer werken zoals ondermeer Habermas en anderen deze hebben trachten te definiëren. Ook voor community media is het van belang een plaats van debat en discussie te kunnen creëren. De mogelijkheden van het internet op dit vlak sluiten hier dus bij aan.78 Frissen en anderen zien in het internet een middel om geïndividualiseerd engagement zoals dat vaak in onze laatmoderne samenleving voorkomt, vorm te geven. Ze beschouwen dan ook het internet als een 'enabling technology' met een potentieel om burgers en minderheden hun stem te laten uiten.79 Om naar het internet als technologie te kijken, kunnen we twee benaderingen hanteren. In de eerste, de instrumentele benadering wordt internet als een instrument gezien om vooraf bepaalde doelstellingen te bereiken of om de organisatie die het internet gebruikt te ondersteunen. In een organische visie wordt het internet bekeken als een platform waarop allerlei activiteiten en burgers bijeengebracht worden met gevolgen voor de eigen organisatie.80 De vraag die zich nu opdringt, is wat dat democratische potentieel van internet nu inhoudt? Bentivegna meent dat het internet bijzonder veel potentieel bezit doordat het tal van voordelen van traditionele media combineert. Enkele mogelijkheden die vaak aan het internet worden toegekend, zijn de volgende. Ten eerste, interactiviteit. Internetgebruikers zijn interactief bezig vanaf het moment dat ze zichzelf een individuele weg banen door verschillende internetsites en vervolgens ook deelnemen aan discussieforums of andere items waarin hij of zij geïnteresseerd is. De burger neemt in het communicatieproces de rol op van zowel ontvanger als zender. Bovendien biedt het internet op deze manier zowel informatie als participatie aan en plaatst het de burger dan ook in staat om controle te hebben over het publieke leven en zelfs over regeringsbeslissingen, zo meent Bentivegna. Door online druk uit te oefenen kunnen beslissingen immers beïnvloed worden. Interactiviteit ondersteunt de democratie in die zin dat burgers zowel actief kunnen participeren aan organisaties als gewoon druk kunnen uitoefenen door het vergaren van informatie die online te vinden is. Ten tweede, is er op het internet een co-aanwezigheid van verticale en horizontale communicatie. Verticale communicatie zoals Bentivegna dit definieert, kunnen we bekijken als de zender een communicatiestroom creëert met de ontvanger, zoals dat in traditionele media vaak het geval is. Omgekeerd kan echter ook. De burger kan nu ook als zender functioneren. Horizontale communicatie verwijst naar de gelijke relatie waarbinnen burgers kunnen communiceren. Dat kan op bijvoorbeeld interactieve forums. Ten derde, spreekt Bentivegna over disintermediation. Met deze term doelt zij op de veranderende relatie tussen politiek en burger. De burger heeft immers door de komst van het internet minder nood aan een intermediair zoals een journalist die 76
JANSEN (R.). De effectiviteit van nieuwe media: vage beloften of reële potenties? In: I&I, 1997, vol. 15, nr. 2, pp. 106-108. 77 FRISSEN (V.), VAN LIESHOUT (M.), VAN STADEN (M.). Op. Cit., 2001, p. 74. 78 JANKOWSKI (N.). Creating Community with Media: History, Theories and Scientific Investigations. In: LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). Op. Cit., 2002, p. 43. 79 FRISSEN (V.), VAN LIESHOUT (M.), VAN STADEN (M.). Op. Cit., 2001, p. 74. 80 IBIDEM.
25
documenten moet uitspitten en een verhaal aan de burger moet vertellen. De burger kan nu immers ook zelf op zoek naar allerlei informatie en vergelijken met beschikbare documenten. Als vierde democratische verbetering ten opzichte van traditionele media is er de kost. Wie een site maken of informatie wil verspreiden, moet bijzonder weinig neertellen ten opzichte van wat vroeger de kost bij traditionele media was. Ten vijfde is er uiteraard, de snelheid van het medium. Internet kan sneller dan ooit burgers bereiken met enorme hoeveelheden aan informatie. Als zesde en laatste democratische element, identificeert Bentivegna het wegvallen van grenzen. Hiermee bedoelt ze dat zowel een wijde verspreiding van argumenten mogelijk is als het laten circuleren van talrijke meningen en ervaringen die vroeger amper een plaats vonden in traditionele media.81 Het wegvallen van de grenzen lijkt ons een bijzonder interessante eigenschap voor lokale tvomroepen die meestal een geografische afbakening krijgen. Via nieuwe technologieën zoals het internet is het dus ook mogelijk om burgers die niet in de gemeenschap wonen, maar wel betrokken zijn op één of andere manier te blijven informeren. Ook Loader gaat in op de mogelijkheid dat groepen die vroeger moeilijker in media terecht konden met hun mening nu wel een plek vinden op internet. Hij meent zelfs dat ze dankzij de anonimiteit op het internet sneller zullen participeren aan online gebeurtenissen.82 Zoals Lievrouw, Livingstone, Frissen en anderen beweren, beschikken internet en nieuwe media over tal van mogelijkheden die de traditionele media amper bezaten. Toch wijzen ook zij er op dat ondanks het groot potentieel er soms weinig sprake is van democratische ontplooiing. Jankowski en Van Selm stellen bijvoorbeeld dat de actuele graad van betrokkenheid in de democratische samenleving door dergelijke mogelijkheden bij nieuwe technologieën aan de magere kant is.83 McChesney wijst dan er weer op dat het internet ook gedomineerd wordt door bedrijven die vooral winst willen maken. Hij spreekt dan ook over het internet als een "partiële publieke sfeer". Het lijkt immers alleen maar of deze sfeer open is voor iedereen.84 Frissen en anderen concluderen in hun onderzoek naar virtuele participatie van maatschappelijke organisaties in Nederland dat sociale participatie en de opkomst van het internet inderdaad elkaar versterkt hebben, maar dat maatschappelijke participatie op het internet op twee benen hinkt. Enerzijds versterkt internet de mogelijkheden om mensen te mobiliseren en een stem te geven, maar anderzijds versterkt het ook de fragmentatie van verschillende initiatieven.85 3.3.3 Participatie als kenmerk van user generated content De algemene kenmerken van internet als nieuwe technologie tonen het belang voor een lokale omroep die de democratische samenleving wil ondersteunen al aan. Toch dienen we gedetailleerder te kijken naar het belang dat user generated content als concept op zich kan betekenen voor tvbrussel. Het voornaamste verschil met het 'oude' internet is, zoals we reeds bestudeerden, dat
81 BENTIVEGNA (S.). Politics and New Media. In: LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). Op. Cit., 2002, pp. 5456. 82 LOADER (B.). Cyberspace divide: equality, agency and policy in the information society. Londen, Routledge, 1998, pp. 9-10. 83 JANKOWSKI (N.). Creating Community with Media: History, Theories and Scientific Investigations. In: LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). Op. Cit., 2002, p. 43. 84 BENTIVEGNA (S.). Politics and New Media. In: LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). Op. Cit., 2002, pp. 5354. 85 FRISSEN (V.), VAN LIESHOUT (M.), VAN STADEN (M.). Op. Cit., 2001, pp. 90-91.
26
users actief inhouden kunnen creëren en herbruiken. Participatie staat dus centraal. Net op vlak van participatie door de burger kan ook lokale televisie met een publieke opdracht zorgen (ut infra). Enli onderscheidt voor omroepen met een publieke opdracht drie soorten manieren waarop participatie in een public service model kan worden ingeschakeld. Zij ziet participatie als legitimiteit voor publieke omroepen, als een uitbreiding van hun huidige (informatieve) platform en als een bron van inkomsten.86 Volgens Mark Deuze moet participatie gezien worden als het onderliggende principe van de zogenaamde digitale cultuur waarbij, volgens vele aanhangers van burgermedia, onafhankelijke media kanalen openstellen voor de burgers. Deuze wijst er echter op dat vooral traditionele media participatieve elementen in hun sites integreren. Toch ziet hij dat een interactieve of dialogische visie op media bij de traditionele mediabedrijven achterwege blijft. Deuze is een voorstander van de digitale cultuur waarbij participatie centraal staat en wijst er op dat bepaalde mate van participatie door de burger verwacht wordt in de huidige samenleving.87 Concreet kan die participatie bekeken worden als extra informatie voor traditionele media, als tool (rating, polls), als inkomsten, als het gebruik van sociale netwerken (communities) en als burgerjournalistiek. Als we het over de participatieve mogelijkheden van Web 2.0 en algemeen het internet hebben, bedelen een aantal auteurs het internet mogelijkheden toe op vlak van een echte forumfunctie voor burgers om participatieve journalistiek uit te oefenen. Kort willen we hier enkele visies over aanhalen omdat ze een aanvulling kunnen betekenen voor traditionele media onder de vorm van user generated content. De zoektocht naar een invulling van het begrip participatieve journalistiek is op zich een onderzoek waard. Toch willen we kort bij dit begrip blijven stilstaan. Op basis van bevindingen van Lasica onderscheidt Axl Bruns zes categorieën waaronder participatieve journalistiek van toepassing kan zijn. Publieksparticipatie bij de mainstreamnieuwsplatformen, nieuws van onafhankelijke nieuwssites, volledig participatieve nieuwssites, media sites met allerlei mogelijke bijdrages, zogenaamde dunne media zoals mailinglists en persoonlijke sites. Hij maakt ook gebruik van de simpele definitie dat de term verwijst naar individuen die actief rollen opnemen die traditionele nieuwsmedia doen. Het gaat dan ondermeer over het selecteren, het verzamelen, het vertellen van en het verspreiden van informatie en nieuws.88 Steve Paulussen (et al.) hanteren vier modellen van Joyce Nip. Ten eerste, is er public journalism. Hierbinnen kunnen burgers informatie aanleveren, maar bepaalt de journalist vaak nog wat er gepubliceerd wordt en wat niet. Ten tweede, verstaat Paulussen onder interactive journalism journalistiek van de redacties van de traditionele media, maar waar de dialoog met de burger wordt aangegaan eens het nieuws geproduceerd is. Binnen het derde model, participatory journalism, worden burgers aangespoord om actief nieuws te verzamelen en te verwerken onder begeleiding van en in dialoog met professionele journalisten. Tot slot verwijst citizen journalism naar journalistiek die op alle vlakken volledig aan burgers wordt overgelaten.89
86
ENLI (S.). Redefining Public Service Broadcasting. Multiplatform participation. In: Convergence, 2008, vol. 14, nr. 1, pp. 109-112. 87 DEUZE (M.). Participation, Remediation, Bricolage: Considering Principal Components of a Digital Culture. In: Information Society, 2006, vol. 22, nr. 2, pp. 67-68. 88 BRUNS (A.). Gatewatching. Collaborative online news production. New York, Peter Lang, 2005, p. 135. 89 PAULUSSEN (S.), HEINONEN (A.), DOMINGO (D.), QUANDT (T.). Doing it Together: Citizen Participation In The Professional News Making Process. In: Observatorio Journal, 2007, vol. 1, nr. 3, pp. 135-137.
27
De vormen van participatie en vooral het belang ervan in de context van een recente technologie als internet en meer bepaald user generated content hebben we tot hiertoe aangehaald om een beter beeld te krijgen van hoe Web 2.0 een meerwaarde kan betekenen voor regionale omroepen. 3.3.3 Het gevaar van technologisch determinisme We mogen echter niet vervallen in een eenzijdig pleidooi waarin internet als technologie wordt gezien dat alles overtroefd. Technologie staat immers niet op zich. Zoals we reeds aanhaalden, bekijken we technologie in een bredere context en nemen we ook sociale, politieke en culturele factoren mee die op de technologie inspelen. We hanteren dus geen technologisch deterministische benadering. Mattelart omschrijft dit als een ongebreideld geloof in de kracht van technologie waarbij relevante sociale, economische, politieke en culturele factoren over het hoofd worden gezien.90
Volgens
de
technologisch 91
automatisch en autonoom verder.
deterministische
theorie
ontwikkelt
technologie
zich
Verandering betekent voor deze school vooruitgang met
bijzonder veel voordelen, veroorzaakt door de nieuwe technologie. Te weinig wordt erkend dat er ook nadelen aan een nieuw medium hangen. De samenleving moet maar leren omgaan met de onomkeerbare vooruitgang die een nieuwe technologie te weeg brengt, menen aanhangers van het technologisch
determinisme.92
Lax
onderscheidt
vier
argumenten
die
het
technologisch
determinisme steeds gebruikt. De eerste hebben we al even aangehaald: technologie ontwikkelt zich autonoom en betekent vooruitgang. Ten tweede is de technologie op sociaal vlak neutraal en waardevrij. Ten derde, kan er niets aan de sociale impact van een nieuwe technologie gedaan worden. De gevolgen zijn immers onvermijdelijk. Als vierde argument volgt hier dan ook uit de samenleving zelf zich moet aanpassen aan de veranderende technologie.93 Vanuit dit technologisch determinisme bekeken, zou een nieuwe technologie een nieuwe boost kunnen geven aan participatie en interesse van burgers in de samenleving.94 Internet zou dus per definitie leiden tot meer burgerparticipatie. Aan dit determinisme mogen we ons niet laten vangen. In dit verdere onderzoek zullen we dan ook nauwlettend in de gaten houden dat we nieuwe technologie steeds samen met tal van andere factoren in de samenleving zullen bestuderen. Anderzijds vinden we user generated content een unieke aanvulling die een regionale omroep als tvbrussel niet mag laten links liggen.
90
MATTELART (A.). The Information Society: an introduction. Londen, Sage, 2003, p. 3. PIERSON (J.). De (on)verenigbaarheid van informatie- en communicatietechnologie en zelfstadige ondernemers. Een gebruikersgericht en innovatiestrategisch onderzoek naar adoptie, gebruik en betekenis van ICT voor zaakvoerders van micro-ondernemingen. Brussel, onuitgegeven doc. verhand., 2003, p. 60. 92 LAX (S.). Beyond the Horizon: Communications Technologies: Past, Present and Future. Luton Press, Luton, 1997, p. 108. 93 IDEM, p. 109. 94 JANKOWSKI (N.), LEEUWIS (C.), MARTIN (P.), NOORDHOF (M.), VAN ROSSUM (F.). Virtuele democratie: reflectie op een recent initiatief. In: I&I, 1997, vol. 15, nr. 2, p. 122. 91
28
3.4 Public service en regionale omroepen 3.4.1 Regionale commerciële en openbare omroepmodellen Vermits onze case handelt over een regionale omroep die vanuit de overheid een opdracht meekrijgt, dienen we ons te focussen op de discussies uit de literatuur over openbare en commerciële omroepen. Het spanningsveld tussen de openbaarrechterlijke omroep en de uit de markt ontstane omroepen is immers steeds zeer dynamisch geweest door verschillende debatten.95 Eerst bekijken we de modellen die bij regionale tv van toepassing kunnen zijn. Vervolgens komt het concept van public service aan bod. Enerzijds onderzoeken we wat we onder een publieke opdracht voor een regionale tv-omroepen dienen te verstaan, anderzijds duiden we de debatten over het belang van public service. Veelal vinden deze discussies ook op nationaal niveau plaats waardoor we gebruik kunnen maken van argumenten uit de nationale debatten om deze op regionaal vlak te demonstreren. Eerst en vooral kunnen we opmerken dat de principes voor het openbare omroepmodel en het commerciële omroepmodel zoals deze op nationaal niveau toepasbaar zijn, ook voor de modellen op lokaal vlak gelden. Dat komt mooi tot uiting bij Lewis en Booth wanneer zij het hebben over publieke lokale televisie en commerciële lokale televisie. De kenmerken die zij onderscheiden, passen perfect binnen de modellen die we hier boven bespraken. Zo menen ze dat de publiek lokale omroep niet het doel heeft om winst te maken, dat deze voor iedereen in de lokale samenleving ter beschikking staat en dat deze op een uniforme wijze gecontroleerd wordt. Daarnaast komen ook de doelstellingen van de lokale omroep, informatie, ontspanning, cultuur en vorming, ook overeen met die van nationale publieke omroepen.96 Jan Drijvers wijst bovendien op de financiële afhankelijkheid van de overheid. Enerzijds is dit een voordeel voor de regionale publieke omroep. De lokale mediaorganisatie is immers zeker van de inkomsten en is niet enkel afhankelijk van moeilijk te voorspellen kijkcijfers of de reclamemarkt. Anderzijds verhoogt deze openbare financiering de kans op politisering of althans politieke inmenging.97 Ook het commerciële omroepmodel kan op lokaal niveau toegepast worden, zij het in mindere mate. In dat model zijn commerciële lokale media er in de eerste plaats op uit om winst te maken. Dat kan door reclame en sponsoring. Daarenboven tellen de kijkcijfers: de programma's (en dus ook de reclame rond deze programma's) moeten zoveel mogelijk kijkers, consumenten, bereiken. Entertainment zal dus een voorname rol spelen in het programmaschema van de lokale commerciële zender.98 De financiële afhankelijkheid van de overheid en de grotere kans op politieke inmenging waar Drijvers het bij het openbare model over had, is hier niet aan de orde. Alleen waarschuwt hij bij dit model voor afhankelijkheid van de markt en (al dan niet rechtstreekse) inspraak binnen het programmaschema van adverteerders.99 De discussie over de
95 O'MALLEY (T.). Closedown? The BBC and government broadcasting policy, 1979-1992. Londen, Pluto Press, 1994, p. 174. 96 LEWIS (P.), BOOTH (J.). Op. Cit., 1989, p. 6. 97 DRIJVERS (J.). Op. Cit., 1992, p. 89. 98 LEWIS (P.), BOOTH (J.). Op. Cit., 1989, p. 5. 99 DRIJVERS (J.). Op. Cit., 1992, p. 90.
29
kwaliteit van de programma's is dus ook in een commercieel model op lokaal niveau aan de orde. Er moet echter steeds een bepaald niveau van kwaliteit door de commerciële lokale tv-omroepen geboden worden om het publiek dat aan de adverteerders verkocht moet worden, te behouden of te vergroten. De redactionele inbreng van de burger is ook in dit model gering.100 Drijvers stelt zich daarnaast wel vragen bij de toepasbaarheid van dit model door de kleine schaal waarop lokale zenders inkomsten moeten vinden. Door schaalvergroting zouden de omroepen meer inkomsten kunnen genereren, maar dan verliezen de omroepen hun lokale herkenbaarheid. Drijvers spreekt binnen dit lokale, commerciële model van een interne contradictie.101 Bovendien mengen de regionale tv-omroepen zich dan op een grotere reclamemarkt die voor de nationale commerciële zenders van financieel belang is. En zelfs al beperken de regionale omroepen zich tot hun lokale gebied of krijgen ze enkel overheidssteun, dan kan in een nationale commerciële logica het bestaan van lokale tv-omroepen een bedreiging betekenen. Zo stelde de Europese Commissie in 2002 dat het bestaan van lokale televisie op zich een indirect gevolg kan hebben op het handelsverkeer binnen de EU en de nationale commerciële broadcasters. De argumentatie luidt daarbij dat lokale tv-omroepen - die zoals in Vlaanderen overheidsssteun krijgen naast hun lokale commerciële activiteiten - kijkers weghalen van de andere tv-zenders.102 Lewis en Booth stelden naast de commerciële en openbare modellen ook het model van community tv. Dit behandelden we echter bij aanvang van het literatuuronderzoek. Het is ook niet onze bedoeling om deze drie modellen lijnrecht tegenover elkaar te zetten. Binnen de modellen van community media zijn er overigens vier benaderingen die gehanteerd kunnen worden. Over de community media als rhizome hebben we het reeds gehad. Binnen deze visie wordt immers de piste van community media als alternatieve media tegenover de mainstreammedia, zijnde bijvoorbeeld publieke en commerciële tv-omroepen, verlaten. Community media kunnen als burgermedia aanschouwd worden en worden gekenmerkt door een grote contingentie. Het community tv-model kan binnen deze benadering gezien worden als een schakel met diverse relaties tussen de staat en de markt die vooral gestuurd worden vanuit overlevingsredenen. Community media stellen door middel van hun rhizome karakter de vaste structuren en procedures van traditionele publieke en commerciële media in vraag.103 Een tweede benadering van community media is deze als media als deel van de zogenaamde civil society. Gemeenschapstv kan in deze visie burgers laten participeren aan de publieke sfeer en specifieke groepen een stem geven op televisie. Community media bevinden zich hier tussen publieke en commerciële media. Een diepere analyse over die civil society is hier echter niet op zijn plaats vermits we hier de mogelijke modellen van regionale televisie willen schetsen.104 Niettemin willen we ook een derde benadering van community media kort aanhalen. Community tv kan immers ook als een alternatief voor de mainstreamomroepen gelden. Dit houdt natuurlijk een duidelijke tegenstelling in zich. Deze opvatting betekent dat community media het tegenovergestelde van hun professionele aanhangers willen zijn. Met een horizontale organisatiestructuur en vooral een kleinschalige input van allerlei 100
LEWIS (P.), BOOTH (J.). Op. Cit., 1989, p. 6. DRIJVERS (J.). Op. Cit., 1992, p. 96. 102 HESSEL (B.). Staatssteun op het grensvlak van bestuursrecht, Europees recht en fiscaal recht. Den Haag, Boom, 2005, p. 48. 103 CARPENTIER (N.), LIE (R.), SERVAES (J.). Community media: Muting the democratic media discourse? In: Journal of Media & Cultural Studies, 2003, vol. 17, nr. 3, pp. 61-62. 104 IDEM, pp. 58-59 101
30
diverse groepen kan community tv de tegenpool zijn van de mainstreamomroep.105 Een laatste benadering van community media ziet community tv als een instrument om de gemeenschap waarin de omroep vertoeft te dienen. Voor iedereen binnen de gemeenschap die van zich wil laten horen en die zijn eigen identiteit wil versterken, zet community tv zijn kanaal open.106 Bij het gemeenschapsmodel is de hoofddoelstelling om de lokale bevolking bij informatie van de lokale gemeenschap te betrekken en zo de democratie verder te ondersteunen. Op vlak van financiering is meestal gekozen voor een gemengde financiering, dus zowel door de overheid als door commerciële partners.107 De publieke en commerciële modellen van lokale televisie kunnen ook opgevat worden in drie andere modellen die Els De Bens en Vibeke Petersen identificeerden. Ten eerste is er het idealistische model waarbinnen de overheid regionale televisieomroepen laat uitbouwen omdat allereerst de schaal niet toelaat om voldoende inkomsten te derven. Daarnaast komt nog dat de mogelijkheid bestaat dat een commercieel station steeds meer winst zal willen maken en het lokale aspect
zal
verwaarlozen. 108
ondersteunen.
De
overheid
zelf
moet
een
rol
opnemen
om
de
zenders
te
Het tweede model houdt in dat lokale televisie gecommercialiseerd wordt, maar
waarbij de overheid nog steeds een kader vastlegt waarbinnen de omroep moet functioneren. Een derde model gaat nog verder. In het gedereguleerde model laat de overheid begaan en wordt lokale televisie in een juridisch vacuüm geboren.109 De modellen en hun algemene principes die op nationaal niveau vaak worden ontwikkeld zijn dus ook toepasbaar op lokale media. Al blijkt uit ons literatuuronderzoek dat de parallelle discussies op lokaal niveau de afgelopen jaren minder aan bod kwamen.110 Het is echter voor ons verdere onderzoek belangrijk om ons bewust te zijn van
de kenmerken van de modellen en van de
debatten die in de literatuur over het spanningsveld van commerciële tv en openbare omroep plaatsvinden. Het is ook tegen een dergelijke achtergrond of filosofie dat regionale tv-omroepen in Vlaanderen gevormd zijn. De regionale tv-omroepen in Vlaanderen kregen echter een sterke publieke opdracht met zich mee. 3.4.2 Public service als basis voor de regionale tv-omroep in Vlaanderen De public service-idee is vooral een Europees gedachtegoed en houdt eigenlijk verband met de openbaarrechterlijke omroepen. McQuail definieert de openbare omroep als het type omroep dat gesticht is vanuit de overheid en dat aan zoveel mogelijk communicatiebehoeften van een groot publiek probeert tegemoet te komen.111 De omroep wordt meestal gefinancierd door publieke
105
IDEM, pp. 56-57. IDEM, pp. 55-56. 107 DRIJVERS (J.). Op. Cit., 1992, p. 95. 108 DE BENS (E.), PETERSEN (V.). Models of Local Media Development. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Op. Cit., 1992, p. 172. 109 IDEM, pp. 174-177. 110 RUTTEN (P.). De toekomst van de regionale publieke omroep. Hilversum, Stichting ROOS, 2006, p. 28. 111 MCQUAIL (D.). Op. Cit., 2000, p. 502. 106
31
fondsen. De openbaarrechterlijke omroepen kunnen bijgevolg grotendeels onafhankelijk werken.112 Politieke of commerciële motieven mogen dus nooit doorwegen.113 Een aantal principes zien we steeds terugkeren en zijn ook belangrijk voor regionale tv-omroepen die met een publieke opdracht werken. Zo moeten de zenders van de omroep voor iedereen te verkrijgen zijn binnen hun toegelaten zendgebied en moeten ze bovendien zoveel mogelijk afstand nemen van de overheid en de commerciële wereld.114 Daarenboven dient er diversiteit te zijn in alle programmagenres en –interesses en in de opinies en meningen die aan bod komen. De focus op andere programmagenres dan diegene die op de commerciële omroepen vertoond worden, wordt dus ook van de publieke omroep verwacht.115 Algemeen zien we ook dat minderheden speciale aandacht moeten krijgen en dat de nationale en culturele identiteit meestal versterkt dient te worden. Uiteraard moet de openbaarrechterlijke omroep ook in kwaliteit voorzien.116 Wat die 'kwaliteit' juist inhoudt, is dan weer vatbaar voor discussie en verschilt dan ook van land tot land en van auteur tot auteur.117 Hierover zullen we echter niet verder uitweiden. Belangrijker is de ideologie die achter public service schuilgaat. Het geloof in de openbare omroep wordt vooral gevoed door het idee dat de aanwezigheid van de openbare omroep de samenleving en zijn burgers dient en zo vooruitgang brengt.118 Bovendien wordt de openbaarrechterlijke omroep bekeken als hét instrument dat sociale en culturele verbetering kan teweegbrengen door de verdediging van normen en waarden.119 Met andere woorden, de sociale verrijking van de samenleving in zijn geheel is een doel.120 Voor regionale omroepen met een publieke opdracht staat uiteraard de verrijking van de lokale samenleving centraal. Door hun 'nabijheid' bij het lokale publiek slagen deze tv-omroepen er beter in dan hun nationale publieke tegenhangers om die lokale samenleving te bereiken.121 Binnen de visie op public service wordt het publiek bekeken als rationele politieke wezens, zo meent Garnham.122 Oorspronkelijk werd het publiek van de openbare omroep als een geheel beschouwd. Dat publiek had eenzelfde interesse in educatie en informatie, zo redeneerden de openbare omroepen. Maar die ideeën omtrent de traditionele public service zullen niet overeind blijven door ondermeer de komst van commerciële omroepen eind jaren tachtig.123 Rutten meldt bovendien dat algemene verschuivingen in het medialandschap ook gevolgen hebben voor het publiek van regionale omroepen. De kijker heeft immers naast de commerciële nationale alternatieven ook nog tal van andere informatiemogelijkheden via nieuwe technologieën. De 112
IDEM, p. 156. TRACEY (M.). The decline and fall of public service broadcasting. New York, Oxford University Press, 1998, p. 20. 114 MADGE (T.). Beyond the BBC: Broadcasters and the public in the 1980's. Londen, MacMillan, 1989, p. 207. 115 MEIJER (I.). Impact or Content? Ratings vs Quality in Public Broadcasting. In: European Journal of Communication, 2005, vol. 20, nr. 1, p. 29. 116 MCQUAIL (D.). Op. Cit., 2000, p. 157. 117 MEIJER (I.). Op. Cit., 2005, p. 37. 118 TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, p. 18. 119 IDEM, p. 256. 120 TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, p. 25. 121 RUTTEN (P.). Op. Cit., 2006, pp. 30-31. 122 TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, p. 42. 123 SYVERTSEN (T.). Paradise Lost: The Privatization Of Scandinavian Broadcasting. In: Journal of Communication, 1997, jr. 47, nr. 1, p. 122. 113
32
individuele kijker vasthouden is dus niet zo simpel. Binnen het idee van publieke opdracht dient dus ook rekening gehouden te worden met het feit dat de publieke tv-omroep slechts één van de vele kanalen is die de burger kan raadplegen.124 Michael Tracey geeft een overzicht van acht principes van het public service idee.125 McQuail waarschuwt dan weer dat er niet zoiets bestaat als een algemeen aanvaarde theorie over public service broadcasting.126 Toch waagt Tracey zich aan het verwoorden van acht algemene basisprincipes die binnen deze studie over tvbrussel toch even aangehaald dienen te worden. Ten eerste onderscheidt hij de universaliteit van de toegankelijkheid. Iedere burger binnen een democratie moet toegang hebben tot de openbare omroep. Ten tweede heeft Tracey het over wat hij noemt de 'universality of appeal'. Zo moet de openbare omroep de diverse interesses van het publiek bedienen op een hoogstaande kwalitatieve manier. Bovendien horen hierbij ook de smaken en interesses die niet dominant zijn, maar die wel bij een groot deel van het publiek wakker gemaakt kunnen worden. Ten derde moeten ook minderheden een stem krijgen. Ten vierde staat de openbare omroep in dienst van de publieke sfeer. Individuen zijn immers in de samenleving op zoek naar het veiligstellen van hun private interesses, terwijl die individuen zich in de publieke sfeer als burgers moeten gedragen. Het is dan ook de taak van de openbare omroep om die individuen zich als burger te laten ontplooien binnen hun plichten en hun rechten. Ten vijfde moet de openbare omroep zich ook engageren om het publiek van educatie te voorzien. Daarnaast onderscheidt Tracey als zesde principe dat van de onafhankelijkheid. Als zevende punt haalt hij het belang van de competitie om kwaliteit aan. Openbaarrechterlijke omroepen moeten immers ongeacht hun doelgroep tijdens een specifiek programma - kwaliteit aanleveren. Tot slot moet ook de wetgeving die de omroepen reguleert eerder bevrijdend dan beknottend werken voor de programmamaker. Tracey koppelt op het einde van de opsomming van principes ook een duidelijke ideologische component aan het geheel. Indien deze principes achterhaald zouden zijn vandaag de dag, zo zegt hij, dan moeten we onze serieuze vragen stellen over onze huidige sociale en culturele orde. Maar als deze principes wel geldig blijken te zijn, moet onze bekommernis uitgaan naar de manier waarop we deze ook in het werkelijke leven van alle burgers realiseren.127 3.4.3 Het belang van public service voor de lokale tv-omroep Tot nu toe hadden we het vooral over de kenmerken van het public service gedachtegoed. Het belang van deze ideeën voor regionale omroepen is echter te situeren ten overstaande van wat commerciële (regionale) tegenhangers zonder enige publieke opdracht zouden brengen. Bij
de
vrije
markt
waartoe
de
commerciële
omroepen
behoren,
telt
enkel
de
consumentensoevereiniteit, met andere woorden de consument die zijn of haar eigen keuzes maakt.128 Bij het principe van de openbare omroepen staan de collectieve noden van de burgers centraal terwijl het individu zelf in het marktdenken een prominente plaats krijgt toegewezen.129
124 125 126 127 128 129
RUTTEN (P.). Op. Cit., 2006, p. 35. TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, p. 26. MCQUAIL (D.). Op. Cit., 2000, p. 156. TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, pp. 26-32. IBIDEM. MCQUAIL (D.). Op. Cit. 2000, p. 156.
33
De bedoeling van deze commerciële organisaties is om materiële goederen en diensten te verspreiden voor financiële vergoedingen en dus zo winst te maken.130 Met andere woorden, televisie maken en uitzenden is gecommodificeerd.131 De media-inhoud krijgt zo een waarde die in reclame-inkomsten omgezet wordt. McQuail meent zelfs dat deze commodificatie de inhoud determineert.132 Dit houdt bijgevolg in dat, zoals Peter Dahlgren opmerkt, de commerciële omroepen zich niet tot de gehele populatie wenden, maar enkel de commercieel interessante publieksgroepen tot doelgroepen verheffen.133 Op regionale televisie toegepast, zou dat betekenen dat niet de hele lokale gemeenschap aangesproken zou worden, maar enkel de groepen die commercieel gezien interessant zijn. Jan Drijvers wijst er op dat de toegang dan naar de individuele burger wordt gericht.134 Daarnaast zijn er tal van terreinen waarover er zich vragen gesteld kunnen worden naar de rol van deze reclame binnen de commerciële media. Zo is de onafhankelijkheid van de commerciële media een twistpunt. In hoeverre weerstaat een commercieel mediabedrijf de druk van de adverteerders? Volgens McQuail is er een duidelijke invloed in de structuur van commerciële firma's. In het design, de lay-out of het programmaschema tracht het mediabedrijf immers de adverteerders tevreden te stellen.
Dat
reclamemakers
meteen
kunnen
tussenkomen 135
productiebeslissingen is echter moeilijker aan te tonen.
in
bepaalde
cruciale
Wel kunnen we volgens Hoynes stellen
dat reclame de mate van expressie op televisie inperkt. Enerzijds is dit een effect en een bezorgdheid van buiten de omroepen, anderzijds hebben de commerciële omroepen en mediabedrijven de vrees om expliciete meningen naar buiten te brengen geïnternaliseerd.136 Wanneer het doel van de zender in kwestie is om zo weinig mogelijk wegzappende kijkers te verkrijgen, dan moeten programma's die vertoond worden ook niemand schofferen. In die optiek heeft Hagen het over 'Least Objectionable Programming'. Zo blijven mensen kijken, en bijgevolg ook naar de reclameboodschappen. Een dergelijke programmering leidt volgens Hagen tot een homogenisering van het medialandschap.137 Laat het net dat zijn dat publieke regionale omroepen trachten te vermijden. Ze bieden immers een meerwaarde aan dat medialandschap door dichter bij de burgers te staan en betere en meer diepgaande mogelijkheden tot informatie en participatie over de lokale samenleving te kunnen brengen.138 Een andere polemiek over de wereld van de commerciële mediabedrijven is die van de kwaliteit die gebracht wordt. Waar de openbare omroep verondersteld wordt kwaliteit te brengen, durven sommige auteurs wel eens de scheiding tussen het populaire, dat wat de commerciële omroepen in meerdere en openbare omroepen in mindere mate zouden brengen, en het kwaliteitsvolle, dat wat van de openbare omroepen verwacht wordt, benadrukken. Ondanks het feit dat de term kwaliteit
130
IDEM, p. 251. O'MALLEY (T.). Op. Cit., 1994, p. 102. 132 MCQUAIL (D.). Op. Cit., 2000, pp. 82-83. 133 DAHLGREN (P.). Key Trends in European Television. In: WIETEN (J.), MURDOCK (G.) & DAHLGREN (P.) (eds). Television across Europe. Londen, Sage, 2000, pp. 23-35. In: MEIJER (I.). Op. Cit., 2005, p. 30. 134 DRIJVERS (J.). Op. Cit., 1992, p. 86. 135 MCQUAIL (D.). Op. Cit., 2000, p. 261. 136 HOYNES (W.). Op. Cit., 1994, p. 30. 137 HAGEN (I.). Slaves of the rating tyranny? Media Images of the Audience. In: ALASUUTARI (P.) (ed.). The inscribed Audience, Londen, Sage, 1999, p. 140. 138 RUTTEN (P.). Op. Cit., 2006, p. 37. 131
34
moeilijk te definiëren blijft139, blijven sommige auteurs en mensen binnen het vakgebied kwaliteit tegenover commerciële televisie positioneren.140 De vraag is natuurlijk hoe we kwaliteit definiëren. Zoals gezegd zullen we hier niet verder op ingaan, maar als we kwaliteit vanuit een hoek van actief burgerschap bepalen, dan zouden we in de redenering van hierboven kunnen stellen dat enkel de openbare omroep hiertoe (verplicht) een bijdrage levert. Maar het aanwakkeren van de rol van de burger kan vanuit postmodernistische hoek bekeken, ook door populaire programma's gebeuren.141 We kunnen immers niet zeggen of de actieve burgers in de democratie nu meer in het publieke debat betrokken worden door elementen uit een journaal dan wel door aspecten uit een soap.142 Op die manier moeten we uiteraard de tegenstelling van openbare omroep/kwaliteit tegenover commerciële omroep/niets zeggende programma's om winst te maken, nuanceren. Dat een commerciële regionale omroep (zoals we deze in Vlaanderen niet kennen) hiervan wél gevolgen ondervindt, kan aangetoond worden met het voorbeeld van de commerciële regionale omroep TvBreizh uit Frankrijk. De lokale tv-omroep uit Lorient maakt een beperkt aandeel regionale programma's en mikt na 20u op een (uitgebreider) nationaal publiek met vooral een serie- en filmaanbod, juist om op de reclamemarkt juist voldoende inkomsten te kunnen werven.143
144
De
lokale informatie is dus niet de hele dag prominent aanwezig. De kijkcijfers spelen uiteraard niet alleen bij de commerciële regionale omroepen mee. Ook publieke regionale omroepen krijgen hiermee te maken wanneer het gaat over hun legitimiteit. Paradoxaal genoeg wordt de rechtvaardiging van het bestaan van de publieke zenders ook voltrokken door het brengen van het 'andere', dat wat de commerciële omroepen niet brengen. Immers, als de openbare omroep met subsidies van de gemeenschap hetzelfde brengt als de commerciële omroepen met reclameopbrengsten, is het zinloos om de openbare omroep verder in stand te houden.145 Experimenterende en 'andere' programma's brengen, is dus een extra legitimatie voor de openbare omroepen.146 Maar de noties omtrent de (nationale) openbare omroep zijn doorheen de jaren ook op een andere manier geëvolueerd. Oorspronkelijk werd het publiek als een geheel bestempeld met een gemeenschappelijke interesse in educatie en informatie. Soendergaard maakt de bemerking dat de openbare
omroep
onder
invloed
van
de
commercialisering
gereageerd
heeft
met
een
gesegmenteerde aanpak.147 Wat op zich dan weer vragen opwerpt omtrent de notie van public service en universaliteit. Zal een omroep met een public service opdracht zich tot alle groepen in
139
TRACEY (M.). Op. Cit., 1998, p. 272. HOYNES (W.). Op. Cit., 1994, p. 153. 141 MEIJER (I.). Op. Cit., 2005, p. 31. 142 MURDOCK (G.). Op. Cit., 1999, p. 15. 143 TVBREIZH. Qui sommes nous? http://www.tvbreizh.fr/tvbreizh/la-chaine/0,,3715077VU5WX0lEIDQ3Mw==,00-decouvrez-clip-presentation-breizh-.html, zie bijlage p. 143. Datum van raadpleging: 13 mei 2008. 144 STRATEGIES. Les trente qui font bouger les régions. http://www.strategies.fr/archives/1268/126804601/les-trente-qui-font-bouger-les-regions.html, zie bijlage p. 144. Datum van raadpleging: 13 mei 2008. 145 BURGELMAN (J.), PUNIE (Y.) & VERHOEST (P.). Van telegraaf tot telenet. Naar een nieuw communicatiebestel in Vlaanderen. Brussel, VUBPress, 1995, pp. 190-191. 146 YTREBERG (E.). Ideal types in public service television: paternalists and bureaucrats, charismatics and avant-gardists. In: Media, Culture and Society, 2002, vol. 24, nr. 6, p. 770. 147 SYVERTSEN (T.). Op. Cit., 1997, p. 122. 140
35
de samenleving blijven richten ondanks de druk van de kijkcijfers die vandaag de dag voor een groot deel de openbare omroepen legitimeren? De algemene discussies over public service of een zuiver commerciële omroep kunnen zoals aangetoond ook op regionaal niveau een rol spelen. Een public service opdracht om regionale tvomroepen in Vlaanderen binnen bepaalde lijnen van de lokale samenleving te laten kleuren, heeft dus zijn belang voor de lokale gemeenschap die in zijn geheel, onafhankelijk ingevulde en kwalitatieve programma's dient te krijgen. Het bewijs dat de grenzen tussen publieke en commerciële omroepen niet mooi afgebakend zijn, vinden we overigens op lokaal vlak in Vlaanderen. Alle regionale omroepen zijn immers gebonden aan de opdracht in de Vlaamse mediadecreten, maar kunnen naast publieke middelen ook commerciële middelen aanwenden (ut infra). Tvbrussel vormt hier, zoals we in het volgende hoofdstuk zullen zien, met twee bijkomende publieke opdrachten een uitzondering op, al kan de zender uit de hoofdstad nog steeds een beroep doen op inkomsten van adverteerders. De bovenstaande bedenkingen zijn dan ook grotendeels actueel bij de Brusselse stadszender.
36
3.5 Tvbrussel in het Vlaamse medialandschap: een atypische regionale omroep? Dit deel kunnen we als een tussendeel tussen theorie en empirie beschouwen. Het maakt immers de link tussen de case tvbrussel en de debatten die over regionale omroepen in literatuur gevoerd worden. Voor we ons empirisch onderzoek aanvatten, is het overigens noodzakelijk om tvbrussel in het Vlaamse regionale omroeplandschap te situeren. We bestuderen dan ook eerst het Vlaamse omroeplandschap en de verhoudingen tussen de verschillende lokale omroepen. Wij kijken naar de wijze waarop de Vlaamse wetgever de regionale televisieomroepen
in Vlaanderen heeft
gedefinieerd en vastgelegd. Voorts analyseren we de werkingssituatie van tvbrussel. In welke context kan tvbrussel regionale televisie maken? In welke mate is zij afhankelijk van de verscheidene overheden? Daarnaast gaan we specifiek in op de opdracht(en) die tvbrussel als regionale omroep van de overheid krijgt. Kortom, het kader waarin tvbrussel als Vlaamse Brusselse regionale omroep dient te functioneren, zullen we stap voor stap behandelen. 3.5.1 Regionale omroepen in Vlaanderen In Vlaanderen heeft de naam "regionale" omroepen niets te maken met de regio's Vlaanderen of Wallonië. Zoals eerder al aangehaald, is regionale tv in Vlaanderen lokaal gericht. Er zijn elf zendgebieden waarin tien regionale omroepen elk een zendgebied voor zich nemen. RTV is opgesplitst in een zendgebied Kempen en Mechelen.148 Tvbrussel zendt in het gebied BrusselsHoofdstad uit.149 Daarnaast zijn er de zenders ATV (Antwerpen), TV Limburg (Lommel, Maaseik, Hasselt, Tongeren), ROB-TV (Diest, Leuven, Tienen), RingTV (Halle-Vilvoorde), TV Oost (SintNiklaas, Aalst, Dendermonde), AVS (Gent, Eeklo, Oudenaarde), Focus TV (Brugge, Veurne, Oostende, Diksmuide) en WTV (Ieper, Roeselare, Kortrijk, Tielt).150
Figuur 2: Regionaal omroeplandschap (Bron: www.rtvm.be en aanvulling van de auteur)
148 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale tv-zenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Op. Cit., 1998, p. 46. 149 Tvbrussel. Over tvbrussel. http://www.tvbrussel.be/over-tvbrussel, zie bijlage p. 145. Datum van raadpleging: 5 april 2008. 150 RTVM. RTVM – Regionale TV Media. http://www.rtvm.be/zendgebied.php?hmID=38, zie bijlage p. 146. Datum van raadpleging: 5 april 2008.
37
Het regionaal medialandschap in Vlaanderen in vergelijking met Wallonië vrij jong.151 In Vlaanderen werden dat de regionale zenders pas vanaf 1993 erkend. Het is pas vanaf dat jaar dat de meeste regionale tv-zenders dagelijks uitzonden.152 De juridische vormgeving aan de regionale omroepen kunnen we terugvinden in de Vlaamse mediadecreten. Volgens deze mediadecreten kan de Vlaamse Regulator voor de Media slechts één regionale zender per zendgebied erkennen. Bovendien kunnen er maximaal elf regionale tv-licenties worden toegekend.153 De afbakening van de zendgebieden gebeurde door de Vlaamse regering.154 Geen enkel van de zendgebieden mag meer
dan
omvatten.
vijftien
procent
van
het
totale
Nederlandstalige
gebied
en
Brussel-Hoofdstad
155
In de mediadecreten wordt een kader geschetst waarbinnen de regionale omroepen moeten functioneren. Zo moeten regionale omroepen "de communicatie naar de burger bevorderen en bijdragen tot de sociale en culturele ontwikkeling van de regio".156 Zo zijn de regionale tv-zenders verplicht om tachtig procent van hun programmering betrekken te laten hebben op de regio in kwestie en in het Nederlands uit te zenden. Binnen die programma's moeten de omroepen "ernaar streven om de uitdrukkingsmogelijkheden van de plaatselijke bevolking te ontwikkelen en haar deelname eraan aan te moedigen".157 Toch zijn de regionale omroepen geen openbare zenders.158 Ze mogen immers volgens het mediadecreet zowel een beroep doen op commerciële inkomsten als op overheidssubsidies.159 Structurele samenwerkingen tussen de regionale tv-omroepen mogen niet volgens het mediadecreet. Verder dienen de regionale tv-zenders een vzw-structuur te hanteren,
dat betekent dus dat elke regionale omroep in Vlaanderen een vereniging zonder
winstoogmerk is.160 De vereniging moet bovendien onafhankelijk zijn van politieke partijen, beroepsverenigingen of een commerciële organisaties. De Vlaamse Regulator voor de Media moet op deze decreten en regels toezien en kan zelfs op ieder ogenblik de erkenning van de regionale omroep schorsen of intrekken als de erkenningsvoorwaarden niet worden nageleefd.161 Ook de beheersorganen van de regionale omroepen worden door de mediadecreten bepaald. Zo dient de algemene vergadering van de regionale omroep representatief samengesteld te zijn op vlak van politieke, sociale, culturele, levensbeschouwelijke en regionale basis. Ook elke lokale overheid die mee de werkingskosten van de zender op zich neemt, kan deel uitmaken van de algemene vergadering.162 Ook de raden van bestuur moeten representatief samengesteld zijn,
151 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale tv-zenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Op. Cit., 1998, p. 43. 152 IDEM, p. 45. 153 VLAAMSE OVERHEID. Decreten betreffende de radio-omroep en de televisie in Vlaanderen. Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media Vlaamse Overheid, Brussel, 2008, p. 32. 154 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale tv-zenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Op. Cit., 1998, p. 45. 155 VLAAMSE OVERHEID. Op. Cit., 2008, p. 32. 156 IBIDEM. 157 IDEM, p. 33. 158 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale tv-zenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Op. Cit., 1998, p. 45. 159 VLAAMSE OVERHEID. Op. Cit., 2008, p. 32. 160 IDEM, p. 33. 161 IDEM, p. 34. 162 IBIDEM.
38
maar mogen niet uit meer dan één vijfde leden bestaan die allerhande politieke of leidinggevende functies uitoefenen in aanverwante sectoren.163 Leden van overheden mogen onder geen beding een mandaat in een raad van bestuur van een regionale tv-omroep opnemen. Wie wel een mandaat mag opnemen, moet bovendien in het zendgebied van de omroep wonen of verblijven.164 Daarnaast heeft elke regionale zender een adviesraad. Het doel van deze raad is het bewaren van het pluralistische en onafhankelijke karakter van de omroep in kwestie. De adviesraad verstrekt zoals zijn naam al doet vermoeden adviezen en stelt jaarlijks een evaluatierapport op dat aan de raad van bestuur en de Vlaamse Regulator voor de Media wordt overhandigd.165 Tot slot blijven we nog even stilstaan bij het ter beschikking stellen van de regionale omroepen op de Vlaamse tv-schermen. In Vlaanderen geldt namelijk het zogenaamde must-carry-statuut voor regionale tv-zenders. De kabelmaatschappijen zijn zo door de Vlaamse overheid verplicht om binnen elk zendgebied de desbetreffende regionale tv-omroep (gratis, gelijktijdig en niet ingekort) aan te bieden.166
3.5.2 Tvbrussel als vreemde eend in de bijt? Tvbrussel is dus één van de tien niet-openbare regionale zenders erkend door de Vlaamse Gemeenschap. Tvbrussel is echter een vreemde eend in de bijt tussen de Vlaamse regionale tvomroepen ondermeer door het zendgebied waar het actief is (ut infra). De zender dekt het gebied Brussel-Hoofdstad.167
De
eigenlijke
bestaansredenen
zijn
vooral
van
politieke
aard.
De
Nederlandstalige Brusselse politici wilden ook voor de Nederlandstaligen (of alleszins om die Nederlandstaligen te kunnen bereiken) in Brussel een regionale tv-station. De Franstaligen in Brussel hadden immers al sinds 1985 het van de Franstalige Gemeenschap afhankelijke Télé Bruxelles.168 Op 16 juni 1993 verkreeg tvbrussel de erkenning van de Vlaamse regering om als enige
Vlaamse
Nederlands.
169
regionale
televisiezender
Brussel
te
bedienen
van
lokaal
Op 20 september 1993 werden de uitzendingen gestart.
170
nieuws
in
het
De opdrachten en
juridische regelgeving die in de Mediadecreten gepreciseerd staan voor regionale tv-stations zijn uiteraard ook van toepassing op tvbrussel. Maar daarnaast onderscheidt tvbrussel zich op enkele andere manieren van andere Vlaamse tv-omroepen. Ondermeer het specifieke zendgebied van de omroep, Brussel-Hoofdstad, zorgt ervoor dat tvbrussel zich als een atypische regionale zender in het Vlaamse regionale televisielandschap verhoudt.
163
IBIDEM. IDEM, p. 35. 165 IBIDEM. 166 IDEM, p. 50. 167 TVBRUSSEL. Over tvbrussel. http://www.tvbrussel.be/over-tvbrussel, zie bijlage p. 145. Datum van raadpleging: 5 april 2008. 168 TÉLÉ BRUXELLES. Télé Bruxelles Online – Connaître la chaîne. http://www.telebruxelles.net/portail/content/category/22/71/345/, zie bijlage p. 147. Datum van raadpleging: 6 april 2008. 169 DE CONINCK-DE BOECK (S.). Op. Cit., 1994, p. 92. 170 TVBRUSSEL. Over tvbrussel. http://www.tvbrussel.be/over-tvbrussel, zie bijlage p. 145. Datum van raadpleging: 5 april 2008. 164
39
3.5.2.1 Zendgebied Brussel-Hoofdstad omvat de negentien Brusselse gemeenten, zijnde Anderlecht, Brussel, Elsene, Etterbeek, Evere, Ganshoren, Jette, Koekelberg, Oudergem, Schaarbeek, Sint-Agatha-Berchem, Sint- Gillis, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Joost-ten-Node, Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-PietersWoluwe, Ukkel, Vorst en Watermaal-Bosvoorde.171 Het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad had op 1 januari 2007 1.031.215 inwoners.172 Tvbrussel is dus de enige regionale omroep die te maken krijgt met een tweetalig zendgebied. Uiteraard zendt tvbrussel in het Nederlands uit. Volgens Landuyt en Janssens is het zendgebied van tvbrussel, naast dat van TV-Limburg en ATV, het meest homogene van allemaal.173 Wat dat zendgebied dan zo "homogeen" maakt, blijft er echter vaag. Enkel het feit dat de regio Brussel op zich duidelijk is afgebakend, maakt dat tvbrussel over een iets minder versplinterde regio moet berichten in vergelijking met bijvoorbeeld AVS dat de aandacht zowel Eeklo, Gent als Oudenaarde moet richten of bijvoorbeeld Ring-TV dat zowel de regio's tussen Zemst en Kraainem, de omgeving Liedekerke, het Pajottenland als Hoeilaart en Overijse tot een soort geheel moet smeden.174
3.5.2.2 Subsidiërende overheden Tvbrussel is dus vooral omwille van politieke redenen opgericht. De Nederlandstalige Brusselaar moest in het Nederlands geïnformeerd kunnen worden over wat er reilt en zeilt in Brussel. Dat betekent
dus in
eerste instantie dat het zendgebied in
Brussel
beperkt wordt tot de
Nederlandstaligen in Brussel. Omdat dit een kleine groep is om te bereiken, subsidiëren een aantal overheden tvbrussel. Zo is tvbrussel grotendeels afhankelijk van subsidies van de overheid, zijnde de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Om dit duidelijk te kaderen, geven we hier kort een overzichtje van. Enerzijds is tvbrussel afhankelijk van de vaste subsidies van de Vlaamse regering. Deze vallen onder de bevoegdheden van de Vlaams minister van Brusselse Aangelegenheden, zijnde in de legislatuur 2004-2009, Bert Anciaux. In 2008 bedraagt dat bedrag 1.600.000 euro.175 Hiertegenover staat een convenant tussen de Vlaamse minister voor Brusselse Aangelegenheden en tvbrussel met een specifieke opdracht voor de regionale omroep. (ut
infra).
Anderzijds
krijgt
tvbrussel
ook
vaste
subsidies
van
de
Vlaamse
Gemeenschapscommissie. In de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) zetelen de zeventien Nederlandstalige verkozenen van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad, geleid door een college van twee Vlaamse ministers en één staatssecretaris uit de Brusselse regering. De Vlaamse Gemeenschapscommissie bestaat dus uit de Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie en het College van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (voor de duidelijkheid worden deze soms ook respectievelijk Vlaams Brussels parlement en Vlaams Brusselse regering genoemd). Voorzitter van 171 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST. Gemeenten. http://www.brussel.irisnet.be/nl/region/region_de_bruxelles-capitale/communes.shtml, zie bijlage p. 148. Datum van raadpleging: 7 april 2008. 172 NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK. Structuur van de bevolking. http://statbel.fgov.be/figures/d21_nl.asp#2, zie bijlage p. 149. Datum van raadpleging: 6 april 2008. 173 JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale tv-zenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Op. Cit., 1998, p. 48. 174 IBIDEM. 175 VLAAMSE REGERING. Ministerieel besluit betreffende de toekenning van een subsidie ter waarde van 1.600.000 euro aan de vzw TV-Brussel, begrotingsjaar 2008. Brussel, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel, 2008, zie bijlage p. 150.
40
het College en dus ook voorzitter van de VGC is Guy Vanhengel.176 1.034.000 euro is het jaarlijkse vaste bedrag van de VGC waarop tvbrussel sinds zijn oprichting kan rekenen. Ook tegenover dit bedrag staat een opdracht van de VGC (ut infra). Wat de inhoudelijke vereisten zijn van deze opdrachten of convenanten, analyseren we verder in detail. Naast de vaste subsidies, zijn er ook eenmalige projectsubsidies die door overheden binnen specifieke kaders en programma's worden uitgekeerd. Deze opsommen zou nutteloos zijn gezien de soms zeer korte subsidietermijn van sommige projecten. Niettemin is het belangrijk om dit in ons achterhoofd mee te nemen naar ons echte empirische onderzoek. Bovendien krijgt tvbrussel ook nog subsidies van de Vlaams minister voor Media, Geert Bourgeois. Net zoals alle andere regionale omroepen kan tvbrussel genieten van een subsidie die in 2005 een principeovereenkomst met alle regionale omroepen werd gegoten. Zo kan tvbrussel in 2007 een beroep doen op 81.000 euro voor "de verzorging van programma's die de betrokkenheid van de burgers bij hun regionale leefwereld moeten vergroten".177 Daarnaast wordt er ook 55.000 euro voorzien om tvbrussel te laten inspelen op nieuwe digitale en interactieve platformen door convergerende media178, 50.000 euro voor de ondertiteling van televisieprogramma's via teletekst179 en 30.000 euro voor opleidingsprojecten voor jonge journalisten "om de kwaliteit, de diversiteit en de pluriformiteit van het aanbod te bevorderen"180. Kortom, ook hier staat een opdracht tegenover het aangeboden belastingsgeld. Tvbrussel ontvangt dus naast deze subsidies die ook voor de andere regionale tvzenders in ongeveer dezelfde grootteorde gelden, nog vaste jaarlijkse subsidiebedragen van de Vlaamse minister voor Brusselse Aangelegenheden en van de Vlaamse Gemeenschapscommissie onder
de
bevoegdheid
van
Brussels
minister
en
collegevoorzitter
van
de
Vlaamse
Gemeenschapscommissie Guy Vanhengel.
3.5.2.3 Interne organisatie Om een onderzoek te kunnen aanvangen over een organisatie zoals die van tvbrussel dienen we ook even stil te staan bij de interne verdeling en organisatie van bevoegdheden en functies. In de eerste plaats is tvbrussel net zoals de andere regionale tv-omroepen in Vlaanderen een vzw. Dat betekent dat de het hoogste orgaan de algemene vergadering is. In deze algemene vergadering zit 176 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Geschiedenis, missie en bevoegdheden. http://www.vgc.be/Site+structuur/leftnav/situering/paspoortHome.html, zie bijlage p. 152. Datum van raadpleging: 7 april 2008. 177 VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor de uitvoering van de decretale opdrachten, vastgelegd in artikel 71 van de Vlaamse decreten betreffende de radio-omroep en de televisie, gecoördineerd op 4 maart 2005, in het bijzonder voor de verzorging van programma's die de betrokkenheid van de burgers bij hun regionale leefwereld moeten vergroten. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, p. 1. 178 VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor het ontwikkelen van initiatieven en projecten die de regionale omroepen de mogelijkheid bieden om zich aan te sluiten op een aantal nieuwe digitale en interactieve ontwikkelingen en platformen in het kader van de convergerende media. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, zie bijlage p. 2. 179 VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende toekenning van een subsidie aan de regionale televisieomroepen voor gespecialiseerde medewerkers voor de ondertiteling van televisieprogramma's ten behoeve van doven en slechthorenden. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, p. 2. 180 VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor algemene opleidings- en vormingsprojecten voor jonge journalisten om de kwaliteit, de diversiteit en de pluriformiteit van het aanbod te bevorderen. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, p. 1.
41
ook een afvaardiging van de administraties van de subsidiërende overheden, zijnde VGC en Vlaamse Gemeenschap.181 Vervolgens kunnen we de raad van bestuur onderscheiden met momenteel aan het hoofd Dirk Hoornaert. De dagelijkse werking wordt op dit moment gesuperviseerd door hoofdredacteur-directeur Jan De Troyer en door de administratief en commercieel Geert De Wael. Het huidige organigram van de dagelijkse werking van tvbrussel ziet er als volgt uit:
Figuur 3: Organigram tvbrussel (bron: tvbrussel)
De redactie van tvbrussel heeft ook een redactiestatuut. Dit statuut heeft een dubbel doel. Enerzijds wil het de onafhankelijke werking van de redactie garanderen en anderzijds kunnen mogelijke conflicten tussen redacteurs, de hoofdredacteur, de raad van bestuur en de administratief-commercieel directeur. Op die manier kunnen nieuwsuitzendingen en andere programma's door journalisten onafhankelijk maar met respect voor de journalistieke code ingevuld worden. 182 3.5.2.4 Programma's De algemene doelstellingen van regionale zenders en ook tvbrussel hebben we reeds ontmoet. Maar hoe vult tvbrussel dit in de praktijk in? Om een antwoord op deze vraag te vinden, moeten we ook even een overzicht van de aangeboden programma's op tvbrussel bekijken. We doen dit aan de hand van de programma's die op de website van tvbrussel aangekondigd worden. Sinds kort is Brussel Vandaag het magazine waarin nieuws en andere magazines samen verpakt worden tot één geheel. Elke dag behalve op zaterdag is er een nieuwsuitzending om 18u die gevolgd wordt door telkens een reeks magazine-items. Op maandag zijn dat in principe sportitems, op dinsdag
181 182
VLAAMSE OVERHEID. Op. Cit., 2008, p. 34. TVBRUSSEL. Redactiestatuut. Brussel, tvbrussel, s.d., p. 1.
42
jongerenitems, op woensdag filmitems, op donderdag cultuuritems met Sven Tuytens, op vrijdag allebei één keer per maand de culinaire magazines Culinair met Maria Tarantino en Floere Fox met Julien Vrebos. Op vrijdag is overigens elke week na Brussel Vandaag het docudrama Anneessens. Tweewekelijks wordt dit gevolgd door het interviewprogramma Polspoel. Zondag volgt na Brussel Vandaag het internationale magazine Brussels International en dat in het Engels. Nadien volgt het opennet-programma VrijPodium waarin groepen uit het Brusselse zelf hun reportages mogen maken onder het toekijkend oog van tvbrussel. Daarnaast brengt tvbrussel ook een uur met het belangrijkste uit de plenaire vergaderingen van de Vlaamse Gemeenschapscommisssie en dat tweewekelijks op zaterdag en zondag om 10u en 14u. Bestemming Vlaanderen promoot dan weer de toeristische spots in Vlaanderen elke donderdag om 17.30u en zaterdag. Met de andere regionale zenders maakt tvbrussel TimeOut, een wekelijkse afspraak op maandag om 17.30u met de zaalsporten en dat net voor Brussel Vandaag. Andere, commerciële
programma's,
zoals
AutoTV,
Sierplezier
en
Tendens
worden
eenmalig
op
zaterdagnamiddag geprogrammeerd. Het maandelijks magazine van het Belgische leger, Televox, tot slot, is op zondag na Brussel Vandaag te zien.183 Als allerlaatste programma heeft tvbrussel een bijzonder weekoverzicht dat elke zaterdagmiddag rond 12.15u op Eén, de eerste tv-zender van de nationale openbare omroep, te zien is.184 Met een half uur durende weekoverzicht wil tvbrussel zo de Vlaamse kijker bereiken en informeren over Brussel. 3.5.3 Tvbrussel en zijn opdracht nader bekeken Hierboven haalden we reeds aan dat tegenover de vaste subsidies die tvbrussel van de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie verkrijgt, een opdracht staat. Deze opdracht is neergeschreven in twee convenanten tussen tvbrussel en de betreffende overheid. Deze zullen we nu, net voor aanvang van ons empirisch deel, nog in detail bekijken. 3.5.3.1 Algemeen De convenanten lopen allebei sinds februari 2006 tot en met 31 december 2009 en werden dus respectievelijk met de Vlaamse Gemeenschap onder de bevoegdheid van Vlaams minister Bert Anciaux
en
met
de
Vlaamse
Gemeenschapscommissie
onder
de
bevoegdheid
van
de
collegevoorzitter van de Vlaamse Gemeenschapscommissie Guy Vanhengel afgesloten. Het convenant kunnen we als een soort kleine beheersovereenkomst beschouwen. In beide convenanten staat: "het convenant is te beschouwen als een duurzaam samenwerkingsverband tussen de Vlaamse Gemeenschap / Vlaamse Gemeenschapscommissie en TV-Brussel en regelt de modaliteiten inzake werking, de financiële middelen en de opvolging ervan".185
186
183 TVBRUSSEL. Programma's. http://www.tvbrussel.be/programmas, zie bijlage p. 153. Datum van raadpleging: 7 april 2008. 184 VRT. Eén – zaterdag 12 april. http://www.een.be/televisie1_master/dezeweek/script/dag4.shtml, zie bijlage p. 154. Datum van raadpleging: 7 april 2008. 185 VLAAMSE GEMEENSCHAP. Convenant tussen de Vlaamse Gemeenschap en TV-Brussel VZW. Brussel, Vlaamse Gemeenschap, 2006, p. 1. 186 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Convenant tussen de Vlaamse Gemeenschap en TV-Brussel VZW. Brussel, Vlaamse Gemeenschapscommissie, 2006, zie bijlage p. 1.
43
Zoals dat voor alle regionale omroepen omschreven staat in de mediadecreten van de Vlaamse Regering, moet tvbrussel als regionale omroep de specifieke taak opnemen om informatie, animatie, vorming en ontspanning te brengen (ut supra). Ook de opdracht om de onderlinge communicatie van de lokale bevolking te ondersteunen en een bijdrage te leveren tot de zogenaamde sociale en culturele ontwikkeling is nogmaals in de beide convenanten opgenomen. In beide convenanten is er nauwelijks een verschil. De focus bij de convenant van de Vlaamse Gemeenschap ligt logischerwijs meer op de rol die tvbrussel moet opnemen met betrekking tot Vlaanderen. Zo stelt de convenant van de Vlaamse Gemeenschap in het eerste hoofdstuk: "TV-Brussel versterkt mee de band tussen de Vlaamse Gemeenschap en haar hoofdstad. Zij levert een bijdrage aan de bekendmaking van initiatieven van de Vlaamse Gemeenschap naar Brussel, […] TV-Brussel draagt bij aan het versterken van het imago van Brussel en de kennis over Brussel in Vlaanderen. Zij is ook actor bij de afstemming en interactie van het informatie-, promotie- en communicatiebeleid tussen Brussel en de Vlaamse rand […]."187 De convenant van de Vlaamse Gemeenschapscommissie heeft deze passage vervangen door: "Daarnaast levert zij een bijdrage aan de bekendmaking van initiatieven van de Vlaamse gemeenschap naar Brussel toe en aan het versterken van het imago van Brussel en de kennis over Brussel in Vlaanderen en is zij ook een actor bij de afstemming en interactie van het informatie-, promotie- en communicatiebeleid tussen Brussel en zijn hinterland."188 Beide overeenkomsten behouden wel dezelfde formulering als het gaat over diversiteitsbeleid. Zo moet tvbrussel meewerken aan het diversiteitsprogramma van de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie en dat zowel door samenwerking in een aantal projecten als door een diverse samenstelling van het personeelsbestand en de beheersorganen. Ook op vlak van de doelstellingen en resultaatsgebieden sluiten beide opdrachten nauw bij elkaar aan. Beide overheden nemen twee dezelfde doelstellingen op. Zo moet tvbrussel kwalitatieve een veelzijdige programma's maken en uitzenden over de stad Brussel en over initiatieven, de rol en dynamiek van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel. Belangrijk hierbij is dat de regionale omroep zich in de eerste plaats tot de Nederlandstalige Brusselaars moet richten. Daarnaast moet deze ook "aantrekkelijk" zijn voor de anderstaligen en de "gebruikers" van Brussel. De tweede doelstelling houdt het bevorderen van de kennis en interesse van Brussel in Vlaanderen in door de productie van programma's die Vlamingen kunnen aanspreken. De derde doelstelling is dan weer door beide overheden specifiek ingevuld, maar draait in essentie om hetzelfde, namelijk het bevorderen van de kennis over het beleid van de Vlaamse Gemeenschap of de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Op vlak van controle evalueert de Vlaamse minister bevoegd voor Brussel en het College van de Vlaamse Gemeenschapscommissie jaarlijks de uitvoering van de opdracht in de betreffende convenanten. Zowel de Vlaamse Gemeenschap als de Vlaamse Gemeenschapscommissie hebben een vertegenwoordiger die als waarnemer zonder stemrecht alle vergaderingen van de raad van
187 188
VLAAMSE GEMEENSCHAP. Op. Cit., 2006, p. 1. VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Op. Cit., 2006, p. 1.
44
bestuur en de algemene vergadering kan bijwonen en die alle informatie over de (financiële) werking van tvbrussel krijgt.189
190
3.5.3.2 Informatie Ons empirisch onderzoek is opgebouwd aan de hand van de inzichten die we eerder in dit theoretisch deel verkregen en dat op basis van twee pijlers, namelijk informatie en participatie. Om aan ons empirisch onderzoek in alle duidelijkheid te kunnen starten, dienen we te bekijken hoe deze twee concepten in de convenanten zijn opgenomen en welke opdrachten of doelstellingen de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie hierbij definieerden. Zoals we reeds meldden, moet tvbrussel de informatie van en communicatie onder de bevolking helpen bevorderen. In de convenanten staat echter duidelijk gepreciseerd dat "hierbij de regionale informatie en communicatie aan de bevolking centraal staat".191
192
Voor de Vlaamse Gemeenschap
betekent dat ondermeer dat er ook een actieve werking moet zijn op vlak van het informatiebeleid tussen Brussel en de Vlaamse rand door berichten over de gemeenschap en tevens een uitwisseling van agenda-informatie. Die informatie moet gericht zijn op - zoals we reeds aanhaalden verschillende doelgroepen met als prioriteit de Nederlandstalige Brusselaars. Maar ook naar Vlaanderen
toe
moeten
er
informatieve
programma's
geproduceerd
worden
volgens
de
convenanten. Hierbij wordt duidelijk gesteld dat tvbrussel hiervoor gebruik moet maken van digitale televisie én internet om de link naar Vlaanderen te kunnen leggen. Ook informeren over de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie moet door tvbrussel gebeuren. Om deze informatie op het scherm te kunnen brengen, verwachten de beide overheden dat tvbrussel een redactie samenstelt die de informatiedoelen die we hierboven zonet aanhaalden moet nastreven en dat volgens de regels van het redactiestatuut. In de uitvoering van de informatieopdracht dient tvbrussel samenwerkingsverbanden af te sluiten met andere VlaamsBrusselse media. In de convenanten staat duidelijk met welke media er samengewerkt moet worden
om
de
informatievergaring,
de
informatieverspreiding
en
het
profilerings-
en
promotiebeleid te verbeteren. Het gaat dan om Brussel Deze Week, FM Brussel en Onthaal en Promotie Brussel.193
194
3.5.3.3 Participatie Waar er uitgebreide aandacht in de convenanten aan de informatieve opdracht van tvbrussel wordt besteed, kunnen we opmerken dat er in de beide overheidsovereenkomsten met tvbrussel nauwelijks voorwaarden of doelstellingen staan met betrekking tot het voorzien van participatieve mogelijkheden voor de kijkers. Er wordt wel gesteld dat tvbrussel de informatie van de bevolking moet bevorderen.
189 190 191 192 193 194
VLAAMSE VLAAMSE VLAAMSE VLAAMSE VLAAMSE VLAAMSE
GEMEENSCHAP. Op. Cit., 2006, p. 5. GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Op. Cit., 2006, p. 5. GEMEENSCHAP. Op. Cit., 2006, p. 1. GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Op. Cit., 2006, p. 1. GEMEENSCHAP. Op. Cit., 2006, p. 3. GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Op. Cit., 2006, pp. 2-3.
45
Daarnaast staat ook in beide convenanten dat "tvbrussel zal gebruikmaken van digitale televisie en van internet om de uitstraling naar Vlaanderen en de participatie door de kijkers te versterken".195 Voor het overige vermelden de convenanten van de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie niets meer of tvbrussel burgers moet laten deelnemen aan het regionale tv-medium.
195
VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Op. Cit., 2006, p. 2.
46
3.6 Besluit theoretisch kader We startten dit theoretische kader met de stellingen en discussies waartegen ons empirische onderzoek zich afspeelt. Achtereenvolgens bestudeerden we de principes achter community tv en lokale omroepen, de concepten informatie en participatie en dat gekoppeld aan de visie op een deliberatieve of participatieve democratie. Theoretische reflecties over community tv en zijn "rhizome" karakter namen we mee om met de huidige gangbare principes over regionale of lokale televisie hiertegenover te stellen. Waar community tv vooral allerlei mogelijke vormen van participatie voor de lokale burger inhoudt, zagen we dat regionale televisie, zeker in Vlaanderen, uitgaat van vooral een informatieve functie. Beide visies hebben een absolute waarde voor lokale televisie en staan volgens ons zoals reeds beargumenteerd niet los van elkaar, laat staan tegenover elkaar. Als we het over participatie hebben, draait het ons niet zozeer om inspraak in het beleid van tv-omroepen, maar wel om mogelijkheden te creëren om de lokale gemeenschap te laten deelnemen aan programma's van regionale televisieomroepen. Op die manier kan de betrokkenheid tot die lokale zender, maar ook tot de lokale samenleving verhoogd worden. Niet alleen actief participeren aan programma's kan de betrokkenheid verhogen. Zoals we reeds bestudeerden, kan ook het informeren over de gemeenschap de burgers nauwer bij hun lokale bestuur betrekken. De wijze waarop het verhogen van de betrokkenheid van burgers bij hun samenleving kan ingevuld worden, hangt dan ook af van de achterliggende visies op die samenleving. Zowel het kader van de deliberatieve als de participatieve democratie bieden hiervoor mogelijkheden en dienen als referentiekader voor ons verdere onderzoek. Ondanks duidelijke tegenstellingen tussen beide modellen van democratie, hanteren we een hybride visie waar beide modellen op een continuüm geplaatst worden en waar bepaalde cruciale concepten zoals informatie en participatie als complementair kunnen gezien worden. In het daaropvolgende hoofdstuk bespraken we de visies over Web 2.0 en meer bepaald user generated content. Binnen de geschetste mogelijkheden van user generated content kan de opdracht of doelstelling van een regionale zender als tvbrussel een nieuwe dimensie kan krijgen door het gebruik van nieuwe technologieën. Dat gebruik moet voldoende afgewogen worden. We benadrukten immers dat het gebruik van de technologie op zich nooit een doel mag zijn voor de omroepen. Voordelen voor de regionale omroep en voor de lokale gebruiker moeten ten opzichte van de nadelen duidelijk in kaart gebracht worden bij het nemen van beslissingen over nieuwe technologieën. De hype die vaak rond nieuwe technologieën hangt moet in zijn tijdscontext beschouwd worden. Niettemin, bieden technologieën als het internet en user generated content mogelijkheden om de (lokale) democratische samenleving te ondersteunen door de burger actief bij de site en de nieuwsproductie te betrekken. Deze opportuniteiten kunnen door regionale tvzenders opgepikt worden om tal van redenen die we besproken hebben. De voornaamste reden lijkt ons in te spelen op de algemene trend die andere traditionele media oppikken en die ook de burgers verwachten, namelijk de mogelijkheid om vanuit hun lokale gemeenschap een online forum te krijgen.
47
Daarnaast behandelden we ook het belang van een publieke opdracht voor regionale tv-omroepen. We hebben getracht om de principes die meestal op nationaal niveau gehanteerd worden op lokaal vlak toe te passen. Tegen een achtergrond waar zich deze vragen voor nationale omroepen stellen, ontwikkelde zich immers ook lokale televisie. Binnen deze regionale tv-zenders zijn op lokaal niveau dezelfde mogelijkheden en discussies gangbaar. Op welke manier kan de lokale burger betrokken worden bij de democratische lokale samenleving waarin hij of zij leeft? Moet dit in een uitsluitend public service-model gebeuren of kunnen ook commerciële omroepen hier een bijdrage aan leveren? We zagen dat ook op lokaal niveau de algemene principes van publieke en private modellen dezelfde waren. Het eerste model wil de burger bij zijn of haar samenleving betrekken zodat hij of zij zich als burger kan ontplooien. Gesubsidieerd door de overheid moet de openbare omroep een breed publiek aanspreken, maar deze moet zich ook in bepaalde niches duidelijk onderscheiden van de commerciële omroepen. Het totaalpakket aan programma's moet dan ook gevarieerd zijn en van een behoorlijke kwaliteit. Belangrijk is dus dat die (regionale) openbare omroep de kijker als een burger ziet die enerzijds geïnformeerd moet worden om zich als een burger te kunnen gedragen, maar anderzijds ook geëntertaind mag worden. Bij het commerciële model is de kijker voornamelijk gelijkgesteld met een consument. Enkel programma's die de nodige doelgroepen bereiken die voor reclame-inkomsten interessant zijn, komen in principe aan bod.
Een derde model, dat van community tv, bevindt zich echter tussen de twee "grotere"
modellen. Die afbakening tussen welk model nu waar van toepassing is, lijkt ons echter problematisch. Zoals we ook in het eerste deel van onze theoretische omkadering, het deel over kleinschalige media en democratie, aanhaalden, combineren de praktijkvoorbeelden vaak op diverse manieren elementen van de drie modellen. Niettemin, schetsten we met ons overzicht over publieke en commerciële omroepmodellen de problematiek waar ook lokale televisiestations mee te maken krijgen. De inzichten reikten ons dus discussiestof aan op lokaal tv-niveau. Regionale omroepen die voornamelijk afhankelijk zijn van de overheid zoals in Vlaanderen, balanceren op dezelfde slappe koord tussen een (commerciële?) kijkcijferlogica en het informeren van de lokale burger. Ook op lokaal niveau speelt nog steeds de discussie hoe je de lokale gemeenschap het best bij je tvomroep kan betrekken. Informeren via nieuws en meer ontspannende reportages is immers één mogelijkheid, maar ook de deelname van deze burgers bij de productie van programma's kan. Vandaar dat ook het gemeenschapsmodel, dat we in het eerste hoofdstuk bespraken, kan bijdragen tot de visie van de regionale omroepen. In Vlaanderen is die visie van regionale omroepen alvast in een overheidsopdracht gekaderd. Zoals we in ons afsluitend hoofdstuk over regionale omroepen en tvbrussel in Vlaanderen aanhaalden, dienen regionale omroepen de lokale gemeenschap een dienst te bewijzen. Niet alleen uit ons literatuuronderzoek blijkt dit, ook uit de wetgeving in Vlaanderen staan duidelijke richtlijnen voor de sociale en culturele ontwikkeling van de lokale burger opgesomd. Toch zijn de regionale tvomroepen in Vlaanderen in eerste instantie als commercieel gedefinieerd. Tvbrussel bevindt zich hierin alvast in een paradoxale situatie. De Vlaams-Brusselse omroep is immers ook afhankelijk van extra subsidies die in het kader van overeenkomsten met de betrokken overheden vastgelegd zijn. De Nederlandstalige gemeenschap in Brussel staat centraal en moet geïnformeerd worden, 48
maar moet ook kunnen deelnemen aan de zender. Ook hier zien we weer het spanningsveld tussen informatie en participatie de kop op steken. De nadruk in de convenanten ligt vooral op het informerende aspect. Daarnaast moet tvbrussel ook gebruik maken van nieuwe technologieën die zich aandienen en die de opdracht van de omroep kunnen versterken. De afwegingen die gemaakt moeten worden bij het gebruik van nieuwe technologieën laten ons weer terugkoppelen naar ons hoofdstuk over nieuwe technologieën. Binnen de gesitueerde debatten dient ook tvbrussel vandaag te functioneren. Dit theoretische kader bracht dan ook binnen de beperkte ruimte van dit onderzoek deze verscheidene perspectieven zo goed mogelijk aan bod zodat we met voldoende achtergrondkennis het empirische onderzoek kunnen aanvatten.
49
4 Tvbrussel doorgelicht 4.1 Tvbrussel doorgelicht: inleiding Na het theoretische kader waarin we een duidelijke stelling innamen over de rol van een regionale tv-omroep om als een lokaal middel de burger over zijn of haar samenleving te informeren én aan te zetten tot deelname aan de lokale samenleving op sociaal, cultureel en politiek vlak, zijn we toegekomen aan het empirische onderzoek. In deze case-study gaan we op zoek naar hoe volledig de huidige opdracht nog is aan de vooravond van de onderhandelingen van de twee nieuwe convenanten. De opdracht staat uiteraard niet los van de invulling die tvbrussel eraan geeft. De invulling van de opdracht gebeurt door het programmeren van bepaalde programma's. We willen nagaan welk visie achter dit programmabeleid schuilt. Na het onderzoeken van de algemene lijnen van de opdracht, zoeken we een antwoord op de vraag wat het programma-aanbod van een regionale tv-omroep met een publieke opdracht op informatief vlak moet inhouden? Enerzijds koppelen we terug naar de convenanten met de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Anderzijds volgen we ook op basis van ons theoretisch kader onze uitgewerkte visie over een gemengde informatieve en participatieve functie voor een regionale televisiezender zoals tvbrussel. Op welke manier kan het programma-aanbod van een regionale tv-omroep als tvbrussel met een publieke opdracht ook participatie van de burger omvatten? Eens we het antwoord op deze vragen verkrijgen, stellen er zich opnieuw vraagtekens op vlak van het beleid en de ondersteuning van deze programma's. We dienen dan ook stil te staan bij het feit dat de overheden aan tvbrussel ook projectsubsidies kunnen geven voor specifieke projecten en programma's. Een subonderzoeksvraag gaat dan ook op zoek naar de rol die voor de overheid in de opdrachten is beschreven. De achterliggende reden om deze vraag te stellen, is dat tvbrussel voor specifieke programma's ook aparte subsidievoorstellen kan indienen. Heeft de overheid dan rechtstreeks vat op wat kan worden uitgezonden? Een ander aspect dat we ook aanraken, is dat van de samenwerkingen met andere mediapartners. We gaan immers na of de informatieverspreiding en –vergaring zoals tvbrussel deze in de huidige opdracht invult of deze zou verbeterd kunnen worden door samenwerkingen. In een tweede dimensie onderzoeken we een nieuwigheid voor tvbrussel die de informatieve en participatieve doelen in de opdracht verder invulling kunnen geven, zijnde user generated content als forum voor de Brusselse burger én als nieuwsbron voor tvbrussel. Op basis van informele gesprekken met de beleidsmakers van tvbrussel bleek dat de ontwikkeling van Web 2.0 een vrij onbekend terrein is. Toch kan dit zoals we reeds aanhaalden een meerwaarde voor de opdracht van tvbrussel hebben. We dienen de vraag op te werpen op welke vlakken user generated contenttoepassingen of een meerwaarde kunnen betekenen voor tvbrussel én vooral, op welke wijze deze in de opdracht gezien kunnen worden. Tot slot bundelen we de bekomen inzichten in een synthese waarin we op basis van een SWOTanalyse (ut infra) enkele aanbevelingen zullen formuleren. Voor we de bevindingen van het
50
empirische onderzoek toelichten, dienen we onze onderzoeksvragen en het methodologisch kader te duiden.
4.2 Onderzoeksvragen Het empirische onderzoek delen we in twee delen - zogenaamde 'dimensies' - in. In een eerste dimensie behandelen we de opdracht van tvbrussel op vlak van zijn informatieve en participatieve elementen. In de tweede dimensie bestuderen we hoe tvbrussel tegenover de mogelijkheden van user generated content staat. We gaan in de eerste dimensie na hoe de belangrijke actoren denken over de huidige en toekomstige opdracht van tvbrussel. We zijn immers op zoek naar de leefbaarheid van de opdracht van tvbrussel. We willen een soort van algemene diagnose stellen waarbij we nagaan of tvbrussel een beloftevolle toekomst voor zich heeft en of het met de huidige opdracht en de invulling ervan nog slagvaardig zal kunnen optreden. Ook de invulling van de opdracht, wat voor tvbrussel het nadenken over het maken van programma's betekent, staat centraal in de eerste dimensie. Concreet zullen we op volgende vragen in dimensie 1 een antwoord trachten te formuleren: 5) Voldoen de huidige taken van tvbrussel als regionale zender met een publieke opdracht aan de visie die de betrokken actoren op tvbrussel hebben? Waarom? Æ Hoe zijn hierin informatieve en participatieve elementen met betrekking tot de Vlaamse en/of Brusselse lokale gemeenschap in de opdracht opgenomen? Æ Wat is de rol van de overheid bij de convenant en daarnaast? 6) Hoe vult tvbrussel de informatieve component van de opdracht in? Waarom op die manier? Æ Welke visie gaat er schuil achter het programmabeleid? Is deze bevorderlijk voor het uitvoeren van de opdracht? Æ In welke zin kunnen samenwerkingen met andere mediapartners een meerwaarde betekenen voor de informatievergaring en –verspreiding van tvbrussel? 7) Op welke manier kan het programma-aanbod van een regionale tv-omroep als tvbrussel met een publieke opdracht ook participatie van de burger omvatten? Brengt het huidige tvbrussel dat programma-aanbod? Waarom wel of niet? 8) Hoe kan tvbrussel een slagvaardige toekomst tegemoet gaan volgens de experts? Wat zijn volgens hen sleuteldossiers voor tvbrussel om haar informatieve en participatieve opdracht uit te (blijven) oefenen? Als tweede dimensie onderscheiden we een uitdaging op vlak van nieuwe technologieën waarvoor tvbrussel staat. Zoals we reeds in de inleiding aanhaalden, zouden ook de nieuwe technologieën een andere supplementaire of complementaire invulling kunnen geven aan informatieve en participatieve functies die tvbrussel moet vervullen. Het uitdiepen van de mogelijkheden van user generated content voor tvbrussel binnen de vooropgestelde informatieve en participatieve rol van
51
tvbrussel pakken we aan in deze tweede dimensie. In tegenstelling tot de vorige dimensie, waarbij de aandacht vooral op de expertise van de betrokken actoren ligt, zullen we ons in dimensie 2 meer richten op de context waarbinnen user generated content een meerwaarde kan betekenen voor tvbrussel. De antwoorden op onze volgende onderzoeksvragen zullen dan ook vooral een schets van de mogelijkheden van user generated content inhouden en zijn dan ook bedoeld om nieuwe inzichten aan te reiken die een meerwaarde voor de invulling van de opdracht kunnen bieden. De onderzoeksvragen in dimensie 2 zijn: Kan het implementeren van online user generated content in het aanbod van tvbrussel een meerwaarde bieden voor het vervullen van de opdracht? Waarom wel, waarom niet? Op welke wijze kan dit ingevuld worden bij tvbrussel?
4.3 Methodologisch kader Om op bovenstaande vragen een antwoord te kunnen bieden, zullen we het onderzoek opbouwen op basis van: a) een analyse van beleidsteksten en interne documenten b) interviews met de belangrijke actoren betrokken bij de verschillende domeinen die onderzocht worden. De methodologie die we zullen hanteren verschilt echter tussen de twee dimensies. Daarom zullen we per dimensie onze gehanteerde methode toelichten. 4.3.1 Dimensie 1: Opdracht tvbrussel In dimensie 1 gaat het ons om een diagnose te stellen over de opdracht van tvbrussel. Daarvoor doen we in eerste instantie een beroep op beleidsteksten en interne documenten van tvbrussel en de bevoegde overheden. Naar de gebruikte documenten zal gedurende de bespreking van de onderzoeksbevindingen verwezen worden. Niet alle documenten zijn in de bijlage opgenomen omwille van de vertrouwelijke informatie die ze bevatten.196 Binnen ons onderzoek focussen we op de visie die momenteel aanwezig is bij de betrokken actoren. Daarom hebben we documenten opgenomen die deze visie weerspiegelen. Financiële documenten hebben we als achtergrondkennis doorgenomen, maar maken dus nauwelijks deel uit van het onderzoek op zich. Welke documenten kwamen dan wel aan bod? Op basis van ter beschikking gestelde documenten van tvbrussel en de bevoegde overheden en administraties konden we allereerst een beroep doen op de voorziene jaarprogramma's van tvbrussel. In deze jaarlijkse documenten staat de visie van tvbrussel neergeschreven. Daarnaast kregen we ook andere documenten en informatie ter beschikking die we hebben kunnen opnemen in het onderzoek. Naast een documentenanalyse zullen we ook de visie van de betrokken actoren trachten te achterhalen door deze actoren te interviewen. Via expertinterviews willen we te weten komen welke mening de experts uit het veld en het vakgebied over de verschillende issues met betrekking 196 Alle documenten die niet opgenomen zijn in de bijlage, maar waar wel naar verwezen wordt, zijn ter beschikking bij de auteur.
52
tot onze onderzoeksvragen, hebben. Net zoals Brenner en anderen zijn we van mening dat deze expertinterviews immers ruimte openlaten voor de geïnterviewden om voldoende hun visie weer te geven. Bovendien doen we zo een beroep op hun deskundigheid.197 Het nadeel is dan weer dat deze experten zich niet altijd kunnen vrijmaken omwille van hun drukke agenda, maar een goede planning van de interviews liet ons toe de meeste van betrokken actoren voor de spreekwoordelijke micro te krijgen.198 Elk interview bereidden we apart voor om de focus van het interview zoveel mogelijk vanuit de functie van de geïnterviewde te kunnen aanvatten. Uiteraard vroeg dit heel wat voorbereiding. Bovendien moesten we voor aanvang van de interviews goed in de hele materie rond tvbrussel ingewerkt zijn. Zowel bij de interviewer als bij de geïnterviewde draait het immers over de kennis die beiden hebben. Een interviewgids op voorhand opstellen met een aantal topics die absoluut aan bod moeten komen, is in dat geval van groot belang om het expertinterview te laten slagen.199 In de mail of brief waarmee we de meeste experten aanschreven, trachtten we al voldoende informatie over het onderzoek en het interview op een bondige manier weer te geven.200 Daarnaast stuurden we een topiclijst op voorhand naar de experten op zodat de focus van het interview
ook
voor
hen
duidelijk
was.201
Een
groepsinterview
waarbij
enkele
experts
samengebracht zouden worden, hebben we ook overwogen. Op die manier zouden tegenstellingen tussen deze experts gemakkelijker of duidelijker aan de oppervlakte kunnen komen202, maar uit praktische overwegingen verlieten we deze piste. Bovendien kan ook het tegengestelde van de voorgaande situatie opduiken waarbij één expert aan de andere niet het achterste van zijn of haar tong wil laten zien waardoor het identificeren van individuele meningen moeilijk wordt.203 Daarom opteerden we dus voor het individuele expertinterview. Binnen dit individuele expertinterview bouwden we het interview steeds op rond volgende punten. Sommige van deze topics kwamen bij bepaalde experten meer aan bod dan bij anderen gezien hun functie. De vragen werden gesteld in functie van het verloop van het gesprek en de richting die de respondent koos. Wanneer nodig stuurden we bij om de focus van het interview niet te verliezen. We maakten dus geen gebruik van een vast te volgen vragenlijst. Toch kunnen we de behandelde topics als volgt opsommen:
-
Korte inleidende schets over de achtergrond van de respondent
-
Beleidsmatige positionering tvbrussel: de opdracht
-
Informatieverspreiding en –vergaring
-
(Cross)mediale samenwerking
-
Programmabeleid
-
Burgerparticipatie in reportages op tvbrussel
197
BRENNER (M.), BROWN (J.), CANTER (D.). The research interview: uses and approaches. Londen, Academic Press, 1985, p. 3. 198 BAARDA (D.), DE GOEDE (M.). Basisboek methoden en technieken: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Leiden, Stenfert Kroese, 1998, p. 136. 199 FLICK (U.). An introduction to qualitative research. Londen, Sage, 1999, p. 92. 200 Een voorbeeld van deze email / brief is in de bijlage op pagina 155 terug te vinden. 201 Een voorbeeld van deze topiclijst is in de bijlage op de pagina's 156 en 157 terug te vinden. 202 SWANBORN (P.). Evalueren: het ontwerpen, begeleiden en evalueren van interventies: een methodische basis voor evaluatie-onderzoek. Amsterdam, Boom, 1999, p. 163. 203 FLICK (U.). Op. Cit. 1999, p. 124.
53
-
Aanvullingen op het interview voor een slagvaardig tvbrussel in het heden of de toekomst
Bij de selectie van de experts om te interviewen, hebben we zowel intern tvbrussel als extern de politieke, academische en mediawereld gescreend. De keuze voor de respondenten is zoals gezegd vanuit hun bevoegdheid binnen tvbrussel of bepaalde andere (overheids)organisaties of vanuit hun expertise gestuurd. Hieronder geven we de alfabetische lijst van de geïnterviewde personen voor deze dimensie. Naam
Voornaam
Organisatie
Functie
Interview
Bijlage
Dimensie 1: Opdracht tvbrussel De Tender
Jean-Philip
VRT
Netmanager één
25/03/08
p. 66
De Troyer
Jan
tvbrussel
Hoofdredacteur/directeur
19/03/08
p. 52
De Wael
Geert
tvbrussel
Commercieel directeur
18/03/08
p. 28
Esselinckx
Robert
tvbrussel
Chef nieuws
19/03/08
p. 41
Hoornaert
Dirk
tvbrussel
Voorzitter Raad v. Bestuur
25/03/08
p. 76
Mast
Peter
tvbrussel
Chef magazines
18/03/08
p. 14
Uyttendaele en
Caroline en
Vlaams kabinet
Mediaraadgevers Vlaams
01/04/08
p. 88
Braeckevelt
Duncan
voor Media
minister Geert Bourgeois
Vanhengel
Guy
VGC
Voorzitter college VGC en
17/03/08
p. 1
10/04/08
p. 95
bevoegd minister voor tvbrussel Witte
Els
VUB / tvbrussel
Professor / Lid Alg. Verg.
Lijst respondenten 1 In
deze
lijst
hebben
we
getracht
om
de
Vlaamse
minister
bevoegd
voor
Brusselse
Aangelegenheden, Bert Anciaux en voorzitter van de overkoepelende organisatie van alle Vlaamse regionale omroepen, Jan Van Broeckhoven, op te nemen. Beiden lieten echter weten geen tijd te hebben voor een uitgebreid interview. Ook een schriftelijk interview lukte ons niet. Gezien onze selectie aan respondenten is dit uiteraard geen probleem. Toch dienen we in ons achterhoofd te houden dat één bevoegde minister voor de convenant met de Vlaamse Gemeenschap en de koepelorganisatie van alle regionale tv-omroepen niet in ons onderzoek zijn opgenomen. Uiteindelijk interviewden we voor deze dimensie negen personen gedurende de maanden maart en april in een face-to-face interview dat dus semi-gestructureerd was volgens de topics die we hierboven reeds aanhaalden. Hoe zullen we deze expertinterviews nu analyseren? Aan de hand van de topics die we doorheen de interviews telkens aansneden, zullen we per topic en per subonderzoeksvraag visies en argumenten in documenten en van de experts naast elkaar zetten. Door middel van een SWOTanalyse zullen we na elke behandelde topic een tussentijds overzicht brengen van de kernpunten in
54
de topic in kwestie. Een SWOT-analyse is immers een hulpmiddel om alles te ordenen.204 De ordening van de sterktes en zwaktes (interne aspecten van tvbrussel) en opportuniteiten en bedreigingen (externe aspecten, buiten tvbrussel, maar met een invloed op tvbrussel) van tvbrussel zal in een confrontatiematrix gebeuren.205 Belangrijk bij een SWOT-analyse is om op voorhand op een gestructureerde wijze het onderzoek aan te vatten. Deze systematiek hebben we getracht weer te geven in onze onderzoeksvragen en in de topics die we in elk interview lieten terugkeren. De interne sterktes en zwaktes kunnen het best geanalyseerd worden op basis van de niveaus materiële en immateriële middelen. Materiële middelen kunnen bijvoorbeeld het computersysteem, het gebouw waarin tvbrussel moet werken of het aantal mensen in dienst zijn. Immateriële middelen houden bijvoorbeeld redactieprocedures, kennis, ervaring of cultuur binnen tvbrussel in. De externe opportuniteiten en bedreigingen kunnen dan weer best in een algemene omgeving en een taakomgeving ingedeeld worden. De algemene omgeving houdt sociaal-culturele, politiek-juridische, economische en technische factoren in. De taakomgeving draait om alle directe contacten van tvbrussel, bijvoorbeeld de overheid of andere regionale tv-omroepen, én om alle regelgevende aspecten die rechtstreeks betrekking hebben op tvbrussel, zoals bijvoorbeeld de opdrachten van de VGC en de Vlaamse Gemeenschap.206 Via deze structuur kunnen we achteraf de antwoorden op de onderzoeksvragen en de beleidsuitdagingen uit de confrontatiematrix puren.207 Met behulp van de SWOT-analyses zullen we onze onderzoeksvragen beantwoorden. Concreet bestaat onze SWOT-analyse uit drie delen: 1) Tussentijdse conclusies waarbij we de SWOT-kenmerken zullen identificeren: door middel van de experteninterviews en de verzamelde documenten zullen we per topic visies en meningen
tegenover
elkaar
zetten.
Hier
zullen
we
vervolgens
sterktes,
zwaktes,
opportuniteiten en bedreigingen trachten uit te lichten met de nodige argumentatie waarom iets als bijvoorbeeld een sterkte geïdentificeerd wordt. De scheiding tussen sterktes en zwaktes (en tussen opportuniteiten en bedreigingen) is soms vaag en de interpretatie ervan kan dus van onderzoeker tot onderzoeker verschillen.208 Niettemin, zullen we onze keuze beargumenteren. 2) De analyse van de SWOT-kenmerken: op het einde van dit hoofdstuk confronteren we de interne
en
externe
elementen
uit
de
tussentijdse
analyse
met
elkaar
in
een
confrontatiematrix. Vanuit deze matrix gaan we over naar stap 3. 3) De vertaling naar beleidsuitdagingen: na het opstellen van de confrontatiematrix kunnen de conclusies vertaald worden naar het definiëren van de beleidsuitdagingen. Dit zullen we in onze synthese uitvoeren.209
204
VERMEYLEN (S.). Werken met SWOT-analyse. Brussel, Politeia, 2004, p. 20. IDEM, p. 43. 206 IDEM, pp. 35-40. 207 HEYSSE (M.). Van missie tot beleidsplan. Een handleiding voor beleidsontwikkeling in het sociaal-cultureel werk. Brussel, Kwasimodo, 2001, p. 52. 208 VERMEYLEN (S.). Op. Cit., 2004, pp. 34-41. 209 HEYSSE (M.). Op. Cit., 2001, pp. 46-53. 205
55
4.3.2 Dimensie 2: User generated content en tvbrussel Onze manier van werken binnen deze dimensie loopt vrij parallel met die van dimensie 1. Op basis van een analyse van de informatie die we uit documenten haalden, zullen we een overzicht trachten te bieden van de mogelijkheden die user generated content op zowel participatief als informatief vlak biedt voor de kijker, of zeg maar "gebruiker", van tvbrussel. Op basis van documenten, websites, het FLEET-congres over user generated content van 30 januari en enkele informatieve interviews zullen we een beeld trachten te schetsen van de mogelijkheden voor tvbrussel. Uit informele gesprekken met tvbrussel bleek immers dat de omroep nog actief op zoek was met inhouden die door het publiek gegenereerd worden. Daar willen we deze dimensie een grote informatieve functie meegeven. We vertrokken vanuit verschillende perspectieven zoals die op het FLEET-congres in Brussel werden meegegeven en identificeerden daarbovenop nog drie actoren die met user generated hetzij in hun dagelijkse job hetzij in hun onderzoek in aanraking komen. De interviews die we afnamen, waren dus in eerste instantie informanteninterviews. Uiteraard kwam ook de expertise van de informanten aan bod. Zelf definieerden we voor aanvang een volgende onderverdeling van topics:
-
Korte inleidende schets over de achtergrond van de respondent
-
Informatie
over
bepaalde
initiatieven
(Garagetv,
Hasseltlokaal,
CoCoMedia-project) -
-
Hoe omgaan met: Î
het concept 'user generated content'
Î
de actieve participant en het community-gevoel
Î
beloningen als lokmiddel voor de actieve participant
Î
user generated content als extra nieuwsbron
Î
moderatie
Î
de kwaliteit
Korte aanvulling en blik op tvbrussel
Na de drie interviews met ondermeer verantwoordelijken voor Garagetv en Hasseltlokaal, legden we zowel aan Jan De Troyer als aan Geert De Wael van tvbrussel in een gesprek dat los stond van dimensie 1 de zes topics voor, met als achtergrond de informatie die we uit de interviews, de documenten en het congres haalden. Gezien dit deeltje slechts een aanvullend onderdeeltje is van ons gehele onderzoek beperkten we vanuit pragmatisch oogpunt onze interviews. Op basis van het FLEET-congres en de interviews in de maanden maart en april zijn we echter van mening dat we achteraf toch een SWOT-analyse kunnen toepassen waarbij een aantal informerende adviezen kunnen volgen. Ook hier zullen we dus een SWOT-analyse toepassen op tvbrussel – maar dan specifiek gericht op de omgang van tvbrussel met user generated content – op grond van de interviews en documenten.
56
Een overzichtje van de afgenomen interviews voor het hoofdstuk over user generated content: Dimensie 2: User generated content Coolen
Eefje
Concentra
Redactrice Hasseltlokaal
31/03/08
p. 112
De Troyer
Jan
tvbrussel
Hoofdredacteur/directeur
11/04/08
p. 129
De Wael
Geert
tvbrussel
Commercieel directeur
11/04/08
p. 135
Paulussen
Steve
MICT / UGent
Onderzoeker
09/04/08
p. 122
Van den Broeck
Jeroen
Telenet
Online Media Manager
25/04/08
p. 105
Lijst respondenten 2
4.4 Onderzoeksbevindingen 4.4.1 Dimensie 1: de opdracht en de invulling van de opdracht van tvbrussel Zoals daarnet gesteld, zullen voor onze analyse gebruik maken van de topics die we bij elk expertinterview aan bod lieten komen. We starten met een analyse van de beleidsopdracht. Vervolgens behandelen we de informatieverspreiding en -vergaring met daarin de bijeengenomen topics programmabeleid en (cross)mediale samenwerking. Deze twee topics bleken elk bij de analyse van de interviews vaak aan te leunen bij het issue van informatieverspreiding en – vergadering. Vandaar dat we deze samen zullen bekijken. Achtereenvolgens behandelen we dan nog de topics burgerparticipatie en de aanvullingen van de experten.
4.4.1.1 Beleidsmatige positionering tvbrussel: de opdracht Net voor de overgang naar ons empirische onderzoek, stonden we stil bij de opdracht(en) die tvbrussel meekrijgt vanuit de overheid. Voor onze eerste onderzoeksvraag zullen we het dan vooral over deze opdracht(en) hebben. We zullen nagaan of de huidige taken die door de opdracht aan tvbrussel worden toegeschreven voor de meeste experts voldoen. Misschien blijkt dit niet het geval te zijn en dienen we rekening te houden met een grondige herziening van de convenant bij de nieuwe onderhandelingen eind dit jaar? Indien dit het geval zou zijn, kunnen we ons de vraag stellen op welke wijze de opdracht dan wel moet worden geformuleerd zodat tvbrussel als een volwaardige regionale tv-omroep de lokale gemeenschap kan ondersteunen. We zagen reeds dat in de convenanten met de VGC en de Vlaamse Gemeenschap meer aandacht wordt besteed aan het informeren van de doelgroepen dan aan de participatieve mogelijkheden van tvbrussel. Over de invulling
van
deze
twee
aspecten
van
de
opdracht
hebben
we
het
later
als
we
de
informatieverspreiding en de burgerparticipatie van tvbrussel bespreken. Toch zullen we in deze eerste analyse aanwijzingen vinden hoe de opdracht moet worden ingevuld. Zoals we al in ons methodologisch kader stelden, lopen de verschillende topics in de praktijk door elkaar heen. Om toch enige structuur aan te brengen, hebben we dus voor deze indeling gekozen. Een ander aspect dat we ook zullen behandelen in dit deel is de relatie met de politieke overheid. In hoeverre laat de
57
huidige opdracht ook ruimte voor aparte subsidiëringen van projecten of programma's die naast de opdracht vallen? En is dit bevorderlijk voor het onafhankelijk uitvoeren van de opdracht? Om een duidelijke systematiek te kunnen hanteren, werken we elke topic uit aan de hand van de experteninterviews en documenten. Vervolgens gieten we meteen de verkregen inzichten in een tussentijdse SWOT-analyse om zo het overzicht niet te verliezen. Eerst behandelen de deelaspecten van elke topic. Hierna volgt de tussentijdse SWOT-analyse. Concreet, in deze eerste topic zullen we visies en argumenten over de algemene opdrachten, het opnemen van de informatieve en participatieve aspecten en de relatie tussen de overheid en tvbrussel door bepalingen in de opdracht naast elkaar zetten. Vervolgens voeren we een tussentijdse SWOTanalyse uit. 4.4.1.1.1 Algemene opdrachten: vernieuwing voor de deur? Eerst en vooral blijven we even stilstaan bij de bepalingen voor regionale omroepen in Vlaanderen die in de mediadecreten onder bevoegdheid van de minister voor Media vallen. Zoals we reeds zagen, gelden deze decreten voor alle regionale omroepen. "Tvbrussel is voor ons vandaag één van de tien regionale omroepen. De vier subsidiepijlers die voor tvbrussel werden uitgetekend zijn op tvbrussel evenzeer van toepassing dan voor de andere regionale omroepen", stelt Duncan Braeckevelt in een dubbelinterview met Caroline Uyttendaele van het Vlaams kabinet voor Media. "Tvbrussel is één van onze regionale omroepen en krijgt net als de andere dezelfde budgetten en ondersteuning."210 Opmerkelijk, doorheen onze gesprekken kwam de principeovereenkomst met het kabinet Bourgeois nauwelijks aan bod. Een teken dat die overeenkomst niet onder druk staat op een algemene consensus kan rekenen? Dat lijkt waarschijnlijk, blijkt ook uit het zelfde interview met het Vlaams kabinet voor Media. Zo zegt Duncan Braeckevelt: "Nu moet die overeenkomst vernieuwd worden. Onze administratie is een evaluatie aan het voorbereiden. Dus wij wachten met veel nieuwsgierigheid en ongeduld op die evaluatie. Maar ik heb nog geen signalen vernomen dat daar momenteel een groot probleem zou zijn."211 Op vlak van de mediadecreten zelf, zitten er wel veranderingen aan te komen door de komst van de nieuwe Audiovisuele Mediadienstenrichtlijn. Het zijn dus wijzigingen die vooral op macroniveau te situeren zijn en die een impact hebben op alle tvomroepen. "De reclameregels worden versoepeld, product placement wordt mogelijk, er wordt iets gezegd over de bescherming van minderjarigen en het aanbieden van niet-lineaire diensten. Dat zijn zaken die ook regionale omroepen aangaan"212, zegt Caroline Uyttendaele. In die mediadecreten staat tvbrussel net als de tien andere regionale omroepen gedefinieerd als een niet-openbare regionale omroep en dat ondanks het feit dat tvbrussel een specifieke opdracht krijgt van de Vlaamse Gemeenschap en de VGC. Voor Uyttendaele en Braeckevelt staan de mediadecreten los van de opdrachten die tvbrussel meekrijgt. "Op die opdracht worden zij niet door ons afgerekend. Dat gebeurt vanuit de VGC of Brusselse Aangelegenheden. Voor ons hebben zij de decretale opdracht die dezelfde is bij de anderen. Dat is hetgene waar wij naar kijken", klinkt
210 211 212
UYTTENDAELE (C.), BRAECKEVELT (D.), 01/04/08, zie bijlage p. 88. IDEM, zie bijlage p. 92. IDEM, zie bijlage p. 94.
58
het.213 Voor Brussels minister Guy Vanhengel is tvbrussel een openbare zender: "Perfect te vergelijken met de VRT, met dat verschil dat de VRT omwille van zijn bereik andere bronnen kan aansnijden dan de zuivere overheidsfinanciering."214 Voor Geert De Wael is deze definiëring op zich geen probleem. Hij stelt zich de vraag of tvbrussel naast de tachtig procent overheidssubsidies wel commercieel bezig is als het maar om twintig procent inkomsten draait. "[…] we hebben het commerciële nodig om te kunnen overleven, als we dat niet meer hebben, moeten we afbouwen"215, meent hij. De definitie op zich staat misschien ter discussie, in de praktijk stelt deze volgens de experten geen problemen. Als we ons in tweede instantie focussen op de vrij gelijklopende convenanten van de Vlaamse Gemeenschapscommissie en de Vlaamse Gemeenschap die in 2009 vernieuwd moeten worden, kunnen we wel de vraag stellen wat er inhoudelijk veranderd zou moeten worden. In het volgende deel van dit hoofdstuk – informatie en participatie in de opdrachten – gaan we daar verder op in. In dit deel bekijken we echter de manier waarop de convenanten nu gepercipieerd worden door de experts. Voor chef magazines bij tvbrussel, Peter Mast, is de convenant een logisch gevolg van wat tvbrussel sowieso doet. Zo zegt hij: "[Als] we [dat] zouden […] zelf moeten invullen dan denk ik niet dat we veel zouden afwijken als de convenant niet zou bestaan"216. Toch is hij een voorstander van de huidige convenanten als niet-beperkende controle-instrumenten. "Je weet nooit dat er een ontsporing in ontstaat gebaseerd op wat dan ook. Zo kan je nog steeds gecontroleerd worden. Ik ben de eerste om te zeggen dat er een resultaatsverbintenis moet bestaan. Het zou heel spijtig zijn mochten we dat als beperkend zien."217 Op vlak van de financiële kant van de opdracht is administratief-commercieel directeur Geert De Wael duidelijk dat er opnieuw zal onderhandeld moeten worden met de overheden over een mogelijke indexering van de subsidiebedragen. "Die worden niet automatisch geïndexeerd, dus dan moet daar over gepraat worden. In welke mate kunnen die worden aangepast of niet?"218 Over de bedragen in de convenant is nu een nulmeting aan de gang. Zo kan er nagegaan worden wat een programma kost zodat ook de overheden een zicht krijgen op de kosten van het tv-maken na de recente financiële problemen waardoor bijna twee weken nieuws in de zomer sneuvelde. Voorzitter Dirk Hoornaert: "Maar dat zal een convenant zijn die minder gelinkt is aan het maken van specifieke programma's. Neenee, het zal gaan om een opdracht waarvoor we een bepaald bedrag krijgen."219 Die vaste financiering heeft zijn voordelen, maar ook zijn nadelen, zegt Hoornaert. "Als we driejarenconvenanten maken dan moeten we wel inrekenen hoeveel verkiezingen erin zitten en dergelijke. Maar goed, dan zullen we ook vrij zijn om met dat geld te maken wat wij denken dat goede tv is."220 Ook hoofdredacteur-directeur Jan De Troyer identificeert deze voor- en nadelen van een vaste financiering. "We gebruiken die [financiering] ook in de werking, want in een vzw mogen we geen reserve aanleggen. […] De belastingsbetaler financiert een bepaalde opdracht dan moet 213 214 215 216 217 218 219 220
IDEM, zie bijlage p. 89. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 6. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 28. MAST (P.), 18/03/08, zie bijlage p. 18. IDEM, zie bijlage p. 18. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 29. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 83. IBIDEM.
59
dat geld daarvoor ook gebruikt worden. Dat is maar logisch. Het gevolg is wel dat als je een nieuw idee hebt of de mediawereld snel verandert, je naar de overheid moet om te bedelen. Meestal zeggen ze dan om een projecttoelage te voorzien"221, licht De Troyer toe. Over de projectsubsidies zelf komen in het deel over de relatie met de overheid nog terug. We kunnen ons hierbij wel vragen stellen over de flexibiliteit van de opdracht in een sterk veranderend sector als die van de media.
4.4.1.1.2 Informatie, ontspanning en participatie: ook toekomstige taken? Tvbrussel dient vooral te informeren, maar ook te ontspannen. Verder zal de regionale omroep ook de participatie door de kijkers versterken. Prioritair is de doelgroep van de Nederlandstalige Brusselaars. "Wij stellen vast dat ondanks het feit dat we als echte Nederlandstalige autochtonen weinig talrijk zijn, er naarmate Vlaanderen meer autonomie heeft verworven steeds minder informatie over Brussel is en dat ten behoeve van de Nederlandstalige Brusselaars. […] Dus als je die Nederlandstalige Brusselaars nog een minimum aan lokale informatie wil geven over de stad waarin zij wonen, dan speelt die televisiezender daarin een bijzonder cruciale rol"222, meent Guy Vanhengel. Ondanks het feit dat deze opdracht ook in de huidige convenant staat opgenomen, vreest Vanhengel op basis van aanvoelen en enkele kleine metingen dat de kijkers bij tvbrussel afhaken. "En dat ondanks het feit dat het aantal Nederlandskundigen blijft toenemen."223 De reden volgens Vanhengel? "Tja, ik denk dat er op sommige momenten wat sleet komt op de formules. Dat men misschien toch […] een benadering van het nieuws heeft die teveel gericht is op een welbepaalde leeftijdscategorie. […] zij [de journalisten] zijn meestal vrij jong, hebben dezelfde culturele achtergrond waardoor je een benadering krijgt die nogal eenduidig is."224 Dat de Nederlandstaligen in Brussel de prioritaire doelgroep blijven, is voor alle experten duidelijk. Peter Mast verwoordt het zo: Wij zijn tvbrussel en tvbrussel gaat over de Vlaamse Brusselaar en behandelt die ook, niet uitsluitend, niet beperkend, maar zeker prioritair."225
Ook over de
doelgroepen van anderstaligen en de gebruikers van Brussel zijn de experts het eens: het is en blijft ook in de toekomst het publiek waarop tvbrussel zich moet richten. Alleen is de Vlaamse doelgroep moeilijker te bereiken, vindt Guy Vanhengel. Volgens hem is er wel belangstelling in Vlaanderen om te weten wat er in Brussel gebeurt, getuige daarvan het succesvolle weekoverzicht op één, zegt hij.226 Geert De Wael is het daar slechts deels mee eens. Volgens hem zit men in Vlaanderen steeds minder te wachten op nieuws uit hun hoofdstad. De reden daarvan ziet hij in het gebrek aan zogenaamde hefboompartners in Vlaanderen. "[…] ik denk bijvoorbeeld aan skynet of Telenet, waar je via portaalsites uw ding verspreidt of via deredactie.be in het Brusselluik. Dat lijken mij manieren waardoor uw content veel meer zouden bekeken worden."227 Mogelijke samenwerkingen met andere media spitten we verder in dit onderzoek nog uit omdat doorheen de gesprekken met de experten bleek dat tvbrussel op die manier zijn opdracht beter zou kunnen invullen. 221 222 223 224 225 226 227
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 58. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 2. IDEM, zie bijlage p.3. IBIDEM. MAST (P.), 18/03/08, zie bijlage p. 16. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 2. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 36.
60
Een andere mogelijkheid om Vlaanderen van informatie over Brussel te voorzien, is een uitbreiding van het zendgebied van tvbrussel naar heel Vlaanderen. Dat zien de geïnterviewde experten van tvbrussel best zitten. Peter Mast vindt de huidige afbakening "een gigantisch probleem"228. Ook Dirk Hoornaert is een absolute voorstander van het nationaal uitzenden om de link met Vlaanderen veel beter te kunnen leggen als zender van de hoofdstad. Hij wijst er op dat tvbrussel nu in een hokje blijft zitten. Om dat echter verwezenlijkt te zien, dienen de mediadecreten aangepast te worden. En dat kan volgens hem pas lukken als NORtv mee wil. Zij blijven echter nee zeggen omdat ze schrik hebben van reclameafroming.229 Ook bij op het kabinet van Geert Bourgeois klinken dezelfde geluiden: de zendgebieden zullen niet aangepast worden omdat er geen vraag is vanuit NORtv wegens het openstellen van de reclamemarkt voor alle regionale tv-omroepen. Indien die vraag voor uitbreiding van de zendgebieden er wel zou komen vanuit NORtv, is het kabinet wel bereid hierover te spreken.230 Hoornaert stelt op het argument van de afroming van reclameinkomsten van sommige regionale omroepen: "als je dit handig speelt, […] [dan zou] iedereen van een soort nationale pot […] kunnen genieten".231 Ook Els Witte is voorstander om tvbrussel via een eigen kanaal in heel Vlaanderen lineair te laten uitzenden en vindt het argument van de reclameafroming niet absoluut. Zij vindt dat de overheid zelf een beleidskeuze moet maken. "Als men zegt dat tvbrussel de zender is van de hoofdstad dan is het normaal dat het bekeken kan worden in de regio waar de hoofdstad zich toe richt"232, stelt zij. Deze stellingen kunnen we jammer genoeg niet confronteren met de visie van NORtv, gezien er geen interview kon plaatsvinden. Als laatste dienen we hier ook bij te vermelden dat Geert De Wael ook een ander gevolg ziet van het uitbreiden van het zendgebied van tvbrussel. Zo meent hij dat in de huidige context tvbrussel dan voor Europese richtlijnen valt onder het statuut van een nationale zender waardoor een andere lokale tv-omroep in principe volgens de huidige Vlaamse mediadecreten een lokale licentie kan aanvragen. Zo loopt tvbrussel het risico op lokale concurrentie.233 Natuurlijk kunnen we hierbij opmerken dat de mediadecreten in geval van uitbreiding van de zendgebieden aangepast zullen worden voor alle regionale omroepen en niet enkel voor tvbrussel. Hierdoor blijven alle regionale omroepen gedefinieerd als regionaal en niet als nationaal. Naast het informeren van de doelgroepen, kunnen we ons ook kort focussen op de participatie of de betrokkenheid van de kijker in de opdracht. Zoals reeds in detail bekeken, staat er nauwelijks iets over de participatie van de kijker in de opdrachten. Voor minister Guy Vanhengel is participatie van de kijkers in tvbrussel geen taak voor de omroep en staat het daarom ook niet in de opdracht. Daarvoor is Brussel met 1 miljoen inwoners te divers, vindt hij. Bovendien meent Vanhengel dat een breed kijkerspubliek moeilijker zal ingevuld kunnen worden.234 Voor Jan De Troyer is dat wel een
taak
voor
tvbrussel.
Zo
onderscheidt
hij
in
het
document
over
criteria
voor
het
programmabeleid participatie als één van de elementen die aanwezig moeten of kunnen zijn in de programma's. Over de invulling daarvan hebben we het straks nog, maar belangrijk voor de 228 229 230 231 232 233 234
MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 18. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage pp. 81-82. UYTTENDAELE (C.), BRAECKEVELT (D.), 01/04/08, zie bijlage p. 90. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 81. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 97. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 37. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 8.
61
opdracht van tvbrussel is dat De Troyer in het document het volgende neerschrijft: "in moderne media vertaalt de nabijheid van de kijker zich meer en meer in rechtstreekse participatie"235. Op basis hiervan vindt hij directe participatie van de kijker dus een taak voor tvbrussel, hoewel de (Brusselse) opdrachtgever Guy Vanhengel dit niet belangrijk acht.
4.4.1.1.3 De relatie met de overheden Vermits tvbrussel van verschillende overheden afhankelijk is voor subsidies kunnen we ons eerst de vraag stellen, hoe werkbaar dat is. Vervolgens kijken we naar de relatie met de overheid in functie tot eenmalige projectsubsidies die tvbrussel krijgt. Voorzitter Dirk Hoornaert ziet twee grote nadelen. Ten eerste, het overzicht van wie nu wat subsidieert en hoe veel durft wel eens verloren te gaan. Ten tweede, iedere subsidiërende overheid of minister heeft zijn eigen visie op bepaalde materies. Hoornaert: "Vanuit de VGC staat Brussel centraal. Vanuit Vlaanderen staat Vlaanderen centraal. Dan komt Geert Bourgeois nog af met specifieke projecten van ondertiteling en dergelijke… Allemaal goed, maar op een bepaald moment weet je niet meer hoe het in elkaar zit."236 Voor hoofdredacteur-directeur Jan De Troyer betekent een gespreide financiering voor de vaste subsidiebedragen geen probleem. Voor hem garandeert het een grotere onafhankelijkheid van de opdrachtgevende overheid. Sowieso hebben de politici niets te zeggen in het inhoudelijke beleid, zegt De Troyer. Hij benadrukt dat het belangrijk is dat de overheid samen met de raad van bestuur van tvbrussel strategische beslissingen neemt.237 Ook chef nieuws Robert Esselinckx heeft het die strategische beslissingen en de belangrijke scheiding tussen de redactie en de overheden. Volgens hem gebeurt het nu en dan eens dat er getracht wordt om op inhoudelijk vlak bij te sturen, maar dat het een proces is van geven en nemen. Esselinckx hecht dan ook veel belang dat de overheid het kader schetst en dat tvbrussel zelf de invulling van dat kader kan bepalen.238 Volgens Jean Philip De Tender is het normaal dat dit spanningsveld steeds opborrelt. Hij zegt: "Welke programma’s volgen politici op één? Wel, die volgen het Journaal, Koppen, De Zevende Dag,… en die beseffen niet wat de impact is van een aantal andere programma’s. […] Die broodheer wil onmiddellijk de output of de lay-out die het verwacht omdat het geld geïnvesteerd heeft."239 Juist om de invulling van het programmabeleid gestoeld op expertise en ervaring te kunnen behouden, dient de opdrachtgever van de invulling weggehouden te worden, blijkt ook uit het gesprek met De Troyer. Daarom ook zijn de projectsubsidies problematisch, vindt De Troyer. Zoals we reeds aanhaalden, zit tvbrussel vast aan zijn opdracht. Eens het geld is ingepland, moet tvbrussel bij veranderingen in het medialandschap terug naar de overheid stappen en dan komt de projectsubsidie steeds boven. De Troyer ondersteunt
zijn
visie
op
de
problematische
projectsubsidies
met
het
verhaal
van
het
praatprogramma op tvbrussel. Toen de formule van het programma Brussel Centraal negatief geëvalueerd werd, wou Guy Vanhengel de subsidie niet verlengen voor een nieuw praatprogramma
235 236 237 238 239
TVBRUSSSEL. Criteria inzake programmabeleid. Brussel, tvbrussel, s.d., zie bijlage p. 160. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 82. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 57. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 47. DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 70.
62
met Gui Polspoel.240 Guy Vanhengel beaamt dit verhaal, maar meent dat tvbrussel zichzelf deze problemen aandoet. Hij vindt immers dat tvbrussel zelf altijd met nieuwe ideeën op de proppen komt, dat dan de overheid meestal van goede wil is en een extra toelage geeft. Maar voor die extra subsidies blijft de overheid zelf bepalen of dat het ingediende project past binnen de doelstellingen van tvbrussel, zegt hij.241 Het feit dat tvbrussel van zijn vaste subsidies afhankelijk is van verschillende overheden – en bijgevolg bij die diverse overheden ook eenmalige projectsubsidies kan aanvragen – is volgens Els Witte echter eigen aan de complexe Brusselse situatie. De opsplitsing tussen de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie die een eigen autonomie heeft, maar toch ondergeschikt is aan de Vlaamse Gemeenschap, maakt deel uit van het Brusselse compromis en moet dus niet enkel en alleen bij tvbrussel bekeken worden.242 Op vlak van projectsubsidies is Witte duidelijk: "Dat is hoe dan ook altijd een nadeel als je zo subsidieert. Een tv-station heeft er altijd belang bij om globale subsidies te ontvangen. Als je begint met specifieke subsidies voor programma's dan kan krijg je problemen als het nadien niet meer gefinancierd kan worden. Structurele budgetten zijn het beste. Zo weet men goed waar men zich aan moet houden."243
4.4.1.1.4 Eerste tussentijdse SWOT-analyse (de opdracht) We zullen nu een eerste tussentijdse analyse houden van de kenmerken die in de SWOT-analyse kunnen opgenomen worden. Op basis van een analyse die we hierboven op de bestudeerde topics en issues rond de opdracht van tvbrussel hielden, zullen we nu de geïdentificeerde sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen in een overzichtje gieten. Zo kunnen we op het einde van dit onderzoek de kenmerken gemakkelijk in een algemene SWOT-analyse plaatsen.
240 241 242 243
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage pp. 57-58. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 12. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 99. IDEM, zie bijlage p. 100.
63
Tabel 1: SWOT Dim 1 - Opdracht 4.4.1.2 Informatieverspreiding en –vergaring Na de opdrachten behandelen we achtereenvolgens de concrete invulling van die opdrachten op vlak
van
informatie
en
participatie.
Hieronder
zullen
we
twee
thema's
uitwerken:
het
programmabeleid en de samenwerkingen met andere media. Het programmabeleid van tvbrussel is immers de concrete omzetting van de informatieve opdracht op televisie. Het beleid daar rond bepaalt dus hoe tvbrussel de opdracht invult. We willen hierbij nagaan hoe dit gebeurt en of deze wijze voor de experts voldoet voor het uitvoeren van de opdracht.
64
Daarnaast
zetten
we
ook
de
visies
van
de
experten
over
de
huidige
en
mogelijke
samenwerkingsverbanden met andere mediapartners naast elkaar. Doorheen ons onderzoek werd het
duidelijk
dat
crossmediale
samenwerkingen
met
FMBrussel
en
BrusselDezeWeek
en
samenwerkingen met Télé Bruxelles en de VRT mogelijkheden inhouden voor enerzijds de informatieverspreiding, maar anderzijds ook voor de informatievergaring binnen de redactie van tvbrussel. Om een diagnose te kunnen stellen van wat vandaag kan en morgen misschien mogelijk is, peilden we bij de experten naar deze topics. We zullen deze vragen trachten te beantwoorden door gebruik te maken van een SWOT-analyse. 4.4.1.2.1 Programmabeleid In het programmabeleid van een televisiezender dienen we in eerste instantie uiteraard rekening te houden met het publiek waarvoor de programma's bestemd zijn. Peter Mast beschrijft het selecteren van de onderwerpen om aan bod te laten komen in gradaties. Elk item hoe groot of hoe klein ook moet iets met Brussel en liefst nog met iets Nederlandstalig in Brussel te maken hebben. Al wijst Jan De Troyer op de ruimte in de mediadecreten die voorzien is voor vijftien procent items die niet rechtstreeks iets met het zendgebied te maken hebben.244 Ook het weekoverzicht wordt samengesteld met oog op wat de Vlaming in Brussel kan interesseren, zegt Mast.245 Programma's maken voor een grote doelgroep is niet gemakkelijk. Jan De Troyer vindt dit een probleem, maar hij wijst er op dat ook de nationale tv-omroepen kampen met de diverse interesses van hun publiek(en). En die interesses moeten vooral bevredigd worden door informatieve programma's zoals de opdrachten voorschrijven. Voor De Troyer is tvbrussel een informatiezender. "Maar informatie is meer dan nieuws. Een programma over goede restaurants is ook informatie."246, zegt hij. En informatie kan entertainend werken. "Maar als we twintig minuten beeld brengen van die modeshow zit dat meer in die sector van animatie/ontspanning […] Maar het is informatie waaraan de Brusselaar wel iets heeft"247, verklaart De Troyer de manier waarop met ontspanning wordt omgesprongen bij tvbrussel. Ook Robert Esselinckx vindt dat lichte stukken, zwaardere saaie mededelingen moeten afwisselen omdat mensen graag ook iets leuks verteren voor hun tvtoestel248. Minister Guy Vanhengel is het daar voor een deel mee eens. Hij vindt enerzijds zelfs dat lichtere human interest stukken misschien soms ontbreken.249 Anderzijds benadrukt hij dat de VGC de middelen ter beschikking stelt om informatie over Brussel te geven. Voor hem betekent dat bijvoorbeeld culinaire programma's niet in het weekoverzicht op één thuishoren. Ook de reeks Hasta Peru 2015 vond hij niet behorend tot de doelstellingen van tvbrussel. Hij verwoordt het als volgt: "[…] diegenen die naar tvbrussel zappen […] willen nieuws zien uit hun stad. Breng hen dan dat nieuws uit hun stad, maar niet uit Peru…"250 Netmanager van één, Jean Philip De Tender, wijst er echter op dat impliciete boodschappen beter werken dan expliciete. De Tender: "Het moeilijke vaak met institutionele partners, en daar bedoel ik niet mee tvbrussel, maar politiek in het 244 245 246 247 248 249 250
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 52. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage pp. 16-20. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 53. IBIDEM. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 45. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 10. IDEM, zie bijlage p. 13.
65
algemeen, is dat men vaak heel expliciet de boodschap wil brengen als ‘Brussel is goed, kom naar Brussel’. Ja, dat werkt vaak averechts dan dat je een reportage ziet over Brussel."251 Hij toont dit ook nog als volgt aan: "In plaats van te zeggen "Brussel is een heel goede stad met veel restaurants" kun je veel beter een reeks maken van iemand die bij koks gaat en restaurants en daarmee tease je mensen hoe dan ook om naar zo’n restaurant te gaan."252 Professor Els Witte sluit zich hier min of meer bij aan. Hoewel ze vragen heeft of entertainende elementen in programma's inbrengen nu echt wel een effect heeft op de kijkcijfers, vindt zij dat culinaire programma's ook binnen het informerend karakter van tvbrussel passen. Zij vindt dat tvbrussel een goed evenwicht daarin houdt.253 Jan De Troyer splitste in een document de criteria voor het programmabeleid op in vier punten. Zo staat deze in functie van de opdracht, de inhoudelijke redactionele invulling hiervan, de eigenheid van het medium televisie en van de economische realiteit van de zender. Daarbinnen definieert hij de criteria hoe tvbrussel programma's dient in te vullen. Hij stelt dat de nieuwswaarde prioritair is, maar dat ook de service aan de kijker een criterium kan zijn. Verder stelt hij ook dat bepaalde projecten zoals de Peru-reeks perfect passen binnen de criteria van de tv-omroep, maar dat deze wel uitzondering dienen te blijven.254 Peter Mast verantwoordt de reeks als een educatief project dat met externe subsidies is gefinancierd. Scholen in Vlaanderen en in Brussel krijgen immers een DVD van de reeks met een aantal werkpakketten opgestuurd. Peter Mast vindt dan ook educatie tot de opdracht van tvbrussel behoort.255
4.4.1.2.2 Samenwerkingen 4.4.1.2.2.1 Crossmediale samenwerking binnen Nederlandstalige Brusselse media In een eerste deeltje bekijken we de mogelijkheden tot een crossmediale samenwerking tussen de drie
Vlaams-Brusselse
media
tvbrussel,
FMBrussel
en
Brussel
Deze
Week
om
de
informatieverspreiding én –vergaring nog te kunnen verbeteren. Chef nieuws Robert Esselinckx is ervan overtuigd dat tvbrussel op termijn in een crossmediale structuur zal terechtkomen vermits alle media-instellingen daar mee bezig zijn en tvbrussel zal moeten volgen. Alleen denkt hij dat het bij tvbrussel veel langzamer zal lopen omdat de middelen niet meteen voor handen zijn. Toch verwijst hij naar brusselnieuws.be als een eerste stap in hoe de samenwerking zich in de praktijk kan uiten.256 Ook Brussels minister Guy Vanhengel is een grote voorstander van een crossmediale samenwerking tussen de drie media omdat zo de middelen en de journalisten efficiënter kunnen ingezet worden. Zo meent hij dat één tv-journalist evengoed radio- als weekbladstukken kan maken. Op die manier komen er weer andere mensen vrij voor andere informatie, zegt hij. Brusselnieuws.be ziet hij niet als een voorloper van een crossmediale samenwerking. Daarvoor is de samenwerking op té losse samenwerkingsverbanden gestoeld. Een crossmediale samenwerking
251 252 253 254 255 256
DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 69. IBIDEM. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 101. TVBRUSSSEL. Criteria inzake programmabeleid. Brussel, tvbrussel, s.d., zie bijlage pp. 158 - 161. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 22. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 50.
66
kan de informatie die aan de Brusselse burger wordt aangeleverd volgens hem verbeteren.257 Met deze laatste stelling zijn de meeste experten het ook mee eens. Echter, op diverse punten zien we een aantal tegenstellingen verschijnen. Zo hebben Peter Mast en Robert Esselinckx hun twijfels over de zogenaamde journalist universalis die zowel radiostukken, als tv-reportages als weekbladartikels kunnen maken. Peter Mast gelooft daar niet in.258 Robert Esselinckx stelt het duidelijk: "Het is een waanidee om te denken dat je in alles goed kan zijn"259. Jan De Troyer en Geert De Wael sluiten zich hierbij aan. De Troyer wijst er wel op dat hij het onderscheid tussen cameramensen, monteurs en journalisten kan vervagen. Daarnaast lijkt hij ook gewonnen om alle journalisten een opleiding te geven om voor het internet te schrijven en te werken.260 Ook Geert De Wael ziet wat in een omscholing van de journalisten voor het nieuws op de website.261 Voor raad van bestuur-voorzitter Dirk Hoornaert moeten journalisten inderdaad ingeschakeld kunnen worden voor diverse media, maar ook hij benadrukt de specialisatie van de redactieleden.262 De experten zijn het er – op Vanhengel na – over eens: een crossmediale samenwerking zal geld kosten. Geert De Wael stelt immers duidelijk dat samenwerken geen besparingen zal opleveren.263 Dirk Hoornaert zegt dat de redacties dan centraal bij elkaar moeten liggen en werpt daarbij op dat ook dat geld kost.264 Esselinckx stelt: "[…] als je echt fundamenteel crossmediaal wil gaan werken, is [het van belang] dat je geen muren hebt, één informaticasysteem en één newsroom. We werken nauw samen en als er morgen wordt gekozen voor één informaticasysteem en er is geld voor, ja waarom niet. Maar van zo’n dingen zijn we wel afhankelijk"265. Op dit moment wordt een crossmediale samenwerking onderzocht door de verschillende media. Voor Geert De Wael lijkt de zoektocht naar een consensus tussen de drie media echter op niets uit te draaien als er niemand het project op zich neemt. "Je zit in het midden van een vijver, je weet eigenlijk niet naar welke kant je wil zwemmen."266 Esselinckx sluit zich hierbij aan. Zo zegt hij dat er niet eens een eensgezindheid binnen de eigen raad van bestuur hierover is, laat staan tussen de raden van bestuur van de drie media. Esselinckx vindt het goed dat elke organisatie zelf een voorstel mag formuleren, maar vindt ook dat iemand moet aangesteld worden om het project te doen slagen. De drie organisaties hebben elk hun eigen cultuur en Esselinckx verwacht dan ook dat het tijd nodig heeft om naar elkaar toe te groeien.267 Ook De Troyer ziet in het aparte bestaan van de drie vzw's grote problemen om een crossmediaal project uit te rollen. Als de drie vzw's elk een idee hebben, hoe kunnen deze ideeën dan geïmplementeerd worden, vraagt hij zich af. Daarnaast heeft hij het over de huidige werkplaats als een hinderpaal voor een crossmediale samenwerking.
257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267
VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 4. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 24. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 44. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 63. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 34. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 82. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 34. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 79. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 45. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 34. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 45.
67
De Troyer: "Bij de VRT zeggen ze: Als je de fysieke barrières weghaalt, vallen ook de mentale weg"268. In het Flagey-gebouw met zijn langgerekte structuur ziet De Troyer een crossmediale samenwerking moeilijk haalbaar. "Ik zeg dat aan de overheden, maar dan… Dat is natuurlijk wel wat anders hé. Weggaan uit het Flagey-gebouw. Dat kan toch niet. De Vlaamse Gemeenschap moet daar aanwezig blijven. Dat is een prestigeproject. En ook in de raad van bestuur van het Flagey-gebouw hoor je dan de roep om de huurders niet kwijt te spelen."269 Net om een samenwerking op poten te zetten, had Guy Vanhengel echter de drie media naar Flagey gehaald, maar hij ook hij erkent dat de deuren tussen de redacties gesloten blijven.270 Dat komt net door de structuur van Flagey, meent De Troyer.271 Geert De Wael identificeert ook enkele financiële hindernissen. Een ééngemaakte redactie kampt immers nog met de hindernis van de verschillen in de loonbarema's voor de drie media. Elke radio, tv- of weekbladjournalist kampt dan met andere barema's. De Wael concludeert nogmaals dat het niet de vzw tvbrussel is die een voortrekkersrol zal spelen in dit crossmediale verhaal waarin de financiële toekomst onzeker is. Tvbrussel kan als kleine organisatie geen medewerker op dit project plaatsen, zegt hij.272 Ook Dirk Hoornaert voelt zich niet geroepen om het project vanuit tvbrussel te leiden. Er zijn teveel onzekerheden in een leerproces dat nog volop aan de gang is. Hij verwijst naar grote buitenlandse voorbeelden en de onenigheid die er op dat niveau nog bestaat. Ook hij wil iemand extern zetten op het leiden van dit project, want binnen tvbrussel kan niemand vrijgemaakt worden. "Onze mensen hebben daar eigenlijk niet de tijd voor. Ze doen het allemaal tussen de soep en de patatten, maar dat zal niet lukken tussen de soep en de patatten"273, licht hij toe. Geert De Wael kijkt vooral naar de bevoegde overheid. Hij vindt dat de politiek een beslissing moet nemen over een crossmediale samenwerking en hoe ver deze moet doorgedreven worden.274 Daarbij aansluitend merkt Jan De Troyer op dat er misschien eerst en vooral een consensus op politiek vlak tussen de verschillende partijen moet gezocht worden.275 Bevoegd Brussels minister Guy Vanhengel zelf is duidelijk: tvbrussel ziet hij niet meer los van de andere twee media.276 Dat is een goede zaak zegt één-netmanager Jean Philip De Tender. Hij meent dat de opdracht nu teveel vertrekt vanuit het platvormdenken en te weinig wat men vanuit de opdracht verwacht. De focus van de convenanten moet duidelijk zijn waarna de directie van één overkoepelend Brusselmerk de juiste platformen voor de invulling van de opdracht kan bepalen. Bovendien denkt De Tender dat
268 269 270 271 272 273 274 275 276
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 63. IBIDEM. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 4. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 63. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 36. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage pp. 79-80. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 35. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 64. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 4.
68
één sterk merk de Vlamingen gemakkelijker bij de Brusselse media kan betrekken.277 Dirk Hoornaert is het daar niet mee eens. Hij meent dat de Brusselse merken op zich nu al sterk zijn en dat de aparte merken het startpunt moeten zijn van de informatieverspreiding.278 Deze tegenstellingen tonen aan dat er nood is aan een uitgebreid onderzoek en dat hierna de opdrachtgevers zelf knopen zullen moeten doorhakken. Bovendien ondersteunt dit ook de veronderstelling dat de vzw's zelf hun medium niet zelf zullen laten opnemen in een groter geheel. Tot slot willen we ook nog een zijdelingse bedenking van Jan De Troyer meenemen in onze analyse. Zo reageert hij op het feit dat vele nieuwsmedia naar een crossmediale structuur evolueren, als volgt: "Wat men vaak vergeet bij die crossmediale samenwerking is dat diegenen die dat uitgevonden hebben niet de journalisten of de politici zijn, maar wel de gasten die de technologieën verkopen waarop alles draait. Sony, Oracle en alle software- en computerontwerpers…, zij hebben dat uitgevonden."279 Hiermee kunnen we de crossmediale samenwerking ook in een bredere context plaatsen. Tvbrussel draait immers mee in een mediawereld die de trends volgt. 4.4.1.2.2.2 Samenwerkingsverband binnen Brussel, met Télé Bruxelles Binnen het zendgebied dat tvbrussel bedient, is ook Télé Bruxelles actief. We stelden ons dan ook de vraag of er geen samenwerkingsmogelijkheden met de Franstalige tegenhanger van tvbrussel mogelijk waren. Jan De Troyer zegt dat er gesprekken zijn geweest om onderling beelden uit te wisselen. Zo kon de redactie van tvbrussel beeldmateriaal van hun Franstalige collega's gebruiken voor reportages over gebeurtenissen die ze anders over het hoofd zagen of waarover ze niet ingelicht werden en omgekeerd. Volgens De Troyer wilde Télé Bruxelles enkel standaardbeelden ruilen en geen interviews. De reden? Ondermeer omdat De Troyer denkt dat Télé Bruxelles meer onder politieke invloed staat dan tvbrussel. Interviews uitwisselen betekent ook dat Franstalige politici in Brussel plots hun doelgroep verruimd zien tot de Nederlandstaligen en omgekeerd. Voor De Troyer stelt er zich daar geen probleem, wel voor Télé Bruxelles gezien hun politisering zegt hij. Nog volgens De Troyer – en dit is uiteraard de reden waarom een samenwerking een meerwaarde kan geven – mist tvbrussel informatie doordat het in een communautaire logica wordt meegesleurd.280 Ook Geert De Wael bevestigt dit verhaal. Hij zegt dat als je dit objectief bekijkt er vele mogelijkheden zijn, maar dat door communautaire twisten en een andere invalshoek op nieuws brengen de huidige relaties met Télé Bruxelles een samenwerking niet toelaten. Voor tvbrussel maakt het op dit moment echter niet veel uit. Beide omroepen leven naast elkaar, meent De Wael nog.281 Ook Dirk Hoornaert ziet communautaire en historische barrières als de oorzaak van de moeilijke relatie met Télé Bruxelles.282
277 278 279 280 281 282
DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage pp. 70-71. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 80. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 65. IDEM, zie bijlage p. 55. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 40. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 84.
69
Hoe kan op dat vlak naar een oplossing gestreefd worden zodat beide omroepen elk door een samenwerking betere informatie en televisie kunnen verspreiden en maken? De antwoorden hierop zijn bijzonder pessimistisch. De Troyer ziet een constante in de geschiedenis van Vlaamse en Waalse media en dat is dat ze steeds minder met elkaar te maken (willen) hebben. "Ik denk dat het nog makkelijker is dat VRT en VTM iets samendoen dan VRT en RTBF"283, zegt De Troyer over de samenwerking op nationaal tv-niveau. Zowel Els Witte als Jan De Troyer zien enkel een oplossing als er een gezamenlijke financiering voor bepaalde projecten of samenwerkingen vanuit de overheden komt.284
285
Voor Brussels minister Guy Vanhengel is een samenwerking tussen
tvbrussel en Télé Bruxelles geen prioriteit. Hij antwoordt een beetje ontwijkend: "Het voornaamste lijkt mij dat de Vlaamse media samenwerken"286. Het kan hierbij duidelijk zijn dat een samenwerking met Télé Bruxelles de informatievergaring zou kunnen verbeteren, maar dat dit zonder een gezamenlijk initiatief van de overheden niet in het verschiet ligt.
4.4.1.2.2.3 Samenwerkingsverband in Vlaanderen met de VRT Het samenwerkingsverband van tvbrussel met de VRT op vlak van informatieverspreiding bestaat uit het weekoverzicht iedere zaterdag op één. Voor Geert De Wael is deze samenwerking de grootste hefboom om de invulling van de opdracht naar Vlaanderen toe succesvol te maken. Op deze manier kan tvbrussel eerlijke – en geen promotionele – informatie over Brussel naar Vlaanderen brengen.287 Peter Mast gaat akkoord met die stelling. Vooral het feit dat mensen weten dat tvbrussel uitzendt op één, is voor hem belangrijk. "Het blijft één van de meest gebruikstoegankelijke niveaus om tvbrussel te ontvangen. Mensen kennen dat wel. De kijker is niet iemand – misschien wel bij een paar, maar die zou ik dan graag eens willen ontmoeten – die tvbrussel programmeert."288, zegt hij. Ook netmanager van één, Jean Philip De Tender is een voorstander van het half uur weekoverzicht op één. Hij zegt dat het kanaal van één opengesteld wordt voor tvbrussel. Het wordt dus niet als een programma van één aangekondigd. Voor De Tender past het uitzenden van dat weekoverzicht dat door tvbrussel zelf aangemaakt wordt volledig in de bredere opdracht van de VRT.289 Op kwalitatief vlak is De Tender tevreden met wat tvbrussel brengt. Hij zegt: "Ik vind tvbrussel van alle regionale omroepen, kwalitatief, één van de best scorende. Dat heeft vooral te maken met het nieuwsaanbod en het cultureel aanbod, waardoor je inhoudelijk kwalitatief een sterkere selectie kan maken, maar het blijft voor ons geen prime time aanbod."290 We kunnen ons dan ook de vraag stellen of dit weekoverzicht niet uitgebreid kan worden op één. Els Witte bekijkt de samenwerking met de VRT als een compromis voor het niet uitbreiden van het 283 284 285 286 287 288 289 290
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 56. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 99. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 56. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 6. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 36. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 19. DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 66. IDEM, zie bijlage p. 68.
70
zendgebied van tvbrussel naar Vlaanderen toe.291 Dirk Hoornaert speelt echter met het idee om de samenwerking van tvbrussel met de VRT op een ander niveau te bekijken. Hij vraagt zich af of tvbrussel geen onderdeel van de VRT zou kunnen worden en in welke mate de VRT elke dag regionale tv zou kunnen maken. Hij benadrukt wel dat het losse ideeën zijn die nog niet uitgewerkt zijn, maar die misschien wel eens uitgedokterd moeten worden.292 Jean Philip De Tender is niet zo wild van een dergelijk idee. De selectie die nu gemaakt wordt voor een halfuurtje op één is het beste van wat tvbrussel aanbiedt, vindt hij. "Je kan de kraan niet elke dag openzetten zoals tvbrussel elke dag doet met één uur aanbod. Je moet een selectie maken. […] Als verwacht wordt van de VRT dat wij het aanbod dat er nu is op tvbrussel elke dag integraal overnemen, dan overstijgt dat de rol van regionale televisie en dan zijn wij regionale televisie op nationaal vlak aan het maken."293 Hij meent dat er in de mediasector vaak zeer klassiek lineair wordt gedacht. Volgens De Tender is het weekoverzicht slechts één manier om het Vlaamse publiek te bereiken. Het weekoverzicht is overigens opgenomen in het "net gemist"-pakket van de VRT
waardoor iedereen digitaal het
programma kan opvragen wanneer hij of zij maar wil. Ook een uitbreiding van het online bekijken van het weekoverzicht kan. Over het weekoverzicht besluit De Tender nog dat een apart programma van tvbrussel met een apart budget op één het Vlaamse publiek nog beter zou kunnen bedienen dan een montage van wat er de afgelopen week op tvbrussel is te zien geweest.294
291 292 293 294
WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 97. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 81. DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage pp. 67-68. IBIDEM.
71
4.4.1.2.3 Tweede tussentijdse SWOT-analyse (informatieverspreiding en –vergaring)
72
Tabel 2: SWOT Dim 1 - Informatie 4.4.1.3 Burgerparticipatie in reportages op tvbrussel In de derde grote topic behandelen we burgerparticipatie in programma's van tvbrussel. Om de focus van deze topic vrij strak te houden, analyseren we meteen de burgerparticipatie in programma's op tvbrussel. Vrij snel gaat het dan bij de geïnterviewde experten over Vrij Podium. We gaan na welke visie hier achter schuilt en of deze burgertelevisie op een regionale zender zoals tvbrussel past. Achteraf trachten we de verkregen inzichten weer in een voorlopige SWOT-tabel te plaatsen. Binnen deze topic behandelen we dus zo goed als alleen het programma Vrij Podium.
4.4.1.3.1 Vrij Podium: burgertelevisie op tvbrussel Eerst en vooral kunnen we de vraag opwerpen of er nood is aan het laten maken van reportages door Brusselse burgers. Hoofdredacteur-directeur Jan De Troyer en voorzitter Dirk Hoornaert menen van wel. De Troyer heeft zich laten inspireren door de stellingen gepresenteerd op een project van de Koning Boudewijnstichting over burgertv. Hij deelt de visies die toen naar voren gebracht zijn over burgertelevisie. De Troyer: "[… de] media [zijn] een op zich draaiend wereld […]
73
geworden. […] We voeren elkaar gewoon op. […] Het wordt een wereld met zijn eigen logica. De groepen in de maatschappij die een beetje in de marge zitten, komen nauwelijks aan bod."295 Ook Hoornaert denkt dat er binnen enkele groepen in Brussel nood is aan het kunnen uiten van hun stem. Hij staaft dit met het feit dat de Marokkaanse gemeenschap in Brussel zelf met de vraag naar tvbrussel is gestapt. "Dus ze zoeken weldegelijk mogelijkheden om zich als gemeenschap te tonen, maar omgekeerd ook om aan hun gemeenschap Vlaanderen te tonen"296, zegt hij. Hoornaert ziet dit ook perfect passen binnen de opdracht van tvbrussel en dat binnen het kader waarbij tvbrussel een gemeenschap vertegenwoordigt en waarbij deze gemeenschap ook aan de gemeenschap zelf in al zijn facetten wordt getoond.297 Brussels minister Guy Vanhengel denkt echter dat een grote stad als Brussel niet zit te wachten op een tv-programma waarin burgers zelf tv maken.298 Over het concept van het programma Vrij Podium zelf zijn de meeste experten het eens: zoals het programma nu is opgevat met uitzendingen van de Marokkaanse en de Turkse gemeenschap, is het te beperkt. Peter Mast is een absolute voorstander om ook andere groepen en vzw's in het project te betrekken.299 Ook Jan De Troyer is die mening toegedaan, maar hij wijst er ook op dat tvbrussel zelf op zoek gaat naar nieuwe verenigingen en groepen en dat het niet de burger zelf is die zich spontaan aanmeldt. Daarom is tvbrussel op zoek naar nieuwe geïnteresseerde groepen zoals in Matongé, de organisatie van de Zinnekesparade en het Kunstenfestivaldesarts. De Troyer is een absolute voorstander om niet Vrij Podium niet enkel op basis van etniciteit in te laten vullen.300 Peter Mast benadrukt wel dat het belangrijk blijft dat het onderscheid gemaakt wordt met wat tvbrussel doet. Tvbrussel stelt enkel en alleen maar zijn kanaal open, meent Mast.301 Netmanager van één, Jean Philip De Tender, maakt toch enkele kanttekeningen bij het concept van Vrij Podium. Hij heeft het niet voor een dergelijke nichedoelgroeptv. Hij ziet, zoals we al aanhaalden bij onze analyse van het programmabeleid in de topic over informatieverspreiding en – vergaring, eerder iets in de impliciete boodschap. Zo vindt hij het belangrijk dat de Brusselse Turk of Marokkaan in een programma in beeld komt als de kruidenier om de hoek die zijn verhaal kan vertellen dan specifiek als Brusselse Turk of Marokkaan. Door het programma Vrij Podium zou tvbrussel ook een nieuw kijkerspubliek kunnen aantrekken. De Tender gelooft echter niet in een instap van kijkers die anders nooit naar tvbrussel zapten en dus nu dankzij Vrij Podium wel zouden blijven hangen.302 Ook Jan De Troyer denkt niet dat de nieuwe kijkers die tvbrussel dankzij Vrij Podium genereerde ook zullen blijven als Vrij Podium zou ophouden.303 Geert De Wael denkt daar anders over. Hij meent dat dit voor bepaalde mensen zeker een instap kan betekenen. Toch nuanceert ook hij de grootteorde van die instap. Bovendien heeft tvbrussel geen recente kijkcijfers, laat staan duidelijke cijfers van specifieke programma's. Maar zo zegt hij, dit Vrij Podium toont ook
295 296 297 298 299 300 301 302 303
DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 59. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 85. IBIDEM. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 8. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 25. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 61. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 25. DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 74. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 60.
74
de openheid aan die we als regionale zender moeten hebben.304
Peter Mast noemt Vrij Podium
zelfs "klantenbinding"305. Dat een mogelijke instap met een dergelijke nicheprogramma ook een mogelijke uitstap voor kijkers, die de dagdagelijkse informatie van tvbrussel willen bekijken, zou kunnen betekenen, verwerpen de experten. De Wael en De Tender wijzen immers op het voordeel van het loop-systeem waarvan tvbrussel gebruik maakt.306
307
Bovendien wordt Vrij Podium op
zondagavond uitgezonden na Brussels International. De Wael verwacht dan ook van de kijkers die op dat moment op tvbrussel afstemmen een grotere openheid.308 Hoe dit programma zal evolueren op korte termijn, is niet duidelijk. Jan De Troyer: "Het is voor ons aftasten. Ik kan absoluut niet voorspellen waar we met dit project naar toe zullen evolueren of hoe dit er binnen twee jaar uitziet"309. In principe dient tvbrussel enkel na te gaan of de subsidies voor het Vrij Podium-project goed besteed worden en of de uitzendingen wettelijk door de beugel kunnen. Toch blijkt dit project heel wat extra werk te vragen van tvbrussel. In het werkingsprogramma van 2008 kunnen we lezen dat de ondersteunende en begeleidende maatregelen die tvbrussel biedt, een belangrijk financieel engagement inhouden. Medewerkers van tvbrussel worden dus ingeschakeld om het programma goed op antenne te krijgen.310 Voor Jan De Troyer betekent dit extra werk. Een tvredactie werkt immers op basis van een vrij strenge discipline, zegt hij. "Tijdig binnen zijn, tijdig camera afleveren, tijdig monteren zodat iemand anders verder kan…. Als je er natuurlijk gasten bijhaalt die zich niet aan de regels houden, er een administratie is die zich afvraagt of het zo allemaal wel moet en als dan ook een steekspel tussen minister en administratie ontstaat... Ik heb het dossier voor de subsidieaanvraag al vier maal herschreven."311 Een andere vraag die we kunnen stellen, is of televisie en regionale televisie in het bijzonder, een goed kanaal of medium is om burgers zelf reportages te laten maken? Guy Vanhengel vindt van niet. Vrij Podium van tvbrussel krijgt lof van de minister voor de manier waarop tvbrussel dit aanpakt, maar Vanhengel vraagt zich af of de kost van een duur instrument als tvbrussel wel opweegt tegen het rendement dat er uit wordt gehaald.312 Geert De Wael is daarin ook duidelijk: als er geen subsidies zouden zijn, zou Vrij Podium waarschijnlijk niet meer op tvbrussel te zien zijn. "Het is niet onze core-business. Het is perfect complementair aan […] onze doelstelling om nieuwe groepen aan te boren en dicht bij de mensen te staan. Maar ja, als we een keuze moeten maken, als de middelen er niet voor zijn, kunnen we ze ook niet maken", zegt hij.313 Ook Peter Mast sluit zich hierbij aan. Als de overheid dit zelf belangrijk vindt en dat daarom financieel wil ondersteunen, dan wil tvbrussel een platform bieden, zegt hij. Maar de financiële structuur van tvbrussel staat los van het programma Vrij Podium, aldus Mast.314
304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314
DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 31. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 25. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 31. DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 74. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 31. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 60. TVBRUSSEL. Werkingsprogramma 2008. Brussel, tvbrussel, s.d., p. 14. IDEM, zie bijlage p. 61. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 8. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 32. MAST (P.), 18/04/08, zie bijlage p. 27.
75
Mast beseft ook dat het aantal nieuwe kijkers niet overroepen mag worden. Dergelijke burgertelevisie mag maar een klein deeltje van je programmaschema uitmaken, meent hij. Toch vindt hij het belangrijk dat het wordt uitgezonden. Mast: "We hebben daar [over het aanbieden van een open forum] stevige discussies over. Ik ben er effectief voorstander van om een deel open te laten, maar beperk dat soort tv, zorg ervoor dat het technisch en inhoudelijk aanvaardbaar is. […]
Als je zegt dat dit principieel niet kan, maar
daarnaast Roger de doe-het-zelver wel kan vertellen hoe ik mijn plantenbakken moet kuisen, dan zit het fout."315
316
Jean Philip De Tender ziet zoals gezegd het tv (laten) maken voor een nichedoelgroep niet zitten. Regionale omroepen, zegt De Tender, willen teveel nationale omroepen zijn en volgen hun grote broers. Maar de VRT is van dat tv maken voor een niche tien jaar geleden afgestapt omdat zo de boodschap te expliciet wordt meegegeven. Toch nuanceert De Tender zijn uitspraken. Als er echt vraag is om tv te maken dan is regionale televisie wel het beste medium, zegt hij. Zij staan nu eenmaal dicht bij de lokale gemeenschap. Tegen vijf minuten Vrij Podium in het weekoverzicht op één zegt hij overtuigd nee. Hij vraagt zich immers af waar de grenzen liggen wie wel aan bod mag komen en wie niet.317 Geert De Wael meent dat als de vraag vanuit de gemeenschappen er is om hun stem te laten horen, je dat op een relatief goedkope manier via tvbrussel kan laten doen. Uiteindelijk maken zij de televisie en zullen zij via hun netwerken hun doelgroep simpel kunnen bereiken.318 Ook Jan De Troyer sluit zich hierbij aan: de subsidies die de vzw's krijgen, dekken zo goed als alleen hun kosten. Er winst uithalen, is niet mogelijk.319
315
IDEM, zie bijlage p. 26. Met "Roger de doe-het-zelver" verwijst Peter Mast naar commerciële programma's die wel een plaats zouden kunnen hebben op tvbrussel. 317 DE TENDER (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 73. 318 DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 32. 319 DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 60. 316
76
4.4.1.3.2 Derde tussentijdse SWOT-analyse (Burgerparticipatie in tvbrussel)
77
Tabel 3: SWOT Dim 1 - Burgerparticipatie 4.1.1.4 Aanvullingen voor een slagvaardige toekomst voor tvbrussel Naast de behandelde topics lieten we ook ruimte open in de interviews voor aanvullingen van de experten. We stelden hen de vraag of zij nog aanvullingen hadden die volgens hen belangrijk zijn voor een slagvaardige toekomst voor tvbrussel. Aanvullingen die niet binnen de bovenstaande topics konden weergegeven worden en die toch voor ons onderzoek van belang zijn, zetten we hieronder op een rijtje. Waar mogelijk confronteren we deze aanvullingen met de visies van andere experten.
4.1.1.4.1 De aanvullingen voor een slagvaardige toekomst Dirk Hoornaert en Geert De Wael zien belangrijke financiële implicaties voor het commercieel ingevulde budget van tvbrussel bij de nieuwe onderhandelingen van het opnemen van tvbrussel in het digitale tv-aanbod van Telenet en Belgacom. Met Belgacom loopt het contract eind 2009 af, met Telenet in 2011. De Wael zegt dat die contracten een groot deel van de commerciële inkomsten van tvbrussel uitmaken.320 Ook een blik op de begroting van tvbrussel voor 2008 maakt dat duidelijk, want de inkomsten van digitale televisie maken in 2008 ongeveer 27,4 procent van de externe inkomsten uit.321 Dat betekent dus dat bijna één derde van de commerciële inkomsten zou wegvallen.322 De Wael verwacht dat tvbrussel, net zoals alle regionale omroepen, zal moeten inboeten vermits Belgacom en Telenet ondertussen de digitale tv-markt helemaal veroverd hebben.323 Ook Dirk Hoornaert vreest dat bij het beëindigen van de contracten met de twee grote leveranciers van digitale tv een grote brok inkomsten verloren zal gaan. Hoornaert verwoordt het zo: "Als je dat [de inkomsten] eraf haalt, dan is het kiezen hé, mensen eruit of programma's schrappen… En dat kan niet de bedoeling zijn"324. Een oplossing hiervoor ziet Hoornaert niet meteen. Indien de contracten minder opbrengen, wil hij dit met de overheden bespreken bij de onderhandelingen over de nieuwe convenanten.325 Belangrijk bij de opdracht van tvbrussel is dat zowel Guy Vanhengel als Els Witte menen dat er een nieuwe doelgroep aankomt die tvbrussel absoluut niet links mag laten liggen. Zij menen dat het belangrijk wordt om de Nederlandskundige kinderen aan te spreken. Witte zegt dat er in het Nederlandstalige onderwijs heel wat leerlingen zijn die uit anderstalige gezinnen komen, maar die wel het Nederlands gebruiken tijdens de schooluren. Tvbrussel zou dan een middel moeten zijn om deze jongeren ook in hun vrije tijd met het Nederlands in contact te laten komen. "Met andere woorden, er groeit een andere groep van mensen in Brussel die met het Nederlands op een andere manier omgaan, maar die het Nederlands als cultuurtaal, als schooltaal, hebben gekregen en bijgevolg een directere band zullen hebben met een Nederlandstalige zender. Ook met
320
DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 29. Externe inkomsten houden de posten sponsoring en reclame én diverse opbrengsten in. De toelages van de overheden zijn hier niet inbegrepen. 322 TVBRUSSEL. Begroting 2008. Brussel, tvbrussel, s.d., pp. 20-21. 323 DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 29. 324 HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 83. 325 IBIDEM. 321
78
andere Nederlandstalige zenders, maar zeker met de Nederlandstalige omroep in hun eigen stad."326 Guy Vanhengel ziet daar een kinderprogramma dat zich richt tot zes- tot twaalfjarigen als mogelijke oplossing. Hij stelde dit aan tvbrussel voor.327 Els Witte sluit zich daar bij aan. Zij vindt dat deze groep heel concreet bij tvbrussel moet betrokken worden. De manier waarop dat moet gebeuren, is iets voor de programmamakers.328 Jan De Troyer ziet dit echter niet als een taak voor tvbrussel. Hij zegt dat de huidige redactie daar niet voor opgeleid is en dat er dan externe mensen moeten aangeworven worden die weten hoe ze specifiek voor kinderen televisie moeten maken. Daar ziet hij eerder iets in voor Ketnet van de VRT. Temeer, beargumenteert hij, wordt deze groep van Nederlandskundige kinderen uit anderstalige gezinnen niet enkel en alleen maar in Brussel groter. Dat is ook in de andere grote steden in Vlaanderen een feit.329 Dat klopt, zegt Els Witte, maar zij vindt dat juist de lokale zender dichter bij deze kinderen kan staan. Zij oppert dan ook om een samenwerking met de VRT te zoeken.330 Dat zou ook een tweede tegenargument van De Troyer deels weg kunnen werken. De Troyer wijst er immers op dat een goed kinderprogramma voor die doelgroep minstens 300.000 euro zou kosten. Een samenwerking met de VRT zou dat bedrag kunnen verminderen. De Troyer wijst er echter op dat ook de nationale omroepen veel problemen hebben om deze doelgroep te kunnen bereiken. Een onderzoek op het terrein zou misschien het beste zijn om het effect van te investeren kosten eens in kaart te brengen, besluit De Troyer nog.331 Op vlak van programmabeleid kunnen we nog een belangrijk issue identificeren. Zo is de dagelijkse uitzending van het nieuws en een magazine één geheel geworden in Brussel Vandaag. Voor Dirk Hoornaert houdt dit een tegenstrijdigheid in de werking van tvbrussel in.332 Op tv gaat tvbrussel immers enerzijds steeds meer alles in één geheel gieten, om zoals Robert Esselinckx het zegt, steeds meer op de actualiteit van de dag te kunnen focussen.333 Anderzijds ziet Hoornaert voor de uitbreiding van de website dat alle items apart te bekijken moeten zijn.334 Voor Geert De Wael is het ook nog afwachten of er ook commerciële implicaties zullen zijn vermits alle reclame in één bumper achter het programma wordt geplaatst in plaats van tussen het nieuws en het magazine en nog eens daarna. Voorlopig is hier nog geen effect van te merken. De Wael zegt ook nog dat tvbrussel altijd bijzonder weinig reclame-inkomsten heeft gehad wat logisch is gezien de kleine Nederlandstalige doelgroep. Sinds vorig jaar is tvbrussel ook met Franstalige reclame gestart. De Wael hoopt dat dit in de toekomst weer voor wat extra inkomsten kan zorgen.335 Dirk Hoornaert voegt ook op technisch vlak nog enkele uitdagingen toe. Zo zal tvbrussel de overstap maken naar een 16/9-formaat. De reden hiervoor is dat alle andere regionale tv326 327 328 329 330 331 332 333 334 335
WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 95. VANHENGEL (G.), 17/03/08, zie bijlage p. 8. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 95. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage p. 58. WITTE (E.), 10/04/08, zie bijlage p. 96. DE TROYER (J.), 19/03/08, zie bijlage pp. 58-59. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 79. ESSELINCKX (R.), 19/03/08, zie bijlage p. 42. HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 79. DE WAEL (G.), 18/03/08, zie bijlage p. 39.
79
omroepen in Vlaanderen naar 16/9 zullen evolueren én het feit dat de nieuwe generaties tvtoestellen in 16/9 bestaan. Over het vraagstuk of tvbrussel ook in High Definition moet uitzenden binnen een aantal jaar, is Hoornaert nog uit. De kost om naar HD over te schakelen is enorm groot, maar toch zullen vele grotere zenders wel overschakelen. Voor Hoornaert mag tvbrussel dan absoluut niet in mindere kwaliteit te zien zijn dan een andere zender, want in dat geval zullen de kijkers afhaken, meent hij.336 4.4.1.4.2 Vierde tussentijdse SWOT-analyse (slagvaardige toekomst tvbrussel)
Tabel 4: SWOT Dim 1 - Aanvullingen 4.4.2 Dimensie 2: User generated content en tvbrussel Net zoals in onze eerste dimensie zullen we onze analyse structureren volgens een aantal topics die we in de informanten én experteninterviews aan bod lieten komen. In eerste instantie gingen we op zoek naar een invulling van het begrip user generated content. Wat houdt het in de praktijk in? 336
HOORNAERT (D.), 25/03/08, zie bijlage p. 87.
80
Hoe kan het concept een bijkomende invulling geven aan de opdracht van tvbrussel? Vervolgens bestuderen we de actieve gebruiker. Weer zullen we van algemene naar een specifieke visies namelijk deze met betrekking tot tvbrussel - onze analyse opbouwen. We behandelen hier de issues van de gemeenschap of materiële beloning als drijfveer voor die gebruiker. In een derde topic staat user generated content als een bijkomende bron voor informatievergaring centraal. Tot slot, zetten we de visies over de nood aan moderatie en goede kwaliteit tegenover elkaar. Zo willen we dus mogelijke gevolgen van user generated content met betrekking tot het professionele imago van tvbrussel in kaart brengen.
4.4.2.1 Op zoek naar een invulling van user generated content voor tvbrussel Als we over user generated content spreken, past uiteraard veel onder deze brede noemer. Daarom gaan we in deze eerste topic op zoek naar hoe we dit voor tvbrussel kunnen invullen. User generated content is vandaag vooral een hype op het internet. We kunnen dan ook de vraag stellen of het meer dan een hype is en online platformen waarbij users content aanleveren zullen blijven bestaan. Volgens Jeroen Van den Broeck, Online Media Manager van Telenet en verantwoordelijke van het filmpjesplatform Garagetv, zal ook na de hype user generated content blijven bestaan. Hij ziet echter vooral online video als een trend. "En user generated is daar een onderdeel van, maar je zal steeds meer verschillende partijen zien experimenteren met online video, ieder vanuit zijn expertisedomein. Voor hobbyisten zal dat user generated zijn om zelf een filmpje te tonen en voor professionele mediabedrijven zal dat een alternatief distributieplatform zijn."337 Volgens Eefje Coolen van Hasseltlokaal.be bevinden we ons nog steeds in wat zij "de wow-fase"
338
noemt. Ze is ervan overtuigd dat de interesse zal afnemen, maar het zal wel altijd blijven bestaan.339 Ook MICT-onderzoeker Steve Paulussen denkt dat er binnen enkele jaren nog altijd filmpjes en foto's zullen doorgestuurd worden. Het zal meer ingang maken in het dagdagelijkse leven en de benaming zal misschien zelfs verdwijnen. Paulussen maakt de vergelijking met de opkomst van het internet. Paulussen: "Vroeger, tien jaar geleden, zei men ook: "Deze informatie komt van het internet". Vandaag zal een journalist niet meer zeggen dat hij online informatie heeft binnengekregen"340. Jan De Troyer vindt de hype overdreven en wijst er op dat deze door de industrie gestimuleerd wordt. Hij ziet echter wel een opportuniteit in user generated content, "maar vanuit een bepaalde visie en onder journalistieke supervisie"341, klink het. Als we naar een concrete invulling van een online platform waarbij content van users gegenereerd wordt, kijken, dan prijst Jeroen Van den Broeck het belang van een duidelijk doel van de site. De reden waarom Garagetv enkel met filmpjes werkt, is net om die duidelijkheid aan de bezoeker te
337 338 339 340 341
VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 111. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 121. IBIDEM. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage p. 124. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 134.
81
verschaffen. Van den Broeck noemt dit een "single promise site"342. Hasseltlokaal werkt met vrijwillige stadsreporters en verenigingen die elk hun hyperlokale nieuws in foto's en tekstvorm posten. Voor de details van het project verwijzen we graag naar het interview in de bijlage. Belangrijk om hier te vermelden, is dat Coolen de specificiteit van het project benadrukt. Ze waarschuwt dat het overnemen van het idee achter een project zoals Hasseltlokaal waarbij de doelgroep zeer belangrijk is, niet meteen zou werken in andere steden.343 Paulussen maakt dan weer een onderscheid tussen drie aandachtspunten bij het ontwikkelen van platforms voor user generated content. Ten eerste vindt hij dat de traditionele nieuwsmedia user generated content moeten erkennen als een nieuwe bron voor informatievergaring. Ten tweede, is user generated content gewoon een middel om je site moderner te maken. Op internet willen mensen hun zegje doen en dan kunnen ratings en forums een meerwaarde aan een site geven, zegt hij. Ten derde haalt hij een belangrijk punt in de ontwikkeling van een platform voor tvbrussel aan. Hij twijfelt immers bij de vraag of alle traditionele media ook een eigen platform moeten voorzien waarop ze user generated content stimuleren. Hij staaft deze argumentatie met de investeringskost die verbonden is aan een platform dat niet vanuit de burger zelf is gegroeid.344 Jan De Troyer en Geert De Wael zien een dergelijk platform uitwerken wel zitten. Alleen over de manier waarop dient nog grondig gebrainstormd te worden. De Troyer ziet user generated content als datgene wat "Jan met de pet op straat ziet en dan doorstuurt"345. Toch wil hij geen paparazziachtige toestanden op een dergelijk platform. Daarom is het belangrijk dat het platform helemaal binnen de filosofie van tvbrussel past. Hij wijst er ook op dat het idee dat user generated content een goedkope manier zou zijn om een platform draaiende te houden, niet klopt. Je moet immers medewerkers hebben die zich met de uitbouw van het platform bezighouden en die de moderatie voor hun rekening nemen. Tegen eind dit jaar wil De Troyer een nieuwswaardig webplatform uit de grond stampen omdat tvbrussel ook nu al geconfronteerd wordt met Brusselaars die filmpjes hebben opgenomen.346 De Wael wil een platform met zowel filmpjes als foto's als tekst en geluid. Hij haalt iReport aan als een voorbeeld. Toch ziet hij niet alleen heil in een soort nieuwsplatform, maar wel in een platform waarbij zowel informatie als entertainment gecombineerd worden om het geheel draaiende te kunnen houden. Toch vindt De Wael dat het verwachtingspatroon bij de bezoekers van de site in rekening gebracht moet worden. Kortom, hij sluit zich bij Van Den Broeck dat het gehanteerde concept eenduidig moet zijn. De Wael wijst er op dat de doelgroep wel groter moet zijn dan de 60.000 Nederlandstaligen in Brussel. Verder ziet De Wael dan meertaligheid als een probleem waarmee rekening gehouden moet worden. Als er een dergelijke Franstalige versie van het internetplatform moet gemaakt worden, dan zal dat in de opdracht moeten omschreven worden, zegt hij. De Wael kijkt dus ook naar de overheid om op dit vlak een kader uit te tekenen. Om nog
342 343 344 345 346
VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 111. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 120. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage pp. 125-126. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 129. IDEM, zie bijlage pp. 130-131.
82
even terug te komen op de doelgroep: De Wael ziet ook mogelijkheden om het Vrij Podium-project op een online platform uit te breiden.347 Bij tvbrussel is er dus een duidelijke wil om van start te gaan met een platform om content van de Brusselse burger in te verwerken. Alleen de invulling staat nog niet vast. Over de noodzaak van de uitrolling van een platform door tvbrussel zelf zien we echter tegenstrijdige visies naar boven komen. Bovendien wijzen de experts er ook op om voor een eenvormig project te kiezen dat rekening houdt met de doelgroep die bereikt moet worden.
4.4.2.2 De drijfveer van de gebruiker om online content te leveren In deze topic bespreken we waarom de gebruiker actief een bijdrage wil leveren. Voor we echter twee mogelijke redenen, het gemeenschapsgevoel en materiële beloningen, zullen verkennen, dienen we kort bij de gebruiker stil te staan. Jeroen Van den Broeck verwijst naar de beruchte piramidestructuur van de gebruikers. Maximum één procent van de gebruikers engageert zich tot actieve medewerking. Daaronder bevindt zich een grotere groep van gebruikers die af en toe iets bijdragen. Vervolgens komen we aan de basis van de piramide die alle passieve bezoekers bevat die enkel consumeren. Van den Broeck vindt de kleine top van de piramide geen probleem. Hij meent dat een handvol geëngageerde mensen volstaan om een platform te laten draaien.348 Ook Eef Coolen bevestigt dit. Hasseltlokaal heeft een vijfentwintigtal stadsreporters "in dienst" die op een afwisselende basis (in functie van hun levensloop) actief zijn op de site. Hasseltlokaal werkt ook met de verenigingen uit de streek die op losse basis voor hun nieuws zorgen. Op die manier vindt Coolen dat er voldoende updates komen om het platform leefbaar te houden.349 Van den Broeck zegt dat de meeste passieve bezoekers naar een site komen voor twee of drie items die hen zelf en hun omgeving kunnen interesseren. Honderden uploads per dag zijn dus geen noodzaak, meent hij.350 4.4.2.2.1 Het gemeenschapsgevoel als drijfveer Steve Paulussen meent dat de drijfveer van burgers vooral ligt in de interesse die ze hebben in bepaalde zaken. Ofwel moet het hyperlokaal ofwel moet het bij de mensen hun interesses aanleunen, zegt hij. Paulussen meent dat user generated content een manier is om dichter bij je community-leden te komen en hun betrokkenheid bij je medium te verhogen.351 Ook Leonard Brody, CEO van NowPublic.com, heeft uit zijn ervaringen geleerd dat mensen niet per definitie betaald hoeven te worden om goede content aan te reiken en het platform te doen leven.352 Jeroen Van den Broeck, Online Media Manager van Telenet, denkt echter dat het meer draait om de interactie dan het echte gemeenschapsgevoel. Van den Broeck: "Het is veel belangrijker dat je mensen beloont met participatie en interactie dan door een gemeenschapsgevoel te creëren. Dat
347 348 349 350 351 352
DE WAEL (G.), 11/04/08, zie bijlage pp. 135-138. VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage pp. 105-107. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 114. VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 107. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage pp. 126-127. BRODY (L.), 31/01/08, zie bijlage p. 104.
83
zal er vanzelf wel ontstaan. Dat is niet iets dat we bewust in de hand proberen te werken."353 Eef Coolen ziet zowel het community-gevoel als het nieuws met bijhorende interactie als zeer belangrijk. Ze beaamt het argument dat de discussie over een nieuwsartikel soms belangrijker wordt dan het artikel zelf. Verder speelt Hasseltlokaal wel in op het community-gevoel door de stadsreporters zelf regelmatig uit te nodigen voor activiteiten. De reporters zelf zijn verenigd in een vzw die allerlei activiteiten organiseert om het gemeenschapsgevoel constant te houden, zegt Coolen. Toch wijst zij er op dat de motivaties van de stadsreporters zeer divers kunnen zijn.354 Jan De Troyer gelooft niet zozeer in het community- of interactieverhaal. Hij meent dat bedrijven die een commercieel platform uitbouwen, het liefst niet betalen en zich daarom verschuilen achter het idee dat de motivatie op vlak van interactie of het "er bijhoren" te vinden is. Een item van een user dat de traditionele media haalt, kan wel een rol spelen in de motivatie. "Mensen zien zichzelf graag vermeld in de media"355, zegt hij.
4.4.2.2.2 Materiële beloningen als lokmiddel Marcel Houtman, directeur van Skoeps.nl, vindt het belangrijk dat actieve gebruikers beloond worden. Skoeps.nl lokt dan ook users met hun foto's en filmpjes met geldelijke beloningen.356 Bij Garagetv hebben ze dit model niet gekozen. Het kan interessant zijn, maar aandacht en feedback zijn belangrijker voor de mensen, zegt Van den Broeck. Mensen die actief filmpjes uploaden zijn hobbyisten. Een publiek opbouwen, is hun grote motivatie. Al merkt Van den Broeck een verschil met Skoeps.nl op. De Nederlandse site wil immers nieuws gegenereerd door burgers brengen en daarin de beste zijn. Dan is het misschien wel logisch, zo redeneert Van den Broeck, dat je met geldelijke beloningen werkt om ook een deel van de beroepsjournalisten aan te trekken.357 Ook Hasseltlokaal werkt zonder beloningen. Coolen vreest dat als je met geldelijke of andere beloningen start, je een ander soort actieve gebruiker zal aantrekken die meer op sensatie gericht is. Voor de stadsreporters worden wel af en toe activiteiten georganiseerd en is er een engagement van Hasseltlokaal om deze mensen te ondersteunen door bijvoorbeeld workshops te organiseren. Foto- of filmmateriaal wordt er evenwel niet ter beschikking gesteld. Iedere stadsreporter heeft immers zelf een internetaansluiting en een gsm of een fototoestel. Dat is voldoende voor Hasseltlokaal, vindt Coolen. "Maar als we dat aan de reporters zouden geven dan zal die zich ook verplicht voelen om de Hasseltse straten af te schuimen op zoek naar "het nieuws"."358 In Hasselt zou zoiets zeker niet werken, meent Coolen. Zij tracht ook de motivatie bij de stadsreporters hoog te houden door emails met feedback over de gepubliceerde artikels terug te sturen en activiteiten te organiseren.359 Jan De Troyer ziet wel wat in het idee om beloningen te geven aan gebruikers die actief interessante filmpjes uploaden. Hij zou de beloning laten afhangen van de nieuwswaarde van een 353 354 355 356 357 358 359
VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 111. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage pp. 113-114. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage pp. 130-131. HOUTMAN (M.), 31/01/08, zie bijlage p. 102. VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 106. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage pp. 116-117. IBIDEM.
84
item op een online nieuwsplatform voor of van tvbrussel. De Troyer vraagt zich echter af of er een businessmodel aan gekoppeld kan worden zodat adverteerders eigenlijk instaan voor de beloningen van de users. Hij merkt dan ook op dat het moeilijker zal zijn om adverteerders te overtuigen om een niet-sensatiegericht platform te ondersteunen. Als dat zou lukken, ziet De Troyer heil in het organiseren van een soort competitie waarbij nieuws dat het tv-nieuws haalt een bijdrage kan krijgen van iets in de grootteorde van 25 of 50 euro.360 Geert De Wael vraagt zich af of het bedrag dat aangeboden wordt wel een lokmiddel kan zijn. Hij sluit zich aan bij Van den Broeck: de users die actief hiermee bezig zijn, doen dit als een hobby en hebben in eerste instantie vooral oog voor het publiek dat ze opbouwen. De tijd die je er in steekt, weegt immers niet op tegen het kleine bedrag dat je krijgt. De eer en het publiek: dat zijn de redenen waarvoor iemand het doet, denkt De Wael.361 De meningen over beloningen als drijfveer bij de gebruiker zijn dus verdeeld, al lijkt het merendeel van de experten voorstander van een systeem zonder beloningen.
4.4.2.3 User generated content als bijkomende bron voor informatievergaring Naast de participatieve component bezit user generated content ook een belangrijke informatieve mogelijkheid. Zo kan het de informatievoorziening verbreden. Traditionele media kunnen veel meer gebruik maken van user generated content, vindt Steve Paulussen. Uit recent onderzoek blijkt dat dat besef bij de journalisten stilaan groeit. User generated content kan een bijkomende bron voor nieuws zijn. Paulussen zegt dat de mogelijkheden om extra nieuws te vergaren zich aandienen en dat traditionele media deze best aangrijpen. "Ik denk dat een redactie daar gebruik van moet maken zonder dat je daarbij moet denken dat dat de hele journalistiek op zijn kop zal zetten. Want dat is ook niet zo. Het verandert niet veel. Het is er, waarom zou je er geen gebruik van maken?"362 Eefje Coolen zegt dat de krant af en toe een item oppikt bij Hasseltlokaal. Het gebeurt zelden, maar dat komt omdat de nieuwtjes die op Hasseltlokaal verschijnen niet meteen het nieuws bevatten waar de krant zich op focust.363 Ook het concept van Skoeps.nl is helemaal opgebouwd rond het insturen van nieuws. Skoeps.nl neemt zelf het copyright van de gebruiker over en kan het materiaal aan traditionele media doorverkopen.364 Jan De Troyer merkt ook dat video's en foto's die door burgers gemaakt worden een bron van nieuws kunnen zijn voor tvbrussel. Hij verwijst naar een brand in Anderlecht die onlangs gefilmd werd met een gsm-toestel en die het nieuws van tvbrussel haalde. De Troyer meent dat ook de traditionele media uit de poel van informatie gemaakt door burgers kan putten, en dat het aan de journalist is om zijn bronnen te checken. Zeker bij rampen kan een platform voor usercontent een belangrijke bron van informatie worden voor tvbrussel én de burger die op dat moment sneller en
360 361 362 363 364
DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 131. DE WAEL (G.), 11/04/08, zie bijlage pp. 136-137. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage p. 123. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 112. HOUTMAN (M.), 31/01/08, zie bijlage p. 103.
85
vollediger geïnformeerd kan worden, zegt hij.365 Steve Paulussen vindt dat de traditionele media vrij goed aan het nadenken zijn over de mogelijkheden van user generated content. Volgens hem is het normaal dat ze trager reageren. Hij relativeert echter die "traagheid". Tien jaar na de opkomst van het internet hebben de kranten, ondanks een moeizaam leerproces, ook bijzonder fraai uitgebouwde websites die verder gaan dan enkel het online plaatsen van de krant van de dag, meent hij.366
4.4.2.4 Mogelijke gevolgen voor het merk tvbrussel Het feit dat traditionele media vaak argwanend reageren op user generated content is meestal ingegeven door de vrees voor de beschadiging van hun betrouwbare imago als nieuwsmedia door ongecontroleerd beeldmateriaal van een bedenkelijke kwaliteit aan hun merknaam te koppelen. Zoals Jan De Troyer zegt: "Er kan serieuze winst gemaakt worden in de communicatie, maar er zijn ook serieuze risico's aan verbonden"367. Daarom gaan we in op twee mogelijk schadelijke gevolgen voor het merk tvbrussel, namelijk het al dan niet controleren van bijdrages op een internetplatform voor user generated content en de povere kwaliteit van het beeldmateriaal. 4.4.2.4.1 Nood aan moderatie? We kunnen ons dan ook de vraag stellen of een platform van tvbrussel waar burgers hun filmpjes of foto's kunnen plaatsen gemodereerd moet worden. Steve Paulussen is optimistisch over het gebruik van het internet. Hij haalt Wikipedia ter ondersteuning van zijn betoog aan. Negentig procent wat er geschreven staat, is correct, bleek volgens Paulussen onlangs uit onderzoek. Van traditionele mediaredacties wordt echter verwacht dat ze honderd procent accuraat zijn. Maar als burgers op een platform met user generated content komen, zullen ze geen accurate info verwachten. Paulussen is van mening dat als je duidelijk aangeeft dat iets niet gemodereerd wordt, gebruikers dit begrijpen. Pas wanneer je filmpjes of foto's van burgers in je eigen berichtgeving verwerkt, moet je oppassen. Dan gelden voor Paulussen de bekende journalistieke regels van check en dubbelcheck.368 Bij Garagetv wordt er niet op voorhand gecontroleerd. Volgens Jeroen Van den Broeck is het praktisch onhaalbaar om alles eerst te screenen. Het aantal medewerkers dat aan de site werkt, is variabel omdat één hoofdverantwoordelijke een beroep kan doen op andere medewerkers. Van den Broeck zegt dat bezoekers van de site ook zelf misbruiken kunnen melden.369 Leonard Brody van NowPublic.com is voorstander van een niet-gemodereerde site. Mensen weten wat ze willen en daarom moet je juist hun manier van ageren en reageren op nieuwsartikels accepteren, vindt Brody.370 Skoeps.nl en Hasseltlokaal.be werken echter met proactieve moderatie. Voor de gebruikers hun item op de site zien verschijnen, passeert het de redacties van beide sites.371
365 366 367 368 369 370 371 372
372
Eef Coolen van
DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 134. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage p. 124. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 134. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage p. 127. VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage pp. 109-110. BRODY (L.), 31/01/08, zie bijlage p. 104. HOUTMAN (M.), 31/01/08, zie bijlage p. 102. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 115.
86
Hasseltlokaal: "Als je dat ongecontroleerd op de site zou plaatsen, zou je gigantische dt-fouten krijgen of echt foute informatie. Je lezers zijn daar niet mee gediend"373. Jan De Troyer ziet enkel een op voorhand gemodereerd platform zitten. Als je als medium een platform op een verantwoorde manier wil uitbouwen dan moet dat op voorhand gescreend worden. Dat dit mensen en bijgevolg dus geld kost, beseft De Troyer. Maar liever geen platform dan een niet gecontroleerd platform, aldus De Troyer die benadrukt dat tvbrussel nog steeds een opdracht heeft die het zo goed mogelijk moet invullen.374 Ook voor Geert De Wael is enige moderatie nodig. Hij maakt een onderscheid tussen een platform dat de naam van tvbrussel draagt en één dat niet rechtstreeks gelinkt is aan de omroep. "Op onze eigen nieuwssite zijn we er altijd zeer voorzichtig mee natuurlijk. Het kan er altijd heel eventjes op staan hé. Stel je voor dat het Vlaams Belang op vrijdagavond iets op de site zet en onze webmaster komt maandag pas terug. Dat ligt moeilijk hé."375 Bij een apart platform ziet De Wael moderatie achteraf als voldoende. Reacties bij nieuwsartikels kunnen ook achteraf gemodereerd worden als het verschil duidelijk aangegeven is. De Wael volgt Paulussen dus in de redenering dat de gebruikers op een platform voor user generated content geen associatie van de inhoud met tvbrussel maken.376 4.4.2.4.2 Kwaliteit van de bijdrages? Jeroen Van den Broeck, Marcel Houtman en Eefje Coolen zijn het op vlak van kwaliteit van de ingezonden items met elkaar eens: deze verschilt enorm. Houtman is van oordeel dat er ook bijzonder kwaliteitsvolle items tussenzitten zoals interviews met ministers.377 Coolen ziet de diversiteit onder de stadsreporters van Hasseltlokaal als reden van de variabele kwaliteit. Zoals vermeld, stuurt Hasseltlokaal ook feedback terug naar de stadsreporters. Op die manier kan ook de kwaliteit van de artikels bijgestuurd worden.378 Bij Garagetv ziet Van den Broeck ook de beperkte uploadcapaciteit als een voorname reden van de mindere kwaliteit van de filmpjes. Het platform zelf is klaar voor High Definition, maar de computer van de gebruiker kan dit niet aan, zegt Van den Broeck.379 Steve Paulussen vindt ook dat de meeste content niet gebruikt kan worden voor de traditionele nieuwsmedia als je kwaliteit definieert als relevantie. Hij wijst er echter op dat het aan de redacties is om de kleine hoeveelheid die wel te publiceren is, te identificeren. Paulussen merkt op dat op vlak van de technische kwaliteit er een paradox aanwezig is bij de burger. "Enerzijds zie je overal dat iedereen grote plasmaschermen en HD wil hebben. Tegelijk zit men naar Youtube in bijzonder slechte kwaliteit te kijken. Zelfs voor online is dat slechte kwaliteit. […] Dus kan ik enkel maar bedenken dat mensen die naar Youtube gaan niet zo veel belang hechten aan de kwaliteit."380 373 374 375 376 377 378 379 380
IBIDEM. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 132. DE WAEL (G.), 11/04/08, zie bijlage p. 139. DE WAEL (G.), 11/04/08, zie bijlage p. 139. HOUTMAN (M.), 31/01/08, zie bijlage p. 102. COOLEN (E.), 31/03/08, zie bijlage p. 116. VAN DEN BROECK (J.), 25/03/08, zie bijlage p. 109. PAULUSSEN (S.), 09/04/08, zie bijlage p. 128.
87
Paulussen denkt dat het verwachtingspatroon van mensen die surfen naar user generated sites helemaal anders is dan burgers die de traditionele media consumeren.381 Jan De Troyer ziet mogelijk negatieve gevolgen van de soms gebrekkige kwaliteit voor tvbrussel als een online platform rechtstreeks de link met tvbrussel
zou leggen. Tvbrussel onderscheidt zich
immers van een aantal amateurmedia net op basis van professionaliteit, betrouwbaarheid en kwaliteit, zegt hij. Daarom moet tvbrussel ook op het scherm professionele kwaliteit brengen en hoort user generated content vooral op het internet, en liefst nog op een apart platform.382 Geert De Wael werpt hiertegen op dat de technische kwaliteit van de beelden er wel op vooruit gaat en dat het verschil met televisie steeds kleiner zal worden. Daarnaast merkt hij op dat als een item dat door een burgers is gefilmd of gefotografeerd, door tvbrussel in het nieuws wordt uitgezonden, de kwaliteit niet uitmaakt zolang het nieuwswaardig is. "De ontploffing in Londen in de metro: welke kwaliteit was dat? […] [Die foto's lijken] wel een kunstwerk met wat vlekken in. Gelukkig dat er nog onder stond wat het was, want anders had je het niet eens door."383 4.4.2.5 Tussentijdse SWOT-analyse We sluiten dimensie twee af met een tussentijdse identificatie van de sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen van en voor tvbrussel. We moeten hierbij opmerken dat we geen SWOT-analyse van user generated content an sich maken, maar wel een analyse van tvbrussel met focus op user generated content.
381 382 383
IBIDEM. DE TROYER (J.), 11/04/08, zie bijlage p. 132. DE WAEL (G.), 11/04/08, zie bijlage p. 140.
88
Tabel 5: SWOT Dim 2
89
4.5 Synthese en aanbevelingen 4.5.1 SWOT-analyse en confrontatiematrix Na de empirische analyse zijn we aanbeland bij de conclusies die we op basis van onze tussentijdse SWOT-analyse kunnen maken. We stellen een confrontatiematrix op waarbij we de reeds geïdentificeerde
sterktes
en
zwaktes
confronteren
met
de
herkende
opportuniteiten
en
bedreigingen. Bij deze confrontatie zullen we twee invalshoeken hanteren. Elk element zal zowel van extern naar intern als van intern naar extern bekeken worden. Concreter gesteld, betekent dit dat we in eerste instantie zullen kijken naar hoe tvbrussel rekening moet houden met factoren buiten de organisatie die sterktes of zwaktes van tvbrussel zelf beïnvloeden. In tweede instantie zullen we ons ook de vraag stellen of een sterkte of een zwakte kan gebruikt worden om in te spelen op de geïdentificeerde opportuniteiten of bedreigingen. Zoals Vermeylen stelt kunnen we pas na het zoeken van de relevante elementen conclusies trekken en beginnen nadenken over mogelijke oplossingen of strategieën.384 In onze analyse starten we vanuit de tussentijdse SWOT-analyses. We
zetten deze in twee
overzichtsschema's op volgende pagina's waarbij we dezelfde sterktes en zwaktes toetsen aan opportuniteiten en bedreigingen. Om praktische redenen plaatsen we deze in twee aparte tabellen op twee verschillende bladzijden. We volgen hierbij de werkwijze die Vermeylen voorstelt. We plaatsen een + bij de elementen die elkaar op een positieve manier kunnen beïnvloeden voor tvbrussel en een – voor de negatieve effecten tussen twee elementen. Bij + - kunnen de mogelijkheden zowel positief als negatief bekeken worden terwijl een vakje dat niet is ingevuld, betekent dat we niet meteen een beïnvloedend verband zien tussen twee elementen.385 Vervolgens lichten we onze keuzes in de conclusies toe.
Van daaruit kunnen we de laatste fase van ons
onderzoek ingaan: het verstrekken van enkele beleidsadviezen en strategische aandachtspunten voor een beloftevolle toekomst voor tvbrussel. Eerst tonen we de uitgewerkte confrontatiematrix. De grafische voorstelling is slechts één van de vele mogelijke werkwijzen. matrix
384 385 386
die
ons
binnen
deze
masterproef
het
meeste
386
We kozen voor de overzicht
bood.
VERMEYLEN (S.). Op. Cit., 2004, p. 43. IDEM, p. 50. IDEM, p. 47.
90
O
Participatie tv best via regionale tv
Vraag participatie uit samenleving
Overheid wil groepen stem geven op tvb
Nieuwe conv. altern. Vr contracten digitv
Nieuwe doelgroep 6-12 j Æ marktstudie
P
P
P
A
A
I
+
+
I
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Betere info voor Brusselaar dankzij ugc
Apart progr. i.p.v. weekoverz kan op één I
+
U
Uitbreiding hefboom VL Æ Net Gemist I
+
Kwaliteit beelden ugc steeds beter
Weekoverzicht ook in toekomst op één I
+
U
Brussels minister steunt cross. str. I
+
Kleine groep voldoende voor ugc-platform
Externe manager cross. project Æ succes I
+
+
U
15% progr. geen directe rel. zendgebied I
+
+-
DIMENSIE 2
Alle nieuwsmedia evolueren nr cross. str. I
Optie breder zendgebied mog. vr. Media O
Eenmalige subsidies mogelijk
Nieuwe conv. minder afhankel. overheid
O
O
DIMENSIE 1 Info Brussel blijft prioritair Besef nood hefboom VL Info is niet alleen nieuws Er zijn criteria progr.beleid Wil vr forum burgers aanwez. Wil uitbreiden Vrij Podium (VP) VP op 'internat.' zondagavond Participatie, mr info prioritair Overstap naar 16/9 DIMENSIE 2 Wil ugc gebruik aanwez. Ugc op tvb motivatie user Moderatie voor opdracht /imago Wil uitbreiden VP nr ugc-platf. Zwaktes (W) DIMENSIE 1 RvB tvb oneens crossm. struct. Geen financiën crossm. project VP te beperkt ingevuld Twijfel overstap naar HD DIMENSIE 2 Geen platform voor ugc Afhank. kostprijs met moderator Info platf. weinig adverteerders Oneens over grens moderatie
O
Sterktes (S)
Topic
DIMENSIE 1
Opportuniteiten (O)
+
+
+
P
+
+
+
+
+
+
P
+
+
+
+
+
+
P
+
+
+
P
+
+
+
A
+
U
+
+
U U
+ +
U
+
+
+
I
+
+
+-
I
-
+
+
+
A
+-
U U
+
+-
U
+
+
+
+
+
P
+
-
+
+
+
+ +
+
+
+
+
-
-
-
+
+-
+
-
U Tabel 6: confrontatiematrix SWO
Afkortingen topics: DIM 1: O: opdracht, I: informatieverspreiding en –vergaring, P: burgerparticipatie, A: aanvullingen DIM 2: U: user generated content 91
Ontbreken hefboom VL bedreigt info VL Uitbreiden zendgebied Æ 'njet' NORtv Participatie voor VGC geen taak tvb 1-malige subs. zorgen vr afh. overheid Tv-omroepen hebben diverse publieken Internationaal nog discussie cross. str. Brussels minister Æ Cross. als besparing Financieel.afh. overheid vr cross. str. Andere media oneens over cross. str. Van 3 vzw's nr 1 Æ elk eigen cultuur Overheid: huidige ruimte als prestige Diverse loonbarema's over media Hist./communaut. probl. Télé Bruxelles Geen uitbreiding hefboom VL via één Organisaties VP maken extra werk tvb VP afh. 1-malige subs. Vl. ministers Alle tv-omroepen Æ HD, kost hoog Contracten digitv minder opbrengen Oneens over doelgroep 6 – 12 jarigen
O O O O I I I I I I I I I I P P A A A
O ++ -
O +
I -
I + +-
P +-
P +-
-
P +
P +
A -
U -
U
U -
U -
P +
I
I -
-
-
-
-
+-
-
-
-
-
-
-
A -
-
+
+
-
+-
+-
-
+- +-
-
Klein deel burgers maken ugc Sector oneens over beloningen Lage kwaliteit bedreiging imago
U U U
DIMENSIE 2
Subsidies VGC al jaren hetzelfde Flexibiliteit conv. gering door vaste subs
DIMENSIE 1
O
DIMENSIE 1 Info Brussel blijft prioritair Besef nood hefboom VL Info is niet alleen nieuws Zijn criteria progr.beleid Wil vr forum burgers aanw Wil uitbreiden (VP) VP opinternat zondag Participatie, mr info prior. Overstap naar 16/9 DIMENSIE 2 Wil ugc gebruik aanw Ugc op tvb motivatie Moderatie voor opdracht Wil uitbreiden VP nr platf. Zwaktes (W) DIMENSIE 1 RvB oneens crossm. str. Geen finan. crossm. Proj. VP te beperkt ingevuld Twijfel stap naar HD DIMENSIE 2 Geen platf. voor ugc Afh. kostprijs moderator Infoplatf. weinig advert Oneens grens moderatie O
Sterktes (S) Topic
Bedreigingen (T)
-
-
++ +
+
+
+-
+-
U
-
-
-
-
U
-
-
-
-
U
-
-
-
U
Tabel 7: confrontatiematrix SWT
Afkortingen topics: DIM 1: O: opdracht, I: informatieverspreiding en –vergaring, P: burgerparticipatie, A: aanvullingen / DIM 2: U: user generated content
92
-
+
-
-
+ +
-
-
-
-
4.5.2 Conclusies Door gebruik te maken van een confrontatiematrix die we hierboven opstelden, kunnen we op een overzichtelijke manier de veelheid aan elementen ordenen en conclusies trekken. In onze confrontatiematrix duidden we ook aan onder welke topic binnen de desbetreffende dimensie het SWOT-element geïdentificeerd werd. Op die manier zullen we ook dit deel met besluiten opbouwen. Nogmaals, de topics (en dus ook de conclusies) staan niet los van elkaar, maar lopen op bepaalde momenten door elkaar. Om het overzicht echter te kunnen behouden, blijven we gebruik maken van de indeling volgens de gekozen topics. 4.5.2.1 Dimensie 1: de opdracht We zien enkele pijnpunten opduiken op het niveau van de opdracht. Ondanks het feit dat tvbrussel zoveel mogelijk relevante informatie aan de kleine groep van Nederlandstaligen in Brussel wil blijven voorzien, wordt hun bewegingsvrijheid daarin beperkt door de subsidies van de VGC die niet geïndexeerd noch verhoogd worden. Bovendien kan tvbrussel die informatievoorziening naar de (Nederlandstalige) Brusselaar niet uitbreiden door de vaste vorm van de convenanten. Binnen een sterk veranderend medialandschap verzwakt de rigide structuur van de opdrachten voor drie jaren de flexibiliteit van tvbrussel om de informatievoorziening naar de Brusselaars aan te passen binnen die drie jaren. Langs de andere kant kunnen we hierbij ook een positief effect van de vaste subsidiëring via de convenanten opmerken. Tvbrussel weet immers op voorhand wat te verwachten van de overheid. Het kan met andere woorden het programmabeleid op de voorziene inkomsten afstemmen. Daarnaast kunnen plotse veranderingen steeds besproken worden met de betrokken overheden die blijven openstaan voor eenmalige projectsubsidies. De schaduwzijde hiervan is uiteraard dat de overheden en de ministers meer zeggenschap krijgen over bepaalde programma's die met een projectsubsidie bekostigd worden. Het Romeins principe van duim omhoog of omlaag kan hier spreekwoordelijk gehanteerd worden en dat gaat ten koste van de onafhankelijkheid van de dagelijkse werking van tvbrussel. Een ander discussiepunt gelinkt aan de opdracht is de informatieverspreiding naar Vlaanderen toe. Naast het weekoverzicht op één, Zoom in en de eigen website, mist tvbrussel een aantal zogenaamde hefbomen in Vlaanderen zelf. Dat bedreigt het goed uitvoeren van dat deel van de opdracht. Echter, het besef dat dit dringend verholpen moet worden, is aanwezig bij tvbrussel waardoor er in de toekomst aan gewerkt kan worden. Een duidelijke bedreiging hierbij is dat de uitbreiding van het zendgebied naar Vlaanderen toe op een duidelijke 'njet' stuit van de andere regionale omroepen en de overkoepelende organisatie NORtv. Positief is wel dat het kabinet voor Media over deze mogelijkheid wil praten indien NORtv overtuigd zou zijn van een uitbreiding van het zendgebied voor alle regionale tv-omroepen. Vooralsnog is dit niet het geval waardoor Vlaanderen bij gebrek aan uitgebreide en grote hefboompartners in Vlaanderen de informatie over Brussel niet kan bekijken. Ook het uitbreiden van het weekoverzicht op één behoort niet tot de mogelijkheden, al blijft het weekoverzicht op zich een zekerheid op één. De opname daarvan in het digitale Net Gemist-pakket is een opportuniteit die dan weer de informatievoorziening naar Vlaanderen toe versterkt.
93
Bij deze willen we ook onze eerste onderzoeksvraag beantwoorden. Deze luidde: Voldoen de huidige opdrachten van tvbrussel aan de visie die de betrokken actoren op tvbrussel hebben? Waarom? Subvragen hierbij waren:
Æ Hoe zijn hierin informatieve en participatieve elementen met betrekking tot de Vlaamse en/of Brusselse lokale gemeenschap in de opdracht opgenomen?
Æ Wat is de rol van de overheid bij de convenant en daarnaast? Doorheen ons empirisch onderzoek werd duidelijk dat de basistaak in de opdracht voor tvbrussel het informeren van Brusselaars en Vlamingen blijft. Zowel intern (tvbrussel) als extern (overheid, andere media) was iedere ondervraagde expert daar duidelijk over. Zoals we daarnet stelden, is de informatievoorziening binnen Brussel en naar Vlaanderen toe enerzijds onderhevig aan een aantal bedreigingen zoals de rigide opdracht, eenmalige subsidies en het ontbreken van hefboompartners in Vlaanderen. Anderzijds identificeerden we ook kansen om die prioritaire taak van informatie in de toekomst op 'wetgevend' niveau (convenanten, mediadecreten) te kunnen uitbreiden. De waarom-vraag zit uiteraard niet in de confrontatiematrix. Deze beantwoordden we in het empirische luik door de diverse expertenvisies naast elkaar te zetten. De antwoorden op de subonderzoeksvragen gaven we reeds in het hoofdstuk over tvbrussel op het einde van ons theoretisch deel. Deze subvragen waren een onderdeel van de bovenstaande onderzoeksvraag om deze te kunnen beantwoorden door middel van een SWOT-analyse. De participatieve component is dan weer nauwelijks in de opdracht aanwezig. Voor de prioritaire doelstelling van het informeren kan het niet erkennen van participatie door de VGC een voordeel zijn omdat de focus op de info blijft liggen. Toch zijn we van mening dat participatieve mogelijkheden zoals Vrij Podium een meerwaarde kunnen geven aan tvbrussel. Omdat deze in de opdracht niet gepreciseerd staan, gaan we op deze bedreiging pas in de topic over burgerparticipatie in. 4.5.2.2 Dimensie 1: informatieverspreiding en –vergaring Onze algemene onderzoeksvraag voor deze topic was: Hoe vult tvbrussel de informatieve component van de opdracht in? Waarom op die manier? Een subvraag hierbij was:
Æ In welke zin kunnen samenwerkingen met andere mediapartners een meerwaarde betekenen voor de informatievergaring en –verspreiding van tvbrussel? Na onze analyse mag het duidelijk zijn dat de pijnpunten vooral op vlak van de samenwerkingen met andere media, al dan niet een crossmediale samenwerking, liggen. Wat het crossmediale project betreft, is tvbrussel het eens dat het een efficiëntere informatieverspreiding en –vergaring kan betekenen voor de drie Vlaams Brusselse media. De manier waarop er naar een dergelijke structuur moet geëvolueerd worden, is - zoals we reeds zagen - voer voor discussie. Dat de raad van bestuur van tvbrussel zelf nog geen eenduidig standpunt kon innemen, maakt duidelijk dat het geen eenvoudig project betreft. We bestempelden dit als een zwakte, maar ook internationaal zien we dat bij de grote spelers in het veld nog steeds verdeeldheid heerst over crossmediale samenwerking. Het feit dat het debat binnen tvbrussel woedt, is dus niet alleen een zwakte van de
94
Brusselse tv-omroep, maar één van de hele nieuwsmediasector. Langs de andere kant betekent het ook dat er over nagedacht wordt en dat internationale discussies de debatten bij tvbrussel voor een deel kunnen sturen. Op globaal niveau zien we immers dat alle nieuwsmedia evolueren naar crossmediale structuren waardoor waarschijnlijk ook tvbrussel deze stap zal moeten zetten. Grootste bedreiging van het project is dat de verdeeldheid over de drie media zeer groot is. Ieder medium heeft zijn eigen cultuur – met ondermeer niet onbelangrijk eigen loonbarema's – en de kans bestaat dan ook dat het crossmediale project een werk van lange adem wordt. Bovendien is het duidelijk dat tvbrussel niet in een voor hen onzeker financieel avontuur zal stappen. De financiën om het project te bekostigen zijn niet voor handen en daarom wordt er ook naar de overheid gekeken. Daar zou wel eens het schoentje kunnen wringen. Brussels minister Guy Vanhengel ziet immers een crossmediale structuur vooral in termen van een besparing die betere informatie oplevert. De afhankelijkheid van de overheid voor voldoende geld kan een blok aan het been worden als besparingen een uitgangspunt voor een crossmediale structuur worden. Toch dienen we hierbij op te merken dat de Brussels minister een grote voorstander van crossmediale samenwerking is en het huidige onderzoek naar een dergelijke structuur ondersteunt. Dit opent perspectieven om na het lopende onderzoek met voorstellen naar de overheid te stappen om knopen te laten doorhakken. Het aanstellen van een externe manager om een crossmediaal project in de toekomst te leiden, kan de zwakte van de interne meningsverschillen van de baan helpen. Toch bemerken we dat eveneens op politiek niveau de violen niet gelijk gestemd zijn. Om de invulling van de opdracht om Brussel en Vlaanderen voldoende te informeren over Brussel te verbeteren zou een samenwerking met Télé Bruxelles bijkomende beelden kunnen opleveren. De historische en communautaire context speelt hierin echter spelbreker en verhindert op dit moment een optimale informatievoorziening vanuit tvbrussel. Een absolute opportuniteit in het heden én de toekomst is het weekoverzicht op één. Zoals we reeds duidden, is dit ook opgenomen in het digitale Net Gemist-pakket van de VRT wat de informatie naar Vlaanderen toe breder maakt. Bovendien zou voor de VRT een apart programma met items die alleen gemaakt worden voor Vlaanderen, kunnen. Indien hier een budget voor vrijgemaakt zou kunnen worden, is dit een kans die alleszins overwogen moet worden. Dit brengt ons bij de andere subonderzoeksvraag: Welke visie gaat er schuil achter het programmabeleid? Is deze bevorderlijk voor het uitvoeren van de opdracht? Binnen deze vraag gingen we in ons empirische deel op zoek naar de visies van de verschillende actoren bij tvbrussel. Daarin kwam duidelijk naar voren dat informatie niet enkel als nieuws wordt beschouwd. Alles wat info verleent over Brussel kan hieronder vallen. Tvbrussel stelde overigens een aantal criteria op die gebruikt worden om te toetsen of programma's binnen tvbrussel passen. Ondanks het feit dat het laten participeren van burgers in programma's van tvbrussel voor de Brusselse overheid geen taak is, heeft tvbrussel zelf dit wel in zijn criteria opgenomen. Eenmalige projectsubsidies voor programma's lijken, zoals reeds gezegd, een grote afhankelijkheid van de overheid in te houden. De nieuwe onderhandelingen over de convenanten kunnen daarin een 95
opportuniteit zijn om aan te grijpen. Toch kunnen we stellen dat de spanning tussen de overheid en tvbrussel slechts oppervlakkig is, want door het opstellen van interne programmacriteria kan een duidelijk standpunt ingenomen worden ten overstaande van inhoudelijke vereisten van programma's. Een probleem waarmee tvbrussel net als alle andere tv-omroepen te maken krijgt, is de diversiteit van het publiek. Door middel van zeer uiteenlopende programmacriteria probeert tvbrussel daar op in te spelen met respect voor de opdracht die in de verschillende criteria weerspiegeld wordt.
4.5.2.3 Dimensie 1: burgerparticipatie in tvbrussel Voor deze topic zochten we een antwoord op: Op welke manier kan het programma-aanbod van een regionale tv-omroep als tvbrussel met een publieke opdracht ook participatie van de burger omvatten? Brengt het huidige tvbrussel dat programma-aanbod? Waarom wel of niet? Net als bij de andere onderzoeksvragen gingen we doorheen de experteninterviews op zoek naar een antwoord op deze vrij open vraag. We zagen dat de wil om tvbrussel voor een deel als een forum open te stellen voor verschillende groepen uit de samenleving aanwezig is bij tvbrussel. Voor de Brussels minister Guy Vanhengel is dit echter geen taak voor tvbrussel. Deze visie bedreigt dan ook het engagement bij tvbrussel. Bovendien is tvbrussel voor Vrij Podium afhankelijk van de goede wil en eenmalige projectsubsidies van de Vlaamse ministers voor Media en Brusselse Aangelegenheden. Dat Vrij Podium op dit moment te beperkt wordt ingevuld, is duidelijk voor tvbrussel. Een uitbreiding kan dan deze zwakte in een sterkte omtoveren, maar ook hier liggen de eenmalige projectsubsidies aan de basis voor een onzekere toekomst én dus een onzekere uitbreiding van het project. Een andere niet te miskennen bedreiging voor een uitbreiding van Vrij Podium is het extra werk dat gecreëerd wordt voor een vaste medewerker van tvbrussel. De vereiste bijkomende begeleiding en de opvolging van de betrokken organisaties zorgt immers voor heel wat meer inspanningen. Zo bleek dat afspraken vaak niet nageleefd worden waardoor tvbrussel plots meer werk krijgt. Dit kan gevolgen hebben op de wil om Vrij Podium uit te breiden en na verloop van tijd zelfs om Vrij Podium nog een kans te geven. Daarnaast komt nog dat burgerparticipatie in programma's voor tvbrussel wel kan, maar geen prioriteit is. Als de begeleiding voor Vrij Podium te veel tijd in beslag zou nemen ten koste van de voornaamste taak, het informeren, dan zou dit ook negatieve gevolgen kunnen hebben op de wil om met Vrij Podium door te gaan. Niettegenstaande liggen er op dit vlak veel kansen voor het grijpen. Het feit dat de Vlaamse bevoegde ministers wel subsidies voorzien om deze burgertv te laten maken, ondersteunt de wil van tvbrussel om zijn kanaal ter beschikking te stellen. Bovendien zien we dat er vraag is bij bepaalde groepen om zelf tv te maken op tvbrussel waardoor tvbrussel zich ten dienste kan stellen van de lokale samenleving en ook het juiste kanaal is om de 'participatieleemte' op te vullen. Bovendien sluit de wil om kijkers of groepen te laten deelnemen aan het 'programmamaken' ook mogelijkheden in voor online user generated content. Op een online platform van tvbrussel zou immers een uitbreiding van Vrij Podium kunnen plaatsvinden. Op de mogelijkheden en
96
bedreigingen die een impact hebben op sterktes en zwaktes (en omgekeerd) van user generated content en tvbrussel gaan we later in. Zoals blijkt uit onze confrontatiematrix en de interviews is de link tussen participatie op tv en online snel gelegd. Kortom, tvbrussel ziet participatie van groepen burgers zeker zitten en houdt hiermee rekening in zijn huidige programma-aanbod, maar de voornaamste taak om de Brusselaars te informeren, blijft voorrang hebben boven programma's als Vrij Podium.
4.5.2.4 Dimensie 1: aanvullingen voor slagvaardige toekomst "Hoe kan tvbrussel een slagvaardige toekomst tegemoet gaan volgens de experts? Wat zijn volgens hen bijkomende sleuteldossiers voor tvbrussel om haar informatieve en participatieve opdracht uit te (blijven) oefenen?" Zo luidde onze laatste onderzoeksvraag in dimensie 1. Op vlak van een mogelijke overstap naar High Definition in de toekomst kan de algemene evolutie van alle tv-omroepen een bedreiging betekenen voor tvbrussel. Tvbrussel twijfelt immers op dit ogenblik of de stap naar HD wel gezet moet worden gezien de hoge kostprijs. Wil tvbrussel echter een professionele rol blijven spelen in het tv-landschap dan zal ook de overstap naar HD onvermijdelijk moeten gebeuren. De kostprijs ligt wel erg hoog, de mogelijkheid tot overstap blijft bestaan vermits de overheid zelf nog steeds bereid blijft om eenmalige subsidies voor extra projecten te bekostigen. De vraag blijft uiteraard of de kosten betaald zullen worden door de overheid. Maar de opportuniteit van eenmalige subsidies beïnvloedt het debat over HD uiteraard vermits er in het andere geval geen sprake kan zijn van een evolutie naar HD. De overstap naar 16/9 wordt zeker en vast gezet. Ook hier open(d)en eenmalige subsidies de deur, maar nogmaals opperen we de bedenking van de afhankelijkheid van eenmalige subsidies door ondermeer de beperkte flexibiliteit van de convenanten. Een mogelijkheid zou zijn om in de convenanten een bepaling te voorzien die de ondersteuning van nieuwe innovatieve technologieën tijdens de lopende drie jaren bespreekbaar maakt. Ander aanvullend sleuteldossier is het aflopen van de goed opbrengende contracten voor digitale televisie bij Belgacom in 2009 en later, in 2011, bij Telenet. Indien de verwachting klopt dat deze veel minder zullen opbrengen dan nu het geval is, staat de huidige werking wegens verminderde inkomsten onder druk. Een opportuniteit die in dat geval toch de huidige opdracht volledig kan laten
uitvoeren,
zijn
de
aankomende
onderhandelingen
met
de
overheden
voor
nieuwe
driejarenconvenanten. Als laatste staan we nog stil bij de aanvulling van Guy Vanhengel en Els Witte die beiden een nieuwe doelgroep voor tvbrussel zien, namelijk de Nederlandskundige zes- tot twaalfjarigen. Het feit dat overheid en tvbrussel hier duidelijk van mening verschillen, is niet bevorderlijk voor het informeren van de Brusselse bevolking. De opportuniteit om hierover een duidelijke studie te bestellen wel. Het kan alleen maar duidelijkheid geven of tvbrussel moet rekening houden met deze nieuwe groep.
97
4.5.2.5 Dimensie 2: user generated content en tvbrussel Hierbij zullen we een antwoord trachten te formuleren op: Kan het implementeren van online user generated content in het aanbod van tvbrussel een meerwaarde bieden voor het vervullen van de opdracht? Waarom wel, waarom niet? Op welke wijze kan dit ingevuld worden bij tvbrussel? Doorheen onze interviews werd daar volmondig "ja" op geantwoord, maar voorzien van allerlei kanttekeningen. De voornaamste zwakte is dat tvbrussel nog steeds geen user generated contentplatform heeft. Belangrijkste pijnpunt blijkt weer de financiering te zijn. Voor de Brusselse overheid is participatie geen prioriteit en het ontwikkelen van een informatieplatform voor user generated content
levert
meer
dan
waarschijnlijk
minder
adverteerders
dan
bij
spectaculaire
sensatieplatformen op. Toch zal de kostprijs hoger liggen door de vereiste van moderatie. Daardoor behoudt tvbrussel wel zijn imago als betrouwbare nieuwszender indien een dergelijk platform meteen aan de naam van de omroep zou gelinkt worden. Dat tvbrussel een dergelijk platform wil ontwikkelen staat buiten kijf. De financiering wordt best intern gezocht gezien het feit dat de Brusselse overheid geen grote voorstander is van een dergelijk platform en het feit dat een projectsubsidie weer de afhankelijkheid van de betrokken overheid inhoudt. Daarnaast speelt ook de kleine groep actieve gebruikers een rol. Zeer weinig mensen zijn immers actief op dergelijke platformen. Al zou deze bedreiging ook een opportuniteit kunnen zijn omdat deze kleine groep voldoende is om een platform voor user generated content draaiende te houden. Op die wijze kan tvbrussel extra informatie genereren voor zijn uitzendingen. De opdracht van tvbrussel wordt hierdoor mee ondersteund. De sterkte van een user generated content platform van tvbrussel is net dat de kans om content over te nemen in bijvoorbeeld nieuws op tvbrussel zelf een motivatie kan betekenen voor die kleine groep van actieve uploaders. Zoals reeds gesteld, zou ook een uitbreiding van het idee van Vrij Podium
naar
een
online
platform
voor
tvbrussel
mogelijk
zijn.
Zo
breidt
het
de
deelnamemogelijkheden voor de burgers in de lokale Brusselse samenleving uit. De op het eerste gezicht bedreigende lage kwaliteit van wat users aanleveren, valt te relativeren. De technische kwaliteit wordt immers steeds beter en wat onaanvaardbare inhoud betreft, zorgt moderatie voor een filter. Over die grenzen van de moderatie dient wel nog een interne consensus gezocht te worden. Idem voor het uitwerken van een motivatiesysteem om de burger aan te zetten tot actie. Internationaal is over dit laatste echter geen consensus. Moet er een competitie met geldelijke beloningen voor bijdrages komen. Of is de eer om op tv te komen of een publiek online op te bouwen belangrijker? De meningen hierover verschillen, wat de discussie binnen tvbrussel alleen maar kan aanwakkeren en zowel positieve (wordt over nagedacht) als negatieve gevolgen (geen eensgezindheid bij lancering van een concept) met zich meedraagt.
98
4.5.3 Beleidsaanbevelingen Een laatste stap in het gebruik van een SWOT is de vertaling van alle elementen naar strategische lijnen voor verbetering.387 Op basis van het theoretisch kader en het empirische luik zullen we geen vaste beleidsstrategieën propageren, maar een aantal aanbevelingen verstrekken om de verschillende pijnpunten te veranderen en de sterke elementen ook in de toekomst te behouden. Hier draait dit onderzoek immers om: heeft tvbrussel een beloftevolle toekomst? Na onze analyse blijkt dat tvbrussel alle potentieel bezit om ook in de toekomst een slagvaardige en voorname rol te spelen in en voor de hoofdstad. Daarvoor dienen de betrokken actoren echter rekening te houden met tal van factoren waarvan we nu de belangrijkste in onze aanbevelingen opnemen. We delen deze op als volgt: offensief (uitbuiten van sterktes) en ombuiging (verbeteren van interne zwaktes) voor de opportuniteiten en defensief (beschermen van sterktes) en overleving (voorbereiden op uitgebuite zwaktes) voor de bedreigingen.388 De SWOT-analyse draait uiteraard om tvbrussel, maar in onze aanbevelingen willen we vanuit het perspectief van een beloftevol tvbrussel ook het overheidsniveau of andere actoren zoals één, Télé Bruxelles, Brussel Deze Week en/of FM Brussel mee betrekken in onze suggesties. OFFENSIEF: -
Vlaams kabinet voor Media zegt niet per definitie nee tegen uitbreiding van zendgebied als NORtv dit vraagt. Vanuit het besef dat er nood is aan andere hefbomen in Vlaanderen, bieden er zich kansen aan om met kabinet Media en NORtv te praten en de discussie (opnieuw) aan te gaan.
-
Hefboom Vlaanderen is uitgebreid met weekoverzicht in Net Gemist-pakket. Creatieve oplossingen kunnen voor het uitbreiden van de hefboom zorgen zolang een uitbreiding van het zendgebied niet aan de orde is.
-
Het weekoverzicht kan in de toekomst op één blijven. Dit biedt kansen om een apart programma met nieuwe Brusselse items specifiek voor Vlaanderen te maken.
-
Nieuwe onderhandelingen convenanten bieden kansen om de mogelijk wegvallende inkomsten van Belgacom op korte, en Telenet op langere termijn, te vervangen en te bespreken.
-
Informatie over Brussel voor Nederlandskundige Brusselaar blijft prioritair, tevens in toekomst. Nieuwe generatie Nederlandskundigen staat misschien klaar, vraag richten tot grondig onderzoek specifieke doelgroep tussen 6- en 12-jarigen aan overheid om duidelijkheid te krijgen over nood aan het bereiken van deze specifieke doelgroep.
-
Een brede en gediversifieerde invulling van het programma-aanbod blijft eveneens in de toekomst mogelijk indien duidelijke programmacriteria gehanteerd blijven en programma's zo weinig mogelijk eenmalige projectsubsidies van de overheid krijgen.
-
Een lokale invulling van het programma-aanbod blijft prioritair, maar kan binnen de mediadecreten én de interne programmacriteria af en toe eens afwijken. Die 'niet-lokale' programma's bieden opportuniteiten om het programma-aanbod op gepaste tijden te diversifiëren.
387 388
VERMEYLEN (S.). Op. Cit., 2004, p. 43. IDEM, p. 47.
99
-
Vrij Podium wordt meestal als een goede testcase voor burgertv gezien op een regionale zender als tvbrussel en kan de actieve betrokkenheid van de Brusselse burger bij zijn Brussels tv-station vergroten. Een uitbreiding van het project is een unieke opportuniteit.
-
Vrij Podium wordt als een meerwaarde voor de omroep beschouwd, maar informatie moet best de core-business van tvbrussel blijven. Vrij Podium kan ook opgevat worden als extra informatie over de Brusselse samenleving.
-
Een informatief online platform waar burgers zelf hun nieuwtjes uploaden komt er. Als dit platform ontwikkeld is, kan dit enerzijds een uitbreiding van de participatieve functie van tvbrussel ondersteunen en anderzijds een extra bron van informatie worden.
-
Een informatief online user generated content platform biedt voor tvbrussel rechtstreeks een meerwaarde. Tvbrussel kan als traditioneel medium een motiverende rol spelen en moet deze kans dan ook grijpen door hiermee rekening te houden bij de ontwikkeling van het platform. Het weekoverzicht op één halen met een nieuwswaardig bericht kan een motivatie betekenen om content te uploaden bij tvbrussel.
OMBUIGING: -
De evolutie van nieuwsmedia naar crossmediale structuren dwingt tvbrussel zelf een consensus te zoeken binnen de eigen raad van bestuur. Voorstel tot het leiden van een crossmediale structuur door een extern manager lijkt het project meeste kans op succes te geven.
-
Het ontbreken van financiële kracht om dit project te trekken, kan omzeild worden door extern een manager aan te laten werven door de nieuwe crossmediale organisatie. Een voorstel hiertoe kan bij een consensus best gericht worden naar de VGC en Vlaamse Gemeenschap die zelf de knopen dienen door te hakken.
-
De beperkte invulling van Vrij Podium kan uitgebreid worden. De vraag is er in de samenleving, alleen moet deze ook verder gestimuleerd worden.
-
De twijfel over een mogelijke overstap naar HD kan omgebogen worden in een voorstel naar de overheden toe wat er mogelijk is voor eenmalige subsidies voor de dure overstap. Op die manier kan er een duidelijk standpunt worden ingenomen en de toekomst op dat vlak beter ingeschat worden.
-
Het ontbreken van een online platform voor user generated content kan omgebogen worden in de kans om vrij snel een platform te ontwikkelen vermits een kleine groep van actieve burgers voldoende is om het platform te laten draaien.
-
De voorwaarde om een moderator voor een online ugc-platform aan te werven of aan te duiden, brengt kosten met zich mee die in de nieuwe onderhandelingen voor de convenanten inbegrepen kunnen worden. Ook eenmalige subsidies voor het project zijn mogelijk, maar dit maakt het weer afhankelijk van de goodwill van de ministers.
-
De verdere brainstorm over de ontwikkeling van een ugc-platform kan een consensus op vlak van de grenzen van moderatie met zich meebrengen.
DEFENSIEF: -
Door de rigide structuur van de convenanten is er weinig speling mogelijk om zich aan veranderingen in het medialandschap aan te passen. Tvbrussel kan dit probleem 100
meenemen naar de onderhandelingstafel voor de nieuwe convenanten en een oplossing zoeken. -
Vermijden van eenmalige projectsubsidies biedt een grotere onafhankelijkheid van de overheden.
-
Tvbrussel moet zich wapenen om de link met Vlaanderen voldoende te blijven behouden. De zoektocht naar extra hefboompartners in Vlaanderen moet uitgebreid worden.
-
Samenwerkingspogingen met Télé Bruxelles stuitten op historische en communautaire barrières. Uitkijken naar andere creatieve oplossingen om de informatievoorziening binnen Brussel te verbeteren, blijft hierbij de opdracht.
-
De discussie tussen overheid en tvbrussel over de al dan niet te bereiken nieuwe doelgroep van de Nederlandskundige 6- tot 12-jarigen, mag niet leiden tot overhaaste conclusies. Een onderbouwde studie kan duidelijkheid brengen.
-
De informatieve taak van tvbrussel mag niet verwaarloosd worden door extra en onvoorziene begeleiding van de organisaties bij Vrij Podium. Duidelijke richtlijnen, afspraken en evaluatiegesprekken kunnen voorkomen dat tvbrussel nodeloos extra werk krijgt voorgeschoteld.
-
De participatieve taak die tvbrussel zich ondermeer via Vrij Podium toedicht, wordt niet erkend door de VGC. In de nieuwe onderhandelingen voor de convenanten kan dit met zowel de VGC als de Vlaamse overheid besproken worden. Ook de vraag of hiervoor een aparte eenmalige subsidie nodig is, kan dan gesteld worden ten voordele van meer zekerheid voor het voortbestaan van deze programma's.
-
De uitbreiding van Vrij Podium kan, ondanks de visie van de VGC, ook online gebeuren.
-
Tegen de visie van de VGC op participatie kan ingebracht worden dat informatie de prioriteit blijft. De koppeling tussen informatie als core-business en participatie als meerwaarde voor de betrokkenheid van Brusselse groepen kan gemaakt worden bij de onderhandelingen voor de nieuwe convenanten.
-
De bedreiging dat lage kwaliteit het imago van tvbrussel zou schaden, is niet in alle gevallen geldig. Als er een duidelijke scheiding tussen online platform en het nieuws van tvbrussel gemaakt wordt, stelt zich hier geen probleem. Ook moderatie kan bijdragen tot het niet toelaten van bepaalde inhouden.
-
De bedreiging dat slechts een klein deel van de bevolking actief bezig zal zijn met inhouden te produceren op een online platform kan een voordeel voor de kostprijs van de moderatie zijn.
-
Een uitbreiding van Vrij Podium naar een online platform houdt mogelijk een verhoging van de subsidies in, en daarvoor is tvbrussel nog steeds afhankelijk van eenmalige projectsubsidies van de Vlaamse overheid.
OVERLEVING: -
Onenigheid binnen raad van bestuur over crossmediale structuur wordt verder ondersteund door onenigheid op internationaal niveau. Er moet getracht worden om met consensus een beslissing te nemen of om een duidelijke keuze te maken.
101
-
Financieel kan tvbrussel het crossmediale project niet trekken. De overheid moet hierin tussenkomen, ook om uiteindelijk grote knopen op vlak van de structuur door te hakken na het raadplegen van de drie media.
-
Het denken binnen de grenzen van de organisaties moet langzaamaan verdwijnen om het crossmediale project te laten slagen. Hiervoor moeten duidelijke voorstellen door de raden van bestuur geformuleerd worden. De overheid dient de uiteindelijke knoop door te hakken of er 1 structuur dient te komen of niet.
-
Prestige mag niet aan de basis liggen van de beslissing om een nieuwe geïntegreerde werkvloer uit te sluiten. Tvbrussel moet er over waken dat de uiteindelijke crossmediale werking een meerwaarde kan betekenen voor de drie media.
-
De beperkte invulling van Vrij Podium versterkt de bedreiging van het ontkennen van participatie als taak van tvbrussel door de VGC. Het argument dat het toch maar voor een kleine groep is, mag niet doorwegen om het project op termijn af te schaffen of niet verder uit te breiden. Idem voor de ontwikkeling van een ugc-platform.
-
De rigide structuur van de driejarenconvenanten mag geen rem betekenen op de ontwikkeling van een ugc-platform. In de nieuwe onderhandelingen kan hiermee rekening gehouden worden.
-
Het feit dat er nog steeds geen ugc-platform is, wordt ondersteund door mogelijke argumenten dat de kwaliteit slecht is, dat er in de sector geen eensgezindheid bestaat over beloningen en moderatie en dat er toch maar een klein deel van de Brusselse burgers actief zal zijn op een dergelijk platform. Aan tvbrussel om de opportuniteiten van een ugcplatform in de verf te zetten en uit te spelen bij de ontwikkeling ervan.
-
De grote twijfel om op termijn over te schakelen naar HD kan nefaste gevolgen hebben gezien het feit dat alle grote tv-omroepen op termijn deze stap zullen zetten. Een (creatieve) oplossing dient dringend gezocht te worden met alle betrokkenen om duidelijkheid te creëren over de toekomst.
102
5 Algemeen besluit Met deze studie naar de sterktes, de zwaktes, de opportuniteiten en de bedreigingen van tvbrussel met betrekking tot zijn opdracht en de uitvoering ervan wilden we een algemene diagnose stellen over de situatie waarin tvbrussel zich vandaag bevindt om de toekomst van morgen aan te kunnen. We focusten hierbij op de informatieve en participatieve functies die aan een regionaal medium zoals tvbrussel in de literatuur worden toegeschreven. In het theoretische kader legden we de basis voor het empirische luik. We opteerden bewust voor een 'gemengde' visie op de taken van een lokale tv-omroep als tvbrussel: informatie voor en participatie door de lokale burger op tvbrussel. Voor sommige auteurs staan beide mogelijkheden lijnrecht tegenover elkaar. De kijker kan zich immers maar burger noemen als hij op een rationele manier geïnformeerd wordt. Op lokaal niveau kan de regionale omroep in Vlaanderen daar een belangrijke rol in spelen. Anderen menen dan weer dat een echte democratie pas kan werken als burgers ook effectief meer kunnen doen dan stemmen bij verkiezingen. Op allerlei niveaus moeten mensen actief kunnen mee beslissen om zich echt te kunnen ontplooien, ook in de media. Dat kan binnen
zogenaamde
community
media
op
beleidsniveau
of
op
programmavlak
zijn.
We
problematiseerden zowel de tegenstellingen tussen de aanhangers van de deliberatieve en die van de participatieve democratie en als de tegenstellingen tussen de begrippen "lokale media" en "community media" binnen de vakliteratuur. We kozen in de veelheid aan standpunten en visies een 'gemengd' perspectief waarbij de functies van een regionale tv-omroep vooral op informatief vlak liggen, maar waar ook participatieve componenten aangekoppeld zijn. Het lijkt ons hier immers niet over een zwart-wit-tegenstelling te gaan, maar om twee voor ons duidelijke complementaire rollen die een lokale tv-omroep als tvbrussel op zich kan nemen om een middel te zijn in de democratische, Brusselse en meertalige samenleving. Om deze aanvullende functies die tvbrussel de voornaamste reden van bestaan geven, in de praktijk te toetsen, focusten we ons in eerste instantie op de opdracht en de invulling ervan. Waar informatie een grote rol speelt in de opdracht van tvbrussel, zagen we echter dat burgerparticipatie niet als een voorname taak door de overheden bestempeld wordt. Toch konden we opmerken dat binnen tvbrussel de wil aanwezig is om burgers een stem te geven via het tv-kanaal. Vrij Podium is daar in het programma-aanbod de realisatie van. In tweede instantie onderzochten we de mogelijkheden voor tvbrussel op vlak van online user generated content. Hierbij kwamen we tot het besluit dat het online aanbieden van een forum waarop de Brusselse burger binnen een informatief concept zijn content kan plaatsen zowel een uitbreiding van het Vrij Podium (of de participatieve kansen die tvbrussel biedt), als een ondersteunende rol voor het genereren van nieuwe informatiebronnen kan betekenen. Doorheen onze algemene diagnose brachten we sterktes en pijnpunten in kaart om tot een invulling te komen die volgens de geïnterviewde experten, de documenten en de literatuur die we verorberden, de beloftevolle toekomst van tvbrussel bepalen. Daar draaide het onderzoek immers om. Met de bijna retorische en ietwat opportunistische vraag of tvbrussel nog een beloftevolle toekomst heeft, vingen we dit onderzoek aan. De algemene diagnose bevat tal van punten die we
103
in onze voorgaande synthese uitgebreid behandelden en die dus volgens onze analyse belangrijk zijn voor de informatieve en participatieve invulling van de opdrachten van tvbrussel waarbij user generated content een 'nieuwigheid' kan zijn die de opdracht nog verder kan ondersteunen. Het voordeel van dit algemene onderzoek is dat we diverse aspecten konden aanraken. Onze algemene analyse bevat echter een aantal tekortkomingen. Zo brengen we verschillende punten naar voren, maar kunnen we omwille van praktische redenen niet dieper ingaan op specifieke elementen. Op die manier missen we ongetwijfeld details die de analyse diepgaander kunnen voeren. Bovendien zijn de factoren die we geïdentificeerd hebben zeer variabel. En dat op twee manieren. Enerzijds zijn de SWOT-elementen op zich beïnvloedbaar door allerlei andere factoren die plotseling binnen een bepaalde periode opduiken of die doorheen de analyse niet aan bod kwamen. Anderzijds baseerden we onze analyse op een kwalitatief onderzoek met documenten en experteninterviews. De experten brachten hun visie op een aantal gestructureerde topics, maar hierbij moet altijd een zekere individuele interpretatie van de respondenten in rekening gebracht worden. Daarnaast speelt die interpretatie ook een rol bij de identificatie van de SWOT-kenmerken. We hebben getracht op een zo duidelijk mogelijke en beargumenteerde manier deze kenmerken eruit te lichten, maar sowieso bevat onze analyse een zekere subjectiviteit. Om dit te counteren hebben we geprobeerd om het kader waarbinnen we onze analyse uitvoerden, overzichtelijk weer te geven in het theoretische deel. De SWOT-analyse en de vertaling naar beleidsaanbevelingen zijn binnen dit informatieve en participatieve kader te situeren. Ook het stap voor stap uitgebreid toelichten van onze methodologie moest hiertoe bijdragen. Een ander pijnpunt van dit onderzoek is het niet kunnen opnemen van de visie van de bevoegde Vlaamse minister Bert Anciaux en de overkoepelende organisatie van alle regionale omroepen, NORtv. Bij beiden konden we – ondanks meermaals aandringen – geen schriftelijke of mondelinge interviews afnemen. Niettemin, stelden we onze respondenten op een zo evenwichtig mogelijke manier samen en zijn overheden, tvbrussel zelf en andere externe experten perfect in staat gebleken om een gedegen analyse te kunnen uitvoeren. Omwille van de beschikbare tijd waren we uiteraard beperkt in het uitvoeren van het aantal interviews. Een laatste opmerking die wij bij de methodologische keuze voor een SWOT-analyse dienen aan te halen, is dat de uitkomsten geen absoluut antwoord in zich houden op onze onderzoeksvragen. Ze bieden wel een context waarin mogelijke antwoorden geformuleerd worden. En net dat was onze bedoeling. Het aanreiken van een algemeen overzicht om beleidsdaden bij en voor tvbrussel een duidelijke richting te kunnen geven – of toch tenminste het debat over deze richting aan te wakkeren – was het initieel opzet van dit hele onderzoek. Bovendien werpt dit onderzoek nieuwe vragen op met betrekking tot het algemene model van regionale televisie in Vlaanderen in een veranderend medialandschap waar geografische grenzen door nieuwe technologieën nauwelijks een rol dienen te spelen. De relevantie van deze masterproef kunnen we bijgevolg op een algemener niveau situeren. Absolute waarheden en antwoorden biedt deze onderzoeksbundel dus niet. Maar na het aanreiken van tal van problematische en sterke elementen van tvbrussel, biedt het wel een zicht op die elementen die van bijzonder belang zijn om tvbrussel een beloftevolle toekomst te gunnen. 104
6 Bibliografie ABERCROMBIE (N.). Television and Society. Cambridge, Polity Press, 1996, 228 p. BAARDA (D.), DE GOEDE (M.). Basisboek methoden en technieken: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Leiden, Stenfert Kroese, 1998, 304 p. BARBER (B.). Strong democracy: participatory politics for a new age. Berkeley, University of California Press, 1984, 320 p. BONDEBJERG (I.). Television in Scandinavia: history, politics and aesthetics. Luton, University Press, 1996, 248 p. BRENNER (M.), BROWN (J.), CANTER (D.). The research interview: uses and approaches. Londen, Academic Press, 1985, 276 p. BROOKS (H.). Unrecognized social consequences of telecommunications technologies. In: LUNDSTEDT (S.B.) (ed.). Telecommunications, values and the public interest. New Jersey, Ablex, 1990, pp. 17-35. BRUNS (A.). Gatewatching. Collaborative online news production. New York, Peter Lang, 2005, 348 p. BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST. Gemeenten. http://www.brussel.irisnet.be/nl/region/region_de_bruxelles-capitale/communes.shtml, zie bijlage p. 148. Datum van raadpleging: 7 april 2008. BURGELMAN (J.), PUNIE (Y.) & VERHOEST (P.). Van telegraaf tot telenet. Naar een nieuw communicatiebestel in Vlaanderen. Brussel, VUBPress, 1995, 246 p. CARPENTIER (N.). Burgermedia in de 21ste eeuw. In: CARPENTIER (N.), CAMMAERTS (B.). Burgermedia: Opmars, ervaringen, bedenkingen. Brussel, Indymedia.be, 2008, pp. 12-25. Available at http://burgermedia.be/files/mediareader_nicocarpentier.pdf. Datum van raadpleging: 5 maart 2008. CARPENTIER (N.), LIE (R.), SERVAES (J.). Community Media: Muting the democratic media discourse?. In: Journal of Media and Cultural Studies, 2003, vol. 17, nr. 1, pp. 51-68. CARPENTIER (N.), NORDENSTRENG (K.), HARTMANN (M.) (eds). Media Technologies and Democracy in an Enlarged Europe. Tartu, Tartu University Press, 2007, 424 p. COULDRY (N.), MCCARTHY (A.). Mediaspace. Place, scale and culture in a media age. Londen, Routledge, 2004, 303 p.
105
DAHL (R.). On Democracy. Londen, Yale University Press, 1998, 217 p. DAHLGREN (P.), SPARKS (C.). Communication and Citizenship. Londen, Routledge, 1991, 266 p. DE BENS (E.), PETERSEN (V.). Models of Local Media Development. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Dynamics of Media Politics. Broadcast and Electronic Media in Western Europe. Londen, Sage, 1992, pp. 154-178. DE BRUIN (M.), VAN DOORMAAL (T.), JANKOWSKI (N.). Kleine media: lokale omroep en video. Haarlem, Macula, s.d., 250 p. DE CONINCK-DE BOECK (S.). TV-Brussel en Télé Bruxelles doorgelicht. Een profiel van de twee zenders en een inhoudsanalyse van de nieuwsuitzendingen van beide Brusselse stations. Brussel, onuitgegeven lic. verhand., 1994, 424 p. DE GOEDE (P.), HOLLANDER (E.), VAN DER LINDEN (C.). Lokale media en lokaal bestuur: achtergronden, moeilijkheden en mogelijkheden. Nijmegen, Bohn Stafleu Van Leghum, 1996, 155 p. DE GROOFF (D.). Web 2.0. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4 DESCHOUWER (K.), HOOGHE (M.). Politiek. Een inleiding in de politieke wetenschappen. Meppel, Boom, 2005, 299 p. DEUZE (M.). Participation, Remediation, Bricolage: Considering Principal Components of a Digital Culture. In: Information Society, 2006, vol. 22, nr. 2, pp. 63-76. DRIJVERS (J.). Kleinschalige media tussen pleinvrees en claustrofobie. In: SERVAES (J.), HEINSMAN (L.). Hoe nieuw zijn de nieuwe media? Een mediabeleid met een perspectief. Acco, Leuven, 1988, pp. 131-148. DRIJVERS (J.). Mediadoorlichting in Vlaanderen. Deelrapport: regionale televisie. Leuven, s.e., 1992, 112 p. DURHAM (M.), KELLNER (D.). Media and Cultural Studies Keyworks. Oxford, Blackwell, 2001, 755 p. EDGE (D.). The social shaping of technology. In: EINON (G.), HEAP (N.), MACKAY (H.), MASON (R.), EMMOTT (S.J.) (eds). Information superhighways. London, Academic press, 1995, pp. 61-87.
106
ENLI (S.). Redefining Public Service Broadcasting. Multiplatform participation. In: Convergence, 2008, vol. 14, nr. 1, pp. 105-120. FLICK (U.). An introduction to qualitative research. Londen, Sage, 1999, 310 p. FRASER (N.). Rethinking the public sphere: a contribution to the critique of actually existing democracy. In: DURING (S.) (ed.). The cultural studies reader. Londen, Routledge, 1993, pp. 518536. FRISSEN (V.), VAN LIESHOUT (M.), VAN STADEN (M.). De schaduwdemocratie: ICT en maatschappelijke participatie. Den Haag, Internet en openbaar bestuur, 2001, 104 p. GOOSSENS (W.), HEYSSE (T.). Democratie als filosofisch vraagstuk: lezingen over macht, vertegenwoordiging en politiek. Kapellen, Pelckmans, 2003, 144 p. GRIPSRUD (J.). Television and common knowledge. Londen, Routledge, 1999, 209 p. HAGEN (I.). Slaves of the rating tyranny? Media Images of the Audience. In: ALASUUTARI (P.) (ed.). The inscribed Audience, Londen, Sage, 1999, pp. 135-150. HELD (D.) Models of Democracy. Standford, Stanford University Press, 2006, 338 p. HESSEL (B.). Staatssteun op het grensvlak van bestuursrecht, Europees recht en fiscaal recht. Den Haag, Boom, 2005, 312 p. HEYSSE (M.). Van missie tot beleidsplan. Een handleiding voor beleidsontwikkeling in het sociaalcultureel werk. Brussel, Kwasimodo, 2001, 77 p. HOYNES (W.). Public Television For Sale. Media, the Market and the Public Sphere. Boulder, Westview, 1994, 207 p. JANKOWSKI (N.). Community television in Amsterdam: acces to participation in and use of the 'lokale omroep Bylemeer'. Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1988, 205 p. JANKOWSKI (N.). Creating Community with Media: History, Theories and Scientific Investigations. In: LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). The Handbook of New Media, Social Shaping and Consequences of ICT's. Londen, Sage, 2002, pp. 34-49. JANKOWSKI (N.), LEEUWIS (C.), MARTIN (P.), NOORDHOF (M.), VAN ROSSUM (F.). Virtuele democratie: reflectie op een recent initiatief. In: I&I, 1997, vol. 15, nr. 2, pp. 120-127. JANKOWSKI (N.), PREHN (O.). Community Media in the Information Age. New Jersey, Hampton Press, 2002, 390 p. 107
JANKOWSKI (N.), VAN SELM (M.). Traditional news media online: an examinator of added values. In: Communications, 2000, vol. 25, nr. 1, pp. 85-101. JANSEN (R.). De effectiviteit van nieuwe media: vage beloften of reële potenties? In: I&I, 1997, vol. 15, nr. 2, pp. 106-108. JANSSENS (H.), VAN LANDUYT (D.). Een doorlichting van de tien regionale televisiezenders. In: DE BENS (E.), RAEYMAECKERS (K.) (eds). Regionale media in Vlaanderen: een doorlichting. Gent, Academia Press, 1998, pp. 43-136. KLEINSTEUBER (H.). The Global Village Stays Local. In: SIUNE (K.), TRUETZSCHLER (W.). Dynamics of Media Politics. Broadcast and Electronic Media in Western Europe. Londen, Sage, 1992, pp. 143 – 153. LAFRANCE (J.). Les télévisions locales en Europe. In: INSTITUT NATIONALO DE L'AUDIOVISUEL. Communications - Télévisions mutations. Parijs, Documentation française, 1990, pp. 221-241. LAX (S.). Beyond the Horizon: Communications Technologies: Past, Present and Future. Luton Press, Luton, 1997, 133 p. LEONARD (J.). De regionale televisieomroep als agogisch medium. Een onderzoek naar de invloed van televisie-informatie op de deelname aan het sociaal-cultureel aanbod. Brussel, onuitgegeven lic. verhand., 1997, 94 p. LEWIS (P.), BOOTH (J.) The invisible medium: public, commercial en community radio. Basingstoke, Macmillan, 1989, 245 p. LIEVROUW (L.), LIVINGSTONE (S.). The Handbook of New Media, Social Shaping and Consequences of ICT's. Londen, Sage, 2002, 564 p. LOADER (B.). Cyberspace divide: equality, agency and policy in the information society. Londen, Routledge, 1998, 266 p. O'MALLEY (T.). Closedown? The BBC and government broadcasting policy, 1979-1992. Londen, Pluto Press, 1994, 236 p. O'REILLY (T.). What is web 2.0. http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html, zie bijlage p. 142. Datum van raadpleging: 13 mei 2008. MADGE (T.). Beyond the BBC: Broadcasters and the public in the 1980's. Londen, MacMillan, 1989, 229 p. 108
MATTELART (A.). The Information Society: an introduction. Londen, Sage, 2003, 182 p. MCQUAIL (D.). Mass Communication Theory. Londen, Sage, 2000, 542 p. MEIJER (I.). Impact or Content? Ratings vs Quality in Public Broadcasting. In: European Journal of Communication, 2005, vol. 20, nr. 1, pp. 27-53. NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK. Structuur van de bevolking. http://statbel.fgov.be/figures/d21_nl.asp#2, zie bijlage p. 149. Datum van raadpleging: 6 april 2008. PATEMAN (C.). Participation and democratic theory. Cambridge, Cambridge University Press, 1974, 122 p. PAULUSSEN (S.). UGC in the professional newsroom. Presentation at FLEET-congres New(s) generation, 30 januari 2008. PAULUSSEN (S.), HEINONEN (A.), DOMINGO (D.), QUANDT (T.). Doing it Together: Citizen Participation In The Professional News Making Process. In: Observatorio Journal, 2007, vol. 1, nr. 3, pp. 131-154. PIERSON (J.). De (on)verenigbaarheid van informatie- en communicatietechnologie en zelfstadige ondernemers. Een gebruikersgericht en innovatiestrategisch onderzoek naar adoptie, gebruik en betekenis van ICT voor zaakvoerders van micro-ondernemingen. Brussel, onuitgegeven doc. verhand., 2003, 612 p. RTVM. RTVM – Regionale TV Media. http://www.rtvm.be/zendgebied.php?hmID=38, zie bijlage p. 146. Datum van raadpleging: 5 april 2008. RUSHTON (D.). Citizen television: a local dimension to Public Service Broadcasting. Londen, John Libbey, 1993, 232 p. RUTTEN (P.). De toekomst van de regionale publieke omroep. Hilversum, Stichting ROOS, 2006, 74 p. Available at http://www.nederland.broadbandtvnews.com/downloads/ROOStoekomst.pdf. SAWARD (M.). Democracy. Cambridge, Polity, 2003, 175 p. SILVERSTONE (R.). Consuming technologies: media and information in domestic spaces. Londen, Routledge, 1999, 241 p.
109
STRATEGIES. Les trente qui font bouger les régions. http://www.strategies.fr/archives/1268/126804601/les-trente-qui-font-bouger-les-regions.html, zie bijlage p. 144. Datum van raadpleging: 13 mei 2008. SWANBORN (P.). Evalueren: het ontwerpen, begeleiden en evalueren van interventies: een methodische basis voor evaluatie-onderzoek. Amsterdam, Boom, 1999, 364 p. SYVERTSEN (T.). Paradise Lost: The Privatization Of Scandinavian Broadcasting. In: Journal of Communication, 1997, jr. 47, nr. 1, pp. 120-127. TÉLÉ
BRUXELLES.
Télé
Bruxelles
Online
–
Connaître
la
chaîne.
http://www.telebruxelles.net/portail/content/category/22/71/345/, zie bijlage p. 147. Datum van raadpleging: 6 april 2008. TRACEY (M.). The decline and fall of public service broadcasting. New York, Oxford University Press, 1998, 295 p. TVBREIZH. Qui sommes nous? http://www.tvbreizh.fr/tvbreizh/la-chaine/0,,3715077VU5WX0lEIDQ3Mw==,00-decouvrez-clip-presentation-breizh-.html, zie bijlage p. 143. Datum van raadpleging: 13 mei 2008. TVBRUSSEL. Begroting 2008. Brussel, tvbrussel, s.d., 23 p. TVBRUSSSEL. Criteria inzake programmabeleid. Brussel, tvbrussel, s.d., zie bijlage pp. 158 – 161. TVBRUSSEL. Over tvbrussel. http://www.tvbrussel.be/over-tvbrussel, zie bijlage p. 145. Datum van raadpleging: 5 april 2008. TVBRUSSEL. Programma's. http://www.tvbrussel.be/programmas, zie bijlage p. 153. Datum van raadpleging: 7 april 2008. TVBRUSSEL. Redactiestatuut. Brussel, tvbrussel, s.d., 4 p. TVBRUSSEL. Werkingsprogramma 2008. Brussel, tvbrussel, s.d., 29 p. VERMEYLEN (S.). Werken met SWOT-analyse. Brussel, Politeia, 2004, 68 p. VLAAMSE GEMEENSCHAP. Convenant tussen de Vlaamse Gemeenschap en TV-Brussel VZW. Brussel, Vlaamse Gemeenschap, 2006, 5 p. VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Convenant tussen de Vlaamse Gemeenschap en TV-Brussel VZW. Brussel, Vlaamse Gemeenschapscommissie, 2006, 5 p.
110
VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Geschiedenis, missie en bevoegdheden. http://www.vgc.be/Site+structuur/leftnav/situering/paspoortHome.html, zie bijlage p. 152. Datum van raadpleging: 7 april 2008. VLAAMSE OVERHEID. Decreten betreffende de radio-omroep en de televisie in Vlaanderen. Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media Vlaamse Overheid, Brussel, 2008, 76 p. VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor algemene opleidings- en vormingsprojecten voor jonge journalisten om de kwaliteit, de diversiteit en de pluriformiteit van het aanbod te bevorderen. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, 3 p. VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor de uitvoering van de decretale opdrachten, vastgelegd in artikel 71 van de Vlaamse decreten betreffende de radio-omroep en de televisie, gecoördineerd op 4 maart 2005, in het bijzonder voor de verzorging van programma's die de betrokkenheid van de burgers bij hun regionale leefwereld moeten vergroten. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, 4 p. VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de toekenning van een subsidie aan de Vlaamse regionale televisieomroepen voor het ontwikkelen van initiatieven en projecten die de regionale omroepen de mogelijkheid bieden om zich aan te sluiten op een aantal nieuwe digitale en interactieve ontwikkelingen en platformen in het kader van de convergerende media. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, 4 p. VLAAMSE REGERING. Besluit van de Vlaamse Regering houdende toekenning van een subsidie aan de regionale televisieomroepen voor gespecialiseerde medewerkers voor de ondertiteling van televisieprogramma's ten behoeve van doven en slechthorenden. Brussel, Vlaamse Regering, 2007, 3 p. VLAAMSE REGERING. Ministerieel besluit betreffende de toekenning van een subsidie ter waarde van 1.600.000 euro aan de vzw TV-Brussel, begrotingsjaar 2008. Brussel, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel, 2008, zie bijlage pp 150-151. VRANCKEN (K.). From media 1.0 to media 2.0: the impact of user generated content. Presentation at 11th Symposium of the Belgian Broadband Platform, 15 maart 2007. Available at http://www.broadbandplatform.be/nl/?n=134&sessionid=4 VRT. Eén – zaterdag 12 april. http://www.een.be/televisie1_master/dezeweek/script/dag4.shtml, zie bijlage p. 154. Datum van raadpleging: 7 april 2008. YTREBERG (E.). Ideal types in public service television: paternalists and bureaucrats, charismatics and avant-gardists. In: Media, Culture and Society, 2002, vol. 24, nr. 6, pp. 759-774. 111
7 Lijst van figuren en tabellen
Figuur 1: Overgang Web 1.0 naar Web 2.0
22
O'REILLY (T.). What is web 2.0. http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html, zie bijlage p. 142. Datum van raadpleging: 13 mei 2008.
Figuur 2: Regionaal omroeplandschap
37
RTVM. RTVM – Regionale TV Media. http://www.rtvm.be/zendgebied.php?hmID=38, zie bijlage p. 146. Datum van raadpleging: 5 april 2008.
Figuur 3: Organigram tvbrussel
42
TVBRUSSEL. Organigram. Brussel, tvbrussel, 2007, 1 p.
Lijst Respondenten 1
54
Lijst van de auteur. Respondentenlijst dimensie 1, zie ook bijlage p. 0
Lijst Respondenten 2
57
Lijst van de auteur. Respondentenlijst dimensie 2, zie ook bijlage p. 0
Tabel 1: SWOT Dim 1 – Opdracht
64
Tabel van de auteur.
Tabel 2: SWOT Dim 1 – Informatie
73
Tabel van de auteur.
Tabel 3: SWOT Dim 1 – Burgerparticipatie
77
Tabel van de auteur.
Tabel 4: SWOT Dim 1 – Aanvullingen
80
Tabel van de auteur.
Tabel 5: SWOT Dim 2
89
Tabel van de auteur.
Tabel 6: confrontatiematrix SWO
91
Tabel van de auteur.
Tabel 7: confrontatiematrix SWT
92
Tabel van de auteur.
112
8 Bijlagen
Lijst respondenten
B0
Interview Guy Vanhengel
B1
Interview Peter Mast
B14
Interview Geert De Wael
B28
Interview Robert Esselinckx
B41
Interview Jan De Troyer
B52
Interview Jean-Philip De Tender
B66
Interview Dirk Hoornaert
B76
Interview Caroline Uyttendaele en Duncan Braeckevelt
B88
Interview Els Witte
B95
Nota's lezing Marcel Houtman
B102
Nota's lezing Leonard Brody
B104
Interview Jeroen Van den Broeck
B105
Interview Eefje Coolen
B112
Interview Steve Paulussen
B122
Interview Jan De Troyer (ugc)
B129
Interview Geert De Wael (ugc)
B135
O'REILLY (T.). What is web 2.0.
B142
TVBREIZH. Qui sommes nous?
B143
STRATEGIES. Les trente qui font bouger les régions.
B144
TVBRUSSEL. Over tvbrussel.
B145
RTVM. RTVM – Regionale TV Media.
B146
TÉLÉ BRUXELLES. Télé Bruxelles Online – Connaître la chaîne.
B147
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST. Gemeenten.
B148
NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK. Structuur van de bevolking.
B149
VLAAMSE REGERING. Ministerieel besluit betreffende de toekenning van een subsidie ter waarde van 1.600.000 euro aan de vzw TV-Brussel, begrotingsjaar 2008.
B150
VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE. Geschiedenis, missie en bevoegdheden.
B152
TVBRUSSEL. Programma's.
B153
VRT. Eén – zaterdag 12 april.
B154
Voorbeeldmail / brief aanvraag interview
B155
Voorbeeld overzicht topiclijst masterproef over tvbrussel
B156
TVBRUSSSEL. Criteria inzake programmabeleid.
B158
113
