Voorwoord. Blz. 3. Vegetarische voeding voor baby s

Voorwoord Ongeveer een jaar geleden werd mij voorgesteld om een eindwerk te maken rond het thema ‘vegetarische babyvoeding’. Dit leek mij erg interessant, temeer omdat vegetarisme steeds meer ingang vindt in onze samenleving. Ik ging dus enthousiast op zoek naar informatie en naar mensen die hun kinderen vegetarisch grootbrengen. Hier stuitte ik echter op problemen: informatie over vegetarisme is er in overvloed, maar deze is zelden gericht op baby’s en gezinnen met jonge kinderen, en ook in boeken over baby- en kindervoeding werd heel weinig melding gemaakt van vegetarische voeding. Ook vegetarische gezinnen blijken toch eerder zeldzaam in ons land. Deze factoren maakten dat het werk niet gemakkelijk werd, maar het is wel een boeiende zoektocht geweest, een zoektocht die uiteindelijk resulteerde in dit werk. Maar dit werk zou ik nooit in mijn eentje hebben kunnen klaren. Hierbij wil ik alle mensen die mij hielpen bedanken voor hun steun en nuttige tips. Mijn speciale dank gaat uit naar mevr. Cocquyt, voor het lezen en verbeteren van de tekst, naar mr. Bruggeman, voor het sturen in de juiste richting, en naar mr. Smet, voor de grafische vormgeving. Tot slot wil ik ook een woord van dank richten aan alle gezinnen die bereid waren vol enthousiasme mee te werken aan het onderzoek.

Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 3

Inhoudsopgave Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 3 Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 4 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 7 Algemene ontwikkeling van een kind tijdens de eerste levensjaren . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Wanneer spreken we van baby’s? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Evolutie van gewicht en lengte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 De activiteiten van een baby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Relatie tussen groei, ontwikkeling en voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 De overgang naar vaste voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blz. 8 Blz. 8 Blz. 8 Blz. 8 Blz. 9 Blz. 9

De conventionele babyvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Voedingsstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Macronutriënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1 Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2 Eiwitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3 Vetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.4 Koolhydraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.5 Voedingsvezels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Micronutriënten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2 Vitaminen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.1 Vitamine A of retinol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.2 Vitamine D of cholecalciferol . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.3 Vitamine E of tocoferol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.4 Vitamine K of fylochinon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.5 Vitamine C of ascorbinezuur . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.2.6 Vitaminen van de B-groep . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3 Mineralen en sporenelementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.1 Calcium (Ca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.2 Fosfor (P) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.3 Magnesium (Mg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.4 Natrium (Na) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.5 Kalium (K) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.6 Jodium (I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.7 IJzer (Fe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.8 Zink (Zn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.9 Koper (Cu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3.3.10 Seleen (Se) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 De gevolgen van onevenwichtige voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3 Eiwitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4 Vetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5 Koolhydraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6 Voedingsvezels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7 Vitaminen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1 Vitamine A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.2 Vitamine D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3 Vitamine E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.4 Vitamine K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blz. 10 Blz. 10 Blz. 10 Blz. 11 Blz. 11 Blz. 11 Blz. 13 Blz. 15 Blz. 15 Blz. 16 Blz. 16 Blz. 17 Blz. 18 Blz. 18 Blz. 19 Blz. 20 Blz. 20 Blz. 22 Blz. 22 Blz. 23 Blz. 24 Blz. 24 Blz. 25 Blz. 25 Blz. 26 Blz. 27 Blz. 27 Blz. 28 Blz. 28 Blz. 28 Blz. 29 Blz. 29 Blz. 30 Blz. 30 Blz. 30 Blz. 30 Blz. 31 Blz. 31 Blz. 32 Blz. 32


Blz. 4

2.7.5 Vitamine C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.6 Vitaminen van de B-groep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.6.1 Avitaminose - hypovitaminose . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.6.2 Hypervitaminose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.7 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mineralen en sporenelementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.1 Calcium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.2 Fosfor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.3 Magnesium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.4 Natrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.5 Kalium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.6 Jodium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.7 IJzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.8 Zink . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.9 Koper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.10 Seleen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.11 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blz. 32 Blz. 32 Blz. 32 Blz. 33 Blz. 33 Blz. 34 Blz. 34 Blz. 34 Blz. 34 Blz. 34 Blz. 35 Blz. 35 Blz. 35 Blz. 35 Blz. 35 Blz. 36 Blz. 36

Vegetarische babyvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 De verschillende vormen van vegetarisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 De aanbreng van voedingsstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Eiwitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3 Vetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4 Koolhydraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5 Voedingsvezels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6 Vitaminen, mineralen en sporenelementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.1 Vitamine A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.2 Vitamine D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.3 Vitamine B1, B2, B3, B5, biotine en foliumzuur . . . . . . . . . . . . . 2.6.4 Vitamine B12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.5 Calcium en fosfor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.6 Magnesium, natrium, kalium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.7 Jodium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.8 IJzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Volwaardige vegetarische babyvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 Vocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Granen en andere zetmeelhoudende producten . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Aardappelen en aardappelvervangers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Groenten en fruit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5 Melk en melkproducten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 Vleesvervangende producten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7 Vetstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8 Tussendoortjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Industrieel bereide babyvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blz. 37 Blz. 37 Blz. 37 Blz. 37 Blz. 38 Blz. 38 Blz. 38 Blz. 39 Blz. 39 Blz. 39 Blz. 39 Blz. 40 Blz. 40 Blz. 41 Blz. 41 Blz. 41 Blz. 42 Blz. 42 Blz. 42 Blz. 42 Blz. 43 Blz. 44 Blz. 44 Blz. 45 Blz. 46 Blz. 47 Blz. 47 Blz. 48

Vegetarische babyvoeding in de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Situering van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Doelgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 Methodologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1 De start van de vaste voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2 Melkvoedingen en andere dranken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 50 Blz. 51

2.8


Blz. 5

3

2.2.3 Vaste voeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 52 2.2.3.1 Aardappelen, granen en graanproducten, peulvruchten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 52 2.2.3.2 Brood met beleg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 53 2.2.3.3 Groenten en fruit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 54 2.2.3.4 Industrieel bereide babyvoeding . . . . . . . . . . . . . . Blz. 54 2.2.3.5 Vleesvervangende producten . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 54 2.2.3.6 Tussendoortjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 55 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 55

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 56 Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 57 Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blz. 59


Blz. 6

Inleiding Vegetarische voeding, ofte een voeding zonder voedingsmiddelen waarvoor dieren gedood moesten worden, vindt meer en meer zijn weg naar het grote publiek. Steeds meer mensen eten geen vlees meer uit overtuiging, om economische redenen of gewoon omdat ze plantaardige voeding lekkerder vinden. Maar wanneer deze mensen hun overtuiging willen doorgeven aan hun kinderen, en hun baby’s vegetarisch willen voeden, stuiten ze op heel wat weerstand. Voorliggend werk handelt over vegetarische voeding voor baby’s. Met dit werk heb ik getracht te onderzoeken of kinderen op een correcte manier vegetarisch gevoed kunnen worden. De informatie hieromtrent is echter weinig specifiek en soms wat tegenstrijdig. Ik heb in dit werk steeds geprobeerd de mening te volgen die in de literatuur het meest terug te vinden was, zonder echter afbreuk te doen aan tegengestelde meningen. Dit werk is ook geschreven vanuit de klassieke visie op voeding en maaltijdpatronen, terwijl men hier in alternatieve stromingen, zoals bijvoorbeeld macrobiotiek, wel eens een andere kijk op heeft. Eerst wordt heel kort bekeken hoe baby’s evolueren tijdens het eerste levensjaar. Daarna volgt een ruime samenvatting van hoe conventionele babyvoeding eruit ziet. Van alle macronutriënten en een aantal micronutriënten wordt bekeken wat hun functie is en in welke voedingsmiddelen ze in meer of mindere mate voorkomen. Daaruit volgt dan een bespreking van de mogelijke gevolgen van onevenwichtige voeding en wat een tekort of teveel van bepaalde nutriënten kan teweeg brengen in de ontwikkeling van jonge kinderen. Als besluit van het theoretisch gedeelte wordt vanuit de principes van gezonde voeding nagegaan of het mogelijk is om baby’s op een gezonde manier groot te brengen zonder vlees. De literatuur die de vertrekbasis vormde voor het schrijven van dit gedeelte, zijn terug te vinden in de bibliografie achteraan in dit werk. Om de theorie aan de praktijk te toetsen, werd beroep gedaan op enkele gezinnen die hun baby bewust vegetarisch voeden. Zij hebben zeven dagen een eetdagboekje bijgehouden. In het laatste hoofdstuk van dit werk wordt bekeken of de gezinnen kwalitatief goed voedsel aan hun kind aanbieden. Wegens de te kleine onderzoeksgroep werd niet gekeken naar de kwantiteit, maar enkel naar de kwaliteit. Voor alle baby’s werd nagegaan vanaf welke leeftijd zij vaste voeding en vleesvervangende producten kregen, welke melkvoeding zij kregen en welke producten deel uitmaakten van hun vaste voeding: aardappelen, granen en peulvruchten; brood en broodbeleg; groenten en fruit; vleesvervangende producten en tussendoortjes.


Blz. 7

Algemene ontwikkeling van een kind tijdens de eerste levensjaren 1

Wanneer spreken we van baby’s?

Als we het woord ‘baby’ opzoeken in het woordenboek, dan krijgen we de volgende verklaring: ‘klein kind tot circa een jaar’ (Van Dale woordenboek Hedendaags Nederlands, 2002). In de literatuur wordt algemeen aangenomen dat baby’s kinderen zijn van de leeftijd tussen 0 en 12 maanden. Bij Kind & Gezin wordt echter van baby’s gesproken bij kinderen tussen 0 en 18 maanden. Het is dus niet zo gemakkelijk om een grens te trekken tussen baby- en peuterleeftijd, het ene kind groeit en ontwikkelt immers sneller dan het andere. Wanneer in dit werk wordt gesproken over baby’s, bedoel ik kinderen tussen 0 en 12 maanden, peuters zijn in deze context kinderen tussen 12 en 36 maanden oftewel 1 en 3 jaar.

2

Evolutie van gewicht en lengte

Tijdens het eerste levensjaar groeit een kind enorm hard, meer dan hij in de rest van zijn leven zal doen. De baby verdrievoudigd zijn gewicht, van ongeveer 3 à 4 kg bij de geboorte naar ongeveer 10 kg rond de eerste verjaardag. In de peuterjaren, vanaf 12 maanden, groeit het kind iets minder hard. Zijn gewicht neemt dan jaarlijks toe met ongeveer 2,5 kg. Rond de leeftijd van 3 jaar weegt een kind gemiddeld 15 kg. Rond 3 jaar heeft het kind ook het dubbele van zijn geboortelengte bereikt, ongeveer 100 cm, en zal zijn hersenvolume ongeveer 3 keer groter zijn ten opzichte van de leeftijd van 4 maanden. Dit zijn gemiddelde cijfers. Elk kind is uniek en niet elk kind zal evolueren volgens deze gemiddelde cijfers. Om te kunnen beoordelen of een kind normaal groeit, moet het gewicht bekeken worden in functie van de lengte en in functie van het geslacht. Het beoordelen gebeurt bij kinderen altijd met behulp van groeicurven. (zie bijlage 1) Het opvolgen van groeicurven is belangrijk om vroegtijdig groeistoornissen op te sporen. Het kan zijn dat een kind niet de normale groeicurve volgt, waar je dan uit kan afleiden of het te zwaar of te licht is, te klein of te groot. Groeistoornissen kunnen verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld emotionele problemen, ziekte, over- of ondervoeding. Wanneer men een duidelijke afwijking opmerkt van de voor dat kind normale groeicurve, is het belangrijk om op zoek te gaan naar de oorzaak en deze zo snel mogelijk aan te pakken. Verderop in dit werk zal dieper worden ingegaan op de gevolgen van onvolwaardige voeding op de normale groei en ontwikkeling van een kind.

3

De activiteiten van een baby

Tijdens de eerste levensmaanden is het kind weinig actief: het kijkt rond en beweegt zijn hoofdje in de richting van geluid. Rond 2 maanden begint het voorwerpen vast te grijpen en zal het zich proberen op te richten. Tussen 6 en 12 maanden kan het kind zelfstandig zitten en begint het ook rond te kruipen. De baby brabbelt en lacht en probeert zich op te trekken. Rond 1 jaar, soms iets later, stapt het kind onafhankelijk. Een kind van 18 tot 24 maanden kan rennen, stoelen beklimmen, met hulp een trap op en afgaan. Een peuter is dus erg behendig en heeft een goed evenwicht.


Blz. 8

4

Relatie tussen groei, ontwikkeling en voeding

Tijdens de eerste 4 à 6 levensmaanden heeft een baby voldoende met enkel borstvoeding of flesvoeding. Het grootste deel van zijn energie gebruikt hij voor zijn groei en ontwikkeling van organen. Vanaf zes maanden begint het kind meer te bewegen en begint ook het gebit zich te ontwikkelen, de eerste tandjes beginnen te groeien. De behoefte aan voedingsstoffen wordt hierdoor groter en de baby zal niet meer genoeg hebben met melkvoeding alleen. Als een kind op peuterleeftijd komt, zal het nog meer energie nodig hebben, nu niet meer alleen om te groeien, maar ook om te bewegen en de wereld te ontdekken. Het kind is veel beweeglijker, loopt, speelt, klimt en valt, het zal dus meer energiedense voeding moeten krijgen om aan zijn behoeften te voldoen. Belangrijk naar ouders toe is ook te onderstrepen dat een kind dat wat minder eet, niet noodzakelijk ondervoed zal geraken. Baby’s en peuters geven zelf aan hoeveel voedsel ze nodig hebben, en de ene dag is dat wat meer dan de andere. In dit werk wordt verder ingegaan op de voedingsbehoeften van baby’s en welke voedingsmiddelen aan die behoeften kunnen voldoen. Ook wordt bekeken hoe die behoeften kunnen worden ingepast in een vegetarische levensstijl.

5

De overgang naar vaste voeding

Tot de leeftijd van 4 à 6 maanden komt een kind toe met melkvoeding alleen. Het is zeker niet aan te raden om voor die leeftijd met vaste voeding te beginnen. Het spijsverteringsstelsel van de baby is nog niet genoeg ontwikkeld en hij heeft ook slechts een beperkte nierfunctie. Verder is ook het mondgebied bij heel jonge baby’s nog erg gevoelig, wat het praktisch onmogelijk maakt om al vastere voeding te geven. Wanneer een baby toe is aan vaste voeding hangt af van verschillende factoren: groei, rijpheid, behoeften, motorische ontwikkeling en gewoonten in de omgeving. Als hij belangstelling begint te vertonen voor het eten en drinken van de ouders, smakkende geluidjes en hapbewegingen maakt en alles in zijn mond begint te stoppen, dan is hij klaar voor de eerste vastere hapjes. Veel ouders beginnen met het eerste fruitpapje rond vier maanden, maar verschillende bronnen raden aan om te wachten tot het kind zes maanden oud is, zeker wanneer exclusief borstvoeding gegeven wordt. Het is immers zo dat er minder moedermelk geproduceerd wordt wanneer het kind minder drinkt. Vanaf zes maanden is het wel noodzakelijk om met vaste voeding te beginnen, omdat melkvoeding alleen dan niet meer genoeg voedingsstoffen aanbrengt voor de ontwikkeling van het kind. Laat het kind langzaam wennen aan de nieuwe smaken en aan het gevoel van een lepel in zijn mondje. Het is niet aan te bevelen om de baby reeds dezelfde voeding te geven als de ouders, om hem met andere woorden van tafel te laten mee-eten. Er zijn nog verschillende voedingsmiddelen die hij niet kan eten en verteren omdat onder andere de nieren en het spijsverteringsstelsel nog onvoldoende zijn ontwikkeld. Voor de meeste kinderen maakt het niet uit of gestart wordt met fruit of met groenten. Voor kinderen waar in de familie aanleg voor allergieën is, is het beter om te starten met groenten en dit liefst pas vanaf zes maanden. Het is sowieso ook beter om eerst groenten te geven als men pas op zes maanden met vaste voeding begint, omwille van de ijzeraanbreng. De ijzervoorraad die het kind had opgeslagen tijdens zijn verblijf in de baarmoeder, is nu ongeveer opgebruikt. Groenten zullen die voorraad nu moeten aanvullen. In dit opzicht is het ook belangrijk te zorgen voor correcte bereidingsmethoden, zoals stomen, grillen of koken in de microgolfoven, om het verlies van vitamine C te beperken.


Blz. 9

De conventionele babyvoeding 1

Voedingsstoffen

De voeding van kinderen tijdens de eerste levensjaren is van groot belang voor de verdere ontwikkeling. Kinderen hebben veel meer voedingsstoffen nodig dan volwassenen, in verhouding tot hun lichaamsgewicht, en zijn ook veel gevoeliger voor tekorten. In dit onderdeel worden de verschillende voedingsstoffen en hun belang in de voeding van een baby bekeken. 1.1

Energie

Voor baby’s en jonge kinderen (tot ongeveer 3,5 jaar) wordt geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes wat betreft de behoefte aan energie, omdat er bijna geen verschil in gewicht is. Er wordt geen rekening gehouden met het basaal metabolisme, enkel met het gewicht van het kind. Onderstaande tabel geeft een schatting van de gemiddelde energiebehoefte weer voor baby’s en kinderen tussen 0 en 36 maanden. Dit zijn echter geen reële cijfers, vermits baby’s niet elke dag evenveel eten en hun behoeften zelf bepalen en aangeven. LEEFTIJD

GEMIDDELD GEWICHT

ENERGIEBEHOEFTE

(maanden)

(kg)

(kcal/kg/dag)

jongens

meisjes

1

4,0

4,0

115

3

6,0

5,5

100

6

8,0

7,5

95

9

9,0

8,5

95

12

10,0

9,5

95

18

11,5

11,0

95

24

12,5

12,0

95

30

14,0

13,0

95

36

15,0

14,0

95

Tabel 1: Schatting van de gemiddelde energiebehoefte van 0 tot 36 maand Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

Vanaf de leeftijd van twee jaar dient de verdeling van de energie uit koolhydraten, vetten en eiwitten zoveel mogelijk op deze van volwassen te gelijken, resp. 55 à 75%; maximaal 30%; ongeveer 10% (Voedingsaanbevelingen voor België, 2003) Bij jongere kinderen is echter vooral het vetgehalte van de voeding belangrijk. Meer dan volwassenen heeft een kind nood aan voldoende vetten in de voeding. 45 tot 50% van de energie in de voeding mag bij baby’s uit vetten komen. De energie aangebracht door eiwitten dient tussen 9 en 12% te liggen, maar mag maximaal 15% bedragen. Tot slot dient maximaal 55% van de aangebrachte energie uit koolhydraten gehaald te worden.


Blz. 10

1.2

Macronutriënten

Dit zijn nutriënten waarvan we enkele tientallen tot honderden grammen opnemen per dag. De belangrijkste macronutriënten zijn water, eiwitten, koolhydraten, vetten en voedingsvezels. 1.2.1 Water Water vormt het belangrijkste bestanddeel van het lichaam, bij baby’s ongeveer 75%. Dit daalt tot ongeveer 60% op de leeftijd van 1 jaar. De wateropname dient dus hoog genoeg te zijn, om tegemoet te komen aan de behoefte voor de groei en voor het basaal metabolisme. Omdat de nieren tijdens de eerste levensmaanden nog onvoldoende ontwikkeld zijn, kan de zuigeling onvoldoende afvalstoffen en elektrolyten afscheiden. Door een te hoge nierbelasting kan hyperosmolariteit ontstaan, ofwel een te hoge concentratie afvalstoffen in het bloed. Het is daarom belangrijk voldoende vocht toe te dienen, zeker wanneer het kind diarree heeft, braakt, of bij warm weer. Dit is tevens belangrijk omwille van de grote hoeveelheid vocht die van nature in het lichaam voorkomt. Na ongeveer 6 maanden is de nierfunctie al sterk verbeterd en zal het concentratievermogen van de nieren ongeveer het niveau van de volwassenen bereiken. Om die reden daalt de waterbehoefte naarmate het kind ouder wordt. Tabel 2 geeft aan hoe hoog de wateropname moet zijn tijdens de kinderjaren. WATEROPNAME Leeftijd voldragen zuigeling (1 week)

ml/kg/dag 100-120

zuigeling: 0 - 4 maand

130-150

4 - 8 maand

120-130

8 - 12 maand

110-110

1 - 6 jaar

75-100

6 - 11 jaar

65-80

11 - 14 jaar

55-70

kind:

adolescent

45-60

Tabel 2: Aanbevolen wateropname tijdens de kinderjaren Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.2.2 Eiwitten Eiwitten zijn essentiële stoffen die zorgen voor de structuur en het goed functioneren van elke levende cel. Wanneer eiwitten in het spijsverteringsstelsel afgebroken worden tot hun opbouwende componenten, verkrijgt men aminozuren. De aminozuren worden ingedeeld in drie groepen: essentiële, semi-essentiële en niet-essentiële aminozuren. Essentiële aminozuren zijn deze stoffen die niet door het lichaam gesynthetiseerd kunnen worden, maar wel noodzakelijk zijn in het menselijk lichaam. Met semi-essentiële aminozuren worden de stoffen bedoeld die het lichaam wel kan synthetiseren, maar waarvoor het andere aminozuren nodig heeft. Voor de synthese van tyrosine bijvoorbeeld, heeft het lichaam fenylalanine nodig en voor de synthese van cystine is de aanwezigheid van methionine Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 11

noodzakelijk. Histidine is een aminozuur dat niet door zuigelingen kan worden gesynthetiseerd, maar wel aangemaakt wordt bij oudere kinderen en volwassenen. Dat is dus in de eerste levensmaanden een essentieel aminozuur, maar later niet meer. Aminozuren zijn onmisbaar voor de synthese van eiwitten en vormen bestanddelen van enzymen, structuur- en transporteiwitten. Verder zijn aminozuren precursoren van hormonen, catecholaminen en talrijke neurotransmitters. Ze vormen een bron van stikstof voor de synthese van nucleïnezuren. Aminozuren vormen tenslotte ook een bron van energie, vooral voor cellen die zich snel vernieuwen, bijvoorbeeld darmcellen. Om lichaamseiwitten te kunnen synthetiseren heeft het lichaam dus aminozuren uit voedingseiwitten nodig. Het is belangrijk dat vooral de essentiële aminozuren in voldoende mate voorkomen in de voeding. Wanneer bij volwaardige eiwitten de essentiële aminozuren voorkomen in een verhouding die ongeveer overeenkomt met de behoefte van het menselijke lichaam, spreekt men over eiwitten met hoge biologische waarde. Eiwitten met lage biologische waarde zijn die eiwitten waarin niet alle essentiële aminozuren in voldoende mate voorkomen. Het zijn voornamelijk dierlijke eiwitten die van hoge biologische waarde zijn. Moedermelk heeft de hoogste biologische waarde. Baby’s die tijdens de eerste levensmaanden exclusief borstvoeding krijgen, krijgen op die manier dus zeker de juiste voedingseiwitten binnen. De biologische waarde van het eiwit kan worden beïnvloed door de samenstelling van de aminozuren, de aanwezigheid en verhouding van essentiële aminozuren, de aanwezigheid van remmende aminozuren, de verteerbaarheid, de resorptie en de aanwezigheid van een voldoende hoeveelheid nuttige aminozuren. De verteerbaarheid kan bijvoorbeeld gehinderd worden door de aanwezigheid van voedingsvezels, wat de biologische waarde verlaagd. De resorptie kan de biologische waarde beïnvloeden doordat bijvoorbeeld hydrolyseproducten van eiwitten sneller worden geresorbeerd dan niet-gehydrolyseerde eiwitten. Tot slot kan ook de bereidingswijze van het voedsel de verteerbaarheid beïnvloeden, bijvoorbeeld door denaturatie door middel van hitte, toevoeging van zuren,... Voedingseiwitten leveren dus in de eerste plaats de noodzakelijke aminozuren voor synthese van lichaamseiwitten. Eiwitten hebben in het lichaam verschillende functies: ze zorgen onder andere voor de structuur van cellen, transport van verschillende stoffen, enzymwerking (vertering en resorptie), bescherming en vorming van hormonen. Bij baby’s en kinderen in volle groei is de behoefte aan eiwitten bijzonder hoog. Een zuigeling heeft in vergelijking met een volwassene 8 keer meer essentiële aminozuren nodig en 2,5 keer meer eiwitten. Tabel 3 toont de aanbevolen hoeveelheden eiwit per dag voor opgroeiende kinderen.


Blz. 12

Leeftijd (*)

Gewicht (kg)

Aanbevolen hoeveelheid (g/kg/dag)

Aanbevolen hoeveelheid (g/dag) (**)

4 - 6 maand

7,5

1,86

14,0

7 - 9 maand

9,0

1,65

15,0

10 - 12 maand

10,0

1,48

15,0

1 - 1,5 jaar

11,0

1,25

14,0

1,5 - 2 jaar

12,5

1,17

14,5

2 - 3 jaar

13,5

1,13

15,5

3 - 4 jaar

15,5

1,09

17,0

4 - 5 jaar

17,5

1,06

18,5

5 - 6 jaar

19,5

1,02

20,0

6 - 7 jaar

22,0

1,01

22,0

7 - 8 jaar

24,5

1,01

24,5

8 - 9 jaar

27,0

1,01

27,5

9 - 10 jaar

30,0

0,99

29,5

Tabel 3: aanbevolen eiwitopname in g/dag voor kinderen tot 10 jaar (*) voor kinderen jonger dan 2 jaar is gerekend met het gewicht bij respectievelijk 6, 9 en 12 maand, 1,5 jaar en 2 jaar, dus telkens met het lichaamsgewicht bij de bovengrens van elke leeftijdsklasse. Vanaf de leeftijd van 2 jaar is om de aanbevolen eiwitinname te berekenen, uitgegaan van het gewicht bij de gemiddelde leeftijd van elke klasse (**) waarde afgerond op 0,5g Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.2.3 Vetten In babyvoeding zijn vooral de hoeveelheid en het type vet belangrijk. Een baby heeft behoefte aan essentiële vetzuren, zoals linolzuur, linoleenzuur, arachidonzuur en docosahexaeenzuur. Het is belangrijk dat de voeding tijdens de eerste levensjaren voorziet in voldoende vetaanbreng, vooral in voldoende linolzuur en α-linoleenzuur. Vetten worden in het spijsverteringsstelsel afgebroken tot vetzuren. Vetzuren kunnen ingedeeld worden in twee groepen: verzadigde en onverzadigde vetzuren. De verzadigde vetzuren (SAFA’s of saturated fatty acids) hebben een lineaire structuur zonder dubbele bindingen. De onverzadigde vetzuren kunnen nog eens onderverdeeld worden in MUFA’s en PUFA’s. MUFA’s zijn de enkelvoudig onverzadigde vetzuren ofwel mono-unsaturated fatty acids. Zij hebben slechts een dubbele binding in hun structuur. PUFA’s zijn meervoudig onverzadigde vetzuren ofwel poly-unsaturated fatty acids. Deze structuren hebben meerdere dubbele bindingen. Net als bij eiwitten zijn er ook enkele vetzuren die essentieel zijn, die dus niet door het menselijk lichaam kunnen worden gesynthetiseerd. Deze vetzuren behoren tot de groep van de PUFA’s. Concreet gaat het hier om de n-3 en n-6-vetzuren, respectievelijk linolzuur en α-linoleenzuur. Vetten zorgen in het lichaam voor structuur en flexibiliteit van de membranen. Verder spelen ze een rol in de immuniteit en de bloedstolling in de vorm van prostaglandine en leucotriënen. Bij zuigelingen tot 6 maanden zit tot 90% van de energiereserve in vetten en


Blz. 13

ook later brengt vet een belangrijk deel van de nodige energie aan. Tot slot zorgen vetten ook voor transport van de vetoplosbare vitaminen A, D, E en K in het lichaam. De essentiële vetzuren docosahexaeenzuur (DHA) en eicosapentaeenzuur (EPA) zijn van belang voor het aanmaken en vernieuwen van cellen en voor de gezondheid van cellen in het algemeen. Een gebrek aan essentiële vetzuren heeft een weerslag op het gehele lichaam: op de botten, op het bloed, op de organen, op de huid en het haar en op de hersenen. Uit onderzoek is gebleken dat een tekort aan EPA en DHA het immuunsysteem kan verzwakken, de vaardigheden om dingen te leren, te onthouden en om zich te concentreren kan verminderen en de mentale gezondheid in het algemeen in gevaar kan brengen. Deze vetzuren komen voor in het vet van vis. Volgens de Nationale Raad voor de Voeding (NRV), zou de voeding van kinderen tot de leeftijd van 2 jaar minstens 40 energie% moeten bevatten. Daarna zou de vetinname geleidelijk moeten verminderen tot de voeding van een kind op de leeftijd van 3 jaar het vetgehalte van de voeding van volwassenen gaat benaderen, namelijk maximaal 30 energie%. In Nederland liggen de normen voor vetinname iets hoger: 50 energie% voor kinderen tot 6 maanden, daarna 35 tot 40 energie% tot de leeftijd van 4 jaar. In tabel 4 vindt u de Belgische aanbevelingen voor vetinname voor kinderen vanaf 1 jaar (in % van de totale energiebehoefte). 1 tot 3 jaar

> 3 jaar

(energie%)

(energie%)

Totaal vet

35 - 40

30 - 35

Verzadigde vetzuren

8 - 12

8 - 12

MUFA’s

> 12

> 12

PUFA’s

>8

>8

Linoleenzuur

0,45 - 1,50

0,45 - 1,50

DHA

0,10 - 0,40

0,10 - 0,40

EPA

0,05 - 0,15

0,05 - 0,15

Linolzuur

2-5

2-5

Arachidonzuur

0,10 - 0,25

0,10 - 0,25

Cholesterol

< 300 mg/dag

< 300 mg/dag

(n-3) vetzuren

(n-6) vetzuren

Tabel 4: voedingsaanbevelingen voor peuters en kleuters en kinderen ouder dan 3 jaar: vetten Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

De aanbevelingen voor de verschillende componenten van het totaal vet kunnen waarschijnlijk ook aangenomen worden voor kinderen jonger dan 12 maanden.


Blz. 14

1.2.4 Koolhydraten Deze groep nutriënten vormt samen met de vetten de belangrijkste bron van energie in de voeding van jonge kinderen. De eerste vier tot zes maanden is lactose de enige koolhydraatbron voor een baby. Later, wanneer gestart wordt met bijvoeding, krijgen de andere koolhydraten geleidelijk aan een belangrijkere plaats in de totale energie-inname. De koolhydraten die van nature in de voeding voorkomen, zijn hoofdzakelijk van plantaardige oorsprong. Het enige koolhydraat dat van dierlijke oorsprong is en belangrijk is vanuit voedingsstandpunt is lactose ofte melksuiker. Lactose bestaat uit een molecule glucose gebonden aan een molecule galactose en wordt gesynthetiseerd in de melkklieren van dierlijke organismen. Omdat dit suiker uit een korte keten is opgebouwd, is het gemakkelijk af te breken in het spijsverteringsstelsel. Sommige koolhydraten zijn opgebouwd uit langere ketens, deze groep noemt men zetmeel. De vertering van zetmeel start bij het kauwen en vermengen met speeksel. Vermits deze functies pas beginnen ontwikkelen rond de tweede helft van het eerste levensjaar, zal een baby dus moeilijk zetmeelhoudende producten kunnen verteren. Om lactose te verteren heeft het kind lactase nodig, en dat is wel van bij de geboorte aanwezig in het maagdarmstelsel. In de eerste plaats heeft men koolhydraten vooral nodig voor de energie die ze leveren. Verder spelen de afzonderlijke moleculen of sachariden ook een rol in de synthese van DNA en RNA en voor de aanmaak van celmembranen. Lactose bevordert de resorptie van calcium en is ook een bron van galactose. Galactose is nodig voor de myelinisatie1 van het zenuwstelsel in de loop van de eerste levensmaanden. Als aanbeveling geldt 10 g koolhydraten/kg lichaamsgewicht tijdens de eerste twaalf maanden. Tussen 1 en 3 jaar zou minstens 50% van de totale energie aangebracht moeten worden door koolhydraten. Een kind dat borstgevoed wordt, krijgt zeker voldoende koolhydraten binnen. Het is daar dus niet nodig om extra suikerwater of iets dergelijks toe te dienen voor de leeftijd van 4 à 6 maanden. Soms kan het voor een kind dat flesvoeding krijgt niet haalbaar zijn om zoveel energie uit koolhydraten te halen. In dat geval kan dextrinemaltose aan de voeding toegevoegd worden. Dit levert wat extra energie en is gemakkelijk verteerbaar. In de meeste melkpreparaten werd deze suiker al toegevoegd tijdens het productieproces. 1.2.5 Voedingsvezels Voedingsvezels zijn bestanddelen van plantaardige oorsprong. Ze spelen onder meer een rol bij de transit en de frequentie van de stoelgang wanneer zij in de dikke darm terechtkomen. Bij zuigelingen jonger dan 4 maanden zijn vezels af te raden, daarna moet de hoeveelheid toegevoegde vezels langzaam opgevoerd worden. Een duidelijke definitie voor voedingsvezels bestaat niet. We kunnen voedingsvezels het best omschrijven als alle voor het menselijk lichaam onverteerbare polysachariden (koolhydraten). We kunnen voedingsvezels onderverdelen in twee soorten: voedingsvezels die oplosbaar zijn in water, zoals pectine en guargom, en voedingsvezels die niet in water oplosbaar zijn, zoals cellulose, hemicellulose (de meeste vormen) en lignine. Cellulose is het hoofdbestanddeel van plantaardige materialen en geeft planten hun stevigheid. Zetmeel vormt de voedselopslag voor de plant, cellulose geeft de structurele steun aan het plantenweefsel. Cellulose is een moeilijk afbreekbaar organisch materiaal en 1

De ontwikkeling van de myelineschede rondom de neuriet (de uitloper van de zenuwcel die de impulsen geleidt in de richting van het cellichaam af; een bundel neurieten vormt een zenuw). Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 15

is daarom ook de meest voorkomende organische component op aarde. Hemicellulose en pectine vormen de geleiachtige stof tussen de cellen. Lignine is een houtstof en is chemisch gezien eigenlijk geen polysacharide, maar wordt wel gerekend tot de voedingsvezels. Hoewel voedingsvezels niet kunnen worden verteerd door het menselijk lichaam, vormen ze toch een niet te missen bestanddeel van onze voeding. Voedingsvezels hebben namelijk een invloed op de vorming van faeces in de dikke darm en de snelheid waarmee het voedsel door het darmkanaal beweegt. Door hun aard en hun watervasthoudend vermogen zorgen voedingsvezels voor een verhoging van het faecesgewicht. Hierdoor wordt ook de darmperistaltiek goed geregeld en wordt de ontlasting vergemakkelijkt. Voedingsvezels spelen indirect een rol in het energiemetabolisme. Ze verhogen de viscositeit van de voeding, waardoor de maaglediging vertraagd wordt. Verder spelen voedingsvezels een rol in de snelheid van de glucoseopname in het bloed. Voedingsvezels kunnen echter de opname van sommige mineralen negatief beïnvloeden, door hun ijzer- en zinkbindend effect. Ook resorptie van calcium en magnesium kan negatief beïnvloed worden door aanwezigheid van voedingsvezels in de darm. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer de voeding onvoldoende voorziet in deze mineralen, kan dit tot tekorten leiden. Voor kinderen werd nog geen aanbeveling geformuleerd door de NRV. Men mag echter niet zomaar de normen voor volwassenen overnemen. Zoals reeds eerder vermeld is het af te raden vezels toe te voegen aan de voeding voor de leeftijd van 4 maanden. Algemeen wordt aangenomen dat de ondergrens voor vezelinname bij kinderen berekend kan worden met volgende formule: ‘leeftijd + 5'. Een kind van 2 jaar zou dan minimaal 7g voedingsvezels moeten opnemen. De bovengrens ligt op ‘leeftijd + 10'. Voor hetzelfde kind van 2 jaar geldt dus dat het maximaal 12 g vezels mag opnemen. Kinderen hebben nog veel energie nodig voor hun groei en ontwikkeling. Een hoge vezelopname mag daarom niet ten koste gaan van de opname van energierijke voedingsmiddelen. Dit dient men extra te bewaken, aangezien vezelrijke voeding meestal weinig energie-dens is. 1.3

Micronutriënten

Van micronutriënten worden enkele microgrammen tot milligrammen geconsumeerd per dag. Deze nutriënten komen dus in veel kleinere hoeveelheden voor in onze voeding. Onder de micronutriënten klasseren we de vitaminen, mineralen en sporenelementen. Het menselijk lichaam heeft deze voedingsstoffen slechts in zeer kleine hoeveelheden nodig, maar tekorten van bepaalde stoffen kunnen ernstige gevolgen hebben. Welke gevolgen deze tekorten kunnen hebben, wordt verderop in dit hoofdstuk besproken. Ik beperk mij hier tot het vermelden van de functies van verschillende vitaminen, mineralen en sporenelementen en hun voorkomen in de voeding. 1.3.2 Vitaminen Vitaminen zijn stoffen die in geringe hoeveelheden in de voeding voorkomen. Het zijn voedingscomponenten die geen energie leveren, maar die wel essentieel zijn voor een goed verloop van de stofwisseling. Ze spelen een rol als coënzym bij vele stofwisselingsprocessen van vetten, eiwitten en koolhydraten in het lichaam (vooral de B-vitaminen). De andere vitaminen hebben een functie als anti-oxidant, ze zijn nl. in staat om vrije radicalen op te ruimen. Vrije radicalen berokkenen in te grote hoeveelheden schade aan cellen en men vermoedt dat ze ook een rol spelen in de ontwikkeling van kankercellen. Men onderscheidt vetoplosbare vitaminen (A, D, E en K) en wateroplosbare vitaminen (alle vitamines van de B-groep en vitamine C). Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 16

Als de moeder een goede voedingsstatus heeft, dan krijgt een kind gevoed met moedermelk automatisch voldoende vitaminen. Industrieel bereide zuigelingenvoeding en groeimelk worden systematisch verrijkt met vitaminen. 1.3.2.1

Vitamine A of retinol

Vitamine A kan men in de natuur terugvinden onder twee vormen: carotenoïden (provitamine A) en voorgevormde vitamine A (retinol). De belangrijkste pro-vitamine A is β-caroteen. Geabsorbeerd β-caroteen wordt in de darmwand en in de lever gedeeltelijk omgezet tot retinol. Vitamine A vervult in het lichaam verschillende uiteenlopende functies. Het zorgt voor verdediging tegen vrije radicalen en voor synthese van nieuwe epitheelcellen, vooral van de cornea (het hoornvlies van het oog). Het speelt verder ook een rol in de groei, de vruchtbaarheid en de voortplanting. Vitamine A beïnvloedt tevens het immuunsysteem (bescherming tegen infecties) en beschermt tegen uitdroging. Vitamine A is goed oplosbaar in vet, maar weinig wateroplosbaar. Retinol is een anti-oxidant en bijgevolg zeer gevoelig aan oxidatie. Een anti-oxidant reageert met O2 om andere voedingsstoffen en cellen in het lichaam te beschermen tegen beschadiging. Dit wil ook zeggen dat langdurig koken in open recipiënten grote verliezen geeft (diepvriezen geeft geen verlies). Caroteen komt voor in bijna alle planten, vooral in gele en geel-rode groenten en fruit, behalve in tomaten. Retinol komt dan weer alleen in dierlijke voedingsmiddelen voor, vooral in lever en visleveroliën (levertraan). Vitamine A wordt in het lichaam opgeslagen ter hoogte van de lever, daar bevindt zich een reservevoorraad voor ongeveer 4 maanden. Retinol komt verder ook voor in eieren, melk, boter en margarines. Margarine is van plantaardige oorsprong, maar de fabrikant is verplicht daar retinol aan toe te voegen. De absorptie en de beschikbaarheid van vitamine A wordt beïnvloed door de aanwezigheid van vetten, eiwitten en vitamine E in de voeding. De benodigde hoeveelheid vitamine A wordt uitgedrukt in Retinol-Equivalenten (RE). 1 RE komt overeen met 1 µg retinol of met 6 µg β-caroteen of met 12 µg van de andere carotenoïden met provitamine A activiteit. De volgende tabel toont de aanbevolen hoeveelheid vitamine A voor kinderen tot 6 jaar. Een baby die nog borstvoeding krijgt, krijgt genoeg vitamine A mee via de moedermelk, zeker wanneer de moeder een goede voedingstoestand heeft. Vermits industriële zuigelingenmelk gevitamineerd wordt bij productie, is het ook hier niet nodig om supplementen toe te dienen. Leeftijd

Vitamine A µg (*)

0 - 11 maanden

350

1 - 3 jaar

400

4 - 6 jaar

400

Tabel 5: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheden voor vitamine A (*) uitgedrukt in retinol-equivalenten Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003


Blz. 17

1.3.2.2

Vitamine D of cholecalciferol

Vitamine D komt voor in twee vormen: een dierlijke vorm of cholecalciferol (D3) en een plantaardige of microbiële variant, nl. ergocalciferol (D2). Vitamine D kan in belangrijke mate door het menselijk lichaam zelf gesynthetiseerd worden uit een cholesterolderivaat onder de huid, onder invloed van zonlicht. Hoeveel vitamine D er gevormd wordt, is afhankelijk van de grootte van de bestraalde oppervlakte, duur van de blootstelling, intensiteit van het zonlicht, de gebruikte golflengte (bij lampen) en de pigmentatie van de huid. Deze factoren maken dat de behoefte aan vitamine D niet exact te bepalen is. Vitamine D speelt een rol in de calciumhuishouding in het lichaam. Het bevordert de opname van calcium en fosfor uit de darm naar het bloed en zorgt voor voldoende afzetting van calcium in het beenweefsel. Tevens zorgt vitamine D voor een gunstige calcium-fosforverhouding in het bloed en op die manier voor bescherming tegen osteoporose of botontkalking. Vitamine D is een zeer stabiel vitamine, wat wil zeggen dat er weinig verlies zal zijn tijdens de bereiding. Verder is het onoplosbaar in water, maar zeer goed oplosbaar in vet. Dit laatste maakt dat het vitamine vooral voorkomt in vette vis en in levertraan. Het komt in mindere mate ook voor in margarine (intentioneel toegevoegd), eigeel, boter, kaas en paddestoelen. In deze laatste producten kan het gehalte vitamine D wisselen naargelang het seizoen, omdat de dieren in de zomer meer worden blootgesteld aan zonlicht dan in de winter. Zo zullen ook de eieren van scharrelkippen meer vitamine D bevatten dan de eieren van kippen uit een legbatterij. Voor zuigelingen en jonge kinderen beveelt de NRV een opname van 5 à 15 µg vitamine D aan. Met gewone zuigelingenvoeding is dit moeilijk te halen, want moedermelk en industrieel bereide zuigelingenmelk bevatten weinig vitamine D. Daarom wordt een supplement aanbevolen tot de leeftijd van 4 jaar. Men doet dit best in overleg met een arts om de suppletie juist te doseren. Tabel 6 toont de aanvaardbare dagelijkse opname voor vitamine D voor kinderen tot 6 jaar. Leeftijd

Vitamine D µg

0 - 11 maanden

10 - 15

1 - 3 jaar

5 - 10

4 - 6 jaar

5 - 10

Tabel 6: aanvaardbare dagelijkse opnamehoeveelheid voor vitamine D Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.2.3

Vitamine E of tocoferol

Vitamine E is een verzamelnaam voor verschillende tocoferolen met vitamine E-activiteit. Het tocoferol met de hoogste biologische activiteit is het α-tocoferol, dit is ook het meest verspreid. Seleen verhoogt de absorptie van vitamine E en vormt vitamine E-radicalen terug om tot actief vitamine E. Vitamine E heeft dus ook reducerende eigenschappen (het werkt als anti-oxidant). Het is onoplosbaar in water, maar lost wel goed op in vet. Het is een hittestabiele molecule, wat betekent dat er weinig verloren gaat tijdens het bereidingsproces. Vitamine E wordt eveneens intentioneel toegevoegd aan margarines, omwille van zijn reducerende eigenschappen. Het doet hier dienst als bewaarmiddel en voorkomt ranzigheid van vetten.


Blz. 18

Vitamine E speelt een rol in de bloedsomloop in het lichaam en ook bij de vruchtbaarheid is het van belang. Verder is er een functie weggelegd voor dit vitamine als anti-oxidant, waarbij het vooral vitamine A beschermt tegen vrije radicalen. Vitamine E komt vooral voor in koud geperste oliën, zoals tarwekiem-, maïs- en sojaolie. Verder is het terug te vinden in volle granen, eieren en noten. In het menselijk lichaam wordt een voorraad opgeslagen die voldoende is voor minstens 1 jaar, dus tekorten werden zelden beschreven bij kinderen en volwassenen. De nutritionele behoefte aan vitamine E voor kinderen tot 6 jaar wordt getoond in tabel 7. De waarden zijn uitgedrukt per gram PUFA. De behoeften aan vitamine E zijn niet absoluut, maar afhankelijk van verschillende factoren. Zo zal een hogere concentratie seleen in de voeding de absorptie doen stijgen, maar een hogere concentratie onverzadigde vetzuren in de voeding doet de absorptie dalen. Daarom moeten kinderen meer vitamine E opnemen als er meer onverzadigde vetzuren in de voeding voorkomen. Leeftijd

Vitamine E mg/g PUFA

0 - 11 maanden

0,6 - 0,8

1 - 3 jaar

0,6

4 - 6 jaar

0,6

Tabel 7: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor vitamine E Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.2.4

Vitamine K of fylochinon

Vitamine K is de vitamine die instaat voor de aanmaak van stollingsfactoren in de lever. Bacteriën in onze dikke darm produceren het grootste deel van het vitamine K dat in ons lichaam terechtkomt. Dit is vitamine K2. Verder heeft men nog voedingsbronnen nodig om de behoefte volledig te dekken. Normale gezonde voeding brengt zo’n 300 tot 500 µg vitamine K per dag aan. De beste bronnen zijn groene bladgroenten, andere matig tot goede bronnen zijn: alle andere groenten, granen, fruit, melk en melkproducten, eieren, plantaardige oliën en vlees. Aan pasgeborenen (tot drie maanden) wordt extra vitamine K gegeven om (hersen)bloedingen te voorkomen. Deze kunnen spontaan ontstaan doordat het bloed niet stolt. Baby’s maken zelf nog geen vitamine K aan omdat hun darmflora nog niet voldoende is ontwikkeld, ze kregen ook geen reservevoorraad mee bij de geboorte. Vitamine K is onoplosbaar in water, maar wel goed oplosbaar in vet. Het kan echter ook synthetisch aangemaakt worden, zo verkrijgt men vitamine K3. Derivaten van vitamine K3 zijn wateroplosbaar en worden als geneesmiddel gebruikt bij stollingsziekten. Vitamine K is ook hittebestendig, maar wordt inactief onder invloed van licht, zuurstof, basen of sterke zuren.


Blz. 19

De behoefte aan vitamine K bij kinderen tot 6 jaar staat weergegeven in onderstaande tabel. Leeftijd

Vitamine K µg

0 - 11 maanden

10

1 - 3 jaar

15

4 - 6 jaar

25

Tabel 8: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor vitamine K Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.2.5

Vitamine C of ascorbinezuur

Vitamine C is een wateroplosbaar vitamine dat zeer gevoelig is voor hitte en zuurstof. Het heeft een scherpe zure smaak en komt voornamelijk voor in rauw vers fruit en rauwe verse groenten. Vooral citrusfruit, zwarte bessen, spruiten en broccoli zijn rijke vitamine C-bronnen. Dit vitamine verhoogt de weerstand van het lichaam tegen infecties en bevordert de wondheling doordat het een rol speelt bij de vorming van collageen. Op die manier zorgt het vitamine ook voor gezond en stevig tandvlees. Verder is vitamine C nodig voor elke spierinspanning. Het bevordert de aanmaak van rode bloedcellen en de opname van ijzer, door het driewaardig ijzer, dat slecht opneembaar is, om te zetten in tweewaardig ijzer, dat wel goed opgenomen wordt in de bloedbaan. Ten slotte werkt vitamine C nog mee aan gezonde bloedvaten, sterk kraakbeen en sterke botten. Kortom, vitamine C is een vitamine dat verschillende functies vervult in het menselijk lichaam en daardoor onmisbaar is in gezonde voeding. In de volgende tabel zijn de aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheden voor vitamine C voor kinderen tot 6 jaar weergegeven. Leeftijd

Vitamine C mg

0 - 11 maanden

35

1 - 3 jaar

40

4 - 6 jaar

45

Tabel 9: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor vitamine C Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.2.6

Vitaminen van de B-groep

Deze groep omvat de vitaminen B1, B2, B3, B5, B6, B7, foliumzuur en B12. Van elk vitamine volgt hier een korte bespreking van functie, eigenschappen en voorkomen in onze voeding. Vitamine B1 wordt ook wel thiamine genoemd. Het heeft een gistgeur en een zoutsmaak en is erg instabiel bij verhitting. De vitamine gaat verloren in het kookvocht en is erg gevoelig voor UV. Door aanwezigheid van te veel geraffineerde, suikerrijke voedingsmiddelen, zal de opname van vitamine B1 bemoeilijkt worden. Vitamine B1 is nodig in ons lichaam als coënzym bij het koolhydraatmetabolisme. Verder zorgt het voor een goede prikkeloverdracht in het zenuwstelsel en beschermt het ook tegen zenuwdegeneratie. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 20

De grootste voedingsbron van vitamine B1 is volle granen, men kan het ook terugvinden in brouwersgist, lever en orgaanvlees en in noten. Vitamine B2 of riboflavine is onmisbaar voor de energievoorziening van het lichaam, met name voor het vrijmaken van energie uit de koolhydraten, eiwitten en vetten die het lichaam via de voeding binnenkrijgt. Het is dus een belangrijk vitamine voor de stofwisseling en van belang voor een goede gezondheid. Vitamine B2 kan niet tegen licht. Melk moet daarom donker worden bewaard. In de levensmiddelenindustrie wordt vitamine B2 ook als gele kleurstof toegepast. Vitamine B2 zit vooral in melk en melkproducten, maar ook in vlees, vleeswaren, groente, fruit, brood en graanproducten. Vitamine B3 vindt men ook onder de naam niacine terug. Dit vitamine werkt in het menselijk lichaam vooral als coënzym van de citroenzuurcyclus. Dit wil zeggen dat het vooral een belangrijke rol speelt bij de vertering. Niacine is het meest stabiele vitamine van het hele B-complex. Men vindt het terug in vlees, vis en volle granen. Vitamine B5 of pantotheenzuur is onmisbaar voor de energievoorziening van het lichaam, vooral door het vrijmaken van energie uit vetzuren. Ook beïnvloedt deze vitamine de opbouw en afbraak van eiwitten en (andere) vetten uit de voeding. Vitamine B5 is oplosbaar in water en is gevoelig voor verhitting. Panthenol, een vorm van vitamine B5, wordt wel aan shampoo toegevoegd om uitdroging van het haar te voorkomen en het meer volume te geven. Dit laatste effect heeft niets met voeding te maken, maar met het waterbindende gedrag van deze stof. Vlees, eieren, volkorenproducten, peulvruchten, melk en melkproducten en groenten en fruit zijn bronnen van vitamine B5. Vitamine B6 kent men ook wel als pyridoxine. Dit is een vitamine dat bestand is tegen normale hitte, maar wel gevoelig is voor UV. Het is een component voor 60 enzymen in het metabolisme van eiwitten, vetten en koolhydraten. Het is ook belangrijk bij de opname van ijzer in het bloed. Vitamine B6 komt in alle voedingsmiddelen in meer of mindere mate voor. Een ander vitamine dat werkt als coënzym bij het metabolisme van vetten, koolhydraten en eiwitten is het vitamine B7 oftewel biotine. Dit is een vitamine dat hittestabiel is wanneer normale bereidingswijzen worden gebruikt. Vitamine B7 komt algemeen voor in onze voeding. Hoge concentraties zijn evenwel terug te vinden in kippenvlees, melk, eieren en bloemkool. Foliumzuur, of vitamine B10/11, wordt gesynthetiseerd in groene planten en in microorganismen. Voor omzetting in zijn actieve vorm is de aanwezigheid van vitamine C echter wel vereist. In het menselijk lichaam is slechts een zeer kleine reserve aanwezig, die bijvoorbeeld in geval van zwangerschap zeer snel uitgeput raakt. Vitamine B10/11 is thermostabiel en goed wateroplosbaar. Dit wil ook zeggen dat men rekening moet houden met verlies via het kookwater. Het is ook een vitamine dat gevoelig is aan licht. Dit vitamine heeft als belangrijkste functie te werken als coënzym voor overdracht van fragmenten bij celdeling. Op die manier is het een belangrijk vitamine bij de voortplanting en de groei van een foetus in de baarmoeder. Foliumzuur komt in onze voeding voor in groenten en in dierlijke levensmiddelen. Vooral lever, nieren, gist, champignons, groene bladgroenten, bonen en bananen blijken zeer goede bronnen te zijn. Voor de aanmaak van rode bloedcellen is de aanwezigheid van vitamine B12 in de voeding een vereiste. Dit vitamine kent men ook onder de naam cyanocobalamine. Het is een Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 21

verbinding die gevoelig is aan UV en wordt vernietigd door te hoge concentraties aan vitamine C. Bij de geboorte heeft een baby een reserve van ongeveer 4 mg meegekregen, dit is voldoende voor ongeveer 2 jaar, maar moet wel aangevuld worden via het voedsel. Vitamine B12 is enkel terug te vinden in dierlijk voedsel, want het bindt zich aan eiwitten in vlees, vis, melk, eieren en kaas. Onderstaande tabel toont hoeveel kinderen tot 6 jaar dagelijks nodig hebben van deze vitamines. Vit. B1

Vit. B2

Vit. B6

Vit. B12

Niacine

Foliumzuur

Pantotheenzuur

Biotine

mg

mg

mg

µg

mg (*)

µg (**)

mg (***)

µg (***)

0 - 11 maanden

0,3

0,4

0,4

0,5

8

50

2-3

10-15

1 - 3 jaar

0,5

0,8

0,7

0,7

9

100

3-5

20-30

4 - 6 jaar

0,7

1,0

0,9

0,9

11

130

5-8

20-30

Leeftijd

Tabel 10: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor vitamines van de B-groep (*) uitgedrukt in niacine-equivalenten (**) uitgedrukt in voedingsfolaat met een disponibiliteit van 50% in vergelijking met die van foliumzuur (***) voor panthoteenzuur en biotine gaat het niet om een aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid, maar om een aanvaardbare dagelijkse opnamehoeveelheid. Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3

Mineralen en sporenelementen

Mineralen zijn essentiële componenten uit de voeding die het lichaam nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren. De aanbevolen inname kan variëren van enkele milligrammen tot enkele microgrammen. Sporenelementen zijn ook mineralen, maar het lichaam heeft hiervan dagelijks slechts zeer kleine hoeveelheden nodig. Mineralen zijn van belang bij het verloop van de stofwisseling, ze staan bijvoorbeeld in voor het regelen van het zuur-base evenwicht, het waterevenwicht en geleiding van zenuwprikkels. Sporenelementen nemen deel aan talrijke enzymreacties, vormen bestanddeel van verschillende hormonen en doen dienst als bouwsteen of als structuurelement. Mineralen en sporenelementen hebben geen enkele energetische waarde. De essentiële mineralen in onze voeding zijn calcium, magnesium, natrium, kalium, fosfor, chloor en zwavel. De essentiële sporenelementen die in onze voeding terug te vinden zijn, zijn: ijzer, koper, mangaan, zink, cobalt, molybdeen, seleen, chroom, silicium, nikkel, tin, vanadium, jodium en fluor. Nu volgt een bespreking van de belangrijkste elementen voor de ontwikkeling van jonge kinderen. 1.3.3.1 Calcium (Ca) Calcium is de belangrijkste component van de botstructuur. Het mineraal zorgt voor de stevigheid van het skelet en het gebit. Verder speelt calcium mee in de overbrenging van zenuwprikkels en bij spiercontracties. Calcium bevordert ook de bloedstolling. Tot slot is het belangrijk dat calcium en fosfor in de goede verhouding voorkomen in het lichaam, teneinde botontkalking of osteoporose te voorkomen. In het ideale geval zou de calcium/fosforverhouding in de voeding bij volwassenen 0,5 à 0,75 moeten zijn. Bij zuigelingen moet deze verhouding nog 1,5 à 2,0 zijn. Dit wil dus zeggen dat er voor zuigelingen iets meer calcium in de voeding moet zitten. Dit kan men bereiken door de hoeveelheid vlees, vis en vooral Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 22

frisdranken (vooral cola bevat veel fosfor) te beperken en meer melk en melkproducten op te nemen. Calcium komt in de voeding voornamelijk voor in melken melkproducten, maar ook in groenten, en in mindere mate ook in vlees, vis, schaal- en schelpdieren. Calcium komt dus voor in verschillende voedingsmiddelen, maar wordt niet uit elk voedingsmiddel even goed opgenomen. De opname wordt vergemakkelijkt door een zure omgeving en door aanwezigheid van vitamine D en lactose. De aanwezigheid van voedingsvezels, oxaalzuur (in spinazie en rabarber), alcohol, cafeïne en eiwitrijke voeding zal de opname eerder bemoeilijken of de uitscheiding verhogen. Gevolg hiervan is dat het calcium uit zure melkproducten zoals yoghurt en karnemelk veel beter wordt opgenomen in de bloedbaan dan het calcium uit bijvoorbeeld vlees en vis. In het eerste geval speelt het voordeel van de zure omgeving en de aanwezigheid van lactose, in het tweede geval bevindt het calcium zich in een te eiwitrijke omgeving, wat opname bemoeilijkt. Zo zal ook calcium uit groenten en uit volkorenbrood nagenoeg niet worden opgenomen omdat de aanwezigheid van voedingsvezels dit verhindert. Zonder melk en melkproducten is het zeer moeilijk om voldoende calcium op te nemen. Leeftijd

Calcium mg

0 - 5 maanden

400

6 - 11 maanden

600

1 - 3 jaar

800

Tabel 11: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor calcium Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.2 Fosfor (P) Fosfor is samen met calcium van belang voor een goede botvorming. Verder vormt fosfor een onderdeel van ATP2, het speelt een rol als cofactor bij enzymsystemen en is ook van belang bij de opbouw van fosfolipiden, RNA en DNA. Fosfor helpt ook mee bij het instandhouden van de juiste pH in lichaamsvloeistoffen. Dit mineraal komt meestal naast calcium voor, vooral in eiwitrijke producten van dierlijke oorsprong, maar wordt in de meeste voedingsmiddelen teruggevonden. Tussen calcium en fosfor dient in de voeding een goed evenwicht te bestaan, liefst gelijk aan 1 of groter. Een overmaat van het ene element zal bij uitscheiding het andere element meeslepen. Een voeding die te fosforrijk is, zal bijgevolg eerder calciumarm zijn, zelfs wanneer de calciumaanvoer ruim voldoende is. In moedermelk is de verhouding calcium/fosfor 2 tot 2,4, in kunstmatige zuigelingenvoeding probeert men een verhouding van 1,2 tot 2 na te streven. Deze hoge verhouding is nodig voor een optimale groei van het kind en voor een goede mineralisatie van het skelet. Naarmate het kind ouder wordt, zal de verhouding iets dalen, tot minimaal 0,75 in de voeding voor volwassenen. Te veel fosfor in de dunne darm zal onoplosbare zouten vormen met het calcium uit de voeding. Deze zouten verlaten het lichaam via de faeces, waardoor het calciumgehalte in de dunne darm ook daalt.

2

Adenosinetrifosfaat, wordt gevormd uit ADP (adenosinedifosfaat) bij de oxidatie van suikers, eiwitten en vetten en wordt verbruikt bij energiebehoevende processen in de cel. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 23

Tabel 12 toont de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid fosfor in de voeding voor baby’s en kinderen tot 3 jaar. Leeftijd

Fosfor mg

0 - 5 maanden

300

6 - 11 maanden

500

1 - 3 jaar

700

Tabel 12: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor fosfor Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.3 Magnesium (Mg) Magnesium is in het menselijk lichaam vooral werkzaam als cofactor van verschillende enzymen. Verder vormt dit element een onderdeel van ATP, DNA, RNA en proteïnen, en speelt het mee in de opbouw van skelet en tanden. Magnesium is ook belangrijk voor de overdracht van prikkels in zenuwen en spieren. Tenslotte is magnesium nodig om bloedsuiker of glucose om te zetten in energie. Magnesium komt in onze dagelijkse voeding voornamelijk voor in volle granen, groene bladgroenten, noten, spieren orgaanvlees. In onderstaande tabel vindt u de aanbevolen hoeveelheid voor magnesium die dagelijks dient opgenomen te worden door baby’s en kinderen tot 3 jaar. Leeftijd

Magnesium mg

0 - 5 maanden

40 - 60

6 - 11 maanden

60 - 80

1 - 3 jaar

80 - 85

Tabel 13: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor magnesium Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.4 Natrium (Na) Natrium is het mineraal dat in onze voeding het meeste voorkomt. Het is in bijna alle voedingsmiddelen terug te vinden en wordt ook vaak nog extra toegevoegd in de vorm van keukenzout. Tekorten zullen dus slechts zeer uitzonderlijk voorkomen. Vooral natrium uit bronwater blijkt zeer goed opgenomen te worden in het lichaam Natrium is het belangrijkste extracellulaire kation. Het bevindt zich buiten de cellen en zorgt daar dat voldoende water in het lichaam wordt vastgehouden. Het bevordert de eiwitvertering en houdt de osmotische druk3 in evenwicht. Tot slot neutraliseert natrium de zure afvalstoffen in de nieren en houdt op die manier het zuur-base-evenwicht in stand. Natrium bevindt zich buiten de cellen, kalium zit in de cellen. De verhouding tussen natrium en kalium moet in het lichaam in orde zijn, omdat deze het transport van voedings- en

3

De verhouding tussen intracellulair en extracellulair vocht


Blz. 24

afvalstoffen doorheen de celmembraan beïnvloedt, alsook de geleiding van zenuwprikkels en de samentrekking van spiervezels. Kalium zorgt ervoor dat overtollig water wordt afgevoerd (via urine, transpiratie, faeces), terwijl natrium het water eerder zal vasthouden. De ideale verhouding tussen natrium en kalium is terug te vinden in rauwkost. Hieronder is de aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid weergegeven voor kinderen tot 3 jaar. Bij goed gevoede, gezonde baby’s en kinderen zal de natriuminname geen probleem vormen, er zal eerder kans op teveel bestaan, vooral door gebruik van extra keukenzout. Leeftijd

Natrium mg

0 - 5 maanden

23 - 46 (*)

6 - 11 maanden

23 - 46 (*)

1 - 3 jaar

225 - 500

Tabel 14: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor natrium (*) per kilogram lichaamsgewicht Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.5 Kalium (K) Kalium is na calcium en fosfor het meest voorkomende element in het menselijk lichaam. Ongeveer 2/3 van de totale hoeveelheid bevindt zich in de spiercellen. Als belangrijkste functie heeft het daar regulatie van de spiercontracties, het bevordert ook het hartritme. Verder is kalium belangrijk bij de opbouw van de cellen en werkt het in op de prikkelbaarheid van de zenuwen. Kalium neutraliseert ook zure afvalstoffen en werkt zo mee aan het in stand houden van het zuur-base-evenwicht. Kalium speelt een rol bij de waterhuishouding doordat het water afvoert vanuit de cellen. In de voeding vormen vooral groenten (rauwkost), aardappelen en fruit belangrijke voedingsbronnen voor kalium. Ook melk, vlees, koffie, thee en chocolade vormen goede kaliumbronnen in de voeding. Leeftijd

Kalium mg

0 - 5 maanden

39 - 78 (*)

6 - 11 maanden

39 - 78 (*)

1 - 3 jaar

800 - 1000

Tabel 15: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor kalium (*) per kilogram lichaamsgewicht Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.6 Jodium (I) Jodium is een sporenelement dat in de voeding vooral voorkomt onder vorm van jodide of jodaat, of gebonden aan aminozuren. De beste jodiumbron is voedsel uit de zee, zoals zeevis, schaal- en schelpdieren. Jodium wordt ook teruggevonden in melk en eieren. Ook jodiumhoudend keukenzout vormt een goede bron van jodium. Bij groenten is het jodiumgehalte afhankelijk van de bodem waarin ze gekweekt werden. Zeewater is zeer jodiumrijk, evenals de bodem in de omgeving van zeeën en oceanen. Grote continentale vlakten zijn eerder jodiumarm. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 25

Jodium vormt een component van het schildklierhormoon T4. Dit hormoon stimuleert het energiemetabolisme van de cel. Het element is nodig voor normale ontwikkeling van hersenen en organen, en bij de verbranding van vet. Om aan de dagelijkse behoefte te kunnen voldoen, is het nodig om één maal per week zeevis te eten. In volgende tabel staat de aanbevolen opnamehoeveelheid voor jodium weergegeven voor baby’s en kinderen tot 3 jaar. Leeftijd

Jodium µg

0 - 3 maanden

90

4 - 5 maanden

90

6 - 11 maanden

90

1 - 3 jaar

90

Tabel 16: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor jodium Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.7 IJzer (Fe) Ijzer komt in de natuur voor in twee vormen: haem-ijzer en niet-haem-ijzer. Haem-ijzer is terug te vinden in orgaanvlees (vooral lever blijkt een goede bron) spiervlees, paardenvlees, vis en eieren. Niet-haem-ijzer is van plantaardige oorsprong en komt vooral veel voor in granen, schorseneren, uien, sojabonen, kervel, peterselie, broccoli, spinazie (donkergroene groenten), erwten, augurken, witte bonen, abrikozen, bessen en bananen. In het menselijk lichaam is een kleine ijzerreserve aanwezig om een korte toename van de behoefte te kunnen dekken, bijvoorbeeld bij bloedingen. De resorptie van ijzer is afhankelijk van de behoefte van het lichaam en van de vorm waarin het voorkomt. Haem-ijzer is de organische vorm, ook wel ferro-vorm genoemd (Fe2+). Deze vorm wordt veel beter geabsorbeerd dan niet-haem-ijzer, de anorganische vorm, ook wel de ferri-vorm genoemd (Fe3+). De absorptie van niet-haem-ijzer wordt ook beïnvloed door het soort voedsel waar het in aanwezig is. Zo zal vitamine C een complex vormen met het niethaem-ijzer, waardoor het wel goed opneembaar wordt. Pectines, fosfaten, oxalaat en looistoffen remmen de absorptie, net als een te hoog vetgehalte. Naast vitamine C zijn ook dierlijke eiwitten en een zure omgeving bevorderlijk voor de opname van ijzer in het bloed. Ijzer is noodzakelijk in het lichaam voor het transport van zuurstof en CO2 in het bloed, onder vorm van hemoglobine en myoglobine. Het is ook nodig om de werking van de B- vitaminen te versterken. Baby’s hebben de eerste maanden slechts weinig ijzer nodig, tijdens de zwangerschap wordt een ijzerreserve aangelegd in het bloed van de baby. Deze reserve is goed voor ongeveer 5 maanden. Moedermelk is ook relatief ijzerarm om het kind geen overdosis ijzer te geven. Vanaf 4 à 5 maanden dienen zuigelingen een extra ijzerbron, zoals fruit- of groentepap, te krijgen om aan de behoefte te kunnen voldoen.


Blz. 26

Leeftijd

IJzer mg

0 - 3 maanden

1,7

4 - 5 maanden

4,3 - 10

6 - 11 maanden

10

1 - 3 jaar

10

Tabel 17: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor ijzer Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.8 Zink (Zn) Het sporenelement zink komt vooral voor in vlees (lever), vis en schaaldieren, eieren, melk en kaas, peulvruchten, noten en bladgroenten. De andere groenten en fruit zijn relatief zinkarm. De absorptie wordt positief beïnvloed door o.a. de aanwezigheid van prostaglandine E2, vitamine D, histidine en citroenzuur. Door aanwezigheid van fosfaten, andere metalen, zoals calcium, ijzer, cadmium of koper, en vezels zal de absorptie dalen. Zink is in het menselijk lichaam nodig voor wondheling en een gezonde huid. Het stimuleert het immuunsysteem en bevordert een normale groei. Het is cofactor van vele enzymen en helpt mee bij de synthese van RNA en DNA. Verder is zink ook van belang bij een normale schildklierwerking. Leeftijd

Zink mg

0 - 3 maanden

-

4 - 5 maanden

-

6 - 11 maanden

4

1 - 3 jaar

4

Tabel 18: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor zink Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.9 Koper (Cu) Koper komt meestal in het voedsel voor naast ijzer. Goede ijzerbronnen, zoals orgaanvlees, volle granen en donkergroene groenten, zijn over het algemeen dus ook goede koperbronnen. De opname van koper is afhankelijk van de chemische vorm en de zuurtegraad. Vitamine C en zink hebben een negatieve invloed op de koperabsorptie. Koper is nodig bij de absorptie van ijzer in het bloed, vandaar het samen voorkomen van beide sporenelementen. Verder speelt het een rol in de vorming van hemoglobine en bij de wondheling. Koper is ook cofactor van een tiental enzymen.


Blz. 27

Leeftijd

Koper mg

0 - 3 maanden

0,2

4 - 5 maanden

0,3 - 0,7

6 - 11 maanden

0,3 - 0,7

1 - 3 jaar

0,4 - 1

Tabel 19: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor koper Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

1.3.3.10

Seleen (Se)

Het laatste sporenelement dat hier besproken wordt is seleen. Dit element komt vooral voor in eiwitrijke voedingsmiddelen, bijvoorbeeld vlees, vis, volle graanproducten. De concentratie seleen in de voeding is echter afhankelijk van de concentratie seleen in de bodem. Daardoor zal de seleeninname van een bevolking sterk variëren. De belangrijkste functie van seleen loopt min of meer gelijk met de functie van vitamine E, nl. bescherming tegen oxidatie. Verder is het, net als vele sporenelementen, cofactor van enzymen. Seleen neutraliseert ook toxische stoffen, bijvoorbeeld lood, cadmium, zilver of kwik. Het zorgt tevens voor een goede hartfunctie en gezonde spieren. Voldoende seleen is nodig voor de vlugge groei en ontwikkeling van zuigelingen. Leeftijd

Seleen µg

0 - 3 maanden

10

4 - 5 maanden

13

6 - 11 maanden

15

1 - 3 jaar

20

Tabel 20: aanbevolen dagelijkse opnamehoeveelheid voor seleen Bron: Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie 2003

2

De gevolgen van onevenwichtige voeding

Alle hierboven besproken nutriënten zouden in voldoende mate deel moeten uitmaken van een gezonde babyvoeding. Wanneer een kind een ernstig of relatief tekort heeft aan bepaalde nutriënten, kan dit grote gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het kind. Maar ook een overmaat aan nutriënten kan effect hebben op de groei en ontwikkeling van een kind. Hierbij volgt een bespreking van de mogelijke gevolgen die tekorten en overmaat van bepaalde nutriënten kunnen hebben. 2.1

Energie

Een langdurig energietekort kan leiden tot ondervoeding van het kind. Dit energietekort kan ontstaan door onvoldoende voeding of door lichamelijke problemen waarbij minder voedingsstoffen kunnen worden opgenomen, bijvoorbeeld spijsverteringsstoornissen of metabole aandoeningen.


Blz. 28

Ondervoeding kan leiden tot extreme vermagering en bij kinderen ook tot verslechterde spierfunctie, immunodeficiëntie, slecht genezen van wonden, gastro-intestinale stoornissen en apathie. Algemene ondervoeding leidt bij kinderen verder tot groeiachterstand en verminderde ontwikkeling van de organen. Het kan zelfs de geestelijke ontwikkeling negatief beïnvloeden. Wanneer een kind lange tijd te veel energie opneemt, zal dit ook de groeicurve beïnvloeden: het gewicht wordt te hoog in verhouding met de lengte. Op zich is daar niets mis mee, ware het niet dat jonge kinderen die boven hun gewicht zitten op latere leeftijd meer kans hebben om zwaarlijvigheid te ontwikkelen, bijvoorbeeld in de puberteit of als volwassene. 2.2

Water

Dehydratie, of de inname van te weinig vocht, heeft grote gevolgen voor het lichamelijk functioneren. Een vochtverlies van 10% is ernstig, en een vochtverlies van ruim 20% is zelfs dodelijk. Aanvankelijk compenseren de nieren het vochttekort. De urineproductie daalt en de urine wordt geconcentreerder en donkerder van kleur. De uitscheiding van vocht via ademhaling en zweet valt echter nauwelijks te compenseren. Symptomen van dehydratie zijn: dorst, droge mond, minder plassen, donkergekleurde urine, droge huid, obstipatie, blaasontsteking, gebrek aan eetlust, sufheid, verwardheid en gewichtsverlies. Vooral oude, hele jonge en zieke mensen lopen risico gedehydreerd te raken. Baby`s en jonge kinderen verliezen meer vocht via de huid en longen omdat ze relatief gezien een groot lichaamsoppervlak hebben. Verder zijn hun nieren nog niet goed in staat om de urine te concentreren en zo vocht te sparen. Kinderen onder de 2 jaar zijn daarom heel gevoelig voor uitdroging. Inname van te veel vocht is ook mogelijk. Het gevaar van te veel drinken is dat nieren en darmen het werk niet meer aankunnen. De persoon verliest dan veel zouten via de urine en ontlasting. Ook bestaat het risico dat wanneer men veel gezoete dranken kiest, men te veel calorieën opneemt. 2.3

Eiwitten

Bij gezonde kinderen die een normale groei en ontwikkeling doorlopen zal een eiwittekort zeer zeldzaam zijn. Het risico bestaat hier dat eerder een overmaat aan eiwitten zal bestaan. Een te eiwitrijke voeding kan de nieren van zuigelingen en kinderen overbelasten. Deze zijn nog niet in staat om grote hoeveelheden eiwitten te verwerken. Verder zou een overmaat aan eiwitten in de voeding ook het gewicht van het kind beïnvloeden en zwaarlijvigheid als volwassene in de hand werken. 2.3.1

Gluten

Gluten is een eiwit dat van nature voorkomt in bepaalde granen, meer bepaald in tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut en ook in alle afleidingen van deze graansoorten. Gluten staat bekend als een allergeen. Dit wil zeggen dat deze stof allergische reacties kan veroorzaken in het lichaam. Bij te vroege introductie van deze stof kan voedselallergie ontstaan. Doordat de nietafgebroken eiwitten gemakkelijk door de darmwand geraken, kunnen deze bij herhaling een allergische reactie veroorzaken. Om die reden wordt de introductie van glutenbevattende voedingsmiddelen best uitgesteld tot 6 maanden. Op die leeftijd is de dunne darm genoeg volgroeid om de eiwitten tegen te houden tot ze zijn afgebroken.


Blz. 29

2.4

Vetten

Vetten in voeding voor kinderen zijn een moeilijk punt. Zolang een kind enkel melkvoeding krijgt, bij voorkeur borstvoeding, is er over het algemeen geen probleem met de vetaanbreng. Wanneer men echter start met bijvoeding daalt het vetgehalte in de voeding aanzienlijk, wat als gevolg kan hebben dat de essentiële vetzuren in onvoldoende mate in de voeding voorkomen. Een tekort aan linolzuur kan aanleiding geven tot diarree, haaruitval en slechte wondheling en kan een droge, eczema-achtige schilferige huid doen ontstaan. Deze symptomen kunnen reeds ontstaan na een week van tekorten. Langdurig tekort vermindert de weerstand tegen infecties. Neurologische en sensoriële (netvlies-) stoornissen kunnen ontstaan door een tekort aan αlinoleenzuur. Wanneer men begint met vaste voeding, en deze later meer en meer de voeding van de ouders zal gaan benaderen, ziet men twee uitersten. Aan de ene kant zijn er baby’s die te veel vetten krijgen, vooral rijk aan verzadigde vetzuren, wat het risico op zwaarlijvigheid en hart- en vaatziekten verhoogt. Anderzijds zien we dat jonge kinderen eerder vetarme voeding krijgen, vooral wanneer de ouders om gezondheidsredenen hun eigen energie- en vetconsumptie beperken of wanneer de ouders schrik hebben dat hun kind anders te dik zal worden. Een vetarme voeding kan echter groeistoornissen veroorzaken bij kinderen. Hier dient ook vermeld te worden dat een vetrijke voeding niet noodzakelijk betekent dat het kind alle essentiële vetzuren krijgt. Het is steeds belangrijk de juiste vetten in de juiste hoeveelheden aan te brengen. 2.5

Koolhydraten

Ook van koolhydraten zal in de babyvoeding zelden een tekort bestaan zolang het kind nog melkvoeding krijgt. Hier bestaat vooral gevaar voor zwaarlijvigheid en tandcariës (gaatjes in de tanden) door het toevoegen van extra suiker aan de voeding. Mono- en disachariden leveren snelle energie doordat ze snel kunnen worden afgebroken in de dunne darm. Deze suikers komen voor in fruit, groenten en melk, en worden extra toegevoegd aan koekjes en snoep. In het kader van de preventie van tandcariës en zwaarlijvigheid dient men vooral de groep met de toegevoegde suikers te vermijden. 2.6

Voedingsvezels

De behoefte aan voedingsvezels stijgt met de leeftijd. Baby’s hebben slechts weinig vezels nodig, bij hen zal dus zelden een tekort ontstaan. Het gevaar bestaat echter dat, analoog aan de voeding van volwassenen, de voeding te weinig voedingsvezels zal gaan bevatten naarmate het kind ouder wordt. Tekort aan voedingsvezels geeft constipatie, terwijl een teveel diarree kan veroorzaken. 2.7

Vitaminen

Vitaminen zijn belangrijk voor verschillende functies in het menselijk lichaam. Een tekort kan reeds snel ernstige of minder ernstige gevolgen hebben. Alvorens over te gaan tot het bespreken van de gevolgen van tekorten en overmaat van de verschillende vitaminen, krijgen hier enkele begrippen enige toelichting.


Blz. 30

Wanneer er een volledig gebrek aan een bepaald vitamine in de voeding bestaat, spreekt men van avitaminose. Dit verschijnsel komt niet voor in Westerse landen, maar wel in ontwikkelingslanden waar voortdurende ondervoeding heerst. Wanneer men spreekt over hypovitaminose, heeft men het over een tekort aan een bepaald vitamine in de voeding. Risicogroepen voor avitaminose en hypovitaminose zijn voornamelijk bejaarden, patiënten die lijden aan anorexia nervosa, mensen die onevenwichtig diëten, patiënten met chronische darmstoornissen, patiënten die langdurig geneesmiddelen gebruiken, vrouwen, alcoholici, zware rokers, pubers die te veel fast-food consumeren, sporters, veganisten, premature baby’s. Verder kan een persoon ook teveel vitamine innemen, bijvoorbeeld door misbruik van vitaminepreparaten. In dit geval spreekt men van hypervitaminose. Hypervitaminose zal vooral voorkomen bij de vetoplosbare vitaminen. Wanneer men te veel wateroplosbare vitaminen opneemt, meer dan het lichaam nodig heeft, worden deze afgevoerd via de nieren en de urine. Het teveel aan vetoplosbare vitaminen zal echter opgeslagen worden in de vetreserves in het lichaam en in de lever. 2.7.1

Vitamine A

Wanneer in de voeding te weinig vitamine A wordt aangebracht (hypovitaminose), zal dit in de eerste plaats nachtblindheid veroorzaken (verminderde gevoeligheid voor zwakke lichtprikkels). Later zal ook de huid verdrogen, rimpelen en verkleuren. Hypervitaminose A zal bij baby’s zelden voorkomen, omdat zij nog geen grote hoeveelheden voedsel opnemen. Vooral teveel retinol in de voeding kan ernstige hoofdpijn en vermoeidheid veroorzaken. Het geeft ook oog- en huidafwijkingen (de huid kleurt geel-bruin), pijnlijke ledematen en gewrichten, leververgroting en spontane breuken. Tot slot is het ook belangrijk dat zwangere vrouwen de aanbevolen dagelijkse inname zeker niet overschrijden, aangezien vitamine A een teratogene stof4 is. 2.7.2

Vitamine D

Tekort aan vitamine D geeft beenderafwijkingen. Bij volwassenen zal dit zich manifesteren in de vorm van osteomalacie of beenderweekheid, bij kinderen zal rachitis ontstaan. Rachitis is ook wel bekend onder de naam Engelse Ziekte. Hierbij worden de botten week, waardoor verkrommingen kunnen optreden. Het zittende kind krijgt een kromme rug en een vervormde borstkas, het lopende kind krijgt O-benen. De voorste fontanel sluit later dan gewoonlijk. Wanneer met twaalf maanden deze fontanel nog wijd open is, is dat verdacht voor rachitis. Kinderen met rachitis zijn prikkelbaar, waarschijnlijk omdat hun ledematen pijnlijk zijn. Vroeger kwam de ziekte vrij algemeen voor vanwege de slechte voeding en behuizing van een groot deel van de bevolking, met name in de arme (mijn)steden van Engeland - vandaar de naam. Tegenwoordig is de ziekte echter uiterst zeldzaam, omdat elk kind extra vitamines krijgt en het voedsel door de toenemende welvaart veel gevarieerder en gezonder is geworden. Teveel vitamine D heeft tot gevolg dat calcinose ontstaat. Hierbij wordt calcium vrijgezet uit het skelet. Deze vrije calcium vormt onoplosbare zouten. De zouten slaan neer in de organen en weefsels op verschillende plaatsen in het lichaam. Dit kan vooral bij kinderen onomkeerbare nierbeschadiging geven.

4

Een stof die misvormingen veroorzaakt in de prenatale ontwikkeling.


Blz. 31

Hypervitaminose D geeft verder ook duizeligheid, braken, dorst, gebrek aan eetlust en orgaanverkalking. 2.7.3

Vitamine E

Deficiëntie van vitamine E komt zeer zelden voor bij kinderen. Er is in het lichaam steeds een reserve aanwezig voor tenminste 1 jaar. Bij prematuren kan het gevaar voor tekort wel bestaan, omdat bij deze kinderen de reserve nog niet voldoende werd aangemaakt. Teveel vitamine E komt bij baby’s nagenoeg niet voor. 2.7.4

Vitamine K

Vitamine K is verantwoordelijk voor de aanmaak van stollingsfactoren in de lever. Bij tekort of volledig ontbreken van dit vitamine, kunnen deze factoren minder worden aangemaakt. Daardoor kunnen stollingsstoornissen ontstaan: spontane bloedingen in de organen of wonden die niet helen. Doordat het bloed niet stolt, kunnen zulke bloedingen fataal zijn. Toxiciteit door vitamine K zal enkel ontstaan door overmatig gebruik van medicatie met vitamine K. Ook dit komt dus uiterst zelden voor bij baby’s. 2.7.5

Vitamine C

De eerste symptomen van vitamine C-tekort bij kinderen zijn: verminderde eetlust, verminderde activiteit, slechte wondheling, moeilijke ijzeropname, algemene vermoeidheid. Later krijgt het kind een anemisch uitzicht5 en bloedend en misvormd tandvlees. Het kind heeft weinig subcutaan vet en heeft pijn bij druk op de beenderen. Teveel vitamine C in het lichaam zal niet voorkomen, aangezien de overmaat wordt verwijderd via de urine. Hypervitaminose C zal enkel diarree veroorzaken wanneer de concentratie in het plasma hoger is dan 1,4 mg/dl. 2.7.6

Vitaminen van de B-groep 2.7.6.1 Avitaminose - hypovitaminose

Bij een tekort aan vitamine B1 kunnen psychische afwijkingen ontstaan, zoals depressie, concentratieproblemen en geheugenverlies, maar ook gevoelloosheid in de benen, hartklachten en spierverlamming (beriberi). Beriberi uit zich in het begin door vermoeidheid, stijfheid van de benen, hoofdpijn, slapeloosheid, anorexie, kortademigheid en kuitpijnen. De ziekte kan zich later ontwikkelen in twee vormen: de zogenaamde droge en natte vorm. De droge vorm wordt ook atrofische of paralytische beriberi genoemd, met als hoofdverschijnselen vermagering en polyneuropathie (verlammingen, spierpijn). De natte vorm, ook wel hydropische of cardiale vorm genoemd, resulteert in oedemen, anemie, intracellulaire waterophoping in de hartspier en skeletmusculatuur (skeletspieren), verwijding van de spier-arteriolen (kleine slagaders) en decompensatio cordis (hartfalen). Een tekort aan vitamine B2 kan huidafwijkingen en ontstekingen bij mond, tong en neus veroorzaken. Vitamine B3 wordt in het lichaam zelf aangemaakt uit tryptofaan. De kans op tekorten is in onze contreien dus eerder gering, mede doordat de voeding in het algemeen gevarieerd genoeg is. 5

Het kind ziet eruit alsof het aan anemie of bloedarmoede lijkt. Symptomen hiervan zijn: bleekheid, moeheid, oorsuizen, ‘sterretjes zien’, gevoeligheid voor koude, snelle polsslag en kortademigheid. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 32

Een tekort aan vitamine B5 is uiterst zeldzaam. Bij een langdurig en ernstig tekort kan een branderig of pijnlijk gevoel in de voeten ontstaan. Ook tekort aan vitamine B6 is eerder zeldzaam, omdat het in zeer veel voedingsmiddelen voorkomt en wordt aangemaakt in het lichaam door de darmflora. Bij pasgeboren baby's kan een tekort leiden tot stuipen. Te weinig biotine kan huidafwijkingen (dermatitis), bloedarmoede en depressie veroorzaken. Tekorten aan deze vitamine zijn echter zeer zeldzaam omdat het goed verspreid is in de voeding en ook omdat het aangemaakt wordt in de darmflora. Een ernstig tekort aan foliumzuur kan bloedarmoede, darmstoornissen, vermoeidheid en geboorteafwijkingen veroorzaken. Te weinig foliumzuur kan ook leiden tot een te hoog homocysteïnegehalte in het bloed. Dit geeft mogelijk een hoger risico voor hart- en vaatziekten. Foliumzuur speelt een belangrijke rol bij de vorming van het zenuwstelsel, dat vanaf de eerste dag na de bevruchting wordt aangelegd. Het gebruik van foliumzuur verkleint de kans op een ‘neurale-buisdefect’ (NBD) zoals een ‘open ruggetje’ en andere geboorteafwijkingen, zoals een hazenlip en open gehemelte. Vrouwen die zwanger willen worden, krijgen daarom het advies vanaf vier weken voor de bevruchting tot acht weken daarna een supplement te gebruiken met 400-500 microgram (0,4-0,5 mg) foliumzuur per dag, ongeacht de hoeveelheid foliumzuur die ze met hun eten binnenkrijgen. Vermits vitamine B12 uitsluitend in dierlijke producten voorkomt, zal vooral een tekort ontstaan bij veganisten. Een tekort aan vitamine B12 ontstaat ook als iemand geen Intrinsic Factor maakt, de stof uit de maag die voor de opname van deze vitamine zorgt, bijvoorbeeld na verwijdering van een deel van de maag. Ook kan het voorkomen dat het lichaam antistoffen tegen deze vitamine aanmaakt waardoor de opname door het lichaam wordt geremd. Een tekort aan vitamine B12 in de voeding wordt pas na lange tijd duidelijk omdat het lichaam eerst de aangelegde voorraad opgebruikt, ook bij baby’s is reeds een reserve voor ongeveer 2 jaar aanwezig. Een tekort leidt uiteindelijk tot een vorm van bloedarmoede (pernicieuze anemie) en neurologische gevolgen zoals tintelingen in de vingers (paraestesie), geheugenverlies, coördinatiestooornissen (ataxie) en spierzwakte in de benen. Deze klachten kunnen in bepaalde gevallen ook voorkomen zonder afwijkingen in het bloedbeeld. 2.7.6.2 Hypervitaminose De vitaminen van de B-groep zijn allemaal wateroplosbaar. Als in het lichaam teveel voorkomt, zal dit dus meestal geen effect hebben, want dat wat het lichaam niet nodig heeft, wordt meteen afgevoerd via de urine. De meeste van deze vitamines zijn dus niet toxisch. Dit geldt voor vitamine B1, vitamine B2, biotine en vitamine B12. Overdosis aan vitamine B3, B5, B6 en foliumzuur kan wel klachten veroorzaken. Deze overdosering komt echter voort uit overmedicatie en onoordeelkundig gebruik van vitaminesupplementen. Omdat dit niet op baby’s van toepassing is, worden de klachten hier niet verder uitgediept. 2.7.7

Besluit

Algemeen kunnen we stellen dat men bij baby- en kindervoeding op zijn hoede moet zijn voor mogelijke tekorten. Deze zijn echter op te vangen bij een gezonde voeding, suppletie is meestal niet nodig. Overmaat aan vitaminen in het lichaam zal bij kinderen en zuigelingen bijna niet voorkomen, omdat dit meestal gepaard gaat met gebruik van medicatie en supplementen. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 33

2.8

Mineralen en sporenelementen

2.8.1

Calcium

Bij volwassenen resulteert een tekort aan calcium in osteoporose of botontkalking. Wanneer zwangere vrouwen te weinig calcium opnemen, zal tandcariës ontstaan: de baby heeft calcium nodig voor de vorming van het skelet en haalt dat uit het gebit van de moeder wanneer deze te weinig calcium in het bloed heeft. Bij opgroeiende kinderen is calcium vooral belangrijk voor het vermijden van X- en O-benen. Door te weinig calcium worden de beenderen te zwak voor het dragen van het gewicht van het kind en buigen door. Ook een slecht gebit kan het gevolg zijn van een calcium-tekort. Tot slot geeft een laag calciumgehalte in het bloed spierkrampen. Teveel calcium in het bloed geeft verkalking van de zachte weefsels door het neerslaan van calciumzouten, bijvoorbeeld in de nieren. Door een overmaat aan calcium kunnen ook stenen in de urinewegen gevormd worden. 2.8.2

Fosfor

Tekort komt zelden voor doordat de meeste voedingsmiddelen rijk zijn aan fosfor. Deficiëntie bij kinderen kan leiden tot slechte ontwikkeling van het beendergestel, doordat fosfor samen met calcium van belang is voor een goede botvorming. Het teveel aan fosfor in het lichaam wordt uitgescheiden. Hier vormt zich wel een probleem. Fosfor vormt complexen met calcium in het bloed. Doordat fosfor wordt uitgescheiden, zal de calcium mee worden uitgescheiden. Dit geeft een calciumtekort in het bloed, dat gecompenseerd moet worden met vrijzetting van calcium uit het skelet. Dit laatste kan dan weer leiden tot botontkalking en beenderweekheid. 2.8.3

Magnesium

Magnesiumtekort zal zelden voorkomen bij kinderen wanneer deze gezonde voeding krijgen. Wanneer toch een tekort ontstaat, resulteert dit in spierzwakte en overmatige prikkelbaarheid van spieren en zenuwen. Intoxicatie met magnesium kan voorkomen bij verstoorde nierfunctie, gebruik van laxeermiddelen en medicatie tegen maagzuur. Behalve in geval van nierproblemen, zal dit dus zelden voorkomen bij baby’s en kinderen. Overmaat aan magnesium in het lichaam geeft diarree, verlaging van de bloeddruk en extreme spierzwakte. 2.8.4

Natrium

Tekort aan natrium komt in onze Westerse voeding zelden voor, aangezien meestal nog zout aan de voeding wordt toegevoegd bij de bereiding. Bij baby’s en jonge kinderen dient men vooral het verlies van vocht en elektrolyten in het oog te houden wanneer het zeer warm weer is en het kind veel transpireert, maar ook bij braken en diarree. Doordat het urinewegstelsel nog onvoldoende ontwikkeld is, is het echter beter geen extra zout toe te voegen aan kindervoeding. Eerder dan een tekort zal er overmaat ontstaan. Dit geeft verhoogde bloeddruk en oedemen. Bij oedeem wordt het vocht plaatselijk vastgehouden in het lichaam doordat er teveel natrium in het bloed aanwezig is.


Blz. 34

2.8.5

Kalium

Te weinig kalium komt voornamelijk voor bij extreem groot vochtverlies. Dit leidt tot spierzwakte, duizeligheid en verminderde hartwerking, onregelmatige polsslag en lage bloeddruk. Dit komt bij baby’s zelden voor omdat kaliumtekort eerder gerelateerd wordt met eetstoornissen en extreme ondervoeding. Hyperkaliëmie, of een teveel aan kalium in het bloed, kan ontstaan bij sommige nierziekten. Het geeft spierkrampen en gevaar voor hartstilstand doordat de hartspier ook verkrampt kan geraken. Ook hier is de kans klein dat dit bij baby’s voorkomt. 2.8.6

Jodium

Indien langdurig een tekort aan jodium bestaat kan onvoldoende schildklierhormoon aangemaakt worden. Dit leidt tot vorming van een goiter of kropgezwel (opzwellen van de schildklier). Een tekort tijdens de zwangerschap kan leiden tot spontane abortus of een kind met mentale achterstand. Tekort aan jodium tijdens de eerste drie levensjaren heeft een negatieve invloed op de verstandelijke ontwikkeling van kinderen. Ook grote hoeveelheden jodium kunnen schadelijk zijn, hierdoor gaat de schildklier te snel werken. Een overmaat aan jodium in het lichaam veroorzaakt verstoorde hartritmes en gewichtsverlies. 2.8.7

IJzer

Tekort aan ijzer is meestal het gevolg van een te eenzijdig dieet of verhoogde behoeften. Te weinig ijzer in het bloed leidt tot anemie of bloedarmoede. Langdurige blootstelling aan te grote hoeveelheden ijzer kan leverschade veroorzaken, het teveel aan ijzer wordt immers opgeslagen in de lever. Door deze schade neemt mogelijk de kans op leverkanker, hart- en vaatziekten en diabetes toe. 2.8.8

Zink

Een zinktekort treedt vooral op bij veganisme, eiwitondervoeding, onevenwichtige voeding en extreem bloedverlies. Ook patiënten die lijden aan de ziekte van Crohn en coeliakie of glutenintolerantie hebben grotere kans op een zinktekort. Tekort aan zink manifesteert zich vooral in een vesiculaire huiduitslag6, slechte wondheling, gestoorde immuniteit, nachtblindheid, anorexie, gebrek aan smaakwaarneming en daling van de groeicurve. Het kind zal dus groeistoornissen ontwikkelen. Via de voeding is het vrijwel onmogelijk om te veel zink op te nemen. Dit is wel mogelijk door overdosering van supplementen, maar niet van toepassing bij baby’s. 2.8.9

Koper

Koper is in het lichaam onder andere nodig voor de opname van ijzer. Een tekort aan koper kan dus resulteren in ijzergebreksanemie, of bloedarmoede door een gebrek aan ijzer.

6

Huiduitslag met blaasjes


Blz. 35

Acute intoxicatieverschijnselen kunnen ontstaan bij gebruik van koperen vaatwerk voor voedselbereiding (koper lost gemakkelijk op in voeding). Symptomen van teveel koper in het lichaam zijn braken, diarree, duizeligheid, nierafwijkingen, hoofdpijn en uiteindelijk coma. 2.8.10 Seleen Een tekort aan seleen resulteert vooral in spierpijnen in benen en tenen. Ook hartaandoeningen, zoals de ziekte van Keshan, kunnen het gevolg zijn van een seleentekort. Teveel seleen in het lichaam kan zich uiten in prikkelbaarheid, vermoeidheid en haarverlies. 2.8.11 Besluit Symptomen van te weinig of teveel mineralen of sporenelementen zijn eerder atypisch. Wanneer een kind algemeen vermoeid of prikkelbaar is, kan dit op allerlei deficiënties wijzen. Het is dus van belang in de eerste plaats te zorgen voor een gezonde voeding, dan zullen tekorten en overmaat al veel minder kunnen voorkomen. Alvorens men vervolgens overgaat tot suppletie is het ook van belang goed te weten waar het tekort zich situeert. Het is belangrijk niet het verkeerde element te gaan supplementeren omdat op die manier een (al dan niet toxische) overdosis kan ontstaan.


Blz. 36

Vegetarische babyvoeding 1

De verschillende vormen van vegetarisme

Om zeer uiteenlopende redenen kiezen mensen ervoor om geen vlees meer te eten. Sommigen weren het vlees uit hun voeding om gezondheidsredenen, anderen omdat ze bezorgd zijn om het milieu en de omgeving. Weer anderen hebben religieuze of spirituele redenen om vegetarisch te eten, denken we bijvoorbeeld aan Indiërs. Er zijn ook steeds meer mensen die geheel of gedeeltelijk kiezen voor een vegetarische levensstijl omdat ze het gewoon lekker vinden. Binnen het vegetarisme, waar men geen gebruik maakt van voedingsmiddelen waar dieren voor gedood moesten worden, zijn nog enkele duidelijke stromingen af te bakenen. De meest bekende vorm van vegetarisme is het lacto-ovo-vegetarisme. Het gaat hier om een groep mensen die geen producten gebruiken van geslachte dieren, maar die wel eieren en melkproducten op hun menu zetten. Verder zijn er mensen die geen gedode dieren eten en ook eieren mijden in hun voedsel, maar wel melk gebruiken. Deze stroming noemt men lacto-vegetarisme. Vegetariërs die wel nog vis gebruiken, naast melk en eieren, maar geen vlees of gevogelte, noemt men pesco-vegetariërs. Tot slot bestaat er nog een heel strenge vorm van vegetarisme, waarbij men alles van het menu schrapt wat van dierlijke oorsprong is. Deze stroming heet veganisme. De mensen die dit volgen, eten geen producten van gedode dieren, net als andere vegetariërs, maar gebruiken ook geen melkproducten of eieren. Hierbij dient ook vermeld te worden dat men als vegetariër, ongeacht hoe streng men het ‘dieet’ toepast, steeds zo veel mogelijk probeert te kiezen voor biologische en nietgeraffineerde producten. Ook dierlijke vetstoffen en vleesbouillon worden gemeden. Een interessant weetje is dat gelatine niet past in het vegetarische dieet. Gelatine wordt gemaakt van beendermeel van slachtdieren. Ter vervanging kan in gerechten agar-agar gebruikt worden, dat op basis van zeewier gemaakt wordt.

2

De aanbreng van voedingsstoffen

Voor een gedetailleerde bespreking van functie en voorkomen van de verschillende voedingsstoffen verwijs ik naar het vorige hoofdstuk. In dit onderdeel wordt dieper ingegaan op de vraag of de voedingsstoffen die normale gezonde baby’s nodig hebben in voldoende mate worden aangebracht door vegetarische babyvoeding. 2.1

Energie

In normale omstandigheden hebben baby’s tussen 6 en 12 maanden ongeveer 95 kcal per dag en per kg lichaamsgewicht nodig. Wanneer het kind normaal groeit en gezond is, zal het ook voldoende voeding tot zich nemen om aan deze hoeveelheid energie te geraken. Of een kind vegetarisch gevoed wordt of niet, mag normaal geen verschil vormen. Er zou zich echter een probleem kunnen vormen met ‘kleine eters’. Vegetarische voeding zou minder energie-dens kunnen zijn dan conventionele voeding, doordat er minder vet- en eiwitrijke voedingsmiddelen gebruikt worden (vooral vlees brengt bij gewone voeding veel energie aan). Wanneer dit het geval is, zal het kind dus ook meer moeten eten om dezelfde hoeveelheid energie uit de voeding te kunnen opnemen. Bij baby’s die een grote energiebehoefte hebben, maar slechts weinig eten, kan de energie-aanbreng mogelijk in het gedrang komen.


Blz. 37

2.2

Eiwitten

Ongeveer 9 tot 12% van de totale hoeveelheid energie dient bij baby’s afkomstig te zijn van eiwitten, met een maximum van 15%. In het geval van vegetarische babyvoeding, is het mogelijk dat de eiwitaanbreng lager is, doordat veel minder of zelfs geen dierlijke producten gebruikt worden. Zolang men dierlijke producten als kaas, eieren en melkproducten blijft inschakelen in de babyvoeding, zal er zich niet echt een probleem vormen. Het is dan wel belangrijk de juiste combinatie plantaardig en dierlijk eiwit te maken om de aanbreng van essentiële aminozuren te waarborgen. Bij volwassenen is het mogelijk een volwaardige eiwitaanbreng te verkrijgen met enkel plantaardige eiwitbronnen. Dit is echter niet zo evident bij baby’s en jonge kinderen. Hun behoefte aan essentiële aminozuren is veel hoger dan bij volwassenen. Om deze behoefte te kunnen dekken, moet een gedeelte van het aangebrachte eiwit van dierlijke oorsprong zijn. Ook met de gluten moet men rekening houden. Het is bij baby’s niet aangeraden om veel gebruik te maken van volle graanproducten. Vooral wanneer de kinderen jonger zijn dan 6 maanden verhoogt dit de kans op glutenintolerantie. Het beste is om tot de leeftijd van één jaar gerst, tarwe, rogge, spelt en kamut en hun afleidingen in babyvoeding eerder te beperken. 2.3

Vetten

Zoals reeds eerder werd aangehaald, is het vetgehalte in voeding voor jonge kinderen een heikel punt. Zolang enkel melkvoeding wordt gegeven is er in het algemeen geen probleem, maar wanneer men start met bijvoeding kan de vetaanbreng wel een probleem gaan vormen. Ofwel gaat een kind te veel vet krijgen, en de essentiële vetzuren in onjuiste verhoudingen, ofwel gaat een kind eerder te weinig vet krijgen, wat eveneens gevolgen heeft voor de essentiële vetzuren. Wanneer een baby vegetarisch gevoed wordt, is het mogelijk dat er te weinig vet zal bevatten. Door het ontbreken of sterk beperken van dierlijke voedselbronnen, worden ook de vetbronnen beperkt. Wanneer daarbij ook gekozen wordt voor eerder vetarme bereidingstechnieken, bestaat de kans dat de vetinname bij de vegetarisch gevoede baby eerder marginaal wordt. Gezien de risico’s van zowel een te vetarme als te vetrijke voeding voor de ontwikkeling van baby’s en jonge kinderen, is de vetinname voor zowel conventioneel als vegetarisch gevoede baby’s een belangrijk aandachtspunt. 2.4

Koolhydraten

Ook koolhydraten brengen in belangrijke mate energie aan in de voeding van jonge kinderen, in het begin in de vorm van lactose of melksuiker, later komen ook meer complexe koolhydraten in de voeding voor. Wanneer men start met bijvoeding, zal de baby voornamelijk groenten en fruit krijgen, naast nog een aantal melkvoedingen. Het koolhydraataanbod in de voeding zal dan uitbreiden van enkel lactose naar een combinatie van lactose, sacharose en fructose (uit fruit) en zetmeel (uit groenten). Lactose zal evenwel nog lang het belangrijkste aandeel aan koolhydraten leveren. Als men enkele maanden later beslist om het kind vegetarisch op te voeden, zal het aandeel koolhydraten in de voeding mogelijk nog stijgen, door meer gebruik van plantaardige Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 38

voedingsmiddelen. Op zich stelt zich hier geen probleem, ware het niet dat dit ten koste kan gaan van het aandeel vetten in de voeding. Koolhydraten leveren minder energie dan vetten, waardoor een koolhydraatrijke voeding mogelijk ook minder energie-dens zou kunnen zijn. Men dient er dus op te letten dat het kind voldoende energie krijgt en daarbij ook de juiste vetten in de juiste hoeveelheden. Vooral bij kleine eters is het beter de voeding wat meer vetrijk te maken dan eerder veel koolhydraten te geven. 2.5

Voedingsvezels

Voedingsvezels zijn voedselbestanddelen van plantaardige oorsprong. Wanneer een baby vegetarisch wordt gevoed, is het mogelijk dat het aandeel plantaardige voedingsmiddelen vrij groot zal zijn. In normale omstandigheden zal er geen probleem zijn met de aanbreng van voedingsvezels. 2.6

Vitaminen, mineralen en sporenelementen

In het algemeen zal er voor veel van deze micronutriënten geen probleem zijn met de aanvoer in de voeding. Vitaminen, mineralen en sporenelementen komen in belangrijke mate voor in plantaardig voedsel. Er zijn echter enkele elementen die voornamelijk in voedsel van dierlijke oorsprong voorkomen, deze vragen extra aandacht in de voeding voor vegetarische baby’s. Voor een gedetailleerde bespreking van de functie en het voorkomen van de micronutriënten verwijs ik naar het vorige deel, alwaar ook een bespreking te vinden is van de gevolgen die tekorten van deze elementen kunnen hebben. In dit onderdeel wil ik vooral die elementen aanhalen die voornamelijk in dierlijke voedingsmiddelen voorkomen, en waarvan de aanbreng mogelijk een probleem kan vormen bij jonge kinderen die vegetarisch gevoed worden. 2.6.1

Vitamine A

Vitamine A komt in de voeding voor in twee vormen: caroteen en retinol. Caroteen zal in de vegetarische babyvoeding niet echt een probleem vormen, omdat dit in bijna alle planten voorkomt (vooral in gele en geel-rode groenten en fruit, behalve in tomaten). Het retinol komt enkel in dierlijke voedingsmiddelen voor, zoals lever, visleverolie, eieren, melk en boter. Het wordt ook kunstmatig toegevoegd aan plantaardige margarines. Wanneer een jong kind lacto-ovo-vegetarisch wordt opgevoed, zal er zich niet meteen een probleem stellen, zolang eieren en koemelk in voldoende mate aan de voeding worden toegevoegd. Ook margarine smeren op het brood zal een kleine hoeveelheid vitamine A aanbrengen. Verder zal ook voldoende vitamine A aangebracht worden zolang het kind naast vaste voeding nog enkele melkvoedingen per dag krijgt. Moedermelk bevat van nature voldoende vitamine A wanneer de moeder een goede voedingsstatus heeft. Industrieel bereide melkvoeding wordt altijd gevitamineerd. Pas wanneer de dierlijke voedingsmiddelen volledig verdwijnen uit de voeding, zal de vitamine A-aanbreng extra aandacht vragen. Vanaf dat moment is het belangrijk te zorgen dat steeds margarine op het brood wordt gesmeerd en dat de (plantaardige) melkvoedingen steeds gevitamineerd zijn. 2.6.2

Vitamine D

Vitamine D wordt in belangrijke mate door het lichaam zelf aangemaakt onder invloed van zonlicht. In de zomer zal er dus zelden een tekort ontstaan, temeer omdat dit vitamine ook Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 39

aangebracht wordt via vette vis, levertraan, eigeel, boter, kaas en paddestoelen en intentioneel wordt toegevoegd aan plantaardige margarine. Aangezien moedermelk en industrieel bereide zuigelingenvoeding weinig vitamine D bevatten, kan suppletie nodig zijn. In overleg met de arts kan men dan, vooral in de winter, extra vitamine D toedienen tot de leeftijd van 4 jaar. Verder geldt dezelfde regel als bij vitamine A: zolang er dierlijke producten in de vegetarische voeding aanwezig zijn, zoals eieren en kaas, en men margarine op het brood smeert, zal er voldoende vitamine D aangevoerd worden. In de winter dient men de aanbreng wel iets meer in het oog te houden omwille van de verminderde blootstelling aan zonlicht. 2.6.3

Vitamine B1, B2, B3, B5, biotine en foliumzuur

Deze vitaminen komen allemaal in meer of mindere mate voor in voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, maar ook in plantaardige voedingsmiddelen zijn ze terug te vinden. Afhankelijk dus van de combinatie van voedingsmiddelen, zal de aanbreng hiervan meestal niet in het gedrang komen. Al deze vitaminen komen voor in volle graanproducten, behalve biotine en foliumzuur. Wanneer men deze producten dus voldoende op het vegetarische menu zet, zal de behoefte hieraan normaal in voldoende mate gedekt zijn. Ook ruim gebruik maken van groenten, fruit en melk en melkproducten kan voor een groot deel van de aanbreng zorgen. Biotine dient men echter voornamelijk te halen uit koemelk, eieren en bloemkool. Het is voor de rest enkel nog terug te vinden in kippenvlees. Wanneer een kind lacto-ovo-vegetarisch wordt gevoed, zal het aandeel koemelk en eieren de behoefte normaal gezien voldoende dekken, maar wanneer deze voedingsmiddelen ontbreken in de voeding van het jonge kind is het mogelijk dat onvoldoende biotine aangebracht wordt. In dit geval zal suppletie noodzakelijk zijn. Van foliumzuur is een kleine reserve aanwezig in het lichaam, maar deze kan snel uitgeput geraken wanneer de behoefte verhoogd is. Het is dus van belang ervoor te zorgen dat het foliumzuur voldoende voorkomt in de voeding. Voor de aanbreng van foliumzuur in vegetarische babyvoeding is de aanwezigheid van ruime hoeveelheden groenten heel belangrijk, vooral groene bladgroenten, bonen, champignons en bananen. Vermits dit vitamine in de voeding redelijk wijd verspreid is, zal het niet zo moeilijk zijn om de behoeften te dekken. 2.6.4

Vitamine B12

Qua vitaminen vraagt vitamine B12 het meeste aandacht in de vegetarische babyvoeding. Dit vitamine komt enkel voor gebonden aan dierlijke eiwitten en bijgevolg dus enkel in voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong. Een baby heeft bij de geboorte een reserve meegekregen voor ongeveer 2 jaar, op voorwaarde dat dit wordt aangevuld. Zonder aanvulling zal de reserve sneller opgebruikt zijn. Er zullen zich weinig problemen vormen zolang de voeding aangevuld wordt met melk, eieren en kaas. Ontbreken alle dierlijke voedingsmiddelen, dan zal er in de voeding zeer weinig vitamine B12 terug te vinden zijn. Dit kan dan problemen vormen voor de aanmaak van rode bloedcellen. Al tijdens de zwangerschap kan bij de moeder een vitamine B12-tekort ontstaan, doordat de behoefte verhoogd is. Wanneer dit tekort blijft bestaan, zal zich dit ook weerspiegelen in de moedermelk. Een veganistisch gevoed kind dat borstvoeding krijgt van een veganistische Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 40

moeder heeft dus meer kans op een vitamine B12-tekort, omdat de reserve niet kan worden aangevuld. Opvallend is ook dat de hoeveelheid vitamine B12 in moedermelk lager is naarmate de moeder langer en strenger de veganistische voedingswijze volgt. Aangezien vitamine B12 voor baby’s en jonge kinderen erg belangrijk is, dient de voeding op dit punt zeer goed te worden opgevolgd. Ruim gebruik van melk, kaas en eieren is noodzakelijk, vooral om ook de reserve tijdig aan te vullen. Wanneer immers de reservevoorraad opgebruikt is, zal deze weer worden aangevuld met de overschotten uit de voeding. Doordat de bronnen in vegetarische (en vooral veganistische) voeding eerder schaars zijn, is alle vitamine B12 uit de voeding nodig voor de dagelijkse werking en blijft er weinig tot niets over voor het aanleggen van een reserve. 2.6.5

Calcium en fosfor

Calcium wordt in de voeding aangebracht door koemelk en koemelkproducten. Het komt ook voor in groenten en wordt intentioneel toegevoegd aan onder andere waters, sojadranken en kinderkoeken. Omdat er verschillende factoren zijn die de opname van calcium in het bloed beïnvloeden, wordt calcium niet altijd even goed opgenomen. Calcium uit groenten, vlees, vis en brood zal niet zo goed worden opgenomen, omdat de aanwezigheid van voedingsvezels en eiwitten de opname vermindert. Een zure omgeving en de aanwezigheid van lactose daarentegen maken dat calcium uit melkproducten veel beter wordt opgenomen. Deze zogenaamde ‘biologische beschikbaarheid’ is een aandachtspunt in de voeding voor jonge kinderen. Is de voeding volledig vrij van koemelkproducten, hetzij door allergie of intolerantie, hetzij om andere redenen, dan dient men er rekening mee te houden dat de aanbreng van calcium uit andere bronnen moet komen. Maar om op deze manier aan de behoefte te kunnen voldoen, zal men vooral moeten zorgen dat de aanbreng veel hoger is dan de behoefte, aangezien niet alle calcium wordt opgenomen. Men kan de melkproducten bijvoorbeeld vervangen door sojadrank of door yoghurt op basis van soja, hierin zit geen lactose, maar het calcium bevindt zich wel in een zure omgeving waardoor de opname alsnog bevorderd kan worden. In hetzelfde kader past ook de aanbreng van fosfor. Deze mag vooral niet te hoog worden, omdat te veel fosfor in de dunne darm onoplosbare zouten vormt met calcium waardoor deze laatste niet meer kan worden opgenomen. Vermits fosfor voornamelijk in eiwitrijke dierlijke voedingsmiddelen in hoge mate voorkomt, zal dit mogelijk niet meteen een probleem vormen in vegetarische kindervoeding. Men dient wel op te letten met groot gebruik van frisdranken in de voeding van jonge kinderen, deze zijn meestal erg rijk aan fosfor. 2.6.6

Magnesium, natrium, kalium

Deze elementen komen wijd verspreid voor in onze voeding, zowel in groenten en noten als in vlees. Een tekort aan deze elementen zal dus raar of zelden voorkomen, zelfs niet wanneer een baby uitsluitend vegetarische voeding krijgt. Zoals reeds eerder vermeld is het om verscheidene redenen niet aangewezen aan kindervoeding reeds extra zout toe te voegen. 2.6.7

Jodium

Zoals reeds in hoofdstuk 2 vermeld werd, is het noodzakelijk om 1 maal per week zeevis te eten. Op een vegetarisch menu komt dit echter niet voor, maar wanneer een baby voldoende verse gezonde voeding krijgt, mag de aanbreng van jodium geen probleem zijn. Ook wanneer men melk en eieren gebruikt, zal het probleem van een jodiumtekort zich niet meteen stellen. Dit komt doordat de landbouwgrond in België en Nederland redelijk rijk is aan jodium. We leven immers vlak bij de zee, de grootste jodiumbron. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 41

2.6.8

IJzer

Ook bij ijzer speelt de factor biologische beschikbaarheid mee. Ijzer komt in twee vormen voor in de voeding: haem-ijzer en niet-haem-ijzer. De eerste vorm is de vorm die zeer goed opgenomen wordt in het lichaam en voornamelijk voorkomt in vlees, vis en eieren. Het niethaem-ijzer komt vooral voor in granen en groenten en wordt minder goed opgenomen in het lichaam. In vegetarische voeding zou de aanbreng van ijzer een probleem kunnen vormen, omwille van de minder goede opname van het niet-haem-ijzer. Om de biologische beschikbaarheid van ijzer te verhogen, dient voldoende vitamine C aanwezig te zijn. Dit vitamine vormt een complex met het niet-haem-ijzer, waardoor het wel goed opneembaar wordt. Voldoende granen en groenten in combinatie met een ruime hoeveelheid fruit rijk aan vitamine C zou de ijzerbehoefte van vegetariërs voldoende moeten kunnen dekken. In het vorige deel werd reeds aangehaald dat baby’s bij de geboorte een ijzerreserve hebben voor ongeveer 5 maanden. Moedermelk bevat relatief weinig ijzer. Dit wil zeggen dat baby’s rond de leeftijd van 4 à 5 maanden, ten laatste op 6 maanden, een extra ijzerbron nodig hebben in de vorm van fruit- of groentepap. Deze regel geldt voor alle baby’s, zowel voor zij die conventioneel gevoed worden als voor de vegetarisch opgevoede baby’s. Wanneer de baby’s dus uitsluitend melkvoeding, bij voorkeur moedermelk, krijgen tot de leeftijd van 4 à 6 maanden en daarna fruit- of groentepap als aanvulling op melkvoeding, zal een ijzertekort zelden voorkomen. Het is niet aan te raden om langer dan 6 maanden exclusief melkvoeding te geven.

3

Volwaardige vegetarische babyvoeding

Voorgaande tekst ging vrij theoretisch in op de behoeften van baby’s en jonge kinderen, de functies van de verschillende voedingsstoffen en hun voorkomen in de voeding. Ook werd reeds aangehaald welke de risico’s van tekorten kunnen zijn wanneer men vlees, eieren en vooral melk uit de babyvoeding weglaat. In dit onderdeel wordt dieper ingegaan op de concrete invulling van vegetarische babyvoeding. 3.1

Vocht

Wanneer het kind meer vaste voeding gaat eten, krijgt het behoefte aan wat meer vocht, vooral bij warm weer. Omdat echter de nieren, en daarmee het afvoersysteem van het lichaam nog niet volgroeid is, is het belangrijk niet meer dan 1 liter extra vocht per dag te geven. De melkvoedingen die baby’s nog krijgen op deze leeftijd zijn hier niet bij gerekend. Als dorstlesser kan men water aanbieden, regelmatig afgewisseld met lichte kruidenthee, vruchtensap of ongezouten groentebouillon. Frisdranken kunnen ook hun plaatsje krijgen, maar dit eerder uitzonderlijk. Teveel gesuikerde dranken tussendoor bederven de eetlust. Belangrijk is te zorgen voor voldoende afwisseling. Zo zal te veel appelsap aanleiding geven tot het ontstaan van peuterdiarree en zal te veel gesuikerde (fris)drank tandcariës in de hand werken. Dit laatste herkent men voornamelijk bij kinderen die heel de dag door drinken uit een papflesje. 3.2

Granen en andere zetmeelhoudende producten

In de loop van het eerste levensjaar krijgen graanproducten een steeds belangrijkere plaats in het menu, maar geldt nog steeds als aanvulling op de melkvoedingen. Bij de introductie van graanproducten speelt vooral de factor 'gluten' een grote rol. Gluten is een eiwit dat enkel voorkomt in tarwe, rogge, gerst, spelt en haver. Bij te vroege introductie van gluten in Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 42

de voeding van jonge kinderen kan glutenintolerantie ontstaan. Deze overgevoeligheid voor gluten ontstaat doordat de darmwand van de baby nog niet genoeg volgroeid is. Het is belangrijk de introductie van dit allergeen uit te stellen tot het kind minstens zes maanden oud is. Normaal gezien is dit geen probleem omdat pas met vier maanden met bijvoeding gestart mag worden, liefst pas met zes maanden, en dit enkel met groenten of fruit. Over de relatie tussen haver en glutenintolerantie is het laatste woord nog niet geschreven. Haver bevat geen gluten en zou dus theoretisch gezien kunnen passen in een glutenvrij dieet. Er zijn echter mensen die ook van haver dezelfde intolerantie-verschijnselen krijgen. Het is aan te raden te starten met glutenvrije granen, en haver slechts uitzonderlijk op het menu te zetten in het begin, hoewel in de literatuur verschillende receptjes voor pap met haver terug te vinden zijn. Vanaf ongeveer 9 maanden zouden deze pappen geen verteringsproblemen meer mogen geven. Enkel wanneer allergieën en intoleranties frequent voorkomen in de familie, is het beter het gebruik van haver voor de leeftijd van 12 maanden te beperken. Concreet wil dit zeggen dat men bij de introductie van granen in de babyvoeding start met rijst of rijstemeel, later kunnen boekweit, gierst en eventueel haver bijgevoegd worden, en pas daarna kunnen gerst, tarwe, spelt, maïs en rogge op het menu gezet worden. In deze volgorde krijgt het kind ook de meest licht verteerbare granen het eerst en daarna pas degene die voor het onvolgroeide maagdarmstelsel moeilijker verteerbaar zijn. Ook quinoa is een alternatief voor granen en peulvruchten. Dit is een verre verwant van spinazie, men noemt het een graansoort, maar eigenlijk is het geen graan. De zaadjes hebben een zeer hoge voedingswaarde en zijn glutenvrij. Gekookt en warm opgediend kan quinoa de aardappelen of rijst vervangen. Voor jonge kinderen moeten de graantjes eerst gezeefd en gepureerd worden, zeker in het begin omdat het zich gemakkelijk kan verslikken in de kleine stukjes. Eens het kind wat beter kan kauwen en slikken, is pletten voldoende. Qua consistentie start men best met meel. Zo rond de leeftijd van 6 maanden kan men pap maken met rijstemeel of eens een beetje rijstemeel in de fruitpap mengen. Een maand later kan men starten met de introductie van rijstvlokken. Deze vlokken moeten voor het gebruik minstens 12 uur geweekt worden in water, ook weer omwille van het nog onvolgroeide maagdarmstelsel van het jonge kind. In het begin worden deze vlokken best gezeefd, maar na enige weken is dit niet meer noodzakelijk. Wanneer de baby de rijst gewend is en deze goed verteert, kunnen andere granen geïntroduceerd worden, altijd eerst in de vorm van meel en daarna vlokken en gebroken korrels. Bijlage 4 toont een schema met de volgorde van introductie en verteerbaarheid van graansoorten. Op het moment dat het gebit van het kind begint te ontwikkelen en de eerste tandjes beginnen te groeien, meestal rond 6 à 8 maanden, kan men de baby een oude broodkorst geven om op te sabbelen. Vanaf ongeveer 9 maanden kan de baby zijn eerste boterham eten, eerst een klein stukje, daarna een halve boterham en uiteindelijk zal hij een hele boterham eten. Men begint met fijngemalen bruin brood, zonder graantjes, rozijnen of andere stukjes. Dit kan besmeerd worden met margarine of echte boter en zacht beleg, bijvoorbeeld appelstroop, smeerkaas, platte kaas, een stukje ei, confituur of choco. Tijdens de eerste levensjaren wordt de basis gelegd voor de eetgewoonten in het verdere leven. Men kiest best van meet af aan voor volkoren producten, zo leert het kind van in het begin gezonde voedingsgewoonten. 3.3

Aardappelen en aardappelvervangers

Vanaf 5 maanden gaat de baby de aardappel ontdekken in het groentepapje. Een aardappel bevat veel zetmeel, maar bijna geen vet. Dit maakt dat hij zeker zijn plaats moet krijgen in gezonde voeding, zowel voor baby’s als voor volwassenen. Een ander voordeel is dat de Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 43

aardappel rijk is aan mineralen, vitaminen en vezels. Door aardappelen te stomen blijft de smaak beter behouden en gaan er zeer weinig vitaminen verloren. Dit is vooral van belang voor het vitamine C-gehalte, daar dit vitamine zeer goed oplost in kookvocht. Ter afwisseling kan men de baby eens rijst aanbieden of deegwaren. Pasta wordt best vermeden tot de leeftijd van 6 maanden omdat dit gluten bevat. Vermits rijst en pasta weinig vitamine C bevatten, is het belangrijk bij deze maaltijden zeker een andere bron van vitamine C aan te bieden, zoals groenten of citrusfruit. Ook granen en peulvruchten kunnen dienen ter vervanging van aardappelen. 3.4

Groenten en fruit

Groenten en fruit zijn de eerste voedingsmiddelen waar een baby mee te maken krijgt wanneer met vaste voeding gestart wordt. Of men eerst fruit geeft en dan groenten of omgekeerd, maakt niet uit voor het kind. Belangrijk is wel dat met het eerste hapje gewacht wordt tot het kind minimaal vier maanden oud is, liefst zes maanden. Voor die leeftijd is het maagdarmstelsel van het kind onvoldoende ontwikkeld en dus niet in staat om meer te kunnen verteren dan enkel moedermelk. Met groenten en fruit worden vooral vitaminen aangebracht in de babyvoeding, maar ook voedingsvezels, mineralen en koolhydraten. Ze vormen een van de belangrijkste groepen in de babyvoeding. Een voeding zonder groenten en fruit zal onvoldoende voedingsstoffen aanbrengen en is dan ook niet aan te raden, zeker niet voor baby’s, waar deze voedingsmiddelen verschillende essentiële voedingsstoffen aanbrengen. In bijlage zit een introductieschema voor groenten en fruit. Men begint het beste met lichtverteerbare vruchten en pas later de minder lichtverteerbare en de gasvormende groenten. De voorkeur gaat naar verse seizoensgroenten en -fruit, omdat deze rijker zijn aan vitaminen en mineralen en omdat de groenten dan nitraatarmer zijn. De papjes moeten voor baby’s niet gekruid, gezouten of gesuikerd worden. Zonder de kruiden krijgt het kind de kans de natuurlijke smaken van groenten en fruit te leren kennen. Bovendien zijn de nieren nog onvoldoende ontwikkeld om het overtollige zout af te voeren via de urine. De papjes dienen goed gepureerd of geplet te worden. Pureren met een staafmixer is echter niet aan te raden omdat hierdoor lucht in de pap wordt geslagen. Dit kan aanleiding geven tot darmkrampjes. Wanneer men pas gestart is met de vaste voeding, geeft men best slechts een paar lepeltjes fruit- of groentepap. Eens het kind aan de nieuwe smaak en aan het eten met een lepeltje gewend is, kan men de hoeveelheid opdrijven tot ongeveer 150g. Wanneer het goed gaat met de vaste voeding, dan kan de maaltijd rond de zesde of zevende maand wat uitgebreid worden met eiwitrijke producten. 3.5

Melk en melkproducten

Bij baby's vormt melk het voornaamste voedingsmiddel. Het is de belangrijkste bron van eiwitten en calcium en zorgt op die manier voor stevige botten en tanden. Baby's krijgen enkele malen per dag melkvoeding in de vorm van borstvoeding of geadapteerde zuigelingenmelk. Wanneer gestart wordt met bijvoeding, daalt het aantal melkvoedingen, maar het blijft wel een belangrijk onderdeel van de voeding. Onder de leeftijd van 12 maanden is borstvoeding de beste melkbron voor een kind. Ook kunstmatige zuigelingenvoeding is geschikt voor jonge kinderen, omdat deze verrijkt werd met vitaminen en mineralen. Gewone koemelk is echter niet geschikt voor kinderen jonger dan één jaar, omdat deze melk te weinig koolhydraten, ijzer, vitaminen en linolzuur bevat. Doordat koemelk minder energie bevat dan kunstmatige zuigelingenvoeding of moedermelk, Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 44

zal het kind hier meer van moeten drinken om aan de nodige energie te komen. Op deze manier zal de baby teveel eiwitten binnenkrijgen, wat de nog onvolgroeide nieren te veel zal belasten. Ook groeistoornissen zijn niet ondenkbaar doordat mogelijk een tekort aan energie kan ontstaan. Wanneer ouders beslissen om hun kind vegetarisch te voeden, rijst ook de vraag of er koemelkproducten en eieren op het menu zullen staan. Zolang een kind melk en melkproducten krijgt, zoals kaas of yoghurt, is er geen probleem, eieren zijn niet per definitie noodzakelijk in babyvoeding. De kans op tekorten is minimaal zolang voldoende koemelkproducten gebruikt worden. Schrapt men echter om gelijk welke reden ook de koemelkproducten van het vegetarische menu, dan dient de voedingsstatus van het kind goed opgevolgd te worden. Bij veganistische babyvoeding worden koemelkproducten volledig geweerd, wat kans geeft op tekorten van vitamine A, D en B12. Vitamine A en D kan het kind ook halen uit margarine, volledige zuigelingenvoeding en opvolgmelk, omdat deze kunstmatig verrijkt worden. Wanneer men dus een beetje margarine gebruikt bij de bereiding van de groentepap of warme maaltijd, kan er op dit vlak geen probleem bestaan. Wat betreft de aanbreng van vitamine B12, zou er wel een probleem kunnen rijzen, omdat dit in geen enkel plantaardig product voorkomt. Indien de moeder een zeer goede vitaminestatus heeft, zou men borstvoeding kunnen geven tot 12 maanden. Dit is echter erg belastend voor de moeder. Wil men de borstvoeding afbouwen, dan kan men overstappen op volledige zuigelingenvoeding of opvolgmelk. De meeste hiervan zijn op basis van koemelkeiwitten en passen dus niet in een veganistische voeding. Er zijn echter ook zuigelingenvoedingen op basis van soja op de markt. Zo heeft de firma Nestlé het merk Alsoy in zijn gamma. Dit is een volledige zuigelingenvoeding op basis van soja-eiwitten, verrijkt met vitaminen en mineralen om de baby volwaardige voeding te kunnen bieden. Van de firma Nutricia is het product Nutrilon Soya een volwaardige zuigelingenvoeding voor vegetarisch gevoede baby’s. Bij de firma Milupa heet de zuigelingenvoeding op basis van soja Milumil Soja. Er zijn nog andere ‘alternatieve’ melken op de markt, zoals geitenmelk, paardenmelk, amandelmelk of rijstmelk. Deze zijn echter niet geschikt voor baby’s jonger dan 12 maanden. Ze bevatten te weinig energie, vitaminen en mineralen, zelfs na verrijking met calcium en ijzer. Tijdens het eerste levensjaar wordt het kind het best gevoed met moedermelk of volledige zuigelingenvoeding. 3.6

Vleesvervangende producten

In normale omstandigheden wordt rond 6 à 7 maanden ook een heel klein beetje vlees, vis of gevogelte aan het groentepapje toegevoegd. Bij vegetarische voeding wordt deze groep van voedingsmiddelen echter geschrapt van het menu. Het niet meer gebruiken van vlees of vis zal niet echt grote tekorten geven, zolang nog melkproducten gebruikt worden, dit werd reeds eerder aangehaald. Men kan de babyvoeding in het begin aanvullen met een eiwitrijk product door bijvoorbeeld een plakje kaas of ei als beleg aan te bieden bij de boterham, of door een eidooier of wat kaas in het groentepapje te mengen. Vanaf ongeveer 9 maanden kan men peulvruchten op het menu zetten. Linzen, kikkererwten en taugébonen zijn geschikte peulvruchten om mee te beginnen. De andere soorten zijn zwaarder verteerbaar en gasvormend, waardoor ze beter pas worden ingevoerd rond de leeftijd van 1 jaar. Peulvruchten dienen een dag van tevoren geweekt te worden en daarna goed gaargekookt. Voor het opdienen moeten de gekookte peulvruchten eerst nog gezeefd of gepureerd worden, omdat de baby nog niet goed kan kauwen en omdat de velletjes Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 45

verteringsproblemen kunnen geven. Vanaf de leeftijd van 12 maanden kunnen de peulvruchten geplet worden in de plaats van gepureerd. In bijlage is een schema terug te vinden dat enkele optimale eiwitcombinaties weergeeft voor baby’s tot 18 maanden. In het kader van de ijzeropname is het belangrijk om bij een maaltijd zonder dierlijke eiwitten steeds te zorgen voor een bron van vitamine C. Ijzer komt, zoals reeds eerder aangehaald, in twee vormen voor. De vorm die goed wordt opgenomen in het lichaam komt enkel voor in dierlijke producten. Door de aanwezigheid van vitamine C kan echter de minder goed opneembare ijzervorm, die voorkomt in groenten en granen, omgezet worden in een goed opneembare vorm. Het is dus zeer belangrijk om in elke maaltijd groenten te voorzien, en elke dag zeker fruit(pap) te geven. Ook borstvoeding of aangepaste opvolgvoeding voor zuigelingen brengt extra ijzer aan. Naast een juiste combinatie van peulvruchten en granen kunnen ook sojaproducten (tofu, tempeh) en mycoproteïne (Quorn®) gebruikt worden. Tempeh is een product op basis van sojabonen. De bonen worden geweekt en gekookt en nadien geïnoculeerd met een schimmel. Daarna laat men het nog 24 uur rusten. Tempeh is rijk aan eiwitten met essentiële aminozuren en bevat vitamine A, niacine, foliumzuur, biotine, vitamine B5 en mineralen. Het is vetarm en cholesterolvrij. Dit is echter voor kinderen jonger dan 12 maanden niet geschikt omdat tempeh hele sojabonen bevat. Tofu (of tahoe of sojakaas) wordt ook bereid op basis van soja. Het wordt gemaakt uit het stremsel van sojamelk. Het is eiwitrijk, caloriearm en bevat veel essentiële aminozuren en mineralen. Het is bovendien lichtverteerbaar en daarom ook geschikt als vleesvervanger in babyvoeding. Quorn® wordt bereid op basis van een microscopisch, paddestoelachtig plantje. Uit dit plantje wordt een myco-proteïne geteeld dat het hoofdbestanddeel vormt van Quorn®. Het is een product van plantaardige oorsprong, bevat weinig calorieën en evenveel voedingsvezels als verse groenten. Quorn® is vetarm en een goede bron van eiwitten. Alle essentiële aminozuren zijn erin terug te vinden, evenals de nodige vitamines en mineralen. Het is echter niet geschikt voor veganisten omdat er een geringe hoeveelheid kippeneiwit en/of melkeiwitten in verwerkt wordt. Ook deze vleesvervanger is geschikt voor gebruik in babyvoeding. Seitan wordt gemaakt met de eiwitten uit tarwe, de gluten. Deze worden gekookt in een mineraalrijke bouillon op basis van sojasaus, zeewier en gember. Deze vleesvervanger is echter niet geschikt voor jonge kinderen, juist doordat het op basis van gluten is. Het bevat bovendien te veel zout voor jonge kinderen. Concreet kan men het vlees in de babyvoeding vervangen door gekookte peulvruchten, kanten-klare vleesvervanger, tofu, geweekte sojabrokjes, ei, Quorn®, gemalen noten of notenpasta. Tahin of sesampasta kan, in ongezouten vorm weliswaar, dienen als broodbeleg. Dit laatste is overigens rijk aan ijzer. 3.7

Vetstoffen

Het gebruik van vetstoffen is van belang voor de aanbreng van vetten en energie. Vanaf het begin is het belangrijk dat het kind voldoende vetten opneemt, om groeiafwijkingen te voorkomen. Om die reden moet de voeding van kinderen tot 5 jaar bestaan uit voldoende bereidingsvet en volle melkproducten. De volle producten brengen meteen ook het meeste vitamine A en D aan. Plantaardige olie levert geen vitamine A en D, maar brengt wel essentiële vetzuren en vitamine E aan.


Blz. 46

De gevolgen van te weinig linolzuur en linoleenzuur kunnen zijn: beperkte groei, beperkte hersenontwikkeling en beperkte celstofwisseling. Door te weinig vetten verloopt de maaglediging sneller, het voedsel gaat sneller door de dunne darm, met als gevolg peuterdiarree en onverteerde voedselresten. Te weinig vet geeft ook een tekort aan energie. In een vegetarische voeding waar wel nog melkproducten en eieren worden aangeboden, is het belangrijk dat de volle melkproducten gebruikt worden. Op het brood kan echte boter gesmeerd worden en voor de bereiding kan dan een plantaardige olie gebruikt worden, bijvoorbeeld lijnzaad-, raapzaad-, soja-, zonnebloem- of maïsolie. Men kan als broodsmeersel ook plantaardige margarine gebruiken. Deze brengt door verrijking evenveel vitamine A en D aan als echte boter. Ook in het groentepapje kan wat margarine of boter gebruikt worden, als extra aanvulling. Wanneer het kind veganistisch wordt gevoed, is het zeer belangrijk zeker vetstof te gebruiken bij de bereiding van de maaltijd. Ook dient men zeker margarine op het brood te smeren. Door het ontbreken van het melkvet (enkel nog via borstvoeding of papfles) is de kans op vettekort bij deze kinderen niet ondenkbaar. Een extra klontje margarine in het groentepapje is dus in sommige gevallen wel nodig. Omdat de vetinname voor jonge kinderen zo belangrijk is, mag de voeding niet te mager zijn. Voor veganistische baby’s geldt dus: steeds margarine op brood, altijd vet gebruiken bij bereiding en eventueel nog een extra lepeltje vetstof in het groentepapje doen. Ook vetter beleg, zoals pindakaas of sesampasta, kan in dit geval aangewend worden. 3.8

Tussendoortjes

Net als bij volwassenen omvat de groep ‘tussendoortjes’ alle voedingsmiddelen die niet echt noodzakelijk zijn in de dagelijkse voeding. Het gaat daarbij vooral om koekjes, snoep, chocolade, frisdranken, enz. Deze voedingsmiddelen worden voornamelijk gekozen wanneer men een periode tussen twee hoofdmaaltijden moet overbruggen, bijvoorbeeld ‘s avonds na de warme maaltijd. Jonge kinderen kunnen nog geen te grote maaltijden in een keer nemen. Zij zullen dus sneller nood hebben aan een tussenmaaltijd. Het kan echt geen kwaad wanneer een kind zes keer per dag iets eet, belangrijk is wel dat tussendoor niet te veel naar snoep en andere minder gezonde dingen wordt gegrepen. Vooral wanneer men tracht het eetpatroon van de baby wat regelmatiger te maken (van ‘borstvoeding op vraag’ naar ‘drie keer per dag eten’) zal men soms wat tussendoortjes moeten geven. Als tussendoortje kiest men best voor de gezonde voedingsmiddelen. Snoep, koekjes en chocolade biedt men best niet elke dag aan. Baby’s laten kennismaken met snoepjes en koekjes is niet fout, maar het wordt best beperkt om het kind van in het begin goede voedingsgewoonten aan te leren. Concreet kan men de baby toast, beschuit, een korstje brood, knäckebröd, een rijstwafel of een soepstengel geven. Deze producten geven de baby een verzadigingsgevoel en hij kan er wat op kauwen en sabbelen.

4

Industrieel bereide babyvoeding

Je kind elke dag verse voeding geven, is natuurlijk wel heel mooi, maar wat doe je wanneer je eens een dagje uit gaat of op vakantie bent? Voor het gemak van ouders bestaat ondertussen een heel breed gamma aan industrieel bereide babyvoeding, de zogenaamde potjesvoeding. Ook voor vegetarisch gevoede kinderen zijn tegenwoordig zulke potjes op de markt, bereid zonder vlees, maar met pasta, eieren of melk. De vegetarische voedingen bestaan voor kinderen vanaf 6 maanden en zijn verkrijgbaar in het grootwarenhuis en in de betere biowinkel. Een gedetailleerde, maar zeker niet volledige, lijst is te vinden in bijlage. Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 47

Gaat men echter op zoek naar een industrieel bereid potje kindervoeding voor veganistische baby’s, dan stuit men op een probleem. Alle vegetarische potjes van de bekende merken zijn bereid met melk en/of eieren, wat dus niet in het veganistische menu past. Dit probleem kan enigszins opgelost worden door het gebruik van potjes voor jongere kinderen, mits aanvulling met een eiwitrijk product. De kleinere potjes bevatten geen vlees of eieren en meestal ook geen melk, maar de samenstelling is niet aangepast aan de behoeften van de oudere baby. Een potje in combinatie met wat lichtgebakken tofu, geweekte en gekookte peulvruchten of een beetje notenpasta maakt deze maaltijd wel min of meer volwaardig. Omdat dit echter niet het ideale is, is het af te raden dit langdurig vol te houden. Verse voeding blijft de beste voeding voor het kind. Ondanks het feit dat deze voeding wordt gepromoot als het ideale voor het kind en dat ze volgens de reclame alles aanbrengt wat het kind nodig heeft, merken we toch enkele onvolmaaktheden. In de potjes voor kinderen vanaf 6 maanden van het merk Evernat Bébé werd bijvoorbeeld geen eiwitproduct toegevoegd. Ze zijn op deze manier wel geschikt voor veganistische kinderen, maar brengen zonder aanvulling toch te weinig eiwitten aan voor de groei van het kind. In de bordjes ‘Bledichef’ van Blédina (Danone) en de potjes van Hipp Bio wordt steevast zout toegevoegd, zelfs aan de soort die ontwikkeld werd voor kinderen vanaf 8 maanden. Te veel zout kan echter nierschade veroorzaken omdat het urinewegstelsel van jonge kinderen nog niet volledig ontwikkeld is. Alle potjes worden ook gehomogeniseerd of nogal fijn gepureerd (met kleine stukjes), wat het ontwikkelen van de kauwbeweging niet echt stimuleert. De smaak is meestal nogal eender, alle potjes smaken min of meer hetzelfde. Tot slot worden alle potjes bereid met magere melk, wat maakt dat ze in het geheel te weinig vetten aanbrengen. Ook dit kan een effect hebben op de ontwikkeling van het kind. Om dit probleem op te vangen, kan men een koffielepeltje olie toevoegen aan het potje. Algemeen genomen kan men dus ter afwisseling wel eens een industrieel bereid potje geven, bijvoorbeeld als men een daguitstapje doet of op vakantie is. Het is echter, zeker voor veganistische baby’s, niet aan te raden het kind nooit verse voeding aan te bieden. Wanneer men veganistisch wil voeden, met potjes voor jongere kinderen, moet de voeding aangevuld worden met een extra eiwitrijk product. De voeding moet zo mogelijk altijd verrijkt worden met een koffielepeltje olie, in geval van veganistische voeding, kan het eiwitrijke bijproduct bereid worden met wat olie of margarine. Verse voeding blijft echter de ideale voeding voor het kind, in het begin fijn gepureerd en later geplet. Zo leert het kind de smaak van verse producten kennen. Wanneer men zelf voor het kind kookt, kan men ook in de hand houden wat het kind eet en of er voldoende vetstof gebruikt wordt voor de bereiding.

5

Besluit

Na deze zeer uitvoeringe theoretische uiteenzetting, kunnen we besluiten dat het perfect mogelijk is een kind zonder vlees groot te brengen. Het vereist echter de nodige aandacht, men moet echt bezig zijn met de voeding. Bij jonge kinderen is een eiwitbron dagelijks noodzakelijk. Vegetarisch eten betekent bij baby’s, maar zeker ook bij volwassenen, meer dan enkel het vlees weglaten. Wanneer men naast het vlees ook alle andere dierlijke producten wil vermijden en veganistisch wil gaan leven, kan dit problemen geven. Jonge kinderen hebben een grote behoefte aan vitaminen en mineralen, die niet volledig gedekt kan worden met enkel plantaardig voedsel. Het gebruik van koemelkproducten en eieren is bij baby’s noodzakelijk, omdat men anders met supplementen moet gaan werken. Suppletie bij volwassenen kan eventueel wel, bij baby’s is dit helemaal niet zo evident. De benodigde hoeveelheid van een bepaalde voedingsstof hangt af van het lichaamsgewicht. Doordat een baby klein is en Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 48

bijgevolg weinig weegt (ongeveer 10 kg rond de leeftijd van 1 jaar), is de kans groot dat men snel aan een overdosis zit, ondanks de toch al hoge behoefte. Men zou als dierlijk voedingsmiddel kunnen opteren voor moedermelk tot de eerste verjaardag. Het kind krijgt op die manier wel een volwaardig dierlijk product, met een zeer goede samenstelling als de moeder goed gevoed is. Maar wanneer de voedingsstatus van de moeder niet optimaal is, weerspiegelt zich dat in haar moedermelk, deze zal dan ook niet meer volwaardig zijn. Men kan eventueel gebruik maken van volwaardige zuigelingenvoeding op basis van soja, maar wanneer de baby 12 maanden oud is, is de samenstelling daarvan ook niet meer aangepast aan zijn behoefte. Na 12 maanden kan men dan groeimelk op basis van soja gebruiken. Gewone sojamelk is m.i. niet aan te raden in geval van veganistische voeding bij jonge kinderen, omdat deze onder andere zeer weinig vetten bevat. Voor de aanbreng van essentiële aminozuren is het gebruik van dierlijke eiwitten sterk aangewezen. Deze eiwitten worden het beste opgenomen door het lichaam. Wanneer men enkel plantaardige eiwitten gaat gebruiken, zoals bij veganisme, is de kans niet onbestaande dat een eiwittekort ontstaat. Er zijn dus wat mij betreft redenen genoeg om veganistische voeding bij baby’s af te raden.


Blz. 49

Vegetarische babyvoeding in de praktijk 1

Situering van het onderzoek

1.1

Doel

Het doel van dit onderzoek was praktische gegevens te verzamelen rond vegetarische babyvoeding. De vragen die ik mij daarbij vooral stelde waren: hoe ziet het dagmenu van een vegetarische baby er in de praktijk uit? En krijgen de kinderen volwaardige voeding met de juiste vleesvervangende producten? 1.2

Doelgroep

De groep waar ik mij op gericht heb is de zeer kleine groep ouders die hun baby tussen 6 en 12 à 13 maanden oud vegetarisch opvoeden. Vermits er slechts heel weinig gezinnen zijn die hiervoor kiezen, heb ik mij niet beperkt tot een regio, maar gezinnen gezocht in heel Vlaanderen en Nederland. Om dezelfde reden werd ook de strakke grens van 12 maanden licht overschreden. Dit wil zeggen dat kinderen die net 13 maanden waren geworden, ook geselecteerd werden. Zij waren volgens de norm gesteld in het begin van dit werk te oud, maar eten eigenlijk nog wel hetzelfde als de jongere baby’s.

2

Het onderzoek

2.1

Methodologie

Het verzamelen van de gegevens gebeurde via het invullen van eetdagboekjes. Ik heb de ouders gevraagd zeven dagen lang bij te houden wat en hoeveel hun kind at. Deze relatief lange periode was noodzakelijk om een juist beeld te krijgen van de variatie in de voeding. Een jong kind eet niet zo veel en niet zo veel verschillende producten, vaak twee dagen na elkaar min of meer hetzelfde. Wanneer ik het dagboekje slechts drie dagen had laten invullen, dan had ik bij verschillende baby’s een redelijk eenzijdig voedingspatroon ontdekt. Toen ik op zoek ging naar gezinnen die hun baby vegetarisch opvoeden, bleek dit toch niet zo evident. Via verschillende bronnen heb ik geprobeerd gezinnen te bereiken: telefonisch via kinderdagverblijven in Antwerpen, via een oproep op Radio 2 in het programma ‘Huisraad’, via een e-mail naar alle kinderdagverblijven buiten Antwerpen, en via posters uitgehangen in de biowinkels in Antwerpen en omgeving. Op mijn zoektocht ben ik uiteindelijk 19 vegetarische gezinnen tegengekomen die wilden meewerken, 17 in Vlaanderen en 2 in Nederland. 14 ervan stuurden hun dagboekje volledig ingevuld terug, 1 uit Nederland en 13 uit Vlaanderen, waaronder 1 drieling. Zo kwam ik aan 16 bruikbare eetdagboekjes, van kinderen tussen 7 en 13 maanden oud. 2.2

Resultaten

2.2.1

De start van de vaste voeding

De meeste ouders (7 gezinnen) startten rond 4 maanden met vaste voeding, hoewel 6 gezinnen wachtten met vaste voeding tot de leeftijd van 6 maanden. Twee gezinnen begonnen reeds rond de derde maand met vaste voeding.


Blz. 50

leeftijd waarop gestart wordt met vaste voeding 50 40 %

30 20 10 0 3

3,5

4

5

6

leeftijd (maanden)

Grafiek 1: leeftijd waarop gestart wordt met vaste voeding

Men start met het geven van vleesvervangende producten rond de zesde of achtste maand. Geen enkel gezin startte hiermee voor het kind zes maanden oud was. Dit is opmerkelijk aangezien toch twee gezinnen vrij vroeg begonnen met vaste voeding.

%

leeftijd waarop gestart wordt met vleesvervangende producten 40 35 30 25 20 15 10 5 0 6

6,5

7

8

leeftijd (maanden)

Grafiek 2: leeftijd waarop gestart wordt met vleesvervangende producten

2.2.2

Melkvoedingen en andere dranken

Van de 16 baby’s zijn er 3 die als melkvoeding uitsluitend moedermelk krijgen, daarvan is er eentje die afgekolfde moedermelk krijgt. 3 baby’s krijgen zowel borstvoeding als flesvoeding. Er zijn er 9 die kunstmatige zuigelingenvoeding krijgen, al dan niet op basis van soja. 1 kind krijgt reeds gewone koemelk. Er werd niet vermeld of dit volle of halfvolle melk is, maar zelfs wanneer we aannemen dat het volle melk is, is dit nog steeds niet geschikt voor kinderen jonger dan 12 maanden. Ditzelfde kind krijgt ook gewone calciumverrijkte sojadrank, welke niet aangepast werd aan de behoeften en de ontwikkeling van baby’s en jonge kinderen. Tabel 1 toont welke soorten melkvoeding werden teruggevonden in de dagboekjes.


Blz. 51

Bebelac 2 (Nutricia) Biobimlac 2 (Joannusmolen) Bio-Time Koemelk (Colruyt) Enfamil (Mead Johnson) Groeimelk eerste stapjes (Nutricia) Groeimelk eerste stapjes soja (Nutricia) Nan 2 (Nestlé) Sojagen 2 (Joannusmolen) Soy & Soy drink + Calcium (Probios) Tabel 1: soorten melkvoeding

De meeste kinderen krijgen naast de melkvoedingen nog andere dranken aangeboden tijdens de dag. Slechts twee baby’s krijgen geen andere dranken dan melkvoeding. Water is de meest populaire drank bij baby’s, daarnaast wordt ook kamille-, fruit- of muntthee gegeven, fruitsap of soep. Ook ‘alternatieve’ melkdranken, zoals rijstmelk of amandelmelk worden regelmatig aangeboden aan deze kinderen. Tabel 2 geeft een overzicht van de dranken die aangeboden worden naast de melkvoedingen. Amandelmelk Appelsap Earl Grey thee Fruitthee Kamillethee muntthee Rijstmelk, al dan niet aangelengd met water Sinaasappelsap Soep Water Tabel 2: aangeboden dranken naast de melkvoedingen

2.2.3

Vaste voeding

Vocht en melkproducten worden hier niet meer besproken omdat dit al in het vorige punt aan bod kwam. Wanneer de baby’s kaas krijgen, is dit eerder ter vervanging van vlees. Dit product is dus terug te vinden in de groep vleesvervangende producten. 2.2.3.1 Aardappelen, granen en graanproducten, peulvruchten Deze producten komen in belangrijke mate voor in de vegetarische babyvoeding. Een combinatie van granen en peulvruchten wordt geregeld ook als eiwitbron gebruikt, ter vervanging van vlees. Aardappelen blijken nog steeds een bekend en veel gebruikt zetmeelproduct, maar liefst 12 kinderen krijgen dit regelmatig op het menu. De regelmaat varieert van 1 maal per week tot bijna elke dag. Op de tweede plaats van meest gebruikte ‘vulproduct’ vinden we rijst terug. Dit is een zeer dankbaar graan voor gebruik in babyvoeding omdat het glutenvrij is en neutraal van smaak. Een enkel gezin gebruikt wel eens rijstmeel of rijstvlokken. Linzen worden ook zeer veel gebruikt in de vegetarische babyvoeding, zowel de rode als de bruine. Bij 9 kinderen staan deze geregeld op het menu, altijd geweekt en gekookt en meestal verwerkt in een slaatje. De baby’s krijgen dus meestal niet enkel linzen, maar een Vegetarische voeding voor baby’s

Blz. 52

combinatie van rijst, linzen en andere peulvruchten. Welke die andere peulvruchten zijn, verschilt zeer sterk. Melen worden af en toe ook gebruikt om een pap van te maken. Meest gebruikt zijn daarbij 7-granenmeel, van verschillende merken, en koekjesmeel van verschillende merken. Enkele baby’s krijgen ’s morgens cornflakes of muesli, meestal met rijstmelk, in plaats van pap. Verder zijn er een heel aantal producten die slechts door enkele gezinnen gebruikt worden. De verscheidenheid aan producten is zo groot, en de onderzoeksgroep zo klein, dat ik bij deze 16 baby’s maar liefst 24 verschillende graanproducten en peulvruchten terugvond. Volgende tabel toont in aflopende volgorde de soort aardappelen, graanproducten en peulvruchten die werden teruggevonden in de dagboekjes. Ook het aantal kinderen dat dit product minstens 1x op het menu krijgt, wordt vermeld, zonder naar de frequentie te kijken. Product Aardappelen Rijst Linzen Rijstvlokken Kikkererwten Deegwaren Koekjesmeel Bonen Sesamzaad Quinoa Maïs Gierst Boekweitvlokken Adzukibonen 7-granenmeel Sluimererwten Rijstmeel Rijstcrème Nestlé Cereals met honing Muesli Havervlokken Havermout Gierstvlokken Cornflakes

Aantal dagboekjes waarin dit min. 1x is teruggevonden: 12 10 9 5 4 4 3 3 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Tabel 3: aantal kinderen dat een bepaald graanproduct of aardappelen krijgt

2.2.3.2 Brood met beleg 9 kinderen krijgen minstens één maal per week brood. Dit varieert van lichtbruin brood, over volkorenbrood, tot verschillende speciale broden als pompoenbrood of volkorenbrood met noten. 2 baby’s krijgen lichtbruin brood zonder beleg, de zeven andere baby’s krijgen wel beleg bij hun brood. Beleg is bij deze kinderen siroop, confituur, choco, honing, fruit of smeerkaas. Twee gezinnen geven hun kinderen ook groentepaté, vegetarische paté of vegetarische preparé. Slechts bij 2 baby’s werd vermelding gemaakt van het gebruik van vetstof op het brood.


Blz. 53

2.2.3.3 Groenten en fruit Elke baby uit de onderzoeksgroep krijgt verse groenten, minstens twee maal per week. Eerder bij uitzondering wordt voor de groenten gebruik gemaakt van industrieel bereide babyvoeding. Anders ligt het met het verse fruit. Drie baby’s krijgen zelden of nooit vers fruit. Twee van deze kinderen krijgen wel industrieel bereide fruitpap, één kind krijgt helemaal nooit fruit. 2.2.3.4 Industrieel bereide babyvoeding Wat betreft de potjesvoeding is de variatie zo groot, dat in dit kleinschalig onderzoek erg veel verschillende smaken gebruikt werden. Vooral de potjes op basis van fruit zijn populair, slechts 8 van de 24 opgemerkte soorten zijn op basis van groenten. Wanneer de kinderen een industrieel bereid groentepapje krijgen, wordt er in enkele gevallen ook een eiwitrijk product bijgegeven, bijvoorbeeld gebakken tofu of een mengeling van rijst en peulvruchten. 2.2.3.5 Vleesvervangende producten Onder vleesvervangende producten vallen alle eiwitrijke producten, zoals ei, tofu, kaas, sojabonen en ook vis. De combinaties van peulvruchten die wel eens gebruikt worden ter vervanging van vlees zijn te uitgebreid en voor elk kind verschillend. Om die reden worden deze niet afzonderlijk besproken. Zeven baby’s krijgen af en toe (één à twee maal per week) vis op het menu. Verder is vooral tofu een zeer populaire vleesvervanger voor baby’s. Op de tweede plaats zien we dat er toch nog in de helft van de gevallen eieren gebruikt worden. Ook quorn is een interessante en dankbare vleesvervanger die bij zes kinderen wel eens op het menu komt te staan. Bij vier kinderen werd seitan gebruikt. Dit is een product op basis van gluten dat erg veel zout bevat. Om deze redenen wordt het gebruik van seitan afgeraden bij kinderen jonger dan 12 maanden. De baby’s die seitan krijgen, zijn tussen 9,5 en 11 maanden oud op het moment van het onderzoek. Hoeveel verschillende vleesvervangers het kind over een week krijgt, varieert van 1 tot 6. Eén kind krijgt geen vleesvervanger in de strikte zin van het woord. Hierbij dient herhaald te worden dat de combinaties van peulvruchten en granen niet in deze telling werden opgenomen. De baby die schijnbaar geen eiwitrijk product op het menu heeft staan, krijgt wel granen in de plaats. De volgende tabel geeft een overzicht van de verschillende vleesvervangers die werden teruggevonden in de 16 eetdagboekjes, in afnemende volgorde.


Blz. 54

Product

Aantal dagboekjes waarin dit min. 1x is teruggevonden: Tofu 12 Ei 8 Quorn 6 Vis 5 Seitan 4 Groenteburger 3 Kaas (Hollandse kaas en geitenkaas) 3 Falafel 2 Sojabonen 1 Tabel 4: aantal kinderen dat een bepaalde vleesvervanger krijgt

2.2.3.6 Tussendoortjes Verschillende baby’s krijgen af en toe iets extra toegestopt in de vorm van een babykoek of een rijstwafel. Ook platte kaas met fruit, type Petit Gervais, wordt af en toe gegeven. Deze extraatjes staan los van de koekjes en platte kaas die bij de fruitpap gegeven worden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende aangeboden tussendoortjes. Hierbij wordt niet aangegeven hoeveel baby’s dit krijgen, omdat tussendoortjes in alle eetdagboekjes eerder uitzonderlijk op het menu bleken te staan. Betterfood Biokoekje Blédiscuit Petit Gervais Baby Rijstwafel Sesamkoek Vitabis Tabel 5: tussendoortjes

3

Besluit

In het algemeen is de kwaliteit van de aangeboden voeding redelijk goed. Alle baby’s krijgen regelmatig een eiwitrijk product aangeboden, hetzij in de vorm van vleesvervangers of een combinatie van peulvruchten en granen. De helft van de baby’s krijgt geregeld een boterham, het beleg is voornamelijk zoet. Iets dat in het algemeen te wensen overlaat bij deze gezinnen is het gebruik van vetstoffen. Er wordt zeer weinig melding gemaakt van het gebruik van smeer- en bereidingsvet. Het zou kunnen dat men het wel gebruikt, maar het vergeet te vermelden, maar het zou ook kunnen dat men bijna geen vet gebruikt. Te weinig vet in de kindervoeding kan nefast zijn voor de ontwikkeling, maar het is reeds meermaals aangetoond dat dit probleem zich in het algemeen stelt in gezinnen met jonge kinderen. Wat betreft de melkvoedingen is er slechts één gezin waar geen aan de leeftijd aangepaste melk wordt gebruikt voor het kind. Verder krijgen de meeste kinderen genoeg extra drank aangeboden, met de nodige variatie.


Blz. 55

Conclusie Uit al het voorgaande, zowel de theoretische benadering als het onderzoek, kunnen we besluiten dat vegetarische voeding bij baby’s wel degelijk kan. Het is echter meer dan enkel het vlees weglaten. Men moet steeds zorgen dat het kind gezond en goed gevoed blijft. Vooral de aanbreng van vitamine B12 en ijzer vragen extra aandacht. Hiervoor is het belangrijk dat ouders goed weten dat er minstens elke dag fruit en verse groenten op het menu moeten staan. Verder is het gebruik van melkproducten in de voeding voor baby’s noodzakelijk, eieren kunnen ook hun plaats krijgen, maar zijn niet strikt nodig. Veganistische voeding voor baby’s is mijns inziens niet aan te raden voor baby’s en jonge kinderen. De behoefte aan vitaminen en mineralen uit dierlijke producten, zoals bijvoorbeeld B12, is groot bij baby’s. Wanneer men helemaal niets dierlijk meer gebruikt, is men verplicht supplementen te gaan gebruiken. Het is echter niet evident dit te doen bij baby’s. Door hun kleine gestalte en laag lichaamsgewicht, zal de maximumdosis zeer snel bereikt zijn. Verder is het gebruik van alternatieve melk niet aan te raden, omwille van de niet-aangepaste samenstelling. Men kan het kind eventueel veganistisch opvoeden, op voorwaarde dat men minimum tot 12 maanden borstvoeding blijft geven en de vitamine-status van de moeder optimaal is. Aanvulling met volwaardige opvolgmelk op basis van soja is dan noodzakelijk. De kans op tekorten is echter zo groot, dat ik dit zeker niet wil promoten.


Blz. 56

Bibliografie Boeken: S S S S S S S S S S S S S S S S

LAUWERS, L., Inleiding tot de baby- en kindervoeding, 3de druk, Uitgeverij Acco, Leuven, 2000, 137 blz. VAN DE RHOER, S., Gezonde baby- en peutervoeding, Unieboek B.V., Houten, 1998, 112 blz. KLEINTJES, S., Lekker en volwaardig eten voor de kleintjes van 0 - 4 jaar, Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk, 1996, 229 blz. VANN, L., Kookboek voor baby’s, peuters en kleuters, Kosmos Z&K Uitgevers B.V., Utrecht, 2001, 144 blz. WESTSCOTT, P., Gezonde voeding voor baby’s en peuters, 1ste druk, Uitgeverij Het Spectrum B.V., Utrecht, 2000, 112 blz. VON CRAMM, D., Koken voor baby’s: lekkere, licht verteerbare hapjes, Uitgeversmaatschappij Tirion B.V., Baarn, 1996, 64 blz. LEWIS, S., Goed eten voor je baby, Sanoma Uitgevers B.V., Hoofddorp, 2002, 64 blz. KLEINTJES, S., Van borst tot boterham: gezonde voeding voor baby en kleuter van 0 - 4 jaar, Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk, 2002, 208 blz. KARMEL, A., Maaltijdplanner voor baby’s en dreumesen, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 1998, 192 blz. BOM, P & HUBER, M, Groeiwijzer van nul tot één jaar, Christofoor, Zeist, 1994, 119 blz. TEMPLETON, L., De juiste voeding voor uw kind, La Rivière en Voorhoeve, Kampen, 1987, 134 blz. YNTEMA, S.K. & BEARD, C.H., New vegetarian baby, Mc Books Press, New York, 2000 STEPANIAK, J. & MELINA, V., Raising vegetarian children: a guide to good health and family harmony, Contemporary Books, Chicago, 2003 VOEDINGSCENTRUM NEDERLAND, Vandaag geen vlees, Den Haag DONKERS, E.C.M.M., DOUWES, A.C. & HAMMINK, J., Voedingsadvisering bij jonge kinderen, Van Gorcum en Co BV, Assen, 1999 VAN ARCKEL, F., Vegetarisch vanaf de wieg: recepten zonder vlees voor baby en peuter, Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht BV, Haarlem, 2004, 128 blz.

Artikels en brochures: S S S S S S S S

VAN ‘T KLOOSTER, E., “Wat mag je baby hebben en wanneer? Eten van dag 1 tot 1 jaar”, Ouders Van Nu, nr 9, september 2004, blz. VAN WINCKEL, M., “Vegetarische voeding: ook voor kinderen?”, De Eetbrief, nr 9, januari 1995, blz. 1-2 NOTTE, A., “Quorn: een interessant alternatief”, De Eetbrief, nr 18, oktober 1995, blz. 9 DE RIDDER, D., et al., “Standpuntbepaling vegetarische voeding VVVD”, Tijdschrift voor Voeding en Diëtetiek, jaargang 26, nr 3, 2000, blz.2-7 HEBBELINCK, M. & CLARYS, P., “Lichamelijke groei en ontwikkeling van vegetarische kinderen en adolescenten”, Tijdschrift voor Voeding en Diëtetiek, jaargang 26, nr 3, 2000, blz.8-11 OOST WEST CENTRUM EINDHOVEN, “Brochure macrobiotische kindervoeding” ILLEGEMS, M., “Vet: onmisbaar in elke babyvoeding”, De Eetbrief, nr 57, januari 1999, blz. 1-3 KOLSTEREN, P., “Bijvoeding: wanneer mag het, wanneer kan het?”, De Eetbrief, nr 63, juni 1999, blz. 1-3


Blz. 57

Websites: S S S S S S

EVA vzw - Ethisch Vegetarisch Alternatief: http://www.vegetarisme.be/ De Nederlandse Vegetariërsbond: http://www.vegetariers.nl/ Nederlandse Vereniging voor Veganisme: http://www.veganisme.non-profit.nl/ Nederlands Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/main.jsp Kind en Gezin: http://www.kindengezin.be/KG/ Vitamine B12 en veganisme, een literatuurstudie: http://home.hccnet.nl/michel.post/B12/


Blz. 58

Bijlagen Bijlage 1: Groeicurven Bijlage 2: Eiwitcombinaties Bijlage 3: Introductie van fruit en groenten Bijlage 4: Optimale eiwitcombinaties voor kinderen jonger dan anderhalf jaar: Bijlage 5: Industrieel bereide vegetarische babyvoeding Bijlage 6: Eetdagboekje Bijlage 7: Overzicht gebruik melkvoeding en andere dranken Bijlage 8: Overzicht producten gebruikt voor vaste voeding Bijlage 9: Overzicht weekmenu per kind


Blz. 59

Voorwoord. Blz. 3. Vegetarische voeding voor baby s

Recommend Documents