VEGETARISCHE VOEDING enkele aandachtspunten

VEGETARISCHE VOEDING enkele aandachtspunten

Myriam Van Winckel Kindergastroenterologie en voeding UZ Gent

VVKVM - 5 december 2009

© 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

Vegetarisme is geen “randfenomeen” meer ~2% Belgische bevolking ? (www.vegetarisme.be, dimarso enquête 2004)


2

Waarom vegetarische voeding Levensbeschouwing en religie Dierenwelzijn Milieubewustzijn: Milieukost van intensieve veeteelt (18% CO2 uitstoot, > vrachtvervoer) www.oivo.be: ”Stijgende vleescomsumptie: het milieu betaalt de prijs” (1919: 30 kg/p/j 2008: 107 kg/p/j of 270 g/d)

Gezonde voeding


3

Definities Gezondheidseffecten Voedingsdriehoek vegetarisch ingevuld Aandachtspunten Zuigelingen Adolescenten

Warenkennis


4

Definities

Veganisme: géén dierlijke producten Lacto-(ovo)-vegetarisme: géén vlees of vis, wél zuivel-eieren “pseudo”- of “semi”-vegetariërs, “pesco”-vegetariërs “filosofische” systemen: vb. macrobiotiek


5

GEZONDHEIDSEFFECTEN Preventie chronische aandoeningen Groei en ontwikkeling van vegetarisch gevoede kinderen Risico op deficiënties Vitamine B 12 Calcium Ijzer Energie Eiwitten

Isoflavonen in soja (“fyto-oestrogenen”)


6

Gezondheidseffecten Toenemend aandacht voor positieve effecten (Sabaté J: The contribution of vegetarian diets to health and disease: a

paradigm shift. Am J Clin Nutr 2003; 78: 502-7S) Position paper of American Dietetic Association, J Am Diet Assoc 2009; 109: 1266-82:

“It is the position of the ADA that appropriately planned vegetarian diets, including total vegetarian or vegan diets, are healthful, nutritionally adquate, and may provide health benefits in the prevention and treatment of certain diseases.”


7

Gezondheidseffecten Vegetariërs zijn een heterogene groep Bias door geassocieerde variabelen Hogere opleiding Begaan met gezondheid


8

Gezondheidseffecten Key e.a.: meta-analyse 5 cohortstudies (VS, Duitsland, GB), n=76000, follow up 10,6 j Geen verschil globale mortaliteit Minder mortaliteit door ischemische hartziekten bij vegetariërs (incl. vis of ≤1/w vlees) Geen verschil cerebrovasculaire sterfte, geen verschil kankermortaliteit (Proc Nutr Soc 2006; 65: 35-41) (Public Health Nutr 1998; 1:33-41) © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

9

Gezondheidseffecten Ströhle e.a.: systematische review Hoge inname van groenten, fruit, volle graanproducten biedt bescherming tegen hart- en vaatziekten vermindert waarschijnlijk het risico op kanker is vermoedelijk méér van belang dan eventueel schadelijk effect van (beperkte) vleesinname (Wien Klin Wochenschr 2006;118: 580-93)


10

Groei en ontwikkeling: cohortstudies bij kinderen Lacto-vegetarisme: géén verschil met standaardpopulatiegegevens (Hebbelinck 1990; Sabaté 1991; Nathan 1997)

Veganisme: kleiner dan gangbaar gevoede kinderen “catch-up” groei indien zuivel / vis (Sanders 1988; Dagnelie 1994 en 1996)


11

Risico op deficiënties: vitamine B 12 Plantaardige producten bevatten géén actief vitamine B 12 Kliniek: Neurologische afwijkingen (ook afwijkingen NMR hersenen) met prikkelbaarheid, ongerichte bewegingen, evenwichtsproblemen, cognitieve dysfunctie Failure to thrive, ulceraties GI stelsel Hematologische afwijkingen (macrocytaire anemie, mogelijk gemaskeerd door FZ)


12

Diagnose van vitamine B12 deficiëntie Macrocytaire anemie Laat aanwezig Dikwijls gemaskeerd door ferriprieve status, thalassemie, compensatie foliumzuur

Verlaagd serumspiegel vitamine B12 (< 200 pg/ml) Laat aanwezig Niet specifiek en niet gevoelig (ook niet functionele isomeren mee bepaald) Normaal, laag normaal of verlaagd Normaal ≠ geen deficiëntie

Biomarkers van functionele B12-deficiëntie Verhoogd methylmalonzuur (MMA) in urine (> 3,8 mg/g creat): specifiek Verhoogd homocysteïne in serum (> 13 µmol/L): aspecifiek


13

Risico op deficiënties: vitamine B 12 100-tal case-reports, vaak borstgevoede zuigelingen van veganistische moeders Schade kan irreversibel zijn (Rasmussen, 2001; Baatenburg de Jong, 2006)


14

Risico op deficiënties: vitamine B 12 Veganisme: hoe langer strikt veganist, hoe hoger risico borstgevoede zuigelingen met veganistische moeder, ook bij (laag)normale serumspiegel moeder

Lacto-ovo-vegetariërs en ≤1/week vlees: beperkt risico functioneel tekort (methylmalonzuur urine)


15

Risico op deficiënties ? bij veganisme Calcium: lage BMC bij macrobiotisch gevoede kinderen (Parsons 1997) lage BMC bij veganisten (Smith; 2006) Blijvend discussiepunt (Weaver, 2009 // Lanou, 2009)

Vit B2, zink Ijzer Eiwit Energie


16

Vegetarisme en eetstoornissen > 50% patiënten met anorexia nervosa vermijden vlees Start vegetarische voeding nà ontwikkelen van eetstoornis Vegetarisme leidt niet tot een verhoogde kans op een eetstoornis (O’Connor 1987; Neumark 1997; Klopp 2003)


17

National Food and Health Plan

Source: VCP, WIV, 2004

Cheese

30 g

Milk(products) (incl. Soy drinks) 159 g

Vegetables 138 g

Grain products 133 g

REST

481 g incl. alcoholic beverages 266 g excl. alcoholic beverages

Fats 21 g

Meat, fish, egg 161 g

Fruits 118 g

Potatoes 307 g

Water 1.2 L

Physical activity 27.7% sufficient © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

18


Cornell university 1998

19

www.vegetarisme.be © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

20

Actieve voedingsdriehoek drank Vermijd grote hoeveelheden koffie/thee (invloed op absorptie ijzer / zink)


21

Actieve voedingsdriehoek granen / zetmeel Voorkeur voor volkoren producten Bij jonge kinderen: 50% volgraan (cfr. vezels/fytaten)


22

Actieve voedingsdriehoek groenten en fruit Variatie Voldoende vetstof bij de bereiding voor jonge kinderen (energiedense voeding)


23

Actieve voedingsdriehoek zuivel Wordt gemeden door veganisten / macrobiotiek Goede eiwit- en calciumbron Sojadrank ≠ “melk” Soja”kunstmelk” (zuigelingen- / groeimelk)

?


24

Zuivel: een noodzakelijke calciumbron? PRO: Hoger risico op fracturen bij veganisten (Eur J Clin Nutr, 2007) Melkinname ~ BMC (Dietary guidelines for Americans, 2006)

CONTRA: Goede biobeschikbaarheid van calcium uit calciumverrijkte sojamelk Hogere proteine-inname gaat gepaard met hogere calciurie Preventie osteoporose: fysieke activiteit en vit D ! (Lanou, 2009)


25

Actieve voedingsdriehoek eiwitbronnen Peulvruchten (linzen, kikkererwten, sojaproducten zoals tofoe en tempeh, bonen,..), seitan, noten, quorn (mycoproteine) Vegetarische burgers: zeer wisselende samenstelling vaak gepaneerd, vrij zout en vetrijk


26

Actieve voedingsdriehoek eiwitbronnen – eiwitkwaliteit PDCAAS % (protein digestibility corrected amino acid score) WHO, 1993 gehalte aan limiterende essentiële AZ verteerbaarheid

=

mg of limiting amino acid in 1 g of test protein mg RDA for child till 4y of same amino acid in 1 g of protein x fecal true digestibility in % x 100


27

PDCAAS: maat voor eiwitkwaliteit PDCAAS: Ei = 1(,19) Melk = 1(,21) Rundsvlees = 0,92 Sojaboon = 0,91

Witte bonen = 0,68 Voltarwe = 0,54 Linzen = 0,52 Seitan = 0,25

Max = 1 (conventie) Houdt geen rekening met combinaties (Schaafsma, 2000)


28

Eiwitbehoefte bij vegetarische voeding Lacto-ovo-vegetariërs: 1,2 X Veganisme: 1,3 X (ADA, 2002)

“Protein needs might be somewhat higher than the RDA” (ADA, 2009)

“Complementariteit” verschillende plantaardige eiwitbronnen niet noodzakelijk in één maaltijd


29

SOJA: weldoener of boosdoener? PDCAAS: 0,91 2004: (Brown, geciteerd in Terra Reversa, PT Jones en V Demeyere, 2009) 15 milj ton: “vleesvervanger” 33 milj ton: soja-olie 143 milj ton: vee- en visvoeder (7 kg soja voor 1 kg vlees)


30

SOJA: weldoener of boosdoener? ISOFLAVONEN – phyto-oestrogenen: in leguminosa Soja: hoogste maar erg variabel gehalte (~cultivar, lokatie, oogstjaar,…) Sojamelk: 1,3 – 21 mg/dl Tofu: 5 – 64 mg/dl

Mortensen ea, 2009 © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

31

SOJA: weldoener of boosdoener? ISOFLAVONE INNAME VOLWASSENEN: Azië: 8 - 50 mg/d Westen: 0,5 – 3,5 mg/d Vegetariër: 3 – 12 mg/d Veganisten: 15-60 mg/d

ISOFLAVONE INNAME ZUIGELING Borstvoeding of kunstvoeding: 0,005 – 0,01 mg/d Kunstvoeding op basis van soja: 6 – 47 mg/d

Mortensen ea, 2009 © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

32

SOJA: weldoener of boosdoener? ISOFLAVONEN binden op estrogenreceptoren Genistein hogere affiniteit dan dadzein ERβ (1:3 affiniteit estradiol) >> ERα (1:1000 affiniteit estradiol): “SELECTIVE ESTROGEN RECEPTOR MODULATORS” (SERM) estrogene activiteit in sommige weefsels maar niet in andere Structuurwijzigingen in darm tijdens vertering en absorptie


33

SOJA: weldoener? Cholesterolverlagend: (meta-analyse, Anderson et al, 1995) Daling totaal en LDL-cholesterol Stijging HDL-cholesterol

Negatieve associatie inname isoflavonen ~ “aortic stiffness” (beperkte) negatieve associatie inname soja – borstkanker cave: geen dosis - respons

(meta-analyse, Trock et al, 2006)

(mogelijk) negatieve associatie inname soja – prostaatkanker (mogelijk) invloed op menopauzale flushes (meta-analyse, Nelson et al.2006)


34

SOJA: boosdoener? Invloed op mannelijk reproductief systeem ? Geen eenduidige gegevens uit dier- en humane studies (Cederroth, 2009) Géén fertiliteitsprobleem bij cohorte gevoed met sojakunstvoeding als zuigeling (Strom, 2001) Géén toename van hypospadie en géén hogere incidentie van feminisatie van jongens beschreven bij bevolking die hoge soja-inname kent (Paulozzi, 1999)


35

SOJA als basis voor zuigelingenmelk INDICATIES (AAP, 2008) Galactosemie, zeer zeldzame primaire lactase deficiëntie Vegetarische voeding

GEEN INDICATIE (AAP,2008) Acute gastroenteritis (behalve uitz. bij sec. lactase deficiëntie) Preventie koemelkallergie Kolieken of huilbaby Supplement bij borstvoeding

VOORZORGSPRINCIPE (Turck, 2008) Gehalte aan isoflavonen Aluminiumgehalte © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

36

SOJA als basis voor zuigelingenmelk Soja-kunstvoeding (≠ Ca-verrijkte sojadrank ≠ sojadrank) Verrijkt met zink, ijzer, …als compensatie voor verminderde beschikbaarheid (Phytaten!) Verrijkt met methionine, hoger eiwitgehalte Normale groei en gewichtswinst zuigelingen Serumspiegels isoflavonen (Mortensen, 2009)

borstvoeding: ~15 nmol/l (~1000 nmol/l) kunstvoeding op basis van koemelk: ~20 nmol/l kunstvoeding op basis van soja: ~3500 nmol/l 22 000 x gehalte 17β-oestradiol (Turck, 2008)

“Harde eindpunten”: momenteel geen argumenten voor negatieve effecten (lange termijn???)


37

Actieve voedingsdriehoek Smeer- en bereidingsvetten ω3 / ω6 verhouding ! Lijnzaadolie, noten,... restgroep


38

Vegetarische voeding: 0 – 6 maand Moedermelk Vitamine B12 supplement indien veganistische moeder Standaard Vit D en K supplement

Aangepaste kunstmelk (evt. op basis van soja-eiwit) Rijstdrank, amandeldrank, hazelnotendrank, sojadrank,… zijn geen volwaardige melk


39

Vegetarische voeding vanaf 6 maand Invoeren van vaste voeding Groenten gepureerd met vetstof Fruithap

Zodra vaste voeding twee melkvoedingen vervangt 1 ei of 1 eetlepel soja (Tahoe of Tofu) of gepureerde peulvruchten of notenpasta toevoegen

Minstens 500 ml “echte melk” per dag Tempeh en Seitan vanaf 12 maand © 2008 Universitair Ziekenhuis Gent

40

Warenkennis: Tofu of Tahoe Stremsel van sojadrank met behulp van mineraalrijk coagulans Wit en neutraal van smaak Verschillende vormen: zacht tot stevig


41

Warenkennis: Tempeh Na weken en koken worden sojabonen ong. 24 u geïncubeerd met een schimmel Lichtzure smaak, sojabonen nog zichtbaar Door de fermentatie: phytaten gedeeltelijk afgebroken


42

Warenkennis: Seitan extractie van gluten uit tarwe Wordt gekookt in shoye (milde sojasaus) of tamari (pittige sojasaus) en zeewier en gember


43

Warenkennis: TVP of TSP of sojabrokken (Textured Vegetable Protein of Textured Soy Protein)

Gemalen sojabonen, olie verwijderd en koolhydraten gedeeltelijk verwijderd, draden gesponnen Verwerkt tot “vleestextuur”: worsten, loempia, schijven


44

Warenkennis: Mycoproteine (oa Quorn®) Eiwitten geproduceerd door micro-organismen (schimmels, bacteriën) Quorn® = mycoproteine gebonden met eiwit van kippeneieren, verschillende vormen


45

Warenkennis: Vegetarische “burgers” Zeer verscheiden Verschillen vaak sterk van vlees wat betreft nutritionele waarde

Vegetarisme ≠ gangbare keuken waar vlees door vegetarische burgers wordt vervangen


46

Volwaardig vegetarisch = lacto(-ovo)-vegetarisch gevarieerd en evenwichtig = veganistisch mits suppelementen (vit B12, calciumverrijkte sojamelk)


47


48

VEGETARISCHE VOEDING enkele aandachtspunten

Recommend Documents