Business en ethiek Spelregels voor ethisch ondernemen Jef Van Gerwen, Johan Verstraeten, Luc Van Liedekerke
Inhoud Voorwoord
9
Hoofdstuk 1: Bedrijfsethiek in het spanningsveld tussen persoonlijke en institutionele verantwoordelijkheid
11
1.1
Bedrijfsethiek vanuit het standpunt van de ethische ondernemer 1.1.1 Bedrijfsethiek als 'science des moeurs' 1.1.2 Bedrijfsethiek als normatieve ethiek
13 13 15
1.2
De ethische onderneming 1.2.1 Het statuut van de onderneming 1.2.2 De ethische evaluatie van bedrijven
25 25 35
Casussen: De Herald of Free Enterprise Het waterzuiveringsstation op Noteneiland
27 38
Hoofdstuk 2: Markteconomie en ethiek
41
2.1
Drie soorten argumenten 2.1.1 Het utilitarisme of de nutsethiek 2.1.2 Deontologie of plichtenethiek 2.1.3 Rechtvaardigheidsethiek 2.1.4 Bijzondere types: het sociaal contract en de deugdenethiek
41 42 45 49 51
2.2
Morele veronderstellingen van de markteconomie 2.2.1 Marktethiek 2.2.2 Argumenten voor en tegen 2.2.3 Besluit: een gemengde economie gewenst
54 55 58 62
2.3
De ethiek van de vrije mededinging 2.3.1 Twee voorbeelden 2.3.2 Enkele vuistregels 2.3.3 Enkele typische inbreuken op het mededingingsrecht
63 63 65 66
Casussen: Ford Pinto Code van Esso Benelux over mededingingsbeleid Het sociaal contract van T. Donaldson De ramp met de DC10 Distributieketen BAK Uit: Business en ethiek, ISBN 90-209-4816-4 © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2002 www.lannoo.com
44 47 52 63 64
Hoofdstuk 3: Eerlijkheid tegenover handelspartners
69
3.1
Moraliteit van contracten 3.1.1 Concreetheid 3.1.2 Universaliteit
70 71 72
3.2
De rechtvaardige prijs
77
3.3
Steekpenningen 3.3.1 Een internationaal schandaal 3.3.2 Omkoperij en afpersing 3.3.3 Corruptie van een beroepspraktijk 3.3.4 Corruptie impliceert een contract
82 82 83 84 86
3.4
Loven en bieden: onderhandelingspraktijken
87
Casussen: Contracten in de bouwsector de Schone Kleren-campagne Een prijskartel in vitaminen De Lockheed-affaire De markt van tweedehandse goederen
69 74 80 82 89
Hoofdstuk 4: Marketingethiek
91
4.1
Productaansprakelijkheid 4.1.1 Het caveat emptor-argument en de contracttheorie 4.1.2 Het caveat vendor-argument 4.1.3 De algemene verzekering 4.1.4 Besluit
91 92 95 99 99
4.2
Ethiek van de reclame 4.2.1 De informatieve functie 4.2.2 De persuasieve functie 4.2.3 De culturele en imaginaire functie 4.2.4 Tekenkarakter 4.2.5 Reclamecodes
100 100 105 106 108 109
Casussen: Tylenol case De Rely tampon Ippa bank Nestlé Infant Formula Benetton
Uit: Business en ethiek, ISBN 90-209-4816-4 © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2002 www.lannoo.com
95 95 101 103 106
Hoofdstuk 5: Rechten en plichten van werkgevers en werknemers
113
5.1
Het recht op arbeid in een bedrijfscontext 5.1.1 De betekenis van het recht op arbeid 5.1.2 Het recht op arbeid binnenin de bedrijfsrealiteit
115 115 116
5.2
Specifieke rechten van werknemers 5.2.1 Het recht op een geschreven contract 5.2.2 Het recht op een rechtvaardig loon 5.2.3 Het recht op veilige en gezonde arbeidsomstandigheden 5.2.4 Het recht op arbeidskwaliteit 5.2.5 Het recht op vakvereniging en staking 5.2.6 Het recht op medezeggenschap
120 120 120 123 126 126 129
5.3
Conflicten 5.3.1 Spreken of zwijgen? Over de loyaliteitsplicht 5.3.2 Privacy en kwateitscontrole 5.3.3 Flexibiliteit op het werk 5.3.4 Arbeidsdruk en arbeidsverslaving
134 134 139 143 146
Casussen: Je dochter in dienst nemen? De zaak Amoco-Fina Mondragon Een verborgen gebrek van een tunnel Intellectuele eigendomsrechten aan de K.U.Leuven De groene militant Bijwerken voor eigen rekening ETAP
117 124 133 134 138 140 140 145
Hoofdstuk 6: Rechten en plichten van aandeelhouders en problemen die hiermee verband houden
147
6.1
De rechten van de aandeelhouders 6.1.1 De vermogensrechten 6.1.2 De politieke rechten
147 147 151
6.2
De plichten van de aandeelhouders 6.2.1 Verantwoordelijkheid en eigendom 6.2.2 Verantwoordelijkheid en macht 6.2.3 Positie van de kleine aandeelhouders
153 154 154 155
6.3
Alternatief investeren
156
6.4
Fusies en overnames
159
Casussen: Quick Uit: Business en ethiek, ISBN 90-209-4816-4 © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2002 www.lannoo.com
149
Ellis en Finley De overname van de Generale De groenregeling
149 151 158
Hoofdstuk 7: Ecologische ethiek en ondernemen
163
7.1
Ecologie: feiten en factoren 7.1.1 Twee soorten problemen 7.1.2 Overzicht van de ecologische thematiek
163 163 166
7.2
Ecologische ethiek 7.2.1 Waarden in het geding 7.2.2 Normen 7.2.3 Beleidsinstrumenten
167 168 172 176
7.3
Ecologisch verantwoord ondernemen 7.3.1 Ecomanagement 7.3.2 Groene producten en ecomarketing 7.3.3 Zelfregulatie
178 179 181 182
Casussen: Een ongeluk bij Sandoz DuPont en het gat in de ozonlaag Vlinders of werkloosheid Verantwoorde zorg bij Degussa maximale uitstootnorm Het Wintermodel WICEM II-Charter
163 164 168 174 175 179 182
Hoofdstuk 8: Onderneming en maatschappij
184
8.1
Een breed discussieveld
188
8.2
Winst als unieke finaliteit
188
8.3
Een verschuivende horizon 8.3.1 Zachte waarden worden harde waarden 8.3.2 Transparantie en nieuwe partners 8.3.3 Globalisering en verschuivende tijd-ruimtebeleving
189 191 195 196
8.4
Een onderneming is geen eiland
198
Casussen: Enron T. Donaldson Brent Spar Monsanto De ramp met de Challenger Uit: Business en ethiek, ISBN 90-209-4816-4 © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2002 www.lannoo.com
184 190 192 195 200
Hoofdstuk 9: Methoden van zakenethiek
202
9.1
Casusanalyse
202
9.2
Ethische audit: model van een vragenlijst
204
9.3
Ethische audit: de drie cirkels van de vraagstelling
206
9.4
Bedrijfscode: structuur en proces van implementatie 9.4.1 Structuur 9.4.2 Proces van implementatie van een bedrijfscode
208 208 209
9.5
Caterpillar Tractor Company Code
210
9.6
Corporate Governance- normen 9.6.1 Het Cadbury-rapport 9.6.2 Hampel Report
214 214 216
9.7
De Sullivan-code
217
9.8
De criteria van ethisch beleggen bij Ethibel
218
Bibliografie
221
Noten
227
Zakenregister
239
Uit: Business en ethiek, ISBN 90-209-4816-4 © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2002 www.lannoo.com
