voorwoord Samenleven met een partner, een broer, een beste vriend, de ouders ... kan verschillende vormen aannemen. Het huwelijk is enkel mogelijk binnen een partnerrelatie, maar men kan ook opteren om wettelijk of feitelijk te gaan samenwonen. Elke samenlevingsvorm kent zijn specifieke vormvereisten, rechten en plichten. Bij het huwelijk is er heel wat meer wettelijk geregeld dan bij het ongehuwd samenwonen. Als men ervoor opteert om ongehuwd samen te wonen, kan men kiezen tussen feitelijke en wettelijke samenwoning. De verschillende samenlevingsvormen kennen een belangrijke evolutie in onze huidige maatschappij. Recente cijfers tonen aan dat de populariteit van het huwelijk stelselmatig afneemt, terwijl het aantal ongehuwd samenwonende koppels jaar na jaar toeneemt. In 2007 was er voor het eerst zelfs een groter aantal koppels dat ongehuwd ging samenwo nen dan koppels die ervoor kozen te huwen. Deze evolutie zette zich verder waardoor er in 2009 bijna dubbel zoveel mensen kozen voor ongehuwd samenwonen dan voor het huwelijk. In heel wat gevallen zijn samenwonenden jonge koppels die beslissen het huwelijk uit te stellen. Zij zien ongehuwd samenwonen dan ook als een soort van proefperiode vóór het huwelijk waarin ze elkaar beter leren kennen. Maar dit hoeft absoluut niet altijd zo te zijn, er zijn nog heel wat andere redenen om voor ongehuwd samenwonen te kiezen. Een andere belangrijke groep van samenwonenden zijn oudere koppels die het samen wonen verkiezen boven (opnieuw) huwen. Door bepaalde negatieve ervaringen uit het verleden, of om erfenisdiscussies te vermijden, gaat hun voorkeur uit naar ongehuwd samenwonen.
Bij het proces van het samenwonen en huwen kunnen heel wat problemen de kop opste ken. In eerste instantie wordt daarbij meestal gedacht aan de praktische beslissingen die genomen moeten worden zoals de keuze van de woning, de locatie, de inrichting en dergelijke meer. Maar de belangrijkste problemen waar het koppel mee te maken zal heb ben, situeren zich eerder op het financiële, het fiscale en het juridische vlak. Het koppel moet van meet af aan beslissingen nemen die vaak belangrijke gevolgen hebben voor de rest van hun leven samen. Binnen een relatie mag geld geen taboe zijn. Bij te veel kop pels wordt het onderwerp stiefmoederlijk behandeld. Als het al ter sprake komt, is het meestal alleen bij problemen zoals een echtscheiding, aansprakelijkheid bij schulden, het
voorwoord
Maar ook buiten een partnerrelatie kan men dankzij het feitelijk of wettelijk samen wonen aan een samenlevingsverband bepaalde rechten en plichten verlenen.
3
bestedingspatroon ... Als partners mag men financieel geen vreemde zijn voor elkaar. Al te vaak houdt er zich slechts één partner bezig met het financiële verhaal. Het spreekt voor zich dat dit tot grote problemen kan leiden als de partner overlijdt of wanneer de relatie beëindigd wordt. Het is van essentieel belang te weten wat er zal gebeuren bij het overlijden van één van de partners, maar ook bij een echtscheiding of relatiebreuk. Zeker wanneer het koppel samen een woning betrekt, kan de situatie complex worden. Wanneer de partners niet vertrouwd zijn met de wereld van wetgeving, fiscaliteit en financiën, komen ze vaak terecht in een kluwen van regels en verplichtingen. Daardoor zien ze bepaalde rechten en plichten over het hoofd, lopen ze voordelen mis of maken ze verkeerde keuzes op basis van onvolledige en onjuiste informatie. Deze praktische gids werd dan ook samengesteld met de bedoeling om de rechten en plichten van samenwonenden duidelijk te beschrijven en praktisch toe te lichten. In de eerste vier hoofdstukken wordt stilgestaan bij de kenmerken van de verschillende samen levingsvormen, waarbij vooral aandacht besteed wordt aan het stelsel van de wettelijke en feitelijke samenwoning. In de daaropvolgende hoofdstukken zal telkens een bepaald thema behandeld worden dat belangrijk is voor de samenwonende partners. Daarbij maken we telkens de vergelijking tussen feitelijk en wettelijk samenwonen en vergelij ken we ook die twee samenlevingsvormen met het huwelijk. Hierbij komen volgende thema’s aan bod: erven, huren, kopen, lenen, belastingen, levensverzekeringen en soci ale zekerheid. In het afsluitende hoofdstuk geven we een schematisch overzicht van de belangrijkste verschilpunten tussen de verschillende samenlevingsvormen binnen de behandelde domeinen. De wetgever heeft getracht om de discriminatie tussen gehuwden en wettelijk samenwo nenden zoveel mogelijk weg te werken, maar er is nog heel wat werk aan de winkel. Bovendien gebeurt de gelijkschakeling van gehuwden en samenwonenden binnen de verschillende domeinen niet met dezelfde snelheid. Deze gids zal een leidraad zijn om op een objectieve manier de beste keuze te kunnen maken tussen de verschillende samenlevingsvormen. Deze materie is uiteraard aan wijzigingen onderhevig, vooral op wetgevend en in het bijzonder op fiscaal vlak, waardoor dit boek ook regelmatig zal geactualiseerd worden.
4
inhoudstafel Voorwoord
3
Hoofdstuk 1 Samenwonen
9
1 Feitelijk samenwonen 1.1 Wat is feitelijk samenwonen? 1.2 Voorwaarden 1.3 Rechtsgevolgen 1.4 Beëindigingsmodaliteiten 2 Wettelijk samenwonen 2.1 Wat is wettelijk samenwonen? 2.2 Voorwaarden 2.3 Rechtsgevolgen 2.4 Beëindigingsmodaliteiten 3 Besluit
12 12 13 15 15 18 18 19 23 26 28
Hoofdstuk 2 Huwen
29
1 Wat is huwen? 2 Huwelijksvermogensstelsels 2.1 Scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten (het wettelijk stelsel) 2.2 Scheiding van goederen 2.3 Algehele gemeenschap van goederen 3 Voorwaarden en formaliteiten van het burgerlijk huwelijk 4 Het huwelijkscontract 5 Rechtsgevolgen 6 Beëindigingsmodaliteiten 6.1 De echtscheidingswet 6.2 Echtscheiding door onderlinge toestemming 6.3 Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting 7 Besluit
32 33 34 37 38 39 44 47 47 48 49 50 51
Hoofdstuk 3 Het samenlevingscontract
53
1 Het samenlevingscontract 1.1 Feitelijke samenwoning zonder samenlevingscontract 1.2 Wettelijke samenwoning zonder samenlevingscontract 2 Formaliteiten en opmaak 2.1 Fomaliteiten van het samenlevingscontract voor feitelijk samenwonenden 2.2 Formaliteiten van het samenlevingscontract voor wettelijk samenwonenden 3 Inhoud 3.1 Wat kan men vastleggen? 3.2 Wat kan men niet vastleggen? 4 Opstellen van een inventaris 5 Besluit
56 57 58 59
60 60 61 65 67 69
inhoudstafel
59
5
6
Hoofdstuk 4 Populariteit van de samenlevingsvormen
71
1 Twee demografische transities 1.1 De eerste demografische transitie 1.2 De tweede demografische transitie 2 Samenstelling gezin 3 Het huwelijk 3.1 Populariteit van het huwelijk 3.2 Evolutie van het aantal echtscheidingen 3.3 Aantal huwelijken ten opzichte van het aantal echtscheidingen 4 Samenwonen 4.1 Populariteit van het samenwonen 4.2 Evolutie van het aantal stopzettingen van samenwoning 4.3 Sociaaleconomische kenmerken 4.3.1 Samenwonenden zonder kinderen 4.3.2 Samenwonenden met kinderen 5 Besluit
74 74 75 76 79 79 81 83 84 84 85 86 87 88 89
Hoofdstuk 5 Erven
91
1 Het wettelijk erfrecht 1.1 De algemene regels van het wettelijk erfrecht 1.2 Het wettelijk erfrecht van de partner 1.2.1 De huwelijkspartner 1.2.2 De wettelijk samenwonende partner 1.2.3 De feitelijk samenwonende partner 2 Technieken om af te wijken van het wettelijk erfrecht 2.1 Het testament 2.1.1 Soorten testamenten A Het eigenhandig testament B Het notarieel testament C Het internationaal testament 2.1.2 Reservataire erfgenamen 2.2 De schenking 2.2.1 De schenking van een onroerend goed 2.2.2 De schenking van een roerend goed 2.3 Het huwelijkscontract 2.4 De levensverzekering 2.5 De tontine 3 Successierechten 3.1 Tarieven 3.2 Vrijstelling gezinswoning 3.3 Erven, een uitgewerkt voorbeeld 4 Besluit
98 101 101 104 107 107 108 109 109 109 109 110 115 115 118 121 122 122 123 123 127 128 130
Hoofdstuk 6 Huren
131
1 De huurovereenkomst 2 Gehuwden 3 Samenwonenden
133 135 136
3.1 Wettelijk samenwonenden 3.1.1 Wettelijk samenwonenden hebben samen de huurovereenkomst ondertekend 3.1.2 Wettelijk samenwonende heeft alleen de huurovereenkomst ondertekend 3.2 Feitelijk samenwonenden 3.2.1 Feitelijk samenwonenden hebben samen de huurovereenkomst ondertekend 3.2.2 Feitelijk samenwonende heeft alleen de huurovereenkomst ondertekend 4 Besluit
137
Hoofdstuk 7 Kopen
143
1 De woning wordt of is aangekocht door één van de partners a Testament b Levenslange huur c Aankoopoptie d Verkoop en gesplitste aankoop e Verkoop en huur f Verkoop van de helft 2 De woning wordt samen aangekocht 3 De gezinswoning 3.1 Bescherming van de gezinswoning 3.1.1 Gehuwden 3.1.2 Wettelijk samenwonenden 3.1.3 Feitelijk samenwonenden 3.2 De tontine en het beding van aanwas 3.3 Tontine of testament? 4 Besluit
146 148 149 149 150 150 150 150 151 151 151 154 155 156 162 165
Hoofdstuk 8 Lenen
167
1 Afbetalingskrediet 1.1 Aansprakelijkheid 2 De hypothecaire lening 2.1 Voorwaarden waaraan het hypothecair krediet moet voldoen om fiscaal aftrekbaar te zijn 2.2 Bedrag dat voor fiscale aftrek in aanmerking komt 2.3 De schuldsaldoverzekering 2.3.1 Fiscale aftrekbaarheid van de betaalde verzekeringspremie 2.3.2 Taxatie bij overlijden 2.4 Het krediet tweede woning 2.4.1 Belastingvermindering voor de kapitaalsaflossing 2.4.2 Gewone intrestaftrek 2.4.3 Bijkomende intrestaftrek 3 Besluit
170 170 172
137 138 139 139
174 176 180 180 182 183 183 186 187 188
inhoudstafel
140 141
7
8
Hoofdstuk 9 Belastingen
189
1 Gemeenschappelijke aangifte 2 Hoe worden inkomsten belast? 3 Aansprakelijkheid belastingschuld 4 Huwelijksquotiënt 5 Toekenning aan de meewerkende partner 6 Financiële rekeningen 6.1 Fiscale vrijstelling spaarrekening 6.2 Individuele en gemeenschappelijke rekeningen 7 Opname in een verzorgingsinstelling 8 Besluit
192 193 199 200 201 202 202 202 205 206
Hoofdstuk 10 Levensverzekering
207
1 Levensverzekering met fiscaal voordeel 1.1 Pensioenspaarcontract 1.2 Individuele levensverzekering in het kader van het langetermijnsparen 1.3 Groepsverzekering 2 Levensverzekering als alternatief voor testament of schenking 3 Besluit
210 211 213 215 217 223
Hoofdstuk 11 Sociale zekerheid
225
1 De feitelijke gezinssituatie 1.1 Alleenstaanden 1.2 Personen met gezinslast 1.3 Samenwonenden 2 De vervangingsinkomsten 2.1 Belastingvermindering voor vervangingsinkomsten 2.2 Werkloosheidsuitkering 2.3 Uitkering bij ziekte of invaliditeit 3 De kinderbijslag 3.1 Kinderen van samenwonenden 3.2 Kinderbijslag 4 Het pensioen 4.1 Het wettelijk pensioen 4.2 Het wettelijk rustpensioen 4.3 Het wettelijk overlevingspensioen 5 Bijzondere bijdrage voor sociale zekerheid 6 Besluit
228 228 228 229 230 230 232 234 237 237 238 240 240 242 244 246 247
Hoofdstuk 12 Conclusie
249
Hoofdstuk 13 Bijlagen
261
Bibliografie
287
