JAARVERSLAG 2011 GRONINGER MOLENHUIS GRONINGER MOLENHUIS
JAARVERSLAG 2011
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
3
Instandhouding Platform Instandhouding
4
Commissie Instandhouding en Beheer
4
Molenbiotopen in Groningen
5
Subsidie J.B. Scholtenfonds
6
Calamiteitenfonds
6
Publieksbereik De Zelfzwichter
7
Groninger Molenarchief
7
Commissie Archief en Onderzoek
8
Overleg regiocoördinatoren / Groninger Molenweekend
8
Molenvriendendag Thesinge
9
Molenleskist
9
Oktobermaand Kindermaand
9
Opleiding Het Gilde van Vrijwillige Molenaars, afdeling Groningen
10
Cursus Molengids
11
Cursus Veiligheid
11
Cursussen
12
Kijkje in de keuken
12
Veiligheidszorg
13
Collegiale netwerken Vertegenwoordigingen
14
Een praatje voor de Fryske Mole
14
Molens zonder grenzen
14
Organisatie Beleid
15
Bestuur
15
Bureau
15
Bestuur Gilde
15
Gildeleden
16 1
Overlijden Leen Duijm
16
Jaap van Driel onderscheiden
16
Website
16
Erfgoedloper
16
Jubileum Gea Geertsema en Thea Pol
17
Moleneigenaren in de provincie Groningen
18
2
VOORWOORD In 2011 is veel over het belang en de waarde van cultureel erfgoed gesproken. De aanleiding vormde de economische crises en de bezuinigingen die worden doorgevoerd. De vraag wordt dan weer relevant: wat is de waarde van cultureel erfgoed en moeten we hier als samenleving geld in blijven steken? Hoewel de aanleiding somber is, is de discussie hierover interessant. Iedere organisatie wordt op scherp gezet om aan te tonen wat hun toegevoegde waarde voor de maatschappij is. Dat is waardevol, omdat je niet automatisch kunt terugvallen op wat je altijd al hebt gedaan. Met de provinciale cultuurnota in ontwikkeling is deze discussie een belangrijke rode draad in onze werkzaamheden geweest, zowel voor onze eigen organisatie als voor de musea en erfgoedorganisaties waarvoor wij als steuninstelling fungeren. Zo werd Erfgoedpartners (het samenwerkingsverband van het Museumhuis en het Molenhuis) in 2011 geconfronteerd met het rapport van de Kunstraad Groningen met een advies over de toekomstige verdeling van de cultuurgelden van de provincie Groningen voor de periode 2013-2016. Dit advies was naar de mening van het bestuur onzorgvuldig omdat het was gebaseerd op feitelijke onjuistheden en verkeerde interpretaties. Dit leidde tot een intensieve correspondentie met de Kunstraad en de Provincie Groningen, waarin deze onjuistheden uiteen werden gezet. Ook was er overleg tussen bestuur en directie en vertegenwoordigers van de Kunstraad. De inzet, een herziene versie van het rapport, werd uiteindelijk bereikt. Ieder nadeel blijkt ook nu weer toch een voordeel te hebben. De vraag hoe verkeerde interpretaties kunnen ontstaan heeft ertoe geleid dat Erfgoedpartners zich scherper is gaan profileren naar alle belanghebbenden zoals onze eigen achterban, collega’s, provincie, gemeenten, fondsen en netwerkorganisaties. Deze ingezette lijn zullen we komende jaren vervolgen. Daarnaast reageerde Erfgoedpartners als expertisecentrum voor musea, borgen, molens en andere erfgoedinstellingen, zowel per brief als door middel van inspraak, op het advies ten aanzien van de instellingen. Op 6 juni vond in het Museumhuis/Molenhuis voor vertegenwoordigers van de musea, borgen en molens een informatiebijeenkomst plaats over het Advies Kunst en Cultuur en over de visie van Erfgoedpartners wat betreft het totale Advies en de acties die beide organisaties gezamenlijk wilden ondernemen. Tijdens deze bijeenkomst werd benadrukt om onjuistheden in het advies duidelijk te maken aan Provinciale Staten en ze daarmee uit te dagen zelf de situatie te bekijken en om argumenten aan te dragen van het advies af te wijken in de Provinciale Cultuurnota. Museumhuis / Molenhuis deden dit voor de sector als geheel, de erfgoedinstellingen werd geadviseerd dit op vergelijkbare manier te doen voor de eigen organisatie. In maart 2012 werd de definitieve Cultuurnota 2013-2016 door de Staten vastgesteld waarin Erfgoedpartners een belangrijke plaats krijgt bij de uitvoering van de Culturele Biografie, één van de speerpunten van het cultuurbeleid van de provincie. Hoewel dit beleid in 2013 officieel ingaat, is Erfgoedpartners al bezig met de implementatie van deze taak. Daarom wordt zoveel mogelijk te term Erfgoedpartners gebruikt als het gaat om gezamenlijke inzet van het Museumhuis en het Molenhuis. Daarnaast blijft het Groninger Molenhuis een koepelorganisatie en een informatie- en kenniscentrum voor moleneigenaren en vrijwilligers rond de molens. Het Molenhuis ondersteunt en adviseert moleneigenaren, ontwikkelt initiatieven om onderhoudssubsidies voor molens te verwerven, leidt samen met het Gilde van Vrijwillig Molenaars molengidsen en molenaars op en informeert het brede publiek over het belang van molens voor de (geschiedenis van) Groningen. Het Molenhuis geeft op verschillende manieren ondersteuning aan de moleneigenaren. Dit gebeurt zowel door platformbijeenkomsten als door persoonlijke adviezen. Het Molenhuis onderscheidt drie belangrijke adviesterreinen: Instandhouding, Publieksbereik, Opleiding.
3
INSTANDHOUDING Platform Instandhouding Voor moleneigenaren in de provincie Groningen organiseert het Groninger Molenhuis twee maal per jaar een Platform Instandhouding. Hier worden recente landelijke en regionale ontwikkelingen op het gebied van molenonderhoud besproken en worden ervaringen uitgewisseld. Het platform kwam dit jaar bijeen op 23 maart en op 16 juni. Belangrijk gesprekspunt was de aanvraag voor de nieuwe onderhoudssubsidie (Brim) voor de jaren 2013-2018, die in januari 2012 moest worden ingediend. Op 26 september werd over dit onderwerp in het Groninger Molenhuis een speciale bijeenkomst gehouden, waar vertegenwoordigers van Vereniging De Hollandsche Molen en van de Monumentenwacht Groningen voorlichting gaven over de Brim, zodat de Groninger moleneigenaren goed voorbereid hun aanvraag konden indienen. Commissie Instandhouding en Beheer Het Groninger Molenhuis kan voor technische ontwikkelingen een beroep doen op de Commissie Instandhouding en Beheer. Zij houden zich vooral bezig met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van molenbehoud en beheer. Deze groep bestond uit: Kees Kuiken (voorzitter, tot juli) Pieter Veenema (tot september) Jan Stamhuis (namens Libau/Monumentenwacht) Anne Wieringa Derk Wieringa
Kees Kuiken nam op 4 juli officieel afscheid vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd op 20 april.
Presentatie Handboek Op 4 juli 2011 is in molen Fram te Woltersum op feestelijke wijze het handboek “Aanbevelingen onderhoud Groninger molens” gepresenteerd. Er was grote belangstelling bij de in groten getale aanwezige molenaars en moleneigenaren uit alle delen van de provincie Groningen. Het handboek is samengesteld door Derk Wieringa, in nauwe samenwerking met de leden van de Commissie Instandhouding en Beheer van het Groninger Molenhuis. Deze deskundigen op het gebied van molentechniek hebben zich de afgelopen jaren intensief bezig gehouden met de restauratie en het onderhoud van de Groninger monumentale molens. Daarbij kwamen zij regelmatig situaties tegen waarbij bleek dat de reparaties niet op een goede manier waren uitgevoerd zodat er (onverwachte) reparaties nodig waren. Dit bracht hen op het idee om een handleiding samen te stellen waarin wordt aangegeven op welke wijze herstel moet plaatsvinden en welke materialen moeten worden toegepast. Zo ontstond het plan een ‘handboek’ samen te stellen. Het nu aangeboden boek bevat per onderdeel van de (buitenkant van) de molen een opsomming van knelpunten en aanbevelingen voor doelmatig onderhoud. Aan de hand hiervan kan de beheerder de molen periodiek inspecteren en eventuele gebreken vroegtijdig signaleren en verhelpen. Door op deze manier te werken kunnen omvangrijke restauraties worden vermeden. In negen hoofdstukken worden de onderdelen van een molen, van molenerf en fundering tot kap en wiekenkruis, besproken op de aspecten onderhoud, reparatie, aanpassing en vervanging. Dit leidt tot duidelijke constructieve aanbevelingen voor verbetering van de instandhouding van windmolens. Uitvoerige (detail)tekeningen verduidelijken de tekst. 4
De samenstellers zeggen uitdrukkelijk dat het boek niet af is. Zij verwachten dat er tijdens het gebruik nog tekortkomingen en onduidelijkheden aan het licht zullen komen. Er wordt actieve medewerking van molenaars, moleneigenaren en molenbouwers verwacht om het boek te vervolmaken. Om die reden is het boek ook losbladig uitgegeven en kunnen aanvullingen en verbeteringen eenvoudig aangebracht worden. Molenbiotopen in Groningen Het Groninger Molenhuis werkt intensief samen met de biotoopwacht Thomas Sleyfer van het Gilde van Vrijwillig Molenaars. Hij hield ook in 2011 een wakend oog op de gemeentelijke plannen die van invloed zouden kunnen zijn op de omgeving van de Groninger molens. Te hoge bebouwing of te hoog opschietend groen zijn namelijk ongunstig voor de windvang van de molens en belemmeren zo het functioneren van deze werktuigen. De biotoopwacht werkt samen met de biotoopwacht van de Vereniging De Hollandsche Molen wat betreft nationale richtlijnen en met de vrijwillig molenaars waar het gaat om plaatselijke wijzigingen in bestemmingsplannen of opschietend groen. In 2011 is er op verschillende lokale plannen gereageerd. De gemeente Delfzijl heeft een voorontwerp bestemmingsplan Farmsum gepubliceerd. De regeling voor de molenbiotoop voor molen Aeolus in Farmsum is daarin voldoende. Maar de bestaande situatie met betrekking tot beplanting is slecht. Daarom is er wel met de gemeente overlegd om een aantal bomen die erg dicht op de molen staat, en te hoog zijn, te kappen. De gemeente heeft toegezegd dat in de loop van de komende tijd te doen. Molen de Korenschoof in Noordlaren kampt met een slechte molenbiotoop
De boer bij molen de Korenschoof te Noordlaren wil een nieuwe veeschuur bouwen. Hij wilde daartoe een ‘standaardschuur’ neerzetten die ruim binnen de eisen van de molenbiotoop bleef. De welstandscommissie ging hier niet mee akkoord. Het moest, gezien de waarde van het gebied (overgang van het oude dorp naar de es), iets bijzonders worden. Er is nu een architectonisch bijzonder gebouw ontworpen, dat helaas te hoog blijkt. Het Molenhuis heeft hierover een zienswijze ingediend dat heeft geleid tot een aanpassing van het plan waardoor het acceptabel werd. Omdat de nokrichting in de richting van de molen is geplaatst, zijn we na overleg uiteindelijk wel akkoord gegaan. Veel moeilijker verteerbaar – en voor ons verrassend – was de inzet van de provincie. Die pleitte voor afschermende beplanting rond de schuur en die beplanting zou veel te hoog moeten worden. Ons verzet hielp niet, maar de gemeente Haren ging met ons mee, nadat we gewezen hadden op de inzet die de provincie in haar Provinciaal Omgevings Plan van gemeenten vraagt met betrekking tot bescherming van molenbiotopen. De inzet van de provincie met betrekking tot de afschermende beplanting is daarmee in strijd. Onder voorwaarde dat de inzet van de gemeente overeind blijft hebben we onze zienswijze ingetrokken.
5
Dat standpunt houdt onder andere in dat we met de boer afspraken kunnen maken om de afschermende beplanting door middel van snoeien op aanvaardbare hoogte houden (de boer had dit al toegezegd). Als compensatie wordt tevens een bestaande groep te hoge bomen teruggesnoeid. Verder is er een aantal adviezen verstrekt aan de gemeente Slochteren wat betreft nieuwbouw van woningen, aan Molenstichting Fivelingo over het boscomplex rond de Kloostermolen, aan molenstichting Hunsingo over de brug naast de molen Wilhelmina. Voor het voorontwerp bestemmingsplan Winsum buitengebied is bij de gemeente een zienswijze ingediend. Pilot Zuurdijk Het Groninger Molenhuis heeft samen met Landschapsbeheer Groningen een plan ontwikkeld, dat erop gericht is om zoveel mogelijk draagvlak bij de lokale bevolking en de gemeenten te krijgen waar het gaat om de instandhouding van de molenbiotoop. Zuurdijk is gekozen als pilotproject, omdat de molen De Zwaluw daar onlangs is gerestaureerd en de biotoop niet optimaal was. Op basis van de ervaringen die in Zuurdijk worden opgedaan, kan een plan voor de hele provincie worden ontwikkeld.
Subsidie J.B. Scholtenfonds In februari 2011 heeft het Groninger Molenhuis bij het J.B. Scholtenfonds een verzoek ingediend voor financiële steun bij het onderhoud van Groninger molens die in het bezit zijn van particuliere molenorganisaties. Zij beheren samen 40 monumentale molens. Het Rijk geeft voor het onderhoud van monumenten een Brim-subsidie. Deze bedraagt 60% van de kosten, dit betekent dat de moleneigenaren zelf voor de resterende 40% dienen te zorgen. Voor veel molenorganisaties is dit een te grote financiële belasting. Het J.B. Scholtenfonds heeft de subsidieaanvraag gehonoreerd en een subsidie van maximaal € 133.320 beschikbaar gesteld voor een periode van 6 jaar. Deze jaarlijkse bijdrage is bedoeld voor 40 molens van molenstichtingen die zijn opgericht als vrijwilligersorganisaties en die geen structurele exploitatiesubsidie ontvangen. Het Groninger Molenhuis is belast met de jaarlijkse uitvoering van deze regeling en heeft hiervoor heldere criteria opgesteld.
Calamiteitenfonds In de bestuursvergadering van 6 juni 2011 heeft het bestuur van het Groninger Molenhuis een bijdrage toegekend van € 729,- uit het calamiteitenfonds ten behoeve van de Olinger Koloniemolen. Het calamiteitenfonds was een fonds waar moleneigenaren een beroep op konden doen bij een calamiteit. Het fonds, destijds ingesteld door de Stichting De Groninger Molen, is nu leeg en is na deze toekenning opgeheven.
6
PUBLIEKSBEREIK Voor een goed molenonderhoud is het van belang dat de inwoners van Groningen en de overheden het belang van de molens voor de provincie onderkennen. Daarom zet het Groninger Molenhuis zich actief in op het gebied van promotie en publieksbereik. De Zelfzwichter Ons kwartaaltijdschrift is het belangrijkste middel om informatie over de Groninger molenwereld te verspreiden. Het blad wordt gemaakt door vrijwilligers en medewerkers van het Molenhuis. De redactie nam in juni afscheid van Hendrik Hachmer, die jarenlang verbonden is geweest aan het blad. in januari trad Thea Pol, communicatiemedewerkster van het Museumhuis/Molenhuis aan als bureauredacteur en volgde Jaap van Driel op, die in december 2010 afscheid had genomen. De overige redactieleden waren molenaar Johan van Dijk, Janneke Harmsma (voorzitter), Tom Heyne en molenaar Jan Kugel. De laatste draait vanaf het derde nummer mee in de redactie. De opmaak van het blad werd weer verzorgd door Bert Holtkamp. De Zelfzwichter had in 2011 ‘Diversiteit’ als centraal thema waarbij de verschillende relaties waarmee molenaars te maken hebben werden belicht.
Groninger Molenarchief Het Groninger Molenarchief is sinds 2009 een onlosmakelijk onderdeel van Het Groninger Molenhuis. De hier aanwezige documentatie over de Groninger molengeschiedenis ondersteunt het Molenhuis en andere in molens geïnteresseerden bij werkzaamheden op het gebied van de instandhouding van molens, van de geschiedenis van Groningen en zijn molens en van de educatie. De medewerkers van het molenarchief waren in 2011 Frank Houwaard (coördinator), Willem Jans (molenkenner, houdt zich vooral bezig met het digitaliseren van afbeeldingen) en Jaap van Driel v.l.n.r. Frank Houwaard, Willem Jans, Jaap van Driel (molenaar, werkt aan het inventariseren van oude jaargangen van De Zelfzwichter). Zij ontvingen in de loop van 2011 in het molenarchief, dat van maandag t/m woensdag voor bezoekers geopend is, verschillende belangstellenden die op zoek waren naar informatie en afbeeldingen in het kader van hun onderzoek naar Groninger molen- of familiegeschiedenis. Daarnaast werden een aantal mensen via e-mail van de gewenste inlichtingen voorzien. Een belangrijk deel van de molendocumentatie ligt bij de Groninger Archieven en kan daar door bezoekers worden geraadpleegd. Belangrijk aandachtspunt was ook dit jaar de digitalisering van het molenarchief, een project dat in samenwerking met Vereniging De Hollandsche Molen en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wordt uitgevoerd. In 2011 werd een pilot gestart met documentatie van molen De Zwaluw in Zuurdijk. Er is een selectie gemaakt van de digitaal aanwezige afbeeldingen en de documenten betreffende de molen zijn gedigitaliseerd door de scanafdeling van RHC Groninger Archieven. 7
Aan de zo verkregen verzameling elektronische documenten zijn metadata toegevoegd, en deze verzameling zal met het softwarepakket 'Erfgoedsuite' (door de RCE gemaakt ten bate van erfgoedinstellingen die hun materiaal digitaal willen presenteren) beschikbaar gesteld kunnen worden aan het publiek.
Gedigitaliseerd document (verslag uit 1974)
De Commissie Archief en Onderzoek, die het Molenhuis adviseert over het werk en het beleid van het molenarchief, bestond in 2011 uit Jona van Keulen (voorzitter), Albert Buursma, Johan T. van Dijk, Gerda Koster en Frank Houwaard. De commissie kwam dit jaar twee maal bij elkaar, namelijk op 21 maart en op 19 september. Overleg regiocoördinatoren / Groninger Molenweekend Het Groninger Molenhuis kent vier regiocoördinatoren die ieder contact houden met de vrijwillige molenaars in de eigen regio. Met de regiocoördinatoren worden bijeenkomsten belegd om activiteiten voor te bereiden zoals het Groninger Molenweekend. Deze bijeenkomsten worden voorbereid en voorgezeten door Marjo Brandse. Het Groninger Molenweekend vond dit jaar plaats op 11 en 12 juni. Zo’n 65 molens hadden hun deuren geopend voor publiek. Dat betekent dat vrijwel alle functionerende molens en hun vrijwilligers in actie waren. Het thema was ‘Dichter bij de Molen’; bij een aantal molens werden verhalen verteld en gedichten voorgedragen. Het weekend bood bovendien de bezoeker de gelegenheid om een molen tot op grote hoogte eens van dichterbij te bewonderen. Het aantal bezoekers varieerde per molen, van een enkele maar zeer geïnteresseerde bezoeker bij een poldermolen, zoals de Eolus te Fransum, tot tientallen bezoekers die op de georganiseerde activiteiten afkwamen, zoals bij molen Hollands Welvaart in Mensingeweer, molen Edens in Winschoten, de Eva in Usquert en de Goliath in Eemshaven. Voorafgaand aan het Groninger Molenweekend was er op vrijdag 27 mei in Den Andel de traditionele bijeenkomst voor alle vrijwilligers die bij de Groninger molens betrokken zijn. 8
Molenvriendendag Thesinge
Dorpshuis Trefpunt zat vol met molenvrienden
De jaarlijkse molenvriendendag vond in 2011 plaats op 29 oktober rond molen Germania in Thesinge. Het thema was restauratie. Er werd voor Thesinge gekozen omdat deze korenmolen eerder dat jaar feestelijk in gebruik werd genomen na restauratie. Bouwkundig medewerker Anne Wieringa van molenstichting Fivelingo, eigenaar van de molen, hield een inleiding over de restauratie. ’s Middags werd in de kerk, een restant van de veel grotere kloosterkerk die er eens stond, een lezing verzorgd door dr. Egge Knol, conservator archeologie, geschiedenis en oude kunst(nijverheid) van het Groninger Museum over Thesinge door de eeuwen heen. Hiervoor was veel belangstelling, veel dorpsbewoners kwamen naar de kerk om de lezing van dr. Knol te horen. Ook museumsmederij Smidshouk was geopend. De vrijwilligers van dit museum gaven demonstraties rond het smidsvuur en mochten veel bezoekers ontvangen die zelf een spijker konden slaan. Molenleskist Steeds meer scholen weten de weg naar een molen (in hun omgeving) te vinden. Om kinderen goed voor te bereiden op hun bezoek bezoekt een vrijwillig molenaar vooraf de school en bereidt het bezoek samen met de docent en de leerlingen voor. De leskist is bedoeld als aanvulling en verdieping van het bezoek. In 2011 is aan de opzet van het project gewerkt, dat de naam ‘Met de molenaarsknecht de molen in’ kreeg. In 2012 zal de leskist door een aantal vrijwillige molenaars (dit zijn personen die tevens onderwijs ervaring hebben) op verschillende scholen worden getest. Na een evaluatie van de resultaten kan de definitieve leskist worden gepresenteerd. Vrijwillige molenaars die daarvoor worden opgeleid zullen vervolgens de scholen bezoeken. Het lesmateriaal is geschikt voor leerlingen van de Basisscholen op verschillende niveaus (leeftijden) . Oktobermaand Kindermaand In oktober 2011 werd in de hele provincie Groningen voor de derde keer het project Oktobermaand Kindermaand uitgevoerd door het Museumhuis Groningen. Een aantal molens heeft hieraan deelgenomen en een speciaal kinderprogramma samengesteld. Kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar werden gratis ontvangen in de molens. In de molen Hollands Welvaart in Mensingeweer konden de kinderen een luistertocht maken door met een koptelefoon op, waarin de stem van de molenaar klinkt, met aanwijzingen en uitleg. Andere molens die meededen aan Oktobermaand Kindermaand zijn Stormvogel in Loppersum en molen Edens in Winschoten.
9
OPLEIDING De molenwereld draait vrijwel uitsluitend op vrijwilligers. Dat betekent dat de opleiding van deze vrijwilligers van groot belang is. Het Groninger Molenhuis werkt intensief samen met het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Het gilde verzorgt de opleiding voor alle vrijwillige molenaars in Groningen. Hiervoor zijn instructeurs actief die hiervoor geen vergoeding vragen. Het Groninger Molenhuis verzorgt de cursus voor Molengids. Molengidsen leren op een veilige en verantwoorde manier activiteiten op de molens te organiseren ter ondersteuning van de molenorganisatie. De medewerkers van molenorganisaties krijgen ook de cursussen van het Museumhuis Groningen aangeboden. Deze opzet blijkt succesvol.
Het Gilde van Vrijwillige Molenaars afdeling Groningen Het Groninger Molenhuis werkt nauw samen met het Gilde van Vrijwillige Molenaars afdeling Groningen dat een onderdeel is van het landelijke Gilde. De opleiding tot vrijwillig molenaar is intensief en kan in één jaar, maar duurt minstens twee jaar. In totaal zijn er 6 geslaagden tegenover 1 afgewezen kandidaat.
Bijeenkomsten Het bestuur van het Gilde afdeling Groningen vergaderde op 17 januari, 7 maart, 9 juni, 5 september en 21 november 2011. Er vond dit jaar drie keer overleg plaats met Roeli Broekhuis en Gea Geertsema over de gezamenlijke activiteiten met het Groninger Molenhuis. De voorjaarsvergadering van het Gilde vond op 9 april plaats bij het Museumgemaal te Winschoten. De najaarsvergadering was op 24 oktober in Ms De Zwaan in Groningen. Het Gilde is actief bij het ontwikkelen van de nieuwe landelijk opleiding tot molenaar en bezoekt daarvoor de vergaderingen van de landelijke opleidingsraad (18 juni en 5 november). Verder is het Gilde betrokken bij de bijeenkomst met regio coördinatoren Groninger Molenweekend, Molenhuis (16 maart en 12 april) Er waren toelatingsexamens op 16 en 23 april (molen Eva Usquert en molen Adam Delfzijl) en op 26 november bij molen Fram in Woltersum. Landelijke examens waren op 27 april (De Zwaluw te Oudemolen, Dr), op 29 september (molen Hazewind, Gieten, Dr) en 4 oktober(De Goliath, Eemshaven). Het Gilde is nauw betrokken bij het project Molens zonder Grenzen. De leden van het Gilde zorgen voor draaiende molens tijdens Nationale Molendagen (14 en 15 mei) en Groninger Molenweekend (11 en 12 juni) Op 13 december was de traditionele eindejaar bijeenkomst van de instructeurs in Winschoten.
10
Cursus Molengids Van april t/m juni vond een cursus molengids plaats. Deze cursus bestaat uit 6 theorieavonden en 2 dagdelen waarin de kandidaten een praktijkoefening uitvoeren. De cursus werd gegeven in het Groninger Molenhuis door Tom Heyne en vrijwillig molenaar Arjen Strijkstra met medewerking van Marjo Brandse. Op 21 mei vond een afsluitend bezoek aan de zeskante korenmolen te Niebert plaats. Toekomstige molengidsen luisteren aandachtig naar docent Arjen Strijkstra
Op 27 mei vond, voorafgaand aan het Groninger Molenweekend, de avond voor vrijwilligers op de molen plaats. De vrijwilligersavond werd gehouden rondom molen De Jonge Hendrik in Den Andel. Eén van de sprekers was molenaar Henk Helmantel van de Slochter Molenstichting. Zijn bijdrage ging over Creatief 2010, de zeer geslaagde culturele manifestatie van de Slochter Molenstichting. De avond werd bijgewoond door zo’n 60 enthousiaste vrijwilligers.
Cursus Veiligheid Veiligheid is voor molenaars en hun publiek letterlijk van levensbelang. Moleneigenaren zijn verantwoordelijk voor de juiste maatregelen op de molen en in de organisatie. Op verzoek van moleneigenaren heeft het Groninger Molenhuis een cursus ontwikkeld waardoor alle veiligheidsaspecten binnen de gehele organisatie worden besproken. Op 19 januari is in De Widde Meuln in Ten Boer voor vrijwillige molenaars van molenstichting Fivelingo deze cursus voor het eerst gegeven. Na de evaluatie is besloten de cursus aan andere eigenaren aan te bieden, met de mogelijkheid om hier een jaarlijkse cursus van te maken.
11
De volgende cursussen zijn in samenwerking met het Museumhuis ook georganiseerd voor en bezocht door medewerkers van molenorganisaties. Omgaan met museale objecten 10 maart Noordelijk Scheepvaartmuseum Groningen Voor medewerkers van collectiebeherende instellingen, die betrokken zijn bij inrichten en afbouwen van tentoonstellingen of anderszins verantwoordelijk zijn voor het hanteren van museale objecten. Het doel van de cursus was vanuit een praktijkgerichte benadering de werkzaamheden van alle dag te bespreken en daar tips en leerpunten aan te koppelen en het opfrissen van theoretische kennis. De dagelijkse werkpraktijk was daarbij uitgangspunt.
Presenteren en rondleiden 31 maart Museumhuis Groningen Voor medewerkers van diverse erfgoedinstellingen. Het programma bestond uit leren door samen te oefenen. Vanuit eigen praktijkervaringen en door middel van diverse korte opdrachten. Met algemene aandacht voor klantvriendelijkheid, verantwoordelijkheden, bescherming van de objecten. Maar vooral aandacht voor het presenteren zelf: start, contact, positie, houding, uitstraling, stem, tempo, opbouw, inhoud, storingen etc. Cursus Project in de Praktijk 17, 18 en 25 maart en 1 en 8 april Museumhuis Groningen De vijfdaagse cursus ‘Project in de Praktijk’ was bedoeld voor creatieve makers, kunstenaars, besturen, leidinggevenden en culturele ondernemers en bood een introductie in cultureel ondernemerschap. De cursus werd georganiseerd door het Museumhuis in samenwerking met de Kunstraad Groningen. Negen deelnemers volgden de cursus. Docenten: Annelies Meuleman en Jacqueline Clements Kijkje in de keuken Twee keer per jaar biedt het Museumhuis een speciaal programma aan voor en met medewerkers van erfgoedinstellingen onder de naam Kijkje in de keuken. De bijeenkomst heeft tot doel het uitwisselen van ervaringen, het delen van expertise en het versterken van de onderlinge samenwerking. Het programma duurt een dag en bestaat uit een kijkje in de keuken van de organisatie waar we te gast zijn en per keer wordt een museaal vakgebied onder de loep genomen. donderdag 7 april 2011 Grafisch Museum Groningen Thema: Website en 'sociale media’ Op 7 april namen ruim 20 vertegenwoordigers van 10 musea een kijkje achter de schermen van het Grafisch Museum in Groningen. ’s Morgens hield directeur Paulina de Nijs een verhaal over de successen, de problemen en de plannen van het museum, waarna de bezoekers tijdens een rondleiding de collectie, het verhaal 12
hierachter en de inrichting van het Grafisch Museum konden bekijken. De middag was gereserveerd voor het thema van de dag, ‘Website en sociale media’. Drie inleiders verzorgden workshops over de moderne media. woensdag 23 november 2011 Groninger Archieven Op 23 november vond de bijeenkomst plaats bij de Groninger Archieven in Groningen. Behoud en beheer stond deze keer centraal met daarbij speciale aandacht voor papier, inclusief foto’s, en voor scannen. Jona van Keulen zorgde namens de Groninger Archieven voor een gastvrije ontvangst en een deskundige toelichting. Ruim 40 personen van 20 instellingen waren aanwezig en namen deel aan de rondleiding en aan de workshops. Veiligheidszorg
Op 29 juni ontvingen 43 erfgoedinstellingen uit handen van voorzitter Erik Triemstra het certificaat Veiligheidszorg. Deze gebeurtenis vond plaats in de brandweerkazerne aan de Sontweg in Groningen. De instellingen hebben in het kader van het project Veiligheidszorg een calamiteitenplan opgesteld onder leiding van het Museumhuis Groningen. Groningen is de eerste provincie waar het project erfgoedbreed (musea, molens, borgen, kerken, archieven e.d.) werd aangeboden en uitgevoerd. De ontwikkelde netwerkstructuur heeft als voordeel dat instellingen van elkaar kunnen leren en dat op een efficiëntere manier afspraken met hulpverleningsdiensten kunnen worden gemaakt. Binnen het netwerk wordt aandacht besteed aan de implementatie van veiligheidszorg binnen de organisatie en het realiseren van afspraken met hulpverlenende diensten. Het netwerk heeft een blijvend karakter. Het Museumhuis zal de instellingen eens per jaar uitnodigen voor een bijeenkomst waar de laatste ontwikkelingen op het gebied van veiligheid en preventie worden besproken. Alle instellingen, die een calamiteitenplan hebben aangeleverd zijn na de eerste fase, als aanvulling op het Project Veiligheidszorg Groningen, nogmaals bezocht door een externe veiligheidsdeskundige en een consulent van het Museumhuis. Daarbij zijn conclusies over de ingediende plannen besproken en is geïnventariseerd welke noodzakelijke investeringen gewenst zijn op het gebied van Veiligheidszorg. Omdat voor moleneigenaren aangescherpte eisen gelden vanuit de ARBO wetgeving is daarnaast een speciaal project voor molens en veiligheidszorg, gericht op de molenaar en gasten in de molens, ontwikkeld (zie hierboven).
13
COLLEGIALE NETWERKEN Vertegenwoordigingen Het Groninger Molenhuis heeft de in 2006 op- en uitgebouwde netwerken zowel op provinciaal als op landelijk niveau gecontinueerd. Op provinciaal niveau wordt het Molenhuis door Roeli Broekhuis vertegenwoordigd in het Platform monumenten en het Verhaal van Groningen (stuurgroep). Op landelijk niveau wordt er ook deelgenomen aan de Molenadviesraad van de Vereniging De Hollandsche Molen een aan de overleggen van OPEN (Overleg Provinciale Erfgoedhuizen Nederland). In aansluiting op het bezoek dat de directeur in 2010 op uitnodiging van de Rijksdienst mocht brengen aan Engeland, kwamen de deelnemers aan deze reis op 16 november een bezoek brengen aan het Groninger Molenhuis. Deze groep bestond uit medewerkers van de Rijksdienst en landelijke molendeskundigen. Namens het Groninger Molenhuis heeft de secretaris, Tony Dam, zitting in de werkgroep Molenverzekeringen van de Vereniging De Hollandsche Molen. Deze werkgroep heeft onderzoek gedaan naar de verschillende verzekeringen. De resultaten zijn gepubliceerd op de website van De Hollandsche Molen. Een praatje voor de Fryske Mole Op 21 december verzorgden bureaucoördinator Gea Geertsema en Tom Heyne, cursuscoördinator, een inleiding bij de vrijwilligersbijeenkomst van de Stichting Fryske Mole in Vrouwenparochie. Tijdens deze najaarsvergadering werd uitgelegd hoe de Groninger molens zijn georganiseerd. Tom Heyne vertelde over de cursus ‘Veiligheid op de molen’ die het Groninger Molenhuis heeft ontwikkeld. Molens zonder grenzen Op initiatief van molenaar Johann Glazenborg, een Nederlandse molenaar die in Nederland woont en in Duitsland ‘draait’ is een overleg opgestart over samenwerking tussen Nederlandse en Duitse molenorganisaties. Het is de bedoeling om waar mogelijk van elkaar te leren. In eerste instantie wordt gekeken naar de opleiding, maar mogelijk is er ook samenwerking mogelijk op het gebied van toerisme en publieksactiviteiten. Bij het overleg zijn verschillende molenorganisaties betrokken. In 2012 zal de samenwerking rond de opleiding leiden tot een apart project. Het Groninger Molenhuis zal daarbij penvoerder zijn.
14
ORGANISATIE Beleid De samenwerking tussen Molenhuis en Museumhuis is verankerd in het gezamenlijk beleidsplan dat bij de provincie voor 2013 – 2016 is ingediend. Door de samenwerking binnen Erfgoedpartners worden hiervoor de juiste voorwaarden geschapen. De samenwerking wordt zo vormgegeven dat andere organisaties met behoud van eigen identiteit kunnen aansluiten. Bestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Lid
Erik Triemstra ( burgemeester van Bellingwedde) Tony Dam Theo Bos Grieto de Vries
Het bestuur vergadert vanaf 2009 gezamenlijk met het bestuur van het Museumhuis Groningen. Erik Triemstra is eveneens voorzitter van het Museumhuis Groningen. Vanaf 27 september 2010 is Theo Bos tevens penningmeester van het Museumhuis. Er werd vergaderd op 7 februari, 11 april, 6 juni, 3 oktober en 28 november 2011. Bureau Roeli Broekhuis, directeur Gea Geertsema, bureaucoördinator Frank Houwaard, secretariaatsmedewerker en coördinator Molenarchief Kees Kuiken, bouwkundig medewerker – tot 20 april Thea Pol, communicatiemedewerkster en bureauredacteur De Zelfzwichter Tom Heyne, coördinatie cursus Molengids Marjo Brandse, bureaumedewerker en coördinator Groninger Molenweekend 2011 Het Molenhuis en het Museumhuis delen de interne organisatie. Eenderde van de gemeenschappelijke werkzaamheden komt ten laste van het Groninger Molenhuis. Projectmedewerkers Arjen Strijkstra voor de cursus molengids Vrijwillige medewerkers Jaap van Driel, Molenarchief Thomas Sleyfer, biotoopwachter Willem Jans, Molenarchief Systeembeheerder Frans Driesens is op freelancebasis werkzaam en beheert tevens de website. Bestuur Gilde In het Gildebestuur van de afdeling Groningen zitten de volgende personen (stand eind 2011): W.H. Huizenga Voorzitter H. Wubbolts Secretaris S.A. Pot Penningmeester I. Wierenga-Spijk Lid H. Doornbos Lid J. Kugel Lid Th. Sleyfer Biotoopwacht
15
Gildeleden Het aantal gildeleden is iets gezakt ten opzichte van 2010. Op 31 december 2011 was het aantal leden/donateurs van het afdelingsgilde: Geslaagde vrijwilligers 111 Leden in opleiding 38 Donateurs * 18 Speciaal donateurs 5 Totaal 172 *Onder de donateurs bevinden zich ook mensen die de opleiding zijn begonnen, maar deze nooit hebben afgerond met een diploma. Speciale Donateurs zijn donateurs die ook alle informatie, zoals aanvullingen op het cursusboek enzovoorts, ontvangen. Overlijden Leen Duijm Op 30 december 2010 overleed Leen Duijm. Leen was lange tijd voorzitter en bestuurslid van het Gilde en een instructeur. Ook was hij namens het Gilde betrokken bij het tot stand komen van het Groninger Molenhuis. Het overlijden van Leen is voor de Groningse molenwereld een groot verlies. Jaap van Driel onderscheiden Jaap van Driel, tot en met 2010 bureauredacteur van De Zelfzwichter, het tijdschrift van het Groninger Molenhuis, kreeg, samen met twee anderen, tijdens de jaarvergadering van De Hollandsche Molen in maart 2011, uit het molengiftenfonds van De Hollandsche Molen de prijs voor vernuft en volharding. Jaap is al geruime tijd als molenaar verbonden aan houtzaagmolen De Jager in Woudsend. Website De website van het Groninger Molenhuis wordt wekelijks aangepast. Deze actuele site werd in 2011 meer dan 35.000 keer bezocht, met een gemiddelde van 3.000 bezoekers per maand. Dit bezoekersaantal kan als zeer goed worden beschouwd. De afbeelding bovenin de website werd tijdens het verslagjaar gewijzigd. Erfgoedloper De laatste reguliere Molennieuwsbrief kwam uit in januari 2011. Vanaf mei 2011 verschijnt de digitale nieuwsbrief Erfgoedloper, een uitgave van het Museumhuis Groningen/Groninger Molenhuis. Omdat beide organisaties intensief samenwerken, zijn de afzonderlijke nieuwsbrieven geïntegreerd tot één nieuwsbrief zodat alle relaties in één keer worden geïnformeerd over de activiteiten van beide instellingen. Erfgoedloper verschijnt iedere twee weken op vrijdag en doet verslag van projecten die Museumhuis/Molenhuis uitvoeren. Wat betreft de molenprojecten werd ondermeer aandacht besteed aan de molengidscursus, handboek molens, digitalisering molenarchief, molenbiotoop De Zwaluw in Zuurdijk, Molens zonder grenzen/Mühlen ohne Grenzen, de nieuwe Brim en veiligheid op molens. In 2011 verscheen de Erfgoedloper 17 keer en werd naar ongeveer 250 mailadressen gezonden. De nieuwsbrieven zijn ook te vinden op de website.
16
In 2011 jubileerden Gea Geertsema (rechts) en Thea Pol. Gea trad in maart 1986 in dienst van de Stichting De Groninger Molen. Voor heel veel molenmensen is zij een ankerpunt op het ‘molenbureau’ en een vraagbaak ten aanzien van talloze molenzaken. Zij heeft vooral veel deskundigheid op het gebied van subsidies, en dat is voor veel molenorganisaties van onschatbare waarde. Thea trad in oktober 1986 in dienst van de Federatie van Musea in de provincie Groningen. Zij is sinds 2004 communicatiemedewerkster en vanaf 2011 ook als bureauredacteur van De Zelfzwichter betrokken bij de molenwereld in Groningen. Thea is vaak het eerste aanspreekpunt voor musea en borgen en de laatste jaren ook voor molens. Het team van het Molenhuis/Museumhuis zorgde voor een geweldig jubileumfeest op 13 juli.
17
MOLENEIGENAREN IN DE PROVINCIE GRONINGEN Gemeente Bellingwedde Gemeente Delfzijl Gemeente Eemsmond Gemeente Haren Gemeente Leek Gemeente De Marne Gemeente Marum Gemeente Oldambt Gemeente Pekela Gemeente Vlagtwedde Gemeente Zuidhorn Molenstichting Fivelingo Molenstichting Hunsingo e.o. Molenstichting Winsum Molenstichting Oldambt Slochter Molenstichting Molenstichting Westerkwartier Stichting Het Groninger Landschap Waterschap Hunze en Aa’s Meerschap Paterswolde Stichting Molen De Zwaluw Stichting Molen De Hoop St. Beheer en Behoud De Goliath Molenstichting Onderdendam Vereniging De Hollandsche Molen Firma Offeringa B.V. O. Baldus G. Koning J.J. Pot A. Dost G. Tóth
Hoofdweg 2, 9698 AE Wedde Postbus 20000, 9930 PA Delfzijl Postbus 11, 9980 AA Uithuizen Postbus 21, 9750 AA Haren Postbus 100, 9350 AC Leek Postbus 11, 9965 ZG Leens Postbus 2, 9363 ZG Marum Postbus 175, 9670 AD Winschoten Postbus 20000, 9665 ZM Oude Pekela Dorpsstraat 1, 9551 AB Sellingen Postbus 3, 9800 AA Zuidhorn Postbus 18, 9700 AA Groningen Postbus 18, 9700 AA Groningen G. Zijlmastraat 7, 9951 NH Winsum Postbus 2, 9649 ZG Muntendam Hoofdweg 67, 9619 PB Froombosch Postbus 18, 9700 AA Groningen Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren Postbus 195, 964 AD Veendam Veenweg 46, 9752 XS Haren Molenstraat G38, 9663 ST Nieuwe Pekela Zevenhuizerweg 27, 9761 AD Tolbert Prinsenhof 16, 9983 PJ Roodeschool Uiterdijk 4, 9959 PK Onderdendam Zeeburgerdijk 139, 1095 AA Amsterdam Ulgersmaweg 46, 9731 BV Groningen Smydingheweg 44, 9923 PC Garsthuizen Eestumerweg 37, 9792 RB Ten Post Woldweg 70, 9606 PG Kropswolde Hoofdweg 24 Wedderveer, 9698 PE Wedde Jan van Zutphenstr. 119, 3119 BN Schiedam
3 molens 2 molens 4 molens 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 4 molens 1 molen 2 molens 4 molens 8 molens 8 molens 5 molens 5 molens 6 molens 7 molens 10 molens 3 molens 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen 1 molen
18
