Inhoudsopgave Voorwoord
3
Samenvatting
4
Leeswijzer
7
Randstad Holland in de top 20 van Europees stedelijke regio’s
8
1.
Bevolkingsomvang
8
2.
Economie
10
3.
Werkgelegenheid
16
4.
Mobiliteit
22
5.
Vestigingsklimaat
28
6
Randstad Holland in delen
32
6.1
Bevolking
32
6.2
Economie
34
6.3
Arbeidsmarkt
36
6.4
Mobiliteit
38
6.5
Vestigingsklimaat
42
Randstad Holland in cijfers
48
Colofon
52
1
Voorwoord De Randstad is een begrip in Nederland. We hebben het over het belangrijkste grootstedelijke gebied met de grootste haven van Europa. Een mainport van formaat, die als een magneet werkt op het internationale bedrijfsleven. De Randstad is een kroonjuweel van de Nederlandse economie en dit soort schatten moeten we natuurlijk koesteren. Geen wonder dat wij willen weten hoe de Randstad scoort ten opzichte van andere Europese regio’s.
GRONINGEN
N O R T H
Leeuwarden
S E A
Groningen
FRIESLAND
Assen
Den Helder
DRENTHE
Seaport Amsterdam Haarlem
TNO heeft daarom in opdracht van alle betrokken overheden de Randstad Monitor ontwikkeld. Deze studie laat zien hoe de Randstad ervoor staat in het jaar 2008. Hoe sterk is de concurrentiepositie? Welke opmerkelijke ontwikkelingen zijn er, als het gaat om de arbeidsproductiviteit, de werkloosheid en het opleidingsniveau? Deze Monitor is de zesde editie in een rij; al sinds 2004 wordt dit jaarlijkse onderzoek uitgevoerd. We hebben zo een schat aan informatie opgebouwd voor beleidsmakers en beleidsbepalers.
FLEVO-
Alkmaar
NOORDHOLLAND Lelystad Zaanstad LAND
Zwolle
IJ
OVERIJSSEL Almere Amsterdam Amsterdam Airport Schiphol Enschede Apeldoorn Hilversum Leiden ZUIDUTRECHT Amersfoort Den Haag HOLLAND GELDERLAND Utrecht Delft Arnhem Rotterdam Airport Seaport Rotterdam Lek Rotterdam Nijmegen
sse
l
Waal
GERMANY
Dordrecht
ZEELAND
Den Bosch Tilburg Eindhoven
use
Me
t
ld he
Randstad Holland in The Netherlands Randstad Holland Western Netherlands large city other city international airport 2 international seaport
e
Maastricht
Brussels
Dusseldorf
in
B E L G I U M
Duisburg
Rh
Sc
Venlo LIMBURG
Antwerp Gent
Essen
NOORD-BRABANT
Cologne 100 kilometers
© GEOGRAFIEK, ’07
Breda
Middelburg
Meuse
Kijken we naar de belangrijkste conclusies voor 2008, dan valt op dat de Randstad het vergeleken met concurrerende Europese regio’s bepaald nog niet zo slecht doet. Deze Monitor is een momentopname en de gevolgen van de kredietcrisis voor de Randstad waren bij het afsluiten van deze studie nog niet volledig in kaart gebracht. Zoals de vlag er nu bij hangt, zien we dat de Randstad nog steeds in de Europese Top 5 staat van de beste vestigingsregio’s. Maar onze concurrentiepositie staat wel onder steeds meer druk. Om in de Top 5 te kunnen blijven, is meer aandacht nodig voor innovatie en R&D. Kortom: alle reden om alert te blijven! J.W.R. van Lunteren Gedeputeerde economische zaken provincie Utrecht 3
Samenvatting TNO heeft begin dit jaar een nieuwe versie van de Randstadmonitor opgeleverd. De versie 2010 is de zesde versie. De eerste verscheen in opdracht van Regio Randstad in 2004. Voor deze versie is de provincie Utrecht als opdrachtgever opgetreden. Het onderzoek heeft plaatsgevonden onder begeleiding van een werkgroep van vertegenwoordigers van de verschillende bij de Randstad betrokken organisaties, zoals de vier Randstadprovincies, de vier grote steden, Regio Randstad Brussel en het ministerie van Verkeer&Waterstaat. De Randstadmonitor biedt een dwarsdoorsnede van de gegevens die TNO heeft verzameld, op basis van openbare bronnen van CBS/Eurostat en de OESO. Randstad Holland wordt vergeleken met 19 andere stedelijke Europese regio’s en met het gemiddelde van de EU27. De invalshoek is vooral een economische. Maar in beperkte mate besteedt de monitor ook aandacht aan aspecten zoals de leefbaarheid en de kwaliteit van wonen en werken. De regio’s waarmee de Randstad wordt vergeleken zijn niet willekeurig gekozen. Alle twintig regio’s zijn regio’s met dezelfde geografische afbakening – een stedelijke kern en een omgeving met lagere dichtheid. De monitor geeft een beeld op basis van cijfers uit het jaar 2008. De momenteel diepgewortelde economische crisis heeft gezorgd voor een terugval in de economie. De effecten van de kredietcrisis laten verschillende resultaten zien in de stedelijke regio’s en landen. Een analyse laat zien dat de snelst groeiende regio’s van de laatste paar jaar, nu te kampen hebben met dalende groeicijfers.
significant hoger dan de laatste jaren, zeker in vergelijking met de andere regio’s. Regio’s die in 2008 getroffen zijn door de economische crisis zijn: Kopenhagen, Dublin, Londen, Stockholm, Madrid en Barcelona. Deze zijn alle ver teruggevallen ten opzichte van het jaarlijkse gemiddelde in BRP van 0,8 procent in de grote steden. In 2008 bereikte de werkloosheid in de Randstad een erg laag niveau; volgens de definitie van Eurostat was de werkloosheid in de Randstad het laagst van de twintig belangrijkste Europese stedelijke regio’s. De arbeidsparticipatie, zonder correctie voor part time werk, is het hoogste van alle Europese steden. Echter, de economie van Nederland en de Randstad is niet gebaseerd op arbeidsproductiviteit maar op capaciteit (kwaliteit). De Randstad staat op de elfde plaats met betrekking tot arbeidsproductiviteit. Dit is relatief gezien een lagere positie in vergelijking met de groei in BRP. Daarnaast is het belangrijk de investeringen in Research & Development en innovatie als onderdeel van het BRP te vermelden. In 1996 was dit 2,2%, gelijk met het gemiddelde van de stedelijke regio’s. In 2006 waren de investeringen slechts 1,6%. Dit is 0,3% lager dan het gemiddelde van de stedelijke regio’s. Dit is echter een algemene trend in Europa. Tevens vindt er een verplaatsing van R&D investeringen plaats van Noordwest Europa naar de Oost Europese landen. Stockholm, Parijs, München, Berlijn en Wenen
De belangrijkste conclusie van de monitor is dat de ontwikkeling van Randstad Holland per saldo verbeterd. Met een economische groei van 1,6 procent in 2008 bereikt Randstad Holland de vijfde plaats. Dit is 4
5
hebben het hoogste aandeel in de private R&D investeringen. Dezelfde trend kan worden gesignaleerd in patent toepassingen, werkgelegenheid in de hightech industrie en in kennis intensieve diensten. In al deze velden scoort de Randstad relatief lager dan het gemiddelde. De vijf eerste plaatsen in de top 20 van de grote stedelijke regio’s worden nog steeds bezet door dezelfde regio’s: Dublin, Praag, Boedapest, Madrid en Londen. De vijf laatste plaatsen in de lijst worden wederom ingenomen door dezelfde groep Duitssprekende stedelijke regio’s: Berlijn, het Rhein/ Ruhr, Frankfurt/Main, Hamburg en Wenen. Het Europese kerngebied laat de laagste groei zien. Duitsland lijdt momenteel onder industriële herstructurering, ook door de invloed van de nieuwe concurrenten uit Oost Europa.
De belangrijkste gegevens uit de monitor zijn in de Stergrafiek bijeengebracht. Het Bruto Regionaal Product per hoofd van de bevolking geeft aan hoeveel alle bedrijven en instellingen in een gebied verdienen. Door het bedrag uit te drukken in eenheid per hoofd van de bevolking, is het mogelijk gebieden van verschillende grootte met elkaar te vergelijken. De arbeidsproductiviteit geeft aan hoeveel geld er door een werkende in een werkweek van 40 uur in een arbeidsjaar verdiend wordt. De arbeidsparticipatie geeft aan welk deel van de potentiële beroepsbevolking een betaalde baan heeft. Deze indicator houdt geen rekening met het aantal uren dat per week of per jaar gewerkt wordt. De aantrekkelijkheid van een gebied is een maat voor de kwaliteit van het vestigingsklimaat.
Randstad Holland in de Top 20 van Europese stedelijke regio's Gross Regional Product 2008 1 Trans-shipment 2008 Population 2008 Airtraffic passengers 2008 GRP/head 2008 Share international congresses 2008
Labour productivity 2008
6 Capacity railway system 2003
Labour participation 2008
Capacity road system 2003
Attractivity 2008
11
Internethub 2008
Unemployment 2008
16
e knowledge intensive services in total services sector 2008
Working population 2008
20
Share services sector in total economy 2008
Man power 2008
Share hightechnological industry in total industry 2008
Share 0-14 year population 2008
Prizes real estate per m2 2008
High education level 2008
Growth tourism 2007
Concentration Fine dust PM10 2006
Growth population 0-14 y. 2008
Growth GRP 2008
Growth man power 2008 Growth GRP/head 2008 Growth working population 2008 Growth labour productivity 2008 Growth population 2008
2005
6
Leeswijzer De volgende hoofdstukken geven een overzicht van de ontwikkelingen van de Randstad op de belangrijkste economische indicatoren. Paragrafen één tot en met vijf brengen in beeld hoe de Randstad presteert in verhouding tot de 19 concurrerende regio’s in Europa. Paragraaf zes laat deze prestaties zien in onderlinge vergelijking van deelregio’s binnen de Randstad. In de slotparagraaf worden de prestaties van de Randstad in beeld gebracht met gebruikmaking van de indicatoren die de EU hanteert bij het meten van voortgang op de strategie voor banen en groei, de zogenaamde Lissabon- agenda/ EU2020 strategie.
meest recent
7
Randstad Holland in de top 20 van Europees stedelijke regio’s
BEVOLKING
1
1.1 Bevolkingsomvang
Als we kijken naar de bevolkingsomvang neemt Randstad Holland een zesde plaats in met ruim 7.1 miljoen inwoners. Sinds 2003 is de bevolkingsgroei in het gebied redelijk teruggevallen. Regio’s met het grootste aantal inwoners zijn München, Londen, Ruhrgebied, Parijs en Milaan. Als het gaat om bevolkingsgroei neemt de Randstad een gemiddelde positie in. De snelst groeiende regio’s in 2008 zijn Kopenhagen, Rome, Dublin en Madrid. In de meeste regio’s is de bevolkingsgroei voorspoediger in het ommeland dan in de kernsteden. Dit duidt op een voortgaande suburbanisatie.
Rangorde van Europese stedelijke regio’s naar bevolkingsgroei 2008 in procenten en naar bevolkingsomvang 2008
Groei 2008 in % München 0,9%
Bevolking 2008 (in miljoenen) 19.4
Londen 0,6% 14.5
Ruhrgebied -0,2% 11.6 Parijs 0,7% 11.4 Milaan 1,2%
8.2
Randstad Holland 0,5%
7.1
Madrid 1,9%
6.2
Barcelona 1,7%
5.4
Berlijn 0,1%
5.1
Frankfurt/Main 0,1%
4.1
Rome 2%
4.1
Vlaamse Ruit 0,1%
4.1
Hamburg 0,3%
3.2
Lissabon 0,4%
3.2
Dublin 2%
2.3
Wenen 1,3%
2.0
Kopenhagen 2,1%
1.7
Boedapest -0,1%
1.7
Praag 1,5%
1.2
Stockholm 0,3%
1.2
Nederland 0,4% 16.5
0
5
EU27 0,4% 198.6 Bron: TNO op basis van OECD/Eurostat/CBS
8
9
10
15
20
Rangorde Europeese stedelijke regio’s naar omvang bruto regionaal product
ECONOMIE
2
2.1 Bruto Regionaal Product Gemeten naar het Bruto Regionaal Product (BRP), bezette Randstad Holland in 2008 met 270,1 miljard euro een stabiele vijfde plaats in de ranglijst van Europese stedelijke regio’s. De groei in 2008 is 1,1 procent. Over de periode 1995-2008 groeide het BRP in Randstad Holland met gemiddeld 2,2 procent per jaar. Dit is 0,2 procent hoger dan het gemiddelde van de stedelijke regio’s en minstens zo hoog als het groeipercentage van Nederland. Toch is de groei 0,7 procent lager dan in 2007. De voorwaarden om positieve groei te genereren zijn hoge arbeidsparticipatie, lage werkloosheid, een boven het EU gemiddeld opleidingsniveau en internationale (lucht) havens.
Rangorde van Europese stedelijke regio’s naar groei Bruto Regionaal Product 2008 in procenten en naar omvang Bruto Regionaal Product in miljarden euro’s Groei in 2008
Londen
Bruto Regionaal Product (in miljard euro)
0,9% 598,2
Parijs -0,% 555,6 Ruhrgebied
1%
362,7
Groei 2007, in %
Milaan -2,1% 287,1
Londen 0,4 14.4 Randstad Holland 1,1% 270,1
RheinRuhr -0,3% -2 11.6 Madrid 198,5
Parijs
0,8
11.3
Milaan 1,3 Randstad Holland Madrid 2,3 Frankfurt/Main Vlaamse Ruit Barcelona 1,9 Rome 0,9 Hamburg 0,2 Berlijn 0 München 0,3 Kopenhagen Stockholm Wenen 1,1 Dublin 2,4 Lissabon 0,5 Boedapest Praag 1,1 Nederland EU17 0,6
8.1 0,4 6.1 0,1 1,1 5.3 3.9 3.2 5.1 1.9 0,1 1 2.3 1.7 3.2 -0,4 1.2 0,4 410.9
Vlaamse Ruit
1,1% 169,7 6.7
Frankfurt/Main-Ruhr
1,3% 168,6 4.1
4.1 Barcelona -0,9% 151,5
Rome -1,9% 142,5
Hamburg
1,2% 127,2
München
1,6% 118,6 1.2
1.9 Berlijn -0,1% 117,2
Wenen -0,4% 98,5
Dublin
Kopenhagen -10,7%
0%
95,2 1.7
85,4 16.4
Stockholm -1,2% 70,9 Lissabon -0,2% 66,9
Boedapest
1,1% 37,9
Praag
3,3% 37,8
Bevolking 2007 (in miljoenen)
0
100
200
Nederland 1,6% 595,9
Totaal stedel. regio’s
0% 3.780,3
EU27
0,3% 12.503,3
Bron: TNO op basis van OECD/Eurostat/CBS
10
11
300
400
500
600
ECONOMIE
2
2.2 Arbeidsproductiviteit Arbeidsproductiviteit is een maatstaf die aangeeft hoeveel waarde toegevoegd wordt aan de economie per werkende. De ontwikkeling geeft aan in hoeverre de productie van goederen en diensten efficiënter is geworden. De arbeidsproductiviteit komt voor de EU27 in 2008 als geheel uit op 64,700 euro per voltijds werkende. De lijst met 20 grootstedelijke regio’s scoort aanmerkelijk hoger met 77,800 euro. Randstad Holland presteert bovengemiddeld met 90,200 euro. Vergelijkbare regio’s zijn Frankfurt/Main, Hamburg en Wenen. Topregio’s met een productiviteit van meer dan 100,000 euro zijn Parijs, München, Kopenhagen en Stockholm. Lage scores hebben Boedapest, Praag, Lissabon en Barcelona.
Rangorde Europese stedelijke regio’s naar arbeidsproductiviteit (Bruto Regionaal Product per arbeidsjaar) en naar gemiddelde jaarlijkse groei in procenten in 2008 Gemiddelde jaarlijkse groei (%)
Parijs München
x € 1.000 per voltijdseequivalent
1,1% 113,6 1,8% 107
Kopenhagen -0,4% 106,3
Stockholm -0,9% 100,3
Wenen
0,5%
97,9
Vlaamse Ruit
2%
97,2
Hamburg
0%
92,9
Randstad Holland 0,4% 90,2
-
Frankfurt/Main-Ruhr
2,4%
Dublin -1,3% Ruhrgebied
89,9 85
0,1%
76,3
Londen -0,9%
71,6
Milaan
0,8%
68
Rome -2,2%
67,2
Berlijn
1,2%
63,9
Madrid
2,6%
60,9
Barcelona -3,2%
Lissabon -0,5%
58 42,8
Praag
0,2%
36,6
Boedapest
3,4%
32,2
Nederland 0,8% 87,5
EU27
0,2%
64,7
0
20
Bron: TNO op basis van OECD/Eurostat
12
13
40
60
80
100
120
ECONOMIE
2
2.3 Research & Development (R&D)
Bestedingen aan Research & Development (R&D) liggen in de EU27 als geheel op 1,8 procent van het BRP. In de verschillende regio’s vinden op dit moment op deze indicator forse verschuivingen plaats. In Randstad Holland daalde het percentage uitgaven aan R&D van 2,2 percent in 1995 tot 1,6 procent in 2006. Dit is lager dan het gemiddelde in de EU27 en lager dan het gemiddelde van de grootstedelijke regio’s. Regio’s met hoge uitgaven zijn München, Wenen, Berlijn, Dublin en Parijs. Onderaan de lijst vinden we Londen, de steden van de Vlaamse Ruit en Stockholm.
Rangorde Europese stedelijke regio’s naar bestedingen aan Research & Development als percentage van het BRP, in 2006
Bestedingen R&D als percentage van BRP
München
0,0%
Wenen
4,3%
Berlijn
4,1%
Dublin
3,5%
Parijs
3,0%
Praag
2,5%
Ruhrgebied
2,1%
Madrid
1,8%
Frankfurt/Main-Ruhr
1,8%
Rome
1,7%
Randstad Holland
1,6%
Hamburg
1,6%
Barcelona
1,5%
Boedapest
1,4%
Kopenhagen
1,4%
Milaan
1,1%
Lissabon
1,1%
Londen
0,6%
Vlaamse Ruit
0,4%
Stockholm
0,0%
Nederland
1,7%
EU27
1,8%
0
1
2
Bron: TNO op basis van Eurostat/OECD/CBS
14
15
3
4
Rangorde Europeese stedelijke regio’s naar bruto participatiegraad 2007
WERKGELEGENHEID
3
3.1 Werkgelegenheid Waar het gaat om de groei van werkgelegenheid1, loopt de Randstad in de pas met andere regio’s. Het neemt een vijfde plaats in. De vier regio’s met een hogere groei in werkgelegenheidscijfers zijn Madrid, Dublin, Barcelona, Boedapest en Londen. Regio’s waar het aantal werkzame personen daalde waren Londen, Madrid, Dublin, Barcelona en Boedapest. Steden waar het aantal werkzame personen traag groeit zijn Parijs, Ruhrgebied, Frankfurt/ Main, Hamburg, Berlijn, Wenen, Lissabon en Praag. Met name de Duitse steden vallen hier op. Randstad Holland groei net iets beter dan het gemiddelde met gemiddeld 1,4 % groei per jaar.
3.2 Arbeidsparticipatie De (bruto) arbeidsparticipatie2 is in de Randstad gunstig: deze ligt nu volgens de Eurostat definitie op 83,8 procent van de potentiële beroepsbevolking en lag in 1999 op 74,2 procent. Hiermee leidt de Randstad het klassement en staat op de eerste plaats, gevolgd door Wenen (82,6 percent) en Stockholm (80,4 percent). Ook München heeft een participatiegraad boven de 80 procent. De participatiegraad in de Randstad is een direct gevolg van de enorme hoeveelheid parttime werkgelegenheid in de Nederlandse economie. 1 2
Werkgelegenheid = het aantal werkzame personen (zelfstandigen/meewerkende gezinsleden en werknemers) Bruto arbeidsparticipatie = het aantal werkende en werkzoekende mensen als percentage van de beroepsbevolking (dus in de leftijd van 15 tot 64 jaar)
16
Rangorde Europese stedelijke regio’s naar bruto participatiegraad in 2008
Bruto participatie 2008 Randstad Holland
83,8%
Wenen
82,6%
Stockholm
München
Londen 0,4 Londen Parijs 0,8 Hamburg RheinRuhr Milaan 1,3 Madrid Randstad Holland Barcelona Madrid 2,3 Frankfurt/Main Frankfurt/Main-Ruhr Vlaamse Ruit Barcelona 1,9 Berlijn Rome 0,9 Lissabon Hamburg 0,2 Berlijn 0 Praag München 0,3 Kopenhagen Kopenhagen Stockholm Wenen Parijs 1,1 Dublin 2,4 Ruhrgebied Lissabon 0,5 Milaan Boedapest Praag 1,1 Vlaamse Ruit Nederland EU17Dublin 0,6
80,4% Groei 2007, in %
80,3%
Bevolking 2007 (in miljoenen)
14.4 78,1% 11.3 -2 77,6% 11.6 8.177,1% 0,4 6.7 6.176,4% 0,1 4.1 76,2% 1,1 4.1 5.375,9% 3.9 3.275,5% 5.1 74,8% 1.9 0,174,2% 1.2 1 1.9 2.374,2% 1.7 73,2% 3.2 -0,471,6% 1.7 1.2 70,9% 0,4 16.4 410.9 70,8%
Rome
Boedapest
67,6% 66,4%
Nederland
79,6%
EU27
72,9%
0
20
Bron: TNO op basis van OECD/Eurostat
17
40
60
80
Werkloosheid: werkzoekenden als % van de beroepsbevolking in 2008
ARBEIDSMARKT
3
3.3 Werkloosheid De werkloosheid in de Randstad is (2,8 procent), samen met het percentage in Praag (1,9 procent), de laagste van de 20 grootstedelijke regio’s. De gemeten werkloosheid van 2,8 herbergt wel een groot percentage langdurig werklozen. Tegelijkertijd geeft het aan dat de arbeidsmarkt krap is. Hoge werkloosheidspercentages zien we in Berlijn (13,3 procent), maar ook in Madrid, Barcelona, de Vlaamse Ruit en in Lissabon.
Rangorde Europese stedelijke regio’s naar werkloosheid 2008 als percentage van de beroepsbevolking 2008 Werkloosheid als % van de beroepsbevolking in 2008
Berlijn 13,3%
Madrid
8,7%
Barcelona
8,7%
Ruhrgebied
8,2%
Lissabon
7,8%
Vlaamse Ruit
7,4%
Parijs
7,2%
Rome
7,0%
Hamburg
6,1%
Londen
6,0%
Frankfurt/Main-Ruhr
6,0%
Kopenhagen
5,9%
Dublin
5,8%
Wenen
5,2%
Boedapest
4,3%
München
4,0%
Stockholm
4,0%
Milaan
3,9%
Randstad Holland
2,8%
Praag
1,9%
Nederland
2,8%
EU27
7,0%
0
3
6
Bron: TNO op basis van OECD/Eurostat
18
19
9
12
15
Opleidingsniveau
ARBEIDSMARKT
3
Hoog
3.4 Opleidingsniveau Opleidingsniveau is een belangrijke maatstaf voor toekomstig groeipotentieel van een regio. In de Randstad is 33,6 procent van de werkzame beroepsbevolking hoogopgeleid. Dit percentage ligt boven het gemiddelde van 31,8 procent. Regio’s met hogere percentages zijn Londen, Parijs, Madrid, Kopenhagen, Stockholm, Dublin en de steden van de Vlaamse Ruit. Het percentage lageropgeleiden is met 15,8 procent Milaan en Rome met 21,0 percent. Bovenaan de lijst staat Londen met 43,7 procent en Parijs met 41,0 procent. Ter vergelijking, het gemiddelde van de EU27 is 25,2 procent.
Rangorde Europese stedelijke regio’s naar opleiding als procentueel aandeel van de totale werkzame beroepsbevolking in 2008.
20
Midden
Laag
Opleidingsniveau (%) Londen
43,7%
38,7%
17,7%
Parijs
41,0%
35,0%
24,1%
Madrid
40,5%
28,0%
31,5%
Kopenhagen
39,4%
39,4%
21,2%
Stockholm
37,6%
48,9%
13,5%
Flemish Diamont
37,1%
39,3%
23,6%
Dublin
36,3%
39,2%
24,4%
Berlijn
34,5%
48,9%
16,6%
Randstad Holland
33,6%
41,9%
24,5%
Barcelona
31,2%
25,7%
43,0%
München
30,1%
55,4%
14,4%
Boedapest
29,5%
60,4%
10,1%
Praag
28,4%
68,2%
3,4%
Hamburg
26,3%
55,1%
18,6%
Frankfurt/Main
24,4%
58,0%
17,6%
Wenen
23,9%
55,7%
20,4%
Ruhrgebied
23,6%
57,5%
18,9%
Lissabon
22,0%
20,9%
57,1%
Rome
21,0%
49,4%
29,7%
Milaan
15,8%
46,6%
37,6%
Gemiddelde stedelijke regio's
31,8%
42,6%
25,6%
Nederland
30,3%
43,8%
25,9%
EU27
25,2%
49,2%
25,6%
Bron: TNO op basis van Eurostat/OECD
21
Luchtverkeer
MOBILITEIT
4
4.1 Luchtverkeer: passagiersverkeer en luchtvracht
Voor luchtvracht is Schiphol de derde luchthaven in Europa, maar qua groei staat de luchthaven zesde. De goederenopslag in de Rotterdamse haven groeide met 3,5 procent in 2008 naar 421 miljoen ton. Rotterdam ondervindt concurrentie van Hamburg en Antwerpen, welke havens hogere groeicijfers laten zien dan Rotterdam. Met containeroverslag heeft de Rotterdamse haven meer concurrentie. De containeroverslag nam in Rotterdam af met -0,1% af tot 10,784 duizend TEU (inhoudsmaat voor containers; Twenty feet Equivalent Unit) vergeleken met een gemiddelde van 2,0 procent. Hamburg en Antwerpen hebben Rotterdam in het vizier.
Het aantal passagiers dat via Schiphol reisde nam in 2008 toe met 3,8 procent, gelijk aan het gemiddelde van de 10 grootste luchthavens in Europa (-0,8 percent in 2008). Het totale aantal passagiers dat via Schiphol vloog kwam op 47,4 miljoen. Het aantal passagiers nam voor bijna alle regio’s af, met uitzondering van Rome, München en Parijs. Passagiersverkeer op de grootste luchtvaartknooppunten in Europa in 2008 in miljoenen en procentueel groei in 2008
Passagiersverkeer x miljoen, 2007 Groei 2007
Vrachtverkeer (totaal inkomend en uitgaand inclusief overslag) op de tien grootste luchtvaartknooppunten in Europa in procentuele groei in 2008 en in duizenden tonnen in 2008 Vrachtverkeer (duizend ton), 2007 Groei 2007
Londen
Frankfurt
2074
Paris
2053
Amsterdam
1610
Londen Heathrow
1314
103,0
2,5
Parijs
86,4
3,8
Frankfurt
53,9
Madrid
52,1
Amsterdam
47,8
München
34,0
Rome
32,9
Barcelona
32,8
Top-8 Luchthavens
442,8
Groei 2007, in %
Londen 0,4 Parijs 0,8 RheinRuhr Milaan 1,3 Randstad Holland Madrid 2,3 Frankfurt/Main Vlaamse Ruit Barcelona 1,9 Rome 0,9 Hamburg 0,2 Berlijn 0 München 0,3 Kopenhagen Stockholm Wenen 1,1 Dublin 2,4 Lissabon 0,5 Boedapest Praag 1,1 Nederland EU17 0,6
14.4 11.3 -2 8.1 0,4 6.1 0,1 1,1 5.3 3.9 3.2 5.1 1.9 0,1 1 2.3 1.7 3.2 -0,4 1.2 0,4 410.9
2,9
8,3
11.6 6.7 4.1 4.1
5,4
7,1
3,8
1.2 1.9
1.7 16.4
8,9 0
4,4
Bron: International Airport Council/Schiphol
22
Bevolking 2007 (in miljoenen)
100
200
300
400
500
0,8 9,0 Londen 0,4 Parijs 0,8 RheinRuhr Milaan 1,3 Randstad Holland Madrid 2,3 Frankfurt/Main Vlaamse Ruit Barcelona 1,9 Rome 0,9 Hamburg 0,2 Berlijn 0 München 0,3 Kopenhagen Stockholm Wenen 1,1 Dublin 2,4 Lissabon 0,5 Boedapest Praag 1,1 Nederland EU17 0,6
5,4
4,5
Luxemburg
860
Brussel
762
14,4
Keulen
719
Luik
490
20,4
Milaan
471
16,2
Madrid
322
-
7,9
3,0
Bron: International Airport Council/Schiphol
23
Groei 2007, in % 14.4 11.3 -2 8.1 0,4 6.1 0,1 1,1 5.3 3.9 3.2 5.1 1.9 0,1 1 2.3 1.7 3.2 -0,4 1.2 0,4 410.9
Bevolking 2007 (in miljoenen)
11.6 6.7 4.1 4.1
1.2 1.9
1.7 16.4
500
1000
1500
2000
2500
Internetverkeer
MOBILITEIT
4
4.2 Internetverkeer In het internetverkeer handhaaft AMSIX in Amsterdam de leidende positie in Europa met een volume van 554.9 Gigabit per seconde. Dit betekent een enorme stijging in vergelijking met 2007, toen Amsterdam ook de lijst aanvoerde met 371,1 Gigabit per seconde. Ook Frankfurt ontwikkelde zich sterk, tot een volume van 523,9 Gigabit per seconde. Londen lijkt afgehaakt te hebben; daar viel de groei weg. Moskou lijkt het internetcentrum voor Oost-Europa te worden.
Internetverkeer (gigabit per seconde, daggemiddelde) via exchanges in Europa, 2004-2009 2004
2005
2006
2007
2008
2009
juni
nov
nov
nov
dec
dec
Gbit per sec daggemiddelde dec 2009 Amsterdam Frankfurt/Main Londen Moskou Stockholm Boedapest Madrid Praag Parijs Milaan Wenen Oslo Helsinki Athene Ruhrgebied Brussel Kopenhagen Rome Lissabon München Dublin Berlijn Hamburg Zurich Geneve Barcelona
15,2 14,2 29,6 12,1 13,7 3,1 3,1 0,1 1,9 0,4 0,1 0,3
80,2 31,2 56,0 1,8 21,6 12,9 4,5 8,1 5,4 6,1 5,8 7,9 0,2 0,0 0,8 0,1 2,2 0,9 0,1
130,5 62,6 77,1 7,1 32,8 21,9 11,5 11,5 7,8 8,4 7,9 1,0 4,1 1,9 0,4 0,3 0,2 0,3
243,4 155,6 226,6 7,0 70,2 44,5 75,0 21,0 11,0 15,6 10,2 7,0 10,9 2,4 5,5 2,8 0,4 2,0 0,3 0,1
371,7 299,0 235,5 39,7 87,1 56,8 84,1 42,0 36,0 17,2 16,2 12,0 13,9 8,1 7,7 6,4 1,3 3,6 0,7 0,3
Bron: verschillende internet exchanges, via ams-ix en eur-ix 24
25
554,9 523,9 364,0 137,3 117,9 86,2 82,0 73,7 48,0 30,5 19,4 15,6 14,3 13,7 12,1 9,5 7,0 5,6 4,9 3,7 2,5 2,5 1,9 1,3 0,5 0,5
Toerisme
MOBILITEIT
4
4.3 Toerisme Al jaren is Londen de meest aantrekkelijke regio voor toeristen, gevolgd door Parijs, Rome en Dublin. De top 10 is vrij stabiel. Amsterdam is terug te vinden op de 11e plaats. In de periode 1995-2008 laten Rome, Berlijn, Barcelona en Praag de hoogste groeicijfers zien. In Amsterdam is het toerisme afgenomen met 6%. Met het aantal congressen neemt de Randstad een international vooraanstaande positie in. De gehele congresmarkt daalde enigszins, die van Randstad Holland wat sterker. In 2008, gingen Parijs, Wenen, Barcelona, Berlijn en Boedapest de Randstad voor met het aantal internationale congressen.
Aantal overnachtingen in logiesaccommodaties, totaal en buitenlandse gasten in miljoenen in 2008 en groei in 2008.
Londen Parijs Rome Dublin Berlijn Madrid Barcelona Praag Wenen München Amsterdam Hamburg Milaan Stockholm Boedapest Lissabon Florence Frankfurt/Main Brussels Kopenhagen Gemiddelde Top20
2008
2008
x Miljoen
Groei in %
126,2 35,1 31,2 25,4 17,8 15,8 12,5 12,2 11,0 9,8 8,3 7,7 7,4 6,0 6,0 6,0 5,8 5,4 5,3 4,8 359,7
3,0% -1,7% 20,4% 5,6% 2,7% 3,6% -8,3% -0,2% 5,6% 3,3% -6,0% 4,4% 7,9% 6,9% -2,4% -2,2% 0,9% 0,9% 3,4% -2,4% 3,2%
Bron: TNO op basis van CBS 26
27
Vastgoedmarkt
VESTIGINGSKLIMAAT
5
5.1 Vastgoedmarkt In Londen, Brussel en in Dublin, zijn de eerste tekenen van ontspanning op de vastgoedmarkt zichtbaar. Cijfers tot en met het derde kwartaal van 2009 tonen dalende huurprijzen. In Amsterdam nam de gemiddelde huurprijs gematigd toe met 0,8 procent (2008/Q3- 2009/Q3) tot 335 euro. De leegstand kwam in Amsterdam in 2009 op 14,6 procent van het verhuurbare vloeroppervlak. Dat is nog altijd hoger dan het gemiddelde van 11,3 procent voor de stedelijke regio’s. Met een dalende conjunctuur voor ogen is dat geen positief vooruitzicht.
5.3 Fijnstof (PM10) Fijnstof wordt gemeten aan de hand van de concentratie PM10 (afhankelijk van de doorsnede van de stofdeeltjes in micrometer wordt, PM10 of PM2.5, gemeten. Randstad Holland heeft bovengemiddelde concentraties PM10. Dit geldt ook voor de Vlaamse Ruit. Ook München, Wenen en Milaan scoren op dit vlak relatief ongunstig. Praag heeft heel lage concentraties PM10. Ook Stockholm en Dublin scoren op dit vlak gunstig.
Industrie en verkeer zorgen voor uitstoot van fijnstof en stikstofoxiden. Deze stoffen kunnen de levensverwachting in een regio verlagen en zijn daarmee van invloed op de kwaliteit van de leefomgeving.
5.2 Stikstofdioxide (NO2) Stikstofoxiden worden gemeten aan de hand van stikstofdioxide (NO2). Randstad Holland scoort hier gemiddeld met 30 µg/m3 in 2007. Milaan heeft hoge concentraties stikstofoxide, en ook Rome, Londen, Parijs, Frankfurt/Main, München, Lissabon, de Vlaamse Ruit, Wenen en Boedapest hebben hogere concentraties dan in Randstad Holland. Lage concentraties NO2 vinden we in Hamburg, Brussel, Berlijn, Kopenhagen, Stockholm en Dublin.
28
29
Concentratie NO2 en PM10
VESTIGINGSKLIMAAT
5
Concentratie NO2 en PM10 naar stedelijke regio voor verschillende jaren 2003 2004 2005 2006 2007
2004 2005 2006 2007
2003 2004 2005 2006 2007
2004 2005 2006 2007
NO2 (µg/m3)
PM10 (µg/m3)
NO2 (µg/m3)
PM10 (µg/m3)
Londen
39
35
37
42
44
23
24
Parijs
50
44
46
47
43
22
19
Ruhrgebied
33
35
34
30
30
29
26
Milaan
59
71
58
60
59
42
54
Randstad Holland
40
36
40
34
30
35
34
30 25
34
24
Stockholm
17
17
15
17
13
17
19
30
Wenen
32
27
31
32
32
27
32
18
Dublin
26
12
Lissabon
29
30
34
Boedapest Praag
Madrid
36
36
33
29
31
32
27
25
Frankfurt/Main
43
41
40
37
39
26
25
26
23
Vlaamse Ruit
40
36
36
33
32
33
33
34
28
41
41
44
26
27
Barcelona Rome
31
Hamburg
29
29
30
31
30
22
23
30
24
Berlijn
26
25
23
27
24
26
28
30
23 23
München
42
42
44
33
36
28
25
27
Kopenhagen
23
22
23
25
19
32
21
21
27
22
10
13
15
33
33
34
32
30
30
32
34
29
30
24
27 15 31
28
33
25
43 28
26
17
43
Amsterdam
40
39
38
36
28
34
31
34
35
Rotterdam
45
42
50
37
37
36
37
33
34
32
30
25
34
33
34
32
Den Haag
37
34
Utrecht
37
31
Brussel
38
35
35
30
29
30
27
29
29
41
37
36
36
34
36
38
38
26
Antwerpen Gent
Bron: TNO
30
19
31
Bevolkingsgroei
6
6.1 Bevolking Bevolking Randstad Holland naar deelgebied, omvang 2008, gemiddeld jaarlijkse groei 1995-2008 en groeipercentage 2008 Jaargemiddelde 2008 x 1000
1995-2008 gem. jaarlijkse groei in %
Groei 2008 in %
Nederland
16.445,6
0,48
0,39
Noord-Holland
2.636,3
0,49
0,64
Zuid-Holland
3.471,5
0,37
0,38
Utrecht
1.206,1
0,87
0,85
381,1
2,76
1,20
Randstad Provincies
7.682,3
0,58
0,42
Randstad Holland
6.731,6
0,55
0,41
Flevoland
Randstad Buitengebied
950,7
0,75
0,45
Noordvleugel
3.272,8
0,78
0,83
Kernsteden
1.366,6
0,63
0,97
Stedelijke Omgeving
1.906,2
0,90
0,74
3.458,8
0,34
0,02
Kernsteden
1.855,5
0,39
0,49
Stedelijke Omgeving
1.603,3
0,28
-0,53
625,2
0,23
-0,59
6.106,3
0,59
0,51
Zuidvleugel
Groene Hart Stedelijk Gebied
Bron: TNO op basis van CBS 32
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
De bevolking van de Randstad groeit sneller dan het landelijke gemiddelde. Binnen de Randstad zijn er echter grote verschillen. In de Noordvleugel verloopt de bevolkingsgroei (Flevoland) sneller dan in de Zuidvleugel, met meerjarig gemiddeld 0,78 procent tegen 0,34 procent. Het verschil is waarneembaar in de kernsteden en in de stedelijke omgeving. In 2008 groeit de bevolking in Amsterdam en in Utrecht met 0,83 procent, in Rotterdam/Den Haag met slechts 0,02 procent. De groei is over het algemeen lager in de stedelijke omgeving. In de stedelijke omgeving van Rotterdam en Den Haag daalde de bevolking met 0,53 procent, terwijl er in de Noordvleugel een groei van 0,74 procent was.
33
6
6.2 Economie Bruto Regionaal Product Randstad Holland naar deelregio, 2008 (prijzen 2008), gemiddelde jaarlijkse groei 1995 tot en met 2008 en groei 2008 (cijfers 2008 voorlopig) 2008
1995-2008
(mld euro)
(gem. jaarlijkse groei in %)
Nederland
595,9
2,7
2,0
Noord-Holland
105,7
2,6
0,9
Zuid-Holland
128,3
2,7
1,9
Utrecht
50,2
3,0
1,3
Flevoland
11,3
5,8
4,8
2008
Randstad Provincies
295,4
2,8
1,5
Randstad Holland
270,1
2,8
1,6
Randstad Buitengebied
25,3
2,6
1,2
Noordvleugel
141,8
2,9
1,2
Kernsteden
72,1
2,8
0,9
Stedelijke Omgeving
69,7
3,0
1,6
128,3
2,7
1,9
Kernsteden
76,8
2,9
2,1
Stedelijke Omgeving
51,5
2,4
1,7
Groene Hart
19,4
2,4
2,4
Stedelijk Gebied
250,6
2,8
1,5
Zuidvleugel
Bron: CBS, bewerking TNO 34
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
In Randstad Holland wordt bijna de helft van het Nederlands bruto nationaal product verdiend, rond de 270 miljard euro. Hiervan wordt bijna 142 miljard euro verdiend in de Noordvleugel en 128 miljard in de Zuidvleugel. Echter, de trend de laatste jaren is dat de Randstad trager groeit dan Nederland als geheel. De Zuidvleugel groeide met 1,9 procent, de Noordvleugel met 1,2 procent. Deze cijfers laten ook zien dat de Noordvleugel van de Randstad de voorsprong in de economische groei verliest; de groei valt terug tot het landelijke gemiddelde terwijl die in de Zuidvleugel van de Randstad juist wat aantrekt. In Rotterdam/Den Haag is nog ruimte voor ontwikkeling en begint het stedelijk gebied aldaar zijn vruchten af te werpen. Echter, het is nog te vroeg om te spreken van agglomeratievoordeel, dan zou de groei boven het landelijk gemiddelde moeten liggen.
35
Beroepsbevolking
6
6.3 Arbeidsmarkt
De potentiële beroepsbevolking = iedereen in de bevolking van 15-64 jaar. Beroepsbevolking = het deel van de potentiële beroepsbevolking dat werk (min. 12 uur) of werk zoekt. *Arbeidsparticipatie = de beroepsbevolking uitgedrukt als percentage van de bevolking 15-64 jaar. **Werkloosheid = het aantal mensen dat werk zoekt als percentage van de beroepsbevolking
Potentiële beroepsbevolking, beroepsbevolking, arbeidsparticipatie en werkloosheid Nederland en Randstad Holland naar deelgebied, 2008 Bevolking 15-64 2008
Beroepsbevolking
(x 1000)
(x 1000)
%
(in % van ber.bev.)
Nederland
10970
7714
70,3
3,9
Noord-Holland
1777
1275
71,8
3,5
Zuid-Holland
2327
1629
70,0
4,1
Utrecht
805
580
72,0
3,3 4,3
Flevoland
256
185
72,3
Randstad Provincies
5165
3669
71,0
3,8
Randstad Holland
4537
3223
71,0
3,8
628
446
71,0
3,5
Noordvleugel
Randstad Buitengebied
2210
1594
72,1
3,5
Kernsteden
959
695
72,5
4,4
Stedelijke Omgeving
1252
900
71,9
2,9
2327
1629
70,0
4,1
Kernsteden
1278
883
69,1
4,8
Stedelijke Omgeving
Zuidvleugel
1049
746
71,1
3,2
Groene Hart
378
274
72,6
2,4
Stedelijk Gebied
4159
2949
70,9
3,9
Bron: CBS, bewerking TNO Inro 36
ArbeidsWerkloosheid 2008 participatie
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
De arbeidsparticipatiegraad* ligt in Randstad Holland in 2008 iets hoger dan landelijk, namelijk op 70,2 procent tegen 69,7 landelijk. De werkloosheid in Randstad Holland heeft hetzelfde niveau als geheel Nederland. De omvang van de beroepsbevolking in de Noordvleugel is groter dan landelijk (69,7 procent). De Noordvleugel heeft een bruto participatie van 70,9 procent. In de Zuidvleugel (69,5 procent) is de participatie praktisch gelijk aan het landelijke cijfer. Ook in Rotterdam/Den Haag is de bruto participatie iets hoger dan landelijk. De werkloosheid** is in de vier steden wat hoger dan landelijk. In de kernsteden van de Noordvleugel is de werkloosheid met 4,4 procent lager dan in Rotterdam en Den Haag (4,9 procent). In de stedelijke omgeving ligt de werkloosheid op het laagste niveau (2,9 procent in de Noordvleugel en 3,2 procent in de Zuidvleugel). Dit is een gevolg van selectieve migratie; werkenden en jonge gezinnen verlaten de grote stad om in de voorstad te gaan wonen. Gemiddeld een hoger percentage werklozen blijft achter in de stad.
37
Afgelegde kilometers
6
6.4 Mobiliteit
Gemiddeld aantal afgelegde kilometers per jaar, totaal alle vervoerswijzen, per auto (bestuurder) en per trein, absoluut 1995 en 2007 (miljard kilometer) en de jaarlijkse gemiddelde groei. 1995 Nederland
Randstad Holland
Flevoland
Utrecht
Noord Holland
Zuid Holland
1995-2007 %
Totaal
176,4
196,2
0,9
Auto bestuurder
80,8
96,7
1,5
Trein
13,1
15,9
1,7
Totaal
82,2
90,4
0,8
Auto bestuurder
36,6
42,8
1,3
Trein
6,9
8,7
1,9
Totaal
3,9
5,8
3,5
Auto bestuurder
1,8
2,9
4,1
Trein
0,3
0,6
5,2
Totaal
13,5
16,3
1,6
Auto bestuurder
6,3
8,0
2,1
Trein
1,3
1,7
2,3
Totaal
28,4
30,8
0,7
Auto bestuurder
12,5
13,6
0,7
Trein
2,7
3,3
1,8
Totaal
36,5
37,6
0,2
Auto bestuurder
16,1
18,3
1,1
Trein
2,7
3,1
1,3
Bron: TNO op basis van CBS 38
2007 Mld km
39
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
Het totale aantal afgelegde kilometers dat mensen dagelijks reizen lag in Nederland in 2007 op 196,2 miljard kilometer. Daarvan worden er 96,7 miljard afgelegd met de auto en 15,9 miljard met de trein. Het gebruik van de auto stijgt tussen 1995 en 2007 met 1,5 procent gemiddeld per jaar. Het gebruik van de trein groeit wat sneller. In de provincie Flevoland groeit het aantal afgelegde kilometers het snelst vanwege de bevolkingsgroei. Het aantal afgelegde kilometers in Zuid Holland stijgt minder dan in Noord-Holland. De gemiddelde groeicijfers van auto en trein verhullen een trendbreuk in het aantal afgelegde kilometers per auto en per trein. Per auto neemt het trendmatig toe over de jaren 1995-2005, maar per trein niet. Het aantal afgelegde kilometers per trein neemt snel toe tussen 1995 en 1999, maar stolt sindsdien. De beperkte spoorcapaciteit lijkt hier debet aan te zijn. Opmerkelijk is dat in 2007 deze trend doorbroken is en het aantal kilometers dat mensen per spoor reizen weer toeneemt ten koste van het aantal afgelegde kilometers per auto. Investeringen in het treinverkeer en het bereiken van een volledig benut wegennet kunnen deze trendbreuk verklaren.
Overnachtingen
6
6.5 Overnachtingen Aantal overnachtingen in logiesaccommodaties, totaal en buitenlandse gasten, provincies Randstad en Nederland, 1998 tot en met 2008. 1998 Totaal Nederland
2007 x 1.000
1998-2006
2007
Gemiddelde jaarlijkse groei (%)
76.797,0
84.452,3
1,0
-4,3
Utrecht
2.050
2.420,3
1,7
0,4
Noord-Holland
16.092
18.681,8
1,5
-5,8
Zuid-Holland
7.069
8.577,8
2,0
-0,7
Flevoland
1.624
1.647,1
0,1
0,3
-0,8
-5,5
Aandeel buitenlandse gasten in totaal (%) Nederland
32,5
29,9
Utrecht
29,9
24,7
-1,8
-1,2
Noord-Holland
66,0
57,9
-1,3
-5,1
Zuid-Holland
52,3
41,4
-2,3
-7,3
Flevoland
32,3
24,9
-2,6
-9,0
Bron: TNO op basis van CBS
40
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
Sinds 1998 is het aantal overnachtingen in logiesaccommodaties in Nederland jaarlijks met gemiddeld één procent toegenomen. Over 2008 is er evenwel sprake van een forse krimp met 4,3 procent. De provincie Noord-Holland is de belangrijkste bestemming voor toeristen, met zo’n 18,6 miljoen overnachtingen in 2008. Zuid-Holland volgt op grote afstand met 8,6 miljoen overnachtingen. De provincies Utrecht en Flevoland trekken weinig toeristen, hoewel de groei van het aantal overnachtingen in de provincie Utrecht over de periode 1998-2008 wel bovengemiddeld is. Over 2008 laten alleen Utrecht en Flevoland nog een positieve ontwikkeling zien. In Noord-Holland nemen de overnachtingen met 5,8 procent af, in Zuid-Holland met 0,7 procent. Dit aandeel loopt voor Nederland als geheel tussen 1998 en 2008 gemiddeld jaarlijks 0,8 procent terug. Over 2008 was de daling zelfs 5,5 procent. De provincie Flevoland kende in 2008 een opmerkelijke krimp van het aandeel buitenlandse gasten met 9,0 procent.
41
Huur- en koopwoningen
6
6.6 Huur en koopwoningen Nieuwbouw van huur- en koopwoningen in Randstad Holland naar deelregio in de periode 1995 tot en met 2008. Nieuwbouw Totaal In aantallen x1000
Nieuwbouw t.o.v. voorraad 1995 Als percentage (%)
Huur aandeel (%)
Koop aandeel (%)
1,074
17,1
26
74
Nederland Noord-Holland
166
15,6
31
69
Zuid-Holland
228
16,5
29
71
Utrecht
86
20,6
22
78
Flevoland
52
52,8
21
79
Randstad provincies
532
18
28
72
Randstad Holland
461
17,5
30
70
Randstad Buitengebied
70
21,6
18
82
Noordvleugel
233
18,7
30
70
Kernsteden
93
16,3
35
65
Stedelijke omgeving
140
20,7
27
73
Zuidvleugel
28
16,5
29
71
Kernsteden
135
17,2
33
67
Stedelijke omgeving
93
15,6
24
76
Groene Hart
33
14,9
20
80
Stedelijk Gebied
428
17,8
30
70
Bron: TNO, op basis van CBS 42
IN DELEN
RANDSTAD HOLLAND
De bouw van nieuwe woningen draagt bij aan de versterking van de aantrekkelijkheid van de Randstad als woongebied. In de periode 1995-2008 zijn er 461 duizend nieuwe woningen gebouwd in de Randstad. Dit komt neer op een toename van de woningvoorraad met 17.5 procent sinds 1995 en ligt boven het nationale gemiddelde van 17,1 procent in dezelfde periode. De stedelijke omgeving van de Noordvleugel heeft de extra groei van de Randstad ten opzichte van Nederland geaccommodeerd, waarbij Almere een voorname rol speelt. De nieuwbouwproductie in de kernsteden van de Noordvleugel blijft achter bij het nationaal gemiddelde. In de Zuidvleugel zien we een omgekeerd beeld. De nieuwbouwproductie in de kernsteden van de Zuidvleugel ligt (net) boven het nationaal gemiddelde, waar de stedelijke omgeving ver achterblijft. De uitbreidingmogelijkheden van de Zuidvleugel zijn beperkt door de ingesloten ligging tussen de Noordzee, de rivieren en het Groene Hart.
43
Veiligheid 6.7 Veiligheid Veiligheid is een belangrijke maatstaf voor de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van een regio voor vestiging. Het veiligheidsgevoel is in de politieregio’s Amsterdam-Amstelland, Rotterdam-Rijnmond en Haaglanden relatief het laagst. De scores in deze regio’s liggen 0.4 tot 0,5 punt boven het landelijk gemiddelde. De onveiligheid wordt het meest beleefd in de regio’s waar zich de grote steden bevinden. Vergeleken met 1995 is de beleving van onveiligheid in de grote steden echter gedaald met 0,3 (Haaglanden), 1,0 (Rotterdam-Rijnmond) en met 0,9 punt in(Amsterdam-Amstelland). Bewoners in deze steden voelen zich ten opzichte van tien jaar geleden wel veiliger, maar nog altijd minder veilig dan in andere politieregio’s.
Beleving van onveiligheid naar politieregio in provincies Randstad en Nederland, 1995 en 2008 1995
2008
Schaalscore
1995-2008
2008
Verandering in schaalscore
2,9
2,4
-0,4
-0,1
3
2,5
-0,4
-0,1
Noord-Holland Noord
2,6
2,3
-0,3
-0,3
Zaanstreek-Waterland
2,7
2,3
-0,3
0,1
Kennemerland
2,8
2,3
-0,5
-0,3
Amsterdam-Amstelland
3,7
2,9
-0,8
-0,3
3
2,4
-0,6
-0,1
Haaglanden
3,4
2,9
-0,4
-0,1
Hollands-Midden
2,5
2,2
-0,1
-0,2
Rotterdam-Rijnmond
3,6
2,8
-0,7
-0,4
Zuid-Holland-Zuid
2,8
2,3
-0,4
-0,1
Flevoland
2,7
2,5
-0,1
0
Nederland Utrecht
Gooi en Vechtstreek
Bron: TNO op basis van CBS
44
IN DELEN
VESTIGINGSKLIMAAT
6
45
Geregistreerde misdrijven 6.8 Geregistreerde misdrijven Vermogen
Vernieling
Verkeer
Opium
Wapens
Overig
Nederland
Geweld
Aantal misdrijven per 100,000 inwoners naar wetboek en naar politieregio, 2007
Totaal
De gevoelens van onveiligheid zijn te herleiden naar het aantal geregistreerde misdrijven in de verschillende politieregio’s. Het aantal misdrijven per 100.000 inwoners lag in 2007 op 91 in geheel Nederland. De meerderheid van de misdrijven bestaat uit vermogensdelicten; dat waren er iets meer dan 51 per 100.000 inwoners. De volgende categorie misdrijven zijn vernieling (16,7 per 100.000 inwoners) en verkeer (11,8 per 100.000 inwoners). De overige misdrijven, opium- en wapenbezit, zijn veel minder frequent.
91
8
51,1
16,7
11,8
1,2
0,4
1,2
Noord-Holland Noord-Holland Noord
87
8
47
20
10
0,4
0,2
1,0
Zaanstreek-Waterland
68
7
34
16
10
0,4
0,2
0,5
8
8
48
17
14
0,6
0,2
0,7
Amsterdam-Amstelland
155
15
98
18
15
4,0
1,1
3,1
Gooi- en Vechtstreek
97
7
57
17
16
0,4
0,1
0,6
Kennemerland
Zuid-Holland Haaglanden
102
10
60
17
12
0,9
0,6
1,4
Hollands-Midden
79
7
42
16
12
0,3
0,2
0,9
Rotterdam-Rijnmond
108
11
57
20
17
1,2
0,7
1,3
6
31
15
13
0,5
0,3
0,8
Zuid-Holland Zuid
67
Utrecht
104
7
66
18
12
0,5
0,2
0,8
Flevoland
90
9
47
22
10
1,6
0,4
1,0
Bron: Politiemonitor/CBS
46
IN DELEN
VESTIGINGSKLIMAAT
6
47
De Lissabon indicatoren
HOLLAND IN CIJFERS
Randstad Holland in cijfers The Lissabon indicatoren De Lissabon indicatoren voor de EU27, de EU15, Nederland en Randstad Holland, 2008
EU27
EU15
Nederland
Randstad
BRP per hoofd in pps
100
110,7
134
140,8
Arbeidsproductiviteit
100
109,9
114,5
118
Netto participatie
65,9
67,3
77,2
81,4
Netto participatie55+
45,6
44,3
53
Hoogst bereikte onderwijs 20-24 jaar
78,5
75,8
76,2
Bestedingen aan R&D
1,9
1,99
1,63
Relatieve prijsniveaus
100
104,4
104
Investeringen
18,4
18,3
16,9
17
16
11
Algemeen economisch
Werkgelegenheid
Innovatie en Onderzoek
1,53
Economische hervormingen
16,1
Sociale samenhang Armoede na inkomensoverdracht Langdurige werkloosheid
2,6
2,6
1
1,1
Spreiding van regionale participatie
11,1
10,5
2,2
1,1
92
94
Milieu Broeikasgas emissies Energie intensiteit van de productie
169,39
151,66
177,12
Vrachttransport t.o.v. BRP
106,8
100,9
88,7
Bron: Eurostat/CBS/bewerking TNO
48
49
Colofon Deze zesde editie van de Randstad monitor is verschenen in opdracht van de provincie Utrecht. Niets uit deze monitor mag worden verveelvoudigd. Voor het nabestellen van de monitor kunt u zich wenden tot
[email protected] Provincie Utrecht 2010 REDACTIE Joanne Swets VORMGEVING/DTP Del Puerto Design DRUK Drukkerij Anraad bv, Nieuwegein DRUKWERKBEGELEIDING MultiMediaCentrum provincie Utrecht OPLAGE 1000
52
