Inhoud
Voorwoord Voorwoord bij de tweede druk
12 13
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 1.17 1.18
Gezondheidszorg in een notendop Eerstelijns- en tweedelijnsgezondheidszorg Huisartsenzorg Mondzorg Apotheken en zorggeneesmiddelen Andere zorgverleners in de eerste lijn Informele zorg Complementaire en alternatieve zorg Ziekenhuizen Samenwerking tussen de eerste en tweede lijn Tweedelijns mondzorg Andere tweedelijnsvoorzieningen Preventie Patiëntenrechten en plichten (WGBO, WBP) Zorgen voor kwaliteit Als het (bijna) fout gaat Gezond blijven op het werk Financieringsstelsel Rol van overheid in gezondheidszorgbeleid
14 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 22 23 23 24
2 2.1 2.2 2.3
Huisartsenzorg Inleiding Taken en werkwijze in de huisartspraktijk Organisatie van de huisartsenzorg (praktijkorganisatie) Ontwikkelingen in de huisartsenzorg Kwaliteit Bijblijven Verbeteren Preventie
26 26 27
2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.6
30 33 36 37 38 39
6
Inleiding in de gezondheidszorg
2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.7 2.8 2.9
Preventie tijdens een consult Programmatische preventie Risicomanagement Samenwerking Wie betaalt? Samenvatting Organisaties en sites
39 39 39 41 43 44 45
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7
Mondzorg in de eerste lijn Inleiding Taken en werkwijze in de tandartspraktijk Ontwikkelingen Kwaliteitszorg Samenwerking binnen de eerste lijn Wie betaalt? Samenvatting Organisaties en sites
46 46 46 49 51 53 53 54 54
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
Apotheken en zorg voor geneesmiddelen Inleiding Taken en werkwijze in de apotheek Geneesmiddelen en andere producten Voorschrijven van geneesmiddelen Taken in de apotheek Kostenstijging en manieren om de kosten te reduceren Kwaliteit Ontwikkelingen Samenwerking Wie betaalt? Samenvatting Organisaties en sites
55 55 56 57 58 59
Andere zorgverleners in de eerste lijn Inleiding Paramedische zorg Paramedische beroepen in de eerste lijn Kosten Verloskundige zorg en kraamzorg Wanneer naar de verloskundige? Waar bevallen? Kosten
68 69 69 70 70 71 72 72 73
4.7 4.8 4.9 4.10 4.11
5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3
60 62 64 65 66 66 67
7
Inhoud
5.4
Maatschappelijk werk en gezondheidszorgpsychologen Eerstelijns geestelijke gezondheidszorg Kosten Thuiszorg Kosten Samenvatting Organisaties en sites
73 74 75 75 77 78 79
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Zorg door de patiënt zelf en zijn omgeving Inleiding Zelfzorg Mantelzorg Vrijwilligerszorg Patiënten- en cliëntenorganisaties MEE Samenvatting Organisaties en sites
80 80 80 83 84 84 85 85 86
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Complementaire en alternatieve zorg Inleiding Complementaire en alternatieve zorg Gebruik en redenen daarvoor Kwaliteit, formele positie beroepsbeoefenaren en overheidsbeleid Wie betaalt? Samenvatting Organisaties en sites
87 87 87 88
5.4.1 5.4.2 5.5 5.5.1 5.6
7.5 7.6
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.9.1 8.10 8.11 8.12
Ziekenhuizen Inleiding Verwijzing naar het ziekenhuis Medische specialismen Polikliniek Organisatie van de polikliniek Afstemming en samenwerking Dagbehandeling en opname Werkdruk en personeelstekort Ziekenhuisapotheek Ziekenhuizen en dure medicijnen Ketenzorg Kwaliteit Samenvatting Organisaties en sites
90 92 92 93 94 94 95 97 99 100 101 104 104 105 108 109 110 111 113
8
Inleiding in de gezondheidszorg
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8
Samenwerking tussen eerste en tweede lijn Inleiding Samenwerking in de patiëntenzorg Scholing en contacten Farmacoketenzorg Ambulancezorg Spoedeisende hulp Palliatieve en terminale zorg Samenvatting Organisaties en sites
114 114 114 117 117 118 119 119 123 124
10 10.1 10.2 10.3 10.4
Tweedelijns mondzorg Inleiding Centra voor bijzondere tandheelkunde Kaakchirurgie en samenwerking in het ziekenhuis Samenvatting Organisaties en sites
125 125 127 129 129 130
11 11.1 11.2 11.2.1 11.2.2 11.3 11.3.1 11.3.2
Andere tweedelijns voorzieningen Inleiding Zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen Verpleeghuis Verzorgingshuis Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg Werken in de GGZ Instellingen voor mensen met verstandelijke beperkingen Samenvatting Organisaties en sites
131 131 131 131 133 135 136
Preventie en gezondheidsbevordering Inleiding Primaire preventie Vroege opsporing of screening Tertiaire preventie Quaternaire preventie Bij preventie hoort meestal voorlichting Andere preventiemiddelen Samen werken aan preventie GGD Jeugdgezondheidszorg Taken van de JGZ Arbodienst
140 140 141 142 145 148 148 152 152 154 156 158 159
11.4
12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9 12.10 12.10.1 12.11
137 139 139
9
Inhoud
12.12 12.13 12.14
Ontwikkelingen Kosten Samenvatting Organisaties en sites
159 161 161 162
13 13.1 13.2 13.3
Patiëntenrechten Inleiding Recht op gezondheidszorg Recht op informatie en informed consent (toestemmingsvereiste) Is voor elke handeling toestemming nodig? Moet de zorgverlener altijd alle informatie geven? Informatieplicht en informed consent in bijzondere situaties Mag de patiënt behandeling weigeren? Recht op niet-weten De WGBO bij minderjarigen Gegevens vastleggen Dossier aanleggen en bijhouden Gegevens afschermen Gegevens doorgeven Geen toestemming Dossier Plichten van de patiënt Samenvatting Organisaties en sites
163 163 164
13.3.1 13.3.2 13.4 13.4.1 13.4.2 13.4.3 13.5 13.5.1 13.5.2 13.5.3 13.5.4 13.6 13.7 13.8
14 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.5.1 14.5.2 14.6 14.6.1 14.7 14.8 14.9
Zorgen voor kwaliteit Inleiding Kwaliteit Hoe wordt in de praktijk gewerkt aan kwaliteit van de zorg? Werken aan kwaliteit met behulp van de kwaliteitscirkel Wetten Waarom wetten over kwaliteit? Waarvoor kunnen wettelijke regels nodig zijn? Wet BIG Hoe kan de overheid zorgen voor kwaliteit van zorgverleners? Kwaliteitswet zorginstellingen Wet klachtrecht cliënten in de zorgsector Geneesmiddelenwet
167 168 168 170 170 171 171 172 172 173 173 174 175 179 179 180 181 181 182 186 189 193 193 193 194 195 199 199 199
10
Inleiding in de gezondheidszorg
14.10 14.11
Toezicht op kwaliteit Samenvatting Organisaties en sites
200 200 202
15 15.1 15.2 15.3 15.4
Als het (bijna) fout gaat Inleiding Manieren om van fouten te leren Klacht bij de zorgverlener Klacht bij een klachtenfunctionaris van de instelling Advies vragen aan een van de Informatie- en Klachtenbureaus Gezondheidszorg (IKG) of Stichting De Ombudsman Klacht bij de klachtencommissie Klacht bij de tuchtcommissie Klacht bij de civiele rechter Klacht bij de strafrechter Samenvatting Organisaties en sites
203 203 204 205
Gezond blijven op het werk Inleiding Regels over arbeidsomstandigheden en arbodienstverlening Afspraken over veilig werken Regels voor gebruik van straling Regels voor gebruik van gevaarlijke stoffen Regels voor infectiepreventie (On)gewenste omgangsvormen Gezondheidsbevordering Arbodienst of bedrijfsgezondheidszorg Zwanger en werk Toezicht op veilig werken Samenvatting Organisaties en sites
213 213 214 216 217 218 222 223 223 223 225 227 227 228
Financiering van het zorgstelsel Inleiding Het financieringsstelsel De Zorgverzekeringswet (Zvw) Het basispakket Een aanvullend verzekeringspakket
229 229 230 231 231 234
15.5
15.6 15.7 15.8 15.9 15.10
16 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10 16.11 16.12
17 17.1 17.2 17.3 17.3.1 17.3.2
206
207 207 209 209 210 211 212
11
Inhoud
17.4 17.5 17.6
18 18.1 18.2 18.3 18.3.1 18.3.2 18.4 18.4.1 18.4.2 18.4.3 18.4.4 18.5 18.5.1 18.5.2 18.6 18.7
De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Samenvatting Organisaties en sites Wat doet de overheid: gezondheidszorgbeleid Inleiding Kostenbeheersing Beheersen van de kosten van geneesmiddelen Tarief voor diensten en producten van een apotheker Geneesmiddelenconvenant Een nieuw stelsel: belangrijke punten Behandelen in de eerste lijn als dat kan, in de tweede lijn als dat nodig is Splitsing cure en care Meer vraagsturing nodig Meer marktwerking in de zorg Kostenbeheersing Kostenbeheersing: hoe en met welk resultaat? Blik op de toekomst Andere ontwikkelingen Samenvatting Internetsites
234 236 236 238 239 239 239 241 244 244 246 247 247 247 248 252 252 256 256 257 258
Woordenlijst
259
Literatuur
262
Register
264
Voorwoord
Assisterenden werken op veel plaatsen in de gezondheidszorg. In dit boek vormt hun werk het uitgangspunt: hun taken, de verschillende praktijken en organisaties waarin zij werken, beroepsbeoefenaren met wie zij samenwerken, wetgeving, regels en financiering waarmee zij te maken hebben. Er is de afgelopen jaren veel veranderd in de gezondheidszorg en de veranderingen gaan door. Daarom hebben we niet geprobeerd om volledig te zijn. Wel willen we graag dat de informatie praktijkgericht is en dat studenten en assisterenden hun beroepspraktijk herkennen in dit boek. Het eerste hoofdstuk geeft een beknopt overzicht van de gezondheidszorg. Dat vormt meteen een samenvatting van het boek. De volgende hoofdstukken gaan over de beroepen en organisaties in de eerstelijnszorg. Daarna volgen hoofdstukken over de tweedelijnszorg en specifieke sectoren in de zorg, zoals de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Tot slot zijn er hoofdstukken over kwaliteit, wetgeving, zorg voor gezondheid op het werk, financiering van het zorgstelsel en het overheidsbeleid. We hopen dat we de gezondheidszorg overzichtelijk en helder op papier hebben gezet. We willen graag de volgende mensen bedanken, die hun kennis met ons hebben gedeeld door teksten van commentaar te voorzien of door hun praktijkervaring met ons te delen: − Jan van Amerongen, redacteur; − Els de Boer, apotheker; − Annet van Genderen, huisarts; − Anne-Mieke Miltenburg, mondhygiënist;
Voorwoord
− Kitty Goud, doktersassistent; − medewerkers van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. We staan altijd open voor suggesties ter verbetering van de tekst. Voorwoord bij de tweede druk Ook na grote veranderingen in 2006, de invoering van de zorgverzekeringswet en meer marktwerking, blijft de gezondheidszorg in beweging. Daarom zijn in deze tweede druk recente veranderingen toegevoegd aan de beschrijving van de gezondheidszorg. Verder komt de voortdurende kostenstijging aan bod. In een nieuwe paragraaf wordt kort en helder uitgelegd hoe het komt dat de kosten alsmaar toenemen en waarom het zo moeilijk is om de kosten in de hand te houden. Najaar 2011 Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Bij dit boek zijn ter ondersteuning van het individuele leerproces diagnostische vragen en bijbehorende antwoorden ontwikkeld. Tevens is een docentenhandleiding beschikbaar waarin uitleg wordt gegeven bij de kerntaken en competenties die in dit boek centraal staan. U kunt deze en nog veel meer aanvullende informatie vinden op AG context, het deze boekenserie ondersteunende digitale leerplatform voor het onderwijs. Op www.agcontext.nl kunt u zien waaruit deze databank bestaat en hoe u een abonnement kunt afsluiten.
13
