1
2
VOORWOORD Op 26 september 2015 hield de NVMP – Vereniging voor Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken – in De Balie in Amsterdam een symposium, getiteld Kernwapens, ons een zorg, met als doel de noodzaak tot nucleaire ontwapening weer op de politieke agenda te krijgen. Niet uit partijpolitieke of ideologische, maar uit medisch-humanitaire motieven. Want of je nu links of rechts bent, arm of rijk, man of vrouw, oud of jong, een atoombom discrimineert niet, zelfs niet tussen burgers of militairen – een van de elementairste regels uit het oorlogsrecht. En de huidige zestienduizend kernwapens zijn tot duizendmaal krachtiger dan de twee die in 1945 werden uitgeprobeerd op Japan, met 250.000 burgerslachtoffers als gevolg. Duizenden van die wapens staan nog steeds op scherp – ook met de coördinaten van onze grote steden ingeprogrammeerd - , genoeg om op ongekende schaal dood en verderf te zaaien, met opzet of per ongeluk. En van ons, werkzaam in de gezondheidzorg, valt dan geen enkele structurele hulp te verwachten. Dat is de kernboodschap van ons symposium. Wij kunnen en mogen niet berusten in deze situatie, waarin we gegijzeld lijken door de kernwapenstaten, die zich verplicht hebben tot ontwapening 1 maar in plaats daarvan vele honderden miljarden spenderen aan modernisering. Daarom hebben we dit symposium georganiseerd, om een krachtig, medisch onderbouwd pleidooi te laten horen voor preventie van ongekend humanitair leed, dat zich via de genen zelfs van generatie op generatie voortzet! Dat betekent een indringend pleidooi voor het weer oppakken van de draad van ontwapening, zoals ook mogelijk bleek na 1989. Wij mogen niet dulden, dat biologische en chemische wapens, landmijnen en clusterbommen internationaal zijn verboden, ook door Nederland, maar de veruit gevaarlijkste massavernietigingswapens niet: kernwapens. Daarom vonden wij het nodig om op 26 september nog eens heel basaal aanschouwelijk te maken, wat voor onduldbaar menselijk lijden kernwapens kunnen veroorzaken, van heel direct na de explosie tot in volgende generaties, of door ongekende hongersnoden ten gevolge van de zogenaamde nucleaire winter, met naar schatting tot twee miljard doden … Vervolgens maakte een maatschappelijk forum een begin met de discussie over hoe deze humanitaire catastrofe voorkómen kan worden, en wat ieder van ons daaraan kan bijdragen – niet alleen via het Grote Verhaal en de Grote Getallen, maar ook via talloze persoonlijke verhalen van slachtoffers en hulpverleners, of van bezoekers aan het herdenkingsmuseum in Hiroshima. Tenslotte werd wat er gezegd is, onderstreept door de presentatie van een Medisch Appel, ondertekend door meer dan honderd gezaghebbende medische kopstukken, gericht ‘... aan eenieder die het aangaat: werkenden in de gezondheidszorg, politici en andere beleidsmakers, ja eigenlijk aan alle Nederlanders.’ Daarin wordt aansluiting van ons land bepleit bij de hoopgevende Humanitarian Pledge, geïnitieerd door Oostenrijk eind 2014 ’to fill the legal gap for
1
Art 6 van het Non-proliferatieverdrag
3
the prohibition and elimination of nuclear weapons’, en inmiddels onderschreven door 120 van de 193 VN-landen. Volgende stappen op weg naar het doel – het weer politiek agenderen van de ‘nucleaire kwestie’ – zijn het presenteren van dit indringende Medisch Appel aan de Vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken, alsook een gesprek met minister Koenders. Daarnaast zullen we over de vraag ‘Hoe nu verder?’ overleg voeren met (potentiële) bondgenoten, in het bijzonder het Rode Kruis, Burgemeesters voor Vrede en PAX, die sprekers hadden afgevaardigd op 26 september. Maar intussen willen we de waardevolle basiskennis van 26 september – de aanwezige artsen kregen er drie accreditatiepunten voor – vastleggen als bescheiden naslagwerk van de medischhumanitaire redenen waarom kernwapens van deze aardbodem dienen te verdwijnen, alsook van het Medisch Appel en haar prominente ondertekenaars. In dit verslag is al meteen te lezen waarom 26 september als datum is gekozen. Bovendien biedt het verslag de gelegenheid om diegenen, met wie ik in een halfjaar tijd dit symposium heb mogen voorbereiden, te bedanken voor hun enthousiasme en gedrevenheid: Lode Wigersma, Gerrit van der Wal, Wouter Hogervorst, Bert Sweerts en last but not least onze bureaumedewerker Hans van Iterson. Daarnaast was deze bijeenkomst ook niet mogelijk geweest zonder de ruime financiële steun van de Haëlla Stichting, de KNMG –afdeling Amsterdam, de Stichting Studiefonds Medische Polemologie (SSMP) en het Fonds Vredesprojecten. Onze dank daarvoor! Aan ons nu de plicht om de boodschap van dit symposium en van het Medisch Appel verder uit te dragen, als onze bijdrage aan het dichterbij brengen van een kernwapenvrije wereld!
Peter Buijs, duo-voorzitter NVMP en dagvoorzitter Kernwapens, ons een zorg.
4
INHOUDSOPGAVE
Pagina Voorwoord
3
Inhoudsopgave
5
Welkom door Peter Buijs
6
Susi Snyder, De effecten van een atoombom op Rotterdam
8
Henk Groenewegen, De directe medische gevolgen van een atoomexplosie
15
Herman Spanjaard, Nucleaire winter, de lange-termijngevolgen van een atoomexplosie
20
Discussievragen voor de pauze
25
Forumdiscussie na de pauze:
27
- Rutger Jan van der Gaag
29
- Jan Hoekema
30
- Mirjam de Bruin
31
- Casper van der Zijde
33
- Erik de Jonge
34
- Discussie met de zaal
35
Alexander Rinnooy Kan, Mensen van goede wil
39
Aanbieding van het Medisch Appel
42
Slotwoorden Peter Buijs
43
Medische wereld waarschuwt voor oude en nieuwe gevaren van kernwapens en Ondertekenaars Medisch Appel 26 september 2015
44
IFMSA, International Federation for Medical Students Associations Column symposium kernwapens
48
5
Welkom door Peter Buijs Welkom op dit symposium, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie, voor gezondheidszorg en vredesvraagstukken. Het publiek alhier aanwezig is deels algemeen belangstellende, en deels van medische origine. De laatsten kunnen drie accreditatiepunten verdienen aan deze zware kost. Mijn naam is Peter Buijs; ik ben samen met Herman Spanjaard voorzitter van deze vereniging, exhuisarts, getrouwd met een huisarts en inmiddels grootvader. Dat heeft mijn horizon met weer een generatie verlengd en dat heeft me nog meer gedrukt op de vraag: hoe veilig laten we deze aarde na voor de toekomstige generaties?
De NVMP is in 1969 opgericht en sinds halverwege de jaren tachtig de Nederlandse tak van de International Physicians for the Prevention of Nuclear War, opgericht door een Russische en een Amerikaanse cardioloog. IPPNW heeft voor maar vooral achter de schermen dermate veel goed werk verricht dat zij in 1985 de Nobelprijs voor de vrede heeft ontvangen. Wij hebben besloten tot deze bijeenkomst omdat we vanuit een medische, niet-politieke invalshoek het onderwerp nucleaire ontwapening weer op de politieke agenda willen krijgen. Immers, er zijn nog steeds 16.500 kernwapens op de wereld, vele malen voldoende om het leven op deze aarde grondig te vernietigen. Dat kan met opzet, al zou je op het eerste gezicht zeggen dat de kans hierop niet groot is. Het recente nucleaire wapengekletter van Rusland en NoordKorea maakt je er echter toch niet gerust op. Maar er is ook het risico van het per ongeluk afgaan van een kernwapen en daardoor zijn we al vaak langs de rand van de nucleaire afgrond gescheerd. Ik kan hier generaal Butler aanhalen, opperbevelhebber van het Amerikaanse nucleaire arsenaal onder Clinton die, later terugkijkend op die periode, publiekelijk verklaard heeft dat we zo snel mogelijk af moeten van deze veel te gevaarlijke wapens. Want dat het nog niet misgegaan is was in zijn ogen te danken aan militaire discipline, aan puur geluk en aan goddelijke voorzienigheid. Als arts onthoud ik me liever van een oordeel over het laatste, maar de eerste twee redenen zijn ongetwijfeld waar: hiervan zijn voorbeelden te over en straks zullen we er eentje meemaken in deze zaal. Dat heeft alles te maken met de datum van vandaag. Die hebben we gekozen omdat het dit jaar zeventig jaar 6
geleden is dat op Hiroshima en Nagasaki een uraniumbom respectievelijk een plutoniumbom zijn uitgeprobeerd op burgerdoelen, met een kwart miljoen slachtoffers en onmetelijk leed als gevolg. Dat laatste is voor ons als artsen natuurlijk een van de hoofdredenen om ons hiermee bezig te houden: de schade is eigenlijk niet uit te drukken in welke eenheden ook. Onze kernboodschap van vandaag is daarom zowel aan de bevolking als de politiek: voorkomen is hier niet alleen beter dan genezen, nee, bij een kernwapen is genezen helemaal niet aan de orde, de enige optie is het voorkomen, voorkomen dat kernwapens ooit nog gebruikt worden, en de beste garantie daarvoor is natuurlijk een kernwapenvrije wereld. In dit jaar kozen we deze week, omdat vandaag de afsluiting is van de vredesweek. En ten slotte kozen we deze dag, omdat 26 september sinds vorig jaar door de Verenigde Naties is uitgeroepen tot Internationale dag voor de totale eliminatie van nucleaire wapens. Dat is een hommage aan een Russische kolonel, Stanislav Petrov, die op 26 september 1983 in een bunker bij Moskou de zwaarste vijftien minuten van zijn leven meemaakte. Hij was ingevallen vanwege een ziekmelding en tijdens zijn dienst kwam binnen enkele minuten de ene naar de andere melding van inkomende Amerikaanse kernraketten binnen. Gelukkig hield hij het hoofd koel en omdat hij niet honderd procent zeker was van z’n zaak negeerde hij de regels die hij eigenlijk moest opvolgen, in de wetenschap dat, als hij zijn meerderen zou inlichten, de kans veel te groot zou zijn dat er een vergeldingsaanval ingezet zou worden. Daarom volgt nu een videosamenvatting van deze jarenlang onbekend gebleven gebeurtenis, die Petrov de bijnaam The man who saved the world bezorgde. Kijk en huiver! (volgt video.) Tijdens de Weense Conferentie over The humanitarian impact of nuclear weapons, eind vorig jaar, hebben wij de film die over Petrov is uitgebracht gezien en hoewel je weet dat het goed moet aflopen, zaten we met het zweet op het voorhoofd. En het huiveringwekkende is dat dit lang niet het enige incident is. Zo zijn er in de Verenigde Staten ook gevallen bekend dat de zonsopgang werd gezien als een mogelijke atoomaanval door Rusland. De Amerikaanse onderzoeksjournalist Eric Schlosser heeft de archieven onderzocht en kwam tot de conclusie dat alleen al van 1950 tot 1968 duizend (bijna)-ongelukken hebben plaatsgevonden met nucleaire wapens, terwijl het Pentagon nota bene had verklaard dat er slechts 32 van dergelijke incidenten hadden plaatsgevonden. Over dit soort situaties zeggen de statistici: dit gaat onherroepelijk een keer mis. Dus ook hier is de enige echte remedie: kernwapens afschaffen! Dan zal ik nu de opzet van deze middag met u doornemen. Voor de pauze wordt, zoals gezegd, zware kost geserveerd, want het leek niet onverstandig om nog een keer het geheugen op te frissen als het gaat om de werkelijke, gruwelijke gevolgen op humanitair en medisch gebied van de inzet van kernwapens. We beginnen heel basaal met een bom op een stad en dat is niet Amsterdam maar Rotterdam omdat over Rotterdam een studie is verschenen waarover een van de auteurs hier meer kan vertellen. Haar verhaal schetst de feitelijkheden, als er een kernbom in een Nederlandse stad explodeert. Daarna zal Henk Groenewegen de medische gevolgen van een kernaanval voor de korte termijn en Herman Spanjaard deze voor de langere termijn schetsen en aandacht vragen voor een nieuw fenomeen: de berekeningen waaruit volgt dat zelfs een beperkt conflict met kernwapens, bijvoorbeeld tussen India en Pakistan, tot een nucleaire winter kan leiden met tot twee miljard slachtoffers als gevolg. Dat geloof je eerst niet, maar de berekeningen zijn zeer solide. Dat is als het ware het ‘diagnostische’ deel van deze bijeenkomst. Het therapeutische deel komt na de pauze aan de beurt. Dan wordt ook de tekst van ons medisch appel bekendgemaakt, met 7
eveneens als kernboodschap: verwacht geen enkele structurele medische hulp na het gebruik van kernwapens! De enige remedie is preventie: ontmantel deze wapens! De vraag is dan aan de maatschappelijke geledingen, vertegenwoordigd door de sprekers aan de tafel van onder andere het Rode Kruis, PAX en Burgemeesters voor Vrede, hoe met deze boodschap om te gaan. Hoe deze te versterken bij het algemene publiek alsmede bij de beleidsmakers. Tenslotte zal Alexander Rinnooy Kan het woord voeren, vanuit de positie van wat mensen van goede wil met deze boodschap kunnen doen, waarna het Medisch Appel aangeboden zal worden aan representanten van de medische wereld en van de bevolking. Het is mij een genoegen nu het woord te geven aan Susi Snyder, Programme Leader Nuclear Disarmament van PAX. Zij spreekt in het Engels.
Susi Snyder Thank you for the opportunity to be here. It is very important to discuss the issues of nuclear weapons especially as this is the 70th anniversary of the first ever use of these weapons. We all know the only times they were ever used in conflict, when the United States dropped nuclear weapons on the cities of Hiroshima and Nagasaki. We remember the devastation it caused, we remember the victims, we remember that this can never happen again.
‘It is necessary to remember what happened, so we understand why it must never happen again‘ In the words of survivor Setsuko Thurlow: ‘Within that single flash of light, my beloved Hiroshima became a place of desolation, with heaps of skeletons and blackened corpses everywhere. Of a population of 360,000 -- largely noncombatant women, children and elderly -- most became victims of the indiscriminate massacre of the atomic bombing. As of now, over 250,000 victims have perished in Hiroshima from the effects of the blast, heat and radiation. 70 years later, people are still dying from the delayed effects of one atomic bomb, considered crude by today's standard for mass destruction.’
8
Fortunately, in 70 years, it has never happened again in a war. And, there is an emerging opportunity to make sure it never happens again. The nuclear weapons discourse has changed in the last few years. The focus is no longer on deterrence tools. Instead the majority of the world's governments have said loud and clear that nuclear weapons should never be used again, under any circumstances. A majority - 159 governments. Unfortunately, the Netherlands was not one of them. A majority of the world's governments (117) have pledged to negotiate a new treaty to prohibit and eliminate nuclear weapons. Again, the Netherlands is not one of them. People talk about nuclear weapons now as weapons. There are a few reasons for this change, notably the efforts of Norway, Mexico and Austria to focus on the humanitarian impact of nuclear weapons. This has shifted the focus so that the discussion is now about nuclear weapons not as tools, but as actual weapons. As bombs There are around 16,000 nuclear weapons in existence, and each of these bombs has effects. A bomb explodes. A bomb causes fires. A nuclear bombs leaves a radioactive legacy. In some places, like the Marshall Islands, the Nevada desert or parts of Kazachstan, where repeated nuclear bombs were exploded that radioactive legacy means that people will never be able to safely walk there again. In other places, where few or only a single bomb has detonated, there is a chance for healing, but it takes time and an unimaginable resource investment. The Red Cross hospitals in Hiroshima and Nagasaki still treat patients from those explosions 70 years ago thousands of treatments last year alone. A little while back we wrote a study on what the impacts of a nuclear bomb would be if it went off in Rotterdam. We estimated the effects using open source modelling. We guessed that the port area would be a likely target - to destroy it cuts off significant shipping access further into the continent. Then we looked at the impact of a ground burst. To be clear, the Hiroshima blast was in the air, about 500m above ground, and designed that way to cause maximum damages. We looked at a ground burst because we think that is something that is not unlikely, a bomb could be brought in on a cargo ship and set to detonate in the port. It could happen. So, what would that mean? What would it do? What would be the immediate impact of this weapon? I'm going to talk about the immediate effect of a single detonation, while others will talk about the radioactive impact, and the effect of multiple detonations. Our target was the port of Rotterdam. The flash Light travels faster than sound or shock waves, so the first noticeable effect of a 12 kt nuclear detonation will be an incredible flash of light. The flash, would burn people's retinas up to 2.5 km from the detonation. The flash would probably cause car accidents up to 16 km away. For our scenario, that means car accidents so bad they would likely block up the E19, A15 and A20 around Rotterdam. 9
The burn Heat and fire. One of the big differences between a nuclear bomb and a conventional bomb is the heat. A nuclear blast will result in temperatures of around 50 million degrees centigrade developing in the immediate area of the detonation, while a conventional explosion only heats up to a few thousand degrees. In Hiroshima, this tremendous heat left imprints of vaporised people on the sidewalks, on bridges, on buildings. The shadow people. When we imagined this scenario for Rotterdam, we guessed that about 8,000 people would die from the immediate heat impact. And fires would consume a 38 sq km area around the port causing damage as far away as the Erasmus Medical Centre in the northeast.
On the slide here, you can see the area in RED = fireball 100% dead (2km) ORANGE = 2nd degree burn zone (2.5 km). This is an area with about 44,000 people living there. A 2nd degree burn can also be classified as partial- or full-thickness burns. These can take several weeks to heal, and often require medical attention. YELLOW = 1st degree (3.75 km from ground zero, 38 square km area) are those who would get 1st degree burns. Like bad sunburns-redness, can lead to fluid imbalances, but generally doesn't require hospitalisation. In this area dry materials such as wood and paper may spontaneously combust. Many of these fires will spiral out of control, adding to the destruction. In particular cases, the raging fires radiate heat upwards and suck in new air on the ground level. This can cause large firestorms that incinerate everything in their path. But even without those, the fires from spontaneous combustion are the cause of much of the devastation in the area between the orange and red rings. For the Rotterdam case, you can imagine the refinery to the west will burn, the burning cars and cargo train to the south and damage to the Erasmus Medical Centre to the northeast.
10
The blast Imagine a bomb going off, any bomb. The force of the explosion moves whatever is closest to the detonation. So a bomb in a car, will make debris from the car fly outward- striking things around it. Barrel bombs are do deadly because of the smaller objects the explosions force out. With even a small 12 kt ground based nuclear explosion, up to 625 metres from ground zero, individuals not shielded by solid concrete structures receive an overpressure of 12 pounds per square inch (PSI). This is enough pressure to crush a person’s internal organs, killing them on impact. That's the smallest red ring. Buildings, ships, cargo and piers, everything within this zone is destroyed.
Within a 1 km radius concrete structures are likely to collapse. This is the orange ring. It is also the zone that will be on fire. It's most likely that the combination of collapsing structures, combined with fire, adds to the firestorms I mentioned earlier. Within the yellow ring, up to 1.75 km from ground zero, people are at risk of being killed by flying or collapsing debris. In fact, most of the blast effects will be indirect: people will be hit by debris, parts of concrete from the docks or metal shards of the hundreds of containers that are thrown about the harbour at high speeds. The outer circle, at 2.5 kilometres away marks the boundary within which infrastructural damage caused by debris will likely occur as a direct consequence of the blast wave. But still, minor injuries from glass shards may occur beyond that point. Electro magnetic pulse In addition to the radiation, nuclear weapons also cause the relatively unique effect of EMP. While other EMP weapons are being tested, they are currently not easily directed (they're large range energy weapons). In this scenario, you can imagine that about 1.75 km from detonation, the yellow ring on the blast slide, electronic devices and batteries will be fused. In this area, car batteries, mobile phones and televisions will not work anymore. 11
Radar installations, telephone networks and electricity grids throughout the Waalhaven and surrounding neighbourhoods will be disrupted or fail to work. The telecommunications tower just south of the Waalhaven is very likely out of order. The EMP could cause trouble for airplanes leaving or approaching Rotterdam Airport, although it is not likely that planes will crash as a result. Traffic With any type of big emergency, how people flee the scene is an important consideration. Looking at this, even if people have the time to get away from the fall-out, the infrastructure is not sufficient to handle so many people trying to flee a city at short notice. Traffic accidents caused by the blinding flash or - closer to the detonation – by the blast wave will cause jams, block roads, and make the movement of emergency services even more difficult. People won't know which way to go. Their phones might not be working well from the EMP, or if you live just south of the river, in Charlois, you might see the mushroom cloud rising to the southwest and decide to go northeast. You'd wind up in a massive traffic jam at the bridges and tunnels and be going directly into the centre of the fall-out zone.
Fallout Other speakers will talk about the longer term effects and the radioactive impact. But just a note on the fallout situation for this particular scenario. The size of the well known mushroom cloud is much bigger for a ground burst like this model than an airburst like Hiroshima. The contamination caused by the falling, or raining down of the particles that make up the cloud, or the ‘fall-out’, is highly dependent on weather conditions.
12
In our model, the wind blows the particles to the east-northeast at 7 meters per second (25 km per hour), which is the prevailing wind speed and direction in February for Rotterdam. In the scenario, the wind direction is the same at all layers of the atmosphere at all altitudes. This means that fallout is deposited in one direction only, limiting the area that will need cleaning up or long term abandonment. On the other hand, because of the singular wind direction, radioactive levels are more concentrated in a limited area, a straight narrow band that runs between the major cities of Rotterdam and Utrecht.
‘60,000 are likely to die the slow and painful death of radiation sickness in the hours and days after the detonation.’ Fallout will start to come down on the central parts of Rotterdam city within 15 minutes after the detonation, leaving people very little time to find refuge. The effect is that over 300,000 people will receive a dosis of more than 50 REM radiation while they are trying to evacuate Rotterdam or out on the street trying to figure out what has happened. Of those, 60,000 are likely to die the slow and painful death of radiation sickness in the hours and days after the detonation. About 120,000 people will survive but with lasting effects to their health, including a higher risk for cancerous diseases for the rest of their lives. This is also the segment of survivors that have the highest risk of transferring genetic mutations to their children in the decades after the detonation. Wounded Just outside the 100% death zone, 7,800 people will be injured and need medical attention. About half of those will have 2nd or 3rd degree burns. Required medical attention is difficult to obtain, as emergency response units will not be able to enter the contaminated area. Survival for people 13
in these zones depends on their ability to move out of the area and seek help. For those that would make it outside the zone, with less than 100 burn beds in the Netherlands, it is hard to imagine how the country would be able to provide the necessary medical care. Evacuees and displaced people Roughly half the population of the Province South-Holland will be urged to evacuate as well as the entire population of the Utrecht province, almost 3,000,000 people. Estimating that 75% will chose to and be able to evacuate, this results in 2,250,000 evacuees most of whom will be moving out of their respective areas within the first hours after the detonation. Once the extent of the fallout has become clear, many of the evacuees can return home. All in all, roughly 400,000 people will need longer term relocation. And the remaining 1,8 million might not want to go back. Would you? Overall consequences • Over 60,000 dead – most by fallout • Over 60,000 injured requiring medical attention – 4,000 burn victims • Over 130,000 people needing iodine prophylaxis – 25,000 children • Over 800,000 people displaced – 400,000 for more than one year • Connections Rotterdam North-South severed • Harbour in disuse for almost two months • Huge soil and water contamination problems • Exports of dairy products, meat, vegetables and flowers suspended • The end of Rotterdam as a viable city Is the Netherlands prepared? Generally speaking, no. Our research showed that there it would be nearly impossible to prepare and, to be honest, quite expensive and impractical to invest in preparations to deal with a disaster on this scale. There are not enough ambulances, hospital beds, burn beds, potassium iodide pills, medical personnel. There is not enough stored oil and gas, food and equipment to contain the contamination or to quickly recover from the use of a weapon such as this. Rescue operations will not be able to reach the wounded and the dying in highly irradiated areas. Tents and blankets sent by neighbouring countries will not be enough to shelter the refugees in the first, uncertain night. With a nuclear explosion as described in this report, Rotterdam as we know it today will cease to exist. It's important to note that this is a scenario about a non military target. Last year, Matthew McKenzie from the Natural Resources Defence Council in the US presented a paper in Vienna on the possible effects of a nuclear attack on a military target, like a base hosting US nuclear weapons. With tensions increasing between NATO and Russia, with exercises growing closer and closer to borders and some extending beyond borders, there is a marked increase in the risk of nuclear weapons being used. Logical targets for use include facilities that host other weapons one of the key elements in nuclear deterrence postures is retaining the ability to conduct secondary strikes because primary strikes are anticipated at known facilities. That means that Volkel, near Uden, is a likely target. Everyone knows there are nuclear weapons there, even if google maps obscures the base. 14
What can we do? First we must choose - Accept that this could happen, so invest in the capabilities to mitigate or reduce the consequences; - Just accept it, and hope for the best; - - Prevent it.
‘Every country that has these bombs is currently modernising them. Some of the money to do that comes from you and me’ If we are to prevent it, how can we do that? This is where the new way of talking about nuclear weapons is so important. For the first time in decades, there is an opportunity. We can encourage the Netherlands to take some specific actions and to do that soon: - Stigma: o Recognise that any use of nuclear weapons, under any circumstances, would cause a humanitarian disaster and is unacceptable o Sharing information, as you're already doing here today, about the consequences adds to this. If you're tweeting, use #goodbyenukes - Government Pledge o Join the 117 other countries that have pledged to negotiate a new treaty to prohibit and eliminate nuclear weapons - Government Action o Take action to show that the Netherlands won't rely on inhumane and indiscriminate weapons for its own security anymore Stop training the Dutch air force pilots to drop US nuclear weapons Send those US bombs back to the US - Personal Action o Demand that our pension funds and banks don't invest in nuclear weapons modernisation- because every country that has these bombs is currently modernising them. Some of the money to do that comes from you and me (especially if we use ING, or have our pension at ABP). Each and every person here can do something about it. I think that there will be a lot of interesting discussions here today, and again I want to thank the organisers for bringing us together.
Peter Buijs Tot zover de bom op Rotterdam. Dat was geen doelbewuste keuze, maar je kan er donder op zeggen dat van al die op scherp staande kernwapens er een aantal gericht is op grote steden als Rotterdam en Amsterdam. Dan geef ik nu graag het woord aan professor dr Henk Groenewegen, iemand uit onze eigen stal maar die ook bij het Massachusetts Institute of Technology heeft gewerkt. Hij zal spreken over met name de korte-termijngevolgen van dit soort gruwelijkheden. 15
Henk Groenewegen Dank je wel, Peter. Ik ga u iets vertellen over de gevolgen van straling die vrijkomt bij een nucleaire ontploffing. We hebben het hier over de gevolgen van de ontploffingen in Japan maar er zijn natuurlijk veel meer ontploffingen geweest, ongeveer tweeduizend kernproeven, deels bovengronds, waarbij, zoals u op de dia ziet, militairen op enige afstand gewoon gehurkt of in schuttersputje staan toe te kijken. Wat er in Japan gebeurd is op 6 en 9 augustus, dat zijn twee bommen, een uranium- en een plutoniumbom van ongeveer dezelfde grootte. Dus wat we hier aan gevolgen zien is ongeveer vergelijkbaar met de bom op Rotterdam. De gevolgen hiervan zijn precies beschreven; het aantal directe doden betrof in Hiroshima 78.000. Een aantal jaren later was dat opgelopen tot 140.000 en nog later komt de optelsom met de doden uit Nagasaki uit op 250.000. Dat zijn gigantische aantallen en dan zijn er natuurlijk nog de tienduizenden gewonden en de doden in de jaren erna. Deze aantallen hebben met name betrekking op de gevolgen van straling. Maar ook mag niet worden vergeten de totale ontwrichting van de sociale infrastructuur als gevolg van deze bommen. Daarnaast weten we dat heden ten dage er atoombommen bestaan die 100 of 1.000 keer zo zwaar zijn.
Ik ga u iets vertellen over de effecten op de gezondheid. Drie aspecten daarvan zijn al genoemd door Susi: de drukgolf, de hitte en de radioactieve straling. Bij de hitte komen miljoenen graden Celsius vrij. Dat veroorzaakt complete verbranding: mensen zijn volledig verdampt en alleen hun schaduw was zichtbaar op het asfalt. Als je verder van die detonatie af was, gaf dat ernstige brandwonden die, als je het al overleefde, voor lange-termijneffecten zoals allerlei littekens en gehandicapten zorgden. Dan was er de drukgolf, het mechanisch effect. Ook dit heeft veel doden opgeleverd. Het unieke aspect van de ontploffing van een atoombom is echter de radioactieve straling, daar zal ik nu dieper op ingaan en dan met name de op de lange-termijneffecten. Eindelijk, pas een aantal jaren nadat deze bommen in Japan waren ontploft, is er een gedetailleerd onderzoek ontstaan. Vanaf 1950 is een en ander goed in kaart gebracht; men heeft 94.000 overlevenden in deze studie opgenomen en dat zijn allemaal mensen die binnen een straal van 10 km. van de detonatie aanwezig waren en in zekere zin heeft men dan ook een redelijk accurate analyse kunnen maken van de stralingsdosis die deze mensen hebben ontvangen. Het was van de meeste mensen uit het onderzoek duidelijk waar ze zich bevonden ten tijde van de ontploffing. 16
Niet alleen deze 94.000 werden onderzocht, er was ook nog een controlegroep van 26.000 mensen die in een vergelijkbare situatie in Japan leefde ten tijde van deze ontploffing. Een derde aspect was dat er een zogenaamd F1-cohort werd samengesteld, dat waren kinderen van mensen die als volwassene of als kind waren blootgesteld aan straling ten tijde van de ontploffing en die vervolgens kinderen kregen. Dat F1- cohort was er om te kijken of er erfelijke afwijkingen ten gevolge van deze ontploffingen waren aan te tonen. Zeer onlangs is een serie van drie artikelen verschenen in the Lancet vanwege het feit dat Hiroshima en Nagasaki zeventig jaar geleden heeft plaatsgevonden, maar ook naar aanleiding van Tsjernobyl en als een les voor de gevolgen van de ramp in Fukushima. Dit is een metastudie die gebaseerd is op heel veel artikelen en onderzoek dat in allerlei wetenschappelijke tijdschriften is verschenen en dus een brede wetenschappelijke onderbouwing heeft.
Even een paar zaken met betrekking tot straling. Er zijn drie verschillende soorten straling: alfadeeltjes, bètadeeltjes en gammastralen. Al deze vormen van straling komen vrij bij een atoomexplosie, waarbij wij natuurlijk het meest geïnteresseerd zijn in de biologische schade die deze oplevert. Er zit een groot verschil in het doordringend vermogen van deze deeltjes. Gammastralen hebben een heel groot doordringend vermogen, die kunnen ook door het lichaam heen gaan. Alfadeeltjes hebben weliswaar een heel hoge energie maar een heel gering doordringend vermogen. Die komen niet door de huid heen en je zou ze met de handschoen gewoon op kunnen pakken zonder gevaar voor straling. Bètadeeltjes komen ook maar enkele millimeters het lichaam binnen. Bij een atoomexplosie zal het eerst vooral de uitwendige gammastraling zijn die slachtoffers maakt. Dan hebben we eigenlijk nog helemaal niet zoveel te maken met die alfa- en bètadeeltjes.
17
Maar als we het over de fall-out hebben, dan hebben we het vooral over de inwendige straling. Als allerlei producten zoals groente besmet zijn met radioactiviteit kun je daarvan dus inwendige besmetting krijgen en dan praat je met name over die alfa- en bètadeeltjes. Ik ga niet uitgebreid in op allerlei eenheden van straling, maar tegenwoordig gebruiken wij vooral de becquerel, dat is gelijk aan één verval per seconde. Dat zegt nog niets over het effect op de weefsels en de organen. Dat moet je eigenlijk uitdrukken in eenheden die gerelateerd zijn aan de energie die wordt afgegeven maar ook in de negatieve schade die het kan aanbrengen in verschillende weefsels en in verschillende organen. Daarvoor gebruikt men dan de sievert.
De schade aangericht door straling in het lichaam kunnen we in twee categorieën indelen. Ten eerste de deterministische, dat wil zeggen dat er eigenlijk altijd schade is vanwege de straling als die een bepaalde drempel overschrijdt. Als dat het geval is, zijn er eigenlijk altijd klinische verschijnselen. Die klinische verschijnselen treden vooral op in de weefsels waar de celdeling een hoge frequentie heeft en leiden daar tot celdood (necrose). Dat zijn met name weefsels die bloedcellen aanmaken zoals het beenmerg, rode bloedcellen, witte bloedcellen. Je kunt dan allerlei bloedingen krijgen en immuniteitsafwijkingen en darmverschijnselen want ook het darmslijmvlies heeft een hoge snelheid van deling. Dan is er de stochastische categorie, dat is de kans dat je na een bepaalde tijd afwijkingen krijgt; dat heeft vooral te maken met het effect op het DNA, het genetisch materiaal. Daar is geen drempeldosis voor, ook hele lage doses kunnen leiden tot een kans op het krijgen van tumoren of leukemie of aangeboren afwijkingen. Bij een nucleaire explosie is er dus die directe straling op de plaats van detonatie. We praten dan vooral over gammastralen in zeer hoge doses die afnemen met de afstand tot ground zero en aan de andere kant die radioactieve fall-out die zeer wijd verspreid is. Deze is sterker in het voorbeeld van Rotterdam waarbij de explosie op de grond plaatsvond; ze is wat minder bij Nagasaki en Hiroshima waarbij de bommen 500 m. boven het aardoppervlak ontploften en dus een zeer uitgebreid gebied langdurig blootstelden aan verhoogde radioactiviteit.
18
Er zijn verschillende vormen van gevolgen van blootstelling aan straling. Zo zijn er acute gevolgen van stralingsziekten waarbij het overlijden kan plaatsvinden binnen enkele dagen. De aspecten daarvan zijn: bij een lage dosis enkele kilometers van de explosie, gemeten in rem, 50-110 rem, treedt op misselijkheid, moeheid, haarverlies, bloedingen in de dagen en weken nadat de bom ontploft is. Mensen kunnen daarvan herstellen omdat ook de weefsels zich herstellen. Maar zit de dosis tussen de 100 en de 400 rem, dan overlijden mensen binnen twee maanden; wordt de dosis tussen de 400 en 1000 rem, dan krijg je te maken met inwendige bloedingen en darmschade en overlijden mensen binnen de een à twee weken. Is het boven de 1000 rem, dan krijg je schade door uittreden van vocht, ook in de hersenen, snel bewustzijnsverlies en kunnen mensen binnen enkele uren overlijden. De straling die wij zelf jaarlijks ontvangen is twee en een half millisievert dat is inclusief de straling die wij op medische gronden ontvangen op grond van röntgenfoto's, maar ook door de achtergrondstraling: de kosmische straling en straling uit de aardkorst. Dat zijn natuurlijk grote verschillen als je dat vergelijkt met de mensen die in de buurt van de detonatie waren. Dan zijn er ook nog de problemen voor de groepen die van buitenaf komen toen het besef dat je ziek kon worden ten gevolge van straling nog niet bekend was - en onbeschermd het gebied binnenkwamen. Hierdoor zullen ongetwijfeld ook veel mensen zijn overleden. Dat weten we natuurlijk ook van Tsjernobyl.
‘kinderen die ten tijde van de ontploffing rond de 10 jaar waren; die groep heeft maar liefst 700% meer kans op leukemie’ Uit de lange-termijneffecten die samengevat zijn in het Lancetartikel, blijkt dat op langere termijn door genetische schade een verhoogde kans is op het verkrijgen van allerlei vormen van kanker, met name leukemie, maar ook schildklierkanker en verschillende vormen van solide kanker zoals longkanker en blaaskanker komen hierbij voor. Die kans loopt op met de dosis die ontvangen is, 19
bij leukemie is dat het meest uitgesproken bij kinderen die ten tijde van de ontploffing rond de 10 jaar waren; die groep heeft maar liefst 700% meer kans op leukemie dan de controlegroep. Bij volwassenen ouder dan 30 jaar valt dat dan nog mee, want dan is het verhoogde risico ‘slechts’ 20%. Er is wel verhoogd risico op solide tumoren die beginnen 10 jaar na de ontploffing, maar er zijn ook mensen die zelfs 70 jaar na die ontploffing nog solide tumoren ontwikkelen. Daarop is de kans 50% groter dan voor de controlegroep.
Een heel belangrijke conclusie is dat kinderen gevoeliger zijn voor straling; die hebben een 25% hogere kans op kanker dan volwassenen, met name geldt dat voor schildklierkanker, leukemie en hersentumoren. Dat is de kant van de oncologie, maar er is uit deze studie ook naar voren gekomen dat er een verhoogde kans is op andere aandoeningen. Het is niet duidelijk wat het mechanisme daarachter is maar het gaat hierbij om immuniteitsafwijkingen, nierafwijkingen die verhoogde bloeddruk opleveren. Wat nog niet is aangetoond, maar wat verder onderzoek moet uitwijzen, is of deze nucleaire explosies tot erfelijke, overdraagbare aandoeningen hebben geleid. Dus dat kinderen van slachtoffers die leefden ten tijde van de ontploffingen in Hiroshima en Nagasaki een verhoogde kans hebben op erfelijke aandoeningen. Maar dat onderzoek wordt uiteraard nog voortgezet.
Peter Buijs Het is mij een genoegen om collega-voorzitter Herman Spanjaard aan te kondigen die zich jaren lang verdienstelijk gemaakt heeft internationaal binnen IPPNW. Sinds een aantal jaren delen wij het voorzitterschap van de NVMP. Aan hem is de vraag gesteld of hij de lange-termijngevolgen wilde belichten en dan gaat het hierbij met name om de nieuwe gevaren van de inzet van nucleaire wapens, een jarenlange hongersnood.
20
Herman Spanjaard Dank je wel, Peter. Toen ik Susi hoorde spreken, moest ik denken aan een aantal weken geleden toen het VUmc druk was met de verplaatsing van 350 patiënten naar verschillende ziekenhuizen in Nederland wat al een volstrekte verkeerschaos creëerde. Ik vraag me af wat de tienduizenden slachtoffers na een kernexplosie dan ervaren als er geen ambulances, geen ziekenhuizen en geen medisch personeel is. Dit houdt mij al bezig sinds mijn studententijd en ik kan er nog steeds niet bij dat, terwijl we dat weten, we toch gewoon dagelijks ermee doorgaan en in De Balie een middag beleggen waarmee we drie accreditatiepunten kunnen verdienen.
Bij een atoombom gaat het om veel slachtoffers, met name burgerslachtoffers. De meeste oorlogen hebben 95-98% burgerslachtoffers en nog steeds laten we dat gebeuren.
Verdere directe gevolgen zijn de vernietiging van de gezondheidszorg en hulpverlening, ernstige verstoring van klimaat en milieu. Dat aspect zal ik toelichten. Drie jaar geleden, in 2012, heeft onze federatie, de IPPNW, die 63 artsenorganisaties wereldwijd vertegenwoordigt, een studie gedaan met een aantal voedsel- en klimaatdeskundigen. Dat onderzoek gaat over de langere-termijneffecten van de fall-out, de gevolgen die er zijn als er meer bommen tegelijkertijd tot ontploffing worden gebracht. En men concludeerde toen dat een dergelijk beperkte kernoorlog een miljard extra slachtoffers zou opleveren. Die studie is herhaald in 2013; er zijn andere berekeningen gemaakt en toen bleek dat, als je alles goed doorrekent, er eigenlijk twee miljard mensen het slachtoffer zijn.
21
Dat is nogal een getal en dit is het scenario daarvoor: enkele kernbommen met een minimale kracht van enkele honderden Hiroshima-bommen worden tot ontploffing gebracht in een conflict tussen India en Pakistan. Is dit een onrealistisch scenario? Nee, deze landen hebben sinds de stichting van Pakistan al ruzie, het is ook een religieuze ruzie. En je kunt je nog andere regio's voorstellen zoals het Midden-Oosten waar zoiets eveneens zou kunnen gebeuren.
Directe gevolgen zijn twintig miljoen doden in een aantal grote steden, radioactieve besmetting van de regio, een wereldwijde klimaatverstoring door rook en roet in de atmosfeer. Het zit allemaal in een orde van grootte die we niet kunnen bevatten en daarom zitten we hier ook gezellig bij elkaar en spreken erover. Het is hetzelfde als bij vluchtelingenstromen: als het een kleine vluchtelingenstroom is, dan willen we daar wat aan doen, maar hoe groter de omvang wordt hoe meer we zeggen: ‘Het is de normaalste zaak van de wereld’ en dat lijkt met het dossier nucleaire wapens ook het geval.
22
Dit zijn de gevolgen voor de landbouw: snel dalende temperaturen, aantasting van de ozonlaag, verminderd zonlicht, verkorte groeiseizoenen. Dat zorgt voor een verminderd groeiseizoen hetgeen weer zorgt voor een daling van de oogstopbrengst. En uiteraard wordt door radioactieve besmetting heel veel landbouwgrond onbruikbaar.
Op dit plaatje ziet u de temperatuurkarakteristiek van de afgelopen 100 jaar. U ziet dat de temperatuur geleidelijk met 1°C is gestegen, dat gaat zo door de komende jaren. Maar stel dat in 2006 een beperkte kernoorlog plaatsvindt, dan is er een temperatuurdaling in de orde van grootte van twee eeuwen. Wat heeft dat voor effect? Dat leidt tot vermindering van het aantal dagen in het groeiseizoen. Normaal heb je dertig dagen voor tarwe om te rijpen in Azië, maar op bepaalde plekken wordt het groeiseizoen aanzienlijk korter; dat betekent dat er minder voedselproductie is.
Ook gaat het minder regenen. Als je de wereld overziet, dan zie je dat dat vooral gebeurt in de moessongebieden die uitermate belangrijk zijn voor de wereldvoedselproductie. De Indiase en Chinese graanproductie zal dalen met 15%. 23
En als je ziet dat door de wind roet en rookdeeltjes over de hele wereld verspreid worden - dat weten we nog wel van grote vulkaanuitbarstingen - dan zou de graanproductie in de Verenigde Staten en Europa ook met een vergelijkbaar percentage afnemen. En dat is dus niet voor één jaar maar voor minimaal tien jaar. Dat betekent dat er een afname is van het beschikbare voedsel; de voedselprijzen zullen toenemen en voedsel wordt zo ontoegankelijk voor de allerarmsten.
De wereld is slecht voorbereid op een dergelijke ramp, onze graanschuren hebben wereldwijd slechts een reserve van ongeveer zeventig dagen. Op dit moment zijn al een miljard mensen chronisch ondervoed en door een dergelijke beperkte kernoorlog zullen er nog 2 miljard extra ondervoede mensen bijkomen, vooral in Afrika, Zuid-Amerika en China. Het gaat hier voor alle duidelijkheid nog steeds om een beperkte kernoorlog tussen India en Pakistan, niet om een grootschalig conflict tussen Amerika en Rusland. Een verder gevolg als je ondervoed raakt, is een toename van besmettelijke ziekten als pest, cholera, malaria, tyfus. En uiteraard zou honger leiden tot een intensivering van regionale conflicten.
‘Dit is wat wij nucleaire winter noemen: de voedselproductie komt tot stilstand en de meerderheid van de wereldbevolking zal sterven.’ Je hoeft er verder niet over na te denken waar een grote kernoorlog toe zou leiden. Zo’n oorlog zou 150 miljoen ton afval in de atmosfeer brengen en de temperatuur zou wereldwijd met 8°C dalen en in sommige gebieden zelfs met 30°C. Sinds de laatste ijstijd, 18.000 jaar geleden, heeft de aarde niet meer zulke koude omstandigheden meegemaakt. Dit is wat wij nucleaire winter noemen: de voedselproductie komt tot stilstand en de meerderheid van de wereldbevolking zal sterven. Wat doen wij eraan? Ira Helfand, de co-president van IPPNW, is de eerste geweest die vanwege zijn joodse achtergrond de mogelijkheid kreeg om in Israël te praten over kernwapens. In alle kernwapenstaten is er altijd gepraat met politici en machthebbers over kernwapens, zelfs in Noord-Korea. Israël vormde daarop een uitzondering. Maar vorig jaar is hij in Israël geweest en heeft gepraat met de regering, heeft gepraat in de Knesset, het parlement. Het was de eerste keer dat dit onderwerp formeel besproken kon worden.
24
In Nederland kunnen we hopelijk dankzij PAX en dankzij ons aller inzet de komende maanden een debat in de Tweede Kamer hebben over kernwapens in Nederland en dat is dankzij jullie handtekeningen. Verder moeten we proberen zoveel mogelijk van dit soort bijeenkomsten te houden. Ik ben er sinds mijn studententijd mee bezig en zal dat blijven tot mijn dood, maar op een of andere manier is de boodschap steeds minder goed bij mensen over te brengen. Ik snap dat niet. Waarom staan er geen grote menigten meer op straat om hiertegen te protesteren? Wij als NVMP voeren ook het secretariaat van Burgemeesters voor Vrede in Nederland en in Nederland zijn inmiddels 137 steden lid, dat is bijna 50% van de Nederlandse bevolking, dus waarom de kernwapens in Nederland er nog zijn is niet helemaal duidelijk. Ik dank u wel.
Discussievragen voor de pauze Ik ben Jannes Mulder, en kom uit Rotterdam. Door het verhaal van Susi Snyder gingen mijn gedachten terug naar de vroege jaren zeventig. Het radiologisch instituut van Rijswijk had het initiatief genomen om een advertentie in de kranten te zetten, te weten een plaatje van Rotterdam waar dan de bom op viel. De afgelopen tien jaar hebben meerdere landen dit initiatief overgenomen om mensen bewust te maken van het gevaar van kernwapens, maar heeft er bijvoorbeeld iets in een Israëlische krant gestaan over de gevolgen van een atoombom op Haifa of in Rusland over een bom op St. Petersburg? Susi: ik weet dat de studie zoals PAX die gedaan heeft over een bom op Rotterdam, ook is gedaan voor Mexico-stad, Manchester, Lyon en Los Angeles. Maar er waren geen vergelijkbare advertenties in grote kranten over die gevolgen. Herman: toch is dit een goede suggestie die ik zal overbrengen aan de IPPNW-board. Jannes: is er iets veranderd in de bewustwording over kernwapens? Herman: als ik naar Nederland kijk, dan is dat vergelijkbaar met andere landen en dan is dat een tragisch verhaal. Er is meer aandacht voor populaire tv-programma’s als The Voice dan voor deze discussie. Rutger Jan van der Gaag: op de agenda van de WMA (World Medical Association) is het uitbannen van nucleaire wapens de afgelopen jaren steeds teruggekomen op de agenda dankzij de IFMSA (International Federation of Medical Students Associations) en de Young Doctors Worldwide. Dat betekent dat het binnen de WMA echt de jonge artsen en studenten zijn die dit heel erg agenderen en die er ook voor gezorgd hebben dat er in oktober een resolutie aangenomen is/wordt tegen deze wapens. En dat heeft weer geleid tot persoonlijke gesprekken met Obama en Poetin om onze zorgen uit te spreken. Dus ik deel dat pessimisme niet helemaal. De jonge dokters hebben de leiding.
25
Peter: de IFMSA was hier graag geweest maar had uitgerekend vandaag haar jaarvergadering. Wel hebben ze een column geschreven over het kernwapenprobleem die op de informatietafel ligt. Mijn naam is Meindert Stelling. Ik verdedig vaak in de rechtszaal anti-kernwapenactivisten en een vraag daarbij is ook van belang voor juridische kwesties en dat is, in welke zin hier over een kernwapen kan worden gesproken als een vergiftigend wapen. En verder, als we nu praten over het totale aantal slachtoffers, kunt u, meneer Groenewegen, dan vertellen of meer mensen het slachtoffer zullen worden van de straling dan van de hitte en drukeffecten? Henk: dat is een lastige vraag. Ik denk dat in eerste instantie van het directe aantal doden twee derde het gevolg is van hitte en drukgolf en een derde op basis van acute straling. Maar kijk je over een langere termijn en ga je een optelsom maken, dan kunnen de stralingseffecten wel eens de allermeeste slachtoffers maken. Herman: in de Balkanoorlog is er ook een hele discussie geweest over het effect van verarmd uranium. Net als Peter ben ik bedrijfsarts met enige toxicologische kennis. Als je gaat bombarderen, komen er zoveel chemicaliën in de lucht - alle huizen met verf en chemische industrie - dat brengt zoveel toxicologische verontreiniging in het milieu en iedereen loopt daar doorheen, alle kinderen spelen daarin. Dat is veel schadelijker dan de doses verarmd uranium. In hoeverre verarmd uranium dat ook nog een keer versterkt, dat is heel moeilijk aan te tonen. De boodschap is: gewoon niet bombarderen!
‘Ik ben hier echt van geschrokken en het raakt me heel erg’ Ik ben Leslie Reiziger ik zou willen voorstellen vooral de jeugd niet te vergeten, de jongeren op school, de studenten. Zouden zij zich bewust zijn van deze enorme gevaren? Ik denk dat zij ons juist kunnen helpen protest aan te leveren bij de regering om veranderingen aan te brengen. Voor een eigen en toekomstige veiligheid moeten we hen informeren. Dus toon ze ook zo’n persoonlijk verhaal , ik moet zeggen ik ben hier echt van geschrokken en het raakt me heel erg. Ik zal mijn best doen op mijn gebied om zoveel mogelijk jongeren te bereiken, dan hebt u aan hen heel veel steun om te vechten tegen deze duivelse wapens. 26
Henk Groenewegen: op de medische faculteit heeft de NVMP heel lang een cursus georganiseerd over gezondheidszorg en vredesvraagstukken waar dit onderwerp ook behandeld werd. In de toptijd hadden we bijna honderd studenten. De aandacht voor zo’n keuzecursus is iets ingezakt maar bij onze faculteit aan de VU zijn er alweer nieuwe mogelijkheden, dat gaat dan over Global Health waar deze aspecten ook aan de orde komen. Ik heb al heel veel studenten ontmoet die aan acties tegen kernwapens hebben bijgedragen, dus ik deel wel de positieve insteek van de heer Van der Gaag. Als er mensen zijn in deze zaal van andere faculteiten die daarin initiatieven willen nemen dan wil ik daar graag over praten. Herman: studenten zijn ook veel actiever met sociale media, Facebook, dus ik deel dat positief betrokken zijn ook wel een beetje, maar ik wil mensen toch aansporen nog actiever te worden. Peter: dank voor deze vragen, dit is een goed moment om de pauze in te gaan. Na de pauze gaan we kijken hoe we met deze onaangename medische boodschap verder kunnen gaan.
Forumdiscussie na de pauze Peter: We staan nu dus voor de uitdaging hoe te voorkomen dat wat we voor de pauze gehoord hebben, opnieuw werkelijkheid wordt. De bijdrage die we vanuit de medische wereld willen leveren richting de Nederlandse bevolking en de politici is een Medisch Appel, ondertekend door ruim honderd personen met groot gezag in en buiten de gezondheidszorg. Dat Appel staat inmiddels al bij Medisch Contact op het web en kan hopelijk ook een positieve rol spelen bij dit forumdebat. Het appel zal aan het eind van de middag worden aangeboden en de tekst ervan staat nu op de achtergrond geprojecteerd. 27
Ik wil alle sprekers voor het forum uitnodigen om achter de tafel plaats te nemen, want daar zal een begin gemaakt moeten worden met een vertaling van voor de pauze naar wat wíj kunnen, en wat anderen kunnen met deze medische boodschap. Die luidt in de kern: stel je niets voor van medische hulp van enige structurele aard als het tot de ontploffing van een kernwapen mocht komen!, Dus is de enige remedie preventie, ontmanteling en afschaffing van deze wapens. Hoe kijken andere maatschappelijke organisaties tegen deze boodschap aan en als ze het ermee eens zijn kunnen ze verder helpen deze boodschap meer bekendheid te geven onder de bevolking en dit signaal richting politiek versterken?
Ik zal de sprekers nu voorstellen: helemaal links is iemand van de generatie waarover voor de pauze nadrukkelijk gesproken werd, Casper van der Zijde, de kampioen van de PAX-actie om veertigduizend handtekeningen te krijgen om deze kwestie bij het parlement ook verplicht aan de orde te stellen. Daarnaast, en we hebben het niet op leeftijd gerangschikt, Mirjam de Bruin van het Nederlandse Rode Kruis, hartelijk welkom. Dan Jan Hoekema, burgemeester van Wassenaar maar ook voorzitter van de Nederlandse Mayors for peace, een internationale beweging opgezet door de burgemeesters van Hiroshima en Nagasaki. Wereldwijd zijn duizenden burgemeesters lid en in Nederland 136, samen de helft van de Nederlandse bevolking vertegenwoordigend. Dan Rutger Jan van der Gaag, psychiater en hoogleraar, maar ook voorzitter van de artsenorganisatie KNMG en bestuurder van de World Medical Association die zich zeker ook met dit kernwapendossier bezighoudt in positieve zin. En tenslotte Erik De Jonge namens drie organisaties van artsen in opleiding : de huisartsen, de (jonge) specialisten en de sociaal geneeskundigen, waartoe De Jonge zelf behoort. Het panel mag 28
nu de tanden zetten in de vraag wat kunnen we als mensen van goede wil, van gezond verstand doen om deze immense problematiek hanteerbaar en tastbaar te maken, zodat we er echt iets mee kunnen. We krijgen eerst vijf korte plaatsbepalingen van pakweg vijf minuten (het Rode Kruis acht) Daarna volgen een discussie onderling en vragen vanuit de zaal. Bereidt u zich daar vast op voor. Als eerste wil ik graag Rutger Jan van der Gaag het woord geven.
Rutger Jan van der Gaag Vandaag is, uitgeroepen door de Verenigde Naties, een dag van bewustwording van de desastreuze gevolgen van de inzet van nucleaire wapens. De Verenigde Naties zijn niet zomaar iets, dat zijn wij, alle burgers van de wereld. Een vraag die mij vanuit de KNMG voorgelegd wordt is: wat hebben artsenorganisaties daarmee te maken? Sommigen zeggen: ‘niet meer dan andere, laat het aan de politiek over!’. Anderen zeggen: ‘wij weten daar als arts veel van en we hebben een eed gezworen waarin we expliciet onze verantwoordelijkheid voor de samenleving beleden hebben’.
Als je kijkt naar het vak van arts dan moet je je altijd weer realiseren dat artsen meer bereikt hebben door die verantwoordelijkheid voor de samenleving serieus te nemen dan, tot pakweg vijf tot tien jaar geleden, met curatieve zorg. Om een voorbeeld te geven, in de stad waar wij vandaag zitten heeft Samuel Sarphati, die hier een ongelofelijk drukke praktijk had, de moeite genomen om, net als de artsen in Londen, naar het gemeentebestuur te stappen - de politiek, de zaak van ons allemaal, ‘polis’, de stad - om daar te signaleren dat de problemen van zijn patiënten te maken hadden met vuil water, slechte riolering, dat epidemieën voorkomen zouden kunnen worden door betere hygiëne. Toen al wees hij op sociale determinanten, sociale onrechtvaardigheid, als oorzaak nummer één van ziekten. Dus artsen hebben het al heel lang op zich genomen om niet alleen in de spreekkamer en in de individuele arts-patiënt relatie maar ook in de publieke gezondheid van zich te laten horen en ook ‘de politiek’ aan de kaak te stellen.
29
Als het gaat om de vraag over nucleaire oorlog dan gaat dat eigenlijk ieder besef te boven, daar moet iets aan gebeuren, dat moet voorkómen worden. We hebben gezien dat artsen machteloos zullen staan ten opzichte van individuele en structurele gevolgen, niet alleen op korte termijn, ook op de lange termijn en de milieueffecten zijn meer dan rampzalig. De World Medical Association heeft in alle jaren van haar bestaan herhaaldelijk hierop gehamerd en verklaringen vastgelegd die aan alle regeringen ter wereld kenbaar zijn gemaakt. Het bijzondere is geweest dat in 2014 een resolutie van 2006, de resolutie van Tokyo, opnieuw bevestigd werd en ditmaal onder impuls van de IFMSA (International Federation of Students Medical Associations) en de Young Doctors World Wide. En dat vind ik daarom zo belangrijk omdat niet alleen de oudere generatie, zoals ik en velen van U uit de jaren zestig en zeventig, maar juist ook de jonge dokters zich heel erg bewust zijn van de sociale verantwoordelijkheid van artsen, zij het op een andere manier dan wij dat doen als oudere generatie, namelijk via de sociale media. Zij hebben het voor elkaar gekregen dat de Russische artsenorganisatie met Poetin gesproken heeft, de Amerikaanse met Obama, de Engelse met Cameron enzovoort tot in India en Pakistan toe. Dus ik denk dat wij nog heel wat werk hebben in eigen kring om artsen ervan te overtuigen dat de politiek niet is wat in de Tweede Kamer besloten wordt. De regering dat zijn wij allemaal, die hebben wij gekozen en als artsen hebben wij daarbij een belangrijke rol als luis in de pels.
‘Ik vind het een illusie dat we een kernwapenongeluk, een kernwapenaanval, de baas kunnen worden met een rampenplan.’
Jan Hoekema Burgers, gemeentes en kernwapens. Ik vind het belangrijk dat het onderwerp weer wat terug is op de agenda, terug in het nationale debat. Gemeentes en burgers worden er weer meer bij betrokken. Velen dachten dat kernwapens al weg waren of bijna weg. Dat blijkt toch niet zo. Daarom hebben burgemeesters die lid zijn van Mayors for Peace de plicht om dit debat verder te voeren. Ik geloof niet erg in de relevantie van rampenplannen voor kernwapenproblematiek. Ik vind het ook een illusie dat we een kernwapenongeluk, een kernwapenaanval, nog werkelijk de baas kunnen worden met een rampenplan. Het wekt ook een illusie dat je er iets aan zou kunnen doen. ik zou daar dan ook niet veel energie in willen steken. Ik wil wel energie steken in het nationale debat over de Nederlandse positie binnen de NAVO en de Verenigde Naties over het uitbannen van kernwapens. Dat is de weg die we moeten gaan, het onderwerp weer terug op de agenda brengen. Dat gaat een beetje tegen de keer in, want ik las deze week in de NRC een artikel van ene meneer Hellendoorn die in een proefschrift over de geschiedenis van het nucleaire Nederlandse beleid beweert dat je kernwapens niet kunt afdoen in een debatje. Hij poneert de stelling dat met de huidige onrust in de wereld het atoompacifisme wel zijn beste tijd gehad heeft omdat het de Russen in de kaart speelt. Dat is uitgerekend het debat dat in het Nederlandse parlement gevoerd zou moeten worden. Maar het debat begint in Nederland dus weer wat op gang te komen. Gelijk lezen we in de grote wereld dat Moskou de verstoring van de nucleaire balans hekelt door de modernisering van kernwapens in Duitsland. Daar is nog veel over te zeggen maar het onderwerp is in ieder geval terug.
30
De Nederlandse vereniging van burgemeesters voor de vrede en tegen kernwapens, heeft een taak om het onderwerp levend te houden. Burgemeesters hebben een unieke functie, zij zijn burgervaders of -moeders en voorkomen ook dat het onderwerp gepolitiseerd wordt in een bepaalde richting. Vroeger was de kernwapenproblematiek vooral iets voor mensen met geitenwollen sokken, die zie je sowieso nergens meer. Maar het onderwerp is gedepolitiseerd, het is een onderwerp dat ons allemaal aangaat. Kernwapens, ik heb ze vroeger als buitenlandwoordvoerder en diplomaat altijd al een onbruikbaar wapen gevonden, misschien ooit nog wel bruikbaar na de Tweede Wereldoorlog tijdens een patstelling in de Koude Oorlog. Nu moeten we van die dingen af, ze liggen op de rommelzolder, het debat moet in Nederland worden gevoerd en moet ook in Nederlandse gemeentes worden gevoerd, door burgemeesters, door de raden, door alle partijen. Ik hoop dat dit symposium ook weer een verdere impuls is voor dat streven.
Mirjam de Bruin Allereerst wil ik u bedanken voor uw uitnodiging om hier namens het Rode Kruis te spreken. In mijn bijdrage zal ik beginnen met in te gaan op de stelling waarmee we staan aangekondigd op het programma van vandaag, daarna volgt een terugblik naar het verleden en vervolgens sluit ik af met het heden en de toekomst. Ik zal beginnen met de stelling zoals die in het programma staat: ‘medische-humanitaire hulp is een illusie bij kernwapengebruik’. Dat is nogal een stelling om als grootste noodhulporganisatie mee op het programma te staan en dat vraagt om enige nuance. Daarom vind ik het prima om die hier te geven. Die nuance heeft alles te maken met onze positie en onze manier van werken. U ziet mij op het programma staan als juridisch adviseur humanitair oorlogsrecht, daarnaast heb ik ook de grondbeginselen van het Rode Kruis in mijn takenpakket. Eén van die grondbeginselen is neutraliteit. Dat houdt in dat wij in een gewapend conflictsituatie geen partij kiezen. In tijd van vrede betekent dat dat we geen politiek standpunt innemen. Ook onpartijdigheid is een van onze grondbeginselen hetgeen betekent dat wij niet naar de achtergrond van een slachtoffer dat we helpen, kijken, dus ook niet de politieke voorkeur, ras, geslacht et cetera. Deze manier van werken zorgt ervoor dat wij internationaal toegang krijgen tot alle slachtoffers en dat we hulpverlening kunnen bieden in gebieden waar andere organisaties niet naar binnen kunnen. Soms zijn we de enige organisatie die in een gebied toegang krijgt. Daarom is het voor ons erg belangrijk om die neutraliteit te behouden en die uit te leggen. Ook in deze kwestie nemen we dan ook geen politiek standpunt in. Ik zal vandaag daarnaast geen juridische dingen vertellen omdat we kijken naar het ‘waarom’. Want waarom spreken wij ons uit tegen kernwapens? Dat doen wij vanwege de catastrofale humanitaire gevolgen – op die manier komen wij dus op voor de slachtoffers. Uit ervaring weten we namelijk hoe het zit met die humanitaire gevolgen.
31
Dat brengt mij op mijn tweede punt, een blik op het verleden. U ziet wel aan mijn leeftijd dat ik er zelf destijds nog niet bij was maar een Zwitserse collega Marcel Junod was dat wel. Op 30 augustus heeft hij een telegram gestuurd. De tekst daarvan was alleen al indrukwekkend door de telegramstijl: "Conditions appalling – city wiped out eighty percent – all hospitals destroyed or seriously damaged; inspected two emergency hospitals, conditions beyond description. Effect of bomb mysteriously serious – many victims, apparently recovering, suddenly suffer fatal relapse due to decomposition of white blood cells and other internal injuries, now dying in great numbers". Ik realiseer me dat er veel artsen en medisch personeel in de zaal zitten vandaag en daarom wil ik jullie hier iets meer over vertellen, voor zover niet bekend. De artsen, zusters, medisch personeel die er in die tijd bij waren hebben in omstandigheden gewerkt die wij ons niet voor kunnen stellen. Van de ongeveer driehonderd doktoren zijn er 270 uiteindelijk gestorven, van de 1780 zusters en broeders stierven er 1654 en van de 140 farmaceuten overleden er 112. Dit is het medisch personeel. U hoorde al van professor Groenewegen over de gewonden en doden, dit is het medisch personeel, dan hebben we het nog niet eens over de doden. Dit zijn cijfers, maar het gaat natuurlijk om mensen, slachtoffers, individuen. Net zoals u en ik. Maar ik geef u toch deze aantallen slachtoffers om de orde van grootte weer te geven. U zag net in het vertoonde filmpje mijn collega Peter Herby van het Noorse Rode kruis. Een aantal jaren geleden zijn in Noorwegen, Mexico en Oostenrijk conferenties georganiseerd over de humanitaire gevolgen. Dat heeft er onder andere voor gezorgd dat die boodschap, namelijk over de humanitaire gevolgen die enorm zullen zijn, catastrofaal zoals wij het formuleren, dat er een nieuw discours kwam. De gevolgen zijn vanmiddag al opgenoemd voor het klimaat, de voedselproductie, de menselijke gezondheid en ik kijk nu nog naar de humanitaire gevolgen. Als er nu een kernwapenexplosie zou plaatsvinden dan is de verwachting dat adequate hulpverlening niet mogelijk zal zijn. In Hiroshima en Nagasaki is het toentertijd wel geprobeerd onder erbarmelijke omstandigheden zoals ik net vertelde, maar het zal niet mogelijk zijn dit op een adequate manier te doen. Dat heeft met een aantal dingen te maken: onderzoek geeft aan dat er geen informatie beschikbaar zal zijn uit het gebied, dat heeft er alles mee te maken dat de infrastructuur ernstig beschadigd zal zijn, telefoons zullen niet meer werken, ziekenhuizen zullen verwoest zijn. Het Japanse Rode kruis ziekenhuis is destijds als bij een wonder overeind gebleven, met de beperkte middelen die toen nog beschikbaar waren is enige vorm van hulpverlening getracht te bieden maar ook die 32
beschikbare hulpmiddelen waren op een gegeven moment niet meer voldoende en zo zal er nu bij een kernexplosie onvoldoende materiaal beschikbaar zijn om hulpverleners te beschermen tegen de straling. Dat de gezondheidseffecten van slachtoffers decennialang voortduren is te zien aan de voorbeelden van Hiroshima en Nagasaki.
‘Om die reden spreekt het Rode Kruis zich uit tegen kernwapens: vanwege de humanitaire gevolgen’ Als laatste een blik op het heden en de toekomst. Tijdens de zeventigjarige herdenking van Hiroshima in augustus werd door het Rode Kruis bekendgemaakt dat mensen nog steeds worden behandeld voor stralingsgerelateerde ziekten, ziekten als leukemie en kanker. In het laatste jaar alleen al zijn in ziekenhuizen in Hiroshima en Nagasaki 4.657 en 6.030 patiënten behandeld. Hiroshima doet dit in een speciaal ziekenhuis sinds 1956 en Nagasaki sinds 1969. De aantallen die daarbij horen: vanaf deze jaren zijn er meer dan 2,5 miljoen outpatients en 2,6 miljoen inpatients behandeld. U weet dit beter dan ik: het gaat hierbij om het verschil tussen poliklinische behandeling en behandeling door middel van opname in het ziekenhuis, begrijp ik. Zoals gezegd, ik geef u cijfers, maar het gaat om mensen, slachtoffers, individuen. Dat brengt mij bij mijn conclusie. Afgelopen dinsdag hadden wij als Rode Kruis de eer om mevrouw Yukoyama te ontmoeten en haar te laten spreken voor een groep studenten. Mevrouw Yukoyama was vier toen zij op 4 km. van Nagasaki vandaan was toen de bom viel. Ze was zeer geëmotioneerd bij het zien van al die jonge mensen, dat deed haar denken aan haar zus die net buiten liep toen het gebeurde. Zij is na jarenlange behandeling van ziekenhuis naar ziekenhuis met problemen aan haar stembanden op 44-jarige leeftijd overleden. Ze heeft dat verhaal kunnen vertellen op die middag en dat verhaal heeft me heel erg aangegrepen. Mevrouw Yukoyama zei ‘nuclear weapons are totally against humanity’. Om die reden spreekt het Rode Kruis zich uit tegen kernwapens: vanwege de humanitaire gevolgen. Mevrouw Yukoyama sprak erover alsof het gisteren was. Daarom zeg ik: laten we hopen dat dit morgen niet weer gebeurt. Casper van der Zijde Mijn naam is Casper van der Zijde. Sinds april van dit jaar ben ik Vredesambassadeur namens PAX vanwege mijn inzet om het doel van 40.000 handtekeningen voor het burgerinitiatief voor een kernwapenvrij Nederland te bereiken. Dat is goed gelukt, want we hebben inmiddels al ruim 45.000 handtekeningen binnengehaald! Toen ik deze korte bijdrage aan het voorbereiden was, las ik een essay over het leven van Chaplin. Ongetwijfeld kennen jullie hem ook als een beroemde comedian en acteur die miljoenen mensen heeft laten lachen en nog steeds doet. Chaplin's beide ouders waren succesvolle zangers, maar zijn vader raakte aan de drank en verliet het gezin terwijl zijn moeder haar stem verloor en daardoor haar baan als zangeres kwijtraakte. Later werd de moeder van Chaplin tragisch genoeg ernstig ziek. Het gezin belandde in armoede en Charlie werd met zijn broer naar een tehuis gestuurd. Ondanks al deze moeilijkheden bleef hij trouw aan zijn droom om 's werelds beste acteur en comedian te worden. Hoe beroemd hij ook was, hij bleef altijd een diepe waardering voor zijn moeder koesteren en zei eens: ‘Als ik iets heb bereikt of zal bereiken, dan is het allemaal vanwege mijn moeder.’ 33
De veerkracht van Charlie Chaplin deed mij terugdenken aan mijn ontmoetingen met overlevenden uit Hiroshima afgelopen augustus toen ik samen met Krista van Velzen, campaigner van PAX, op 6 augustus de zeventigjarige herdenkingsceremonie bijwoonde in Hiroshima. Een van de momenten die mij op indringende wijze is bijgebleven is het moment dat Setsuko Thurlow, een van de overlevenden, uit een conferentie werd gereden in haar rolstoel om kort door ons geïnterviewd te worden. Het was benauwd vanwege het warme zomerweer en met bezweet voorhoofd deelde ze vurig haar wens voor een wereld zonder kernwapens. Zij was zelf slechts 13 jaar oud toen de bom viel en zij ervoer letterlijk de hel op aarde. Het is zo ontzettend moeilijk voor de overlevenden om te praten over hun ervaringen, maar toch vinden ze elke keer de moed en kracht om hun ervaringen te vertellen om ons nooit te laten vergeten dat kernwapens een absoluut kwaad vertegenwoordigen. In haar en andere overlevenden zag ik ook de enorme veerkracht die de mens bezit om zich niet te laten verslaan door onze eigen innerlijke angst, twijfel en omstandigheden. In hun gedrag kon ik zien en ervaren dat de menselijke geest krachtiger is dan welke atoombom dan ook! Mijn steun aan het burgerinitiatief van PAX is een hele waardevolle ervaring. Het leert mij opnieuw dat wij niet hoeven te wachten op anderen om de wereld te verbeteren. Wij kunnen zelf in actie komen! Dat vind ik het aanmoedigende aspect van het burgerinitiatief dat wij zelf kunnen besluiten om in nationale wetgeving vast te leggen dat wij als land te allen tijden een kernwapenvrij land zullen zijn. Bovendien zullen wij niet het eerste land zijn maar een meerderheid van 115 landen in de wereld volgen die al kernwapenvrij zijn. De noodzaak van deze oproep is helaas maar al te actueel want net zoals in Duitsland zullen ook de kernwapens worden gemoderniseerd als wij ons niet zullen uitspreken tegen deze kernwapens. Ik heb door het gehele land met andere vrijwilligers vele handtekeningen verzameld voor het burgerinitiatief. Een gesprek voeren met een onbekend iemand op straat om zijn of haar handtekening te vragen lijkt misschien niet de snelste weg naar nucleaire ontwapening, maar het is belangrijk dat wij blijven beseffen dat in het hart van de mens deze wapens tot stand zijn gekomen en het is daarom ook in ons eigen hart en dat van anderen waarin de strijd gevoerd moet worden om ze voor eens en voor altijd te ontmantelen. En dialoog stelt ons in staat om onze gedeelde menselijkheid te ontdekken en te ervaren wat menselijke waardigheid en het beschermen van mensenrechten echt inhoudt. Wanneer wij inzien hoe kostbaar, onvervangbaar en waardevol elk vorm van leven is dan zullen kernwapens als gevolg daarvan vanzelf verdwijnen.
Erik de Jonge Ik wil de Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie bedanken voor de mogelijkheid om namens de artsen in opleiding tot huisarts, specialist of sociaal geneeskundige een reactie te geven op de NVMP-verklaring. Kort ter introductie: ik ben werkzaam als arts in opleiding tot sociaal geneeskundige bij de GGD Rotterdam-Rijnmond en voorzitter van het Landelijk Overleg Sociaal Geneeskundigen in Opleiding.
34
Allereerst een korte anekdote. Het bericht dat de NVMP deze bijeenkomst zou organiseren bereikte mij tijdens een kampeervakantie in Oostkapelle, Zeeland. Ik ben gewoon op zondag met mijn gezin naar de kerk te gaan. Zo ook op 15 augustus. Mijn vrouw had een uitnodiging gevonden voor een openluchtdienst van de katholieke toeristenkerk in Dishoek. Ik ben niet katholiek, maar goed in de vakantie kun je een uitzondering maken. Het bleek dat de dienst in het teken stond van Maria Ten Hemelopneming, een gebeurtenis die protestanten niet vieren, dus ik had wat moeite om de dienst te volgen. Mijn aandacht werd gegrepen toen de priester tijdens het gebed in herinnering bracht dat zeventig jaar geleden de bom viel op Nagasaki. Waarom? De bom op Nagasaki detoneerde op zo’n 500 m. afstand van de Urakami-kathedraal van Nagasaki. Deze kathedraal, ten tijde van de Tweede Wereldoorlog de grootste van het Verre Oosten, werd door de crew van de bommenwerper gebruikt als geografisch referentiepunt. Op het moment van de detonatie (11:02) werd de ochtendmis gevierd in voorbereiding van Maria Ten Hemelopneming. Ik hoef u niet te vertellen wat dit betekende voor de aanwezige gelovigen. De restanten van de kathedraal werden gebruikt in het monument dat het hypocentrum van de bom aangeeft. De priester stond kort stil bij de geschiedenis en bad voor gewelddadige conflicten in de wereld. Mijn keuze om hier wat te gaan zeggen was snel gemaakt.
‘Kernwapens of, wat breder getrokken, gezondheid-envredevraagstukken, hebben geen vaste plek in de opleiding tot arts.’ Waarom zouden we ons als jonge artsen druk maken over kernwapens? We zijn hard bezig met een medische vervolgopleiding die veel van onze inzet vraagt. Kernwapens lijken een ver-van-jebed show. In de artseneed committeren wij ons echter aan het bevorderen van de gezondheid van onze medemens. De gevolgen van bedoeld of onbedoeld gebruik van kernwapens voor de volksgezondheid en het milieu zijn niet te overzien. We kunnen daar vanuit de artseneed niet omheen. Ik wil namens de verenigingen van artsen in opleiding tot medisch specialist, huisarts, en sociaal geneeskundige uitspreken dat wij de oproep van de NVMP om kernwapens te verbieden 35
onderschrijven en dat de medische beroepsgroep in Nederland zich ook in de toekomst sterk zal blijven maken voor een kernwapenvrije wereld. Kernwapens of, wat breder getrokken, gezondheid-en-vredevraagstukken, hebben geen vaste plek in de opleiding tot arts. Namens de aio’s verenigingen wil ik uitspreken dat wij van mening zijn dat gezondheid- en-vredevraagstukken een plaats verdienen in de opleiding tot arts.
Discussie met de zaal Eerste vraag van Erik De Jonge: ik hoorde van Rutger Jan van der Gaag dat de WMA met premier Cameron heeft gesproken maar niet dat de KNMG met Mark Rutte heeft gesproken. Zijn er misschien jonge dokters nodig om als luis in de pels te dienen voor dit gesprek? Van der Gaag: ik heb vorige week wel met premier Rutte gesproken maar niet als voorzitter van de KNMG, omdat wij binnen het bestuur op dit ogenblik een debat hebben dat gaat over artsen en politiek. Ik ben erg blij met het feit dat jullie als jongere artsenorganisaties opstaan en we moeten heel binnenkort de koppen bij elkaar steken. Kijk, jullie zijn de toekomst niet alleen van de geneeskunde maar ook van dit land, het gaat om alle jongeren en het is ontzettend belangrijk dat wij ons richten op de toekomst en niet naar het verleden waar blijkbaar het idee gegroeid is dat artsen zich niet met politiek moeten bezighouden. Ik denk dat we daarbij zo’n beetje het dieptepunt hebben bereikt. Volgens mij zit er nog één arts in de Tweede Kamer en in de Eerste Kamer twee of drie; toen ik studeerde waren er ongeveer dertig artsen in de Staten Generaal, dat betekent dat wij ons toch op een andere manier met onze maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn gaan bezig houden. Wat ik achter de tafel hoor, ook van Jan Hoekema namens de burgemeesters, is dat het signaleren, de bewustwording enorm belangrijk is, daar geloof ik ook heilig in. Op dit moment lijkt de kernwapenproblematiek weer een beetje weggezakt, men denkt dat ze er niet meer zijn. Ik denk dat het iets is waar we met zijn allen aan moeten werken dat we ons realiseren dat er boven ieders hoofd nog steeds een onwerkelijke hoeveelheid dreiging hangt. Mirjam de Bruin: de ontmoeting die wij afgelopen dinsdag voor een zaal vol studenten hadden met mevrouw Yukujama was erg indrukwekkend, ook voor mij. Ik ben een dertiger en zij is meer dan twee keer zo oud als ik. Ik heb vroeger veel les gegeven dus ik weet hoe studenten daarop kunnen reageren. Het is zaak om haar verhaal te laten horen en op die manier aandacht te vragen voor de humanitaire gevolgen, dat is van veel belang.
In 2001 heeft de Hoge Raad het bestaan om uit te spreken dat de vernietiging van een stad met behulp van strategische nucleaire wapens niet onder alle omstandigheden een misdaad zou zijn Meindert Stelling: ik zou feitelijkheden rond kernwapens willen combineren met verontwaardiging. Hoe kan het zijn dat mensen zo met elkaar omgaan? Die verontwaardiging zou ik ook willen uitstrekken tot datgene wat er feitelijk nu binnen ons politiek systeem èn ons juridisch systeem gebeurt, want om binnen het juridische systeem te blijven: in 2001 op 21 december heeft de Hoge Raad het bestaan om uit te spreken dat de vernietiging van een stad met behulp van strategische nucleaire wapens niet onder alle omstandigheden een misdaad zou zijn. Dan hebben we het over regelrechte genocide, dan hebben we het over een rechtstreekse 36
aanval tegen de burgerbevolking die onder alle omstandigheden is verboden maar onze hoogste rechter zegt: ‘het kan rechtmatig zijn’ en de verontwaardiging die daarover zou moeten bestaan die bereiken we nog steeds niet.
Casper van der Zijde: wat betreft die verontwaardiging. Van tevoren lees ik altijd een verslag voor van een overlevende om te beseffen wat zij hebben doorstaan en zo dus aan te geven waarover we het eigenlijk hebben. Die verontwaardiging is heel belangrijk, dat verbindt eigenlijk het menselijke aan dit verhaal. Zo wordt nucleaire ontwapening geen politieke of juridische discussie, het is gewoon een kwestie van gezond verstand, dat moet meer terugkomen. We moeten ons niet laten uitspelen door politieke of juridische argumenten, we moeten veel meer investeren in die conferenties over de humanitaire gevolgen van kernwapens. Jannes Mulder: het gaat volgens mij om de kleur van het debat. Als je kijkt naar het filmpje over de bom op Rotterdam, dat zijn macro-getallen, dat zijn onvoorstelbare getallen. Moet het debat nu het best over micro gaan, dus die persoonlijke verhalen, of moeten we meer doorgaan op de macro-getallen om het ook voor de jongeren invoelbaar te maken? Rutger Jan van der Gaag: wat grote indruk op mij maakte was wat Jan Hoekema zei: we leven in een samenleving waar veiligheid overal heel hoog op de agenda staat en alles beveiligd moet worden. Ik denk dat dat ook heel goed is maar op het moment dat de burgervader of -moeder zegt: ja maar dit valt niet meer te ramen, dan is dat wat mij betreft de kleur van het debat: er valt niets meer te repareren bij een kernwapen. Jan Hoekema: het is een strijd om aandacht. Als je kijkt naar het truck-ongeval in Haaksbergen dat wordt van a tot z uitgeplozen. Op zich terecht, maar hoe krijg je dat kernwapenprobleem onder de aandacht? Er is elke dag een strijd om aandacht. Kijk naar de vluchtelingen en de problematiek van 37
Oekraïne. We zijn in Nederland wel heel erg met Nederland bezig en het is dus een hele uitdaging om bijvoorbeeld een Nationale avond over kernwapens te organiseren. Dan zijn het de microverhalen die heel erg interessant zijn, laten we ervoor zorgen dat die meer gehoord worden. Mariannne Begemann: we hebben natuurlijk de Universele Verklaring van de rechten van de mens. Die hebben we allemaal ondertekend, waarom vinden we elkaar niet op dat terrein om buiten de politiek om naar de politiek te gaan? De burgemeesters, artsen, KNMG en het Rode Kruis moeten de handen ineenslaan om dat bij de politiek te agenderen. Met als basis: het is niet de politiek die bepaalt, maar de Universele Verklaring van de rechten van de mens, het recht op gezondheid, een schone omgeving et cetera.
‘Het is zaak ons bewust te zijn dat kernwapens niet iets zijn uit de Koude Oorlog’ Jan Hoekema: in de jaren tachtig werden we gemobiliseerd door de dreigende plaatsing van kernwapens aan twee kanten. Veel waarover we nu debatteren in Nederland komt door externe uitdagingen: migratie, vluchtelingen, noem maar op. We zullen die stap moeten maken dat je iets agendeert wat mensen niet meteen als een bedreiging zien. Het vergt wel heel veel inventiviteit en creativiteit om dit proberen te agenderen en de aandacht van de media te krijgen. Susan Govers: ik heb mijn scriptie over nucleaire wapens geschreven. Ik vond deze bijeenkomst heel bemoedigend dat er zoveel naar jongeren gekeken wordt. Ik onderstreep het belang van educatie en het is zaak ons vooral bewust te zijn dat kernwapens niet iets zijn wat we leren in de geschiedenisles, iets uit de Koude Oorlog. Helaas is dat wel zoals mensen van mijn generatie daar naar kijken. Ik ben inmiddels bewust maar vraag me af wat de volgende stap is. Wat kan ik daadwerkelijk doen, wat is die volgende stap, die next step die jongeren kunnen nemen? Casper: ik denk dat we ook naar creatieve mogelijkheden moeten zoeken. Wat mij aansprak was het initiatief van een school in een buitengemeente van Madrid. Die hield jaren lang elke maand een bijeenkomst via skype met scholieren uit Nagasaki. Als blijk van waardering en aanmoediging heeft Nagasaki uiteindelijk een steen van de kathedraal die verwoest is bij het bombardement, gedoneerd aan de stad Madrid. Ik denk dat we op zo’n creatieve manier de mensen meer bewust kunnen maken en jongeren bereiken. Mirjam de Bruin: graag nog een allerlaatste toevoeging. Ik zit hier namens het Rode Kruis en wil vooral geen passieve indruk wekken door me te verschuilen achter de grondbeginselen, integendeel! Zie het feit dat ik hier zit, het feit dat wij er aan werken om het te agenderen, het feit dat wij het internationaal recht in de gaten houden. Ik heb het niet teveel over juridische dingen willen hebben ervan uitgaande dat er veel artsen in de zaal zitten, maar kijk ook naar de advisory opinion van het Internationaal Gerechtshof, die verbiedt het weliswaar niet, maar die discussie voert nu te ver. Ik wil zeggen, wij zijn er mee bezig.
38
Alexander Rinnooy Kan Mensen van goede wil. Dames en heren, U heeft al een hele lange middag achter de rug en zeker ook geen gemakkelijke middag waarin uiteindelijk, wat mij betreft, toch de voornaamste opgave is om greep te krijgen op iets wat eigenlijk ongrijpbaar is, op iets wat inherent onvoorstelbaar is. Recentelijk heeft u allemaal op uw manier de zeventigste herdenking van de atoombom op Hiroshima meegemaakt. Met alle respect voor de statistieken, maar die getallen zijn eigenlijk te groot om te bevatten. 80.000 Slachtoffers die direct vallen, 240.000 slachtoffers in totaal, dat is een ramp die ons voorstellingsvermogen te boven gaat. Die getallen kunnen dat verhaal eenvoudigweg niet vertellen.
‘Greep krijgen op iets wat eigenlijk ongrijpbaar, inherent onvoorstelbaar is’ Ik kies dan ook niet voor macro, ik kies voor micro. De persoonlijke verhalen geven pas echt aan wat er gebeurd is. Verhalen van de overlevenden, de jonge chirurg die met een buisje bloed door het ziekenhuis loopt, een Duitse missionaris van een religieus tijdschrift die bezig is aan zijn artikel, een HR-medewerkster die een gesprek aangaat met haar collega - en dan plotseling die enorme verblindende lichtflits, het licht van duizend zonnen en de totale vernietiging die daarop volgt. Die verhalen zijn allemaal afkomstig van John Hersey en verschenen in een speciale editie van de New Yorker op 31 augustus 1946. Ik ken eigenlijk geen enkele rapportage die in zijn omvang en kwaliteit zo indrukwekkend is als deze. Schrijvers en journalisten brengen uiteindelijk tot leven wat eigenlijk nauwelijks te vertellen is, dat nauwelijks voorstelbaar is.
Mijn eigen aanleiding tot betrokkenheid is zeker niet beter dan de uwe, maar ik vond het zelf wel een uitzonderlijk moment. Ook ik heb Hiroshima bezocht en niet eens zo vreselijk lang geleden. 39
Van Tokyo reis je in vier uur met een hogesnelheidstrein naar Hiroshima en het museum ter nagedachtenis aan de atoombom is dan het eerste waar je naartoe gaat. Voor mij was dat een onvergetelijke ervaring, en ik hoop dat u de kans krijgt om dat ook eens te bezoeken. Ik werd toen rondgeleid door een aantal overlevenden die hun eigen verhaal vertellen en dat illustreren aan de hand van een maquette zoals de stad was voor aanvang van de aanval. Die atoombom explodeert even boven de grond en ondanks dat het naar de huidige normen een bescheiden bom was, heeft hij een enorme schade aangericht. Naast het verhaal van de mensen zelf grepen mij ook de herinneringen aan de kleine voorwerpen die dat beeld weer oproepen, zoals het beeld van het driewielertje dat ondanks de enorme klap wonderbaarlijk heeft overleefd. Een tastbaar beeld van vernieling en dat telt op tot een onuitwisbare indruk. De huidige bommen zijn honderden zo niet duizend keren sterker; wat een dergelijke explosie teweeg gaat brengen gaat wederom ons voorstellingsvermogen te boven.
‘McNamara: rationality will not save us’ Na Hiroshima en Nagasaki zijn die bommen niet meer gebruikt, maar vaak zijn we wel langs het randje van de afgrond gegaan. Ik weet niet of u de documentaire over het leven van Robert McNamara kent? Hij was minister van Defensie ten tijde van de Cubacrisis, en uit het verslag van zijn ervaringen komt een hartenkreet van hemzelf naar voren die luidt: rationality will not save us, rationaliteit gaat ons niet redden. Dat is voor iemand als McNamara bijna een bekentenis; zijn leven, zijn hele wereldbeeld is immers gebaseerd op de hoop dat het wél zo zou kunnen zijn. The mutual assured destruction: de wetenschap dat als land A land B met een atoombom vernietigt, land B met A hetzelfde zal doen. Dat zou er ons dan van moeten weerhouden dat een van beide kanten kernwapens ooit zou gebruiken. Maar het is een rationaliteitassumptie die niet blijkt te kloppen. In een gesprek, jaren later, met Fidel Castro van Cuba komt naar voren dat hij de Russen op het toppunt van de Cubacrisis maar had aangeraden om atoomwapens af te vuren richting Amerika. Wat dat voor gevolgen gehad zou hebben, wist hij: Cuba zou van de aardbodem weggevaagd, verdwenen zijn. McNamara wist niet wat hij hoorde. Rationality will not save us. Soms komen we dus heel dicht bij die irrationaliteit. We kennen ook het verhaal van de Russische commandant Petrov, the man who saved the World, die alle alarmsignalen in die bunker negeerde terwijl iedereen in paniek raakt en hem oproept om alarm te slaan. Gelukkig gaat hij er niet op in. De wereld vergaat niet en er zijn veel van dat soort verhalen. Zo kwam ikzelf een verhaal tegen, ook al ten tijde van de Cubacrisis, over een nucleaire Russische onderzeeër. Die begeleidt een aantal Russische schepen op weg naar Cuba met misschien wel wapens aan boord. Er ligt inmiddels een Amerikaanse blokkade, die ziet de boten aankomen en men realiseert zich dat daar een onderzeeër onder vaart. Als waarschuwingssignaal gooit men een dieptebom. De Russische onderzeeër wordt gecommandeerd door een nerveuze commandant. Die heeft één kernwapen bij zich en heeft de instructie dat dit alleen mag worden afgevuurd op commando van Moskou óf als hij wordt aangevallen. Hij concludeert dat hij wordt aangevallen en stelt voor het kernwapen af te vuren. Gelukkig bespreekt hij dat met zijn drie hoogste officieren. Twee van hen zijn het met hem eens, maar de derde officier, iemand van pas 25 jaar die net komt kijken, denkt ‘het kan toch niet waar zijn wat ik hier hoor’ en zeurt en ligt net zo lang dwars dat het uiteindelijk niet gebeurt. Weer een man who saved the World. Het loopt net als met Petrov ook met hem niet zo goed af: zijn carrière is voorbij, want hij is een dwarsligger, terwijl alleen aan hem te danken is dat we hier zitten zoals we zitten. 40
Een van de vele verhalen die meer aanspreken dan alle statistieken daaromheen. Die verhalen zijn helemaal niet van heel lang geleden, kijk bijvoorbeeld naar het boek Gods of Metal dat beschrijft hoe gemakkelijk het vandaag nog is om door te dringen tot een nucleaire basis. Een 82jarige non dringt door tot het hart van een opslagplaats van de allermodernste atoombommen in Amerika en zit daar rustig geïnstalleerd om vervolgens een halfuur te wachten totdat militairen komen inspecteren wie daar de basis is binnengeslopen.
De statistiek zegt over een experiment met een hele kleine kans van succes dat als je het maar vaak genoeg herhaalt, het op een gegeven moment toch echt een keer zal lukken. De consequenties van een nucleaire explosie zijn vanmiddag breed uitgemeten en geïllustreerd, ze zijn ingrijpender dan ooit voorzien. De gevolgen van een nucleaire winter zijn op geen enkele manier te verhelpen. Wat staat ons te doen en wat kunnen we eigenlijk doen? Dat is eigenlijk de vraag die mensen van goede wil resteert aan het eind van de rit. Sinds korte tijd zit ik in de Eerste Kamer en minister Koenders, onze huidige minister van Buitenlandse Zaken, schreef op 30 juni van dit jaar aan de voorzitter van de Eerste Kamer een brief over dit onderwerp. De Nederlandse opvatting van dit beleid heeft ambities om een wereld zonder kernwapens te bereiken, het zogenaamde Global Zero. Maar tegelijkertijd signaleert die brief dat het niet zo eenvoudig is om die stap te zetten in een periode van toenemende spanning. Ook citeert hij een aantal voorbeelden van wat je vanuit de politiek kunt doen. Je kunt iets doen ter versterking van de transparantie, de verdere vermindering van het kernwapenarsenaal, dat is een technische discussie maar zeker niet kansloos. En er zijn wel degelijk successen geboekt, de Oekraïne is kernwapenvrij geraakt, het kernstopverdrag dat in werking zou moeten treden en de splijtstofconferentie over het splijtstofverdrag die daaruit zou moeten volgen. Een voor de hand liggende ambitie als een no-first use verklaring, om niet als eerste kernwapens te gebruiken, dat is voor de NATO in totaliteit nog geen begaanbare weg gebleken. Nederland zal binnen de NATO daar zijn best voor doen maar kan/gaat niet die stap in zijn eentje zetten. Het ligt niet aan de goede wil in die brief, maar het ontbreekt wel aan doorzettingsvermogen en zeker aan doorzettingskracht. En daar, in die wereld, zijn de resultaten van die Oostenrijkse conferentie heel bemoedigend voor de toekomst. De kans to fill the legal gap for the prohibition and elimination of nuclear weapons! De gedachte om nucleaire wapens dezelfde status te geven als chemische en biologische wapens en hen in een moreel onacceptabele categorie te plaatsen, betekent niet dat ze verdwijnen zullen, maar ze komen wel in een speciaal bedenkelijk daglicht te staan. Onderweg daarnaar toe, wat kunnen wij doen? Wij kunnen steun geven aan het burgerinitiatief van PAX, mijn complimenten daarvoor, je plaatst het daarmee op de politieke agenda. Hetzelfde geldt voor het Medisch Appel, dat straks zal worden gepresenteerd. We doen dat niet in de illusie dat de wereld van de ene op de andere dag ontdaan kan worden van nucleaire wapens, maar we doen dat wel in vastbeslotenheid om ons daar niet bij neer te 41
leggen. De manier die daarbij het beste werkt, is voortdurend de verhalen te vertellen die ons herinneren aan de slachtoffers en aan wat die slachtoffers is overkomen. We doen het niet in de zekerheid dat die doos van Pandora die door nucleaire wapens is geopend weer dicht zal gaan. U kent dat verhaal wel: de doos gaat open en van alles ontsnapt er uit en komt er nooit meer in terug. Maar het verhaal over die doos van Pandora heeft een prachtig vervolg, want als die doos haastig wordt dichtgeklapt, dan is er toch nog iets in achtergebleven, iets wat nog net niet is ontsnapt, en dat is de hoop. Die hoop, daar moeten we ons aan vasthouden. Zolang er leven is, is er hoop bij ons, bij u. We zullen dus niet moeten rusten, maar moeten verder werken aan de wereld die ons voor ogen staat!
Aanbieding van het Medisch Appel Dan nu de aanbieding van het Medisch Appèl aan burgemeester Jan Hoekema en professsor Rutger Jan van der Gaag. Ter wille van de tijd zal ik hem niet integraal voorlezen. De tekst is op de achtergrond al de hele middag geprojecteerd. Wij hebben als NVMP deze zomer het initiatief genomen tot dit Appel en dat verspreid binnen de medische wereld via Lode Wigersma, Gerrit van der Wal, Wouter Hogervorst en mijzelf. Tot onze grote vreugde is er met heel veel instemming en enthousiasme op gereageerd. We kregen allemaal mailtjes in de trant van ‘van ganser harte’, ‘ natuurlijk willen meewerken’, ‘heel goed initiatief’. Marcel Levi (voorzitter Raad van bestuur AMC) waande zich zelfs in de jaren tachtig. Hij en nog vele collegavoorzitters en leden van Raden van Bestuur van ziekenhuizen, medisch directeuren, (voorzitters van) artsenorganisaties, adviesorganen en andere kopstukken hebben ervoor gezorgd dat wij een achttienkaraats lijstje van ruim honderd prominenten uit de zorg hebben gekregen onder ons appel waarvan de slotzin luidt: ‘Wij brengen deze dringende boodschap over aan een ieder die het aangaat: werkenden in de gezondheidszorg, politici en andere beleidsmakers, ja eigenlijk aan alle Nederlanders.’ Wij hebben de politiek natuurlijk als eerste benaderd, te beginnen met de voorzitter van de Tweede Kamer. Toen deze (eindelijk) meldde dit soort dingen niet te doen, hebben we ons gewend tot de Vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer. Die gaf aan het graag in ontvangst te willen nemen, maar op haar tijd en plaats, op een dinsdag tussen 13 en 14 uur in Den Haag. Minister Koenders had er ook wel oren naar, maar zit nu in New York vanwege de UNGA. Wel gaf hij aan, een gesprek met ons hierover te willen voeren. Dus de politiek gaat het zeker nog krijgen, en we beperken ons hier tot de twee andere categorieën: de medische gemeenschap waarvan Rutger Jan van der Gaag het aanspreekpunt vormt! Wij overhandigen hem met plezier ons Appel, met als morele opdracht hier zoveel mogelijk bekendheid aan te geven in de wereld van de zorg - zowel aan de tekst als aan de namen van de illustere collega's die eronder staan. Verder ben ik zeer gelukkig om Jan Hoekema eveneens het Appel te overhandigen, met een gelijksoortige opdracht, omdat zijn organisatie, Burgemeesters voor vrede, zo'n 50% van de Nederlandse bevolking omvat. Heren: bij deze en hartelijk dank!
42
Slotwoorden Peter Buijs We komen nu bij de afsluiting van deze bijeenkomst. Dit was een middag met pittige kost voor een nascholing, drie accreditatiepunten die de aanwezige artsen dik verdiend hebben. Maar het belangrijkste is om de oproep die vanuit vele kanten is vernomen, en die door Alexander Rinnooy Kan nog van een geheel eigen diepgang is voorzien, waar mogelijk nog verder geagendeerd te krijgen. Laat ieder van ons bekijken welke stappen hij of zij kan zetten - en niet alleen de artsen onder ons - daar waar we op kortere en langere termijn iets kunnen doen. De boodschap is helder: als hulpverleners in brede zin kunnen we structureel niets betekenen wanneer er een kernwapen ontploft! Dus het bekende medische motto - Voorkómen is beter dan genezen! – gaat hier niet op: van genezen zal geen sprake zijn, zodat alleen het voorkómen overblijft! Nadenken over preventie is hier nadrukkelijk aan de orde geweest en we zullen als NVMP niet schromen om, na het in eigen kring besproken te hebben, zo nodig contact op te nemen met de sprekers en anderen om te kijken hoe we dit geluid verder kunnen brengen. Dan wil ik ten slotte overgaan tot het bedanken van de sprekers. En dat doen wij traditiegetrouw met ons standaardwerk Arts en Oorlog van Dr. J. Verdoorn. Daarnaast ontvangt u een boek van een bestuurslid van ons die hier ook aanwezig is, Leo van Bergen, Onder stervenden geheten. Dat gaat over de Eerste Wereldoorlog die we vorig jaar herdachten. Als laatste nog grote dank aan de instanties die financieel hebben bijgedragen aan deze middag, te weten: de Haëlla Stichting, de KNMG afdeling Amsterdam, de Stichting Studiefonds Medische Polemologie (SSMP) en het Fonds Vredesprojecten. Ik dank u allen voor uw aanwezigheid, wel thuis en spread the news, zegt het voort en laten we kijken wat we op gang kunnen brengen!
43
Medische wereld waarschuwt voor oude en nieuwe gevaren van kernwapens Zeventig jaar na de twee verwoestende atoombommen op Japan – met 250.000 burgerslachtoffers – zijn er wereldwijd nog steeds 16.500 kernwapens, tot 1.000 maal zo krachtig als toen. Vele daarvan staan ‘op scherp’. En er is een geldverslindende moderniseringsronde gaande. Tegen deze achtergrond hebben de Verenigde Naties 26 september uitgeroepen tot Internationale Dag voor de volledige eliminatie van kernwapens. Ondergetekenden, afkomstig uit de gezondheidszorg, steunen dat streven van harte: de medischhumanitaire en infrastructurele gevolgen zijn zo desastreus dat wij beroepsmatig structureel niets zullen kunnen uitrichten, ook al omdat wij even hard getroffen worden als andere burgers. Bovendien is inmiddels berekend, dat zelfs een beperkte kernoorlog door roet in de atmosfeer zal leiden tot een jarenlange nucleaire winter, met zo’n twee miljard doden ten gevolge van massale misoogsten. En dan zijn er nog de (bijna-)ongelukken met kernwapens door technische en menselijke fouten, die ons al ettelijke keren tot vlakbij de nucleaire afgrond hebben gebracht. Daarom roepen wij met nadruk op tot preventie: zorg, dat deze massavernietigingswapens niet gebruikt kunnen worden, met opzet of per ongeluk. Eliminatie, zoals bepleit door de VN, lijkt daarvoor de beste therapie. Een verbod op kernwapens zou een grote stap in de goede richting zijn, zoals bepleit in de Humanitarian Pledge ´to fill the legal gap for the prohibition and elimination of nuclear weapons´ – binnen een half jaar onderschreven door 115 landen. Wij brengen deze dringende boodschap over aan een ieder die het aangaat: werkenden in de gezondheidszorg, politici en andere beleidsmakers, ja eigenlijk aan alle Nederlanders.
Ondertekenaars Medisch Appel 26 september 2015 Mr Jos Aartsen, voorzitter Raad van Bestuur UMC Groningen Ir Hein Abeln, bestuursadviseur zorg Twynstra Gudde Dr Co’tje Admiraal, lid Raad van Bestuur Flevoziekenhuis Almere Drs Anita Arts, voorzitter Raad van Bestuur Flevoziekenhuis Almere Henk Bakker, MHA, voorzitter Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) Dr Piet Batenburg, voorzitter Raad van Bestuur Catharina Ziekenhuis Eindhoven Prof. dr Inez de Beaufort, hoofd afdeling medische ethiek Erasmus MC Rotterdam Drs Cathy van Beek, lid Raad van Bestuur Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Bart Berden, voorzitter Raad van Bestuur Elisabeth Twee-Steden ziekenhuis Tilburg Dr Theo van Berkesteijn, oud-secretaris-generaal KNMG Prof. dr Nicole Blijlevens, Radboud-umc Nijmegen, voorzitter Nederlandse Vereniging voor Hematologie Prof. dr Bas Bloem, hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Maarten Boers, klinisch epidemioloog en reumatoloog VUmc Amsterdam Prof. dr Hans Bos, moleculair bioloog, voorzitter speerpunt kanker UMC Utrecht Drs Jan Bout, voorzitter Adviesraad voor Duurzame Zorg, Radboud-umc Nijmegen Drs Diny de Bresser, voorzitter Raad van Bestuur zorginstelling Pieter van Foreest Delft eo Prof. dr ir Johannes Brug, decaan en lid Raad van Bestuur VUmc Amsterdam Peter Buijs, bedrijfsarts, duo-voorzitter Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie 44
Drs Dorine Burmanje, voorzitter Raad van Toezicht Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen Prof. dr Hans Clevers, arts-geneticus, voormalig president Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen Drs Rob van Dam, voorzitter Raad van Bestuur zorginstelling Careyn Utrecht Prof. dr em. Frank van Dijk, voormalig hoofd Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC Amsterdam Dr Rob Dijkstra, huisarts, bestuursvoorzitter Nederlands Huisartsen Genootschap Dr Rob Dillmann, voorzitter Raad van Bestuur Isala Klinieken Zwolle Drs Paul Doop, voorzitter Raad van Bestuur Medisch Centrum Haaglanden Bronovo Den Haag Dr Gert van Enk, kinderarts, lid Raad van Bestuur St Maartenskliniek Nijmegen Jim Faas, verzekeringsarts, voorzitter Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde Drs Hans Feenstra, voorzitter Raad van Bestuur Martini ziekenhuis Groningen Prof. dr Rutger Jan van der Gaag, hoogleraar psychiatrie Radboud-umc Nijmegen Mr Marry de Gaay Fortman, commissaris zorgverzekeraar VGZ Prof. dr em. Berthold Gersons, Senior Wetenschappelijk Adviseur Psychotrauma Expert Groep Prof. dr Tom van der Grinten, emeritus hoogleraar Beleid & Organisatie Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam Prof. dr Louise Gunning, universiteitshoogleraar Gezondheid en Maatschappij Universiteit van Amsterdam Drs Leon van Halder, voorzitter Raad van Bestuur Radboud-umc Nijmegen Drs Lidy Hartemink, lid Raad van Bestuur Zorggroep Almere Dr Thea Heeren, psychiater, voorzitter Raad van Bestuur GGz Centraal Prof. dr em. Jan Heimans, neuroloog, voormalig Divisievoorzitter VUmc Amsterdam Prof. dr Erik Heineman, chirurg, hoofd afdeling Chirurgie UMC Groningen Drs Joop Hendriks, voorzitter Raad van Bestuur Medisch Centrum Alkmaar en Gemini Den Helder Eric Hisgen, voorzitter Raad van Bestuur zorginstelling Amstelring Amsterdam Drs Jan van Hoek, voorzitter Raad van Bestuur instelling voor gehandicaptenzorg Ipse de Bruggen Zoetermeer Peter Holland, arts, oud-voorzitter KNMG Prof. dr Peter Huijgens, voorzitter Integraal Kankercentrum Nederland Dr Christiaan Keijzer, voorzitter Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband Prof. dr Herre Kingma, voormalig Inspecteur Generaal voor de Gezondheidszorg Prof. dr Jan Kremer, gynaecoloog en hoogleraar patiëntgerichtheid Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Arie Kruseman, oud-voorzitter KNMG Erik Kuik, voorzitter Raad van Bestuur zorgroep Alliade Heerenveen Prof. dr Ernst Kuipers, gastro-enteroloog, voorzitter Raad van Bestuur Erasmus MC Rotterdam Dr Gert van der Laan, oprichter Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Prof. dr Toine Lagro-Janssen, emeritus hoogleraar Vrouwenstudies geneeskunde Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Steven Lamberts, internist, voormalig rector magnificus Erasmus universiteit Rotterdam Prof. dr Peter de Leeuw, internist, hoofdredacteur Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Prof. dr Johan Legemate, hoogleraar gezondheidsrecht AMC Amsterdam Prof. dr Marcel Levi, voorzitter Raad van Bestuur AMC Amsterdam Prof. dr Bob Lowenberg, hemato-oncoloog Erasmus MC Rotterdam Drs Berend Lugies MHA, voormalig voorzitter Raad van Bestuur Zorggroep Pantein Prof. dr Angela Maas, hoogleraar Cardiologie voor Vrouwen Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Johan Mackenbach, hoofd afdeling public health Erasmus MC Rotterdam 45
Dieneke Mandema, directeur Organisatie & HR Prinses Máxima Centrum Utrecht Mr drs Brenda Mark-van Haarst, directeur Zorg en Gezondheid (De Friesland Zorgverzekeraar) Prof. dr Willem van Mechelen, hoofd afdeling Sociale Geneeskunde VUmc Amsterdam Prof. drs Rien Meijerink, voormalig voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg Prof. dr Pauline Meurs, voorzitter Raad voor Volksgezondheid en Samenleving Prof. dr Frank Miedema, lid Raad van Bestuur UMC Utrecht Drs Diana Monissen, voorzitter Raad van Bestuur Prinses Maxima Centrum Utrecht Bertho Nieboer, gynaecoloog en schrijver/columnist Nienke Nieuwenhuizen, specialist ouderengeneeskunde, voorzitter vereniging specialisten ouderengeneeskunde (Verenso) Prof. dr Gert Ossenkoppele, hematoloog VUmc Amsterdam Jurriaan Penders, bedrijfsarts, voorzitter Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Prof. dr Wilco Peul, hoofd afdeling neurochirurgie LUMC Leiden Prof. dr Bob Pinedo, em. hoogleraar medische oncologie VUmc Amsterdam Dr Thomas Plochg, directeur van de NPHF federatie voor Gezondheid Prof. dr Huib Pols, internist, rector magnificus Erasmus Universiteit Rotterdam Prof. dr Kees Punt, hoofd afdeling medische oncologie AMC Amsterdam Prof. dr Karin van der Rijt, internist-oncoloog voorzitter expertisecentra palliatieve zorg UMC´s Prof. dr Alexander Rinnooy Kan, voorzitter Raad van Toezicht AMC Amsterdam Mr Pieter Rodenburg, bedrijfsarts, oud-voorzitter Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Drs Jolande Sap, voorzitter van de NPHF federatie voor Gezondheid Wim Schellekens, arts, voormalig Hoofdinspecteur Curatieve Zorg Prof. dr Paul Schnabel, universiteitshoogleraar Universiteit van Utrecht Prof. dr Guus Schrijvers, em. hoogleraar public health UMC Utrecht Gert Siemons, arts, oud medisch directeur Organon Prof. dr Sabine Siesling, hoogleraar kankerzorg, Integraal Kankercentrum Nederland Debby van Sleeuwen, huisarts, bestuurslid Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband Prof. dr Jan Smit, hoofd afdeling interne geneeskunde Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Paul Smits, decaan/vice-voorzitter Raad van Bestuur Radboud-umc Nijmegen Prof. dr Willy Spaan, microbioloog, voorzitter Raad van Bestuur LUMC Leiden Herman Spanjaard, bedrijfsarts, duo-voorzitter NVMP Prof. dr Cor Spreeuwenberg, em. hoogleraar chronische zorg UMC Maastricht Prof. dr Karien Stronks, hoofd afdeling Sociale Geneeskunde AMC Amsterdam Drs Jos Stienen, voorzitter Raad van Bestuur Zorggroep Almere Drs John Taks, voorzitter Raad van Bestuur Albert Schweitzer Ziekenhuis Dordrecht Prof. dr Martin Taphoorn, neuro-oncoloog, LUMC en MCHaaglanden Arno Timmermans, arts, voorzitter Raad van Bestuur Westfries-gasthuis Hoorn Prof. dr Carin Uyl-de Groot, hoogleraar health technology assessment, IBMG, Erasmus Universiteit Rotterdam Prof. dr Irma Verdonck-de Leeuw, hoogleraar psychosociale oncologie VUmc Amsterdam Jopie Verhoeven, voorzitter patiëntenadviesraad Radboud-umc Nijmegen Roxanne Vernimmen, psychiater, voorzitter Raad van Bestuur psychiatrische instelling Altrecht Utrecht Prof. dr Pieter Vierhout, chirurg, voormalig voorzitter Regieraad Kwaliteit van Zorg 46
Dr Kees van Vliet, bedrijfsarts, directeur Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Prof. dr Emile Voest, internist-oncoloog, lid Raad van Bestuur Nederlands Kanker Instituut Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam Prof. dr Gerrit van der Wal, voormalig Inspecteur Generaal voor de Gezondheidszorg Prof. dr Jan Walburg, voormalig voorzitter Raad van Bestuur Trimbos Instituut Utrecht Dr André Weel, bedrijfsarts, hoofdredacteur Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde Prof. dr em. Chris van Weel, huisarts, oud-voorzitter Wonca (World Organization of Family Doctors) Prof. dr Gert Westert, hoofd afdeling Kwaliteit van Zorg, Radboud-umc Nijmegen Dr Lode Wigersma, voormalig directeur KNMG De Jonge Specialist, beroepsvereniging voor medisch specialisten in opleiding IFMSA , International Federation of Medical Students’ Associations NL LOSGIO, Landelijk Overleg van Sociaal-Geneeskundigen in Opleiding LOVAH, beroepsvereniging voor huisartsen in opleiding Werkgroep Zorg 2025, denktank van jonge zorgprofessionals in opleiding
47
IFMSA, International Federation for Medical Students Associations Column symposium kernwapens De eerste mens ontstond waarschijnlijk ongeveer 40.000 jaar geleden (1). Toentertijd waren we al een vooruitstrevend en ondernemend volk, we kenden kunst, religie en technologieën. Waarschijnlijk hadden we zelfs toen al boten, waarmee we Australië-New Guinea bereikten. De mens ontplooide zich verder, en toen we gebruik begonnen te maken van landbouw, ongeveer 10.000 jaar geleden, gaven we ons nomadische de bestaan op en nam ons aantal flink toe. Ook de industriële revolutie in de 19 eeuw was een grote stap vooruit voor de mensheid. In onze tijd op aarde hebben we veel ontwikkeld, zoals onze rijke culturen, infrastructuur, geavanceerde technologie, educatie en goede medische zorg. We proberen deze manier van leven zo goed mogelijk te beschermen. Maar in onze wens veilig te zijn voor anderen hebben we ook iets gemaakt wat dit bestaan juist enorm bedreigt: kernwapens. Met kernwapens zouden we onze manier van leven in korte tijd voor een belangrijk deel kunnen vernietigen. Een grote nucleaire oorlog is immers niet ondenkbaar. Er zijn nog zo’n 20.000 kernwapens over uit de Koude Oorlog en het aantal landen dat kernwapens heeft, neemt nog steeds toe (2). Amerika en Rusland zijn op dit moment de grootste nucleaire supermachten. Er zijn sinds 1979 ten minste vijf situaties geweest waarin ze bijna per ongeluk een nucleaire oorlog zijn begonnen. In deze situaties dacht een van de landen dat het andere land een aanval had gedaan (3). De gevolgen van een dergelijke oorlog, die zomaar zou kunnen uitmonden in een derde wereldoorlog, zouden catastrofaal zijn. Ook bij een nucleaire oorlog op kleine schaal zouden de gevolgen desastreus zijn voor de mensheid. Volgens berekeningen zouden er in de eerste weken na een dergelijk conflict tientallen miljoenen mensen kunnen sterven ten gevolge van de inslag, acute blootstelling aan straling en brandwonden (4). Ook zou het klimaat veranderen door ontstane aswolken, waardoor de voedselproductie zou dalen (4-8). Verdere problemen voor de voedselproductie zouden ontstaan als gevolg van vermindering van ozon, door de verhitting van de atmosfeer. Hierdoor zou een groot deel van de wereldbevolking ondervoed raken (4, 9). Niet alleen door honger zouden mensen sterven, maar ook door de late gevolgen van de straling die vrijkomt, namelijk allerlei vormen van kanker. Artsen zullen hierin nagenoeg machteloos staan. Na de inslagen zal de infrastructuur zo aangetast zijn, dat medische noodhulp lastig te verlenen is. Miljoenen mensen zullen sterven voordat de hulp zelfs maar aanwezig is. De honger die volgt op de oorlog kunnen we niet bestrijden met pillen. De DNA-schade die mensen oplopen valt niet te herstellen, ook kanker is nog steeds moeilijk te genezen. De enige manier om te voorkomen dat miljoenen of misschien wel miljarden mensen lijden en sterven, is voorkomen dat er een nucleaire oorlog uitbreekt. Alleen zo kunnen wij ons unieke bestaan beschermen. Literatuur 1. Stone, L. Lurquin & P. F. (2007). Genes, culture and human evolution. Blackwell Publishing, Maden, USA. 2. Helfand, I. (2013). The Humanitarian Consequences of Nuclear War. Arms Control Today, 43(9), 22-26. 3. Fischer, B. B. (2008). A Cold War conundrum: The 1983 Soviet war scare. Center for the Study of
Intelligence. Verkregen op: 18 september 2015, van: https://www.cia.gov/library/center-forthe-study-ofintelligence/csi-publications/ books-and-monographs/a-cold-warconundrum/source.htm. 4. Robock, A., Oman, L., Stenchikov, G. L., Toon, O. B., Bardeen, C., & Turco, R. P. (2007). Climatic consequences of regional nuclear conflicts. Atmospheric Chemistry and Physics, 7(8), 2003-2012. 5. Mills, M. J., Toon, O. B., Lee Taylor, J., & Robock, A. (2014). Multidecadal global cooling and unprecedented ozone loss following a regional nuclear conflict. Earth's Future, 2(4), 161-176. 6. Stenke, A., Hoyle, C. R., Luo, B., Rozanov, E., Gröbner, J., Maag, L., et al.(2013). Climate and chemistry effects of a regional scale nuclear conflict. Atmospheric Chemistry and Physics, 13(19), 9713-9729. 7. Özdoğan, M., Robock, A., & Kucharik, C. J. (2013). Impacts of a nuclear war in South Asia on soybean and maize production in the Midwest United States.Climatic Change, 116(2), 373-387. 8. Xia, L., & Robock, A. (2013). Impacts of a nuclear war in South Asia on rice production in Mainland China. Climatic Change, 116(2), 357-372. 9. Helfand, I. (2012). Nuclear famine: A billion people at risk? International Physicians for the Prevention of Nuclear War.
48
Postbus 199, 4190 CD Geldermalsen Tel. 06-42009559
[email protected] www.nvmp.org
49
