VOORSTELLING NIEUWBOUWPROJECT TRANSFORMATIE VAN HET KLASSIEKE RUSTHUIS NAAR EEN EIGENTIJDS WOON- EN ZORGCENTRUM

VOORSTELLING NIEUWBOUWPROJECT TRANSFORMATIE VAN HET KLASSIEKE RUSTHUIS NAAR EEN EIGENTIJDS WOON- EN ZORGCENTRUM

Woon- en Zorgcentrum

De Wingerd Wingerdstraat 14 3000

Leuven

‘Want tussen droom en daad Staan wetten in den weg en praktische bezwaren, En ook de weemoedigheid, die niemand kan verklaren, En die ook des avonds komt, wanneer men gaat slapen’ Willem Ellschot (uit Huwelijk)

R. De Belie – April 2007

Inhoudsopgav e 1. Inleiding ........................................................................................................................... 2. De impact v an het ziek teproces ......................................................................................... 3. Veranderende omgev ing in een v eranderende samenlev ing ............................................... 4. Bouwstenen ..................................................................................................................... 4.1. Programma v an eisen ............................................................................................ 4.2. Kernprincipes ........................................................................................................ 4.3. Wanneer is een v oorziening k leinschalig ? .............................................................. 4.4. Uitgangspunten transformatie v an oud naar nieuw ................................................. 5. Gev olgen v oor alle betrok k enen ....................................................................................... 5.1. Consequenties v oor de medewerk ers: v an zorgen naar begeleiden ........................ 5.2. Consequenties v oor de leidinggev enden ................................................................ 5.3. Consequenties v oor logistiek e diensten .................................................................. 5.4. Consequenties v oor ondersteunende disciplines...................................................... 5.5. Consequenties v oor de v rijwilligers ........................................................................ 5.6. Consequenties v oor mantelzorger en familie............................................................ 6. Betek enis v an deze v isie en concrete inv ulling .................................................................... 7. Belangrijk e randv oorwaarden mbt deze transformatie ........................................................ 7.1. Elek tronisch zorgdossier ........................................................................................ 7.2. Organisatorische aansturing en behoud v an k waliteit ............................................. 8. Opleiding / v orming / aandachtspunten ............................................................................ 9. A anbev olen literatuur en documentatie .............................................................................. 10. Uitnodigingen .................................................................................................................

3 4 5 6 6 7 8 10 14 14 16 16 16 16 17 18 19 19 19 21 22 22

Bijlagen: I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII.

Literatuurlijst Kleinschalig genormaliseerd wonen – Januari 2007 (ECD MEMO) Zelfredzame bewoners, een huiselijk e sfeer Gouden ideeën v oor k leinschalige woonv ormen Een zinv olle dagbesteding De k leinschalige woonv orm als bedrijf Kleinschalig wonen: succes of ramp? Portret v an een ‘oude’ k leinschalige woonv orm Een gewoon huishouden

Gerealiseerd in het kader van het project “Kleinschalig genormaliseerd wonen” Samenwerking met Zorgcentrum Oranjehaeve in Breda (NL) Met financiële steun van

voorstelling nieuwbouwproject

2

1. Inleiding 1 A ngstige en onzek ere mensen zoek en beschutting. Kijk maar naar k inderen die, als hen iets ov erk omt, naar hun ouders lopen, k ijk naar v olwassenen die het gezegde ‘oost west, thuis best’ gebruik en na een niet geheel v lek k eloos lopende v ak antie in het buitenland. Vertrouwde relaties en plek k en zijn in die gev allen een v eilige thuishav en. Dat geldt zek er v oor personen die in bedreigende omstandigheden of crisissituaties v erk eren zoals ouderen met somatische problemen of dementie. Die zoek en houv ast en proberen dat in een v ertrouwde omgev ing te v inden. Waarin ouderen houv ast v inden is v oor iedereen v erschillend. De een zoek t dat in de bek ende v olgorde v an handelingen, na het ontbijt de k rant lezen, de ander v indt het in bek ende gezichten v an familieleden of in de fy siek e woonomgev ing: de oude v ersleten stoel met schemerlamp. Maar meestal is het een combinatie v an deze aspecten. Ons eigen huis is een plek bij uitstek waar we op momenten de zo noodzak elijk e beschutting k unnen v inden. Wanneer we de deur achter ons dichttrek k en, sluiten we de buitenwereld uit. We zijn daar helemaal onszelf en doen ons ding: Bach of populaire muziek , jouw eigen Tv -programma bek ijk en, eten zonder mes of v ork ,in py jama of mantelpak , ongeschoren of als een gentleman rondlopen: het k an en mag daar allemaal. In een woon/zorg omgev ing wonen en v erblijv en bewoners en bezoek ers die k wetsbaar zijn. Zij hebben langdurige zorgen/of ondersteuningsv ragen en zijn in v ele opzichten afhank elijk v an anderen. Ze moeten maar hopen dat deze anderen begrijpen wat zij willen. Een moderne zorgorganisatie doet zijn best om in de huid v an de ander, de bewoner te k ruipen. De medewerk ers zoek en naar het eigene v an elk e resident en bezoek er. Waar v oelt deze zich v eilig en hoe is daarop een antwoord te gev en. Het v alt niet altijd mee om daar achter te k omen en dat te organiseren. Het gaat namelijk niet alleen om de k waliteit v an de zorg, maar ook om die v an de andere lev ensdomeinen: wonen, v rijetijdsbesteding, welzijn. Het woonen zorgcentrum De Wingerd heeft zich steeds als organisatie specifiek geprofileerd om op deze v ragen een antwoord gev en bij de zorg v oor dementerende personen. Ook in de huidige v isie en opdrachtv erk laring zijn deze accenten terug te v inden. Zij is er daarbij v an ov ertuigd dat een k leinschalig woonen zorgomgev ing goede v oorwaarden k an bieden om een indiv idueel gericht aanbod v an zorgen welzijnsarrangementen te lev eren. Op deze wijze moet het mogelijk zijn dat deze tijdelijk e en definitiev e woonplek k en v oor dementerenden een v eilige thuisbasis worden. Daarom heeft de organisatie een fundamentele k euze gemaak t v oor haar nieuwbouw aan de ’s Hertogenlaan te Leuv en. In al de v oorzieningen zullen we het concept k leinschaligheid aan bieden met een passend aanbod op wonen, zorg en welzijn. Er wordt een specifiek bouwprogramma samen gesteld dat een alternatief moet zijn op een k lassiek rusthuis. We bouwen 8 groepswoningen (appartementen) voor 8 bewoners (64wgl), 3 groepswoningen (appartementen) voor 15 bewoners (45 wgl). Tev ens zijn er 9 zorgflats (18 wgl) v oorzien v oor echtparen met een dementerende partner. Deze residentiele v oorzieningen worden omsloten door specifiek e thuisondersteunende diensten: twee centra voor dagverzorging (23 bezoekersplaatsen), een centrum voor kort verblijf (10 wgl). een lokaal dienstencentrum. Thuis wonen en residentieel wonen staan zo beschut en dicht bij elk aar als een sy mbool v oor continuüm v an zorg en begeleiding. Het Expertise Centrum dementie Memo k rijgt ev eneens zijn plaats in het woonen zorgcentrum. Dit centrum biedt informatie en ondersteuning aan iedereen die geconfronteerd wordt met dementie. De ganse nieuwbouw is k laar in de zomer 2008. De v erhuis naar de nieuwe v oorzieningen is gepland in deze periode. Bestuur, directie en v erantwoordelijk en wensen je met dit basisdocument grondig te informeren ov er het bouwconcept en v isie en je zo v oor te bereiden op uw nieuwe werk plek . Op een 1

‘Transformatie van het klassieke rusthuis naar een eigentijds woonen zorgcentrum’, vrij naar Eric Krijger, NIZW, Utrecht.


3

algemene work shop en tev ens de start v an de gehele v oorbereidingcampagne naar de nieuwbouw op donderdag 31 mei 2007, willen we dit basisdocument aan U v oorstellen. Tegelijk ertijd worden hiermee de contouren v an het thema k leinschaligheid stev ig ingev uld. Dit document zal aan de discussie inspiratie gev en zodat het nieuwe concept, een thema wordt waar iedereen en elk e v oorziening in de organisatie mee bezig is. Dit basisdocument is ook een ontwik k eldocument dat in de loop v an de tijd met reacties en opv attingen v an jou en anderen, v erder zal aangev uld worden.

2. De impact van het dementieproces Het dagelijk se lev en zal je maar door je v ingers glippen, omdat je niet meer weet wat je gedaan hebt of omdat de fy siek e problemen allesov erheersend zijn. Bov endien maak t je partner zich net zo ongerust als jij. Een ziek teproces als dementie heeft grote gev olgen v oor het dagelijk se lev en. Dat is niet alleen aan het begin v an het ziek teproces het gev al maar ook nadien. Daarnaast k omen er allerlei fy siek e ongemak k en waar men steeds meer last v an k rijgt. De k lachten worden naarmate het ziek teproces v ordert ernstiger en mak en de persoon, maar ook de partner en k inderen, onzek er. Het wordt tijd om v ermoedens te bev estigen of uit te sluiten. Ijdele hoop v erv liegt na de diagnose. De onzek erheid neemt na de bev estiging dat er inderdaad iets aan de hand is niet af. De effecten v an het ziek teproces doen zich gelden. Het zoek en naar houv ast begint. Kleine dagelijk se v ertrouwde handelingen k unnen dat gev en zoals de postbode die altijd om zev en uur k omt, k offie drink en in de lek k er v ertrouwd geurende stoel, het nieuws v an zev en uur. De partner en familie k rijgt als mantelzorger een essentiële rol. Deze probeert te redden wat er te redden v alt, geeft structuur aan de dagindeling, corrigeert wanneer het fout dreigt te gaan. We moeten deze bijdrage niet onderschatten. Op een gegev en moment k an de dementerende alleen nog maar thuis wonen omdat de partner als ‘reddende engel’ optreedt. Dat heeft ook een k eerzijde. Wanneer de partner op zijn tenen gaat lopen is er gev aar v oor ov erbelasting. Omdat de oudere niet meer alleen thuis k an blijv en, v erschralen de sociale contacten v an de partner. Bezoek v indt het moeilijk of lastig om te k omen, de partner k an niet meer naar het zangk oor of wandelclub. Dat geeft spanningen die ook effecten k unnen hebben op de onderlinge relatie. Niet v oor niets v ragen o.a. de Expertise centra dementie minstens zov eel aandacht v oor de mantelzorger als v oor de cliënt zelf. Op een gegev en moment is een tijdelijk of definitief v erblijf in een woonen zorg v oorziening v aak de enige ov ergeblev en oplossing om iets aan deze situatie te doen. Veel mensen met dementie wonen nog thuis. Dat aantal groeit door v erbetering v an de zorgarrangementen in de thuiszorg, zoals dagcentra en k ort v erblijf en met ondersteuning v an technologie zoals domotica en de toepassing v an hulpmiddelen. Vaak gehoorde redenen tot definitiev e opname zijn storend gedrag ‘s nachts, incontinentie en 24-uurs zorg. Tev ens moet men soms aanpassingen doen die men in het eigen huis niet weet aan te brengen. Zowel de dementerende als mantelzorgers en familie, v rezen een opname en doen dringend beroep op diensten v an een dagcentrum, k ort v erblijf of oppasdiensten. Het v alt niet mee om definitief afscheid te moeten nemen v an de partner waar ooit eeuwige trouw aan beloofd is. Schuldgev oelens of gev oelens v an v erraad ov erheersen. Wat het extra moeilijk maak t, is dat de traditionele rust- en v erzorgingstehuizen met 24-uurs zorg als woonplek niet altijd erg aantrek k elijk zijn. Het is lastig om je daar ‘thuis’ te v oelen. In v eel opzichten sluit deze omgev ing niet aan op wat mensen met dementie werk elijk nodig hebben: v eiligheid, beschutting, v ertrouwdheid en gezelligheid met warmte en intimiteit. Geluk k ig zijn er tegenwoordig ook andere mogelijk heden, zoals de k leinschalige groepswoning. In alles wil deze woonplek een warme woonplek zijn. Mensen wonen weliswaar dan niet in hun eigen huis, maar aan alles is te merk en dat deze woonplek een huiselijk e uitstraling heeft. Dat k omt omdat de v ormgev ing lijk t op een huis zoals andere huizen: geen instellingssfeer, een huisk amer met herk enbare meubelen, schilderijen die horen bij de herinnering v an oude mensen, de schaalgrootte refereert aan een gezinsgrootte en elk e bewoner heeft een eigen k amer. Ook de dagelijk se gang v an zak en lijk t op een gewone huishouding. Bewoners doen of helpen mee met de was, de strijk , boodschappen en k ok en. En dat alles in een tempo dat bij de leeftijd v an de bewoner past.


4

3. Veranderende omgeving in een veranderende samenleving Veranderen zonder dat duidelijk is waar het om gaat heeft geen zin. Medewerk ers die in een v eranderende organisatie werk en, willen graag daarov er meepraten. Dat is zek er nodig indien de werk plek er heel anders uit gaat zien. Bij k leinschalig wonen is dat het gev al. Een basisdocument v oork omt dat opv attingen ov er de inv ulling v an het werk te v er uit elk aar k omen te liggen. Dat zou niet goed zijn v oor de cliënt die dan door de bomen het bos niet meer ziet. Dit basisdocument is bedoeld om de discussie ov er de richting die de organisatie wil inslaan te structureren. Het woonen zorgcentrum De Wingerd wenst een cliëntv riendelijk e organisatie te blijv en. De bejaarde moet een aanbod k rijgen waar deze om v raagt. De Wingerd wenst een aanbod te lev eren ifv een daadwerk elijk e v raag. Vergelek en met v roeger hebben de ouderen v an tegenwoordig andere wensen. Voorheen schik te men zich mak k elijk er in een aanbod. Men was al blij en dank baar dat er iets geregeld was waardoor zij goede zorg en opv ang k regen. Men durfde nauwelijk s andere en bijzondere wensen uit te sprek en. Rusthuizen hebben lang alleen standaard en beperk te pak k etten zorg gelev erd. A ndere zorg was niet mogelijk . Dit alles heet ook wel een aanbodgerichte zorgv erlening. Onder inv loed v an democratisering en indiv idualisering v an de samenlev ing k rijgen wensen v an bewoners en mantelzorgers, een steeds belangrijk ere plaats in het geheel. De ov erheid speelt daarop in door de positie v an bewoners/mantelzorgers sterk er te mak en door tussentijdse v oorzieningen te creëren en het inrichten v an bewonersraden en bewonersadv iesraden. Reeds meer dan 10 jaar is men binnen de ouderenzorg 2, net zoals dit het gev al is bij de zorg v oor personen met en handicap en personen met een psy chiatrische aandoening, op zoek naar nieuwe woon, leef- en zorgv ormen die een meer aangepast antwoord bieden op de specifiek e noden v an dementerenden. Zo v onden nieuwe benaderingswijzen ingang: de realiteitsoriëntering, het snoezelen, de A DL en PDL (activ iteiten en passiv iteiten v an het dagelijk s lev en), de belev ingsgerichte omgang, v alidation therapie…. Men stelde immers v ast dat een louter medisch georiënteerde aanpak v an personen met dementie, onv oldoende aansloot bij de specifiek e zorgv ragen v an de dementerende en zijn omgev ing. De erv aring leerde dat v oor de k waliteit v an het lev en v an de dementerende persoon, naast de medische aspecten, de welzijnsaspecten een belangrijk e bijdrage lev eren. Onder deze welzijnsaspecten dienen te worden begrepen:het v erblijf in een v ertrouwde, v eilige en geborgen omgev ing, de ondersteuning v an de zelfzorg, de aandacht v oor de belev ing, de aanmoediging tot participatie aan en integratie in de samenlev ing. In de Sk andinav ische landen en Nederland zijn er de v oorbije jaren div erse ontwik k elingen gebeurd op v lak v an zorgv ernieuwing. Vooral het concept k leinschalig wonen v ond hier zijn oorsprong. In 1986 opende de eerste k leinschalige woning in Groningen en in 1987 v olgde het A nton Pieck Hofje in Haarlem. Ook bij ons in Vlaanderen zijn er twee initiatiev en geweest die het concept k leinschalig wonen v oor dementerende personen, op de k aart gezet hebben. De v zw De Bijster in Essen en de v zw Huis Perrek es in Geel, zijn twee organisaties die in de jaren tachtig het initiatief namen om v orm te gev en aan het concept v an genormaliseerd wonen v oor dementerende personen. Beide initiatiefnemers waren er v an ov ertuigd dat door middel v an een k leinschalige woonomgev ing, de dementerende persoon fy siek , psy chisch en sociaal met een grotere nabijheid k an worden benaderd en dat een herk enbare woning, meer k ansen op lev ensk waliteit k an bieden. Kleinschaligheid is geen nieuw begrip in de zorgsector: chronisch psy chiatrische patiënten en v erstandelijk gehandicapten wonen al jaren samen in k leinschalige v oorzieningen.

2

‘Kleinschalig genormaliseerd wonen voor personen met dementie’, red. Chantal Van Audenhove, Garant 2003.


5

Opv allend is ook dat de Vlaamse Ov erheid die bev oegd is v oor de erk enning en subsidiëring v an rusthuizen, een toenemende beleidsmatige belangstelling betoonde sinds 1999 tijdens het Kabinet Vogels. Zij schreef reeds in haar beleidsbrief dat ‘Residentiële v oorzieningen zov eel mogelijk moeten uitgroeien tot k leinschalige, geïndiv idualiseerde en genormaliseerde wooneenheden, liefst geïntegreerd in een woonwijk .’ Ook de federale Minister Vandenbrouck e, schreef in 2001 in zijn beleidsbrief dat: “Een belangrijk aspect v an het thuisv erv angend wonen, de onv erminderde activ ering is v an de oudere. Bijzonder interessant is hier het concept genormaliseerd wonen waarbij zelfzorg k ansen k an k rijgen”.

4. Bouwstenen van de nieuwe Wingerd. 4.1. Programma van eisen In de transformatie naar een eigentijds woonen zorgcentrum, zijn o.a. het realiseren v an k leinschalige woonv ormen in al de v oorzieningen, een belangrijk innov atie. Deze woonv orm moet v oldoen aan enk ele k enmerk en. Het Kennis centrum Wonen/Zorg in Utrecht, hanteert v olgende definitie: ”We spreken van kleinschalig groepswonen als een kleine groep mensen, die intensieve zorg en ondersteuning nodig hebben, met elkaar in een groepswoning wonen waardoor het voor hen mogelijk wordt, een zo normaal mogelijk leven te leiden”. Gewone lev en situeert zich in een wijk of straat. Hier benadert het wonen zov eel mogelijk dat v an een normale thuissituatie in een huiselijk e en herk enbare omgev ing waarin zorg wordt geboden, ook tot het einde v an het lev en. De groepswoning is het huis v an de bewoners waarin zich ook de dagelijk se tak en afspelen die in het huishouden gebeuren. Er is een ink omhal, een huisk amer, een k euk en en elk e bewoner heeft zijn eigen k amer. Er wordt gemeenschappelijk geleefd maar men k an zich terug trekken op zijn k amer. Elk e k amer wordt ingericht met eigen spullen en v olgens eigen smaak . (Vermaatschappelijking v an de zorgv erlening). In 2001 werd bij de v oorstelling v an het concept aan het bestuur een eisenprogramma v oorgesteld waaraan het totale bouwproject moet v oldoen: • • • •

• • • •

‘wonen’ staat centraal in een ‘genormaliseerde’ herk enbare en v eilige omgev ing waar de gebruik er/bezoek er soms of elk e dag zijn lev en k an continueren, Het concept op zich mag geen directe aanleiding gev en tot v erhoging v an k ostprijzen en/of exploitatiek osten, Het nieuwe concept moet zijn ‘eigen cachet’ met duidelijk profiel k rijgen, binnen de bestaande en erk ende v oorzieningen in de regio, het concept moet een duidelijk e zorgv isie hebben die zov eel mogelijk gericht is op ‘ goede en intensiev e zorg’ met k ansen op zelfstandig handelen v an de bewoner/bezoek er, gericht op k waliteit v an lev en, v ermindering v an onrust, storend-en zeurgedrag en dit tot het einde v an het lev en. Het moet een samenhangend en consistent alternatief v ormen, ten aanzien v an het k lassiek e rusthuismodel, v ernieuwend in zorg en architectuur. Het concept moet een v olledig maar huiselijk ‘niet-institutionele v isie’ hebben op het v lak v an wonen en zorg, tussen thuis en residentiële zorg mag zo weinig mogelijk een breuk lijn zijn. Het moet in al zijn strev ingen ten goede k omen aan de zelfstandigheid en de autonomie v an de bewoner/bezoek er met maximaal k ansen v an behoud v an eigen regie en v aardigheden tot het einde v an het lev en zonder opdringen v an deze v isie, Er wordt en continue effectmeting gehouden op basis v an de algemene aanv aarde uitgangspunten.


6

• •

Dit concept k rijgt als doelgroep alle huidige geïndiceerde dementerende bewoners/bezoek ers in alle fasen v an dementie; de groepswoningen per 15 richten k unnen zich meer richten naar complexe chronische zorg en zijn als zodanig complementair met de groepswoningen per 8. Zorgv uldigheid bij indicatiestelling blijft behouden.

Dit programma v an eisen en het concept k leinschalig genormaliseerd wonen waren in 2001 het fundament v oor onze toek omstige v isie op wonen en zorg, ook in de thuisondersteunende diensten. 4.2 Wanneer is een voorziening kleinschalig? Kenmerken kleinschalig wonen Wanneer is een woning nu eigenlijk een k leinschalige woning? En waarin v erschilt het wonen v oor mensen met dementie v an wonen v oor mensen met somatische problematiek ? Een eenduidig antwoord op deze v raag is niet te gev en. Voor ons als burgers ziet elk e woonplek er al v erschillend uit en dat is zek er ook zo bij de k leinschalige woning. De uitk omst is v eel eerder een resultaat v an de discussie die men met elk aar gev oerd heeft, rek ening houdend met enk ele uitgangspunten. Ook de wereld v an k leinschalig wonen k ent believers en non-believers. De principiële beijv eraars stellen zich een groepswoning v an maximaal zes personen v oor die er qua uiterlijk net zo uitziet als de omliggende woningen. Dat wil zeggen dat de woning in een gewone woonwijk staat en in het niets lijk t op een zorginstelling. Ook de gang v an zak en binnen de woning lijk t in alles zoals dat er in de omliggende woningen aan toegaat met dit v erschil dat hier mensen wonen met een permanente zorgafhank elijk heid. Huisdieren, bezoek en betrok k enheid v an anderen zijn erg welk om. De cliënten, bewoners genoemd, blijv en er wonen tot hun ov erlijden. De cliënten doen alles zov eel mogelijk zelf en de begeleiders begeleiden met ‘de handen op de rug’. De ‘Salmon-group’ heeft ov er de k enmerk en v an de k leinschalige groepswoning in 1998 een publicatie uitgebracht3. Het is een international gezelschap v an bij k leinschalige woonprojecten betrok k en zorgaanbieders uit België, Spanje, Duitsland, Frank rijk , Engeland en Nederland (A nton Pieck hofje). De projecten die zij hebben gerealiseerd, zien er nogal v erschillend uit. Toch was men zo enthousiast ov er het concept dat zij de erv aringen met anderen wilden delen. Een ander reden was om het gedachtegoed v an k leinschalig genormaliseerd wonen te promoten en aan te gev en welk e condities een project nodig heeft om k leinschalig genormaliseerd wonen tot een succes te mak en. De ‘Salmon-group’ heeft uitgangspunten geformuleerd waaraan een k leinschalig genormaliseerd project zo moeten v oldoen:

ouderen dienen op een normale manier te k unnen lev en de zorg is gebaseerd op de indiv iduele behoefte v an de bewoner er is een gelijk waardige wederk erigheid in relaties tussen professionals en cliënten bewoners wonen in hun eigen huis de zorgorganisatie onderhoudt een partnerschap met de familie het sy steem past zich aan de cliënt en niet andersom.

3 'The Use of Small Housing Units for Older Persons Suffering from Dementia', Report of an Action Research, red. Kai Leichsenring, Charlotte Strümpel & the Samon Group, Eurosocial Report Series, Volume 63, Wenen, 1998.


7

Tev ens is er en discussielijst toegev oegd om te praten ov er:

v ormgev ing en ruimtegebruik v an de woning de dagelijk se gang v an zak en in de woning financiering en aansturing de v erwev enheid tussen de professionele en informele zorg v an mantelzorgers, familie, k ennissen en anderen.

Het Trimbos-Instituut in Nederland, heeft een tweetal jaren een v ergelijk end onderzoek doen uitv oeren tussen de traditionele opv ang v oor mensen met dementie en de k leinschalige groepswoning. Voor een goede v ergelijk ing was het nodig om de groepswoning te definiëren. Een panel v an desk undigen, beleidsmedewerk ers en managers die betrok k en waren bij toonaangev ende k leinschalige projecten in Nederland, k reeg de opdracht om een formulering en definitie uit te werk en. Dat is gebeurd v ia de methodiek v an concept – mapping 4. De uitk omst lev erde een lijst op v an zo’n honderd k enmerk en, die v erv olgens gegroepeerd zijn in v an elk aar te onderscheiden rubriek en, met name:

begeleiders mak en in de groepswoning deel uit v an het huishouden bewoners v ormen en v oeren samen een huishouden bewoners wonen in een ‘archety pe’ huis bewoners hebben regie ov er het dagelijk s lev en bewoners zijn gewoon bewoner in hun eigen huis.

Via een statistische analy se is v astgesteld ov er welk e v an de honderd k enmerk en ov ereenk omst bestond. Dit waren de v olgende:

er moet sprak e zijn v an een v ast team in de woning wordt zelf gek ook t de bewoner k an opstaan, naar het toilet gaan, bed gaan wanneer deze zelf wil de bewoner mag in de woning blijv en wonen tot aan de dood de inrichting v an de woning is v an de bewoner zelf bewoner, familie en team samen bepalen de dagelijk se gang v an zak en begeleiders lopen niet in uniform de v isie op zorg gaat uit v an de behoefte die mensen met dementie hebben de zorgorganisatie analoog aan een huishouden is het team is competent genoeg om een huiselijk e sfeer te creëren.

Het is opv allend dat het accent v an de k enmerk en v ooral op omgangsaspecten ligt. Pas op de elfde plaats staat het criterium ‘de woning v oldoet aan het archety pe huis’ waarmee bedoeld wordt dat de woning qua uiterlijk lijk t op elk e andere gewone woning. De eerlijk heid gebied te zeggen dat maar enk ele projecten geheel v oldoen aan de opsomming die Trimbos geeft. Dat k omt omdat het lok ale project meestal een uitk omst is v an enerzijds het ideale plaatje en anderzijds plaatselijk e omstandigheden. De charme v an het k leinschalig wonen zit dan ook in de v eelzijdige v erschijningsv orm die we aantreffen.

4 'Naar een zorgen rehabilitatieprogramma voor mensen met een dubbele diagnose: resultaten van een concept mapping', Meeuwissen J, Eland A, Kroon H., Trimbos-instituut, Utrecht, 1999.


8

4.3. Kernprincipes Kleinschaligheid is een noodzak elijk e maar geen v oldoende v oorwaarde. Het is v eeleer te beschouwen als een v oorwaarde tot normalisatie, tot interactie met de personen met wie men samenleeft, en tot zorg op maat (Ettema, 2001). Een eigen v isie op wonen en zorg binnen dit concept is onmisbaar. Hoofdk enmerk is een zo normaal, zo gewoon mogelijk e en herk enbare omgev ing, zowel binnen als buiten de woning. De literatuur is onduidelijk ov er de optimale aantallen v oor k leinschalige residentiële woonprojecten. Vanuit het standpunt v an de groepsdy namica en gericht op een optimale interactie, wordt meestal gedacht aan zes tot negen personen. De ideale groepsgrootte zou ook afhank elijk zijn v an de graad v an zorgbehoefte, de ernst v an de dementie en de mate waarin de persoon ernstige gedragsproblemen heeft. Werkingsprincipes = voorwaarden zijn •

Zorg op maat – eigen regie – eigen dagritme de zorg wordt niet opgelegd v an buitenaf, maar wordt flexibel en in relatie tot de persoon bepaald. De woonplek is een omgev ing waar ik de dingen doe die v oor mij belangrijk zijn. Dat zijn activ iteiten en handelingen die bij mij horen, mijn mede-(groeps)bewoners hebben weer andere en hun eigen activ iteiten. Hoe dat eruit ziet bepaal ik zelf. Ook het tempo waarin dat plaatsv indt hoort bij mij. Ik wil best samen met anderen activ iteiten doen maar alleen als dat mijn k eus is. Mijn eigen manier v an lev en k omt zo het best tot zijn recht. Eigen dagritme organiseren is een belangrijk gegev en.

•

Kwaliteit van leven – privacy – je thuis voelen Kwaliteit v an lev en is hier het subjectief gev oel v an welzijn, v an tev redenheid en geborgenheid. De woonplek is een plek waar ik op eigen wijze k an lev en, waar ik me k an terugtrek k en op die momenten waarop ik dat zelf wil. A an de woonplek is te zien dat ik er woon, het is een plek v an mijzelf, dat blijk t uit de omgev ing die bestaat uit v oor mij belangrijk e attributen, aan de inrichting die een weergav e is v an mijn leefstijl, ik k an er mensen ontmoeten waar ik een warme band mee heb.

•

Kwaliteit van relaties – sociale omgeving k unnen omgaan met emoties die interacties tussen bewoners onderling en tussen bewoner en begeleider, rijk er k unnen mak en. A fstand houden en toch nabij zijn is hier een belangrijk e v aardigheid v oor de medewerk er/begeleider.

•

Tussen autonomie en geborgenheid Er worden k ansen geboden aan de bewoner om zelf actief te blijv en (autonomie) en controle over bepaalde aspecten v an het lev en te behouden. Dit competentiemodel zal aandacht schenk en aan de resterende mogelijk heden v an de dementerende. Tegelijk ertijd zal de begeleider ook oog hebben v oor de intensiev e zorgen begeleidingsbehoefte v an de dementerende persoon. Het v raagt een v oordurend balanceren tussen beide polen v an het continuüm.


9

4.4. Uitgangspunten transformatie van oud naar nieuw De zorgen dienstverlening Vanaf 1993 heeft het woonen zorgcentrum De Wingerd gek ozen om een k lantv riendelijk zorgcontinuüm te ontwik k en door thuisondersteunende - en residentiële v oorzieningen aan te bieden, v oor personen met dementie, in elk stadium v an de ziek te en tot het einde v an het lev en. De W ingerd k iest v oor het v raaggericht inv ullen v an deze specifiek e zorg en dienstv erlening door haar cliënten. Om dit te realiseren zijn er de v erschillende v oorzieningen waaronder het k leinschalig genormaliseerd wonen, de thuisondersteunende diensten, het lok aal dienstencentrum en het Expertise centrum dementie. A lle v oorzieningen die het WZC De Wingerd zal inrichten in het nieuwe woonen zorgcentrum, uitgezonderd het lok ale dienstencentrum, richten zich naar personen met dementie met een complexe zorgv raag. Deze specifiek e zorg wordt gek enmerk t door v ier termen met name: continu, systematisch, langdurig en multidisciplinair. Volgende aandachtspunten zijn hierbij belangrijk :

De doelgroep (dementerenden in alle fasen v an hun dementie) die in de v oorzieningen wordt opgenomen, wordt geïndiceerd als zware, complexe zorg, ook in de thuisondersteunde diensten.

Behoud v an k waliteit hangt ook hier nauw samen met de samenwerk ing tussen div erse functies, paramedisch, medisch,v erzorgend, ergo. Ook in het nieuwe woonen zorgcentrum blijft de multidisciplinaire samenwerk ing een noodzaak .

De juiste toewijzing v an de cliënt/bewoner/bezoek er in een bepaalde v oorziening, blijft een opdracht die steeds multidisciplinair moet behandeld worden.

In alle v oorzieningen uitgezonderd het lok aal dienstencentrum, gelden de uitgangspunten van de belev ingsgerichte zorg, eigen dagritme, k euzev rijheid, ontspanning en aandachtsmomenten en integratie v an familie en v rijwilliger.

In de k leinschalige woonv ormen v oor 8 bewoners k unnen personen met dementie wonen tot eind v an hun lev en; ernstige gedragsproblemen, langdurige chronische bedrust en bijzondere zorgv ragen, k unnen indicaties zijn v oor v erblijf in de groepswoningen per 15.

In de zorgflats blijft de indicatie dezelfde als v andaag in de Rank en met name echtparen met een dementerende partner.

Bezoek ers en gasten v an het centrum v oor dagv erzorging en k ort v erblijf v erblijv en ov erdag in de twee gescheiden leefgroepen:in het week end k unnen de gasten v an het k ort v erblijf terecht in het dagv erzorgingscentrum dat dan ook in het week end v oor bezoek ers zal geopend zijn.

Er zal effectief ov eral gebruik worden gemaak t v an domotica toepassingen die bijk omende oren en ogen zullen gev en aan medewerk ers. A an bewoners en bezoek ers zal domotica meer autonomie en zelfstandigheid uitlok k en; men kan stellen dat domotica de deuren opent, en dat één sleutel de deuren sluit:


10

o o o o o

Oproepsy steem, gek oppeld aan een spraak mogelijk heid en ov erhoring (cfr de rank en), Bewegings- en ak oestische detectie, A utomatische licht aan- en uitschak eling sanitaire cel, Raadpleging zorgdossier op scherm, Toegangscontrole v ia het instellen v an leefcirk els: al naar gelang de indiv iduele capaciteit v an bewoners, is de bewegingsv rijheid groter: de groepswoning met lus aan de buitendeur, v oor toegangscontrole in/uit, de slaapk amer met lus aan de deur,v oor toegangscontrole in een elek trische contact in de deur v an de slaapk amer v oor toegangscontrole uit, toegangscontrole met lus v oor buitendeuren en lift,

Dit alles wordt ondersteund v ia een software programma. Er is controle op alle deuren: zij worden elek tronisch bewaak t. A fsprak en tot het v erlenen v an toegang, worden geregistreerd en onderling afgesprok en. Medewerk ers mak en gebruik v an een badge, bezoek ers mak en gebruik v an codek lav ieren. In onderling ov erleg met de familie, wordt bepaald wie er elek tronisch toegang k rijgt tot de k amer.

De woningen en v oorzieningen functioneren autonoom maar op v lak v an k euk endiensten, onderhoud en wasserij is er een centrale ondersteuning – maaltijden worden ontk oppelend gek ook t en opnieuw geregenereerd in de woningen die beschik k en ov er een ingerichte k euk en en k ook eiland met ingebouwd k ook platen en friteuse.


11

De ruimtelijke invulling Het oerty pe v an k leinschaligheid is een k lein huisje dat een eindje v an het grote rusthuis v andaan staat. Daarin wonen zes tot acht bewoners, bezoek ers met één begeleider. Vaak liggen meerdere v an die k leine huizen bij elk aar. De k leinschalige woningen k unnen ook dichtbij een rusthuis gesitueerd zijn, eraan v ast gebouwd of zich erbinnen bev inden. De Wingerd heeft gek ozen v oor een model waarbij alle v oorzieningen onder één dak worden geëxploiteerd en waar er clusters zijn tussen v oorzieningen, teneinde een haalbare exploitatie te k unnen creëren.

Voorstelling van de site A .

De site A is een gebouw met v olgende v oorzieningen: 8 groepswoningen v oor 8 bewoners (64wgl), de centra voor dagverzorging (23 pl) en het centrum voor kort verblijf (10 wgl). Er zijn twee bouwlagen: het dagv erzorgingscentrum bev indt zich link s op gelijk v loers, het k ort v erblijf is op de 1e v erdieping v erbonden met het dagv erzorgingscentrum. Vier k leinschalige woningen bev inden zich op elke v erdieping. Elk e groepswoning is geclusterd met één ander woning v ia een deur in de huisk amer. Het gebouw heeft geen v erbinding met andere sites. De groepswoningen v ormen een appartementsgebouw met een ink omhall waar ieder appartement zijn briev enbus heeft en bezoek ers zich aank ondigen v ia een parlofoon. Via een k orte gang of v ia de lift naar de 1e v erdieping, k omt men terecht bij één v an de 8 appartementen. A lv orens binnen te gaan, moet er opnieuw aangebeld worden.


12

Voorstelling groepswoning

detail

Elk appartement beschik t ov er een ink omhal met ingemaak te v estiairek ast. Bewoners v erblijv en in een huisk amer/zitk amer; deze ruimte staat in v erbinding met een open k euk en met k ook eiland. Er is een grote glaspartij met een terras met openschuifbaar raam. In de nabijheid v an zitk amer en k euk en, zijn er toiletten en berging. Voorbij de huisk amer en k euk en v indt men de gang die naar acht slaapk amers leidt. In de helft v an de gang bev indt zich nog een schone en v uile berging. Het zijn slaapk amers v an 23,5 m2 , inclusief de sanitaire cel met toilet en douche. In de k amer is een k leine hal met ingemaak te hang- en legk asten. Op elk e k amer staat er een hooglaag bed. Ov erig k lein meubilair wordt meegebracht door de bewoner. In de sanitaire cel is er een toilet, lav abo, k astje en douche. A lle k amers zijn v oorzien v an een TV-, telefoon- en PC aansluiting. Er zijn twee badk amers ter beschik k ing per 4 woningen.

Voorstelling centrum voor dagverzorging en kort verblijf Tegenov er de woningen, is het centrum v oor dagverzorging en kort verblijf gesitueerd. Gelijk v loers zijn er twee aparte centra met zit- en rustruimte, ingerichte k euk en met k ook eiland, en een terras ter beschik k ing. Er is een passerelle tussen beide leefruimten. . Op deze v erbinding is er een administratiev e onthaalruimte, een spreek k amer, v erschillende toiletten en de lift. Dagv erzorging en k ort v erblijf worden hier samen geëxploiteerd; bezoek ers en gasten v erblijv en in één v an de beide leefruimten, ook in het week end. In beide v oorzieningen geldt het concept en v isie op belev ingsgerichte zorg; zorg op maat, k waliteit v an lev en en k waliteit v an relaties. Op de 1e v erdieping zijn er 10 k amers kort verblijf. Het zijn k amers v an 25 m2 met sanitaire cel met toilet en douche. Er is één gemeenschappelijk e badk amer met park er bad v oorzien. Bezoek ers en gasten zullen autonomie en zelfstandigheid erv aren, ondersteund door de domotica toepassingen. Dit betek ent dat de gasten v an het k ort v erblijf, ook tijdens de dag op hun k amer k unnen v erblijv en. De aangewezen geneesheren/cra en specialisten, hebben in de buurt v an deze v erdieping hun burelen. Het gebouw heeft in de k elder een belangrijk e opslag- en opbergruimte. A lle personeelsv estiaires zijn ondergebracht in de k elder. Er zijn twee liften op deze site.


13

Voorstelling van de site B

Op deze site zijn er 3 groepswoningen v oor 15 bewoners en 9 zorgflats v oorzien.. Het gebouw telt ook twee bouwlagen. Het is v erbonden v ia een passerelle met het lok aal dienstencentrum en de administratie. Op gelijk v loers zijn 9 zorgflats gebouwd die een aparte toegang hebben met briev enbus en parlofoon. Elk e flat heeft een v estaire, een zitk amer met terras, een k euk en, een badk amer en slaapk amer. De netto-opperv lak te is 55 m2. (dezelfde opperv lak te als huidige rank en). De zorgflats hebben een gezamenlijk e zit- en ontspanningsruimte met terras,met ingerichte k euk en en k ook eiland, hetgeen het nemen v an de maaltijden en gezamenlijk e recreatie in deze ruimte zal stimuleren. De domotica toepassingen zijn ook hier v oorzien.


14

Voorstelling groepswoning per 15

De groepswoning per 15 bewoners, heeft dezelfde infrastructuur en uitrusting als de k leinschalige groepswoningen per 8. Er is een aparte ink omsthal met briev enbus en parlofoon v oor aanmelding. De liv ing met terras is gelegen in het midden v an de woning en de slaapk amers. Deze opstelling zal toelaten om later v an deze woning een groepswoning te mak en per 8. De k amers v an de bewoners hebben een sanitaire cel, identiek met deze v an site A . Op de 1e v erdieping, bov en de flats zijn de k amers als gev olg v an de architectuur, 25 m2. De ov erige k amers hebben een opperv lak te v an 23,5 m2. A lle domotica toepassingen zijn ook hier aanwezig. Er zijn twee badk amers met hoog-laagbad ter beschik k ing op elk niv eau. In de k elder is er de centrale keuken, de wasserij en stook plaats. Er zijn ook div erse opbergruimte en een fietsenberging v oorzien v oor het personeel.


15

Voorstelling site C lokaal dienstencentrum

In site C is het Lokaal dienstencentrum gesitueerd. Het is een thuisondersteunende v oorziening die erk end is door de Vlaamse Ov erheid. Dit centrum richt zich in de woonzorgk ern ’s Hertogenlaan en omringende straten naar thuiswonende ouderen en hun familie. Ook zullen gebruik ers v an het dagv erzorgingscentrum en k ort v erblijf en bewoners v an het rusthuis, k unnen gebruik mak en en aan de activ iteiten deelnemen. Op deze wijze wordt het dienstencentrum een belangrijk e actor in de ontschotting v an thuiszorg en residentiële zorg. (uit de nota v an min Verv otte, 2007, ‘Een nieuw woon, welzijn en zorgbeleid v oor ouderen’) Een lok aal dienstencentrum heeft de opdracht om zorg-, recreatiev e- en v ormende activ iteiten in te richten v oor senioren v anaf 50 jaar. Er wordt een Grand-Café (cafétaria) met terras gebouwd. Hier is er permanent plaats v oor een 60-tal bezoek ers en door middel v an het openstellen v an twee aanpalende poly v alente zalen k an deze capaciteit nog v ergroot worden. De activ iteiten in het k ader v an de werk ing v an het lok aal dienstencentrum zullen de bijk omende accommodatie k unnen benutten: een badk amer, een k ine-ruimte, een PC-lok aal, een k apperssalon, dit alles zowel v oor interne als externe k lanten. Op deze site situeren zich ook de burelen v an administratie, directie, verantwoordelijke bewonerszorg, sociale dienst, logistiek verantwoordelijke en centrumleider. Ook het Expertise Centrum Dementie en de ontvangst- en vergaderruimte bev inden zich in deze v leugel. Op niv eau -1 wordt er een mortuarium ingericht dat beantwoordt aan alle wettelijk e v erplichtingen die worden opgelegd door de Vlarem wetgev ing. Er is een k oelruimte (3°) v oor drie ov erledenen, een gek oelde ontv angstruimte (16°). De aalmoezenier k rijgt in deze ruimte een permanent tabernak el en opbergruimte ter beschik k ing. Er is een bezoek erstoilet. Het transport v an de ov erledene naar de begraafplaats/k erk k an v ia een aparte toegang georganiseerd worden.

5. Gevolgen voor alle betrokkenen Met k leinschalig woonv ormen k rijgen we de v ragen en wensen v an cliënten beter in beeld waardoor het gev en v an een passend antwoord beter te regelen is. Kleinschalig wonen is dus geen doel op zich maar een weg waarlangs k waliteit v an lev en te realiseren is v oor mensen die daar niet meer zelfstandig toe in staat zijn. Eén v an de belangrijk ste schak els daarin is de bijdrage die medewerk ers lev eren. Dat geldt v oor alle betrok k enen in de organisatie: de directe begeleiders v erpleegk undigen en zorgk undigen, de


16

leidinggev enden, de faciliterende dienstv erleners, de ondersteunende medische en paramedische disciplines, de v rijwilligers en familieleden. Uit div erse onderzoek en blijk t dat het werk en in een groepswoning of het werk en algemeen met het concept k leinschalig wonen, v oor de meeste medewerk ers inspirerend en motiv erend is. Het uigebreide tak enpak k et, het directe contact met de v aste groep, het zelfstandig werk en, breed inzetbaar zijn en het intensiev ere contact met de familie, mak en het werk interessant en bev redigend. Meer dan in het k lassiek rusthuis wordt er een beroep gedaan op de v olgende k waliteiten v an de medewerk ers:

zelfstandigheid, flexibiliteit, creativ iteit, goede mondelinge en schriftelijk e v aardigheden.

Er zijn ook andere uitdagingen v oor de medewerk ers. Doordat het team k lein is, is er minder speelruimte bij ziek te en uitv al. De zelfsturing die hier noodzak elijk is, k omt onder druk te staan bij onv erwachte moeilijk heden waarin je zelf prioriteiten moet stellen en k euzes moet mak en. De v erantwoordelijk heid is dan ook groter. De communicatie mag niet enk el v erlopen v ia e-mail of papier. 5.1. Consequenties voor de medewerkers: van zorgen naar begeleiden5 De v eranderingen v oor v erpleegk undigen en zorgk undigen zijn:

v ak er alleen werk en relationele betrok k enheid ifv nabijheid en afstand grotere mate v an zelfstandigheid in werk en uitv oeren v an meerdere tak en. Efficiënter communiceren

Meer A lleen werken De werk plek v oor begeleiders is de k leinschalige omgev ing v an bewoners/bezoek ers. Men zal hierin meer aangewezen zijn op zichzelf omdat men soms alleen k an staan. Voor begeleiders k an het alleen werk en een grote v erandering zijn. De meeste begeleiders waren dit niet gewend, in het k lassiek e rusthuis werk te men altijd samen met collega’s. Die collega’s zijn er nu natuurlijk ook , maar de samenwerk ing v indt nu v eel meer op afstand plaats. Dat houdt in dat collega’s op andere wijze met elk aar gaan communiceren en dat de afstemming ov er het werk v eel meer v ia teambesprek ingen en de schriftelijk e ov erdracht plaatsv indt. Meer zelfstandigheid Sommige begeleiders zullen het heel plezierig v inden om alleen te werk en. Zij v inden het prettig om samen met bewoners de dag in te delen en daarin k euzes te mak en. Door deze k euzes k unnen zij een programma mak en en de dag indelen zoals zij denk en dat dit v oor bewoners het meest past. Het gev oel daar v erantwoordelijk v oor te zijn, geeft er een bijzonder tintje aan. Op directe wijze heb je als begeleider inv loed op de k waliteit v an bestaan v an deze bewoners. Gedurende de dag nemen begeleiders allerlei besluiten ov er de besteding v an de dag. Ga ik wel of niet naar de stad, schak el ik daar wel of niet de mantelzorgers bij in, ga ik ’s middags of ‘s av onds warm eten, k unnen we nog wel of net geen activ iteit meer doen... het zijn geen ingewik k elde besluiten maar wel die de sfeer en v erloop v an de dag bepalen. Niet iedereen v indt het plezierig om deze positie in te nemen. 5

‘Transformatie kleinschalig wonen Stichting Curamus’, Sandra den Exter, Curamus, Hulst.


17

Sommigen ov erleggen graag ev en met een collega v oordat ze tot een besluit k omen. Bij k leinschalig wonen is dat lastig en v aak onmogelijk . Ook omdat de leidinggev ende een coachende rol op afstand krijgt en niet v oortdurend beschik baar is om bij het mak en v an deze k euzen te ondersteunen. Integendeel, deze zal je stimuleren om zelf k euzen te mak en. Meerdere taken Het accent v an de zorgv erlening ligt bij k leinschalig wonen niet meer op het gev en v an de zorg op zich. De k waliteit v an lev en staat nog meer v oorop en daar horen wonen en welzijn net zo goed bij. Voorheen werd elk onderdeel door een aparte discipline ingev uld: activ iteitenbegeleider, ergo, v erpleegk undige en v erzorgende. Het gev olg was dat de bewoner met meerdere medewerk ers te mak en k reeg en dat er altijd een afstemming onderling nodig was. Nu k omen v ele handelingen en activ iteiten in één medewerk er samen. We noemen dit taak integratie. De begeleider is naast uitv oerder ook een regelaar geworden. Deze hoeft niet meer alles zelf te doen maar k an bijv oorbeeld de familie v an de bewoner v ragen om bepaalde handelingen te doen, zoals k amer wat ordenen, een k eertje mee k ok en, meegaan met boodschappen doen. De begeleider heeft zodoende een v eel breder tak enpak k et gek regen. Naast het lev eren v an zorg zullen er huishoudelijk e activ iteiten dienen uitgev oerd te worden zoals v oorbereiding v an de maaltijden en opruimactiv iteiten. Dat zijn v oor de bewoner v ertrouwde handelingen die deze thuis ook deed. Zorgen v oor de eigen huishouding heeft de bewoner waarschijnlijk altijd al gedaan, bij k leinschalig wonen zijn dat herk enbare handelingen die de bewoner het gev oel gev en in zijn eigen huis te wonen. Dat k an ook andere uitk omsten hebben, zo k unnen er bewoners zijn die altijd een huishoudster in dienst gehad hebben. Voor hen ziet de k waliteit v an lev en er anders uit waarop de begeleider dan andere oplossingen zoek t. Efficiënt communiceren Een goed zorgplan zal het zorgproces v oor alle betrok k ene op de woonen zorggroep transparanter mak en, waardoor de k waliteit v an de zorg zal v erbeteren. Deze transparantie v an zorgplan in dit concept is noodzak elijk v oor een sturing en controle door alle v erantwoordelijk en. Communicatie ov er de afgesprok en zorg is hier belangrijk er dan ooit. Er zal gerichte communicatie moeten zijn met de bewoners/bezoek ers, met de collega’s, met de familie en andere diensten. Leren feadback gev en ov er de v oorbije dag en stilstaan bij je eigen functioneren hierin, zal steeds moeten worden gecommuniceerd. 5.2. Consequenties voor leidinggevenden De zorgcoördinator/ v erantwoordelijk e k rijgt de taak om de begeleider op de werk plek tot zijn recht te laten k omen. Om dat v oor elk aar te k rijgen is in plaats v an een sturende, een coachende houding nodig. Het team moet de gelegenheid k rijgen om samen met bewoners die k euzen te mak en die op dat moment v an de dag wenselijk zijn. Daarv oor moet de medewerk er goed naar de bewoner luisteren en proberen op basis v an zijn eigen inschatting een antwoord te v inden. Dat zal alleen goed luk k en indien de begeleider v oldoende v rijheid maar ook v aardigheden heeft om dat te doen. De zorgcoördinator lev ert daar als coach een belangrijk e v oorwaardenscheppende bijdrage aan. Dat zal minder op de werk plek zelf plaatsv inden, dat is immers de woonplek v an de cliënt, maar v eel meer door de begeleider te ondersteunen v ia leerdoelgesprek k en en het gev en v an reflectie op zijn handelen. Dat k an in een één op één begeleidingssituatie, maar v eel leerzamer is het om dat in teamv erband te doen. Collega’s k unnen elk aar op deze manier aansprek en en leren op afstand met elk aar samen te werk en.


18

Daarnaast moet de begeleider de beschik k ing hebben ov er v oldoende informatie om v erantwoorde handelingen te k unnen doen. In de eerste plaats is dat natuurlijk bewonersinformatie, waarin de geschiedenis en de actuele situatie v an de bewoner beschrev en staat. In het nieuwe begeleidingsmodel is dit basisdocument bedoeld om v anuit een gemeenschappelijk draagv lak de k oers v an de organisatie te bepalen. De uitv oering daarv an k an men in onderling ov erleg v aststellen, maar alleen door duidelijk e afsprak en v ooraf te mak en. De k unst is om deze niet als een k nellend k eurslijf te zien, maar als inspiratie v oor het team en elk lid v an het team, om zijn v erantwoordelijk heid te nemen. 5.3. Consequenties voor logistieke diensten/huishoudelijke diensten Kleinschalig wonen wil dicht bij het lev en v an de cliënten staan. In plaats v an te werk en met aparte hok jes v oor elk e discipline in huis, k omt de organisatie nu rondom de bewoner/bezoek er bij elk aar. Samen met hen wordt inv ulling gegev en aan zijn lev en. Betek ent dit dat alle andere diensten rondom de bewoner ov erbodig zijn geworden? Het k an niet anders dan dat dit concept een andere bedrijfsv oering met zich meebrengt. A ls de v oeding opwarmen in de woning,(ontk oppeld k ok en) zal de centrale k euk en een andere werk ing k rijgen. A ls mantelzorgers en medewerk ers ook de woning en k amers netjes zullen houden zal de logistiek e dienst een andere omv ang v an tak en k rijgen. In elk gev al zullen zij meer zichtbaar aanwezig zijn in de groepswoningen/leefgroepen. Heel wat v an hun tak en, zullen zij k unnen uitv oeren met de bewoner/bezoek er samen, zodat dit ook als een activ iteit k an worden beschouwd. Huishoudelijk e tak en staan bij uitstek het dichtst bij bezoek ers/bewoners en met dit gegev en k an er een andere werk ing op touw worden gezet. 5.4. Consequenties voor ondersteunende disciplines Met de introductie v an k leinschalig wonen v erschuift het accent op zorg naar het accent op de k waliteit v an lev en. Zorg maak t daar een belangrijk onderdeel v an uit. Het is niet zo dat k leinschalig wonen dat minder belangrijk zou v inden en dat op een tweede plaats zet. Het is echter geen dominerend domein meer. Ondersteunende disciplines zoals medische en paramedische diensten k omen in een andere positie te staan ten opzichte v an de zorgv erlening. Omdat het accent nog meer op de k waliteit v an de woonomgev ing ligt, zullen de CRA /behandelende huisarts/neuropsy chiater/k ine een belangrijk e rol krijgen in het ondersteunen v an de coaching en in het signaleren v an en handelen bij ziek tebeelden. 5.5. Consequenties voor vrijwilligers De situatie op de arbeidsmark t is v oor de zorg de k omende jaren niet gunstig te noemen. Onder inv loed v an de v ergrijzing zullen enerzijds steeds meer ouderen een beroep doen op zorg, anderzijds daalt het aantal nieuwk omers op de arbeidsmark t dat deze zorg zou moeten lev eren fors. Het aandeel v an het v rijwilligerswerk zal omv angrijk zijn. De bijdrage v an v rijwilligers k an een belangrijk e toegev oegde waarde gev en aan het lev en v an k wetsbare ouderen. De k leinschalige woning heeft en laagdrempelige opzet waardoor het v oor betrok k en derden mak k elijk er is om een bijdrage te lev eren. De relatie die v rijwilligers met bewoners opbouwen geeft een solide basis v oor een warme inv ulling v an die betrok k enheid. Op allerlei manieren is die bijdrage in te v ullen: als contactpersoon, een wandeling mak en, meehelpen met k ok en of een permanentje in het haar leggen.


19

5.6. Mantelzorg/familie 5.6.1 Tegenstrijdige gevoelens Hoewel de druk op de mantelzorg bij v erhuizing v an de dementerende in fy siek e zin wegv alt, k an een opname nogal wat tegenstrijdige gev oelens oproepen. Voor v eel mantelzorgers is de zorginstelling een schrik beeld waar je partner niet laat wonen. De plek sluit niet aan op een herk enbare en v ertrouwde woonomgev ing en het is lastig om de zorg, die je zelf zo lang gegev en hebt, aan anderen ov er te laten. Daarbij k an het v oork omen dat familieleden onderling in conflict rak en omdat de ernst v an de situatie v erschillend beoordeeld of onderk end wordt. Ook dat brengt extra spanningen met zich mee. Desondanks k an een opname ook een opluchting zijn. Dat blijk t wel uit de periode direct na opname die mantelzorgers v aak gebruik en om ‘bij te k omen’. Of de mantelzorger berusting v indt in de nieuwe situatie hangt v oor een groot deel af v an de wijze waarop deze de nieuwe zorgsituatie erv aart en beoordeeld. Vormgev ing en houding v an medewerk ers spelen hierin een doorslaggev ende rol. De houding v an medewerk ers speelt hierin wellicht een nog grotere rol. De hartelijk heid waarmee je ontv angen en uitgenodigd wordt om samen met de bewoner/bezoek er, aan het dagelijk s lev en deel te nemen, v ersterk t het gev oel dat de mantelzorger op de nieuwe woonplek welk om is. 5.6.2 Nieuwe thuisplek Het blijk t dat hoe meer de bewoner zich hecht aan- en zich thuis v oelt in de nieuwe woonplek , hoe meer de mantelv erzorgers bereid en actief zijn om daar een prettige woonomgev ing v an te mak en. Deze betrok k enheid k an op v eel v erschillende manieren v orm k rijgen, zoals het inrichten v an de k amer, onderhoud en schoonhouden daarv an, mee v erzorgen v an de was en meegaan naar artsenbezoek ,het stimuleren v an recreatiev e en ontspannende activ iteiten. Bij toenemende immobiliteit kunnen de activ iteiten zich meer concentreren op passiev e activ ering in de eigen woning zoals, foto´s k ijk en, muziek beluisteren, een bad gev en of gewoon er zijn. Het k leinschalige woning is bijzonder geschik t om mantelzorgers bij de v erschillende v oork omende handelingen te betrek k en. Veel daarv an hebben met te mak en met de huishouding, zijn herk enbaar en sluiten aan op wat de andere gewend was te doen: huishoudelijk e werk zaamheden, schoonhouden privé v ertrek , boodschappen doen of meehelpen met de maaltijden. De beperk te schaalgrootte en de v ormgev ing werk en daarbij in het v oordeel. A fstemming met de andere bewoners/bezoek ers en begeleiders k an mak k elijk plaatsv inden en de bijdrage die mantelzorgers lev eren, is direct zichtbaar. De erv aring leert dat het contact zelden beperk t blijft tot het eigen familielid. Ook bewoners die geen mantelzorger hebben of minder bezoek k rijgen, profiteren dan mee v an de gezelligheid die mantelzorgers meebrengen. 5.6.3 Betrokkenheid Hoewel we de bijdrage v an mantelzorgers en familie als aanv ullend en waardev ol beschouwen, is deze niet altijd v anzelfsprek end. Of en in welk e mate dat gebeurt, hangt sterk af v an de mogelijk heden die mantelzorgers hebben. Sommige bewoners hebben geen mantelzorgers of familie in de nabijheid wonen, sommige mantelzorgers en familie hebben wellicht zelf gezondheidsk lachten, zijn slecht ter been (de leeftijd v an v eel mantelzorgers k omt tenslotte v eelal ov ereen met de leeftijd v an de opgenomen bewoner) of hebben onderling geen goede relatie met elk aar. De organisatie v an de zorg mag v an de bijdrage die mantelzorgers lev eren dan ook niet afhank elijk zijn. Familieleden moeten de v rijheid hebben om zelf te beslissen of zij een bijdrage willen lev eren, zonder druk v anuit de zorgorganisatie. Mantelzorgers k unnen wel uitgenodigd worden om dat te doen. De organisatie k an daarbij ook haar v erwachtingen uitsprek en ov er hoe die bijdrage ingev uld zou k unnen worden. Met k leinschalig wonen wordt een meer genormaliseerde woonsituatie nagestreefd. Daarin horen sociale contacten met andere thuis.


20

De betrok k enheid is te stimuleren door:

te begrijpen dat mantelzorgers een ingrijpende erv aring achter de rug hebben, ze hebben een partner met wie ze jarenlang samengewoond hebben, moeten loslaten zorg te dragen v oor continuïteit in contacten, dat k an door een v ast contactpersoon v oor de mantelzorger af te sprek en aandacht te hebben v oor de persoonlijk e omstandigheden v an de mantelv erzorger, dat v ersoepelt de contacten en zorgt erv oor dat goede zorg als een gezamenlijk gezien wordt te onderk ennen dat mantelzorgers niet alleen behoefte hebben aan informatie maar ook psy chosociale en prak tische v ragen hebben begeleiders te coachen in het omgaan met mantelv erzorgers

6. Betekenis van deze visie en concrete invulling Een gestructureerd dagprogramma in een groepswoning/leefgroep k an er als v olgt uitzien, zonder dit op te dringen v anuit organisatie ov erwegingen maar op het dagritme v an bewoners/bezoek ers:

?

?

opstaan ontbijt k offiedrink en en besprek ing dagactiv iteit: wie k omt er op bezoek , wie gaat naar de k apper of neemt deel aan een buitenactiv iteit, het menu enz. huishoudelijk e k arweitjes samen met bewoners/bezoek ers, dessert mak en lunch, afruimen en afwas rustmoment in liv ing of op de k amer k offie/thee drink en, muziek , spelletjes, wandelen, deelnemen aan externe act. dessert v oorbereiding av ondmaal av ondmaal, afruimen, afwas TV-k ijk en, handwerk en .. k offie, frisdrank op de k amer, bedrust einde dag

De medewerk ers/begeleiders v erlenen zorg binnen een integraal team. De zorg biedt een waarborg v oor een eigen dagritme, persoonlijk e wensen en behoeften, belangstelling en k euzev rijheid v an bewoners. De belev ingsgerichte zorg is hier bij het sleutelbegrip. Herk enbare momenten zoals k offie drink en en eten k unnen het samenlev en stimuleren, met inachtneming v an de wensen v an de indiv iduele cliënt.


21

Welk e tak en, (dagelijk s en periodiek ) k unnen er gebeuren door de begeleiders, logistiek e diensten en huishoudelijk e hulp in de groepswoning/leefgroep ? o o

o o

Dagelijk se v erpleging en v erzorging v olgens het zorgdossier (v erschillend v oor groepswoning en CDV) Huishoudelijk e activ iteiten: o Maaltijdv erzorging: v oorbereiding, v aatwas (machinaal of anders), o A fv al, v uile en proper was/k leding v erzamelen o Opmaak bedden , k amer opruim, (samen met de bewoner) o Kleine k lusjes A ctiv iteiten begeleiding-, ontspannings- en aandachtsmomenten (muziek , v ertellingen, v erwend momenten) A andacht v oor familie/mantelzorg/v rijwilliger

Dezelfde personeelsmiddelen staan hier tegenov er? 16,90 FTE per 32 bewoners incl. nachtdienst en logistiek e dienst o o o o o o o

Tussen 7u en 22 uur is per cluster v an twee woningen per 8 een v erpleegk undig of zorgk undige aanwezig; in elk e woning één medewerk er/logistiek e tussen 7u30 en 21 uur; Tussen 7 u en 22 uur is per cluster v an twee woningen per 15, twee medewerk ers aanwezig; De logistiek e diensten zijn in elk e woning min 2 uur aanwezig; per cluster of per v ier woningen is er nog een bijk omend logistiek e medewerk er v oor allerlei transporten v an was, v oeding enz. Binnen de woningen k an er steeds een beroep gedaan worden op een v erpleegk undige (aanwezig in de woning of elders in het gebouw) Er is één nachtdienst tussen 21u45 en 7u15 v oor v ier woningen v an 8 of v oor 2 woningen per 15 bewoners/zorgflats Ergo en k ine zijn inzetbaar op v raag en zijn aanwezig v olgens noodzaak in de woningen/leefruimten. A nimatoren functioneren als medewerk er/begeleider en k unnen hier hun specifiek e competenties realiseren in het k ader v an het dagelijk s lev en.

7. Belangrijke randvoorwaarden mbt deze transformatie 7.1. Elektronisch zorgdossier Dit dossier is in dit concept een belangrijk instrument v an communicatie v oor alle partners. Het moet een instrument zijn om v raaggericht, bewoners gestuurd en op k walitatief hoog niv eau te werken. We nemen het Sosoeme dossier mee dat in 2007 v erder wordt aangepast op v lak v an palliatie en A dv anced C are registratie. Op elk e k amer k an het dossier beperk t worden ingek ek en v ia de domotica applicatie. De zorgcoördinator, de v erpleegk undige en behandelende arts, hebben toegangsrecht om in het zorgenplan de v ooruitgang in zorg en behandeling te beschrijv en en aan te passen. De wetgev ing inzak e patiëntenrechten moet in deze nog v erder zijn transparantie k rijgen. 7.2. Organisatorische aansturing en behoud van kwaliteit. Een intramurale organisatie die bestaat uit k leinschalige woonen zorggroepen v raagt om een structuur, waarin efficiënt en effectief gehandeld k an worden. Besluitv orming op structureel -en managementniv eau v indt plaats in een permanent ov erleg tussen directie, v erantwoordelijk e bewonerszorg, zorgcoördinator,behandelende arts/CRA en neuropsy chiater. Besluitv orming op operationeel niv eau en inhoud situeert in een permanent ov erleg tussen zorgcoördinator en


22

begeleider in de woning. Daarnaast is de v ak inhoudelijk e ondersteuning en expertise v an de v erpleegk undige die op elk e moment v an de dag ter beschik k ing is v an de groepswoningen en CDV/CKV. Op centrale niv eau behouden we de administratieve functies, de sociale dienst, de verantwoordelijke bewonerszorg, de verantwoordelijke thuisondersteunende diensten, de psychologe. Een nieuwe functie v an centrumleider wordt gecreëerd als v erantwoordelijk e v an het nieuwe op te richten lok aal dienstencentrum.

De rol v an de zorgcoördinator/verantwoordelijke wijzigt zich in de richting v an een coachende en controlerende functie op gebied v an de gemaak te afsprak en en de uitv oering v an de v isie. Zij is v erantwoordelijk v oor het functioneren v an de medewerk ers in het team en het functioneren v an de aandachtsgev er. Zij heeft een sterk signalerende taak waar het gaat om het welbev inden v an de cliënt op het gebied v an zorg, behandeling, wonen en welzijn. Zij doet dit via het organiseren v an het MDO (multi-disciplinair ov erleg). Zij introduceert de v rijwilligers in de woningen of v oorzieningen.

A ls gev olg v an deze aangepaste functie v an de zorgcoördinator, wordt er heel wat v ak inhoudelijk e ondersteuning naar de verpleegkundige doorgeschov en. De v erpleegk undige k rijgt ongezien waar ze staat in een team, v olgende belangrijk e tak en: o o o o o o o o

Het v erbeteren v an de inhoudelijk e expertise op zorg en afwijk end gedrag in de woningen, Het uitv oeren v an v erpleegtechnische handelingen, Het v erv ullen v an de primus inter pares op zorginhoudelijk gebied, Het leidinggev en in de week end-av ond en nachtdienst en hierbij beschik k en ov er leidinggev ende capaciteiten. Het ondersteunen v an de zorgk undigen in de woningen bij ov erstijgende zorgv ragen Eigenaar zijn v an specifiek e aandachtsgebieden zoals specialist in PDL en comfortzorg, gedragsproblematiek , decubitus, wondv erzorging en palliatief desk undige (PSTeam)…. Het afstemming en samenwerk en met de andere medische en paramedische functies, Het innov eren in eigen v ak domein.

Omdat meer de nadruk k omt te liggen op de woonen welzijnscomponenten, k unnen zorgkundigen zich nog beter profileren in dit concept: het creëren v an een huiselijk e sfeer, het organiseren v an huishoudelijk e tak en, de zorg v oor de k amer, de animatiev e werk ing zijn naast dagelijk s zorg, op maat gesneden v oor deze groep v an medewerk ers. Daarnaast zullen ze ook deelnemen aan de integrale tak en die aan elk e begeleider in de woning worden toev ertrouwd; de contacten met de familie, v rijwilligers en andere mantelzorgers. Zij zullen ook bij v oork eur de functie opnemen v an aandachtspersoon.

De logistieke en huishoudelijke medewerker zal meer geïntegreerd werk en in de woonv oorziening. Samen tak en doen met de bewoner/bezoek er k an v oor deze discipline een nieuwe uitdaging zijn.

De Kinesit zal in dit concept zijn specifiek e zorg aanbieden in de v erschillende groepswoningen, op v raag of gestructureerd bij de zorg. Ze zijn expert in comfortzorg in de breedste mogelijk e betek enis. Op v raag zijn ze ook ingeschak eld in het uurrooster en worden zij v erwacht in bepaalde groepswoningen. Ze mak en deel uit v an het MDO. Ze adv iseren de directie en v erantwoordelijk e bewonerszorg mbt de comfortzorg.


23

De Ergotherapeut zal v oor meerder groepswoningen een ov erk oepelend activ iteitsprogramma samenstellen ism met het LDC. (v erenigingslev en). Op v raag k unnen ze ook ingeschak eld worden in één uurrooster in één groepswoning. Ze werk en zeer sterk v anuit de v isie v an het nieuwe concept.

De behandelende arts k an in dit concept nog meer dan nu, ‘v isite lopen’ in de woningen en op die manier, het eerste aanspreek punt zijn v oor de begeleiders v an de woningen inzak e de algemene toestand v an de bewoner. Op zijn beurt zal deze arts, contact houden met de zorgcoördinator en deelnemen aan het MDO.

De specialist (neuroloog/psy chiater) k an in dit concept en deze v isie, de bewoner nabij zijn zodat hij/zij in de beste conditie k an deelnemen aan dit samenwonen/groepswonen. Hierv oor kan hij ondersteunend zijn inzak e het beleid dat de zorgcoördinator en haar begeleiders optimaliseren. De familie en v rijwilligers die in deze woningen hun plaats moeten k rijgen, moeten ook in deze , hun bijzondere aandacht k rijgen. Op strategisch v lak zullen zij bestuur en directie adv iseren inzak e de uitbouw v an belev ingsgerichte zorg en medische zorg in het bijzonder.

8. Opleiding/vorming/aandachtspunten

Het aantrek k en v an nieuwe en andere medewerk ers op de arbeidsmark t Het nieuw concept k an nieuwe medewerk ers specifiek aansprek en: tev ens k unnen andere k walificaties en opleidingen, een meerwaarde zijn v oor de v isie en het concept.

Opleiding/v orming Om de huidige medewerk ers te v ormen en bij te scholen naar de attitudes en v aardigheden die belangrijk zijn in het concept, starten er v anaf het v oorjaar 07, div erse projecten: o Startav ond 31 mei o Doucheproject, o Ontk oppeld k ok en project, (k oude lijn), desserten o Relationeel, omgaan met k leine groep, eigen dagritme o Leren feedback gev en o Domotica project o A ctiv iteitenproject / zinv olle dagbesteding

A lgemene opleidingen : de k wetsbaarheid v an k leinschaligheid, zingev ing in ouderenzorg, … (deze lijst is niet volledig en kan nog verder aangepast worden) zie ook stappenplan in bijlage

In het v oorjaar 2008 zal de directie met elk e medewerk er een gesprek hebben. De directie wenst v an elk e medewerk er te weten, welk e plaats hij/zij wenst te k rijgen in het nieuwe concept. Tev ens wordt bev raagd of er nog andere v oorwaarden moeten v erv uld worden v oor een tewerk stelling in het nieuwe woonen zorgcentrum.

Opleidingen/scholen Heel speciaal moet er aandacht gegev en worden aan de instituten en scholen die op ons een beroep doen v oor stages. Zij zullen in het najaar 2007 worden uitgenodigd zodat het v olgend academiejaar /schooljaar k an v oorbereid worden.


24

Beleidsgroep/stuurgroep/werk groep De v olledige transformatie, v an oud naar nieuw wordt begeleid door drie groepen: o De beleidsgroep, samengesteld uit: Prof. E. Keirse, v oorzitter Raad v an Bestuur Prof. em Dr. R. Dom, onderv oorzitter Rudiger De Belie, directeur Nele Gaeremy nck , v erantwoordelijk e bewonerszorg Peggy Rix, v erantwoordelijk e thuisondersteunende diensten, A nnemie Janssens, psy chologe (v erslaggev er) o De stuurgroep, samengesteld uit: Nele Gaeremy nck (v oorzitter), A nnemie Janssens, Rita Paschijn, Heidi Penninck x, Maartje Wils, Sask ia Dick ens, Dok ter Triau, Dok ter Lisaerde, Jo De Clercq, Mia De Brabander, A nita Buy smans, Mev r Mertens (familielid), My riam A llaert, Mariek e Verbiest, Cecile Segers. Pastor Piet De Bruy ne zal op v raag aanwezig zijn. o Werk groepen : zijn alle medewerk ers v an de leefgroepen waar v ormingsprojecten worden gehouden.

9. Aanbevolen literatuur en documentatie

‘Leren v an Veranderen’ k leinschalige zorg v oor mensen met dementie, Ben Stoelinga, NIZW, 2004 ‘Kleinschalig genormaliseerd wonen v oor personen met dementie, Chantal Van A udenhov e en Co, Garant, 2003 Div erse artik els in bijlage, ref.: o www.wonenmetdementie.nl o www.k enniscentrumwonenenzorg.nl o www.dev pq.nl ‘Kleinschalig wonen v oor ouderen met dementie: een begripsv erheldering’, tijdschrift v oor Gerontologie en Geriatrie, jaargang 38, maart 2007 De film “Thuis” laat zien hoe het er in een k leinschalige woning aan toe gaat. Vertoning daarv an k an onderdeel zijn v an het communicatieplan. Dat geldt ook v oor nieuwsbriev en, muurk ranten, foto’s en plattegronden, informatiebijeenk omsten, work shops, en dergelijk e.


25

VOORSTELLING NIEUWBOUWPROJECT TRANSFORMATIE VAN HET KLASSIEKE RUSTHUIS NAAR EEN EIGENTIJDS WOON- EN ZORGCENTRUM

Recommend Documents