Voor en na het Europees Jaar: armoede en sociale uitsluiting in Nederland

Voor en na het Europees Jaar: armoede en sociale uitsluiting in Nederland

Cok Vrooman

Onderzoeksgroep Arbeid, Inkomen en Sociale Zekerheid

Slotconferentie Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting Den Haag, 25 november 2010

Opzet  Context: 25 jaar verandering in de sociale zekerheid – van vangnet naar trampoline?  Armoede en sociale uitsluiting: verschillen en trends  Betekenis van het Europees Jaar

 Twee problemen voor de toekomst: - sociale uitsluiting bij kinderen - werkende armen  Na het Europees Jaar 2

Voor en na het Europees Jaar: trends in armoede en sociale uitsluiting in Nederland Slotconferentie Den Haag, 25 november 2010

25 jaar verandering in de sociale zekerheid Voornaamste ontwikkelingen sinds 1985 Bijstand: lagere niveaus (m.n. jongeren en woningdelers), meer gemeentelijke verantwoordelijkheid, Work First en WIJ AOW op peil gehouden via ouderenaftrek; hoger dan bijstandsuitkering WW: aanscherping toegangsvoorwaarden, gunstige rechten ouderen via arbeidsverleden, kortere duur bij mensen<40 Kinderbijslag omlaag, deels gecompenseerd via kindgebonden budget Halvering van het aantal ontvangers van nabestaandenpensioen (ANW) Ziekteverzuim geprivatiseerd (loondoorbetaling), Arbo/verz. begeleiding WAOWIA: striktere toegang (accent op resterende arbeidscapaciteit) Wajong (2010): nadruk op arbeidsvermogen, op 27 jaar def. beoordeling Re-integratie: geprivatiseerd, netto-effectiviteit twijfelachtig Meer uitgaven aan activerend arbeidsmarktbeleid (OESO) Vele organisatieveranderingen (o.a. SUWI, integratie CWI/UWV, ketensamenwerking gemeenten/UWV/SVB) 3


Hoe fundamenteel? Institutionele kenmerken van de sociale zekerheid in elf landen afgezet tegen ideaaltypen , rond 1990 (voor Nederland: 1990 en 2010)*

Iets minder vangnet, wat meer trampoline Nederlandse sociale zekerheid: Van hybride stelsel (1990) naar een vrij karige variant van het sociaal-democratische type (2010)  Implicaties voor armoede en sociale uitsluiting?

Bron: Vrooman, J.C. (2009). Rules of relief; institutions of social security, and their impact. The Hague: The Netherlands Institute of Social Research |SCP (bewerking).

4

* Uitkomsten categorale principale componentenanalyse (CatPCA) over 49 stelselkenmerken; object scores op de eerste twee dimensies


Armoede en sociale uitsluiting

5


Armoedetrends 1985-2008

Het aantal armen* steeg in het begin van de jaren negentig, maar nam daarna af (wel conjuncturele schommelingen) Met name daling bij ouderen, ook bij uitkeringsontvangers <65

De kans op armoede* werd in de totale bevolking na 1995 kleiner

Nieuwe gegevens: SCP/CBS, Armoedesignalement 2010 (verschijnt medio december) * Gemeten in personen, modest but adequate-criterium SCP (revisie 2010) Bron: Inkomenspanelonderzoek 1985-2008 (2000: trendbreuk in data)

6


Trends sociale uitsluiting Werkenden waren in 2007 op vrijwel alle dimensies minder sociaal uitgesloten dan werklozen en nietwerkende arbeidsongeschikten….

… behalve bij normatieve integratie…

… en de kloof is tussen 1995 en 2007 in twee opzichten groter geworden: - werkenden minder vaak onvoldoende sociale participatie - materiële deprivatie bij niet-werkenden toegenomen

NB: geen informatie verschil 1995-2007 ‘sociale rechten’ en index SU

7


Veranderingen SZ, armoede en sociale uitsluiting Ondanks de afgenomen reikwijdte (‘minder vangnet’) van de Nederlandse sociale zekerheid daalt de kans op armoede sinds 1995

Belangrijke redenen zijn:  gunstige inkomensontwikkeling bij ouderen (netto-AOW verhoogd, meer aanvullende pensioenen)  stijgende arbeidsdeelname in combinatie met toegangsbeperkingen in de sociale zekerheid Maar:  het bevorderen van de uitstroom SZ (‘meer trampoline’) was vermoedelijk van minder belang bij bewerkstelligen armoedereductie

En bovendien:  Uitkeringsontvangers <65 zijn de laatste 10-15 jaar in sommige opzichten meer sociaal uitgesloten, en frequenter ongelukkig  vergt nader onderzoek (bijv. werk bepalender voor status en identiteit) 8


De beperkte betekenis van het Europees Jaar De betekenis van het Europees Jaar moet niet worden overschat, want armoede en sociale uitsluiting zijn hardnekkige verschijnselen: 

doet zich vaak voor bij mensen met cumulatie van problemen



gekoppeld aan langlopende veranderingsprocessen in de samenleving: vergrijzing, individualisering, groei anderhalfverdieners, ZZP’ers, flexibeler arbeidsmarkt, etnisering



verstrengeld met de wetgeving, uitvoeringspraktijk en mogelijkheden tot informele steun (middenveld, civil society)



coördinatie lokaal/regionaal/landelijk beleid en (financiële) verantwoordelijkheid

 realistisch gesproken niet in één jaar te veranderen 9


De beperkte betekenis van het Europees Jaar (2) Analyse van uitkomsten Europees Jaar:  Initiatieven soms weinig concreet met moeilijk meetbare effecten: veel intenties, networking, agendering, probleemidentificatie, uitwisseling best practices 

Bij concretere projecten blijft effectmeting vaak achterwege; en ‘niet meten is niet weten’



Initiatieven hebben soms beperkt bereik;  bijv. Stedenestafette: 20 actieve gemeenten, waarin 164.000 armen woonden – ongeveer een vijfde van het landelijke totaal*; onduidelijk hoe dit doorwerkt naar andere gemeenten



Deels voor eigen parochie – gedachtewisseling tussen lokale stakeholders, het blijft lastig de armen zelf op effectieve wijze bij beleid te betrekken * cijfers 2008, modest but adequate-criterium SCP; exclusief drie deelnemende gemeenten die geen manifestatie hebben georganiseerd

10


Het belang van het Europees Jaar Europees Jaar maakt in Nederland duidelijk dat:  armoede- en sociaal uitsluitingsbeleid in toenemende mate locaal beleid is, met vele betrokkenen  gemeenten dit niet alleen afkunnen, zeker niet in het nieuwe ‘era of retrenchment’ dat ons te wachten staat

Keuzes:  Inrichting locale samenwerking, afstemming landelijk beleid (bijv. 110%-norm)  Welke prioriteiten? - armoede en sociale uitsluiting  andere locale issues (bijv. financiële steun aan huishoudens of bibliotheek/muziekschool in stand houden) - welke aspecten van armoede en sociale uitsluiting?  Suggestie: in ieder geval sociale uitsluiting bij kinderen en problematiek van werkende armen 11


Probleem 1

Uitsluitingsmechanismen bij kinderen 5-17 jaar

Bron: A. Roest, A.M. Lokhorst & C.Vrooman (2010), Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden. Den Haag: SCP

12


Probleem 2

De werkende armen

3) En werkende armen vormen een groeiend deel van de armoedepopulatie

2) Maar door de groei van de bevolking en de stijgende arbeidsdeelname neemt het aantal werkende armen sterk toe …

1) De kans op armoede* is bij werkenden laag en na 1995 vrij stabiel… * Gemeten in personen, modest but adequate-criterium SCP (revisie 2010) Bron: Inkomenspanelonderzoek 1985-2008 (2000: trendbreuk in data)

13


Na het Europees Jaar ‘Keep up the good work’: bestrijden van armoede en sociale uitsluiting vergt lange adem maar wordt met bezuinigingen lastiger/urgenter Scheer armoede en sociale uitsluiting niet over één kam: empirisch verschillende fenomenen, andere oorzaken  als je het één bestrijdt, ga je niet automatisch het andere tegen Definieer maatregelen concreet en meetbaar, en breng effecten systematisch in kaart, zowel locaal als landelijk Blijf aandacht besteden aan kinderen: ze zijn buiten schuld arm/sociaal uitgesloten; mogelijke gevolgen op lange termijn

Werk is geen panacee:  niet voor iedereen mogelijk (al bleek ‘granieten bestand’ toch fluïde)  arbeidsmarkt nog weinig inclusief voor gehandicapten en 45-plussers  verdere groei aantal working poor lijkt niet wenselijk 14


Voor en na het Europees Jaar: armoede en sociale uitsluiting in Nederland

Recommend Documents