Voedingsmiddelenindustrie

01_EVMI_cover 17-12-14 12:17 Pagina 1

www.evmi.nl Eisma Voedingsmiddelenindustrie n r. 2 - m a a r t 2 0 1 0

Magazine voor management in de voedingsmiddelenindustrie

Kijkje in keuken Unox-soep

Nestlé ontrafelt raadsel pijnboompitten Kansen voor export naar China

www.nutri-akt.nl

02_Dupp_02 17-12-14 14:26 Pagina 2

International Account Manager Specialties Met passie voor toegevoegde waarde concepten in dieet, wellness en sport

Helmond

Prinsen B.V., met ca. 90 medewerkers, is een internationale onderneming die succesvol is in het verkopen, ontwikkelen en produceren van instant voedingsmiddelen bestemd voor de Europese markt. Het gevarieerde assortiment bestaat o.m. uit private label retailproducten (koffie, thee en chocolade) en specialties gericht op dieet, welzijn en sport. Qua relevante marktsegmenten wordt een onderscheid gemaakt in retail, business-to-brands, industrie en vending/catering. Het aangaan van partnership relaties met haar klanten behoort tot de core values van Prinsen. Met het oog op een verdere groei van de business zijn wij op zoek naar een enthousiaste International Account Manager Specialties, die verantwoordelijk is voor het onderhouden en optimaliseren van contacten met bestaande (key) accounts en nieuwe (key) accounts in diverse Europese landen. Consultant: Hans Hilbrands, telefoon 0317-468686 of 06-51025152

Logistic Team Lead Next career move in challenging international supply chain

Schiedam

With more than 160,000 employees in 68 countries, Cargill is a prominent international player in the food industry and active in the trade, storage and transhipment, transport and industrial processing of primarily agricultural raw materials for the livestock feed and food industries. Cargill’s Refined Oils Europe business refines and modifies oils and fats in its 19 facilities located all over Europe. Cargill Refined Oils Europe is a leading supplier of refined oils to customers for application in food, feed, technical and bio-energy industry in Europe. To strengthen both the inbound as well as the outbound logistic organisation in Schiedam we are currently searching for ambitious candidates for the role of Logistics Team Lead. Relevant work experience in leading teams in planning / logistic roles is essential. Consultant: Jakob Jan Verbraak, telephone +31(0)317-468686 or +31 (0)6-51820349

Markt Manager Industrie Loopbaanstap voor Senior Consultant op zoek naar mix van commercie en inhoud

Nederland

Q-Consult , met vestigingen in Arnhem en Utrecht, is een bedrijfskundig adviesbureau dat bedrijven en organisaties helpt een visie vast te stellen, strategie te ontwikkelen, processen te beheersen en kwaliteit te managen. Q-Consult is vooral actief, daar waar markten in verandering zijn en waar dus innovatieve kennis en capaciteit nodig is. Begrippen als investeren in klanten en medewerkers, successen vieren en verwachtingen overtreffen zijn kenmerkend voor Q-Consult. Om deze organisatie te versterken, zoeken wij een gedreven Markt Manager Industrie. Voor een academisch opgeleide consultant met relevante ervaring met verbetermethodieken zoals Lean, Six Sigma of TPM én succesvolle ervaring met acquisitie en marktbewerking een aantrekkelijke loopbaanstap. Zeker omdat Q-Consult in 2009 verkozen is tot één van de vijf Beste Werkgevers van Nederland. Consultant: Jakob Jan Verbraak, telefoon 0317-468686 of 06-51820349

International Account Manager Die Fairtrade uitdraagt en contracten sluit met de grote retailers

Barendrecht

AgroFair is de Europese marktleider in de import en distributie van Fairtrade tropisch fruit. Het productportfolio, van zowel conventionele als biologische teelt, omvat onder andere bananen, mango’s, ananassen en citrus-producten. Deze producten zijn herkenbaar aan de merknamen Oké of Eko-Oké. De producten worden in 12 Europese landen en in de USA verkocht aan voornamelijk supermarkten. Om een verdere groei in Europa te realiseren zijn wij op zoek naar een ondernemende International Account Manager die de sales in het supermarktkanaal in Nederland en Duitstalige landen verder uitbouwt. Door commerciële werkervaring in de (inter)nationale supermarkt branche en kennis van versproducten is deze proactieve persoon succesvol bij zowel bestaande klanten als bij nieuwe relaties. Consultant: Annemarie van den Bos, telefoon 0317-468686 of 06-53310126

Lead Assessor Food en/of Packaging Carrièrestap die verbreding en diepgang biedt voor een ondernemende kwaliteitsmanager

Nederland

ISACert Nederland B.V. maakt onderdeel uit van het internationale ISACert netwerk en is toonaangevend in certificering van (kwaliteits)zorgsystemen bij levensmiddelenbedrijven en aanverwante industrieën. De dienstverlening is erop gericht dat gecertificeerde bedrijven blijven voldoen aan de verwachtingen van afnemers en overheden en worden gestimuleerd om verbeteringen te realiseren. Hierdoor staan de certificaten van ISACert in de markt bekend als waardevol en worden ze breed geaccepteerd. Vanuit Deventer worden de audits gecoördineerd en worden Lead Assessoren ondersteund door een vast team van management assistenten. Door de aanhoudende groei van de organisatie zijn wij op zoek naar een gedreven Lead Assessor Food en/of Packaging die verantwoordelijk is voor audits bij bedrijven in de levensmiddelenen/of verpakkingsindustrie op het gebied van voedselveiligheid en kwaliteit. Consultant: Annoek Kogelman, telefoon 0317-468686 of 06-12504148

Voor meer informatie zie onze website: www.dupp.nl of mail uw reactie naar: [email protected]

Gen. Foulkesweg 66, 6703 BW Wageningen i www.dupp.nl e [email protected] t 0317-468686

03_Inhoud 17-12-14 12:21 Pagina 3

Inhoud Bij de voorpagina: Sommige consumenten krijgen enkele dagen na het eten van pijnboompitten een bittere smaak in de mond die twee weken kan aanhouden. Hoe dat komt is niet bekend. Nestlé heeft echter wel een deel van het pijnboompittenraadsel opgelost.

nr.2 maart 2010

Mixed

4

Kort nieuws uit de sector

Pijnboompitten

8

Nestlé licht tipje sluier bittere smaak op

13.1-Claims

12

EFSA keurt vrijwel alle claims af

Bakkerij Dagen

14

Innovaties en nieuwe concepten

NVVL

17

Symposium ‘duurzaamheid in de voedselketen’

Reportage

18

België

29

Foodindustrie had moeilijk jaar

Innovatie

30

Netwerken zorgt voor creativiteit

Markt

33

Productnieuws

Unilever gunt de media een kijkje in de soepkeuken van Unox en Knorr

China

21

Nieuwe marktkansen voor producenten van levensmiddelen

Innovatie

24

Food & Nutrition Delta stimuleert nieuwe producten en processen

Service

34

Cartoon, agenda en colofon

Silo-onderhoud

26

Spekschoor zocht verbreding in de levensmiddelenindustrie

Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

3

04-07_Mixed 17-12-14 12:23 Pagina 4

Kort nieuws WAGENINGEN - Innovatieve bedrijven kunnen zich tot 1 mei 2010 aanmelden voor de Food Valley Award. Het is ook mogelijk een bedrijf voor te dragen. Inschrijven kan via www.foodvalley.nl/award. WAGENINGEN - Burgemeester van Wageningen Geert van Rumund opent 24 maart de nieuwe vestiging van Schuttelaar & Partners in Wageningen. Ook Ronald Hiel, manager van de nieuwe vestiging, zal het woord voeren. Directeur Arjen van Tunen van Keygene, directeur Roger van Hoesel van de stichting Food Valley en directielid van ZLTO Kees van Heesbeen spreken over duurzaam ondernemen. SAN FRANCISCO - Het Amerikaanse Diamond Foods neemt voor 456 miljoen euro Kettle Foods over van investeringsmaatschappij Lion Capital. Diamond Foods koopt zowel de productiefaciliteiten in de VS als in de UK. EDE - Topinstituut Food & Nutrition (TIFN) gaat de maaglediging na het nuttigen van chocolademelk en chocoladevla meten aan de hand van de uitademingslucht. De snelheid van de lediging van de maag staat in verband met het eetgedrag daarna. Wie langer verzadigd is, stelt het volgende eetmoment uit, of eet bij de volgende maaltijd minder. DEN HAAG - De NMa heeft NPM Capital en Driesprong Participaties een boete opgelegd van bijna 600.000 euro voor aandelenovernames bij Buitenfood, het bedrijf achter de Van Dobben en Kwekkeboom snacks. Volgens de Nederlandse Mededingingsautoriteit hebben de investeringsmaatschappijen niet tijdig gemeld dat ze de zeggenschap in het bedrijf wilden vergroten. BILTHOVEN - Het verband tussen voeding en ADHD is niet duidelijk. Ook de relatie met kleurstoffen is niet helder. Er kunnen dan ook geen concrete voedingsadviezen gegeven worden om de symptomen te verminderen. Dat bericht het RIVM op basis van een literatuurstudie. Een relevant effect van voeding op ADHD kan onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd worden. Er zijn daarvoor te weinig grote en kwalitatief goede studies uitgevoerd.

4


Mixed NZO blaast Joris Driepinter nieuw leven in ZOETERMEER - Joris Driepinter komt weer terug. De melkicoon uit de jaren 60 en 70 is te zien in een advertentiecampagne De Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO). Joris Driepinter speelde in de jaren 1965 tot 1978 de hoofdrol in de melkpromotie gericht op kinderen. Nu fungeert hij als blikvanger in advertenties met het motto: ‘3 goede redenen om elke

dag zuivel te eten of te drinken’. Hij wijst op de rijkdom aan voedingsstoffen in melk en zuivel.

Naast de publiekscampagne met Joris Driepinter organiseert NZO wetenschappelijke symposia waarin de kennis over zuivel in relatie tot voeding en gezondheid wordt verdiept. Deze wetenschappelijke informatie zal de NZO vertalen in voorlichting aan professionals en consumenten door middel van brochures en advertenties.

Groei A-merk blijft achter bij Huismerk DOETINCHEM - De omzet van de 100 grootste A-merken in de Nederlandse supermarkten is afgelopen jaar gegroeid met 2,2 procent. De A-merken blijven daarmee opnieuw achter bij huismerken en bij de totale supermarktomzet. Dat blijkt uit de Merken Top 100 van IRI Nederland, gepubliceerd in vakblad Foodmagazine. Wanneer de groei van tabaksmerken uit de cijfers wordt weggelaten, tabak is immers geen voeding, blijft slechts een zeer beperkte groei van 0,8 procent over. De omzet van huismerken is met zeven procent toegenomen. De honderd grootste A-merken laten qua omzetveranderingen grote verschillen zien. De categorieën functionele zuivel, koelverse sappen en koeken voor tussendoor die jarenlang groeiden, staan nu onder druk. Dit komt waarschijnlijk omdat consumenten wat minder luxe producten kopen. ‘Oerhollandse’ merken als Hak, Mona, Croma, Aviko, Karvan Cévitam en Honig daarentegen, doen het juist goed. Ook multinationals als Unilever, Procter & Gamble en Heinz weten voor een aantal van hun merken een bovengemiddelde groei te bereiken. A-merkfabrikanten doen meer aan promotie om zich te kunnen onderscheiden van concurrerende huis- en andere A-merken.

04-07_Mixed 17-12-14 12:23 Pagina 5

Column Ongekookte groente vermindert risico beroerte

SAN FRANCISCO - De consumptie van veel ongekookte groente en vers fruit vermindert het risico op het krijgen van een beroerte. Dat stellen onderzoekers van Wageningen UR en het RIVM. Voor gekookte groente en bewerkt fruit vonden de onderzoekers echter géén aantoonbaar verband met beroertes. De onderzoekers presenteerden hun resultaten op 3 maart op een congres van de American Heart Association in San Francisco. Promovenda Linda Oude Griep van Wageningen University keek

naar de gegevens van ruim 20.000 mannen en vrouwen van 20 tot 65 jaar die geen klachten hadden in verband met hart- en vaatziekten. Van de deelnemers werd de consumptie van 178 voedingsmiddelen vastgelegd. De groep werd tien jaar gevolgd. Gedurende die tijd werd geregistreerd wie van de deelnemers een beroerte kregen. In de onderzoeksperiode werden 233 personen geconfronteerd met een beroerte. Het risico op een beroerte blijkt 36 procent lager te zijn bij personen die veel onbewerkte groente en fruit

eten (meer dan 262 gram per dag), dan bij mensen die weinig van die producten consumeren (minder dan 92 gram per dag). Er werd echter geen verband tussen consumptie van bewerkte groente en fruit en beroertes gevonden. Personen die veel van zulk bewerkt voedsel (233 gram) innemen krijgen niet minder beroertes dan mensen die weinig (minder dan 113 gram per dag) bewerkte groente en fruit nuttigen. Het onderzoek werd financieel mogelijk gemaakt door het Productschap Tuinbouw.

Spa bespaart op energie met nieuwe afvullijn MADE - Spa investeert 13 miljoen euro in een lijn voor het afvullen van glazen flessen. De machine bespaart het bedrijf ruim 32 procent aan energiekosten. Dat betekent een jaarlijkse vermindering van 883.000 kilowattuur aan energiegebruik, stelt de Groep Spadel. Volgens Spadel gaat het om de grootste afvulmachine voor glazen flessen van België. De nieuwe lijn in Spa komt in de plaats van twee oude productielijnen. De lijn wordt naar verwachting halverwege dit jaar in gebruik genomen en moet dan per uur 112.000 glazen flessen mineraalwater (66.000 van 0,25 liter en 44.000 van 1 liter) kunnen vullen. De Groep Spadel produceert en vermarkt mineraalwaters en limonades. Spadel had in 2008 een omzet van 207,5 miljoen euro. Het bedrijf biedt werkgelegenheid aan 735 mensen. De Groep bezit vier productie-eenheden, waarvan twee in België (Spa Monopole en Bru-water in Lorcé), één in Frankrijk (Les Grandes Sources de Wattwiller) en één in Wales (Brecon). De belangrijkste merken zijn: Spa, Bru, Watwiller en Brecon Carreg.

Een wijs man sprak ooit de legendarische woorden ‘elk nadeel heb z’n voordeel’. Tot op de dag van vandaag wordt die uitspraak te pas en te onpas gebruikt en eventueel ook in omgekeerde volgorde. Voor- en nadelen zijn met elkaar verbonden. Dit wordt nog eens bevestigd door een onderzoek van het LEI. In opdracht van het ministerie van LNV onderzocht dit instituut het overgewicht van Surinaamse en Antilliaanse vrouwen. Zij blijken daar vaker last van te hebben dan autochtone vrouwen. Verklaring volgens de vrouwen: ‘De voordelen van gezond eten wegen niet op tegen de nadelen’.

Gezonde mix In de beleving van Surinaamse en Antilliaanse vrouwen is gezonder eten minder lekker en dat is in een cultuur waar men ‘leeft om te eten’ een groot nadeel. Bovendien is er volgens de ondervraagden een ander, dikker schoonheidsideaal. Dat laatste lijkt me zeker een gezond uitgangspunt, want het streven naar het perfecte slanke lichaam resulteert voor grote delen van de bevolking in een slechte levensstijl. En hoewel ik misschien niet leef om te eten, eet ik zeker wel om een lang en gelukkig leven te leiden. In tegenstelling tot de Surinaamse en Antilliaanse vrouwen ben ik er echter van overtuigd dat gezond en lekker wel degelijk kunnen samengaan. Al begin je daaraan wel te twijfelen als je op de Bakkerij Dagen rondloopt. Al die heerlijke chocolade- en ijsvariaties maken de verleiding erg groot. Gelukkig was er ook veel aandacht voor gezond en verantwoord. Een mix van ingrediënten die duidelijk maakt dat gezond en lekker te verenigen zijn. Het presenteren van een gezonde mix van ingrediënten is ook wat Eisma Businessmedia, de nieuwe eigenaar van EVMI, dit komende jaar en nog vele jaren wil brengen in het vakblad voor de voedingsmiddelenindustrie. We streven daarbij naar een bepaald ‘schoonheidsideaal’, qua uiterlijk, maar zeker qua inhoud. Die inhoud blijft een gevarieerd aanbod van nieuws, achtergrondartikelen en reportages, maar de verpakking ervan is vernieuwd. Zakelijk en toch eigentijds: een goede mix en de basis voor een gezond leven. Jacqueline Wijbenga Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

5

04-07_Mixed 17-12-14 12:23 Pagina 6

Column ‘Ik zei nog zo geen bommetje’, riep acteur Peer Mascini jaren geleden in een commercial voor Melkunie, nadat een koe met een flinke plons in het zwembad was gesprongen. Ongeveer net zo sloeg het bommetje in toen zwembad Dijnselburg in Zeist stopte met de verkoop van patat en softijs. Protest van ouders en kinderen en een boel media-aandacht. Hoe zat het ook al weer. De gemeente deed patat bij het zwembad in de ban als onderdeel van de pilot Gezonde Voeding. De frietjes werden vervangen door in de oven gebakken aardappeltjes, de cola door limonade en de softijsjes door waterijsjes. Na een jaar wordt bekeken of de proef een succes is. Als dat het geval is, gaat ongezonde voeding ook in andere openbare locaties in Zeist van het menu.

Geen bommetje De maatregelen beogen vooral het bestrijden van overgewicht. Waterijs heeft inderdaad veel minder calorieën dan een softijs. Maar klopt het dan wel om de cola te vervangen door limonade? Cola bevat 39 kcal per 100 ml, sinaasappelsap 43 kcal en Dubbelfrisss 40 kcal. Als de gemeente wat had willen doen aan de calorie-inname had het zwembad dus colalight moeten verkopen in plaats van fris. Hoe wordt trouwens gekeken of de proef aanslaat? Zijn alle zwembadgangers bij de entree van het zwembad gewogen en gaan ze twaalf maanden later opnieuw op de weegschaal? Wordt de bloeddruk gemeten? Of het cholesterol? En ben je als zwemliefhebber verplicht om het hele jaar te blijven zwemmen omdat anders het onderzoek niet meer klopt? Is er een controlegroep die naar een patat-serverend zwembad in een buurtgemeente gaat? Er zijn een boel redenen te bedenken waarom je in een zwembad geen friet zou moeten serveren. De gezondheid van de zwemmers bevorderen hoort daar niet bij. Mensen die in het zwembad geen patatjes kunnen eten, doen dat wel ergens anders. Het is positief dat de overheid wat in het werk stelt om gezonde voeding te stimuleren, maar de maatregelen moeten natuurlijk wel zinnig zijn. Norbert van der Werff, redacteur 6


Mixed Twee-in-één wikkel beteugelt snacken niet AMSTERDAM - Verpakkingen waarbij één grote chocoladereep is vervangen door twee kleinere, zorgen er niet voor dat mensen minder eten. De gedachte was dat consumenten met een twee-inéénverpakking eerder zouden delen of de helft zouden bewaren. Meer dan 90 procent van de mensen die een dergelijke verpakking kochten bij on-the-go locaties, blijkt echter allebei de repen zelf en nog op dezelfde dag op te eten. Dat concludeert EMGO Institute for Health and Care Research van de Universiteit van Amsterdam. In Engeland maakt de Food Standards Agency (FSA) zich sterk

voor het verminderen van de inname van verzadigd vet en van energie. Daarbij werd onder meer gesuggereerd om chocoladerepen niet zwaarder dan 50 gram te maken. Ook is er kritiek op producenten omdat ze kingsize repen op de markt brengen. Als reactie hierop kozen fabrikanten voor kleinere repen in dezelfde verpakking. Zo bracht Mars bijvoorbeeld in plaats van 1 kingsize chocoladereep van 74 gram (334 kcal), twee kleine repen van 35 gram (158 kcal per stuk). Op deze manier zouden mensen makkelijker kunnen delen, of de repen op twee verschillende dagen kunnen opeten.

EMGO deed onderzoek bij twee tankstations en twee treinstations in vier steden in Nederland. Kopers van een twee-in-één verpakking (110 bezoekers van tankstations en 33 bezoekers van de treinstations) werden ondervraagd. 91,6 procent was van plan de repen zelf en nog dezelfde dag op te gaan eten. Belangrijkste reden was ‘honger’. Er werd niet gelet op de afmetingen van de repen. Kopers zagen de verpakking nog steeds als één eenheid in plaats van als twee eenheden. De aard van de verpakking maakt bovendien dat een tweede chocoladereep lastiger te bewaren is.

‘Nespresso’ maken met navulbare cup AMSTERDAM - Navulbare Senseo-pads waren er al. Nu is er ook een navulbare Nespressocup. Consumenten kunnen de cup vullen met gemalen koffie en zelfs met thee. De NexPod is een plastic cup met afsluitbaar deksel die tot vijf keer opnieuw gebruikt kan worden. Door een bijgeleverd filter kan zowel grof als fijn gemalen koffie worden gebruikt. Volgens NexPod is gebruik van de hervulbare cup tot 70 procent goedkoper. De producent stelt dat gebruik van de NexPod bovendien goed is voor het milieu omdat de

cups gemaakt zijn van recyclebaar polypropyleen. De Nexpod wordt verkocht bij koffiespeci-

aalzaken, in een verpakking van 80 cups, inclusief 90 filters. Ze kosten 16 euro.

04-07_Mixed 17-12-14 12:23 Pagina 7

Column Oranje Keuze Klavertje genomineerd als Topper DEN HAAG - Het oranje Bewuste Keuze Klavertje van Albert Heijn is één van de tien genomineerden voor de Topper Award 2010 van de Consumentenbond. De Consumentenbond noemt het groene klavertje van Albert Heijn een goede stap ‘om zonder studie in de winkel te zien wat een gezond product is’. ‘Nu laat het oranje klavertje zien welk product er nog mee door kan’, stelt de consumentenorganisatie.

Naast de Topper Award wordt ook de Flater Award 2010 uitgereikt. Voor deze prijs zijn er twee foodgerelateerde nominaties. McDonald’s is genomineerd

omdat het bedrijf zich met de reclame op kinderen onder de 12 jaar richt. Branchevereniging FNLI is genomineerd vanwege de Reclamecode levensmiddelen. ‘De levensmiddelenindustrie heeft zelf een reclamecode bedacht. De nieuwe reclameregels bieden echter geen oplossing voor snoep-, chips-, fris- en ijsreclames gericht op kinderen van 7 tot 12 jaar’, aldus de Consumentenbond.

Aanmelden voor De Molenaar Award LEEUWARDEN – Zusterblad van EVMI De Molenaar reikt dit najaar voor de vierde keer De Molenaar Award uit. Personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de graanverwerkende of de diervoederindustrie komen voor de prijs in aanmerking. Iedereen die werkzaam is in deze sectoren kan één of meerdere kandidaten voordragen voor de Award. Mensen kunnen ook zichzelf aanmelden. De Mo-

lenaar Award 2010 wordt toegekend aan diegene die een uitzonderlijke bijdrage heeft geleverd aan ontwikkelingen in de graanverwerkende industrie of in de diervoederindustrie in Nederland of België in de periode 2008-2009. Bij de aanvraag moet gemotiveerd worden waarom de betreffende persoon de prijs verdient. Het gaat om de persoonlijke invalshoek van de kandidaat (houding en inzet), gekoppeld aan aspecten

als ontwikkeling, organisatie, product, toepassing, project en innovatief karakter. Inschrijven kan via het speciale inschrijfformulier dat is te vinden op www.demolenaar.nl. Een deskundige jury onder leiding van Aalt Dijkhuizen, voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen UR, bepaalt wie de winnaar wordt. Deze krijgt de prijs later dit jaar uitgereikt tijdens een evenement van De Molenaar.

Dirkzwager koopt InBev-activiteiten België SCHIEDAM - Koninklijke Distilleerderij Dirkzwager, bekend van Floryn jenever, neemt in België de distributie van wijn en sterke drank over van InBev. De brouwer wil zich meer gaan toeleggen op de kernactivitei-

ten. Ook neemt Dirkzwager A.F. Mampaey & Co over. Deze Belgische hofleverancier distribueert in België sterke drank en wijn. Dirkzwager gaat deze activiteiten in België uitvoeren onder de naam Mampaey

Wines & Spirits. Volgens directeur Piet Batenburg biedt de overname van de Belgische activiteiten een kans om de afzetmarkt van het assortiment fors uit te breiden.

De economie zit nog steeds in een recessie, maar als je in de nanotechnologie zit, dan merk je daar helemaal niks van. Je moet voor de grap in Google maar eens nanotechnologie + food + miljoen intikken. Omdat ik een oude man ben, en ik het begin van deze eeuw nog heb meegemaakt, irriteert dat smijten met belastinggeld naar nanotechnologie me mateloos. Tien jaar geleden gebeurde hetzelfde met genomics. Miljoenen zijn erin gepompt, altijd met de verzekering dat genomics het aanzien van de wereld zou veranderen. En altijd met het argument dat buitenlandse overheden nog meer geld in genomics staken, en we de boot zouden missen als we ons geld op een andere manier besteedden.

Nee tegen nano Met genomicstechnologie kun je zien hoe genen van mensen, dieren, planten, bacteriën, schimmels en gisten reageren. Niet een paar, maar alle genen. Nu, tien jaar later, bekennen onderzoekers dat genomics teleurstellend weinig heeft opgeleverd. Onderzoekers kunnen meestal niks met alle gegevens die genomics oplevert, laat staan dat de samenleving of de BV Nederland veel aan genomics hebben. Achteraf hadden we dat geld beter kunnen besteden aan bescheidener maar praktischer onderzoek. Eigenlijk zouden onafhankelijke onderzoekers eens moeten evalueren wat de Nederlandse samenleving en het bedrijfsleven nu aan de genomicshype hebben gehad, en of al dat geld niet beter op een andere manier besteed had kunnen worden. Waarschijnlijk zullen ze ontdekken dat we maar tien procent van de bestedingen nodig hebben gehad om te komen waar we nu zijn. De overige negentig procent van het geld is verspild. De voedingssector heeft innovatie nodig, geen megalomane wetenschappelijke projecten waarmee technische universiteiten in Nature of Science komen te staan. Ongetwijfeld is nanotechnologie op termijn nuttig. Maar de sector kampt met prangender behoeften dan die van negentien verschillende experimentele processen die in een laboratorium toegevoegde bacteriën uit een synthetische vloeistof filteren. Willem Koert Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

7

08-11_Pijnboompitten 17-12-14 12:25 Pagina 8

Trends en ontwikkelingen

Nestlé licht tipje sluier

pijnboompittenraadsel op

Tekst en foto’s: Norbert van der Werff

Het eten van twee pijnboompitten kan al genoeg zijn voor een bittere smaak die wel twee weken kan aanhouden. Welke stof verantwoordelijk is voor de vieze nasmaak, is negen jaar nadat het verschijnsel voor het eerst beschreven werd, nog steeds niet bekend. Onderzoekers van Nestlé hebben recentelijk ontdekt welke soort pitten het onwenselijke verschijnsel kunnen veroorzaken. Ze ontwikkelden een methode om de botanische herkomst vast te stellen. Met de methode kunnen voedingsmiddelenproducenten voorkomen dat ze ‘verkeerde pijnboompitten’ in hun producten stoppen.

8



p

‘Ook ik heb sinds ik een paar dagen geleden (ongeroosterde) pijnboompitten heb gegeten, last van een vieze, metaalachtige smaak. De vieze smaak verergert bij eten en bij het drinken van witte wijn. Bij rode wijn ontstaat de verergering niet. Ik heb er nog nooit eerder last van gehad, terwijl ik eerder pijnboompitten in verschillende winkels kocht en op verschillende manieren heb gegeten. De pitten die de last lijken te veroorzaken zijn zelfs biologisch met eco-keurmerk en zijn gekocht in een biologische winkel.’ Internet staat vol met dergelijke soms zeer gedetailleerde klachten van consumenten over pijnboompitten. Ze ervaren een bittere, metalige smaak in de mond, die versterkt wordt door eten en drinken. Bij nieuwsberichten op evmi.nl zijn eveneens reacties geplaatst van consumenten. Ook nog zeer recent. ‘Afgelopen donderdag een Toscaanse salade van de AH met pijnboompitten gegeten. Als enige in de familie heb ik nu ook last van een gal-smaak in mijn mond, terwijl ik regelmatig deze salade heb gegeten en nooit eerder last had. De rest van de familie heeft geen last. Voor mij dus geen pijnboompitten meer, en ook geen Toscaanse salade dus...’, schreef ‘Jacqueline’ in februari. De reacties zijn tweeledig. Opluchting overheerst omdat ze er achterkomen wát de oorzaak is, dat ze geen vreemde ziekte onder de leden hebben en de klachten van voorbijgaande aard zijn. Zo schrijft Linda Ysenbaert op evmi.nl: ‘Bedankt voor de geruststellende reacties op het vreemde verschijnsel van dagenlang

bitter eten! Ik heb vier dagen geleden pijnboompitten van de Aldi gegeten. Normaal geroosterd zoals altijd. De volgende dag smaakte al het eten en drinken bitter. Het gaat dus weer over. Een geruststellende gedachte, maar het blijft een vervelende zaak.’ Verontwaardiging Aan de andere kant is er ook verontwaardiging dat producten die zo’n vervelend effect hebben, gewoon in de winkel liggen. ‘Ik vind het schandalig dat er geen controle is op dit soort pitten. Ik heb straks een bitter kerstmaal en durf nooit meer pijnboompitten te eten!’, schreef ‘Jan’ in december. ‘Hoe kan AH een dergelijk product verkopen als ze weten dat er zoveel mensen last van hebben? Ik heb nu al vier dagen een vieze smaak bij het drinken van koffie en zelfs chocopasta smaakt smerig’, vult Bart

aan. Inderdaad is het merkwaardig dat de producten gewoon in het schap liggen. Een zoekactie in het Rapid Alert System for Food and Feed maakt duidelijk dat er de afgelopen jaren in de EU wel meldingen zijn geweest over pijnboompitten, maar dan alleen over Salmonella en aflatoxine. In de EU is verder gesproken over cadmium in pijnboompitten, wat niet zo’n probleem werd gevonden gezien de kleine hoeveelheden die er van genuttigd worden, maar dus niet over de vervelende bittere nasmaak van pijnboompitten. De eerste meldingen van consumenten dateren uit het begin van het afgelopen decennium, maar getuige de reacties op internet worden nog steeds mensen slachtoffer van de bittere nasmaak van pijnboompitten. De ‘bittere pitten’ worden verkocht over de hele linie. Consumenten noemen Albert Heijn, Aldi, Lidl, Jumbo, C1000, natuurvoedingswinkels én restaurants als verkooppunt. Weinig klachten Richard Strijbis woordvoerder van Tovano in Maasdijk, importeur van noten en gedroogde zuidvruchten heeft te maken met pijnboompitten met een bittere nasmaak. Strijbis stelt ‘behoorlijk veel’ in pijnboompitten te doen. Hij noemt de bittere nasmaak vervelend maar zegt dat het niet schadelijk voor de gezondheid is. ‘Het lastige is dat je aan de buitenkant niets kunt zien en ook niet kunt ruiken of proeven of de pijnboompitten een bittere nasmaak veroorzaken. De een reaEisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

9


geert er wel op, de ander niet.’ Het aantal klachten bij Tovano valt mee. ‘Het aantal is zo klein dat het niet op mijn rekenmachine past.’ Hij erkent wel dat niet alle consumenten bij de producent zullen aankloppen. Klachten van consumenten bij retailers komen wel bij het bedrijf terecht want supermarktketens sturen die door, maar ook dat zijn er niet veel. Tot recalls hebben de klachten niet geleid. Strijbis vindt het te gemakkelijk om te zeggen dat producenten de noten beter moeten onderzoeken. Er is immers maar weinig over de oorzaak van de vreemde bijwerking bekend. Pesto Pijnboompitten zitten in salades, sauzen zoals pesto, en zelfs in desserts. Ook de carpaccio gaat vaak vergezeld van pijnboompitten. Misschien heeft de populariteit wel iets te maken met het ontstaan van het probleem. De vraag naar pijnboompitten is de afgelopen jaren erg gestegen. Er worden pijnboompitten geïmporteerd uit Azië, waaronder Pakistan en vooral China. Vanwege de grote vraag worden veel verschillende soorten pijnboompitten gebruikt. Daar zitten ook soorten bij die niet op de FAO-lijst staan van soorten die een traditie hebben van gebruik als voedingsmiddel. Ook in Italië worden pijnboompitten geproduceerd. Alleen Italiaanse pijnboompitten importeren, is echter volgens Strijbis van Tovano geen oplossing. ‘Die eten de Italianen zelf op. Daar is simpelweg niet voldoende van.’ Bovendien stelt hij niet te garanderen dat de bittere nasmaak niet kan optreden 10


bij Italiaanse pijnboompitten, al komt dat bij Chinese pijnboompitten vaker voor. Een woordvoerder van een andere leverancier van pijnboompitten, die niet met naam genoemd wil worden, vermoedt eveneens dat niet alleen Chinese pijnboompitten klachten veroorzaken. ‘Ik heb de indruk dat er ook klachten zijn over Turkse en Europese pijnboompitten. Minder dan over Chinese pijnboompitten, maar 90 tot 95 procent van de pitten komt uit China…’ Hij meent dat er minder klachten zijn over geroosterde pijnboompitten dan over rauwe. Volgens hem spelen ook psychologische factoren een rol. Iedereen met een bittere smaak in de mond die de afgelopen week pijnboompitten heeft gegeten, geeft daar de schuld aan, terwijl de bittere nasmaak misschien wel door iets anders is veroorzaakt. Triglyceriden In wetenschappelijke tijdschriften is niet veel gepubliceerd over het verschijnsel van de bittere nasmaak. In 2001 verscheen er een verslag van Martine Mostin van het Antigifcentrum in Brussel in het European Journal of Emergency Medicine, nota bene aan de hand van de persoonlijke ervaringen van een collega. Deze legde voor het eerst het verband met de consumptie van pijnboompitten. Het onderzoekje, dat een jaar eerder tijdens een congres al was gepresenteerd, stelt dat de gewraakte pijnboompitten geoxideerd waren en uit China kwamen. Onderzoek wees uit dat er geen sprake was van residuen van pesticide of

zware metalen. Chromatografisch onderzoek wees op een verband met stoffen die leken op triglyceriden. De rol van deze vetzuren bij de smaakverstoring blijft hypothetisch, aldus Mostin. Na de publicatie van Mostin bleef het lange tijd stil. De VWA publiceerde in augustus 2006 een nieuwsbericht naar aanleiding van klachten van consumenten. Daarin werd herhaald dat er geen sprake is van verontreiniging en dat er een natuurlijke oorzaak is voor de bittere nasmaak. ‘In elk geval is er geen gevaar voor de gezondheid van de consument’, aldus de VWA. Ook de voedselautoriteiten van andere EU-landen wezen daar op. Tegelijkertijd erkenden ze dat ze zeer weinig informatie hadden over het verschijnsel. Afgelopen zomer riep de Britse Food Standards Agency daarom consumenten op hun ervaringen met de voedselautoriteit te delen. Ook de Ierse voedselautoriteit FSAI deed in september een dergelijk verzoek. Onderzoek AFFSA De Franse tegenhanger AFSSA deed vorig jaar zelf onderzoek. In Frankrijk zijn meer dan 800 klachten geregistreerd. AFSSA concludeerde dat de ene consument last kreeg en de andere, die dezelfde pijnboompitten at, niet. Ook de aard van de klachten verschilt enorm. Soms houden de klachten twee dagen aan, soms vijftien dagen. De een heeft na één keer eten last, de ander pas na herhaaldelijke consumptie. In sommige gevallen traden de verschijnselen al op na het eten van twee pitjes. AFSSA be-


weerde verder dat in de pijnboompitten diverse stoffen met een bittere smaak zitten, waaronder cafeïne, maar dat die geen ‘vertraagd effect’ hebben dat de bittere smaak kan verklaren. AFSSA stelde dat er meer dan honderd soorten pijnbomen zijn, de ondersoorten niet meegerekend. In Frankrijk worden pitten van twee soorten pijnbomen verkocht: de Pinus pinea uit Zuid-Europa en de Pinus koraiensis uit China en Pakistan. Alleen pitten van de P. koraiensis lijken de klachten te veroorzaken, zo rapporteerde AFSSA afgelopen september. De voedselautoriteit wees op een mogelijk verband tussen de bittere smaak en de P. armandii, wat op zich vreemd is omdat in hetzelfde rapport stond dat er maar twee soorten in de winkel lagen en P. koraiensis mogelijk de boosdoener was. Wellicht zitten er tussen de P. koraiensis pijnboompitten van andere soorten, zoals de P. armandii. Vetzuurprofiel Onderzoekers van het Nestlé Research Centre in het Zwitserse Vers-chez-les-Blancs onder leiding van Frédéric Destaillats hebben voortgeborduurd op de botanische herkomst van de pijnboompitten. Doel van hun onderzoek was niet om de vetzuursamenstelling te koppelen aan de verstoring van de smaakbeleving, maar enkel om vast te stellen van welke soort pijnbomen de pijnboompitten zijn. De onderzoekers ontwikkelden een methode om met gas-vloeistofchromatografie het vetzuurprofiel te analyseren en publiceerden er in januari van dit jaar over in Journal of Agricultural and Food Chemistry. Aan de hand van een ‘diagnostische formule’ op basis van de belangrijkste vetzuren, kunnen ze in slechts vijf minuten vaststellen van welke pijnboomsoort de pitten afkomstig zijn. Voedingsmiddelenfabrikanten kunnen op die manier voorkomen dat ze ‘verdachte’ pijnboompitten verwerken in hun salade of andere producten. De wetenschappers van het Nestlé Research Centre onderzochten tien monsters: negen pakjes pijnboompitten uit Zwitserse en Franse supermarkten, waaronder één monster van pijnboompitten die bij een consument klachten hadden veroorzaakt, en één monster van pijnboompitten verzameld in een botanische tuin in de regio Bordeaux.

De analyse wees in vrijwel alle gevallen uit van welke soort de pitten afkomstig waren. In één geval was dat minder duidelijk, maar kon met het oog worden vastgesteld dat het om een mix ging van twee soorten. Met behulp van de chromatograaf kon vervolgens worden bepaald om welke soorten het ging. In een ander geval lag de uitslag tussen twee soorten in. Dat geeft de beperkingen van de methode aan, erkennen de onderzoekers. Omdat de analyse dichter bij de P. massoniana lag dan bij de P. siberica, concludeerden de onderzoekers dat het om eerstgenoemde soort moest gaan, ook al omdat de verpakking als herkomstland China vermeldde en de P. siberica voornamelijk in Rusland wordt geteeld. De onderzoekers constateerden dat de monsters afkomstig waren van vijf pijnboomsoorten: P. pinea, P. koraiensis, P. gerardiana, P. armandii en P. massoniana. De laatste twee staan niet op de FAO lijst van eetbare soorten. De P. armandii is in NoordAmerika en Europa alleen als sierboom bekend, P. massoniana groeit alleen in China en wordt daar door de papierindustrie gebruikt. De onderzoekers suggereren dat het feit dat ze in Westerse landen niet in het voedingspatroon voorkwamen, samenhangt met de klachten.

Oxidatie Hoewel de onderzoekers determineerden aan de hand van de vetzuursamenstelling, zijn de verschillen tussen eetbare en niet eetbare soorten niet erg groot. Ze menen dan ook dat de bittere nasmaak niet veroorzaakt wordt door vetzuren. Ook de suggestie dat oxidatie verantwoordelijk is voor de nasmaak, noemen ze speculatief. Bij vetoxidatie is er geen effect bekend dat wel twee weken kan duren. Ze zien meer in een stofje dat in hogere mate aanwezig is in de niet-eetbare dan in de andere soorten. Die stof kan van nature in de zaden zitten, maar ook gevormd worden tijdens het oogsten, het verwijderen van de schaal, het drogen of door contact met verpakkingsmateriaal, stellen de onderzoekers. Er zijn dus nog steeds meer vragen dan antwoorden, al heeft het onderzoek van Nestlé de oplossing van het pijnboompittenraadsel weer een stuk dichterbij gebracht. Het artikel ‘Identification of the botanical origin of pine nuts found in food products by gas-liquid chromatography analysis of fatty acid profile’ van Frédéric Destaillats, Cristina Cruz-Hernandez, Francesca Giuffrida en Fabiola Dionisi is gepubliceerd in Journal of Agricultural and Food Chemistry van januari 2010.

BBB

B

Sommige mensen denken dat het roosteren beschermt tegen de bittere nasmaak.


11

12-13_Claims 17-12-14 12:26 Pagina 12


EFSA verwijst antioxidanten naar

prullenmand Tekst: Norbert van der Werff Foto’s: Harrij Onstein, Norbert van der Werff

EFSA heeft eind februari het tweede deel van de opinies over generieke gezondheidsclaims (artikel 13.1) gepubliceerd. Kreeg bij de eerste partij tweederde van de aanvragen een negatieve beoordeling, nu werden vrijwel alle claims afgekeurd, waaronder claims over antioxidanten, verzadiging en opnieuw probiotica.

Wederom was het slikken voor bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie. Na het grote aandeel afwijzingen in de eerste batch, werd er al over gespeculeerd dat in de volgende partijen nog meer claims de toets der kritiek van het panel voor dietetic products, nutrition & allergies (NDA-panel) niet zouden kunnen doorstaan. De resultaten waren ontluisterend. Slechts een stuk of negen van de 416 ingediende gezondheidsclaims werden door EFSA voldoende bewezen geacht, zo blijkt uit inventarisatie van de 31 EFSA-opinies. Redenen afwijzing Volgens EFSA zijn claims vooral afgekeurd omdat de werkzame stof niet voldoende gekarakteriseerd is; het voordeel voor de gezondheid niet bewezen is; of onvoldoende studies bij mensen zijn gedaan om de claim te ondersteunen. Uit de opinies blijkt dat het NDA-panel het geclaimde effect soms niet als een gezondheidsvoordeel beschouwt en dat er een enkele medische claim bij zat. Dat laatste gold voor de claim dat Lactobacillus rhamnosus bijdraagt aan een gezond darmklimaat tijdens de behandeling met antibiotica. Van de ‘activiteit van antioxidanten’, het

12


Weinig gezondheidsclaims goedgekeurd

12-13_Claims 17-12-14 12:26 Pagina 13

‘antioxidant-gehalte’ en ‘antioxidant-eigenschappen’ is niet bewezen dat het om een gezondheidsvoordeel gaat. Ook de beschermende werking van antioxidanten tegen voortijdige veroudering noemt het panel geen claim volgens de verordening, waarmee vermoedelijk bedoeld wordt dat het om een cosmetische of wellicht een medische claim gaat. EU-lidstaten en het bedrijfsleven hadden maar liefst 169 verschillende aanvragen over antioxidanten ingediend. Die belanden allemaal in de prullenbak. Naast genoemde claims hadden de antioxidant-aanvragen ook betrekking op bescherming van het DNA, eiwitten en vetten tegen schade door oxidatie. Het panel oordeelde dat voor die claims onvoldoende bewijs is omdat er geen humane studies zijn aangeleverd. De in vitro studies en studies bij dieren leveren niet voldoende bewijs voor de werking in mensen, stelt EFSA. Bij de afgewezen claims zaten naast antioxidanten enkele andere grote groepen: voedingsstoffen voor het behoud van gezonde gewrichten (42 aanvragen) en stoffen voor het behoud van normale bloedsuikerniveaus (32 aanvragen). Probiotica EFSA heeft de generieke gezondheidsclaims van twee soorten probiotica en van gefermenteerde wei afgewezen. Het panel stelt dat gefermenteerde wei onvoldoende gekarakteriseerd is. Er is geen informatie aangedragen voor de grondstoffen en voor de bestanddelen en micro-organismen die bij de fermentatie een rol spelen. Om die reden concludeert het panel dat een oorzakelijk verband tussen de consumptie van gefermenteerde wei en een goede gezondheid niet is aangetoond. EFSA oordeelde dat niet bewezen is dat de probiotica Lactobacillus plantarum BFE 1685 en Lactobacillus rhamnosus LB21 NCIMB 40564 het aantal potentieel pathogene micro-organismen in de darmen vermindert en dus de darmgezondheid verbetert. Bij de groep generieke gezondheidsclaims die in oktober werden afgewezen, zaten ook diverse probiotica-claims. Die werden om uiteenlopende redenen afgewezen: omdat het gezondheidsvoordeel niet goed omschreven was (‘immuunsysteem’ of ‘versterking van het immuunsysteem’); omdat de claim niet bewezen werd (het verlagen van het aantal potentieel ziekteverwekkende bacteriën in de darmen); of omdat bewijs voor het effect van één stam niet kan worden geëxtrapoleerd naar andere stammen. Verzadiging Drie gezondheidsclaims over verzadiging hebben de toets der kritiek van EFSA niet

kunnen doorstaan. Van noch xanthaangom noch guargom of gedeeltelijk gehydrolyseerd guargom is de verzadigende werking bewezen. In het geval van guargom was er geen sprake van gecontroleerde studies. Bij de beide andere aanvragen kon EFSA op basis van de aangeleverde data geen oorzakelijk verband vaststellen tussen de stof en verzadiging. Reacties De reacties op het grote aantal afwijzingen lopen zeer uiteen. Jenneke van Elderen van Branchevereniging Natuur & gezondheidsProducten Nederland (NPN) zegt in een eerste reactie teleurgesteld te zijn dat nagenoeg alle claims negatief zijn beoordeeld. NPN-bestuurslid Peter van Doorn vult aan dat een groot deel niet is afgekeurd vanwege de wetenschappelijke onderbouwing, maar vanwege procedurele zaken. De afwijzingen leiden echter tot een negatief beeld in de media. ‘In Engeland stond na de publicatie van de eerste batch al in de kranten dat alle probiotica oplichting zijn…’ Ook stelt Van Doorn dat EFSA onderzoeken bij patiënten veel te gemakkelijk aan de kant heeft geschoven. ‘Onderzoeken over vitamines en mineralen die geleid hebben tot text book knowledge, zijn óók gedaan bij patiënten.’ Het EU-voedselagentschap is volgens hem bovendien niet erg genegen informatie uit handboeken over planten en kruiden te aanvaarden. ‘EFSA is niet erg happig op traditionele kennis over botanicals, ook al zijn daar veel text books over.’ Snoeien in leugens De Consumentenbond is zeer tevreden met de afwijzingen. ‘Europa snoeit in leugens op levensmiddelen en voedingssupplementen’, luidt de kop van een persbericht op de site van de bond. De kritiek van fabrikanten van levensmiddelen en voedingssupplementen over de afwijzingen noemt de Consumentenbond krokodillentranen. ‘Het kaf wordt nu eindelijk van het koren gescheiden. Het is goed dat een onafhankelijke instantie het bewijsmateriaal beoordeelt’, zegt Bart Combée, directeur van de Consumentenbond. Dat het kaf van het koren wordt gescheiden, is ook de visie van branchevereniging FNLI. Directeur Philip den Ouden zegt dat de afwijzingen ‘niet bevredigend’ zijn, maar dat de teleurstelling over de afwijzingen genu-

anceerd moet worden. Door de opinies van EFSA ontstaat steeds meer duidelijkheid over de eisen waaraan claims moeten voldoen. Ten tijde van het indienen van de aanvraag was dat namelijk niet het geval. Over ruim honderd claims heeft het NDApanel van EFSA helemaal geen uitspraak gedaan, omdat de karakterisering van de werkzame stof niet goed was. ‘Eigenlijk heeft EFSA geen ja en geen nee gezegd. De Europese Commissie kan er dus ook geen oordeel over vellen.’ Den Ouden verwacht dat er mogelijkheden zijn voor een dialoog met EFSA dan wel de Europese Commissie over het opnieuw indienen van die claims. ‘Het zou vreemd zijn als daar geen ruimte voor zou bestaan.’ Ook Van Doorn van de NPN denkt dat de karakteriseringsproblemen, ontstaan doordat ten tijde van de aanvragen de eisen niet duidelijk waren, gerepareerd gaan worden. FNLI-directeur Den Ouden stelt bovendien dat pas als alle batches generieke gezondheidsclaims gepubliceerd zijn, de balans opgemaakt kan worden. Wellicht blijkt dan dat de afwijzingen betrekking hebben op kleine niches, terwijl de belangrijke claims wel goedgekeurd zijn. ‘Het zou wel eens mee kunnen vallen.’

De gezondheidsclaim op sap van Healthy People, enkele jaren geleden. Tegenwoordig staat front-of-pack alleen nog ‘Rijk aan antioxidanten’.

BBB

Alle opinies over gezondheidsclaims zijn terug te vinden op de site van EFSA: www.efsa.europa.eu Goedgekeurde claims Goedgekeurd werden gezondheidsclaims aangaande maaltijdvervangers voor weight control en behoud van het gewicht na gewichtsverlies. Ook het reducerende effect van guargom op de bloedcholesterolconcentratie werd goedgekeurd, evenal melatonine voor het verlichten van jetlag-klachten. Bovendien werden claims over de relatie tussen kalium en een normale spier- en neurologische functie en behoud van een normale bloeddruk goedgekeurd. Ook drie claims over vitamine D zijn volgens EFSA bewezen: de bijdrage van vitamine D aan een normale werking van het immuunsysteem en een gezonde respons op inflammatie; en behoud van een normale spierfunctie. De claim dat vitamine D bijdraagt aan een normale cardiovasculaire functie is echter niet bewezen.


13

14-15_Bakkerijdagen 17-12-14 12:27 Pagina 14

Marketing en sales

Innovatieve producten en 'oer-Hollandse' concepten Tekst en foto’s: Jacqueline Wijbenga

Een overzicht van trends en ontwikkelingen in brood en patisserie, dat is wat de Bakkerij Dagen 2010 boden. Het assortiment op de beursvloer bood zowel de industriële als de ambachtelijke bakker inspiratie voor nieuwe producten.

Voortbordurend op het Hollandse thema toonde Ireks ook het tulpje, een broodje van Hollands Grof.

14


Geconcentreerd en met oog voor detail maken de patissiers hun kunstwerken van chocolade, terwijl een paar meter verder Nederlands kampioen ijssculpturen maken met een kettingzaag model brengt in een massief blok ijs. Ondertussen vult de beursvloer van de Bakkerij Dagen en IJsvak in de RAI zich met belangstellenden voor ontwikkelingen en trends op hun vakgebied. Ratio en emotie vechten deze beursdagen om de aandacht van de beursbezoeker. De zakelijke bezoeker is vooral op zoek naar net dat ene waarmee hij zich kan onderscheiden van de collega. Maar omgeven met zoveel afrodisiaca is het moeilijk om de ogen te sluiten voor al het moois en vaak ook lekkers dat er wordt getoond. Primeurs Ocean Spray, producent van Amerikaanse cranberry's, toonde op de beurs een primeur: gearomatiseerde cranberry's in de smaken mango, aardbeien of bosbessen. ‘Probleem met veel vruchten is dat ze niet goed te verwerken zijn in deeg. Daardoor gaat de smaakbeleving van dergelijke vruchten verloren’, vertelt directeur Frits Panjer van Contined, importeur van Ocean Spray in de Benelux. Dat probleem kent de cranberry niet. Die vrucht laat zich eenvoudig verwerken in allerlei bakkerijproducten, zowel industrieel als ambachtelijk. Van dit gegeven is gebruikgemaakt bij de ontwikkeling van de gearomatiseerde cranberry's. ‘De cranberry is als het ware drager van de mango- of aardbei-

14-15_Bakkerijdagen 17-12-14 12:28 Pagina 15

Robuuste broden bij Meneba

Koelverneveling van Jasca.

Bakkerij-apparatuur uit Slovenië.

ensmaak.’ Op het etiket van het eindproduct 'mango en cranberry' worden vermeld. Speciaal voor de beurs zijn in samenwerking met Zeelandia verschillende koekjes gebakken waarin de gearomatiseerde cranberry's zijn verwerkt, ‘maar ze kunnen ook prima in een notenmix worden verwerkt’, erkent Panjer. Niet alleen met de cranberry is Panjer op zoek naar nieuwe mogelijkheden en innovatieve producten. Ook in de granen blijkt nog veel mogelijk. Op de Bakkerij Dagen introduceerde Contined de direct eetbare hele graankorrel: de Caregrain granen. Een product van Caremoli in de Verenigde Staten. ‘Deze zijn als snack of ingrediënt zo eetbaar door de voorbehandeling, een combinatie van stoom, drogen en roosteren. Bovendien is de korrel nog steeds heel herkenbaar en daarmee een natuurlijk, zichtbaar ingrediënt.’ Panjer verwacht dat onder andere in broodsoorten, maar ook bijvoorbeeld in mueslirepen gebruik van dit graan wordt gemaakt. ‘Tot nu toe was de verwerker afhankelijk van graanvlokken of gebroken korrel, dat is nu verleden tijd.’ Oer-Hollands Maar ook het inhaken op bestaande concepten werd belicht op de Bakkerij Dagen. Verschillende standhouders speelden in op het herkenbare imago van Nederland, compleet met klompen, delftsblauwe tegeltjes en tulpen. Op de stand van Ireks was het alsof de set van het tv-programma 'Ik hou van Holland' was geleend om het product 'Hollands

Duobrood machinaal bereid met machine van Benier.

Grof' extra voor het voetlicht te brengen. ‘Dit graan, Hollands Grof, zit al zo'n zes jaar in ons assortiment en loopt goed. Toch hebben we gemeend er extra aandacht aan te moeten geven met een speciaal promotiepakket’, vertelt een medewerker. Het promotiepakket bestaat uit een speciale bijsluiter bij het brood, die op het schap van de bakker, maar ook in de zak van de consument het brood versiert. Daarnaast kan de bakker kiezen voor een compleet promotiepakket voorzien van tassen en aanvullende recepten. ‘Ook daar komen we met vernieuwende ideeën voor het toepassen van het bekende graan.’ Zo presenteerde Ireks op de beurs een alternatief voor het Friese Suikerbrood, gemaakt van het Hollands Grof-graan, speculaaskruiden in plaats van kaneel en minder suiker dan in een traditioneel suikerbrood. ‘Als je zo'n broodje maakt in een bijzondere vorm en presenteert

in een leuke verpakking heb je in een handomdraai een uitbreiding van het assortiment.’ Handomdraai Met een letterlijke handomdraai komt een duobrood tot stand. Net als bij het broodbeleg is ook bij het duobrood sprake van twee kleuren. In het brood draaien ze ingenieus om elkaar heen. Tot voor kort was dit samenspel van degen vooral weggelegd voor handmatige bereiding, maar Benier (onderdeel van de Kaak Group) heeft inmiddels een machine op de markt die het duobrood ook industrieel kan produceren. Het tweekleurenbrood is in de bruin/wit combinatie al in de supermarkt te vinden. ‘Maar ook andere, meer exotische combinaties zijn mogelijk, zoals een door Zeelandia bedachte pomodoro/nacho-variatie’, vertelt de Benier-medewerkster.

BBB

Ongediertebestrijding Een ongewone verschijning op een beurs vol lekkernijen: een verblijf met ratten en muizen. Deze onschuldig ogende beestjes maakten deel uit van de stand van WareCare, expert in ongediertebestrijding in de levensmiddelensector. ‘Van de snackbar op de hoek tot de grootste multinationals, ze kunnen allemaal bij ons terecht voor de aanpak van ongedierte, aldus een van de medewerkers van het bedrijf in Beuningen. ‘Natuurlijk willen de mensen in de branche liever niet over ongedierte praten, maar iedereen heeft er last van en moet er wat aan doen.’ WareCare heeft geen standaard aanpak. ‘Die is klantspecifiek, want geen situatie is hetzelfde.’ Het liefst zou het bedrijf zien dat er in de sector met meer openheid over ongediertebestrijding wordt gesproken. ‘In Amerika is het zelf een pré als je het certificaat van ongediertebestrijding kunt tonen. Eigenlijk zou het in Europa ook zo gewoon moeten worden.’


15

16_Promotie adv PLP_16 17-12-14 14:27 Pagina 16

Maak nu voordelig kennis met

Plattelands Post Vakblad voor de agri-sector

JAARGANG

39

|

NOVEMBER

2009

|

NR.

9

Jaargang 40 | Januari 2010 | nr. 1

Plattelands Post VAKBLAD

VOOR

DE

AGRI-SECTOR

Plattelands Post Vakblad voor de agri-sector

VEELZIJDIGE AHLMANN ZWENKLADER PLOEG MET STROKENRISTER LEVERT MOOI WERK KATERN: PLUIMVEEHOUDERIJ

JAARGANG

39

|

OKTOBER

2009

|

NR.

8

Plattelands Post VAKBLAD

VOOR

DE

AGRI-SECTOR

SPEEDDATEN VOOR VARKENS MEER HALEN UIT RUWVOER INTERNATIONALE BANENRUIL

Nu g n i t r o k 50% een op nement n o b a r jaa btw excl. 6%

€ 31,- ts van in plaa € 62,-

excl. 6%

Begin met goede basis Ballenstal maakt verschil Burgerinitiatief megastallen

btw

Abonnees van Eisma Voedingsmiddelenindustrie kunnen nu met 50% korting kennismaken met PlattelandsPost, hét toonaangevende vakblad voor de agri-sector. De maandelijkse digitale nieuwsbrief van PlattelandsPost is uiteraard gratis. Meld u dus meteen aan!

Kijk voor aanmelding en meer informatie op www.plattelandspost.nl

17_NVVL 17-12-14 12:29 Pagina 17

NVVL-Voorjaarssymposium ‘Duurzaamheid in de Voedselketen’

Network for Food Experts De NVVL is ruim vijfenvijftig jaar geleden opgezet voor kennisvermeerdering en informatie-uitwisseling binnen de voedings(middelen)industrie. De vereniging organiseert symposia en workshops voor foodexperts en geeft een eigen jaarboek uit. Door middel van jaarprijzen probeert de vereniging studenten te stimuleren die voedingsgerelateerde onderwerpen bestuderen. De vereniging telt zeshonderd lede, van de vakinhoudelijke professionals zoals levensmiddelentechnologen, voedingskundigen, diëtisten tot andere experts in food.

Congres ‘Eet voor je leven!’ Een verduurzaming van onze samenleving is onontkoombaar. Gaan we op dezelfde weg door, dan raken onze reserves op den duur uitgeput. De agrifoodsector heeft een grote impact op mens en milieu. De vraag is: wat kan deze sector doen om haar ecological footprint te verkleinen en welke rol kunnen levensmiddelentechnologen hierin spelen? Deze vragen komen aan de orde op het NVVL-symposium over duurzaamheid dat op donderdag 22 april 2010 wordt gehouden bij Hogeschool HAS Den Bosch. Programma Locatie: HAS Den Bosch Dagvoorzitter: Frederike Praasterink 9:15 - 10:15 uur NVVL-Jaarvergadering 10:20 uur Ontvangst 10:45 uur Opening door de dagvoorzitter 10:55 uur Aandacht voor de NVVL werkgroep levensmiddelentechnologie 11:00 uur Food & Nutrition Delta, Wouter de Heij 11:30 uur Voedingscentrum, Corné van Dooren: “Elke winkelwagen vertelt een verhaal”

12:00 uur Productschap Margarine, vetten en oliën, Marieke Leegwater 12:30 uur Uitreiking NVVL-Jaarprijs 13:00 uur Lunch 14:00 uur DSM Biotechnology centre, Maarten van den Graaff: “Sustainability at DSM: Methods and examples” 14:30 uur NIZO, Arjan van Asselt: “Sustainable dairy processing, a global perspective” 15:00 uur Vereniging van Nederlandse verpakkingskundigen, Johan Glaser, werkgroep duurzaamheid 15:30 uur Pauze 15:45 uur WUR, Paul Bartels: “Sustainable keten cascadering” 16:15 uur Schuttelaar & Partners, Suzanne van der Pijll: “Consumentenverwachtingen en MVO trends” 16:45 uur Sluiting door de dagvoorzitter 17:00 uur Netwerkborrel Lijkt het u interessant om deze dag bij te wonen, meldt u dan binnenkort aan via www.nvvl.nl. Daar vindt u tevens het definitieve programma, zodra dat bekend is. B

Jong NVVL-lid Mag ik mij even voorstellen? Mijn naam is Channy Barzely. Ik ben diëtiste. Sinds kort heb ik mijn entree gemaakt binnen de werkgroep van jong NVVL. In het dagelijks leven ben ik werkzaam als diëtiste bij cateringbedrijf Compass Group, bij de afdeling diëtetiek. Dit is een onderdeel van Food Technology. Binnen de afdeling worden nieuwe gerechten ontwikkeld zowel voor de gezondheidszorg als bedrijfscatering. Ik ben verantwoordelijk voor de samenstelling van gezonde maaltijden en het toekennen van voedingskundige informatie. Daarnaast verzorg ik met regelmaat gezondheidsdagen en workshops voor verschillende bedrijven waarvoor Compass Group de catering verzorgt. In mijn vak merk ik dat de consumenten steeds meer behoefte hebben aan informatie over de producten die zij eten. Ook bedrijven zien steeds meer het belang van gezonde voeding en gaan met deze trend mee. Het NVVLnetwerk brengt mensen uit de voedingsleer en levensmiddelentechnologie tezamen. Dit creëert mogelijkheden en kansen voor een optimale samenwerking die ten goede komt aan zowel bedrijven als consumenten. Ik hoop met mijn deelname aan de werkgroep van Jong NVVL hier een stuk aan bij te dragen. B

Jaarprijs update Inmiddels is bekend wie de NVVL-Jaarprijs heeft gewonnen. Bent u ook benieuwd en wilt u horen waarom juist die scriptie de beste was? Kom dan naar het NVVL-Voorjaarssymposium ‘Duurzaamheid in de voedselketen’ op 22 april 2010 in Hogeschool HAS Den Bosch. Daar wordt de prijs uitgereikt. Graag tot dan! B

Op donderdag 10 juni 2010 vindt het congres ‘Eet voor je leven!’ plaats. Dit congres is een gezamenlijk initiatief van de NVVL (Network for Food Experts), NAV (Nederlandse Academie van Voedingswetenschappen), NVD (Nederlandse Diëtisten Vereniging) en de FNLI. Voor de organisatie van dit congres zijn de krachten gebundeld onder de naam VoedingNederland. Voor jonge professionals in food is er een extra uitdaging: in het programma van het VoedingNederland symposium is ruimte gemaakt voor een invulling door jonge voedingsprofessionals. Die kunnen geheel naar eigen idee een sessie (of een deel daarvan) verzorgen. Dé kans dus om een keer zaken als een gek idee, een dilemma, een provocerende stelling of je promotieonderzoek onder woorden te brengen en te presenteren. Wie is jong en durft? Voor het volledige programma en de aanmelding, zie www.voedingnederland.nl.

Tot ziens op donderdag 10 juni Met vriendelijke groet, Petra Smit, Secretariaat NVVL E-mail: [email protected], Internet: www.nvvl.nl B

Netwerkborrel Op donderdag 3 juni 2010 organiseert de NVVL een netwerkborrel bij Vakschool Wageningen, onderdeel van RijnIJssel. Naast alle inhoudelijke activiteiten die elk jaar georganiseerd worden is het natuurlijk ook leuk om elkaar te ontmoeten tijdens een meer informele gelegenheid. Deze borrel is bedoeld voor àlle NVVL leden. Vanwege de demonstraties is het aantal deelnemers beperkt, dus meld je op tijd aan! Er worden demonstraties verzorgd door de Vakschool op het gebied van moleculaire gastronomie, patisserie, ijsbereiding. Kosten bedragen voor niet leden € 36, voor leden € 27 en voor NVVL-leden met introducé € 18. Een introducé (indien hij/zij direct betalend lid wordt van NVVL) heeft gratis toegang. Meer informatie: NVVL, aanmelden per mail [email protected] met als subject RijnIJssel. Geef aan welke demonstatie je voorkeur heeft. Uiterste datum van aanmelden: vrijdag 7 mei 2009. B Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

17

18-20_Soepfabriek 17-12-14 12:58 Pagina 18

R e p o r t a g e

Soepfabrikant Unox opent de

poorten De bak met groente

Tekst en foto’s: Norbert van der Werff

voor de Soep in Zak wordt met water af-

Hoeveel groente zit er nu eigen-

gespoeld om hem goed leeg te maken.

lijk in soep? Meer dan consumen-

Het extra water is meegecalculeerd in

ten denken. Unilever opende

de receptuur.

medio februari de poorten van de soepfabriek in Oss voor de media om dat te laten zien. Een kijkje in de keuken van Unox en Knorr.

Voedingskundige Mirjam Smit bij het

‘De meeste mensen zijn verbaasd als ze zien hoeveel groente er in een kom soep zit’, zegt Daniëlle de Jager. Ze is bij Unilever verantwoordelijk voor de op 1 maart gestarte reclamecampagne rond het nieuwe Groentelabel, dat aangeeft hoeveel groente de soep per kom bevat. ‘Mensen eten graag gezellig een lekker soepje, maar het is jammer dat ze niet weten dat soep niet alleen lekker en gemakkelijk is, maar ook goede eigenschappen heeft. De kennis dat er zoveel groente in zit, is bij consumenten in de loop der jaren verloren gegaan.’ Dat consumenten de hoeveelheid groente in soep onderschatten, blijkt uit onderzoek onder ruim 600 mensen dat Unilever liet uitvoeren door onderzoeksbureau Kien. Meer dan de helft van de Nederlandse consumen-

Groentelogo.

18



Het mengen van de ingrediënten.

ten denkt dat de gemiddelde kom soep minder dan honderd gram groente bevat, eenderde denkt zelfs minder dan vijftig gram. Consumenten menen dat tomatensoep de minste groente bevat, terwijl dat juiste het meeste is. Soep wordt door 78 procent van de consumenten gegeten omdat het lekker is en door 62 procent omdat het gemakkelijk klaar te maken is. Slechts 18 procent kiest soep omdat het een goede manier is om groenten binnen te krijgen. Kassa Ruim dertig procent van de consumenten zegt meer soep te gaan eten nu ze weten dat er zoveel groente in zit. Als dat inderdaad zo is, consumenten zeggen immers vaak wat anders dan ze doen, betekent dat

kassa voor Unilever. Het bedrijf heeft om het logo te kunnen plaatsen alleen de verpakking moeten aanpassen. De receptuur is namelijk niet veranderd. Groentelabel Het Groentelabel wordt op de verpakking van soepen geplaatst als deze meer dan 50 gram groente per kom (250 milliliter) bevatten. Dat is het geval bij 60 procent van de soepen van Unox en Knorr. Koploper is de Unox kruidige tomatensoep met basilicum en oregano met 250 gram groente per kop. Ook de andere tomatensoepen scoren hoog. De oranje soep bevat 175 gram groente per kop, de erwtensoep 105 gram. De hoeveelheid groente op het label zou bij sommige soepen nog hoger uitvallen als

Favoriete soepen De introductie van Soep in Zak heeft de verkoop van soep flink gestimuleerd, maar dat is niet ten koste gegaan van de verkoop van conserven. Bij de Unox-fabriek wordt tomatensoep het meeste geproduceerd, gevolgd door erwtensoep. Uit het recente onderzoek van Unilever blijkt dat Nederlandse consumenten die soorten ook het lekkerste te vinden. Ruim 54 procent houdt van tomatensoep, bijna 42 procent van erwtensoep. Kippensoep valt bij 37 procent in de smaak en groentesoep bij 34 procent.

alle peulvruchten meegerekend werden als groente. In navolging van het Voedingscentrum beschouwt Unilever sommige echter als eiwitbron. ‘Witte en bruine bonen tellen we niet mee, erwten wel,’ legt voedingskundige Mirjam Smit uit. ‘Erwten worden


19


Verplaatsen productie Van tijd tot tijd borrelt de discussie over het verplaatsen van productiefaciliteiten naar landen met lagere lonen weer op. In februari sprak Unilever-CEO Paul Polman in een Britse krant over de hoge belastingen in dat land. ‘We kunnen kiezen waar we onze onderzoekslaboratoria, productiefaciliteiten en hoger management neerzetten’, zei hij. Unilever haastte zich echter om op de eigen site te verklaren dat er geen sprake was van een dreiging om het land te verlaten omdat er elders een beter ondernemersklimaat is. De productie uit Nederland weghalen is ook niet aan de orde, zegt fabrieksmanager Ingrid van den Berg. De Soep in Zak wordt voor een groot deel geproduceerd in Polen, maar ze verwacht niet dat de rest van de productie daar ook naartoe gaat. ‘We moeten natuurlijk scherp letten op de kosten, maar op dat punt doen we het hier met de soepproductie goed. Nederland is een grote soepmarkt. Als je ergens anders gaat produceren, stijgen de transportkosten.’

namelijk in Nederland als groente gegeten en niet als eiwitbron.’ Soep kan volgens haar consumenten helpen om meer groente binnen te krijgen. Dat is nodig omdat uit de voedselconsumptiepeiling blijkt dat jongeren ongeveer honderd gram per dag groente binnenkrijgen en jonge kinderen maar 41 gram. Productie Zo’n 450 medewerkers heeft de Unox- en Knorr-fabriek in Oss. Er worden drie shifts gedraaid, van zondagavond tot vrijdagavond. In het winterseizoen zijn er in het weekend één of twee extra shifts. Normaal houdt die extra productie tegen carnaval op, maar dit jaar was er door de Olympische Winterspelen en het winterse weer toen nog geen einde aan de piek. De productietijd is sterk afhankelijk van het soort soep. Voor tomatensoep is de doorlooptijd drie uur, maar voor erwtensoep is de totale productietijd 24 uur. ‘Eigenlijk is het productieproces net als thuis’,

20


Fabrieksmanager Ingrid van den Berg.

vertelt fabrieksmanager Ingrid van den Berg. ‘Het grote verschil met thuis is dat wij de soep eerst in geconcentreerde vorm maken en daarna in de zak of het blik afvullen. Bovendien is de pan iets groter dan thuis.’ De ketel voor de Soep in Zak is namelijk 500 liter, voor soep in blik 4000 liter. De bliklijn produceert 400 blikken per minuut. De eerste stap in de productie van de soep in blik is het afwegen van de verschillende ingrediënten. Unilever gebruikt groente in diverse vormen: vers en diepvries; en in stukjes, gepeld, als puree en in gedroogde vorm. Basissoep Eerst wordt de basissoep gemaakt. De groente en kruiden, olie, water en vetten worden gemengd in de ketel. Een pocketvuller vult de door de lopende band aangevoerde blikken met extra groente en vlees, waarna de blikken worden afgevuld met de geconcentreerde soep. De blikken worden

Zoveel groente zit er in een kom soep.

vervolgens afgevuld met heet water van zo’n 85 graden Celsius. De soep wordt vervolgens korte tijd verhit. De verhittingstijd is afhankelijk van het soort soep. Daarna worden de blikken gesloten en vervolgens gesteriliseerd voor de houdbaarheid. Dan gaan de blikken op de lopende band naar de etiketteermachine en de metaaldetector. Daarna worden ze op een tray gezet en op een pallet. De pallets gaan ten slotte de vrachtauto in, want Unilever heeft geen opslag.

BBB


20

21-23_China moods 17-12-14 13:00 Pagina 21

R e p o r t a g e

voedselveilige producten in China groeit

Vraag naar

Tekst: Gwendolyn Tates en Lilian Kranenburg, ChinaMoves

Foto’s: Gwendolyn Tates

De Chinese consument in de stad staat steeds meer open voor nieuwe, maar vooral buitenlandse producten. Chinese supermarktketens lijken hier actief op in te spelen. Dit biedt kansen voor Nederlandse levensmiddelenproducenten.

Een schap met uitsluitend geïmporteerde producten.

Kansen voor export levensmiddelen

Van dé Chinese consument kan net zomin gesproken worden als van dé Europese consument. Daar zijn de regionale verschillen in China te groot voor. Shanghai, een stad met 20 miljoen inwoners en een kosmopolitisch karakter, heeft het hoogste gemiddelde inkomen. Naast Shanghai en de mega-steden Beijing, Guangzhou en Shenzhen, zien nu ook grote steden als Chengdu en kleinere steden met ‘slechts’ een paar miljoen inwoners de opkomst van een sterk groeiende middenklasse. Miljoenenstad Shanghai kent vele lokale en buitenlandse supermarktketens. De grootste is Lianhua Supermarket Holdings met in Shanghai ongeveer 4000 vestigingen en een jaaromzet van meer dan 2 miljard euro. Sinds vorig jaar richt Lianhua zich ook op buitenlandse en vooral Europese producten. Lianhua betrekt producten vanwege het kostenaspect rechtstreeks van de producent. Volgens Crystal Ying van Lianhua is deze methode risicovoller, maar goedkoper. De belangstelling voor Westerse levensmiddelen is de afgelopen jaren in China duidelijk gegroeid. Chinezen hebben er kennis mee gemaakt tijdens reizen naar het Westen als toerist, student of zakenman. Daar komt bij dat de overheid aanzet tot consumeren, juist nu de export vanwege de financiële crisis minder hard groeit - hoewel dit vooral voor Chinese producten bedoeld is. Bovendien springen winkelcentra en food chains in de grote steden in op het hogere besteedbaar inkomen van de gemiddelde stedeling en de behoefte aan meer consumentenvertier. Het zal geen verbazing wekken dat het juist mensen onder

Pasta-producten uit het Westen. Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

21


Bij elk gangpad prijst een vrouw met microfoon producten aan.

Reclame voor buitenlandse producten.

de veertig jaar zijn, opgegroeid na het Mao-tijdperk, die open staan voor nieuwe, buitenlandse producten. Voedselschandalen De afgelopen jaren zijn in China veel voedselschandalen aan het licht gekomen. De lijst van de in opspraak zijnde levensmiddelen is eindeloos: verontreinigde groentes, noedels, sojasaus, vis, olie, dumplings, tofu, eieren, alcohol. Ook het schandaal van de met melamine aangelengde melk voor babyvoeding, die in 2008 300.000 zuigelingen en peuters ziek maakte, staat nog vers in het geheugen, zeker nu nog steeds nieuwe

22


gevallen van partijen verontreinigde melkpoeder aan het licht komen. Het gevolg is dat Chinese consumenten er weinig vertrouwen meer in hebben dat producenten in hun land de regels voor voedselveiligheid naleven. Dat draagt bij aan de grotere belangstelling voor westerse levensmiddelen. Biologische voeding Kleinschalig onderzoek van Greenpeace in januari vorig jaar onder 300 consumenten wees uit dat 93 procent zou kiezen voor biologische voeding, indien beschikbaar. Van de ondervraagden zei 68 procent al biologische voeding te kopen en 80 procent zei dat

in de toekomst te gaan doen. Niet alleen om redenen van voedselveiligheid, maar ook vanwege de gezondheidsaspecten, die binnen de Chinese cultuur altijd een voorname rol hebben gespeeld. Producten met claims op welzijn zijn daarom populair. Ook de vraag of een bedrijf als milieuvriendelijk te boek staat, is in China van groeiend, zij het nog bescheiden, belang. De verkrijgbaarheid van biologische producten in de grote steden groeit door internet en omdat supermarkten steeds meer biologische producten opnemen in het assortiment. Het marktaandeel van biologische producten is nog wel klein. Het be-


ChinaMoves Auteurs Gwendolyn Tates en Lilian Kranenburg zijn China-deskundigen. Hun bureau ChinaMoves geeft advies op het gebied van trends en communicatie met betrekking tot China. Meer info: www.chinamoves.com.

Prijsbewust De Chinese consument is prijs- en kwaliteitsbewust. Zowel Lianhua als Auchan benadrukken dat westerse voedingsmiddelen meer mogen kosten dan lokale producten, mits de kwaliteit dat rechtvaardigt. De Chinese consument is bovendien erg kritisch en wil zo vers mogelijke producten, zelfs wanneer de houdbaarheidsdatum zich nog niet aandient. De waardering voor premium producten ligt anders dan in het Westen. Artikelen in het hogere marktsegment, zoals chocolade, wijn en olijfolie, zijn niet alleen voor eigen gebruik, maar ook vooral om cadeau te geven. Dergelijke producten doen het goed, bevestigt de woordvoerder van de inkoopafdeling van de Auchan supermarkt in Shanghai. De verpakking is ook van groot belang. Daarbij worden afzonderlijk verpakte producten, op z’n Japans, als chic en hygiënisch ervaren.

droeg nog maar 0,02 procent van de totale binnenlandse voedselmarkt, zo blijkt uit cijfers van januari 2009. Toch biedt deze groeiende vraag naar biologische producten perspectief voor Nederlandse producenten. Smaak De vele bakkerijen in Shanghai en de grote keuze aan koekjes in de schappen bevestigen dat Shanghainezen van lekkernijen houden. Zowel bij Lianhua als supermarktketen Auchan worden deze producten genoemd als buitenlandse artikelen die het bij de Chinese consument goed doen. Een voorwaarde voor succes van Europese pro-

Inspectie Alle geïmporteerde voedselproducten zijn onderhevig aan inspecties van het China Entry-Exit Inspection and Quarantine Bureau (CIQ). De procedures kunnen tijdrovend en gecompliceerd zijn.

ducten als koekjes, snoepgoed, broodbeleg en chocolade is dat deze niet té zoet zijn. ‘Zoet’ is in China minder zoet dan in Nederland. Aan de andere kant blijkt de oer-Hollandse stroopwafel bij Chinezen goed in de smaak blijkt te vallen. Kansrijke producten Wat zijn de mogelijkheden voor Nederlandse levensmiddelen? De voedselschandalen, de drang naar gezondheid, het toegenomen inkomen en de éénkindpolitiek wijzen in de richting van producten voor baby’s en kinderen. Er zijn kansen voor bijvoorbeeld muisjes en hagelslag, maar ook voor apart verpakte snacks, die niet te zoet mogen zijn. De producten moeten zijn aangepast aan de Chinese levensstijl. Omdat obesitas bij kinderen tegenwoordig ook in China een probleem is, valt te denken aan gezonde tussendoortjes en suikervrije snoepjes. Minder gangbare producten als kaas en koffie zouden samen met een voorlichtend boekje of folder op de markt gebracht kunnen worden.

Promotie De promotie van producten gaat in China anders dan in Europa. In Westerse ogen maakt een supermarkt waarbij personeel luidkeels de microfoon hanteert om producten aan te prijzen, samen met de vele bonte reclames, een chaotische en onoverzichtelijke indruk. Toch staat de retailbranche wel open voor verandering. ‘Wat de promotie van buitenlandse producten betreft, vragen wij de buitenlandse fabrikant om advies omdat hij de meeste ervaring heeft’, zegt de Lianhua-woordvoerder. Lianhua laat ook producten proeven. Auchan is daarvan afgestapt vanwege de grote aantallen mensen die gedurende de lunchpauze hun maag kwamen vullen.

B Klanten mogen producten proeven.

B Zuivelproducten, waaronder Goudse en Edammer kaas.

BBB

B Een klant kiest een vis uit. Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

23

24-25_FND Innovatie 17-12-14 13:04 Pagina 24

R & D

‘Richt de blik op innovatie’ Kees de Gooijer (FND): Door de blik op innovatie te richten, creëer je meer mogelijkheden voor de toekomst.

FND stimuleert nieuwe producten en processen Tekst: Jorieke van Cappellen, Opraappers Communicatie Foto’s: Marloes Hemmelder Fotografie, Kobalt Fotografie BFN

Innovatie in de foodsector lijkt op een laag pitje te staan. Daarom is in 2006 Food & Nutrition Delta (FND) in het leven geroepen door bedrijfs-

de toekomst. Met onze frisse blik en aanpakmentaliteit geven we ondernemers meer dan inspiratie tot innovatie. Zo brengen we het innovatiepeil op een hoger plan.’

leven en overheid. Sindsdien hebben ruim 300 bedrijven via FND gewerkt aan nieuwe producten en processen. Het FND-programma helpt foodbedrijven om nieuwe marktkansen te ontwikkelen die inspelen op de consumentenbehoefte.

24

De voedingsmiddelenindustrie is de grootste industriële sector van Nederland, met een omzet van ruim 50 miljard euro en meer dan 140.000 werknemers. Ondanks dat het een belangrijke economische sector is, ligt het innovatieniveau in de sector relatief laag. ‘Ondernemers geven aan innova-


tie wel belangrijk te vinden, maar toch zien we dat weinig bedrijven zich echt bezighouden met radicale innovaties’, licht directeur van FND, Kees de Gooijer, toe. ‘Hiervoor is bij veel ondernemingen een cultuuromslag nodig. Door de blik op innovatie te richten, creëer je meer mogelijkheden voor

Struikelblok Een andere reden voor het lage innovatieniveau ziet De Gooijer bij de praktische toepassing van een innovatie. ‘Voor een ondernemer is een goed idee in de markt zetten meestal geen eenvoudige klus. Je hebt de juiste kennis en kunde nodig en je moet weten waar je die moet zoeken. Bovendien vergt een innovatie vaak grote en risicovolle investeringen, terwijl je soms nog niet weet of de innovatie een succes wordt.’ Naast deze obstakels noemt hij het grote oerwoud aan beleidsregelingen een belemmering bij het ontwikkelen van nieuwe

24-25_FND Innovatie 17-12-14 13:04 Pagina 25

producten. ‘Veel ondernemers raken ontmoedigd door de ingewikkelde wetgeving rondom bijvoorbeeld productdeclaraties en haken bij voorbaat al af.’ Weg naar innovatie Om het innovatiepeil in de foodsector een flinke duw in de goede richting te geven, is FND opgezet. ‘We helpen ondernemers met het vinden van kennis, vaardigheden en middelen die nodig zijn om succesvol te innoveren. Zo maken we de weg naar innovatie zo veel mogelijk vrij. Onze innovatiemakelaars bijvoorbeeld helpen een ondernemer in een vroeg stadium om zicht te krijgen op de haalbaarheid van een project. Daarnaast is het toegankelijk maken van wetenschappelijke kennis voor meer bedrijven een belangrijk speerpunt. We doen dat bijvoorbeeld door workshops te organiseren.’ Het FND-programma richt zich met name op innovaties die voedingsmiddelen gezonder maken. ‘Gezonde voeding is hot, hier ligt een enorm potentieel dat we als foodsector kunnen benutten.’ Financiële steun De Gooijer geeft aan dat de financiële risico’s vrijwel altijd de grootste belemmering vormen bij het in de markt zetten van een nieuw product. ‘Innoveren betekent vaak investeren. Om ondernemers tegemoet te komen in de ontwikkelingskosten, geven we financiële steun. Dit geeft ondernemers net dat laatste duwtje in de rug om hun idee toch door te zetten. Gekeken naar het afgelopen jaar, was het een succes.’ In 2009 dienden 91 bedrijven een haalbaarheidsproject of een innovatieproject in bij FND om in aanmerking te komen voor de subsidieregeling. FND kende toen een bedrag van ruim 12 miljoen euro uit aan 61 van de ingediende projecten. Bij die projecten waren 128 verschillende partijen betrokken. ‘Gezien de kwaliteit van de aanvragen hadden we voor 2009 ook veel meer budget kunnen gebruiken.’

dingen te bedenken en te maken.’ Dit jaar brengt Sonder een nieuwe machine op de markt die in een continu proces worst maakt. ‘Zonder ondersteuning van Food & Nutrition Delta was dit niet gelukt.’ In 2004 liep Sonder bij een vleesverwerker door de productiehal. Het viel hem op hoe omslachtig het productieproces voor worst was. ‘Er komt nog veel handwerk bij kijken en het proces duurt relatief lang. Dat moet sneller en beter kunnen, dacht ik bij mijzelf.’ Samen met Wageningse onderzoekers ontwikkelde Sonder een machine waarmee je rauw vlees snel en homogeen kunt opwarmen. Na twee jaar had hij de machine in handen. Op labschaal weliswaar, maar het apparaat deed precies wat het moest doen: snel en efficiënt worst maken. Met steun gered ‘We zijn een MKB-bedrijf’, zegt Sonder. ‘Dat betekent dat onze financiële slagkracht beperkt is. De ontwikkeling van de machine konden we voor een deel met subsidies bekostigen. Om tot een marktrijpe versie te komen, moet je echter nog flink doorsleutelen. Bijna was toen de ontwikkeling gestopt, omdat we geen aanvullende financiering konden vinden.’ Juist op dat moment sloegen het bedrijfsleven en het ministerie van Economische Zaken de handen ineen en werd Food & Nutrition Delta opgericht. De machinebouwer was gered. ‘FND richt zich op het versterken van de economische positie van de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie. Onze worstmachine past daar perfect in. We kregen dan ook snel groen licht. De financiering van de ontwikkeling en bouw van een grootschalige nul-serie installatie kwam daarmee rond.’ Sonder is blij met de financiële steun. ‘Zonder FND waren we niet zo ver gekomen.’ Daarnaast is hij te spreken over de ondernemersvriendelijke houding van FND. ‘De hoeveelheid papierwerk viel mij erg mee. In gesprekken merk ik ook dat de medewerkers enthousiast zijn en met ondernemers kunnen meedenken.’ Inmiddels staat Sonder voor de volgende uitdaging: de marktintroductie. Hij weet zeker dat het een succes wordt. Maar hij is wel verbaasd dat de overheid deze laatste

‘Zonder FND niet zo ver gekomen’

Sonder Food Sytems ‘Assen draaien kan iedereen’, vindt Herbert Sonder, directeur-eigenaar van Machinefabriek Sonder en van Sonder Food Systems. ‘Ik vind het veel uitdagender om nieuwe

Herbert Sonder (Sonder Food Systems): Financiering van de laatste technische stap kwam met FND-geld rond.

stap niet ondersteunt. ‘De overheid investeert veel in innovatie. De marktintroductie ondersteunen, betekent dat veel meer van het geïnvesteerde vermogen terugkomt via bijvoorbeeld belastinginkomsten.’

BBB

Aanjager van innovatie Ook voor dit jaar ligt er budget voor financiële ondersteuning klaar. ‘Als aanjager van innovatie weten steeds meer ondernemers FND te vinden’, vertelt FND-directeur Kees de Gooijer. ‘Toch zijn we niet alleen maar geldschieter. We zijn méér dan dat. Door onze expertise, korte communicatielijnen en ons uitgebreide netwerk fungeren we voor bedrijven ook als adviseur en dragen we bij aan de effectiviteit van een innovatie.’ Hij vat kort samen: ‘Wij reiken de ondernemer de praktische handvatten, zodat hij van een goed idee werkelijk een gouden ei maakt.’


25

26-27-28_Siloreiniging 17-12-14 13:05 Pagina 26

P r o c e s s i n g

Aapjes met

berenconditie Tekst en foto’s: Jacqueline Wijbenga

Mooi wit poeder

Een blokkade van babypoeder in

kan door hitteopbouw in de menger

de menger of tarwegries dat

in een harde bruine massa veranderen

vastzit in een silo. Bij Spekschoor

die zich moeilijk laat

Industriële Reiniging kijken ze er

verwijderen.

niet meer van op. Aan zo’n calamiteit ligt volgens directeur Vincent Spekschoor meestal een menselijke fout ten grondslag. “Regelmatig silo-onderhoud kan veel problemen voorkomen, maar niet alle.”

Secuur checkt Jan Porton van Spekschoor Industriële Reiniging de beveiligingen van het afdaalsysteem boven het mangat van de silo. Aan het afdaalsysteem hangt een stoeltje waarmee zijn collega Rob Kievits de silo wordt ingetakeld. In dit geval is het silo 783 van een diervoederfabriek die wordt onderworpen aan een jaarlijkse schoonmaakbeurt, maar de mannen zijn ook regelmatig te vinden in silo’s bij levensmiddelenbedrijven. “Alle soorten silo’s, van staal of beton, waarin vloeibare of natte producten worden opgeslagen, kunnen door ons worden schoongemaakt en onderhouden”, vertelt directeur Vincent Spekschoor. Stoel Nadat Kievits zich in een speciale stofoverall heeft gehesen en het veiligheidsharnas en zijn volgelaatsmasker heeft aangetrokken, controleert Porton nogmaals alle bevestigingen. Hij maakt vervolgens zijn collega vast aan een onafhankelijke veilig-

26


Spekschoor Industriële Reiniging beperkt zich niet tot silo


heidsvallijn, voordat deze zijn plaats inneemt op het stoeltje. Zodra die de duim omhoog doet, laat Porton het stoeltje geleidelijk de silo inzakken. Een silolamp op de rand van het mangat verlicht de werkruimte. Op aangeven van Kievits stopt de daling. Porton reikt hem de op een schoffel lijkende schraper aan. Het werk kan beginnen. Het materiaal op de wand laat zich hier makkelijk verwijderen. Binnen de kortste keren bevindt Kievits zich in een wolk van stof. Het losgemaakte materiaal verplaatst zich de diepte in om zo’n vijfentwintig meter lager de silobodem te bereiken. “Zo gemakkelijk gaat het niet altijd”, benadrukt Spekschoor. “In de praktijk komen we van alles tegen. Soms zit het materiaal echt muurvast en moet je steken of los hakken met een hakhamer om er beweging in te krijgen.”

met de roestvaststalen Jacobs touwladder naar beneden. “Het schoonmaken van silo’s is fysiek zwaar. Dat houd je geen uren achter elkaar vol. Dan is het goed om elkaar regelmatig even af te lossen”, legt Spekschoor uit. Hij heeft grote bewondering voor zijn personeelsleden. “Die jongens zijn net aapjes en ze hebben een berenconditie.” Het industriële reinigingsbedrijf maakt bij regulier onderhoud gebruik van zowel het elektrische afdaalsysteem als van de touwladder, afhankelijk van de bewegingsruimte, de structuur van de wanden en het materiaal dat is opgeslagen. “Welke methode we gebruiken is ook van de persoon afhankelijk, maar veel personeelsleden geven toch de voorkeur aan het stoeltje. De touwladder is zwaarder, omdat je jezelf goed in balans moet houden.”

Ladder Kievits komt uit de silo naar boven. Hij wordt afgewisseld door zijn collega. Porton gaat

Calamiteiten Er zijn echter situaties waarin er geen keus is. “Niet altijd kun je met een takel boven

“Mijn mannen zijn heel veelzijdig”, aldus Vincent Spekschoor.

Spekschoor Industriële Reiniging Vincent Spekschoor begon halverwege de jaren negentig als siloreiniger. “Toen ik twee dagen in een silo had gehangen, zei mijn baas: ‘je werkt goed maar praat beter’. Jij moet de commerciële kant op.” In het kader van voedselveiligheid en ‘good manufacturing practice’ werd Industriële Reiniging in die tijd echt serieus genomen. Dat had ook zijn weerslag op het bedrijf waarvoor Spekschoor werkte. “We groeiden te snel.” Spekschoor besloot in 1995 de stap te zetten naar het zelfstandig ondernemerschap. In Zutphen zette hij een eigen bedrijf op. In het begin richtte hij zich vooral op de diervoederindustrie. “Maar dan ben je afhankelijk van een markt waarin bovendien de marges lager zijn.” De verbreding werd gevonden in de levensmiddelindustrie, waar hij onder andere werkt voor bedrijven die olie, cacao, melkpoeder en meel opslaan en verwerken. Naast reiniging verzorgt het bedrijf ook regulier onderhoud aan betonnen en stalen silo’s, maar ook aan de daaraan verbonden apparatuur zoals transportsystemen. “Mijn mannen zijn heel veelzijdig”, stelt de directeur niet zonder trots. “Ze kunnen beton herstellen, lassen stalen silo’s, stralen en coaten de silo’s en verzorgen mechanisch onderhoud. En nee, voor dit werk is geen opleiding.” Wel zijn het bedrijf en alle medewerkers VCA-gecertificeerd. Spekschoor heeft momenteel tien mensen in dienst. Daarnaast kan hij een beroep doen op vier ZZP-ers, afhankelijk van de werkdruk. De medewerkers gaan altijd in vaste tweetallen naar een opdrachtgever. “En als het even kan, blijven diezelfde twee daar dan ook terugkomen. Dat is prettig voor de klant en voor het personeel; je bouwt een relatie op.”

een silo komen. Vooral bij calamiteiten is er creativiteit vereist om een silo in te komen. Soms moet je je dan beperken tot alleen het harnas om het probleem toch op te lossen”, aldus Spekschoor, die ondanks zijn lengte en bouw toch nog regelmatig met de mannen meeloopt en zich zo nodig ook in een silo laat zakken. “In geval van calamiteiten ben ik vaak als een van de eersten ter plaatse. Ik maak een inschatting van de ernst van de situatie en de gewenste aanpak.” Spekschoor herinnert zich een voorval van ruim tien jaar geleden. “Bij een meelfabrikant zat tarwegries vast in een van de silo’s. De hitte bouwde enorm op.” Alle hulpdiensten waren al bij de plek des onheils toen Spekschoor arriveerde. “Maar met alle respect voor hun inspanningen en ervaring, voor het lostrekken van massa in een silo waar broei of brand in zit, hebben ze niet alle kennis in huis.” In dergelijke gevallen overlegt Spekschoor met de opdrachtgever en vraagt volledig mandaat. “Ik analyseer het probleem en bedenk een passende oplossing. Dat is dan ook de manier waarop het moet worden uitgevoerd, anders wil ik er geen verantwoordelijkheid voor nemen. Wat de hulpdiensten ook roepen, in zo’n situatie ben ik baas.” Opening In het geval van de meelfabrikant besloot Spekschoor dat er een opening moest komen in de zijwand van de silo, in het midden van het product waar de broei zat. “En zodanig dat de inhoud je niet al direct tegemoet valt.” In tegenstelling tot de brandweer, mag Spekschoor wel een besloten ruimte betreden. “Maar dat doe ik niet als ik het niet verantwoord vind. Ik heb ook een gezin en kinderen om rekening mee te houden.” Onlangs nog werd hij ingeschakeld bij een producent van babyvoeding. In een van de mengers zat babypoeder vast. De temperatuur van de silo liep op tot boven de 90 graden Celsius. “In zo’n geval kan ik de hele fabriek laten stilleggen en alle mensen evacueren op een paar brandweerlieden na die de menger moeten koelen. Water en babypoeder is een niet te verenigen combinatie in zo’n proces, maar in dit geval kon het niet anders.” Via een gat bovenin de menger is het product losgeboord en kon het uiteindelijk uit de menger worden gehaald. “In plaats van mooi wit poeder was het >> Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

27


vallen krijgt de klant er zelfs geld voor, afhankelijk van de energiewaarde van de productstroom. En zeker in de levensmiddelenen diervoederindustrie is dat vaak het geval.” Door een dergelijke samenwerking met andere marktpartijen zorgt Spekschoor voor extra service. “Het draagt bij aan de klantenbinding en het opbouwen van langdurige relaties met klanten.”

B Soms zit het materiaal muurvast en moet het worden losgestoken of -gehakt.

Contract Hoewel calamiteiten vaak een uitdaging zijn en volgens Spekschoor “het mooiste dat er is in dit werk”, levert zijn bedrijf vooral regulier onderhoud en service. Dat beperkt zich niet tot uitsluitend de silo en zijn inhoud. “We gaan daarin een stapje verder en denken met de klant mee. In veel processen zijn silo’s en bepaalde processtappen voorzien van filterinstallaties. Die kunnen we meenemen in ons onderhoudscontract als de materialen daarvoor geleverd zijn door Lampe Technical Textiles.” Ook met bedrijven als Jongerius Verder en Prosysta werkt Spekschoor samen.

door de hitteopbouw veranderd in een harde bruine massa”, herinnert Spekschoor zich. Vele uren gingen voorbij voordat de productie weer kon worden gestart. “De klant heeft eerst hinder van de blokkade en vervolgens nog van ons, maar desondanks zijn we, zeker in dergelijke gevallen, een graag geziene gast.” Samenwerking Het tarwegries dat ruim tien jaar geleden vrijkwam uit de silo bij de meelfabriek was ‘waardeloos’ en werd afgevoerd als afval. Tegenwoordig zijn er echter andere moge-

lijkheden om restproducten of bepaalde afvalstromen te verwaarden. Ook daarop heeft Spekschoor ingespeeld. “Ik ben een samenwerkingsverband aangegaan met transporteur Van der Linde en afvalverwerker Orinso”, licht Spekschoor toe. Die samenwerking leidt ertoe dat reststromen die vrijkomen bij calamiteiten of afvalstromen uit regulier silo-onderhoud, worden omgezet in energie. “Van der Linde haalt het op en brengt het naar de biovergisters van Orinso. Op deze manier hoeft de klant zich geen zorgen te maken over de afvoer van het materiaal. Sterker nog, in bepaalde ge-

APK Zo’n tien jaar geleden ontstond bij Vincent Spekschoor, directeur van Spekschoor Industriële Reiniging, het idee dat er net als voor auto’s een soort APK moest worden ingesteld. “En nu is het er eindelijk”, verzucht hij. Via de website van Spekschoor kunnen klanten met behulp van de eigen inlogcode inzicht krijgen in hun silo-onderhoud, zoals dat door Spekschoor wordt uitgevoerd. “Zo hebben ze altijd zicht op wat, wanneer wordt gedaan en kunnen ze het bijbehorende certificaat downloaden.” De certificaten worden per silo of opdracht afgegeven en tevens via de post toegestuurd in het kader van de HACCP-handboeken en voedselveiligheidsstandaarden in de diverse sectoren waarin het bedrijf actief is.

28


Certificaat Het silo-onderhoud is veelal vastgelegd in een onderhoudscontract en wordt richting VWA verantwoord met een speciaal daarvoor gemaakt certificaat. Samen met de klant wordt de reinigingsfrequentie bepaald, afhankelijk van productsoort en siloconstructie. “Door dat bij alle klanten in kaart te brengen, kunnen we de werkzaamheden goed verdelen over het jaar en over de regio’s. Voordeel hiervan is ook dat onze klanten precies weten waar ze aan toe zijn. Met name levensmiddelbedrijven kunnen daar rekening mee houden.” Zeker in gevoelige productieprocessen, zoals die van babypoeder, is hygiëne van het grootste belang. Voor dergelijke klussen worden afspraken gemaakt over welk materiaal waarvoor wordt gebruikt en welke behandeling daarvoor is vereist. “Bij die bedrijven ligt voor onze mensen speciale kleding klaar en ook gesteriliseerd gereedschap.” Standaarduitrusting In het diervoederbedrijf waar de mannen van Spekschoor vandaag aan de slag zijn, zijn dergelijke voorzorgsmaatregelen niet vereist; hier volstaat de standaarduitrusting. “We komen hier al sinds eind jaren negentig over de vloer, spreken met regelmaat de planning door en kunnen bij een dergelijke klus ook snel schakelen mocht zich elders een calamiteit voordoen. Daarvoor hebben ze hier altijd begrip.”

BBB

29_Fevia 17-12-14 13:05 Pagina 29


Belgische foodindustrie boert

minder goed Tekst en foto: Yves De Groote

De omzet van de Belgische voedingsmiddelenindustrie daalde in 2009 met 4,1 procent tot 38,7 miljard euro. Toch scoorde ze ten opzichte van andere verwerkende industrieën (die een gemiddelde omzetdaling kenden van 7,3 procent) goed. De bedrijven doen het vooral goed met export. De werkgelegenheid steeg licht, terwijl de investeringen met 15 procent afnamen.

Chris Moris (links) en Wim Van der Beken wijzen op de kwaliteitsreputatie van Belgische voedingsmiddelen in het buitenland, waardoor de export stijgt.

Vooral de grotere bedrijven (meer dan vijftig medewerkers) investeren. Directeur-generaal Chris Moris van brancheorganisatie FEVIA is voor dit jaar voorzichtig optimistisch, maar het tij kan zomaar keren, zo zei hij in Brussel bij de presentatie van het rapport ‘Economische ontwikkeling van de Belgische voedingsindustrie 2008/2009’. Moris waarschuwde in het bijzonder voor uitgestelde herstructureringen die mogelijk dit jaar plaats zullen vinden als de economische crisis blijft voortduren. Dit zal dan meteen zijn weerslag hebben op de werkgelegenheid, die in 2009 met 0,3 procent toenam tot 89.131 arbeidsplaatsen (of met +0,1 procent tot 71.978 fte’s), en natuurlijk het consumentenvertrouwen, waardoor de omzet ook in 2010 verder zou kunnen dalen. Trendbreuk De omzetdaling is een duidelijke trendbreuk. Tot vorig jaar steeg de omzet voortdurend en 2008 was een opmerkelijk goed jaar met een omzetstijging van maar liefst 9,3 procent tot 40,4 miljard euro. De verdeling van de omzet volgens de verschillende subsectoren

blijven redelijk constant. De grootste omzetstijging, met 10 procent, vond plaats binnen de ‘maalderijen en vervaardiging van zetmeel(producten)’, terwijl de dranken- en de zuivelsector, met respectievelijk -7 procent en -2 procent, de grootste dalingen kende.

hier is duidelijk sprake van een trendbreuk. In 2008 stegen de investeringen zelfs met 5,2 procent tot bijna 1,4 miljard euro. Ruim 60 procent van de investeringen komt voor rekening voor bedrijven met meer dan 50 medewerkers.

Export Belgische bedrijven halen bijna de helft van hun omzet in het buitenland en dit aandeel stijgt licht. Volgens Wim van der Beken, directeur van het adviesbureau Idea Consult dat het Fevia-rapport samenstelde, is het succes van Belgische producten te danken aan de uitstekende kwaliteitsreputatie. ‘Zo is de dalende bierconsumptie op de binnenlandse markt ruimschoots gecompenseerd door de stijgende vraag naar Belgische bieren in het buitenland.’ Tweederde van de uitvoer gaat naar de omringende landen Nederland, Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië, 15 procent gaat naar verre landen, zoals de Verenigde Staten, Rusland en Japan. Vooral de VS doen het bijzonder goed. De investeringen namen vorige jaar met 15,1 procent af tot bijna 1,2 miljard euro. Ook

Innovatie Moris onderstreepte het belang van innovatie. 'Alleen dan komen we uit de crisis. Nieuwe producten zorgen voor daadwerkelijke economische groei. Die komt niet door omzetstijging in volumes, maar door extra toegevoegde waarde en hogere marges.' Volgens de directeur-generaal scoort België met procesinnovatie even goed als de buurlanden. Frankrijk en Duitsland scoren echter beter in productinnovatie. Bijna 35 procent van de Belgische voedingsmiddelenbedrijven doet aan producten ongeveer 45 procent doet aan procesinnovatie. Belangrijkste uitdaging is het tot waarde brengen van innovaties in nieuwe producten, waarbij in Vlaanderen Flander’s Food en in Wallonië Wagralim een belangrijke rol moeten spelen als innovatieplatform. BBB Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2010

29

30-31_Netwerken 17-12-14 13:06 Pagina 30

R & D

Netwerken zorgt voor creativiteit

Tekst: Norbert van der Werff Foto’s: Mark Jolink en Norbert van der Werff

Netwerken stimuleert innovatie in de voedingsmiddelenindustrie. Dat concludeert bedrijfswetenschapper Mark Jolink in zijn proefschrift. Verschillende projecten vereisen verschillende netwerken. Het verkeerde netwerk kan echter leiden tot vertraging en overschrijding van de budgetten. Mark Jolink.

Netwerken bij de Food Valley Conferentie.

30

‘Het is beter ervaringen te verzamelen dan bezittingen.’ Zo luidt de afsluitende, ludieke stelling van bedrijfswetenschapper Mark Jolink, die 1 maart promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Toch blijkt uit zijn dissertatie dat het uitwisselen van kennis en ervaringen juist kan leiden tot succesvolle innovaties – en dus tot materieel gewin. Belangrijkste conclusie van Jolink is namelijk dat externe contacten in belangrijke mate bijdragen aan het succes van innovatieprojecten. ‘Naarmate het netwerk groter en diverser is, verloopt het project effectiever. Dat biedt voordelen voor de consument, leidt tot meer winst en levert nieuwe projecten op.’ ‘People management’ speelt bij succesvol innoveren een cruciale rol. Daaronder verstaat Jolink de sturende rol van managers ten aanzien van medewerkers, met als doel het behalen van innovatiedoelstellingen. Bedrijven die innovatie hoog in het vaandel hebben staan, scoren beter in people management dan bedrijven die innovatie minder belangrijk vinden. Eerstgenoemde bedrijven, de zogenoemde ‘prospectors’, stimuleren het opbouwen van uitgebreide netwerken vaker, om meer creativiteit en toegang tot externe middelen binnen de organisatie te brengen. De sturende rol hebben niet alleen de directe leidinggevenden van R&D’ers, maar ook de afdeling Human Resource. Die kan namelijk bij het aannemen van personeel al letten op netwerkgedrag van kandidaten en kan het onderhouden van een netwerk bovendien opnemen in het beloningssysteem. Ook de werkdruk speelt een rol bij netwerkgedrag. ‘Bij bedrijven met een te hoge tijds-


druk zullen werknemers netwerkactiviteiten eerder als tijdverlies beschouwen.’ Uit het proefschrift blijkt echter ook dat bedrijven met een lage tijdsdruk een lage netwerkscore hadden. Geheimen De manager kan de werknemer onder meer stimuleren te investeren in externe contacten door hem of haar in de gelegenheid te stel-

len bijeenkomsten bij te wonen. Sommige bedrijven willen echter niet dat medewerkers veel loslaten over innovaties. Meer openheid toestaan over lopende projecten zou kunnen betekenen dat werknemers gemakkelijker kunnen netwerken met externen omdat ze een interessant verhaal te vertellen hebben, maar uit het onderzoek van Jolink is dat níet gebleken. Effectieve openheid lijkt eerder te liggen in het vergroten van de zichtbaarheid

30-31_Netwerken 17-12-14 13:06 Pagina 31

B B Beurzen bieden Tien bedrijven

veel gelegenheid voor relatiebeheer.

De tien voedingsmiddelenbedrijven die medewerking verleenden aan het onderzoek van Jolink zijn: - Avébé Food - Campina - Cosun - CSM - DSM Nutrition

van het bedrijf en zijn innovatiestrategie. Dat kan ertoe leiden dat externe organisaties het bedrijf willen toevoegen aan hun netwerk en uit eigen beweging contact opnemen. Het belang van netwerken wordt in de voedingsmiddelenindustrie onderkend, meent Jolink. Dat hangt samen met de lange bevoorradingsketens, de grote multinationals en een groot aantal kleine gespecialiseerde bedrijven, universiteiten en onderzoeksinstituten. Ook is er veel regelgeving. Netwerken is niet alleen van belang vanwege de structuur van de sector, maar ook door de aard van de producten. ‘De steeds complexer wordende innovaties in voeding vereisen meestal de samenwerking van een diversiteit aan organisaties met verschillende competenties.’ Creativiteit Jolink concludeert dat het gebruik van veel externe contacten meer creativiteit in het

projectteam kan brengen en meer toegang tot externe middelen biedt. ‘Aan de andere kant hebben we gezien dat projecten waarin veel genetwerkt is, vaker vertraging oplopen of het oorspronkelijke budget overschrijden. Netwerkgedrag kan behoorlijk veel tijd en coördinatiekosten in beslag nemen.’ Jolink koos ervoor de netwerken niet te specificeren. Hij maakte dus geen onderscheid tussen het bezoeken van congressen, het deelnemen aan een netwerkclub als de NVVL, social networks als LinkedIn, of persoonlijke contacten via de telefoon, e-mail of in de vorm van een bedrijfsbezoek. ‘We hebben dat vrij gelaten. Netwerken kan op veel verschillende manieren. Er is geen hypothese die veronderstelt dat de ene manier effectiever is dan de andere. Of een bedrijfsbezoek of een congresbezoek beter is, hangt van de situatie af. Dat is nog niet onderzocht; het is nog braakliggend terrein.’ Radicale innovatie Jolink onderscheidt vier vormen van innovatie: innovatie gericht op een bestaande markt en een bestaande technologie, innovatieprojecten met een nieuwe technologie, innovatieprojecten voor een nieuwe markt en radicale innovatieprojecten waarbij het om zowel een nieuwe technologie als een nieuwe markt gaat. Netwerkgedrag blijkt bij de soorten innovatieprojecten zeer te verschillen, al zijn voor alle drie de groepen contacten met dezelfde industrie belangrijk, vanwege de kennis van vergelijkbare technologieën en markten. Medewerkers in ‘nieuwe technologie innovatieprojecten’ hebben de meeste contacten met externen. ‘Complexe technologieën zouden meer communicatie met externe organisaties kunnen vereisen, omdat nieuwe competenties nodig zijn.’ Nieuwe technologie innovatieprojecten profiteren naast bedrijven in dezelfde industrie, van bedrijven in andere sectoren, universiteiten en ingrediëntenleveranciers. Die kunnen namelijk bijdragen aan kennis over technologieën.

- Friesland Foods - Heineken - Heinz - Mars - Vion

‘Vreemd genoeg kwamen contacten bij machinebouwers niet naar voren als belangrijk voor succes van nieuwe technologie innovatieprojecten. Tijdens onze interviews werd soms gezegd dat machinebouwers geen op maat gemaakte machines leveren. Daardoor is het minder zinvol ze bij het ontwikkelingsproces te betrekken. Ook werd soms gezegd dat kleine hightech bedrijven de capaciteit missen om innovaties op grote schaal op de markt te brengen, wat samenwerking bemoeilijkt.’ Medewerkers betrokken bij innovatie in nieuwe markten maken vaker gebruik van externe contacten in hogere niveaus, als marketingdirecteuren van klanten. ‘Veel interactie met klanten kan misschien leiden tot een kortere 'tijd tot de markt'', veronderstelt de promovendus. Wanneer er een verscheidenheid aan netwerken is bij deze innovatievorm, is er sprake van een lagere effectiviteit van het project. Radicale innovatieprojecten hebben vooral baat bij contacten met universiteiten en contractonderzoeksinstellingen omdat deze voorop lopen in wetenschappelijke ontwikkeling. Ook andere organisaties kunnen een rol spelen, zoals ingrediëntenleveranciers, machinebouwers, klanten, bedrijven in dezelfde én in andere industrieën en consultants. Mark Jolink is inmiddels als octrooigemachtigde in opleiding in dienst getreden bij octrooibureau EP&C in Rijswijk.

BBB

Durf ontbreekt Mark Jolink stelt dat innovatie voor voedingsmiddelenproducenten belangrijk is om het hoofd te kunnen bieden aan groeiende concurrentie, snelle technologische ontwikkelingen en veranderend consumentengedrag. Uit verschillende studies blijkt dat het foodfabrikanten ontbreekt aan creativiteit en durf. ‘Meer dan 90 procent van de nieuwe supermarktintroducties in Europa betreft producten die in essentie hetzelfde zijn als al bestaande producten.’


31

32_Heleon+Eisma_32 17-12-14 13:11 Pagina 32

Synergie in roestvaststaal De Heleon Group staat voor synergie in hoogwaardige procescomponenten voor de Voedingsmiddelen- en Farmaceutische-industrie. Naast een uitgebreid componentenprogramma beschikt de Heleon Group over een zeer uitgebreide voorraad buizen en fittingen. Ook klantspecifieke onderdelen kunnen door ons vervaardigd worden. Dit optimale pakket kan ook uw project tot een succes maken. Graag denken we met u mee en ontwikkelen samen met u de meest effectieve toepassingen en oplossingen. Ontdek de kracht van de Heleon Group.

Heleon Group Holstaal BV Vierlinghstraat 10 4251 LC Werkendam Nederland Tel: (+31) 183-679860 www.heleon-group.com Roestvaststalen buizen en fittingen - sanitaire koppelingen - afsluiters - slangen - filters en andere armaturen voor de voedingsmiddelen en farmaceutische industrie

Snel en goedkoop veel klanten bereiken? Adverteer dan op:

www.evmi.nl Wist u dat .. - de site www.evmi.nl maandelijks zo’n 50 duizend keer wordt bezocht? - de bezoekers iedere maand rond de 120.000 page views genereren? - u al vanaf ¤ 55,- per duizend vertoningen op www.evmi.nl kunt adverteren?

Reserveer meteen de positie (1, 2 of 3) van uw keuze bij Miguel van Kol: [email protected] | +31 (0)6-42759518

33_Productnieuws 17-12-14 13:07 Pagina 33

Markt Moduflex Lite

nieuw luchtverzorgingssysteem Parker Hannifin heeft een nieuwe, innovatieve luchtverzorgingslijn gelanceerd: de Moduflex Lite. Het systeem combineert een lichtgewicht constructie die ongevoelig is voor corrosie met het gepatenteerde nano olieverneveling principe.

Dit principe zorgt ervoor dat de kleine oliedeeltjes tot 40 meter worden meegevoerd in de luchtleiding in plaats van de maximale 15 meter die de traditionele olienevelaars aan kunnen. Dit zorgt ervoor dat het eenvoudiger en goedkoper is dan ooit om de efficiency, productiviteit en betrouwbaarheid van alle pneumatische toepassingen te optimaliseren. Het Moduflex Lite systeem is gemaakt van hoge kwaliteit techno polymeren, die het product zeer corrosiebestendig maken en tot 45 procent lichter dan conventionele units. Meer info: Parker Hannifin Tel.: (0541) 585 000 www.parker.com/nl

Twee-in-één tunnelvriezer Air Products brengt de Freshline Dual Mode tunnelvriezer op de markt. Met deze flexibele tunnelvriezer kunnen fabrikanten van voedingsmiddelen ‘individually quick frozen’ (IQF) en nietIQF voedingsproducten in één machine invriezen en ook snel omschakelen van IQF naar nietIQF producten. Hierdoor wordt de beschikbare productietijd optimaal benut. Snelle en gelijkmatige cryogene koeling resulteert in kleinere ijskristallen, waardoor hydratatieverliezen tijdens het invriezen en het ontdooien afnemen. Bij cryogeen invriezen wordt het vochtgehalte van het product beter behouden. Daardoor verbetert de kwaliteit van het eindproduct en wordt de waarde van het product gemaximaliseerd. De Freshline Dual Mode ver-

werkt tot 1800 kilo product per uur. Het apparaat is modulair opgebouwd, kan naast bestaande vriessystemen worden geïnstalleerd en neemt weinig ruimte in beslag. Het systeem voldoet aan alle internationale hygiënenormen en kan worden gereinigd met behulp van cleaning-in-place. Meer info: Air Products www.airproducts.nl

Palletiseren

eenvoudig met Lowrunner Specialist in diepvriesgroente D’Arta uit het Belgische Ardooie heeft opnieuw gekozen voor de kwaliteit van Nedpack. De modulair opgebouwde Lowrunner mk1 van Nedpack is een 4-assige palletiseerinstallatie met een capaciteit tot zo’n 1.000 colli per uur. Het is een instapmodel, geschikt voor een omgeving waar een snelle afschrijving gewenst of

noodzakelijk is. ‘We zochten voor onze nieuwe verpakkingslijn een bedrijfszekere palletiseermachine die zowel compact, eenvoudig als flexibel is’, vertelt Pieter De Backere, technisch verantwoordelijke verpakking en automatische magazijnen bij D’Arta. Meer info: Nedpack Tel: (0341) 436 711 www.nedpack.nl

Overeenkomst Fytagoras met Da Vinci Europe In januari 2010 hebben Fytagoras en Da Vinci Europe laboratory solutions een overeenkomst getekend voor de ontwikkeling, marketing en verkoop van een snelle wateranalyse. ‘Fytagoras is in eerste instantie een kennisorganisatie’, vertelt Dr. Odile Steijger, directeur van Fytagoras. ‘Op basis van onze kennis van behoeften in de markt ontwikkelen we een prototype voor meetinstrumenten. Vervolgens zoeken we een partner voor de productie en marketing ervan. De verdere ontwikkeling samen met Da Vinci Europe resulteert nu in het tweede Fytagoras pro-

duct.’ ‘De synergie van een kennisinstelling als Fytagoras en de instrumentatie- en marktkennis van Da Vinci Europe is een uitdagende combinatie, op weg naar een goed product’, vult Willem van Raalte, CEO van Da Vinci Europe, aan. Meer info: DaVinci Europe Tel: (010) 258 18 70 www.davincieurope.com

Echotel 355 van Magnetrol De nieuwe Echotel 355 meet het vloeistofniveau, volume en debiet in een open kanaal met een grote nauwkeurigheid en groot gebruiksgemak. Deze nieuwe geïntegreerde eenheid is uitgerust met een krachtige ultrasone sensor van 60 kHz en geavanceerde digitale signaalverwerking voor een betrouwbare meting binnen een bereik van maximaal 6 meter. De Echotel 355 kan ter plaatse worden geconfigureerd met het menugestuurde LCD-scherm met vier drukknoppen, of op afstand via digitale HART-communicatie of PACTware. Bovendien heeft het de mogelijkheid om echogolfvormen weer te geven en trendgege-

International

vens, diagnosecondities en alle configuratieparameters van de niveaumeter te bekijken. Meer info: Magnetrol International (B) Tel: +32 52 451 111 www.magnetrol.com


33

34_Agenda 17-12-14 13:07 Pagina 34

In de rubriek Agenda staan evenementen en activiteiten vermeld voor de komende weken. Op www.evmi.nl is de volledige lijst beschikbaar voor zover de activiteiten bekend zijn bij de redactie. Daar vindt u ook uitgebreide informatie over de evenementen.

Agenda 23 maart

6 mei 2010

Instore Marketing en Communicatie, Breda

Congres Stevia 2010, Parijs (F)

29 maart

SIAL China 2010, Internationale food & beverage & hospitality exhibition, Shanghai (C)

Gordon Ramsay kookt wereldgerechten, Amsterdam

19-21 mei

6-8 april

20 mei

Interfood, St. Petersburg

Food Career Event, Amsterdam

7-8 april

25-26 mei

Empack, Den Bosch

Cursus ‘Functional and bioactive ingredients for food products and specialty beverages’, Gent (B)

9 april Symposium ‘Risico’s van verpakken’, Maarssen

14-15 april Salt, Sugar & Fat Reduction Strategies, Frankfurt (D)

16 april Symposium ‘Nieuwe technologie bij conserveren’, Maarssen

16 april Voedselveilig geld verdienen, Velp

20-22 april Internationaal congres ‘Valorisatie Biomassa’, Amsterdam

22 april NVVL-symposium ‘Duurzaamheid in de voedselketen’, Den Bosch

22 april NEN-cursus ‘Consequenties van de nieuwe machinerichtlijn’, Delft

27 april Maatschappelijk café ‘Innovatieve voedingsconcepten’, Den Haag

10-11 juni ILPS lecithine-cursus, Gent

30 juni Conferentie ‘Food factory of the future’, Gothenburg (S)

30 juni NEN-cursus ‘Consequenties van de nieuwe machinerichtlijn’, Utrecht

7 september Maatschappelijk café ‘Gezond eten in de zorgketen’, Den Haag

28 sept. - 1 okt. Evenement voor Industriële Elektronica, Industriële Automatisering en Laboratorium Technologie, Amsterdam

29-30 september Empack, Brussel

30 september NEN-cursus ‘Consequenties van de nieuwe machinerichtlijn’, Utrecht

5-8 oktober

28 april

Industriële Week, Jaarbeurs Utrecht

Congres ‘Weight loss management and satiety’, Rotterdam

7 oktober

29-30 april Congres ‘Antioxidants and fertility’, Lyon (F)

34

Sommige ouders begrijpen het woord uitdeelzakje helemaal verkeerd.

Food Valley Conferentie, Ede

9 december NEN-cursus ‘Consequenties van de nieuwe machinerichtlijn’, Utrecht


Colofon Eisma Voedingsmiddelenindustrie is het vakblad voor de professional in de levensmiddelenindustrie. Het richt zich op kwaliteitsmanagers, productontwikkelaars, marketingmanagers en algemeen managers bij bedrijven in de voedings- en genotsmiddelenindustrie, de toeleveranciers en de afnemers van deze bedrijven. UITGAVE Eisma Businessmedia bv, Postbus 361, 7000 AJ Doetinchem REDACTIE Jacqueline Wijbenga, hoofdredacteur Norbert van der Werff (redactie), tel. (0314) 349382 [email protected] Tom van der Meer (eindredactie), tel. (0314) 358208 [email protected] MEDEWERKERS Jorieke van Capellen, Yves de Groote, Willem Koert, Lilian Kranenburg, Gwendolyn Tates, Tony Tati/Pennestreek DIRECTIE Egbert van Hes, algemeen directeur Bouke Hoving, financieel directeur UITGEVER Minne Hovenga MARKETING- EN SALESMANAGER Seb van der Kaaden MARKETING Ria Hoekstra, tel. (058) 2954873, [email protected] ADVERTENTIES Verkoop buitendienst: Miguel van Kol, tel. (06) 42759518 [email protected] Verkoop binnendienst: Patricia Poppe, tel. (058) 2954865 [email protected]

ABONNEMENTEN E-mail: [email protected] De abonnementsprijs bedraagt € 175,- (excl. 6% BTW) per jaar (bij automatische incasso bespaart u € 2,- administratiekosten) en is bij vooruitbetaling verschuldigd. Voor andere landen op aanvraag. Losse verkoopprijs € 10,- (excl. 6% BTW). Abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging. Opzegging dient schriftelijk te geschieden, een maand voor het einde van de abonnementsperiode; u ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. BANKRELATIE Voor Nederland: Friesland Bank 29.80.05.298 Voor België: Postcheque Brussel 000-0007463-91 VORMGEVING Zeedesign, Witmarsum DRUK Scholma druk bv, Bedum © 2010, Eisma Businessmedia bv Leeuwarden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of overgenomen in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid en/of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van dit blad wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

www.evmi.nl

35_W&S_35 17-12-14 14:29 Pagina 35

- Sp e vers cial chij apri nt 201 l 0!

Werving en Selectie Werving en Selectie Agri- en foodbusiness

Werving en Selectie Bouw

Interview: Jacco Valkenburg,

Interview: Jacco Valkenburg,

‘Best social recruiter 2009’

‘Best social recruiter 2009’

Stelling:

Stelling:

De beste kandidaten selecteer je via sociale media

De beste kandidaten selecteer je via sociale media En verder: Feiten en cijfers Visies op Werving & Selectie

En verder: Feiten en cijfers Visies op Werving & Selectie

‘

De beste kandidaten selecteer je via sociale media

’

Met deze stelling lanceert Eisma Businessmedia bv, uitgever van 17 vakbladen, dé bewaaruitgave op het gebied van Werving & Selectie in 2010.

Deze jaarlijkse uitgave heeft een totaal bereik van ruim 85.000 lezers en is hiermee gelijk de grootste Werving & Selectie special van Nederland. Bovendien zal de special op de diverse websites van de vakbladen online te lezen zijn.

Meer weten? Gaat u dan naar www.eisma.nl/wervingenselectie of bel naar 058 – 295 48 67

36_Easyfairs_36 17-12-14 14:30 Pagina 36

EMPACK

Gelij ktijd easyF ig met air ® TR A N SP s LOG ORT & ISTIE K

PROFESSIONEEL FORUM VOOR DE NEDERLANDSE VERPAKKINGSINDUSTRIE Brabanthallen, ‘s-Hertogenbosch - 7 & 8 april 2010

Programma r Verpakkingen & verpakkingsmaterialen r Verpakkingsmachines & -technologie r Controle- & inspectiesystemen r Hulpmaterialen & verpakkingsdiensten r Codering-, labeling-, printsystemen & technologie Een bezoek aan easyFairs® EMPACK is tijds- en kostenefficiënt : niet alleen vindt u er een compleet overzicht van het productgamma, de laatste innovaties en trends en een zeer interessant seminarprogramma, maar u kunt bovendien volop contacten leggen, netwerken en opportuniteiten benutten.

Registreer online voor uw gratis toegangsbadge op www.easyFairs.com/EMPACK-NL

Cataloguspartner

easyFairs.com/EMPACK-NL

Mediapartner

In samenwerking met

ALS ALLE VAKBEURZEN ZO GEMAKKELIJK WAREN!

Voedingsmiddelenindustrie

Recommend Documents