Vlaamse dagbladpers HET WETTELIJK KADER VAN HET DESKUNDIGENONDERZOEK IN STRAFZAKEN Frank Hutsebaut Leuvens Instituut voor Criminologie (LINC) KULeuven
1. Ter inleiding: enkele algemene noties 2. De bevoegdheid om deskundigen aan te stellen 3. De opdracht van de deskundige 4. De uitvoering van de opdracht van de deskundige 5. Het verslag van de deskundige 6. De deskundige op de terechtzitting 7. Het deskundigenonderzoek en de besluitvorming van de rechter 8. De kosten van het deskundigenonderzoek
1. Inleiding: burgerlijk en strafproces • Andere finaliteit en andere regels dan het burgerlijk proces – Opsporing, vervolging en bestraffing – Vergoeding van de schade
• Dikwijls een inbreuk op individuele rechten van burgers (huiszoeking, arrestatie, verhoor, telefoontap… enz.) • Deels inquisitoire (niet-tegensprekelijke) procedure (vooronderzoek), alhoewel…
1.Inleiding: De actoren in het strafproces • Verdachte, inverdenkinggestelde en beklaagde • Slachtoffer, benadeelde en burgerlijke partij • Openbaar ministerie: procureur des Konings • Onderzoeksrechter • Onderzoeksgerechten • Vonnisgerechten
1.Inleiding: Het begrip bewijzen in het strafproces • Prealabele voorwaarde voor de veroordeling • Taak vervolgende partij: Actori incumbit probatio • Bewijsregels: vrijheid van bewijsmiddelen (regelmatigheid), vrije beoordeling door rechter, tegenspraak van partijen • Adviezen van deskundige hebben betrekking op: – Bewijs van de feiten, opsporing daders en bestanddelen van het misdrijf – Keuze en inhoud van de straf – Bepaling schade en schadevergoeding
1.Inleiding: De figuur van de deskundige • Adviesverlener: « technisch raadgever met als opdracht de objectieve informatie van de rechter te vervolledigen » • Aanstelling, eed, opdracht, verslag • Hij is geen: – Getuige – Rechter of lasthebber van de rechter – Partij – Opsporings- of onderzoeksambtenaar
2. De bevoegdheid om deskundigen aan te stellen • Gedurende het vooronderzoek – Procureur des Konings • Betrapping op heterdaad: art. 43 Sv. • In het kader van zijn gewone ambtsbevoegdheden
– Onderzoeksrechter • Oordeelt soeverein over de opportuniteit • Kiest vrij (!) wie hij aanstelt: uitzonderingen • Initiatief: ambtshalve, vordering PK, verzoek van partijen
– Onderzoeksgerechten • Raadkamer • Kamer van inbeschuldigingstelling
2. De bevoegdheid om deskundigen aan te stellen • De vonnisgerechten – In eerste aanleg • Politierechtbank • Correctionele rechtbank
– In tweede aanleg – Rechtspleging op verzet – Hof van Assisen – Bijzondere rechtscolleges
2. De bevoegdheid om deskundigen aan te stellen • Rechtsmiddelen tegen de aanstelling of de niet-aanstelling van een deskundige – Hoger beroep • Vooronderzoek: PK, Partijen • Regeling van de rechtspleging • Beslissingen van de vonnisgerechten
– Voorziening in cassatie – Wraking?
3. De opdracht van de deskundige • Wie bepaalt de opdracht? – Procureur des Konings, onderzoeksrechter, feitenrechter – Rol van de partijen
• De kenmerken van de opdracht van de deskundige – – – –
Quasi volstrekte vrijheid Specialiteit Techniciteit Verboden opdrachten
3. De opdracht: het al dan niet niet-tegensprekelijk karakter • Deskundigenonderzoek in burgerlijke zaken: tegensprekelijk (gerechtelijk wetboek) • Vroeger: deskundigenonderzoek in strafzaken niet tegensprekelijk • Maar: Arbitragehof en Hof van Cassatie • Onderscheid – Vooronderzoek of eindonderzoek – Eindonderzoek: burgerlijk of strafrechtelijk
3. Tegensprekelijkheid: vooronderzoek • Niet tegensprekelijk • Gevolgen: – Partijen niet vooraf ingelicht – Partijen in principe niet opgeroepen – Deskundige moet niet antwoorden op opmerkingen – Geen opmerkingen bij opdracht en keuze Maar: - Deskundige moet instructies van magistraat volgen - Partijen kunnnen bijkomende onderzoeksdaden vragen
3.Tegensprekelijkheid Vonnisgerechten • Arrest arbitragehof (1997) • Algemeen: bepalingen gerechtelijk wetboek toepasselijk voor zover ze met de beginselen van de strafwetgeving verenigbaar zijn • Onderscheid: – Deskundigenonderzoeken die betrekking hebben op burgerlijke aspecten (schade) – Deskundigenonderzoeken bevolen op strafgebied
3. Tegensprekelijkheid: vonnisgerechten - burgerlijk – Tegensprekelijk verloop zonder dat de strafrechter dat uitdrukkelijk moet bepalen – Gevolgen: • • • •
Partijen oproepen Vaststellingen kenbaar maken Opmerkingen aantekenen Akkoord en initiatiefrecht partijen
3.Tegensprekelijkheid vonnisgerechten - strafrechtelijk • Rechter zal de modaliteiten bepalen, rekening houdend met het recht van verdediging en de vereisten van de strafvordering. • Aantal bepalingen Gerechtelijk Wetboek niet van toepassing: – – – – –
Vaststelling en bepaling van erelonen Akkoord partijen over aanstelling Bepaling opdracht door partijen Deskundige vrijstellen van bepaalde opdrachten Bepaling termijn voor inlevering van verslag
4. De uitvoering van de opdracht • Eedaflegging – Noodzakelijke vormvereiste – Enkel “echte” deskundige: heterdaad, aanstelling (onderzoeks)rechter, nieuwe deskundigenopdracht op zitting – Niet: technische raadgevers van Pk of partijen, deskundige als getuige op de zitting, artsen in kader van bloedproef
4.Uitvoering van de opdracht • Eedaflegging – Mondeling, verslag, gedagtekend en ondertekend geschrift – Vooraf, na de uitvoering, zitting
• Eedformule: « Ik zweer dat ik mijn taak naar eer en geweten, nauwgezet en eerlijk zal vervullen » • Sanctie bij ontbreken – Nietigheid van het deskundigenonderzoek – Correctiemogelijkheden
4.Uitvoering van de opdracht • Het verbod om de opdracht te weigeren • Het verbod om de opdracht te delegeren aan derden • Deskundige bepaalt in principe zelf zijn methodes: vakgebied • Onpartijdigheid en onafhankelijkheid – – – –
Geen opsporings- of onderzoeksambtenaar Geen vervolgende instantie Kan wel actief participeren aan het vooronderzoek Deskundige is gebonden aan geheim onderzoek en beroepsgeheim
5. Het verslag van de deskundige • Neerlegging – In principe binnen opgelegde termijn
• Taal van het verslag – Taal van de rechtspleging – « Buitengewone vakken en wegens bijzondere redenen »: taal deskundige – Eventueel vertaling
5. Het verslag van de deskundige • Inhoud – Vaststellingen en opinies – Gebruikte methoden
• Vermeldingen – Naam, voornaam en adres van deskundige, identiteit van vorderende overheid, volledige opdracht, vermeldingen i.v.m. eed, eedformule, datum en uur van vaststellingen, inlichtingen door overheid, geraadpleegde stukken uit strafdossier, overhandigde stukken, verklaringen partijen, gebruikte methoden, gedane vaststellingen, opinies en interpretaties, besluiten, dagtekening en ondertekening
6. De deskundige op de terechtzitting • Bevoegdheid om verschijning te bevelen – Initiatief: rechtbank, openbaar ministerie, partijen – De rechter oordeelt (gemotiveerd)
• Verschijning als getuige of deskundige – Getuige: wanneer hij verslag uitbrengt over zijn werkzaamheden – Deskundige: wanneer hij nieuwe handelingen als deskundige uitvoert
• Taalgebruik: cfr. verslag, eventueel tolk
7. Het deskundigenonderzoek en de besluitvorming van de rechter • Beginselen – De rechter blijft vrij in de beoordeling van de hangende betwisting, ook na deskundigenonderzoek
• Onderscheid bewijskracht en bewijswaarde – Gebondenheid aan de bewijskracht – Vrije beoordeling van de bewijswaarde
• Positie van de partijen en motiveringsverplichting van de rechter – Rechter oordeelt vrij maar niet “vrijelijk” – Onderscheid naar gelang partijen conclusies neerleggen of niet
8. De kosten van het deskundigenonderzoek • Kosten van de strafvordering • Cfr. Tarief in strafzaken: barema’s of per uur en onkosten • Procedure: Kostenmemorie aan magistraat (verslag); Magistraat aanvaardt (eventueel begroting) en via parket wordt ze overgemaakt aan Minister van Justitie; Betwiste memories: Commissie voor de gerechtskosten in strafzaken
• Veroordeling tot de kosten: veroordeelde, burgerlijk aansprakelijke partij, staat, eventueel burgerlijke partij
