Het cassatieberoep in strafzaken

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2009-10

Het cassatieberoep in strafzaken

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Daphné Florequin studentennr. 20051654 major: Burgerlijk recht en strafrecht

Promotor: Philip Traest Commissaris: Wim Lammens

INHOUDSTAFEL

WOORD VOORAF..................................................................................................................................... 7 INLEIDING ................................................................................................................................................ 8 Deel 1: De voorziening in cassatie ......................................................................................................... 12 Hoofdstuk 1: Een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel?................................................................. 12 Hoofdstuk 2: Het Hof van Cassatie ........................................................................................................ 13 Afdeling 1: De interne organisatie van de tweede kamer van het Hof van Cassatie........................ 13 Afdeling 2: De bevoegdheid van het Hof van Cassatie ..................................................................... 14 Afdeling 3: Het noodzakelijk bestaan van het Hof van Cassatie ....................................................... 15 Afdeling 4: De unieke opdracht van het Hof van Cassatie ................................................................ 16 4.1. Algemeen ............................................................................................................................... 16 4.2. De rechtseenheid................................................................................................................... 17 4.3. De rechtszekerheid ................................................................................................................ 17 4.4. De rechtsontwikkeling ........................................................................................................... 18 4.5. ‘Public purposes’ versus ‘private purposes’ .......................................................................... 18 Hoofdstuk 3: De cassatieprocedure in strafzaken................................................................................. 20 Afdeling 1: De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie ....................................................... 20 1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep............................................................................. 20 1.1.1. Algemeen ........................................................................................................................... 20 1.1.2. Art. 416 Sv. ......................................................................................................................... 21 1.1.2.1. Algemeen ......................................................................................................................... 21 1.1.2.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 416 Sv. ................................................... 23 1.1.3. Pourvoi sur pourvoi ne vaut ............................................................................................... 24 1.1.3.1. Algemeen ......................................................................................................................... 24 1.1.3.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 438 Sv. ................................................... 26 1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen ..................................................................... 27 1.3. Vormvereisten ....................................................................................................................... 29 1.3.1. Neerlegging van verklaring ter griffie ................................................................................. 29 1.3.2. Betekening .......................................................................................................................... 30 1.3.2.1. Algemeen ......................................................................................................................... 30 1.3.2.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 418 Sv. ................................................... 33 1.4. Termijn ................................................................................................................................... 33 1.4.1. Algemeen ............................................................................................................................ 33

2

1.4.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 373 Sv. ...................................................... 35 Afdeling 2: Gevolgen van het instellen van cassatieberoep ............................................................. 36 2.1. Schorsende kracht ................................................................................................................. 36 2.2. Devolutieve werking .............................................................................................................. 37 Afdeling 3: Afstand van het cassatieberoep ..................................................................................... 38 Afdeling 4: De cassatiemiddelen ....................................................................................................... 39 4.1. Het aanvoeren van cassatiemiddelen ................................................................................... 39 4.1.1. Algemeen ............................................................................................................................ 39 4.1.2. Verzoekschrift ..................................................................................................................... 40 4.1.3. Memorie ............................................................................................................................. 40 4.1.4. Bespreking van de knelpunten van art. 420bis en 422 Sv. ................................................ 41 4.1.5. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 420bis en 422 Sv. ...................................... 42 4.2. De cassatiemiddelen .............................................................................................................. 43 4.2.1. Algemeen ............................................................................................................................ 43 4.2.2. Ambtshalve cassatiemiddelen ............................................................................................ 43 4.2.3. Memorie van antwoord ...................................................................................................... 44 Afdeling 5: Verloop van de rechtspleging ......................................................................................... 44 5.1. Inschrijving op de algemene rol............................................................................................. 44 5.2. De terechtzitting .................................................................................................................... 45 5.2.1. De wettelijke bepalingen .................................................................................................... 45 5.2.2. De invloed van de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens ........ 46 5.2.2.1. Algemeen ......................................................................................................................... 46 5.2.2.2. Arrest Delcourt t. België .................................................................................................. 47 5.2.2.3. Arrest Borgers t. België .................................................................................................... 48 5.2.2.4. Arrest Wynen t. België ..................................................................................................... 50 Afdeling 6: Beslissing van het Hof van Cassatie ................................................................................ 51 6.1. Verwerpen van voorziening in cassatie ................................................................................. 51 6.2. Inwilligen van voorziening in cassatie ................................................................................... 53 6.2.1. Algemeen ............................................................................................................................ 53 6.2.2. Volledige of gedeeltelijke cassatie ..................................................................................... 54 6.2.3. Cassatie met of zonder verwijzing ...................................................................................... 54 Afdeling 7: Conclusie ......................................................................................................................... 56 Deel 2: Werkdruk in de tweede kamer van het Hof van Cassatie ......................................................... 57 Hoofdstuk 1: Een nadere kijk op de statistische gegevens van het kalenderjaar 2009 ........................ 57 Afdeling 1: Algemeen ........................................................................................................................ 57

3

Afdeling 2: Aantal procedures voor de tweede kamer van het Hof van Cassatie ............................ 57 Afdeling 3: Voortgang cassatieprocedure in strafzaken ................................................................... 58 Afdeling 4: Conclusie ......................................................................................................................... 59 Hoofdstuk 2: De oorzaken en oplossingen m.b.t. de werkdruk van de strafkamer van het Hof van Cassatie.................................................................................................................................................. 59 Afdeling 1: Algemeen ....................................................................................................................... 59 Afdeling 2: De huidige stand van wetgeving m.b.t de regulering van de toevloed van cassatieberoepen. ............................................................................................................................. 60 Afdeling 3: Een bespreking van de oorzaken en oplossingen m.b.t. werkdruk in de tweede kamer van het Hof van Cassatie ................................................................................................................... 61 3.1. Wetteninflatie in het strafrecht............................................................................................. 61 3.1.1. Oorzaken van de wetteninflatie ......................................................................................... 61 3.1.2. Gevolgen van de wetteninflatie op de werklast ................................................................. 62 3.2. Het ambtshalve onderzoek van het Hof van Cassatie ........................................................... 63 3.2.1. Algemeen ............................................................................................................................ 63 3.2.2. Is ambtshalve cassatie een wenselijke kwaliteitsbewaking? ............................................. 64 3.2.3. Is ambtshalve cassatie een noodzakelijke kwaliteitsbewaking? ........................................ 65 3.2.4. Afschaffing van het ambtshalve onderzoek ....................................................................... 65 3.3. De interne organisatie van het Hof van Cassatie................................................................... 66 3.3.1. Algemeen ............................................................................................................................ 66 3.3.2. Versoepeling van de voorzorgsmaatregelen in art. 1105bis Ger.W................................... 67 3.3.3. Verhoging van het aantal magistraten? ............................................................................. 67 3.3.4. Kwalitatieve bijstand van het Hof van Cassatie .................................................................. 68 2.3.5. Pariteit in de tweede kamer van het Hof van Cassatie....................................................... 69 3.4. De volledige vrije toegang tot de cassatierechter voor een procespartij ............................. 71 3.4.1. Algemeen ............................................................................................................................ 71 3.4.2. Voorstellen tot beperking van de toegang tot de rechter.................................................. 72 3.4.2.1. Systemen die voorkeur geven aan “leave to appeal” ..................................................... 72 (1)

Het begrip “leave to appeal” en diens territoriale verspreiding ....................................... 72

(2)

De slaagkansen van een “leave to appeal”-systeem in België .......................................... 74

(3)

De verenigbaarheid met het EVRM ................................................................................... 74

3.4.2.2. Verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie ........................................... 76 (1)

Huidige toestand in België................................................................................................. 76

(2)

De gevolgen van het gebrek aan verplichte bijstand in strafzaken................................... 77

4

(3)

Bespreking van de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie als ‘filter’

van cassatieberoepen ................................................................................................................... 78 (4)

Invoering van verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie ....................... 79

(5)

De verenigbaarheid van verplichte bijstand met art. 6 EVRM .......................................... 80

3.4.2.3. Toelaatbaarheid vanaf een bepaald bedrag .................................................................... 83 3.4.2.4. Verhoging van fiscale bijdragen....................................................................................... 84 3.5. De afwezigheid van een facultatieve burgerlijke geldboete in strafzaken............................ 84 3.5.1. Algemeen ............................................................................................................................ 84 3.5.2. Mogelijke aanpassing van art. 780bis, vierde lid Ger.W. ................................................... 85 Afdeling 4: Conclusie ......................................................................................................................... 85 Deel 3 : Rechtsvergelijkend onderzoek ................................................................................................. 87 Hoofdstuk 1: Rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk .................................................................. 87 Afdeling 1: Het Franse Hof van Cassatie ........................................................................................... 87 Afdeling 2: De cassatieprocedure in strafzaken................................................................................ 89 2.1. De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie .............................................................. 89 2.1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep.......................................................................... 89 2.1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen .................................................................. 90 2.1.3. Termijn ................................................................................................................................ 92 2.2. De cassatiemiddelen .............................................................................................................. 93 2.2.1. De cassatiegronden ........................................................................................................... 93 2.2.2. Aanvoeren van cassatiemiddelen. ...................................................................................... 94 2.2.3. Ambtshalve cassatiemiddelen. ........................................................................................... 95 2.3. Gevolgen van het instellen van cassatieberoep .................................................................... 96 2.3.1. Schorsende kracht .............................................................................................................. 96 2.3.2. Devolutieve werking ........................................................................................................... 96 2.4. De cassatieprocedure ............................................................................................................ 97 2.4.1. Neerlegging van verklaring ................................................................................................. 97 2.4.2. Kennisgeving cassatieberoep.............................................................................................. 97 2.4.3. Verder verloop van de cassatieprocedure ......................................................................... 98 2.5. Beslissing van het Franse Hof van Cassatie ......................................................................... 100 Hoofdstuk 2: Rechtsvergelijkend onderzoek met Nederland ............................................................. 103 Afdeling 1: De Hoge Raad der Nederlanden ................................................................................... 103 Afdeling 2: De cassatieprocedure in strafzaken.............................................................................. 104 2.1. De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie ............................................................ 104 2.1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep........................................................................ 104

5

2.1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen ................................................................ 107 2.1.3. Vormvereisten .................................................................................................................. 108 2.1.4. Termijn .............................................................................................................................. 108 2.2. Opzending van het dossier en de aanzegging binnenkomst stukken.................................. 108 2.3. De cassatiemiddelen ............................................................................................................ 109 2.3.1. Het aanvoeren van cassatiemiddelen .............................................................................. 109 2.3.2. De cassatiegronden .......................................................................................................... 110 2.3.3. Ambtshalve cassatiemiddelen ......................................................................................... 111 2.4. Verloop rechtspleging.......................................................................................................... 112 2.5. Beslissing van de Hoge Raad der Nederlanden ................................................................... 114 Hoofdstuk 3: Conclusie uit het rechtsvergelijkend onderzoek ........................................................... 116 Afdeling 1: De vereenvoudigde afhandeling van het cassatieberoep ............................................ 117 1.1. Algemeen ............................................................................................................................ 117 1.2. Wetgevende initiatieven ..................................................................................................... 118 1.3. Rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens ...................................... 118 Afdeling 2: De mogelijkheid voor het Hof van Cassatie om cassatieberoepen zelf te beoordelen 119 2.1. Huidige regeling ................................................................................................................... 119 2.2. Pleidooi voor mogelijkheid tot zelf afdoening cassatieberoep ........................................... 120 Afdeling 3: Afstappen van het principe van niet-bindende cassatierechtspraak ........................... 121 3.1. Huidige regeling ................................................................................................................... 121 3.2. Pleidooi voor bindende cassatierechtspraak....................................................................... 122 ALGEMEEN BESLUIT ............................................................................................................................ 123 BIBLIOGRAFIE ...................................................................................................................................... 127

6

WOORD VOORAF

Gelet op mijn interesse voor strafrecht, heb ik “Het cassatieberoep in strafzaken”als onderwerp voor mijn masterproef gekozen. Aangezien het schrijven van de masterproef in de opleiding rechten over twee academiejaren wordt gespreid, wou ik een thematiek aankaarten die mijn belangstelling in strafrecht enkel maar zou doen toenemen. Bovendien bood die eerder technisch juridische materie een uitgelezen kans om mijn analytisch en synthetisch denkvermogen aan te spreken en zo mijn vaardigheden als toekomstig juriste met vol enthousiasme te ontplooien. Ik wil bij deze ook van de gelegenheid gebruik maken om een dankwoord te richten tot een paar mensen. Om te beginnen gaat mijn oprechte dank uit naar prof. Dr. Philip Traest die als promotor de taak op zich nam. Hij was telkenmale bereid om mijn vragen te beantwoorden en feedback op onderdelen van mijn masterproef te geven. Daarnaast wil ik ook graag mijn ouders bedanken omdat zij mij de mogelijkheid hebben gegeven om deze interessante opleiding te volgen.

7

INLEIDING

Het huidige cassatieberoep in strafzaken bereikt geen hoge graad van perfectie.1 Rechtzoekenden klagen steevast de onoverzichtelijkheid en de complexiteit van de cassatieprocedure in strafzaken aan. Niet alleen de procespartijen, maar ook advocaten, magistraten en het openbaar ministerie komen bij de dagelijkse toepassing van het cassatieberoep tot het besluit dat er aan de bestaande procedure iets fundamenteels hapert. Zij pleiten dan ook reeds enige tijd voor een grondige hervorming van het cassatieberoep. Het hervormingsdebat kende zijn absolute hoogdagen toen op 2 december 2005 het wetsontwerp houdende het wetboek van strafprocesrecht in de Senaat werd ingediend.2 Bepaalde knelpunten van de penale cassatieprocedure zouden door het wetsontwerp worden

weggewerkt.

Precies

daarom

valt

het

te

betreuren

dat

de

Kamer

van

Volksvertegenwoordigers het wetsontwerp niet heeft goedgekeurd. Daarenboven kampt de tweede kamer van het Hof van Cassatie reeds enige tijd met een zware werklast. De strafkamer heeft het alsmaar moeilijker om het hoofd te bieden aan de hoge instroom van cassatieberoepen. Er moet dan ook de vraag worden gesteld in hoeverre het Hof van Cassatie nog in staat is zijn unieke opdracht te volbrengen en rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling te waarborgen? Het behandelen van zo’n groot aantal cassatieberoepen is namelijk niet verenigbaar met het uitoefenen van de unieke opdracht van het Hof van Cassatie.3 Opdat rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling in het Belgische rechtssysteem zou worden gewaarborgd, moet het Hof van Cassatie de gestelde rechtsvragen aan de hand van goed doordachte cassatiearresten beantwoorden. Ik beoog in mijn masterproef een kritische kijk te geven op het huidig cassatieberoep in strafzaken. De doelstelling van deze masterproef bestaat er dan ook in een antwoord te formuleren op volgende drie onderzoeksvragen. Wat zijn de knelpunten van het cassatieberoep in strafzaken? In hoeverre moet het cassatieberoep in strafzaken worden hervormd? En welke voorstellen tenslotte zouden, rekening houdend met onze rechtstraditie, het best deze problematiek oplossen? In mijn zoektocht naar geschikt bronnenmateriaal werden in de eerste plaats de jaarverslagen van het Hof van Cassatie onder de loep genomen. Die jaarverslagen brachten reeds enkele knelpunten aan het licht en stelden eveneens specifieke hervormingen van het cassatieberoep in strafzaken voor. Bovendien werden de cijfergegevens van het jaarverslag van 2009 aangewend om duidelijk 1

R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 29. 2 Voorstel van wet houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, Parl.Doc. Kamer 2005-06, nr. 51 2138/001. 3 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2002, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2002, 251.

8

inzicht te krijgen in de werklast van de strafkamer van het Hof van Cassatie. Bij de bespreking van de cassatieprocedure in strafzaken werd veelvuldig naar het juridisch werk “Beginselen van strafrechtspleging” van R. DECLERCQ teruggegrepen, daar dit werk deze materie zeer uitvoerig behandelt.4 Om de relevante rechtspraak van het Hof van Cassatie en het Grondwettelijk Hof te consulteren, werd gebruik gemaakt van de online zoekmachines http://jure.juridat.just.fgov.be en www.grondwettelijkhof.be . Ook de arresten van het Europees Hof van de Rechten van de Mens, die in mijn masterproef een belangrijke plaats krijgen, werden online op http://cmiskp.echr.coe.int geraadpleegd. Opdat deze masterproef een antwoord zou kunnen geven op de hierboven gestelde onderzoeksvragen, zal het cassatieberoep in strafzaken op een zo volledig mogelijke manier worden benaderd. In deel 1 van mijn verhandeling zal eerst op verkennende wijze worden ingegaan op de bijzondere aard van het rechtsmiddel cassatieberoep. Vervolgens wordt het Hof van Cassatie als hoogste rechtscollege van België, alsook zijn bevoegdheid, noodzakelijk bestaan en unieke opdracht verder toegelicht. Die unieke opdracht van het Hof van Cassatie zal meteen ook de rode draad zijn doorheen mijn masterproef. Zo zullen alle voorstellen van hervorming aan de hand van deze drievoudige taak worden beoordeeld. Een hervorming zal immers slechts een aanzienlijke verbetering inhouden, indien deze erin slaagt de unieke opdracht van het Hof te vrijwaren. Tenslotte zullen ook de krachtlijnen van de cassatieprocedure in strafzaken uitvoerig worden besproken. De hoofdbedoeling hiervan bestaat erin enkele knelpunten aan het licht te brengen en deze vervolgens te bespreken. Volgende denkpistes zullen naderbij worden bekeken. Is de penale cassatieprocedure in die mate gecompliceerd dat de werkbaarheid dreigt verloren te gaan? En zijn er procedurele aspecten die als onbillijk kunnen worden beschouwd? De penale cassatieprocedure zal bovendien in het licht van de rechtspraak van het Hof van Cassatie, Grondwettelijke Hof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden bekeken. In deel 2 zal de werkdruk van de strafkamer van het Hof van Cassatie onder de loep worden genomen. Na een analyse van de statistische gegevens van het kalenderjaar 2009, zullen de oorzaken van de werklast worden toegelicht. Zo zal ik de wetteninflatie, het ambtshalve onderzoek, de interne organisatie en de volledig vrije toegang tot de cassatierechter behandelen. Vanzelfsprekend volstaat het niet om louter te wijzen op de werkoverlast van de tweede kamer van het Hof van Cassatie. Er zal eveneens over mogelijke oplossingen worden nagedacht. Tenslotte zal in deel 3 van deze masterproef worden overgegaan tot rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk en Nederland. Het opzet van dit rechtsvergelijkend onderzoek bestaat erin inspiratie te 4

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1440 p.

9

vinden bij het Franse en Nederlandse rechtsstelsel teneinde de Belgische cassatieprocedure in strafzaken te verbeteren. De keuze voor het rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk was mijns inziens vanzelfsprekend. Het Belgische Hof van Cassatie is immers onlosmakelijk verbonden met het Franse Cour de Cassation.5 Deze band kan enerzijds vanuit historisch perspectief worden verklaard. Het Belgische rechtsstelsel is namelijk op de Franse rechtstraditie gebaseerd. Anderzijds heeft Frankrijk, net zoals België, ettelijke malen –niet zelden omwille van gelijkaardige problemen– een veroordeling opgelopen voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens wegens schending van art. 6 EVRM.6 Het onder de loep nemen van de Franse cassatieprocedure lijkt mij bovendien nog om een andere reden aangewezen. Ik vertrek immers vanuit het standpunt dat eventuele oplossingen voor werkoverlast bij het Franse Hof van Cassatie relatief gemakkelijk in het Belgische rechtsstelsel zullen worden aanvaard gelet op hun gelijkaardige rechtstraditie. Het Belgische en het Nederlandse rechtssysteem zijn daarentegen niet gebaseerd op dezelfde Franse rechtstraditie. Toch zal ook de Nederlandse cassatieprocedure in strafzaken worden besproken. Het Nederlandse cassatieberoep in strafzaken is immers omwille van een andere reden van belang. De Nederlandse strafkamer van de Hoge Raad der Nederlanden kampt namelijk met gelijkaardige problemen als de strafkamer van het Belgische Hof van Cassatie. Zo stelde men in 2007 vast dat het aantal cassatieberoepen in strafzaken tussen 1975 en 2007 van 450 naar maar liefst 3943 zaken was gestegen.7 Vanzelfsprekend zorgt dit voor een werkoverlast bij de strafkamer van de Hoge Raad, iets waar het Hof van Cassatie in België eveneens onder lijdt. Om deze instroom van cassatieberoepen te beperken, werd reeds in 1996 de Commissie W.E. HAAK opgericht.8 Deze commissie stelde in zijn rapport “De toegang tot de cassatierechter

in

strafzaken”

talrijke

maatregelen

voor,

zoals

bijvoorbeeld

verplichte

cassatieschriftuur, verplichte bijstand van een raadsman en uitsluiting van cassatieberoepen in lichte overtredingszaken.9 Een aantal van deze maatregelen worden ook in België voorgesteld om aan de grote instroom van cassatieberoepen het hoofd te kunnen bieden. Omdat deze hervormingen wel in Nederland werden ingevoerd, is het belangrijk na te gaan welke impact deze hervormingen op de werklast van de tweede kamer van de Hoge Raad der Nederlanden hebben teweeggebracht. Er zal in mijn masterproef m.a.w. veel aandacht aan een toekomstgerichte benadering van het cassatieberoep worden besteed. Een uniek toekomstbeeld de lege ferenda bestaat echter niet. Dit

5

ste

N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 33. 6 ste N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 33. 7 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 6. 8 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 7. 9 Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 31.

10

neemt niet weg dat de wetgever dringend moet optreden voor wat het cassatieberoep in strafzaken betreft. Een grondige hervorming is niet alleen essentieel, maar vooral ook onafwendbaar.

11

Deel 1: De voorziening in cassatie Hoofdstuk 1: Een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel? De voorziening in cassatie is een rechtsmiddel dat door procespartijen kan worden aangewend om een rechtsgeschil aanhangig te maken bij het Hof van Cassatie op basis van juridische gronden, namelijk schending van de wet of een algemeen rechtsbeginsel, het verzuim van substantiële vormen of vormen voorgeschreven op straffe van nietigheid.10 Rechtsmiddelen kunnen worden onderverdeeld in twee categorieën: de gewone en buitengewone rechtsmiddelen. Overeenkomstig met art. 21 Ger.W. worden verzet en hoger beroep als gewone rechtsmiddelen beschouwd. De buitengewone rechtsmiddelen zijn voorziening in cassatie, derdenverzet, verzoek tot herroeping van gewijsde en verhaal op de rechter. Het onderscheid tussen beide soorten rechtsmiddelen is van essentieel belang; gezien beide wezenlijk van elkaar verschillen. Gewone rechtsmiddelen namelijk hebben volgende karakteristieken: zij staan enkel open voor procespartijen, in de regel zijn er geen beperkingen gesteld op de toelaatbaarheid en het aanwenden ervan heeft een schorsende werking.11 Buitengewone rechtsmiddelen daarentegen worden gekenmerkt door de mogelijkheid voor derden om in sommige gevallen dit rechtsmiddel wel aan te wenden, het gebrek aan een schorsende werking en door de wet bepaalde limitatieve gevallen waarin dit rechtsmiddel kan worden ingesteld.12 Hoewel de voorziening in cassatie tot de buitengewone rechtsmiddelen behoort, kan deze redenering niet worden doorgetrokken voor wat het cassatieberoep in strafzaken betreft. De omschrijving van het cassatieberoep in strafzaken als een buitengewoon rechtsmiddel zonder meer is helaas een te simplistische redenering.13 In werkelijkheid heeft het cassatieberoep in strafzaken een ambivalent karakter. Het heeft zowel kenmerken van een gewoon als van een buitengewoon rechtsmiddel.

10

C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht; in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 1154. 11 E. KRINGS, “La cassation n’est pas un troisième degré de juridiction” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (125) 130 ; P. TAELMAN, Burgerlijk procesrecht, onuitg. syllabus Rechten UGent, 200607, Deel 5, 2. 12 P. TAELMAN, Burgerlijk procesrecht, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2006-07, Deel 5, 2. 13 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 762, nr. 5.

12

Het cassatieberoep in strafzaken wordt als een buitengewoon rechtsmiddel gekenmerkt in die mate dat de bestreden beslissing geen voorwerp van verzet of hoger beroep mag uitmaken.14 Bovendien zijn de gevallen waarin het cassatieberoep in strafzaken kan worden ingesteld limitatief bepaald door de wetgever.15 Deze kan slechts worden ingesteld bij overtredingen van de wet en ingeval van schendingen van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereisten. Tenslotte kan uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie worden afgeleid dat in bepaalde gevallen een derde wel over de mogelijkheid beschikt om een cassatieberoep in te stellen.16 Het cassatieberoep in strafzaken heeft echter ook iets weg van een gewoon rechtsmiddel; gezien deze –in tegenstelling tot het cassatieberoep in burgerlijke zaken– een schorsende werking heeft. Het instellen van een cassatieberoep in strafzaken zal immers overeenkomstig met art. 373 en 375 Sv. de uitvoering van de bestreden beslissing schorsen totdat de tweede kamer van het Hof van Cassatie uitspraak doet. Hoofdstuk 2: Het Hof van Cassatie Afdeling 1: De interne organisatie van de tweede kamer van het Hof van Cassatie Het Hof van Cassatie bestaat uit 3 kamers.17 De eerste kamer behandelt civiele, handelsrechtelijke, administratiefrechtelijke, tuchtrechtelijke en fiscale zaken. De tweede kamer oordeelt over de cassatieberoepen in strafzaken. De derde kamer tenslotte neemt hoofdzakelijk kennis van sociale zaken. Gezien mijn masterproef betrekking heeft op het cassatieberoep in strafzaken, zal ik mij beperken tot de bespreking van de tweede kamer van het Hof van Cassatie. Deze tweede kamer bestaat uit twee afdelingen: een Nederlandstalige en een Franstalige. Elke afdeling bestaat uit vijf magistraten. Wanneer het cassatieberoep voor de hand ligt, zal een beperkte kamer van slechts 3 magistraten overeenkomstig art. 1105bis, §1 Ger.W. kennis nemen van de zaak.18 Dit gebeurt op initiatief van de raadsheer-verslaggever en moet tevens ook worden bevestigd door het advies van het openbaar ministerie. De beperkte kamer moet met eenparigheid van stemmen beslissen.19 Indien de magistraten geen consensus kunnen bereiken, wordt de zaak door de gewone kamer bestaande uit

14

Infra 20. Art. 608 Ger.W. 16 Infra 27. 17 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 247. 18 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1135, nr. 2654. 19 Art. 1105bis, §2, eerste lid Ger.W. 15

13

vijf magistraten opnieuw behandeld.20 Complexe zaken daarentegen worden door een voltallige zitting van 9 magistraten of in verenigde kamers van 11 magistraten beslecht.21 Het ambt van het openbaar ministerie wordt door de procureur-generaal en zijn 12 advocaten-generaal waargenomen.22 Afdeling 2: De bevoegdheid van het Hof van Cassatie Het Hof van Cassatie heeft een beperkte bevoegdheid. Deze oordeelt, gelet op art. 147, tweede lid GW, niet over de gegrondheid van de zaak.23 Het beslechten van feiten behoort immers uitsluitend tot de taak van de feitenrechters. Het Hof van Cassatie heeft als doel de rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling te bewerkstelligen.24 Indien het Hof van Cassatie bevoegd zou zijn om de feiten te beoordelen, zou de unieke opdracht van het Hof van Cassatie in het gedrang komen. Het cassatieberoep als derde aanleg is dus niet wenselijk.25 Dit neemt niet weg dat het Hof van Cassatie in sommige gevallen de feiten toch moet onderzoeken om de ontvankelijkheid en gegrondheid van de voorziening te beoordelen. Niks belet dat het Hof van Cassatie een wettigheidstoezicht uitoefent op de toepassing van het recht op de feiten.26 Zo bepaalde het Hof van Cassatie in een arrest op 30 september 1993 dat deze dient na te gaan of de feiten, vastgesteld door de bodemrechter, de daaruit in rechte afgeleide rechterlijke beslissingen kan verantwoorden.27 Het Hof van Cassatie is daarentegen wel bevoegd om de wettigheid en de regelmatigheid van rechterlijke uitspraken te onderzoeken.28 Dit houdt in de eerste plaats in dat het Hof van Cassatie zal nagaan of de rechterlijke beslissing de wetgeving niet schendt. De feitenrechter moet immers bij het beslechten van de zaak de wetgeving correct toepassen. Niet alleen de wettelijke bepalingen, maar ook de algemene rechtsbeginsels moeten door de rechterlijke macht worden gerespecteerd.29 Zo zal de strafrechter zich er bijvoorbeeld voor moeten hoeden dat het recht van verdediging wordt geëerbiedigd.30 Er moet echter wel een duidelijk onderscheid tussen algemene rechtsbeginselen en

20

Art. 1105bis, §2, tweede lid Ger.W. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1135-1136, nr. 2654. 22 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1136, nr. 2656. 23 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 456; E. KRINGS, “La cassation n’est pas un troisième degré de juridiction” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (125) 126. 24 Infra 16. 25 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 456. 26 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 457. 27 Cass. 30 september 1993, Arr.Cass. 1993, 781. 28 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1137, nr. 2662. 29 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1138, nr. 2665. 30 Cass. 5 januari 2006, JT 2007, 170; Pas. 2006, 34 en RABG 2006, 833, noot P. VANLEKSBERGHE. 21

14

rechtsspreuken worden gemaakt. Onder rechtsspreuken kan onder andere “ius novit curia”31 of “qui potest plus potest minus” worden verstaan.32 De miskenning van algemene rechtsbeginselen zal in tegenstelling tot rechtsspreuken altijd kunnen leiden tot een ontvankelijke voorziening in cassatie.33 Bovendien dient te worden opgemerkt dat ook schending van een buitenlandse wet een cassatiegrond kan opleveren.34 Gezien internationale normen met directe werking voorrang hebben op nationale rechtsnormen, is het Hof van Cassatie vanzelfsprekend ook bevoegd te controleren of de rechterlijke uitspraken overeenstemmen met deze internationale normen.35 Tenslotte kan eveneens het niet in acht nemen van substantiële vormvereisten of vormvereisten op straffe van nietigheid aanleiding geven tot voorziening in cassatie. Afdeling 3: Het noodzakelijk bestaan van het Hof van Cassatie Algemeen kan worden vastgesteld dat het huidige cassatieberoep geen hoge graad van perfectie bereikt.36 Dit moet vast en zeker eveneens worden bevestigd voor wat strafzaken betreft. Ettelijke malen heeft de wetgever d.m.v. wetswijzigingen gepoogd een efficiënte procedure te bewerkstelligen.37 Na verloop moest steevast worden geconcludeerd dat de wetgever er niet in geslaagd was zijn opzet te verwezenlijken. Het valt niet te betwisten dat een grondige hervorming van het Hof van Cassatie onafwendbaar en essentieel is. Sommige auteurs gaan echter een stapje verder. Deze stellen de wetgevende macht voor een radicale keuze. Ofwel wordt het Hof van Cassatie grondig hervormd, ofwel moet het Hof – dat door sommige auteurs wordt vergeleken met een oude grijze dame– worden opgedoekt.38 Mijns inziens heeft de wetgever géén keuze. Het opdoeken van het Hof van Cassatie immers is zodanig ondoordacht, dat deze geen optie kan en mag zijn. Ik kan mij dan ook niet ontdoen van de gedachte dat dit ultimatum enkel maar wordt gesteld om te wijzen op de ernst van deze problematiek. Het bestaan van een rechtscollege bevoegd voor de eenvormige uitlegging van wetsbepalingen is namelijk onontbeerlijk. Het Hof van Cassatie is bijgevolg een noodzakelijke instelling in een

31

Cass. 24 februari 1988, Arr.Cass. 1978-88, 818; Bull. 1988, 756 en Pas. 1988, I, 756. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1139, nr. 2665. 33 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1141, nr. 2665. 34 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1141, nr. 2668. 35 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1142, nr. 2669. 36 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 29. 37 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 29. 38 P. TAELMAN, “Cassatie: toch maar niet opdoeken”, De Juristenkrant 2002, nr. 47, 2. 32

15

rechtsstaat.39 Om het belang ervan te bewijzen, kan worden gewezen op het bestaan van gelijkaardige instellingen niet alleen in andere landen, maar ook op internationaal niveau. Zo werd in de schoot van de Europese Unie het Hof van Justitie opgericht dat bevoegd is om uitleg te geven over de verschillende verdragen die van toepassing zijn binnen de E.U.40 Daarnaast kan er nog worden verwezen naar het Benelux-gerechtshof dat als taak heeft de uitleg van de eenvormige wetten, die van toepassing zijn in de drie landen, te bepalen.41 Afdeling 4: De unieke opdracht van het Hof van Cassatie 4.1. Algemeen Supra werd er gewezen op het noodzakelijk bestaan van een cassatierechter. Deze stelling is uiteraard onlosmakelijk verbonden met de belangrijke functie van het Hof van Cassatie. In een rechtsstaat, zoals België, zijn gezagsdragers immers gehouden de burgers rechtszekerheid alsook rechtsgelijkheid te garanderen. Het Hof van Cassatie draagt rechtstreeks bij tot deze rechtsstaat.42 Zij waakt over de juiste toepassing en interpretatie van de wet. Daarnaast is het Hof van Cassatie belast met een - volgens mij - nog belangrijkere taak, namelijk het waarborgen van rechtseenheid en rechtsontwikkeling. De essentiële opdracht van het Hof van Cassatie werd door de procureurgeneraal LENAERTS als volgt verwoord: “De meest eigen taak (van het Hof), en dus ook de belangrijkste is (…) de zorg voor de rechtseenheid en de daarmee gepaard gaande rechtsontwikkeling en rechtszekerheid. Op dit gebied is de rol van het Hof enig en onvervangbaar: de cassatierechter geeft een uitlegging van de rechtsregel die een houvast voor alle feitenrechters en rechtszekerheid voor alle rechtzoekenden biedt.”43 De arresten van het Hof van Cassatie zijn als het ware een soort aanvulling op de bestaande wetgeving. Het is voor de wetgever onmogelijk alle implicaties op voorhand te voorzien. Daarom bestaat de rol van het Hof van Cassatie erin leemtes in de wetgeving op te vullen en onduidelijkheden uit te leggen.44 We kunnen dus stellen dat het Hof van Cassatie een drievoudige taak heeft: rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling.45

39

E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 65. 40 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 64. 41 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 64. 42 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2007, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2007, 19. 43 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 649. 44 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 649. 45 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 649.

16

4.2. De rechtseenheid Het eerste onderdeel van deze triade is de rechtseenheid. Het Hof van Cassatie moet de rechtseenheid in België verzekeren. Volgens procureur-generaal E. KRINGS doet “het Hof van Cassatie uitspraak over de uitlegging van talrijke wetten en verordeningen en zorgt het er aldus voor dat die nauwkeurig en met inachtneming van de rechten van alle justiabelen worden toegepast.”46 Zowel het gezag van de rechtspraak als het gezag van de wetgeving steunt op het belangrijke principe dat in een rechtsstaat het hoogste rechtscollege bevoegd is om de eenheid in de rechtspraak te bewerkstelligen en rechterlijke uitspraken te vernietigen indien deze afwijken van de algemene richtlijnen.47 Dit principe berust voornamelijk op de grondstelling dat wetgeving, goedgekeurd door het federaal parlement, zowel in Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op dezelfde wijze door de rechterlijke macht moet worden toegepast.48 Het rechtvaardigheidsgevoel zou immers worden aangetast indien gelijksoortige geschillen op een verschillende wijze worden beslecht afhankelijk van het rechtscollege waar de zaak aanhangig werd gemaakt.49 Dat zou bovendien het wantrouwen in Justitie enkel maar doen toenemen. Daarom waakt het Hof van Cassatie over de uniforme toepassing van wetgeving door de rechtscolleges. Mede om deze rechtseenheid te verzekeren bepaalt art. 147 GW dat er voor geheel België één Hof van Cassatie bestaat.50 Om rechtseenheid te bewerkstelligen is niet alleen vereist dat het Hof van Cassatie de aanhangig gemaakte cassatieberoepen duidelijk en nauwkeurig oplost. Het Hof moet er zich bovendien van vrijwaren tegenstrijdige beslissingen te nemen, gezien dit juist de onzekerheid zou doen toenemen.51 De praktijk toont ons echter aan dat het verwezenlijken van rechtseenheid een zeer problematische aangelegenheid blijkt te zijn. 4.3. De rechtszekerheid Naast het waarborgen van rechtseenheid, moet het Hof van Cassatie eveneens instaan voor de rechtszekerheid. In de eerste plaats is het de wetgever zelf die rechtszekerheid moet

46

J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 649. J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 650. 48 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 650. 49 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 650. 50 Art. 147 GW: “Er bestaat voor geheel België één Hof van Cassatie. Dit Hof treedt niet in de beoordeling van de zaken zelf (…).” De grondwetgever had met art. 147 GW twee doelstellingen voor ogen, enerzijds het bewaren van de eenheid in de rechtspraak en anderzijds het voorkomen van misbruik ten aanzien van het opperste rechtscollege. 51 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 650. 47

17

bewerkstelligen.52 Deze dient erover te waken dat de uitgevaardigde wetgeving niet vaag en dubbelzinnig is. Niettemin is het onrealistisch te denken dat de wetgever alles kan voorzien. Dientengevolge zullen magistraten niet zelden worden geconfronteerd met lacunes in de wetgeving. Deze hiaten brengen het risico met zich mee dat magistraten elk hun eigen interpretatie aan de wettekst zullen geven. Het bestaan van verschillende interpretaties voor dezelfde wettekst doet onvermijdelijk de rechtsonzekerheid toenemen. Bijgevolg heeft het Hof van Cassatie, als hoogste rechtscollege in België, de prominente taak stabiliteit in de rechtspraak te verwezenlijken.53 Stabiliteit in de rechtspraak is immers één van de voorwaarden voor rechtszekerheid. Het is voor de rechtzoekenden van cruciaal belang zijn slaagkansen te kunnen inschatten. Dit betekent geenszins dat de rechtspraak nooit mag veranderen.54 Wel moet een ommekeer van de rechtspraak een uitzonderlijke aangelegenheid zijn. 4.4. De rechtsontwikkeling Desondanks dat stabiliteit in de rechtspraak een belangrijke pijler is, dient het Hof van Cassatie erover te waken dat die stabiliteit niet leidt tot een verstarring van het recht.55 Dit brengt ons meteen bij de derde taak van het Hof van Cassatie: de rechtsontwikkeling. Wetgeving zal pas efficiënt zijn indien deze mee evolueert met de hedendaagse maatschappij. Zij moet worden uitgelegd en toegepast in haar huidige context. L. CORNIL verwoordt dit op treffende wijze: “De bestaansreden van de wet is de sociale vrede te doen heersen; zulks is ook de reden van bestaan van de rechter die ze toepast. Het maatschappelijk leven is in eeuwigdurende wording; voortdurend ontstaan er nieuwe toestanden, voortdurend veranderen de betrekkingen tussen de mensen; de gedachten en de gevoelens die aan de basis liggen van die betrekkingen evolueren zonder ophouden.”56 Wanneer wetgeving niet langer wordt geïnterpreteerd volgens de tijdgeest waarin deze wordt toegepast; zal de bevolking niet langer geneigd zijn deze wetgeving na te leven. Concluderend kunnen we stellen dat het Hof van Cassatie vermijdt dat goedgekeurde wetgeving dode letters worden. 4.5. ‘Public purposes’ versus ‘private purposes’ De hierboven beschreven taken van het Hof van Cassatie –rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling– kunnen allemaal onder de noemer ‘public purposes’ worden gebracht. Op een

52

J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 54 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 55 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 56 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 53

2001-02, nr. 19, 650. 2001-02, nr. 19, 650. 2001-02, nr. 19, 651. 2001-02, nr. 19, 651. 2001-02, nr. 19, 651.

18

belangrijk internationaal colloquium, georganiseerd door de Universiteit Aristoteles te Thessaloniki in mei 1997, werden de voornaamste opdrachten van opperste gerechtscolleges omschreven als ‘public purposes’.57 ‘Public purposes’ houdt in dat opperste rechtscolleges toezicht uitoefenen op de correcte toepassing van rechtsregels door de feitenrechters.58 Niet alleen procespartijen, maar ook de staat zelf heeft rechtstreeks belang bij een duidelijke, eenvormige uitlegging en toepassing van de wetgeving. ‘Public purposes’ is de tegenhanger van ‘private purposes’.59 Private purposes slaat immers enkel op het persoonlijk belang van procespartijen tijdens een gerechtelijke procedure. Procespartijen hopen op een succesvol afloop van het proces; in die zin dat zij willen dat de rechter hen in hun gelijk stelt. In dit geval kunnen we stellen dat een staat slechts een onrechtstreeks belang heeft bij het beslechten van juridische conflicten. Beide termen wijzen bovendien ook op het wezenlijk verschil tussen de taak van het Hof van Cassatie en de opdracht van een feitenrechter.60 Feitenrechters oordelen over de gegrondheid van de zaak terwijl het Hof van Cassatie daarentegen geen kennis van de feiten neemt. Opdat het Hof van Cassatie erin zou slagen zijn ‘public purposes’ te bewerkstelligen moeten 3 bestanddelen harmonisch naast elkaar bestaan.61 Ten eerste moeten de magistraten van het Hof van Cassatie van een behoorlijke beroepsopleiding zijn verzekerd. Vervolgens volstaat het niet dat de magistraten hun ambt behoorlijk uitoefenen; ook de advocaten bij het Hof spelen een wezenlijke rol. Zij moeten met de specifieke procedure, die het Hof van Cassatie kenmerkt, zijn vertrouwd. Tenslotte moet de cassatieprocedure in functie van ‘public purposes’ worden aangepast.

57

E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 61. 58 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 61-62. 59 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 62. 60 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 62. 61 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 65.

19

Hoofdstuk 3: De cassatieprocedure in strafzaken Afdeling 1: De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie 1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep 1.1.1. Algemeen Opdat de voorziening in cassatie ontvankelijk zou zijn, is vereist dat deze wordt ingesteld tegen een rechterlijke beslissing.62 Dit beginsel werd uitdrukkelijk bepaald in art. 55163 van het wetsontwerp houdende het wetboek van strafprocesrecht.64 Een aantal beslissingen zijn bijgevolg van rechtswege uitgesloten voor het cassatieberoep in strafzaken.65 Zo zullen maatregelen van inwendige orde geen aanleiding kunnen geven tot een ontvankelijke voorziening in cassatie.66 Bij een maatregel van inwendige orde oordeelt de rechterlijke instantie immers niet de gegrondheid van de zaak. Een voorbeeld van een maatregel van inwendige orde is de beslissing van de rechter om de behandeling van de zaak uit te stellen naar een latere datum. Ook een administratieve beslissing genomen door het parket, zoals de beslissing tot seponeren, kan niet als een rechterlijke beslissing worden beschouwd en zal dientengevolge nooit het voorwerp van een cassatieberoep kunnen uitmaken.67 Daarnaast is het vereist dat er geen hoger beroep of verzet tegen de bestreden beslissing in cassatie kan worden ingesteld.68 Dit vloeit voort uit art. 407 en 413 Sv. Het cassatieberoep kan derhalve slechts tegen beslissingen in laatste aanleg worden aangewend.69 Het zal doorgaans dus gaan om arresten van het Hof van assisen, Hoven van beroep of vonnissen van correctionele rechtbanken zetelend als tweede aanleg.70 Hierop bestaat er één belangrijke uitzondering.71 Indien een vonnis niet vatbaar is voor hoger beroep, is een voorziening in cassatie tegen een beslissing in eerste aanleg wel mogelijk. Het gaat hier om vonnissen die in eerste en laatste aanleg worden gewezen. Zo zal er tegen de verwijzingsbeschikking van de raadkamer wel cassatieberoep kunnen worden ingesteld, ook al werd deze in eerste aanleg gewezen.

62

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 99, nr. 9. Art. 551 van het wetsontwerp houdende het wetboek van strafprocesrecht bepaalt het volgende: “Enkel tegen gerechtelijke beslissingen in laatste aanleg gewezen kan cassatieberoep worden aangetekend.” 64 Voorstel van wet houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, Parl.Doc. Kamer 2005-06, nr. 51 2138/001. 65 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999,4. 66 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 100, nr. 9. 67 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 99, nr. 9. 68 Cass. 20 juni 1989, Arr.Cass. 1988-89, 1263; Bull. 1989, 1153 en Pas. 1989, I, 1153. 69 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1113, nr. 2363. 70 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 100, nr. 10. 71 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 100, nr. 12. 63

20

1.1.2. Art. 416 Sv. 1.1.2.1. Algemeen Luidens art. 416, eerste lid Sv. staat cassatieberoep tegen voorbereidende arresten en tegen arresten van onderzoek of tegen in laatste aanleg gewezen vonnissen van dezelfde soort, eerst open na het eindarrest of het eindvonnis.72 Een voorziening in cassatie ingesteld vóór de eindbeslissing is bijgevolg onontvankelijk. Het volstaat niet dat de strafrechter zijn rechtsmacht over een bepaald geschilpunt uitput, hij moet de volledige vordering uitputten.73 De praktijk toont aan dat de toepassing van art. 416, eerste lid Sv. ten aanzien van de strafvordering doorgaans niet als problematisch wordt ervaren.74 De strafrechter moet immers m.b.t de strafvordering in één beslissing uitspraak doen over zowel schuld als straf.75 De ratio legis van art. 416, eerste lid Sv. bestaat erin het vlotte verloop van het strafproces te verzekeren.76 De wetgever wou door het invoeren van art. 416, eerste lid Sv. vermijden dat het goede verloop van de rechtspleging door voorbarige voorzieningen zou worden verhinderd. Art. 416, tweede lid Sv. vermeldt de uitzonderingen op art. 416, eerste lid Sv. Zo bepaalt art. 416, tweede lid Sv. dat onmiddellijk cassatieberoep tegen arresten en vonnissen mogelijk is indien deze over het beginsel van aansprakelijkheid uitspraak doen.77 Deze uitzondering werd door art. 37 van de Wet van 12 maart 1998 ingevoerd.78 M.b.t. de burgerlijke vordering komt het soms voor dat de strafrechter de uitspraak verdaagt of zich slechts gedeeltelijk uitspreekt.79 Vóór de Wet van 12 maart 199880 diende dan telkens te worden nagegaan of de rechter zijn rechtsmacht wel had uitgeput. 81 Indien dit niet het geval was, kon de voorziening in cassatie pas worden ingesteld nadat de rechter een eindbeslissing op burgerlijk vlak nam. Dit principe gaf aanleiding tot veel kritiek. De kritiek was

72

J. VELU, “Le problème du caractère définitif ou non définitif, au sens de l’article 416 du code d’instruction criminelle, des décisions des juridictions pénales qui, statuant sur l’action civile, allouent une indemnité” in X., Mélanges offerts à Robert Legros, Brussel, UCL: Faculté de droit, 1985, (735) 735-747. 73 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 30. 74 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1170, nr. 2730. 75 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 101, nr. 15. 76 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 763. 77 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 103, nr. 22. 78 M. DE SWAEF, “De Wet Franchimont: één jaar cassatierechtspraak” in Y. P OULET en H. VUYE (eds.), Liber Amicorum Jean Du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001, (147) 147. 79 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1123, nr. 2384. 80 Wet 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, BS 2 april 1998. 81 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1123, nr. 2384.

21

tweeërlei van aard.82 Ten eerste was het moeilijk uit te maken of een beslissing m.b.t. burgerlijke vordering wel diende als een definitieve beslissing te worden beschouwd.83 Bovendien zorgde deze regel voor een onredelijke verlenging van de afhandelingsduur van de burgerlijke vordering. Daarom werd bepaald dat voorziening in cassatie wel ontvankelijk is, indien de rechter reeds uitspraak over het aansprakelijkheidsbeginsel heeft gedaan. Vervolgens bepaalt art. 416, tweede lid Sv. dat de eisende partij onmiddellijk cassatieberoep tegen vonnissen of arresten inzake bevoegdheid kan instellen. Wat er nu precies onder vonnissen en arresten inzake bevoegdheid moet worden verstaan, wordt niet expliciet door de wetgever bepaald. Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie kunnen we afleiden dat dit begrip eng moet worden geïnterpreteerd. Het moet om een rechterlijke uitspraak –vonnis of arrest– gaan, waarbij de rechter zich de bevoegdheid van een andere toe-eigent.84 Daarnaast wordt door art. 37 van de Wet van 12 maart 1998 eveneens bepaald dat arresten en vonnissen gewezen met toepassing van art. 135 Sv. en 235bis Sv. buiten het toepassingsgebied van art. 416, eerste lid Sv. vallen.85 Overeenkomstig met art. 135 Sv. kan de inverdenkinggestelde beroep instellen tegen de verwijzingsbeschikking ingeval van onregelmatigheden, verzuimen of nietigheden zoals bepaald in art. 131,§1 Sv. Op grond van art. 235bis Sv. kan de kamer van inbeschuldigingstelling enerzijds op vordering van het openbaar ministerie of één van de partijen anderzijds ambtshalve bij de regeling der rechtspleging de regelmatigheid van de strafprocedure onderzoeken.86 Een recent arrest van het Hof van Cassatie van 31 oktober 200687 bepaalt dat de voorziening in cassatie ingesteld tegen vonnissen en arresten gewezen overeenkomstig art. 135 Sv. en art. 235bis Sv. slechts ontvankelijk is indien de eisende partij niet tot het eindarrest heeft gewacht om cassatieberoep in te stellen.88 Daarenboven zullen arresten en vonnissen waarbij de rechter op grond van art. 524bis, eerste lid Sv. op vordering van het openbaar ministerie een bijzonder onderzoek beveelt naar de vermogensvoordelen van de schuldig verklaarde beklaagde, volgens art. 416, tweede lid Sv. niet

82

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 766-767. 83 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 31. 84 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1122, nr. 2382. 85 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 104, nr. 26. 86 M. DE SWAEF, “De Wet Franchimont: één jaar cassatierechtspraak” in Y. P OULET en H. VUYE (eds.), Liber Amicorum Jean Du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001, (147) 154. 87 Cass. 31 oktober 2006, AR P060614N. 88 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 105, nr. 31.

22

vallen onder toepassing van art. 416, eerste lid Sv.89 In dergelijke situatie zal de rechter immers zijn uitspraak splitsen. Eerst zal deze de beklaagde schuldig verklaren. Pas later zal de strafrechter, wanneer de resultaten van het bijzonder onderzoek naar de vermogensvoordelen bekend zijn, de strafsanctie bepalen. Art. 524bis, eerste lid Sv. werd ingevoerd om zware misdaad efficiënter te bestrijden.90 Bovendien is het belangrijk op te merken dat de eisende partij niet mag wachten tot de verbeurdverklaring om overeenkomstig met art. 416, tweede lid Sv. cassatieberoep tegen de uitspraak over de schuldigverklaring in te stellen.91 Tenslotte moet ook art. 292 Sv. worden beschouwd als een uitzondering op art. 416, eerste lid Sv.92 Deze uitzondering wordt echter niet vermeld in art. 416, tweede lid Sv. Op basis van art. 292 Sv. heeft de procureur-generaal of een procespartij het recht om onmiddellijk een voorziening in cassatie tegen het arrest van verwijzing naar het Hof van assisen in te stellen. Het onmiddellijk cassatieberoep –zoals vermeld in art. 292 Sv.– is enkel mogelijk in volgende vijf gevallen93: (1) het feit is volgens de wet geen misdaad, (2) het openbaar ministerie is in de zaak niet gehoord, (3) het arrest is door het bij de wet bepaald aantal rechters niet gewezen, (4) de Wet Taalgebruik in Gerechtszaken is niet nageleefd, (5) de regels van tegenspraak zoals bepaald in art. 223 Sv. zijn niet gerespecteerd. 1.1.2.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 416 Sv. Niettegenstaande de situatie sinds de wet van 12 maart 1998 aanzienlijk is verbeterd, kan de toepassing van art. 416 Sv. op de burgerlijke vorderingen nog steeds aanleiding geven tot kritiek. Ook na de wet van 12 maart 1998 heeft de strafkamer veelvuldig cassatieberoepen, die betrekking hebben op de uitspraak van de strafrechter over de burgerlijke rechtsvordering, niet-ontvankelijk verklaard op basis van art. 416, eerste lid Sv. Dit is uiteraard logisch gezien de wet van 12 maart 1998 enkel uitzonderingen formuleert op art. 416, eerste lid Sv., maar het artikel zelf niet aanpast. Daarom is het nog steeds geen sinecure om te bepalen of de rechter al dan niet zijn rechtsmacht over de volledige vordering heeft uitgeput.94 Daarenboven ben ik de mening toegedaan dat art. 416, eerste lid Sv. vaak foutief wordt geïnterpreteerd omdat deze op het eerste gezicht grote gelijkenissen vertoont met art. 1077 Ger.W. Overeenkomstig art. 1077 Ger.W. staat een voorziening in cassatie tegen vonnissen alvorens recht te doen slechts open na een eindvonnis. Zowel in art. 416, eerste lid Sv. als in art. 1077 Ger.W. wordt dus vereist dat de feitenrechter een eindbeslissing heeft genomen 89

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 106, nr. 35. M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 106, nr. 35. 91 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 106, nr. 35. 92 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 106, nr. 36. 93 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 106, nr. 36. 94 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 31. 90

23

opdat een voorziening in cassatie ontvankelijk zou zijn. Niettemin verschilt de betekenis van het eindvonnis wezenlijk naargelang het gaat om art. 416, eerste lid Sv. dan wel om art. 1077 Ger.W. Art. 1077 Ger.W. moet immers in het licht van art. 19 Ger.W. worden bekeken.95 Volgens dit artikel is een vonnis een eindvonnis in zover daarmee de rechtsmacht van de rechter over een bepaald geschilpunt is uitgeput en dus niet de volledige vordering.

Gelet op deze overwegingen lijkt het mij aanbevelenswaardig dat de wetgever in art. 416, eerste lid Sv. stipuleert dat onmiddellijk cassatieberoep toegelaten is, indien de rechter zich definitief over een bepaald geschilpunt uitspreekt.96 Dergelijke aanpassing zou tegemoetkomen aan de hierboven vermelde kritiek. Bovendien zou art. 416 Sv. dan dezelfde interpretatie krijgen als art. 1077 Ger.W. Dergelijke aanpassing is mijns inziens bijzonder zinvol, gezien dit de eenvormigheid in het recht kan bewerkstelligen. 1.1.3. Pourvoi sur pourvoi ne vaut 1.1.3.1. Algemeen Art. 438 Sv. bepaalt dat wanneer een eis tot cassatie wordt verworpen, de partij die hem heeft ingesteld onder geen enkel voorwendsel en op grond van geen enkel middel nogmaals in cassatie kan voorzien tegen hetzelfde vonnis of arrest. Dit wordt in de rechtsleer omschreven als het adagium “pourvoi sur pourvoi ne vaut”.97 Opdat art. 438 Sv. van toepassing zou zijn, is vereist dat de tweede voorziening in cassatie door dezelfde eiser tegen dezelfde beslissing wordt ingesteld.98 De eisende partij moet bovendien dezelfde hoedanigheid en hetzelfde belang als in het eerste cassatieberoep hebben. Het adagium “pourvoi sur pourvoi ne vaut” is een regel van openbare orde en wordt dan ook door het Hof van Cassatie strikt toegepast.99 De draagwijdte van art. 438 Sv. gaat heel ver. Zo zal de “pourvoi sur pourvoi ne vaut”-regel onverbiddelijk door het Hof van Cassatie worden toegepast, zelfs indien de tweede voorziening werd ingesteld vooraleer de eerste werd verworpen. 100 Bovendien spelen de redenen waarom het Hof van Cassatie de eerste voorziening heeft verworpen geen rol.101 Het Hof van Cassatie zal zelfs de tweede

95

M. TRAEST, “Pourvoi sur pourvoi ne vaut en artikel 416 Wetboek van Strafvordering: het instellen van cassatieberoep wordt best goed overwogen”, N.C. 2006, afl. 3, 202. 96 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 32. 97 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1113, nr. 2364. 98 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 107, nr. 37. 99 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 107, nr. 38. 100 Cass. 2 juni 1992, Arr.Cass. 1991-92, 934; Bull. 1992, 869 en Pas. 1992, I, 869. 101 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 107, nr. 38.

24

voorziening op grond van art. 438 Sv. verwerpen, ook al werd de eerste voorziening niet-ontvankelijk verklaard. Dit kan door het arrest van het Hof van Cassatie op 23 november 2005102 worden geïllustreerd.103 In casu had de beklaagde op 26 november 2003 tegen het arrest van 14 november 2003 van het Hof van beroep te Brussel een voorziening in cassatie ingesteld. Het Hof van Cassatie oordeelde echter op 29 september 2004 dat de bestreden beslissing geen eindbeslissing uitmaakte in de zin van art. 416, eerste lid Sv. en verwierp derhalve het eerste cassatieberoep wegens nietontvankelijk. De bestreden beslissing van 14 november 2003 van het Hof van beroep had immers na de toekenning van schadeloosstelling de debatten heropend opdat de burgerlijke partijen over de mogelijkheid zouden beschikken om inlichtingen te verstrekken over de berekeningswijze van de expertisekosten. Nadien veroordeelde het Hof van beroep in het arrest van 30 juni 2005 de beklaagde tot de betaling van de burgerlijke partijen voor de kosten van het deskundig onderzoek. In dit arrest vermeldde het Hof van beroep overigens uitdrukkelijk dat hun rechtsmacht reeds door het arrest van 14 november 2003 was uitgeput. Opnieuw stelde de beklaagde een tweede cassatieberoep in. Ditmaal tegen zowel het arrest van 30 juni 2005, als tegen het arrest van 14 november 2003 van het Hof van beroep. De eiser was immers de mening toegedaan dat het arrest van het Hof van beroep op 14 november 2003 tegenstrijdig was met het cassatiearrest van 20 september 2004. Het Hof van Cassatie oordeelde echter dat de tweede voorziening in cassatie nietontvankelijk was gelet op art. 438 Sv. Er bestaan echter een aantal uitzonderingen op “pourvoi sur pourvoi ne vaut”-regel. Vooreerst kan worden verwezen naar de rechtspraak van het Hof van Cassatie waar het Hof bepaalt dat een tweede voorziening wel ontvankelijk is indien de eerste voorziening in cassatie een loutere wilsuiting uitmaakt.104 Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een gedetineerde op de akte, waarbij de gevangenisdirecteur hem kennis geeft van het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling, kantmeldt dat hij een cassatieberoep instelt.105 Daarnaast heeft de wetgever een tweede uitzondering voorzien in art. 40, 4de lid van de Wet Taalgebruik in Gerechtszaken.106 Het vierde lid van art. 40 van de Wet Taalgebruik in Gerechtszaken werd door de Wet van 8 maart 1948 ingevoerd.107 Deze bepaalt dat een tweede voorziening ontvankelijk is indien de eerste wegens schending van de

102

Cass. 23 november 2005, AR P051145F. M. TRAEST, “Pourvoi sur pourvoi ne vaut en artikel 416 Wetboek van Strafvordering: het instellen van cassatieberoep wordt best goed overwogen”, N.C. 2006, afl. 3, 200. 104 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1146, nr. 2679. 105 M. TRAEST, “Pourvoi sur pourvoi ne vaut en artikel 416 Wetboek van Strafvordering: het instellen van cassatieberoep wordt best goed overwogen”, N.C. 2006, afl. 3, 202. 106 Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 22 juni 1935. 107 Wet van 8 maart 1948 betreffende de rechtspleging voor het Hof van verbreking en tot aanvulling van artikel 40 van de Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 19 maart 1949. 103

25

Wet Taalgebruik in Gerechtszaken werd verworpen.108 Daarenboven kan er een tweede cassatieberoep worden ingesteld tegen het arrest tot verwijzing naar het Hof van assisen na een veroordeeld arrest. Deze uitzondering is echter louter theoretisch geworden.109 Het Hof van Cassatie verwijst immers in zijn arresten niet meer naar deze uitzondering. Tenslotte kan een eisende partij in cassatie opnieuw een cassatieberoep instellen wanneer deze van het eerste cassatieberoep afstand heeft gedaan.110 In dit laatste geval moet er echter worden opgemerkt dat er dan in feite geen sprake is van een tweede cassatieberoep. Het spreekt dan voor zich dat de “pourvoi sur pourvoi ne vaut”regel in desbetreffend geval niet van toepassing is. 1.1.3.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 438 Sv. Het feit dat het Hof van Cassatie geen belang hecht aan de redenen waarom het eerste cassatieberoep niet-ontvankelijk werd verklaard, leidt in de praktijk tot heel wat onbillijke situaties. Ten einde een rechtvaardiger “pourvoi sur pourvoi ne vaut” te verwezenlijken, lijkt het mij aangewezen het voorstel van advocaat-generaal R. DECLERCQ te volgen.111 Volgens advocaatgeneraal R. DECLERCQ is het aanbevelenswaardig om in art. 438 Sv. een onderscheid tussen twee soorten niet-ontvankelijke cassatieberoepen te maken. Tot de eerste categorie behoren de cassatieberoepen ingesteld tegen rechterlijke beslissingen die niet vatbaar zijn voor cassatieberoep, alsook de cassatieberoepen ingesteld door eisende partijen die niet beschikken over het vereiste belang of hoedanigheid. Mijns inziens is het hier vanzelfsprekend dat art. 438 Sv. onverkort wordt toegepast. Het instellen van een tweede cassatieberoep zal in dergelijke gevallen immers geen aarde aan de dijk brengen. Wanneer het Hof van Cassatie echter het eerste cassatieberoep weigert omdat deze bijvoorbeeld overeenkomstig art. 416 Sv. voorbarig werd ingesteld112 of omdat de vormvereisten voor een voorziening in cassatie niet werden gerespecteerd113, is de toepassing van art. 438 Sv. minder voor de hand liggend. Zeker vanuit het recht op een goede rechtsbedeling wordt de toepassing van het adagium “pourvoi sur pourvoi ne vaut” dan als onbillijk ervaren. Ik ben dan ook de mening toegedaan dat art. 438 Sv. in deze gevallen niet zou mogen worden toegepast.

108

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1147, nr. 2681. M. TRAEST, “Pourvoi sur pourvoi ne vaut en artikel 416 Wetboek van Strafvordering: het instellen van cassatieberoep wordt best goed overwogen”, N.C. 2006, afl. 3, 201. 110 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 5. 111 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 33. 112 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 34. 113 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 33. 109

26

1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen De voorziening in cassatie is slechts ontvankelijk indien de eisende partij in cassatie aan enkele voorwaarden voldoet. Het is vanzelfsprekend dat enkel de procespartijen in het geding gemachtigd zijn om cassatieberoep in te stellen.114 De eiser in cassatie moet hierbij overigens ook optreden in dezelfde hoedanigheid als in het geding.115 Indien het Hof van Cassatie vaststelt dat de eiser geen procespartij in het geding blijkt te zijn, zal deze de voorziening wegens niet-ontvankelijk afwijzen. Hierop bestaat er een belangrijke uitzondering.116 Het Hof van Cassatie aanvaardt ook dat derden, die geen partij in het geding zijn, een cassatieberoep kunnen instellen wanneer de bestreden rechterlijke beslissing ten aanzien van deze derden een straf of maatregel oplegt.117 Daarenboven moet de verzoekende partij belang hebben om een voorziening in cassatie in te stellen. Dit belang zal door het Hof van Cassatie op objectieve wijze worden beoordeeld.118 Het Hof zal bijgevolg geen rekening houden met persoonlijke overwegingen of overwegingen die vreemd zijn aan de betwiste beslissing.119 Zo zal een beklaagde bijvoorbeeld geen voorziening in cassatie tegen een vrijspraak op grond van verjaring kunnen instellen omdat de strafrechter de gegrondheid van de zaak niet heeft behandeld.120 Vervolgens moet de eisende partij in cassatie, bekwaam zijn om de cassatieprocedure in te leiden. Een minderjarige die optreedt als burgerlijke partij of een voorziening in cassatie tegen de beslissing van de jeugdrechter wenst in te stellen, moet bij het instellen van cassatieberoep door zijn ouders worden vertegenwoordigd.121 Wanneer de minderjarige-beklaagde echter door een strafrechter wordt berecht, zal deze zelf bevoegd zijn om de voorziening in cassatie tegen deze beslissing in te stellen.122 Ook het instellen van een voorziening in cassatie namens een overledene zal door het Hof van Cassatie als niet-ontvankelijk worden beschouwd.123 Wanneer de eisende partij evenwel tijdens de cassatieprocedure in strafzaken overlijdt, zal dit van rechtswege het verval van de strafvervolging

114

Cass. 11 oktober 2000, Arr.Cass. 2000, 1553; Bull. 2000, 1520 en RW 2002-03, afl. 8, 292; R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1147, nr. 2682. 115 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1147, nr. 2682. 116 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1115, nr. 2367. 117 Cass. 24 juni 1997, AR P970559N. 118 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1152, nr. 2687. 119 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 108-109, nr. 44. 120 Cass. 22 november 2006, AR P061155F. 121 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 11. 122 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 11. 123 Cass. 3 mei 2000, AR P991197F.

27

teweegbrengen.124 In dat geval zal de voorziening in cassatie, die enkel betrekking heeft op de strafvervolging, geen bestaansreden meer hebben en afgewezen worden. Het cassatieberoep kan wel nog ten aanzien van de burgerlijke vordering in strafzaken worden gehandhaafd.125 Tenslotte moet er ook even stil worden gestaan bij de bekwaamheid van het openbaar ministerie om een cassatieberoep in te stellen.126 De rechtspraak van het Hof van Cassatie toont aan dat enkel het openbaar ministerie van het rechtscollege, waar de bestreden beslissing werd genomen, bekwaam is om een voorziening in cassatie in te stellen. Het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie is hiertoe niet bevoegd, gezien de strafvervolging niet tot diens taken behoort. Oorspronkelijk bepaalde het Hof van Cassatie, overeenkomstig met art. 421 Sv. en art. 2 van de Wet 10 februari 1866, dat een beklaagde, die het voorwerp van een onmiddellijke aanhouding uitmaakt, enkel een voorziening in cassatie kan instellen indien hij op het ogenblik van het aantekenen van de voorziening zich daadwerkelijk in hechtenis bevond.127 Het Europees Hof van de Rechten van de Mens oordeelde echter in het arrest Poitrimol128 dat de sanctie van niet-ontvankelijkheid te verregaand was.129 In casu had de eiser, Dhr. Poitrimol, voor het Europees Hof de schending van art. 6, §1 EVRM ingeroepen. Hij was immers de mening toegedaan dat hem het recht op toegang tot de rechter was miskend, gezien art. 583 van het Franse Wetboek van Strafvordering vereiste dat de beklaagde ingeval van bevel tot arrestatie zich in hechtenis moest bevinden om een cassatieberoep in te stellen. Het Europees Hof volgde de redenering van Dhr. Poitrimol en oordeelde dat de nietontvankelijkheid van een voorziening in cassatie op grond van art. 583 Sv. een disproportionele sanctie inhoudt, gelet op het belang van het recht op verdediging. Na dit arrest van het Europees Hof van de Rechten van de Mens leek het Hof van Cassatie even te zijn bijgedraaid. Niettemin verklaarde het Hof van Cassatie dergelijke voorzieningen in cassatie later opnieuw niet-ontvankelijk.130 Nochtans bevestigde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in het arrest Guérin131 en Omar132 opnieuw zijn rechtspraak. In beide arresten bepaalde het Europees Hof dat nationale regelgeving, waarbij de mogelijkheid om beroep in te stellen wordt gekoppeld aan het daadwerkelijk bevinden van de beklaagde in hechtenis, art. 6, §1 EVRM schendt. Dergelijke wetgeving schaadt immers 124

S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 12. S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 12. 126 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht; in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 1155. 127 Cass. 4 februari 1997, AR P961322N; R. BÜTLER, “Dient de veroordeelde, van wie de onmiddellijke aanhouding werd bevolen, zich gevangen te melden om cassatieberoep in te kunnen stellen?” in X., Liber Amicorum E.M. E. KRINGS, Brussel, Story-Scienta, 1991, (453) 453. 128 EHRM, Poitrimol v. France, 1993. 129 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1149, nr. 2683. 130 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1149-1150, nr. 2683. 131 EHRM, Guérin v. France, 1998. 132 EHRM, Omar v. France, 1998. 125

28

wezenlijk het recht op beroep en tast tevens het billijk evenwicht aan tussen enerzijds de taak van de overheid om rechterlijke beslissingen af te dwingen en anderzijds het recht op toegang tot de rechter. Dergelijke sanctie moet worden beschouwd als een disproportionele belemmering op voorgenoemd recht. Uiteindelijk nam het Hof van Cassatie het standpunt van het Europees Hof toch over.133 Art. 421 Sv. werd dan ook door de wetgever d.m.v. art. 14 van de Wet van 12 februari 2003134 opgeheven. 1.3. Vormvereisten 1.3.1. Neerlegging van verklaring ter griffie Art. 417 Sv. bepaalt dat de voorziening in cassatie moet worden aangetekend door een verklaring neer te leggen op de griffie van het gerecht van de bestreden beslissing. Deze vereiste wordt door de rechtsleer en rechtspraak als substantieel beschouwd135, waardoor het Hof van Cassatie voorzieningen per brief, telegram of verzoekschrift als niet-ontvankelijk zal verklaren.136 Uitzonderlijk zal een voorziening in cassatie die niet voldoet aan art. 417 Sv. door het Hof toch als ontvankelijk worden beschouwd, wanneer overmacht wordt aangetoond.137 De neerlegging kan zowel gebeuren door de eiser zelf als door diens advocaat in een speciaal daartoe gehouden register.138 Indien het instellen van het cassatieberoep echter uitgaat van een gedetineerde, moet art. 417 Sv. niet worden toegepast. De gedetineerde mag dan overeenkomstig art. 1 van de Wet van 25 juli 1983 zijn voorziening in cassatie instellen door een verklaring af te leggen voor de directeur van de strafinrichting of diens gemachtigde.139 De datum van voorziening zal in

desbetreffend

geval

de

datum

zijn

van

het

proces-verbaal

opgesteld

door

de

gevangenisdirecteur.140 Er kan tevens ook afgeweken worden van art. 417 Sv. wanneer het cassatieberoep uitgaat van een geïnterneerde. Deze is immers gemachtigd om een voorziening in cassatie neer te leggen bij de directeur van zijn inrichting.141 De verklaring, die wordt neergelegd ter griffie van het gerecht van de bestreden beslissing, moet voldoen aan enkele voorwaarden. Vooreerst moet deze verklaring in de taal van de rechtspleging 133

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1150, nr. 2683. Wet 12 februari 2003 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering wat het verstek betreft en tot opheffing van artikel 421 van hetzelfde Wetboek, BS 28 maart 2003. 135 Cass. 17 september 1997, AR P970468F. 136 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 110, nr. 50. 137 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1117, nr. 2371. 138 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 110, nr. 49. 139 Cass. 13 juli 1999, Arr.Cass. 1999, 1003 en Bull. 1999, 1042. 140 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1154, nr. 2690. 141 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1154, nr. 2691. 134

29

worden opgesteld.142 De verklaring is bovendien slechts geldig indien deze wordt neergelegd op het ogenblik dat de griffie wettelijk toegankelijk is voor het publiek.143 Tenslotte moet de verklaring ook inhoudelijk enkele elementen bevatten.144 Deze moet duidelijk bepalen dat het ingestelde rechtsmiddel het cassatieberoep is en moet overigens ook nauwkeurig de bestreden beslissing vermelden. 1.3.2. Betekening 1.3.2.1. Algemeen De betekening is geen alternatief voor de neerlegging van de verklaring op de griffie.145 Het is een bijkomende verplichting die aan bepaalde eisende partijen in cassatie wordt opgelegd. De betekening van het cassatieberoep wordt door art. 418 Sv. geregeld. Luidens dit artikel moet de voorziening in cassatie uitgaande van hetzij de burgerlijke partij, hetzij het openbaar ministerie binnen een termijn van drie dagen worden betekend aan de partij tegen wie het is gericht.146 Ingeval van verzuim zal de voorziening in cassatie wegens niet-ontvankelijk worden verworpen. Het Hof van Cassatie moet ambtshalve onderzoeken of de eisende partij in cassatie wel daadwerkelijk tot betekening van het cassatieberoep is overgegaan.147 Wel dient er te worden opgemerkt dat de termijn van 3 dagen niet op straffe van nietigheid moet worden nageleefd.148 Volgens het Hof van Cassatie volstaat het dat de betekening gebeurt binnen de termijn die geldt voor het indienen van een memorie. Dit houdt in dat de betekening overeenkomstig art. 420bis Sv. moet plaats vinden binnen 2 maanden na de inschrijving van de zaak op de algemene rol en ten minste 8 dagen voor de terechtzitting van het Hof van Cassatie. Hoe de betekening dient te gebeuren, verschilt naargelang de verweerder in cassatie zich al dan niet in vrijheid bevindt. Indien de tegenpartij zich op het tijdstip van de betekening in hechtenis bevindt, wordt de akte, die de verklaring van cassatieberoep inhoudt, voorgelezen door de griffier.149 De tegenpartij zal vervolgens de akte ondertekenen. Wanneer de tegenpartij echter in vrijheid is, zal de eiser haar voorziening in cassatie door tussenkomst van een gerechtsdeurwaarder laten

142

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1155, nr. 2695. Art. 52, tweede lid Ger.W. 144 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1156, nr. 2697. 145 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1156, nr. 2699. 146 Art. 418, eerste lid Sv. 147 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1157, nr. 2700. 148 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1117, nr. 2373. 149 Art. 418, tweede lid Sv. 143

30

betekenen.150 Deze zal de akte overeenkomstig art. 418, derde lid Sv. hetzij aan de verweerder in persoon, hetzij aan de door haar verkozen verblijfplaats betekenen. Uit art. 418, eerste lid Sv. kunnen we bijgevolg afleiden dat enkel de burgerlijke partij en het openbaar ministerie tot betekening van de voorziening in cassatie zijn gehouden. De verdachte, beklaagde of beschuldigde zal dus in principe aan de betekeningsverplichting niet moeten voldoen.151 Hierop bestaat er wel een belangrijke uitzondering. Wanneer de beklaagde zijn verwerende positie verlaat en zelf de veroordeling van de tegenpartij wil uitlokken, moet deze wel tot betekening van de voorziening overgaan.152 We kunnen dus concluderen dat art. 418, eerste lid Sv. een ongelijke behandeling inhoudt. De verplichting tot betekening wordt immers enkel aan de burgerlijke partij en het openbaar ministerie opgelegd, terwijl de beklaagde hiertoe niet verplicht is. Terecht werd dan ook aan het toenmalige Arbitragehof , nu het Grondwettelijk Hof, de volgende prejudiciële vraag gesteld: “ Schendt art. 418, eerste lid Sv. het gelijkheidsbeginsel vervat in art. 10 en 11 GW, gezien het niet naleven van de betekeningsverplichting door de burgerlijke partij tot de onontvankelijkheid van

de

voorziening

in

cassatie

leidt,

terwijl

de

beklaagde

niet

aan

dergelijke

ontvankelijkheidsvoorwaarde is onderworpen?”153 In het arrest van 30 juni 2004 verduidelijkt het toenmalig Arbitragehof dat de wetgever wanneer hij de mogelijkheid voorziet om cassatieberoep in te stellen het gelijkheidsbeginsel moet respecteren.154 Volgens het Arbitragehof impliceert het gelijkheidsbeginsel niet dat de wetgever bij het bepalen van procedurele modaliteiten de verschillende partijen, mede gelet op de verscheiden belangen die zij behartigen, in een strafzaak op dezelfde wijze moet behandelen. Wel moet er worden nagegaan of deze ongelijke behandeling niet tot een discriminerende beperking om een cassatieberoep in te stellen, leidt.155 Volgens het Arbitragehof moet er bovendien een redelijke verantwoording bestaan voor deze ongelijke behandeling. De betekening strekt ertoe het cassatieberoep ter kennis te brengen van de partij tegen wie het is gericht, teneinde die partij toe te staan haar verdediging voor te bereiden. Vermits de rechten van verdediging op gelijke wijze voor alle partijen in een strafzaak gelden, besloot het Arbitragehof dat de verschillende behandeling niet pertinent is ten aanzien van de doelstelling. Er bestaan immers tussen de burgerlijke partij en de inverdenkinggestelde, de beklaagde of de beschuldigde geen verschillen, die voldoende groot zijn, opdat hun rechten van

150

Art. 418, derde lid Sv. R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 35. 152 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1159, nr. 2704. 153 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1118, nr. 2374. 154 Arbitragehof 30 juni 2004, nr. 120/2004. 155 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1118, nr. 2374. 151

31

verdediging ten aanzien van de kennisgeving verschillend mogen worden behandeld. Art. 418 Sv. schendt derhalve het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. Dientengevolge kan het Hof van Cassatie niet langer de betekeningsverplichting aan de burgerlijke partij opleggen op straffe van nietontvankelijkheid zonder dat dit eveneens voor de beklaagde is vereist.156 Het Arbitragehof laat hierbij in het midden of de wetgever al dan niet beide partijen moet onderwerpen aan de betekeningsverplichting. In elk geval kan de verplichting tot betekening niet op straffe van nietontvankelijkheid aan de burgerlijke partij worden opgelegd, zolang de wetgever art. 418, eerste lid Sv. niet aanpast aan het hier besproken arrest van het Arbitragehof. Het arrest van het Arbitragehof van 30 juni 2004 heeft enkel betrekking op de betekeningsverplichting van de burgerlijke partij. Deze gaat niet na of de betekeningsverplichting op straffe van niet-ontvankelijkheid in hoofde van het openbaar ministerie of de civielrechtelijke aansprakelijke partij ook een schending van art. 10 en 11 GW inhoudt. Vanzelfsprekend werd in de rechtsleer de vraag gesteld of de redenering van het Arbitragehof, zoals gesteld in het arrest van 30 juni 2004, ook voor de betekeningsverplichting van het openbaar ministerie of de civielrechtelijke aansprakelijke partij kan worden doorgetrokken. Hoogleraar R. VERSTRAETEN was de mening toegedaan dat op basis van de motivering van het Arbitragehof kan worden afgeleid dat de betekeningsverplichting op straffe van niet-ontvankelijkheid eveneens niet meer van toepassing is op het openbaar ministerie.157 Wel vond hij het te verantwoorden dat deze verplichting nog aan de civielrechtelijk aansprakelijke partij kon worden opgelegd. Om hieromtrent duidelijkheid te verkrijgen, werd door het Hof van Cassatie een prejudiciële vraag158 aan het Arbitragehof gesteld.159 Het Arbitragehof oordeelde in arrest van 13 september 2005160 dat de betekeningsverplichting wel nog steeds geldt voor het openbaar ministerie en deze verplichting derhalve niet art. 10 en 11 GW schendt. Het Arbitragehof bepaalde dat de redenering gevolgd in het arrest van 30 juni 2004 ten aanzien van het openbaar ministerie niet opging. De wetgever mag volgens het Arbitragehof er redelijkerwijze van uitgaan dat de rechten van verdediging van de inverdenkinggestelde, van de beklaagde of van de beschuldigde vereisen dat deze laatsten door het openbaar ministerie ter kennis worden gebracht van de voorziening in cassatie door een betekening zonder evenwel dezelfde betekeningsverplichting te hebben ten aanzien van het openbaar ministerie. Het openbaar ministerie

156

R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1118, nr. 2374. M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 111, nr. 53. 158 « Schendt artikel 418, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het het openbaar ministerie ertoe verplicht het beroep in cassatie te betekenen aan de partij tegen wie het is gericht, terwijl de door die partij ingestelde voorziening niet aan een dergelijke vormvereiste is onderworpen?» 159 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 111, nr. 54. 160 Arbitragehof 13 september 2005, nr. 139/2005. 157

32

verschilt immers wezenlijk van rechtspositie met de inverdenkinggestelde, de beklaagde of de beschuldigde. Tenslotte moet worden opgemerkt dat het Hof van Cassatie sinds het arrest van 13 september 2005 van het Arbitragehof impliciet heeft aanvaard dat de betekening van de civielrechtelijk aansprakelijke partij niet langer met niet-ontvankelijkheid wordt gesanctioneerd.161 1.3.2.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 418 Sv. Zoals reeds supra is vermeld, liet het Arbitragehof in het midden of de wetgever nu een algemene betekeningsverplichting moet opleggen of juist de betekeningsverplichting voor alle eisende partijen in

cassatie

moet

afschaffen.

Mijns

inziens

zou

het

opleggen

van

een

algemene

betekeningsverplichting aanbevelenswaardig zijn, gezien dit het recht van verdediging voor alle procespartijen het best zou vrijwaren. Maar welke optie er ook wordt gevolgd, het staat buiten kijf dat de wetgever het arrest van het Arbitragehof moet implementeren en art. 418 Sv. in overeenstemming moet brengen met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. In dit opzicht valt het te betreuren dat het wetsontwerp houdende het Wetboek van Strafprocesrecht162 niet werd aangenomen door de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Het wetsontwerp voorzag een algemene betekeningsverplichting teneinde de goede rechtsbedeling in de penale cassatieprocedure te verzekeren.163 Er werd hierop echter een uitzondering voorzien, volgens dewelke de eisende partij niet hoefde over te gaan tot betekening wanneer de tegenpartij het openbaar ministerie is. In dit laatste geval mag de eiser er immers vanuit gaan dat het openbaar ministerie reeds op de hoogte is van het strafdossier.164 1.4. Termijn 1.4.1. Algemeen Luidens art. 373 Sv. heeft de veroordeelde vijftien vrije dagen na de dag waarop het arrest vóór hem is uitgesproken, om ter griffie te verklaren dat hij een eis tot cassatie instelt. Bij het berekenen van deze termijn van 15 vrije dagen wordt de dies a quo en dies ad quem niet inbegrepen.165 De facto kan de eiser een voorziening in cassatie instellen vanaf de uitspraak van de bestreden beslissing tot en met de zestiende dag daaropvolgend.166 Deze termijn geldt voor alle partijen in het geschil.

161

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 111, nr. 54. Wetsontwerp houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, Parl.Doc. Kamer 2005-06, 51 2138/001. 163 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2001, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2001, 405. 164 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 36. 165 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 17. 166 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 112, nr. 58. 162

33

Indien echter de voorziening in cassatie buiten deze termijn van 15 vrije dagen wordt ingesteld, zal het Hof van Cassatie de voorziening onontvankelijk verklaren tenzij overmacht kan worden bewezen.167 Er is slechts sprake van overmacht indien het laattijdig instellen van cassatieberoep te wijten is aan een omstandigheid die zich voordoet buiten de wil van de eiser.168 Deze omstandigheid moet m.a.w. noch voorzien, noch vermeden kunnen worden door de eiser. Wanneer de eiser in cassatie een voorziening instelt die strijdig is met de Wet Taalgebruik in Gerechtszaken, zal het Hof van Cassatie bijgevolg het cassatieberoep niet-ontvankelijk verklaren. Overeenkomstig art. 40, vijfde lid van de Wet Taalgebruik in Gerechtszaken, zal de eisende partij in cassatie opnieuw beschikken over een termijn van 15 vrije dagen om een tweede voorziening in te stellen. Die termijn begint te lopen vanaf de uitspraak van het Hof van Cassatie waarbij de eerste voorziening niet-ontvankelijk werd verklaard. In uitzonderlijke gevallen kan de termijn om cassatieberoep in te stellen ook worden verlengd.169 Dit is het geval wanneer de wettelijke termijn eindigt op een zaterdag, zondag of wettelijke feestdag.170 De termijn om voorziening in cassatie in te stellen zal dan tot de eerstvolgende werkdag worden verlengd. Daarnaast zal de termijn eveneens worden verlengd indien de wettelijke termijn eindigt op een dag dat de griffie gesloten is.171 De termijn zal dan worden verlengd tot de eerstvolgende dag dat de griffie open is. Bovendien is het belangrijk te vermelden dat art. 55 Ger.W.172 niet van toepassing is bij het instellen van cassatieberoep in strafzaken.173 Om de aanvang van de termijn voor cassatieberoep te bepalen, moet er noodzakelijkerwijze een onderscheid worden gemaakt tussen bestreden beslissingen die gewezen zijn op tegenspraak of bij verstek.174 Zoals reeds hierboven aangegeven, vermeldt art. 373 Sv. dat de termijn van 15 vrije dagen begint de dag nadat het arrest vóór hem is uitgesproken.175 De termijn van 15 vrije dagen loopt dus de dag na de uitspraak, indien de bestreden beslissing op tegenspraak is gewezen. Indien de voorziening in cassatie daarentegen wordt ingesteld tegen een beslissing die bij verstek werd

167

Cass. 29 oktober 1996, AR P951099N; R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1119, nr. 2375. 168 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1163, nr. 2716. 169 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 112, nr. 59. 170 Art. 644, eerste lid Sv. 171 Art. 644, tweede lid Sv. 172 Art. 55 Ger.W. bepaalt dat de termijn verlengd wordt met 15 dagen ingeval de verzoeker aanwezig is in een aangrenzend land of het Verenigd Koninkrijk, 30 dagen ingeval de verzoeker verblijft in een ander Europees land en tenslotte 80 dagen wanneer deze zich bevindt in een ander werelddeel. 173 Cass. 29 oktober 1996, Arr.Cass. 1996, 970; S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 17. 174 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 18. 175 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 112-113, nr. 61.

34

gewezen, moet er opnieuw een onderscheid worden gemaakt. Is de bij verstek gewezen beslissing vatbaar voor verzet, ontstaat dan pas de mogelijkheid om cassatieberoep in te stellen na het verstrijken van de verzettermijn.176 Pas nadat de verzettermijn is verstreken, loopt de termijn van 15 dagen om cassatieberoep in te stellen. Vervolgens dient te worden opgemerkt dat de eiser, die zelf verstek heeft gelaten, geenszins de verplichting heeft om eerst verzet aan te tekenen opdat een cassatieberoep kan worden ingesteld.177 Wel is vereist dat de termijn voor verzet is verstreken. Heeft de versteklatende partij wel verzet aangetekend, maar werd deze ongedaan verklaard, kan de voorziening in cassatie binnen 15 vrije dagen worden ingesteld volgend op de dag van de betekening van het vonnis of arrest.178 Is er tegen de bij verstek gewezen beslissing geen verzet mogelijk, dan loopt de termijn van 15 dagen ten aanzien van de versteklatende partij vanaf de betekening van de bestreden rechterlijke beslissing. 179 Voor de overige partijen zal cassatieberoep vanaf de datum van de bestreden uitspraak worden ingesteld. 1.4.2. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 373 Sv. De toepassing van art. 373 Sv. zorgt in de praktijk voor heel wat problemen. Ten eerste wil ik opmerken dat de termijn van 15 vrije dagen vaak door de procespartijen als te kort wordt ervaren. Dit heeft als gevolg dat partijen haast blindelings cassatieberoep instellen zonder de slaagkansen behoorlijk in te schatten. Er moet mijns inziens dan ook een langere termijn worden ingevoerd. Dit zou de procespartijen immers toelaten het nodige advies in te winnen om geen overhaaste beslissingen te nemen.180 Wel dient te worden opgemerkt dat de termijn van 15 vrije dagen moet worden behouden ten aanzien van de rechterlijke beslissingen waartegen er overeenkomstig art. 416, tweede lid Sv. onmiddellijk cassatieberoep kan worden ingesteld.181 In dergelijke gevallen is een snelle afhandeling immers aanbevelenswaardig. Ten tweede bekritiseer ik de wijze waarop de aanvang van de termijn voor het instellen van cassatieberoep wordt bepaald. De regeling hieromtrent is zodanig ingewikkeld, dat het naar mijn mening voor niet-juristen zeer moeilijk is om het aanvangspunt op een correcte wijze te bepalen. Ik kan mij dan ook voorstellen dat hierdoor veel cassatieberoepen wegens laattijdigheid niet-ontvankelijk worden verklaard. Het lijkt mij dan ook aangewezen dat de wetgever het berekenen van de termijn voor cassatieberoep vereenvoudigt. Ten derde wil ik erop wijzen dat het zinvol zou zijn, moest de termijn om cassatieberoep in te stellen

176

Cass. 9 januari 1990, Arr.Cass. 1989-90, 602; Bull. 1990, 541; JT 1991, 702 en Pas. 1990, I, 541. M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 113, nr. 63. 178 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1121, nr. 2380. 179 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 113, nr. 64. 180 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 776. 181 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 776. 177

35

eenvormig met art. 52, eerste lid en art. 53 Ger.W. zou worden berekend.182 Overeenkomstig deze artikelen is de dies a quo niet, maar de dies ad quem wel in de termijn inbegrepen. Deze uniforme berekeningswijze zou de eenvormigheid in het recht enkel maar ten goede komen. Afdeling 2: Gevolgen van het instellen van cassatieberoep 2.1. Schorsende kracht Het instellen van cassatieberoep heeft een schorsende werking, zowel ten aanzien van de uitvoerbaarheid van de bestreden beslissing als ten aanzien van de verjaring van strafvordering.183 De schorsende kracht op de tenuitvoerlegging van de bestreden beslissing wordt geregeld in art. 373, vierde lid Sv. Dit artikel bepaalt het volgende: “De tenuitvoerlegging van het arrest van het Hof is geschorst gedurende die vijftien dagen en, indien er een voorziening in cassatie is ingesteld, tot de ontvangst van het arrest van het Hof van Cassatie.” Een in laatste aanleg gewezen beslissing kan dus slechts ten uitvoer worden gelegd wanneer de termijn om cassatieberoep in te stellen is verstreken. Indien de eindbeslissing bij verstek werd gewezen, geldt de schorsing niet alleen tijdens de termijn voor cassatieberoep, maar ook gedurende de verzettermijn.184 Wanneer de procespartij echter gebruik maakt van de mogelijkheid om voorziening in cassatie in te stellen, zal de uitvoerbaarheid van de bestreden rechterlijke beslissing verder worden opgeschort tot het arrest van het Hof van Cassatie.185 Art. 373, vierde lid Sv. is van toepassing op zowel beslissingen m.b.t. de straf- als burgerlijke vordering.186 Er bestaan hierop twee belangrijke uitzonderingen: een manifest nietontvankelijk cassatieberoep en art. 407, tweede lid Sv.187 Ten eerste zal een manifest onontvankelijk cassatieberoep op grond van klaarblijkelijk proceseconomische overwegingen geen schorsende kracht hebben.188 De vraag is natuurlijk wat er onder manifest onontvankelijk cassatieberoep wordt bedoeld. Gezien dit begrip vatbaar is voor talrijke interpretatiemogelijkheden, wordt de rechtszekerheid niet volledig gewaarborgd. De tweede uitzondering wordt vermeld in art. 407, tweede lid Sv. Deze bepaalt het volgende: “De vonnissen en arresten over de strafvordering, buiten die van veroordeling, vrijspraak of ontslag van rechtsvervolging, alsook de vonnissen en arresten over de burgerlijke rechtsvordering kunnen, niettegenstaande die voorziening, bij voorraad ten uitvoer

182

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 776. 183 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1178-1179, nr. 2747-2749. 184 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1178, nr. 2747. 185 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1178, nr. 2747. 186 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 58. 187 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 58. 188 Cass. 9 januari 1990, Arr.Cass. 1989-90, 604; Bull. 1990, 543 en Pas. 1990, I, 543.

36

worden gelegd, indien de rechters die ze gewezen hebben, aldus bij een speciaal gemotiveerde beschikking hebben beslist.” Daarnaast heeft het instellen van voorziening in cassatie eveneens de schorsing van de verjaring van de strafvordering ten gevolge.189 De schorsing van de verjaring van de strafvordering houdt in dat er een wettelijk beletsel voorhanden is dat de uitoefening van de strafvordering onmogelijk maakt. Wordt een ontvankelijk cassatieberoep ingesteld tegen een voor cassatieberoep vatbare eindbeslissing, zal de verjaring van de strafvordering worden geschorst vanaf de bestreden beslissing tot de uitspraak van het Hof van Cassatie. Er bestaat hierop één uitzondering. Het instellen van cassatieberoep zal de verjaring van de strafvordering niet opschorten, indien deze niet-ontvankelijk is wegens de aard van de beslissing.190 Een voorziening is onontvankelijk wegens de aard van de beslissing indien deze overeenkomstig art. 416, eerste lid Sv. geen eindbeslissing is. Het Hof van Cassatie zal in desbetreffend geval moeten nagaan of de voortzetting van de rechtspleging door de voorziening wordt gehinderd. Is dit niet het geval, dan wordt de verjaring van de strafvordering niet geschorst. Overigens merkt R. DECLERCQ terecht op dat noch de regel noch de uitzondering juist is.191 Gaat het om een eindbeslissing in tweede aanleg, dan is er geen strafvordering meer, dus geen verjaring en geen schorsing. Bij de verwerping van het cassatieberoep is de bestreden beslissing definitief geworden en blijft de datum van de beslissing van de veroordeling het aanvangspunt van de verjaring van de straf. 2.2. Devolutieve werking De draagwijdte van de voorziening wordt bepaald door het eigenlijke voorwerp van de akte van voorziening.192 Het Hof van Cassatie moet nagaan tegen welke feiten en personen cassatieberoep wordt ingesteld.193 De problematiek van de devolutieve werking moet in het licht van het cassatiearrest van 8 februari 2000194 opnieuw worden geëvalueerd. Dit arrest gewezen door het Hof van Cassatie heeft een enorme impact gehad op de devolutieve werking van het cassatieberoep. In dit arrest bepaalde het Hof van Cassatie dat de cassatie van de straf niet langer de verbreking van de schuldigverklaring tot gevolg heeft.195 Dit is vergeleken met vroegere rechtspraak van het Hof van Cassatie een

189

S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 59. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1179, nr. 2749. 191 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1179, nr. 2749. 192 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1180, nr. 2750. 193 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1125, nr. 2387. 194 Cass. 8 februari 2000, AR P971697N. 195 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 255. 190

37

opmerkelijke evolutie.196 Vroeger was het Hof van Cassatie de mening toegedaan dat de cassatie van de straf zich eveneens strekte tot de schuldigverklaring.197 De cassatie was m.a.w. volledig. Dit was volgens het Hof van Cassatie een logisch gevolg uit het beginsel van de onsplitsbaarheid van de strafvordering, volgens dewelke de strafrechter in één uitspraak oordeelt over zowel de schuld als de straf van de beklaagde.198 De verwijzingsrechter diende zich dan opnieuw uit te spreken over zowel de straf als over de schuld. Reeds voor het arrest van 8 februari 2000 bestond er een uitzondering op het beginsel van gehele cassatie.199 Het Hof van Cassatie kon namelijk overgaan tot slechts gedeeltelijke cassatie indien de nietigheid enkel betrekking had op wat men noemt de bijkomende straffen en niet de hoofdstraffen. In het arrest van 8 februari 2000 verlaat het Hof van Cassatie de vaste rechtspraak van de regel van de gehele cassatie. Voortaan brengt de verbreking van de straf niet noodzakelijk de verbreking van de schuldigverklaring met zich mee. Deze verandering werd voornamelijk ingegeven door juridische, maatschappelijke en proceseconomische overwegingen.200 De ontkoppeling van schuld en straf vermijdt immers dat het gehele strafproces opnieuw moet worden overgedaan. Het is echter belangrijk te wijzen op het feit dat het beginsel van onsplitsbaarheid zelf niet wordt prijsgegeven.201 In het arrest van 8 februari 2000 bepaalt het Hof van Cassatie immers uitdrukkelijk dat dit principe blijft gelden voor strafzaken die aanhangig worden gemaakt voor politierechtbanken en correctionele rechtbanken.202 Hierdoor bevestigt het Hof dat in dergelijke zaken schuld en straf nauw met elkaar verbonden blijven, waardoor de strafrechter hierover geen uitspraak mag doen in afzonderlijke vonnissen. Afdeling 3: Afstand van het cassatieberoep De eiser in cassatie beschikt over de mogelijkheid om afstand te doen van zijn voorziening in cassatie.203 De eiser zal onder andere hiertoe zijn geneigd, wanneer het cassatieberoep nietontvankelijk is of zou kunnen zijn. De afstand van het cassatieberoep is niet onderworpen aan enige vormvereisten. Wel is vereist dat de afstand gebeurt door het indienen van een origineel stuk. De afstand van het cassatieberoep kan gebeuren tot op de terechtzitting van het Hof van Cassatie.204

196

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 255. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1182, nr. 2754. 198 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 256. 199 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 264. 200 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 257. 201 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 263. 202 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 263. 203 Art. 1112 Ger.W. 204 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1131, nr. 2407. 197

38

In beperkt aantal gevallen is de afstand van het cassatieberoep echter niet mogelijk. Dit is vanzelfsprekend het geval indien er geen echte voorziening voor handen is.205 Vervolgens zal het Hof van Cassatie niet ingaan op de afstand van het cassatieberoep, indien deze afstand berust op een dwaling in hoofde van de eiser.206 Zo zal bijvoorbeeld de afstand van het cassatieberoep geen uitwerking krijgen, indien deze is gebaseerd op de foute veronderstelling dat het cassatieberoep voorbarig is. Tenslotte is het ook belangrijk op te merken dat het openbaar ministerie geen afstand kan doen van een voorziening in cassatie.207 Het uitoefenen van de strafvordering raakt immers de openbare orde, waardoor het openbaar ministerie er niet vrij over kan beschikken. Hierop bestaat er één uitzondering. Het openbaar ministerie is wel gemachtigd om over te gaan tot afstand van het cassatieberoep, indien deze afstand gebeurt met de bedoeling een nieuwe, ditmaal geldige, voorziening in te stellen. Afdeling 4: De cassatiemiddelen 4.1. Het aanvoeren van cassatiemiddelen 4.1.1. Algemeen De eiser in cassatie kan zijn cassatiemiddelen schriftelijk en op de door de wet bepaalde wijzen meedelen aan het Hof van Cassatie.208 Cassatiemiddelen zijn middelen waarop de eiser zijn voorziening in cassatie steunt. Het is hierbij belangrijk op te merken dat conclusies die door de eiser worden genomen voor de feitenrechter geenszins cassatiemiddelen zijn.209 Overeenkomstig art. 420bis en 422 Sv. beschikt de eiser over twee keuzemogelijkheden. Hij kan zijn cassatiemiddelen aanbrengen voor het Hof van Cassatie hetzij door het neerleggen van een verzoekschrift, hetzij door het indienen van een memorie.210 Het neerleggen van een verzoekschrift of memorie is facultatief. Doch dient te worden opgemerkt dat dit zeker zinvol is, gezien het Hof van Cassatie slechts zijn verwerpingen zal verduidelijken indien de eisende partijen zelf cassatiemiddelen voor het Hof aanvoeren.211

205

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1185, nr. 2764. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1187, nr. 2769. 207 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1185, nr. 2765. 208 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1190, nr. 2773. 209 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1190, nr. 2774. 210 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 113-114, nr. 65. 211 www.cassonline.be/easycms/penaal (consultatie op 19 maart 2010). 206

39

4.1.2. Verzoekschrift De eiser kan luidens art. 422 Sv. zijn cassatiemiddelen aanvoeren door een verzoekschrift in te dienen ter griffie van het gerecht dat de bestreden beslissing nam.212 Art. 422 Sv. spreekt enkel maar over de veroordeelde of burgerlijke partij. Niettemin wordt door het Hof van Cassatie aanvaard dat ook de andere partijen cassatiemiddelen kunnen aanbrengen door het neerleggen van een verzoekschrift.213 Opdat het Hof van Cassatie zou kennis nemen van het verzoekschrift is het noodzakelijk dat deze voldoet aan enkele vormvereisten.214 Vooreerst moet het verzoekschrift door de eiser in cassatie worden ondertekend. Daarnaast moet het verzoekschrift in de taal van de rechtspleging zijn opgesteld. In tegenstelling tot wat de burgerlijke zaken betreft, moet de eiser in strafzaken niet worden bijgestaan door een advocaat bij het Hof van Cassatie voor het indienen van een verzoekschrift. Tenslotte moet het verzoekschrift op straffe van niet-ontvankelijkheid worden neergelegd ten laatste vijftien dagen na het instellen van de voorziening in cassatie.215 Deze termijn kan overeenkomstig art. 644 Sv. tot de eerstvolgende werkdag worden verlengd.216 4.1.3. Memorie De eiser heeft naast het neerleggen van een verzoekschrift ook de mogelijkheid om zijn cassatiemiddelen mee te delen door een memorie tot staving van de voorziening in te dienen.217 In tegenstelling tot het verzoekschrift, wordt de memorie tot staving neergelegd bij de griffie van het Hof van Cassatie zelf. De praktijk toont ons aan dat de eisers in cassatie voornamelijk gebruik maken van de memorie om hun cassatiemiddelen aan te brengen.218 Vroeger kon enkel de verdachte, beklaagde of beschuldigde zonder bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie een memorie indienen. De burgerlijke partij, de civielrechtelijke aansprakelijke partij of de tussengekomen partij waren niet gemachtigd om zelf de memorie neer te leggen.219 De Wet

212

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 66. M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 66. 214 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1126, nr. 2391. 215 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 67. 216 Art. 644 Sv. bepaalt het volgende: “Wanneer de wettelijke termijn om een proceshandeling in strafzaken te verrichten, eindigt op een zaterdag, op een zondag of een andere wettelijke feestdag, wordt hij verlengd tot de eerstvolgende werkdag. Wanneer de wettelijke termijn om een handeling in strafzaken op een griffie te verrichten, eindigt op een dag dat deze is gesloten, wordt de handeling er op geldige wijze verricht, de eerstvolgende dag dat de griffie geopend is.” 217 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 68. 218 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 68. 219 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1193, nr. 2783. 213

40

van 6 mei 1997220 bracht hier een verandering in.221 Art. 26222 van deze wet wijzigde art. 425 Sv. In het huidige art. 425 Sv. wordt niet langer een onderscheid gemaakt en kunnen alle eisers in cassatie hetzij zelf, hetzij door bijstand van een advocaat of een advocaat bij het Hof van Cassatie een memorie ter staving van de voorziening in cassatie indienen. De memorie ter staving van het cassatieberoep moet eveneens voldoen aan enkele voorwaarden. Ten eerste moet de eiser bij het indienen van de memorie rekening houden met de wettelijke uren waarop de griffie toegankelijk is voor het publiek.223 Daarnaast moet de memorie niet alleen in de taal van de rechtspleging worden opgesteld224, zij moet eveneens een geldige en leesbare handtekening van de eisende partij dragen.225 Tenslotte moet de eiser in cassatie rekening houden met de dubbele termijnvereiste die overeenkomstig art. 420bis Sv. van toepassing is.226 De eiser moet gelet op art. 420bis Sv. de memorie neerleggen binnen twee maanden volgend op de dag van de inschrijving van de zaak op de algemene rol van de griffie van het Hof van Cassatie.227 Bovendien moet de memorie ten minste 8 dagen voor de terechtzitting aan het openbaar ministerie worden meegedeeld.228 De eiser moet deze dubbele termijnvereiste naleven op straffe van niet-ontvankelijkheid.229 Slechts in geval van overmacht kan het Hof van Cassatie toch kennis nemen van een memorie die buiten deze termijnen is neergelegd. Bovendien geldt ook hier art. 644 Sv. 4.1.4. Bespreking van de knelpunten van art. 420bis en 422 Sv. Er bestaan m.b.t. het aanvoeren van cassatiemiddelen verschillende knelpunten. Vooreerst wil ik erop wijzen dat het bestaan van twee mogelijkheden om cassatiemiddelen aan te voeren onduidelijkheid schept bij de eisende partijen.230 De praktijk toont aan dat eisers niet zelden art. 420bis en 422 Sv. met elkaar verwarren. Daarnaast wil ik attenderen op het vertragend effect dat

220

Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 221 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1194, nr. 2784. 222 Art. 26 van de Wet van 6 mei 1997 bepaalt het volgende: “In artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering, gewijzigd bij de Wet van 20 juni 1953, worden de woorden «De burgerlijke partij kan er evenwel geen memorie indienen dan door tussenkomst van een advocaat bij het Hof van Cassatie» geschrapt.” 223 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1197, nr. 2793. 224 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1194, nr. 2787. 225 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1195, nr. 2788. 226 Cass. 22 september 1998, AR P981067F. 227 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 115, nr. 70. 228 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 115, nr. 71. 229 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 115, nr. 72. 230 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 38.

41

gepaard gaat met het gebruik van het verzoekschrift.231 Overeenkomstig art. 422 Sv. moet de partij het verzoekschrift indienen bij de griffie van het rechtscollege van de bestreden beslissing. Dit werkt vanzelfsprekend vertragend gezien de griffie van de bestreden beslissing op haar beurt het verzoekschrift moet overmaken aan de griffie van het Hof van Cassatie. Overigens spreekt art. 422 Sv. enkel maar over de veroordeelde en de burgerlijke partij. Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie blijkt dat art. 422 Sv. ook van toepassing is op andere partijen.232 Het lijkt mij dan ook aangewezen art. 422 Sv. aan deze rechtspraak aan te passen. Tenslotte wil ik opmerken dat de dubbele termijnvereiste, waaraan de eisende partij overeenkomstig art. 420bis Sv. moet voldoen, in de praktijk tot heel wat moeilijkheden leidt. Het probleem is dat de partij niet op de hoogte wordt gesteld van de datum waarop de griffie van het Hof van Cassatie de zaak inschrijft op de algemene rol.233 De eisende partij kan zelf wel informeren bij de griffie van het Hof van Cassatie om de datum van inschrijving op de algemene rol te kennen.234 Niettemin lijkt het mij aanbevelenswaardig om de dubbele termijnvereiste op een transparantere wijze te regelen. 4.1.5. Bespreking van mogelijke aanpassing van art. 420bis en 422 Sv. Uit de hierboven vermelde knelpunten moet worden geconcludeerd dat de wetgever art. 420bis en 422 Sv. moet aanpassen. Zoals supra aangegeven, is het bestaan van twee mogelijkheden om cassatiemiddelen aan te voeren verwarrend. Gelet op deze vaststelling pleit ik er dan ook voor om de twee mogelijkheden te herleiden tot één, namelijk het neerleggen van een memorie op de griffie van het Hof van Cassatie.235 Mijn voorkeur gaat uit naar de memorie, gezien deze veel efficiënter is dan het verzoekschrift. Daarenboven blijkt uit onderzoek dat de eisende partijen toch voornamelijk gebruik maken van een memorie om hun cassatiemiddelen aan te brengen.236 Ook art. 566 van het wetsontwerp houdende het Wetboek van Strafprocesrecht volgt deze redenering.237 Het wetsontwerp vermeldt derhalve enkel nog maar de memorie om cassatiemiddelen aan te voeren. Daarenboven wordt er niet langer gebruik gemaakt van een termijn van twee maanden volgend op de dag van de inschrijving van de zaak op de algemene rol van de griffie van het Hof van Cassatie.238 Art. 566 van het wetsontwerp spreekt over een termijn van drie maanden volgend op de verklaring 231

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 776. 232 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 66. 233 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 38. 234 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2005, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2005, 173. 235 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 38. 236 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 114, nr. 68. 237 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2005, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2005, 173. 238 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2005, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2005, 173.

42

van het cassatieberoep. Mijns inziens komt het wetsontwerp tegemoet aan de knelpunten van het huidig art. 420bis en 422 Sv. Helaas werd dit wetsontwerp door de Kamer van Volksvertegenwoordigers niet goedgekeurd. 4.2. De cassatiemiddelen 4.2.1. Algemeen Art. 608 Ger.W. bepaalt dat het Hof van Cassatie kennis neemt van de beslissingen in laatste aanleg die voor het Hof worden gebracht wegens overtreding van de wet of wegens schending van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen. Gelet op dit artikel kan de eiser in cassatie slechts cassatiemiddelen opwerpen, die enerzijds steunen op een overtreding van de wet of anderzijds duiden op een schending van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen.239 Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie kunnen we afleiden dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens,240 de voorschriften van het algemeen reglement voor arbeidsongevallen,241 een beheerscontract,242

een algemeen en geneeskundig reglement van

burgerlijke ziekenhuizen van een gemeente,243 een rechtstheorie244 en de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof245 niet als ‘wet’ in de zin van art. 608 Ger.W. kunnen worden beschouwd. Bovendien moet men voor ogen houden dat het Hof van Cassatie door de eisende partijen niet als een derde aanleg mag worden beschouwd.246 De cassatiemiddelen, die louter geschilpunten van feitelijke aard inhouden, worden bijgevolg door het Hof van Cassatie niet aanvaard. 4.2.2. Ambtshalve cassatiemiddelen Het Hof van Cassatie heeft de bevoegdheid om ambtshalve cassatiemiddelen op te werpen.247 Deze bevoegdheid vloeit niet voort uit een wettelijke bepaling, maar kwam volgens jurisprudentie tot

239

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 116, nr. 74. Cass. 25 september 2003, Arr.Cass. 2003, 1733, concl. BRESSELEER; Pas. 2003, 1471; RABG 2004, 205, noot R. BRISON; RW 2003-04, 1179, concl. BRESSELEER en TBH 2004, 55, concl. BRESSELEER. 241 Cass. 8 oktober 1998, Arr.Cass. 1998, 951. 242 Cass. 21 december 2000, Arr.Cass. 2000, 2065; JLMB 2001, 848; JT 2002, 402 en RW 2001-02, 632. 243 Cass. 29 november 2004, JTT 2005, 252 en Pas. 2004, 1872. 244 Cass. 15 juni 2005, Pas. 2005, 1334. 245 Cass. 18 oktober 2007, Pas. 2007, 1821; RW 2009-10, 301 en TFR 2008, 362, noot D. JAECQUES. 246 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 455. 247 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 769. 240

43

stand.248 Op basis van het ambtshalve onderzoek kan het Hof de geschikte cassatiemiddelen, die de verzoeker niet had opgemerkt of toch niet regelmatig had opgeworpen, aanvoeren.249 Dit principe geldt slechts wanneer het cassatieberoep betrekking heeft op een strafvordering.250 Een burgerlijke vordering raakt immers enkel private belangen, terwijl dit niet het geval is bij een strafvordering.251 Bijgevolg is het ambtshalve onderzoek enkel mogelijk indien de voorziening in cassatie uitgaat van de beklaagde, het openbaar ministerie of de vervolgende partij.252 Ze is m.a.w. niet van toepassing op een cassatieberoep uitgaande van de civielrechtelijke aansprakelijke partij. 4.2.3. Memorie van antwoord De verweerder in cassatie beschikt over de mogelijkheid om een memorie van antwoord in te dienen.253 In deze memorie van antwoord betwist hij de opgeworpen cassatiemiddelen. In tegenstelling tot de memorie tot staving van de voorziening, bepaalt de wetgever geen termijn voor neerlegging ervan.254 Voor het neerleggen van de memorie van antwoord is er bovendien geen bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie vereist.255 Deze kan bijgevolg door de eiser zelf, een gewone advocaat of een advocaat bij het Hof van Cassatie worden neergelegd ter griffie van het gerecht dat de bestreden beslissing heeft gewezen ofwel ter griffie van het Hof van Cassatie zelf.256 Wanneer de verweerder een memorie van antwoord neerlegt, heeft de eiser de mogelijkheid deze te beantwoorden. De memorie van wederantwoord moet echter wel binnen de termijn voor het neerleggen van een memorie worden ingediend.257 Afdeling 5: Verloop van de rechtspleging 5.1. Inschrijving op de algemene rol Gelet op art. 423 Sv. zal de griffier de processtukken, de verzoekschriften uitgaande van de partijen alsook de uitgifte van het bestreden arrest of vonnis overmaken aan het openbaar ministerie bij het Hof of rechtbank van de bestreden beslissing. Deze magistraat van het openbaar ministerie zal, 248

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 769. 249 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1183, nr. 2758. 250 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 121, nr. 96. 251 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 121, nr. 97. 252 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 121, nr. 96. 253 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1129, nr. 2400. 254 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1129, nr. 2400. 255 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1129, nr. 2400. 256 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 119, nr. 89. 257 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1129, nr. 2400.

44

overeenkomstig art. 424 Sv, op zijn beurt het dossier onverwijld naar de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie verzenden. Deze procureur-generaal bij het Hof van Cassatie zal de griffier van het Hof van Cassatie op de hoogte brengen.258 Vervolgens zal de griffier overgaan tot het inschrijven van de zaak op de algemene rol van het Hof. Eenmaal de zaak op de algemene rol is ingeschreven, zal de raadsheer-verslaggever alsook de magistraat bij het openbaar ministerie van het Hof van Cassatie de zaak onderzoeken.259 5.2. De terechtzitting 5.2.1. De wettelijke bepalingen De datum van de terechtzitting wordt in overleg met het openbaar ministerie door de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie bepaald.260 Deze datum zal minstens 15 dagen vóór de terechtzitting aan de eisende partij of diens advocaat worden meegedeeld.261 Overeenkomstig art. 1106, tweede lid Ger.W. is de eerste voorzitter bevoegd deze termijn te verkorten, wanneer de zaak spoedeisend is.262 Overeenkomstig art. 1107, eerste lid Ger.W., vangt de terechtzitting aan met een verslag van de raadsheer-verslaggever. Na dit verslag zal het openbaar ministerie zijn conclusie, hetzij mondeling hetzij schriftelijk, bekendmaken.263 De partijen zullen vervolgens worden gehoord.264 Op de terechtzitting heeft de eiser in cassatie de mogelijkheid zijn cassatiemiddelen mondeling toe te lichten. De verweerder kan op zijn beurt hierop antwoorden. Dergelijke pleidooien zijn echter niet gebruikelijk en mogen enkel slaan op de rechtsvragen die reeds in hun cassatiemiddelen zijn opgeworpen.265 Wanneer het echter een schriftelijke conclusie van het openbaar ministerie betreft, hebben de partijen op basis van art. 1107, tweede lid Ger.W.266, de mogelijkheid om op deze conclusie door neerlegging van een noot te antwoorden. Deze noot moet ten laatste op de zitting worden neergelegd en mag uitsluitend een antwoord op de conclusie van het openbaar ministerie 258

R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1130, nr. 2402. M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 119, nr. 90. 260 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 119, nr. 90. 261 Art. 1106, tweede lid Ger.W. 262 Cass. 27 juni 1977, Arr.Cass. 1977, 1116. 263 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 120, nr. 90. 264 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 120, nr. 91. 265 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1130, nr. 2405. 266 Art. 1107 Ger. W. werd gewijzigd door art. 8 van de Wet 14 november 2000 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzake de tussenkomst van het openbaar ministerie in de procedure voor het Hof van Cassatie en, in burgerlijke zaken, voor de feitenrechters en tot wijziging van de artikelen 420bis en 420ter van het Wetboek van strafvordering, BS 19 december 2000. 259

45

formuleren.267 In een arrest van het Hof van Cassatie werd echter uitdrukkelijk bepaald dat geen enkel wettelijke bepaling of algemeen rechtsbeginsel het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie verplicht om een schriftelijke conclusie neer te leggen.268 Daarnaast kan elke partij, gelet op art. 1107, derde lid Ger.W., verzoeken de zaak uit te stellen. De partij zal hiertoe een verzoek indienen, wanneer deze mondeling of schriftelijk wenst te antwoorden op de conclusie van het openbaar ministerie. Het Hof zal dan de termijn bepalen binnen dewelke de noten moeten worden neergelegd. Na de terechtzitting volgt de beraadslaging waar het openbaar ministerie ten gevolge van het arrest Borgers269 niet langer aanwezig mag zijn.270 Het arrest van het Hof van Cassatie wordt in openbare terechtzitting door de voorzitter uitgesproken, in aanwezigheid van het openbaar ministerie en met de bijstand van de griffier.271 5.2.2. De invloed van de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens 5.2.2.1. Algemeen De rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens, die ik wens te bespreken, heeft betrekking op de toenmalige art. 1107 en 1109 Ger.W. Deze artikels zijn tengevolge van de Wet van 14 november 2000272 door de wetgever gewijzigd en zo in overeenstemming gebracht met de rechtspraak van het Europees Hof. Vóór de Wet van 14 november 2000 bepaalde art. 1107 Ger.W. namelijk dat de partijen in cassatie niet de mogelijkheid hadden te antwoorden op de conclusie van het openbaar ministerie.273 Bovendien werd in art. 1109 Ger.W. bepaald dat het openbaar ministerie de beraadslaging van het Hof met een raadgevende stem moest bijwonen.274 Hierop bestond er één uitzondering, namelijk wanneer het openbaar ministerie zelf de voorziening in cassatie instelde.275 Hieronder volgt er een chronologisch overzicht van 3 belangrijke arresten van het Europees Hof van de Rechten van de Mens. 267

M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 120, nr. 92. Cass. 8 november 2000, Arr.Cass. 2000, 1744. 269 EHRM, Borgers v. Belgium, 1991. 270 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 120, nr. 94. 271 Art. 1109 Ger.W. 272 Wet 14 november 2000 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzake de tussenkomst van het openbaar ministerie in de procedure voor het Hof van Cassatie en, in burgerlijke zaken, voor de feitenrechters en tot wijziging van de artikelen 420bis en 420ter van het Wetboek van strafvordering, BS 19 december 2000. 273 A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1105, nr. 2. 274 A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1105, nr. 2. 275 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 57, nr. 41. 268

46

5.2.2.2. Arrest Delcourt t. België276 In het arrest Delcourt heeft het Europees Hof van de Rechten van de Mens te Straatsburg voor het eerst de positie van het openbaar ministerie in de Belgische cassatieprocedure onder de loep genomen. Hierbij werd er nagegaan of deze procedure de waarborgen van art. 6 EVRM respecteert. De verzoeker, Dhr. Delcourt, wierp immers voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens op dat art. 1107 en 1109 Ger.W. een schending van het recht op eerlijk proces (art. 6 EVRM) uitmaken. Volgens de Belgische staat was er echter geen sprake van schending van art. 6 EVRM. Deze argumenteerde dat het Hof van Cassatie niet in de beoordeling van de gegrondheid van de zaak, zoals vermeld in (oud) art. 95 GW treedt. Bijgevolg is er volgens de Belgische staat, strikt genomen, geen sprake van vervolging of verdediging voor het Hof van Cassatie en moet art. 6 EVRM niet worden gerespecteerd. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens volgde deze redenering niet. Het Europees Hof oordeelde in het arrest Delcourt dat rechterlijke beslissingen, ook deze van het Hof van Cassatie, de procespartijen beïnvloeden. Hoewel het Hof van Cassatie enkel kan nagaan of de bestreden rechterlijke beslissing de wetgeving of substantiële vormvereisten schendt, beslissen dergelijke arresten in grote mate over de positie van de partijen. Dit is zeker het geval voor wat de verdachte in strafzaken betreft. Het verwerpen van cassatieberoep door de tweede kamer van het Hof, leidt immers tot het definitief worden van de veroordeling of de vrijspraak. Het Hof bemerkt dat art. 6, §1 EVRM geenszins de verdragsluitende staten verplicht Hoven van beroep of Cassatie in te stellen. Wanneer deze echter dergelijke rechtbanken in het leven roepen, moeten deze ervoor zorgen dat de procedure in overeenstemming is met art. 6 EVRM. Op basis hiervan concludeerde het Europees Hof dat art. 6 EVRM inderdaad van toepassing is op de cassatieprocedure. Dientengevolge ging het Europees Hof na of art. 1107 en 1109 Ger.W. in overeenstemming waren met art. 6 EVRM. Het Europees Hof besloot met eenparige stemmen dat er geen schending was van art. 6 EVRM. Hoewel de Belgische cassatieprocedure de schijn van subjectiviteit in hoofde van het openbaar ministerie wekt, zijn er geen bewijzen die aantonen dat er daadwerkelijk afbreuk wordt gedaan aan het recht op een eerlijk proces.277 Het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie vervult immers een uitzonderlijke functie.278 Hij is niet belast met de strafvervolging, maar oefent zijn adviserende

276

EHRM, Delcourt v. Belgium, 1970. J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 21. 278 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 21. 277

47

taak volledig onafhankelijk uit. Daarenboven wijst het Europees Hof erop dat noch de balie, noch de publieke opinie ooit dit stelsel in twijfel heeft getrokken.279 5.2.2.3. Arrest Borgers t. België280 Ongeveer 20 jaar na het arrest Delcourt, moest het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zich opnieuw buigen over art. 1107 en 1109 Ger.W. Voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens klaagde Dhr. Borgers de schending van art. 6, §1 EVRM aan. Volgens de eiser hielden art. 1107 en 1109 Ger.W. enerzijds een schending van het recht op verdediging en anderzijds een inbreuk op het beginsel van de wapengelijkheid in. Art. 1107 Ger.W. was volgens de verzoeker niet in overeenstemming met het recht op verdediging, zoals vervat in art. 6, §1 EVRM, gelet op het ontbreken van de mogelijkheid voor een eiser in cassatie om te antwoorden op de conclusie van het openbaar ministerie. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens volgde Dhr. Borgers in diens mening en oordeelde dat er geen rechtvaardiging voor dergelijk beperking van recht op verdediging bestond. De eiser in cassatie heeft immers belang bij het antwoorden op een ongunstig advies van het openbaar ministerie en moet bijgevolg hiertoe de kans krijgen. Bovendien was de verzoeker de mening toegedaan dat het beginsel van de wapengelijkheid werd geschonden, gezien het openbaar ministerie bij de beraadslaging van het Hof van Cassatie een raadgevende stem had. Hij stelde dat het openbaar ministerie eigenlijk als diens tegenstander moest worden beschouwd waardoor diens aanwezigheid tijdens de beraadslaging een ongelijkheid van wapens creëerde. De Belgische staat daarentegen merkte –mijns inziens terecht– op dat het openbaar ministerie bij het Hof van Cassatie niet dezelfde functie vervult als het openbaar ministerie bij lagere rechtbanken. Zij treedt immers niet op als een vervolgende instantie, waardoor deze geenszins als de tegenstander van de eiser in cassatie kan worden beschouwd. Het Europees Hof stelde in zijn arrest geen vraagtekens bij de objectiviteit of onafhankelijkheid van de procureurgeneraal bij het Hof van Cassatie. Niettemin oordeelde het Europees Hof dat vanuit oogpunt van de partijen het advies van de procureur-generaal niet als neutraal kon worden beschouwd. Op basis van deze schijn, besloot het Europees Hof dat er in casu een schending van art. 6, §1 EVRM voor handen was.

279

J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 23. 280 EHRM, Borgers v. Belgium, 1991.

48

In het arrest Borgers zorgde het Europees Hof van de Rechten van de Mens m.a.w. voor een radicale ommezwaai. In tegenstelling tot het arrest Delcourt, is het Hof in het arrest Borgers wel de mening toegedaan dat uiterlijke schijn volstaat om te besluiten dat het recht op eerlijk proces is geschonden.281 Dit is opmerkelijk gezien de grieven aangevoerd in het arrest Borgers op geen enkele manier verschillen van deze aangebracht in het arrest Delcourt.282 Hoewel wijzigingen in de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens zeker moeten kunnen, is het noodzakelijk dat deze uitvoerig worden gemotiveerd.283 En dat is juist wat ontbreekt in het arrest Borgers. De in het arrest vermelde rechtspraak betreft immers alleen het belang dat wordt gehecht aan de schijn bij de beoordeling van de onpartijdigheid van een gerecht en de groeiende gevoeligheid van het publiek voor de waarborgen van een eerlijk proces.284 In het arrest Delcourt bepaalde het Europees Hof van de Rechten van de Mens dat de rol van het parket bij het Belgische Hof van Cassatie uniek is.285 Zij constateerde dat dergelijk systeem zich niet voordoet in andere EU-lidstaten en al zeker niet in strafzaken. Het Europees Hof beschouwde in het arrest volgende aspecten van het openbaar ministerie als uitzonderlijk.286 Ten eerste wees deze op het feit dat het begrip ‘openbaar ministerie’ wordt gehanteerd voor zowel de parketten van bodemgerechten als het parket bij het Hof van Cassatie, hoewel de respectievelijke taken wezenlijk van elkaar verschillen. Ten tweede haalde het Europees Hof aan dat de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie toezicht uitoefent op de procureurs-generaal bij Hoven van beroep. Ten derde bepaalde het Europees Hof dat het parket bij het Hof van Cassatie soms als eisende partij optreedt. Tenslotte merkte het Europees Hof eveneens op dat de leden van het parket van het Hof van Cassatie meestal afkomstig zijn uit de parketten van bodemgerechten. Hoewel dit niet uitdrukkelijk wordt vermeld in het arrest, kunnen we er vanuit gaan dat het Europees Hof van de Rechten van de Mens werd beïnvloed door een bepaalde opvatting van het openbaar ministerie, die doorgaans wordt toegepast in andere Europese landen.287 Omwille van de drang naar harmonisatie, heeft het Hof wellicht daarom zijn rechtspraak in het arrest Borgers gewijzigd. Dit is echter sterk 281

A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1106-1107, nr. 14. 282 A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1105, nr. 2. 283 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 24. 284 A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1106, nr. 7. 285 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 21. 286 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 20-21. 287 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 25.

49

bekritiseerbaar.288 Het Europees Hof van de Rechten van de Mens heeft niet als taak de verschillende rechtssystemen van de verdragsluitende staten eenvormig te maken. Deze moet enkel nagaan of desbetreffende rechtssystemen het EVRM respecteren. 5.2.2.4. Arrest Wynen t. België289 Zoals hierboven reeds vermeld, wijzigde de Belgische wetgever art. 1107 en 1109 Ger.W. door de Wet van 14 november 2000. Tengevolge van deze wet, beschikte de eiser in cassatie over de mogelijkheid te antwoorden op de conclusie van het openbaar ministerie en nam het openbaar ministerie niet langer deel aan de beraadslaging. De aangepaste art. 1107 en 1109 Ger.W. kwamen derhalve tegemoet aan de kritieken geuit door het Europees Hof van de Rechten van de Mens in het arrest Borgers. Niettemin werd opnieuw voor het Europees Hof van de Rechten van de mens de schending van art. 6, §1 EVRM door art. 1107 Ger.W. opgeworpen. Ditmaal klaagde Dhr. André Wynen voor het Europees Hof van de Rechten van de Mens een schending van art. 6, §1 EVRM aan. Dhr. Wynen was de mening toegedaan dat er een schending was van art. 6, §1 EVRM, gezien hij wegens zijn afwezigheid op de openbare terechtzitting overeenkomstig art. 1107 Ger.W. niet de mogelijkheid had gekregen om mondeling op de conclusie van de advocaat-generaal van het openbaar ministerie te antwoorden. De Belgische staat daarentegen ontkende dat er in desbetreffend geval sprake was van een schending van art. 6, §1 EVRM, gelet op de mogelijkheid voor de partijen om bij afwezigheid op de hoorzitting een verzoek tot verdaging van de zaak in te dienen, zodat zij mondeling of schriftelijk alsnog op de conclusie van het openbaar ministerie kunnen antwoorden. De Belgische staat toonde aan dat uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie bleek dat dergelijke verzoeken systematisch werden toegestaan. Tenslotte wees de Belgische staat op het feit dat de verzoeker werd bijgestaan door 4 advocaten, van wie sommige waren gespecialiseerd in het behandelen van cassatieberoepen in strafzaken. Daarom was het –volgens de Belgische staat– hoogst onwaarschijnlijk dat de verzoeker, Dhr. André Wynen, niet op de hoogte was van de specifieke regelgeving inzake cassatieprocedure in strafzaken. Gelet op de argumenten van de Belgische staat oordeelde het Europees Hof van de Rechten van de Mens dat er geen schending was van art. 6, §1 EVRM. Het niet aanwezig zijn van de verzoeker en 288

A. WAUTERS, “Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 1991-92, nr. 33, 1107. 289 EHRM, Wynen v. Belgium, 2002.

50

diens advocaten op de openbare hoorzitting, kan niet worden toegeschreven als een fout in hoofde van de Belgische overheid. Art. 1107 Ger.W. werd m.a.w. door het Europees Hof van de Rechten van de Mens uitdrukkelijk in overeenstemming met art. 6 EVRM bevonden. Afdeling 6: Beslissing van het Hof van Cassatie 6.1. Verwerpen van voorziening in cassatie De tweede kamer van het Hof van Cassatie zal in twee gevallen het cassatieberoep in strafzaken afwijzen.290 Ten eerste zal het Hof van Cassatie de voorziening in cassatie verwerpen indien ze nietontvankelijk is. Dit kan onder meer het geval zijn indien de eiser in cassatie niet over de vereiste hoedanigheid beschikt, deze niet overging tot een regelmatige betekening van de voorziening of de bestreden beslissing geen eindbeslissing in de zin van art. 416 Sv. uitmaakt en de voorziening bijgevolg voorbarig wordt ingesteld.291 Ten tweede zal het Hof van Cassatie

de voorziening

verwerpen indien deze de mening is toegedaan dat de bestreden rechterlijke beslissing noch de wetgeving, noch de substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereisten schendt. Deze situatie doet zich voor wanneer de cassatiemiddelen door de eiser in cassatie aangevoerd ongegrond blijken te zijn. Daarnaast moet met het ambtshalve onderzoek in strafzaken rekening worden gehouden. Bijgevolg moet niet alleen de door de eiser in cassatie aangevoerde cassatiemiddelen ongegrond worden verklaard, het Hof van Cassatie mag ook geen ambtshalve cassatiemiddelen hebben gevonden, opdat de voorziening in cassatie zou worden afgewezen.292 Wanneer het Hof van Cassatie besluit de voorziening in cassatie te verwerpen, zullen de kosten van het cassatieberoep door de eiser in cassatie moeten worden gedragen.293 Dit wordt bepaald in art. 436 Sv. en art. 1111, tweede lid Ger.W. Overeenkomstig art. 438 Sv. kan de eiser in cassatie, zich onder geen enkel voorwendsel en op grond van geen enkel middel nogmaals in cassatie voorzien tegen hetzelfde arrest of vonnis wanneer de eis tot cassatie wordt verworpen. Het arrest dat de eis tot cassatie heeft verworpen, wordt binnen de drie dagen in de vorm van een eenvoudig uittreksel aan de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie afgegeven. Dit uittreksel wordt toegezonden aan de minister van Justitie, die het doorzendt

290

S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 72. S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 72. 292 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1131, nr. 2408. 293 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 73. 291

51

aan de magistraat belast met het openbaar ministerie bij het Hof of de rechtbank die de bestreden beslissing heeft gewezen.294 Bij de bespreking van de verwerping van het cassatieberoep, is het belangrijk even stil te staan bij de theorie van de wettelijk verantwoorde straf. De theorie van de wettelijke verantwoorde straf waarborgt het goed verloop van de rechtsbedeling en vindt zijn grondslag in art. 411 en 414 Sv.295 Art. 411 Sv. luidt als volgt: “ Wanneer de uitgesproken straf dezelfde is als die welke bepaald is door de op de misdaad toepasselijke wet, kan niemand de vernietiging van het arrest vorderen, onder voorgeven dat bij de vermelding van de tekst van de wet een vergissing is begaan.” Art. 414 Sv. bepaalt het volgende: “De bepaling van art. 411 Sv. is mede van toepassing op de arresten en vonnissen, in laatste aanleg gewezen in correctionele zaken en in politiezaken.” Deze theorie van de wettelijk verantwoorde straf is van toepassing in drie gevallen.296 Ten eerste heeft die betrekking op de gevallen waarbij de strafrechter voor twee of meer misdrijven één straf uitspreekt. Indien tegen één van deze misdrijven een voorziening in cassatie wordt ingesteld en het Hof van Cassatie deze voorziening ontvankelijk en gegrond verklaart, kan de opgelegde straf wettelijk verantwoord blijven door de andere misdrijven.297 De straf kan eveneens wettelijk verantwoord zijn wanneer de feiten waarvoor de beklaagde is veroordeeld niet het door de strafrechter bewezen verklaard misdrijf maar een in een andere wetsbepaling omschreven misdrijf inhouden waar een gelijklopende strafsanctie toepasselijk is. Of tenslotte wanneer er een materiële vergissing is begaan bij de vermelding van wettekst, maar de uitgesproken straf dezelfde is als de wettelijk toepasselijke straf. De onwettigheid van de veroordeling van het aangevochten misdrijf mag onder geen beding ervoor zorgen dat de bevoegdheidsgrond van de strafrechter verdwijnt.298 De theorie van de wettelijk verantwoorde straf kan bovendien ook niet worden toegepast wanneer de voorziening betrekking heeft op een misdrijf waaruit alle andere misdrijven ontstaan of wanneer de concrete strafmaat door het aangevochten misdrijf werd beïnvloed.299 Opdat deze uitzondering van toepassing zou zijn, is derhalve vereist dat uit het vonnis of arrest van de rechterlijke instantie met voldoende zekerheid blijkt dat de strafmaat werd beïnvloed door het misdrijf dat het voorwerp uitmaakt van het cassatieberoep.300 Volgens R. DECLERCQ zou het principe juist het omgekeerde moeten zijn.301 Het is

294

Art. 439 Sv. R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 45. 296 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 408. 297 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1132, nr. 2409. 298 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1132, nr. 2409. 299 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1132, nr. 2409. 300 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 45. 295

52

immers veel logischer er vanuit te gaan dat het kwantum van de strafmaat wordt beïnvloed door de verschillende bewezen verklaarde misdrijven, dan er vanuit te gaan dat dit niet het geval is. De toepassing van de theorie van de wettelijk verantwoorde straf kan zowel in de rechtsleer als in de rechtspraak op weinig sympathie rekenen. Het lijkt alsof men de theorie van de wettelijk verantwoorde straf lijkt te gedogen om erger te voorkomen. Het feit dat het Hof van Cassatie bij de toepassing van de theorie van de wettelijk verantwoorde straf geen rekening houdt met de aard of de zwaarwichtigheid van de nietigheid waarmee de rechterlijke beslissing is bezoedeld, wordt vaak als onbillijk ervaren.302 Mijns inziens staart het Hof van Cassatie zich bij de toepassing van de theorie van de wettelijk verantwoorde straf blind op de straf en dit terwijl de ganse uitspraak zou moeten verantwoord zijn.303 Zo blijkt uit de rechtspraak dat de theorie van de wettelijk verantwoorde straf zelfs wordt toegepast wanneer een bestanddeel van het misdrijf ontbreekt,304 de schuldigverklaring onwettig is,305 het feit niet strafbaar wordt gesteld,306 het strafbaar feit is verjaard,307 …308 6.2. Inwilligen van voorziening in cassatie 6.2.1. Algemeen Het Hof van Cassatie zal de voorziening in cassatie inwilligen wanneer deze ontvankelijk en gegrond is. Die gegrondheid van het cassatieberoep wordt bewezen door regelmatig aangevoerde cassatiemiddelen uitgaande van de partijen, of door het Hof ambtshalve opgeworpen cassatiemiddelen.309 Indien het arrest van het Hof van Cassatie de eis inwilligt, zal deze volgende elementen behandelen: de omvang van de vernietiging, het al dan niet verwijzen van de zaak en tenslotte het bepalen van de kosten.310 Het Hof van Cassatie zal na het gegrond verklaren van het cassatieberoep overgaan tot gehele of gedeeltelijke cassatie. Vervolgens zal de zaak in principe

301

R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 45. 302 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 44. 303 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 45. 304 Cass. 23 maart 1971, Arr.Cass. 1971, 705. 305 Cass. 12 juni 1990, Arr.Cass. 1989-90, 1291; Bull. 1990, 1148 en Pas. 1990, I, 1148. 306 Cass. 3 oktober 1984, Arr.Cass. 1984-85, 198; Bull. 1985, 171 en Pas. 1985, I, 171. 307 Cass. 6 december 1983, Arr.Cass. 1983-84, 412; Bull. 1984, 382 en Pas. 1984, I, 382. 308 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 45. 309 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1244, nr. 2890. 310 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 71.

53

doorverwezen worden naar een ander gerecht van dezelfde rang als diegene die de gecasseerde beslissing heeft gewezen.311 In uitzonderlijke gevallen zal de cassatie zonder verwijzing gebeuren. 6.2.2. Volledige of gedeeltelijke cassatie Zoals reeds eerder aangehaald,312 ging het Hof van Cassatie vóór het arrest van 8 februari 2000 in principe tot gehele cassatie over.313 De cassatie had zowel betrekking op de schuldigverklaring als op de straftoemeting. Dit beginsel van gehele cassatie moet echter door het arrest van 8 februari 2000 opnieuw worden geëvalueerd.314 In dit arrest oordeelt het Hof van Cassatie dat de cassatie van de straf niet noodzakelijk de cassatie van de schuldigverklaring tot gevolg heeft. De onwettigheid van de straf zal slechts de verbreking van de schuldigverklaring met zich meebrengen indien deze schuldigverklaring door dezelfde onwettigheid is aangetast.315 Opnieuw moet de opmerking worden gemaakt dat reeds voor het arrest van 8 februari 2000 er een uitzondering op de gehele cassatie bestond. Het Hof van Cassatie kon overgaan tot gedeeltelijke cassatie indien de nietigheid enkel betrekking had op wat men de bijkomende straffen noemt en niet op de hoofdstraffen.316 6.2.3. Cassatie met of zonder verwijzing Bij een verbreking zal het Hof van Cassatie over de gegrondheid van de zaak zelf niet oordelen.317 In het dispositief van het arrest, zal het Hof van Cassatie de bevoegde verwijzingsrechter aanduiden. Dit gebeurt overeenkomstig art. 427-429 Sv. Luidens art. 427 Sv. zal het Hof van Cassatie de zaak, ingeval de cassatie politionele of correctionele zaken betreft, verwijzen naar een rechter met dezelfde hoedanigheid als deze die de bestreden beslissing velde.318 De verwijzing van criminele zaken door het Hof van Cassatie na het inwilligen van de voorziening wordt door art. 428 en 429 Sv. geregeld. Op basis van deze artikels zal het Hof van Cassatie de zaak verwijzen naar een ander Hof van beroep dan het Hof van beroep dat de bevoegdheid heeft geregeld en de inbeschuldigingstelling heeft uitgesproken, ingeval van cassatie op grond van art. 299 Sv.319 Wanneer een arrest van het Hof van assisen door het Hof van Cassatie wegens nietigheid wordt gecasseerd, zal de zaak worden verwezen naar een ander Hof van assisen dan het Hof van assisen, dat het bestreden arrest heeft geveld. 320

311

R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1244, nr. 2890. Supra 37-38. 313 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1245, nr. 2894. 314 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1248, nr. 2897. 315 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1248, nr. 2897. 316 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1134, nr. 2413. 317 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1133, nr. 2410. 318 Art. 427 Sv. 319 Art. 429, eerste lid Sv. 320 Art. 429, tweede lid Sv. 312

54

Indien het arrest door het Hof op grond van onbevoegdheid wordt vernietigd, zal de zaak worden verwezen naar de rechter die er kennis van had moeten nemen.321 Indien echter de bevoegdheid van de zaak toebehoort aan de rechtbank van eerste aanleg, waarin de rechter van de bestreden beslissing zitting heeft, wordt de zaak naar een andere rechtbank van eerste aanleg verwezen. Tenslotte zal het Hof van Cassatie, wanneer deze vaststelt dat het feit, dat aanleiding gaf tot de veroordeling, volgens de wet geen misdrijf blijkt te zijn, de zaak verwijzen naar de rechtbank van eerste aanleg ingeval er in de zaak een burgerlijke partij aanwezig is.322 Eenmaal het Hof van Cassatie de zaak naar de verwijzingsrechter doorverwijst, zal deze binnen de perken van de cassatie opnieuw uitspraak moeten doen.323 Deze heeft slechts rechtsmacht binnen de grenzen van de verwijzing.324 De verwijzingsrechter mag de toestand van de eiser in cassatie verzwaren.325 Bovendien is het ook toegestaan dat de verwijzingsrechter een verzwarende omstandigheid, die voordien verworpen was, aanneemt.326 De verwijzingsrechter is in regel niet gebonden door wat het Hof van Cassatie in zijn cassatiearrest heeft beslist.327 Volgt de verwijzingsrechter het arrest van het Hof van Cassatie, dan is er geen tweede voorziening in cassatie mogelijk.328 Indien de verwijzingsrechter daarentegen niet het standpunt van het Hof van Cassatie volgt, kan er opnieuw een cassatieberoep worden ingesteld. Volgens art. 1119 Ger.W. zal de zaak worden behandeld door de verenigde kamers indien, na de eerste cassatie, tegen de tweede beslissing van de bodemrechter dezelfde cassatiemiddelen als tegen de eerste worden aangevoerd. Indien het Hof van Cassatie de bestreden beslissing in de tweede voorziening opnieuw op dezelfde gronden als bij de eerste voorziening vernietigt, is de feitenrechter, naar wie de zaak wordt verwezen, wel gebonden door wat het Hof van Cassatie in verenigde kamers heeft beslist. 329 Uit het voorgaande dient te worden geconcludeerd, dat het Hof van Cassatie in de regel de zaak na cassatie doorverwijst. Hierop bestaat er één belangrijke uitzondering. Het Hof van Cassatie zal de zaak niet doorverwijzen, indien er na de cassatie van de bestreden beslissing voor de feitenrechter

321

Art. 429, vierde lid Sv. Art. 429, vijfde lid Sv. 323 R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1133, nr. 2412. 324 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1286, nr. 2990. 325 Cass. 6 juni 1939, Pas. 1939, I, 291; R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1135, nr. 2415. 326 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1289, nr. 2996. 327 Cass. 8 oktober 1985, Arr.Cass. 1985-86, 140; Bull. 1986, 121 en Pas. 1986, I, 121. 328 Art. 1119, tweede lid Ger.W. 329 Art. 1120 Ger.W. 322

55

niks meer te oordelen valt.330 In desbetreffend geval heeft de feitenrechter immers geen rechtsmacht meer.331 Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer het Hof van Cassatie bemerkt dat de strafvervolging, voor ze bij de strafrechter werd ingesteld, is verjaard.332 Daarnaast bevat ook art. 429, vijfde lid Sv., een toepassingsgeval van cassatie zonder verwijzing. Dit artikel bepaalt dat het Hof van Cassatie overgaat tot cassatie zonder verwijzing, indien het feit, dat aanleiding gaf tot strafvervolging, volgens de strafwet geen misdrijf blijkt te zijn. Het is wel belangrijk op te merken dat dit enkel geldt wanneer er in de zaak geen burgerlijke partij is.333 Afdeling 7: Conclusie Uit mijn uiteenzetting van de cassatieprocedure in strafzaken blijkt dat de wetgever dringend moet optreden teneinde de bestaande procedure efficiënter en eenvoudiger te maken. Advocaten, rechters en parketmagistraten worstelen vaak met de toepassing van de penale cassatieprocedure en pleiten bijgevolg voor een grondige hervorming. Daarnaast wordt de cassatieprocedure ook door procespartijen terecht als ingewikkeld en onbegrijpelijk beschouwd. De wetgever moet daarom meer rekening houden met het feit dat de regelgeving m.b.t. de cassatieprocedure ook voor niet-juristen duidelijk moet zijn. Dit geldt des te meer voor het cassatieberoep in strafzaken, gezien de verplichte bijstand van een gespecialiseerde advocaat bij het Hof van Cassatie niet langer is vereist. Teneinde meer duidelijkheid te scheppen, zou het eveneens aanbevelenswaardig zijn, moest de wetgever de penale cassatieprocedure uniformer maken met de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Dit zou de eenvormigheid in het recht enkel maar ten goede komen, wat uiteraard ook het verkrijgen van een correct inzicht in de penale cassatieprocedure zou vergemakkelijken. Desondanks de aanhoudende druk om de cassatieprocedure te hervormen, weigert de wetgever hier halsstarrig gehoor aan te geven. Deze aflatende houding van de wetgever kan bij mij op weinig begrip rekenen. Des te meer omdat mijns inziens de hier voorgestelde hervormingen geen aanleiding kunnen geven tot verhitte politieke discussies. Het gaat immers om kleine hervormingen, die weliswaar in de praktijk de efficiëntie van de cassatieprocedure in strafzaken in belangrijke mate kunnen bevorderen. Bovendien bestaat er in de rechtsleer reeds ruime tijd eensgezindheid over de noodzaak om de cassatieprocedure in strafzaken grondig te hervormen. De voorgestelde wijzigingen kunnen dan ook in de rechtsleer op veel bijval rekenen. Niets belet dus de wetgever om de penale cassatieprocedure te hervormen. Tot dan zal de rechtsleer en de rechtspraak de belangrijke taak hebben om op geregelde tijdstippen de wetgever op diens verantwoordelijkheid te wijzen.

330

R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1136, nr. 2416. R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1290, nr. 2999. 332 S. SONCK, Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 76. 333 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1290, nr. 2999. 331

56

Deel 2: Werkdruk in de tweede kamer van het Hof van Cassatie

Hoofdstuk 1: Een nadere kijk op de statistische gegevens van het kalenderjaar 2009 Afdeling 1: Algemeen Uit de statistische gegevens van 2009 blijkt dat niet alle kamers van het Hof van Cassatie kampen met een werkoverlast.334 Het is voornamelijk een fenomeen dat we vaststellen bij de Nederlandstalige eerste en tweede kamer. Gezien mijn masterproef betrekking heeft op de behandeling van het cassatieberoep in strafzaken, zal ik mij dan ook toespitsen op de problematiek van de tweede kamer. Afdeling 2: Aantal procedures voor de tweede kamer van het Hof van Cassatie Tabel: totaal aantal strafzaken in kalenderjaar 1999-2009335 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Nieuw

1904

1782

1778

1739

1782

1750

1713

1697

1907

1939

1922

Arresten

1847

2098

1879

2017

1965

1804

1712

1722

1877

1834

1948

Te wijzen

1370

1054

953

675

492

438

439

414

444

549

523

Het jaarverslag van het Hof van Cassatie toont aan dat er in het kalenderjaar 2009 1922 nieuwe cassatieberoepen in strafzaken voor de tweede kamer werden ingeleid. Vervolgens werden er in hetzelfde kalenderjaar 1948 arresten uitgesproken en wachten nog 523 op een uitspraak van de tweede kamer. Het valt onmiddellijk op dat de strafkamer in 2009 aanzienlijk meer arresten dan in 2008 heeft uitgesproken.336 Dit toont aan dat de strafkamer van het Hof van Cassatie het hoofd moet bieden aan een alsmaar groter aantal cassatieberoepen, wat vanzelfsprekend een hoge werkdruk doet ontstaan. Gelukkig blijkt eveneens uit het jaarverslag van 2009 dat 36 % van de eisende partijen aan Nederlandstalige kant en 46 % aan Franstalige kant geen memorie of verzoekschrift neerlegden om het cassatieberoep te onderbouwen.337 Het Hof kan zich m.a.w. in die gevallen beperken tot een zeer summiere motivering indien er geen ambtshalve cassatiemiddelen voorhanden zijn.338 Daarnaast kunnen we uit bovenstaande tabel afleiden dat het aantal nieuwe zaken ingeleid in 2008 en 2009 vrij stabiel is. Wel merken we een opvallende stijging tussen het kalenderjaar 2006 en 2007 334

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 251-259. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 256. 336 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 174. 337 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 255. 338 www.cassonline.be/easycms/penaal (consultatie op 19 maart 2010). 335

57

op. Deze toename van cassatieberoepen in strafzaken is voornamelijk te wijten aan de inwerkingtreding van de Wet van 17 mei 2006339 betreffende de externe rechtspositie van veroordeelden.340 Deze wet is sinds 1 februari 2007 van toepassing op veroordeelden met een effectieve gevangenisstraf, waarvan het totaal meer dan drie jaar bedraagt. Door de Wet externe rechtspositie

werd

de

strafuitvoeringsrechtbank

bevoegd

om

te

oordelen

over

de

strafuitvoeringsmodaliteiten. Tegen die beslissingen van de strafuitvoeringsrechtbank staat geen hoger beroep, maar enkel een voorziening in cassatie open. Omdat de strafkamer van het Hof van Cassatie deze cassatieberoepen ongefilterd toelaat, steeg het aantal cassatieberoepen in 2007. Deze toename van cassatieberoepen nam echter in 2008 sterk af.341 In het kalenderjaar 2007 waren advocaten en magistraten immers nog niet vertrouwd met de nieuwe wetgeving. Toen de contouren van de Wet externe rechtspositie in 2008 beter waren gekend, daalde meteen ook het aantal cassatieberoepen tegen de beslissingen van de strafuitvoeringsrechtbanken. Deze daling heeft zich ook in 2009 doorgezet.342 Afdeling 3: Voortgang cassatieprocedure in strafzaken Tabel: vooruitgang penale cassatieprocedures in kalenderjaar 2006-2009343 Maanden in 2006

Maanden in 2007

Maanden in 2008

Maanden in 2009

Nederlandse taalrol 3,62

3,21

3,45

3,76

Franse taalrol

2,59

2,73

3,16

2,98

Ondanks het hoog aantal cassatieberoepen valt op dat zowel de Nederlandstalige als Franstalige afdeling de strafzaken op een zeer korte termijn behandelen. De Nederlandstalige afdeling doet er gemiddeld 3,76 maanden over. De Franstalige afdeling van de tweede kamer doet het zelfs nog beter, zij behandelt een cassatieberoep in gemiddeld 3,16 maanden. Dit verschil valt uiteraard te verklaren door het hoger aantal ingeschreven cassatieberoepen op de Nederlandse taalrol in vergelijking met die op de Franse. Uit het jaarverslag van 2009 blijkt immers dat in het kalenderjaar 2009 60 % van de strafzaken door de Nederlandstalige afdeling werden afgehandeld.344

339

Wet 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van strafuitvoeringsmodaliteiten, BS 15 juni 2006. 340 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 307. 341 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 307. 342 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 255. 343 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 250. 344 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 255.

58

Afdeling 4: Conclusie Hoewel de strafzaken door de tweede kamer op een vlotte manier worden afgehandeld, valt vooral de zware werkdruk op. Beide afdelingen hebben het steeds moeilijker om het hoge aantal strafzaken bij te houden. Voornamelijk de Nederlandstalige afdeling kampt met een aanzienlijke werklast, gelet op het groter aantal Nederlandstalige procedures in vergelijking met die van de Franstalige. Omdat het Hof van Cassatie paritair is samengesteld leidt dit vanzelfsprekend tot een onevenwichtige verdeling van de werklast. We mogen echter niet de fout maken om de werklast als een louter kwantitatieve aangelegenheid te benaderen.345 Gelet op de belangrijke taken van het Hof van Cassatie is een vlugge afhandeling van de cassatieberoepen immers niet wenselijk. Het hoge aantal cassatieberoepen in strafzaken is nadelig voor de unieke opdracht van het Hof van Cassatie. Het Hof moet immers door goed doordachte arresten coherentie brengen in de bestaande rechtspraak en bijdragen tot de rechtsvorming. Dit kan uiteraard enkel na een grondige studie van de cassatieberoepen. Dit werd reeds door procureur-generaal KRINGS in zijn openingsrede van 1 september 1987 opgemerkt. Hij verwoordde deze problematiek als volgt: “(…) dat hoe langer hoe meer het cassatieberoep gebruikt wordt om een derde aanleg te krijgen en om de zaken tot in het oneindige te rekken (…) dat door de overbelasting van het Hof het toezicht enerzijds verzwakt en anderzijds zijn doel mist door de vertraging bij de afhandeling van de zaken. (...) dat, wegens de zaken die de rol nutteloos verzwaren, het Hof geen tijd meer heeft om zijn hoofdtaak te vervullen, namelijk de eenheid bij de uitleg en de interpretatie van de wetten te waarborgen.”346 Hoofdstuk 2: De oorzaken en oplossingen m.b.t. de werkdruk van de strafkamer van het Hof van Cassatie Afdeling 1: Algemeen Het hoge aantal cassatieberoepen in strafzaken heeft meerdere oorzaken, namelijk de wetteninflatie, het ambtshalve onderzoek, de interne organisatie, de volledige vrije toegang tot de cassatierechter,... Door het bespreken van deze oorzaken kunnen we overgaan tot het voorstellen van maatregelen met het oog op regulering van de toevloed van cassatieberoepen en de werkdruk. De werkdruk zal immers slechts op een doeltreffende wijze kunnen worden bestreden, indien we de oorzaken aanpakken.

345 346

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 253. H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 137.

59

De maatregelen met het oog op regulering van de toevloed van cassatieberoepen en de werkdruk in het Hof van Cassatie kunnen in twee groepen worden onderverdeeld, enerzijds de structurele en anderzijds de procedurele maatregelen. Ingeval van structurele maatregelen zal de wetgever d.m.v. aanpassingen aan de menselijke en de materiële middelen de werkdruk van het Hof van Cassatie trachten te verminderen.347 Hieronder valt bijvoorbeeld de uitbreiding van het aantal magistraten, referendarissen of griffiers. De procedurele maatregelen moeten op hun beurt in drie categorieën worden ingedeeld.348 De eerste categorie bestaat uit preventieve en ontradende maatregelen. Preventieve maatregelen beogen het instellen van cassatieberoepen te verminderen. Ontradende maatregelen daarentegen willen voorkomen dat cassatieberoepen lichtzinnig of met enige misbruik worden ingesteld. De tweede categorie bestaat uit filters. Indien de wetgever ‘filters’ in de cassatieprocedure invoert, wil deze de toegang tot de rechtscolleges aan bepaalde voorwaarden onderwerpen. De derde categorie tenslotte bestaat uit het vereenvoudigd behandelen van de zaken. Afdeling 2: De huidige stand van wetgeving m.b.t de regulering van de toevloed van cassatieberoepen. Het huidig Belgisch recht voorziet slechts een beperkt aantal regels die de toevloed van cassatieberoepen willen reguleren.349 Vooreerst wordt het instellen van voorzieningen in cassatie aan ontvankelijkheidsvoorwaarden onderworpen.350 Deze voorwaarden werden reeds in deel I besproken. Een aantal van deze voorwaarden komen ook terug in andere procedures, zoals bijvoorbeeld het belang van de eisende partij. Andere zijn dan weer eigen aan het cassatieberoep. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan art. 416 Sv. Daarnaast heb je voor wat burgerlijke en sociale zaken betreft een belangrijke filter, namelijk de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie.351 Later in deze verhandeling zal er worden ingegaan op de gevolgen van het ontbreken van dergelijke verplichte bijstand bij het cassatieberoep in strafzaken. Bovendien voorziet art. 780bis Ger.W. op algemene wijze de mogelijkheid om een burgerlijke geldboete op te leggen telkens als een partij een rechtspleging voor kennelijk vertragende of

347

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 280. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 280-281. 349 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 281. 350 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 282. 351 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 282. 348

60

onrechtmatige doeleinden aanwendt.352 Het art. 780bis Ger.W. werd door de wet van 26 april 2007 ingevoerd.353 Ook het Hof van Cassatie beschikt op basis van art. 780bis Ger.W. over een efficiënt middel om procesrechtsmisbruik te bestrijden. Dit kan evenwel niet in straf- en tuchtzaken worden aangewend.354 De mogelijke invoering van een facultatieve burgerlijke geldboete in strafzaken zal ook verder in mijn masterproef worden besproken. Tenslotte heeft art. 25 van de Wet van 6 mei 1997355 de mogelijkheid ingevoerd om het cassatieberoep te beoordelen in een beperkte kamer van drie magistraten wanneer de beslissing voor de hand ligt.356 Afdeling 3: Een bespreking van de oorzaken en oplossingen m.b.t. werkdruk in de tweede kamer van het Hof van Cassatie 3.1. Wetteninflatie in het strafrecht 3.1.1. Oorzaken van de wetteninflatie Het strafrecht wordt sinds de jaren 60’ en 70’ door een wetteninflatie gekenmerkt. De laatste 50 jaar onderging de wetgeving een nieuwe ontwikkeling.357 Deze toename van wetgeving valt in de eerste plaats te verklaren door maatschappelijke ontwikkelingen.358 Er is immers in de afgelopen 50 jaar heel wat gewijzigd op maatschappelijk vlak. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan het ontstaan en het exploderen van cybercrime, grensoverschrijdende misdaad, terrorisme en drugstrafiek. Al deze nieuwe vormen van misdrijven vroegen om nieuwe wetgeving. Daarnaast kan worden gewezen op de nieuwe rol die het strafrecht vervult. Het strafrecht heeft een tweeledige functie, namelijk de regulerings- en handhavingsfunctie.359 Na WO II heeft de wetgever voornamelijk de nadruk gelegd op de regulerende functie.360 Het overaanwenden van het strafrecht

352

P. TAELMAN en B. DECONINCK, “Qui pro quo omtrent de nietigheden en de sancties?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, (119) 145. 353 Wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand, BS 12 juni 2007. 354 Art. 780bis, vierde lid Ger.W. 355 Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 356 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 283. 357 E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 5. 358 E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 5. 359 B. DE RUYVER, Grondige studie: Strafrechtelijk beleid, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2009-2010, 6-7. 360 B. DE RUYVER, Grondige studie: Strafrechtelijk beleid, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2009-2010, 7.

61

kan worden verklaard door het toenemend geloof dat de overheid d.m.v. strafrecht maatschappelijke problemen kan oplossen. Dientengevolge wordt het strafrecht nu aangewend ter handhaving van andere rechtstakken, zoals bijvoorbeeld fiscaal recht en ruimtelijke ordening.361 Deze overaanwending zorgde mede voor de crisis van het strafrecht in de jaren 80’, waar de onoverzichtelijkheid van het strafrecht werd bekritiseerd.362 Het strafrecht is zodanig uitgebreid dat het principe, dat iedereen wordt geacht de wet te kennen, volledig is achterhaald. Het toepassen van strafrecht in rechtstakken zoals ruimtelijke ordening lijkt mij dan ook een verkeerde beleidskeuze in hoofde van de wetgever. Het strafrecht heeft immers een subsidiaire bevoegdheid. Slechts bepaalde waarden zijn zo essentieel dat ze door het strafrecht moeten worden beschermd. Bovendien zijn de middelen, waarover justitie beschikt om deze doelstellingen te bereiken, beperkt. Derhalve kan de wetgever niet alles reguleren en kan de overheid al helemaal niet alles handhaven. De wetgever moet dus prioriteiten stellen. Ik ben dan ook de mening toegedaan dat het niet naleven van rechtsregels, die niet behoren tot het strafrecht, niet langer door het strafrecht maar door het administratief recht moet worden gesanctioneerd. Het strafrecht moet bijgevolg als ‘remedium ultimum’ i.p.v. ‘primum remedium’ worden beschouwd. 3.1.2. Gevolgen van de wetteninflatie op de werklast De wetteninflatie in het strafrecht heeft tot gevolg dat zowel

het legaliteits- als

subsidiariteitsbeginsel onder druk komen te staan. Reeds op 1 september 1987 wees procureurgeneraal KRINGS in zijn openingsrede op het gevaar van overregulering. Hij beschreef overregulering als een kenmerk van onze moderne samenleving met als gevolg dat hoe langer hoe meer een beroep wordt gedaan op de rechterlijke macht om geschillen, die door een steeds ingewikkeldere regulering van de samenleving worden veroorzaakt, op te lossen.363 De wetteninflatie veroorzaakt dus mede het hoge aantal cassatieberoepen in strafzaken: hoe meer wetgeving er omtrent strafrecht bestaat, hoe meer cassatieberoepen er in strafzaken kunnen en zullen worden ingesteld.

361

B. DE RUYVER, Grondige studie: Strafrechtelijk beleid, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2009-2010, 7. B. DE RUYVER, ”Het strafrechtelijk beleid in postmoderne samenleving” in T. BALTAZAR, J. CHRISTIAENS, M. COOLS, T. DECORTE, P. HEBBERECHTS, P. PONSAERS, S. SNACKEN, P. TRAEST, T. VANDER BEKEN, B. DE RUYVER, en G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie: het strafrechtssysteem in de laatmoderniteit, Lezingen in het kader van de inaugurale Postuniversitaire Vormingscyclus Criminologie, Universiteit Gent, Mechelen, Kluwer, 2004, (155) 156. 363 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 651. 362

62

3.2. Het ambtshalve onderzoek van het Hof van Cassatie 3.2.1. Algemeen De strafkamer van het Hof van Cassatie is bevoegd om een bestreden rechterlijke beslissing te casseren op grond van een cassatiemiddel dat niet door de eisende partij maar spontaan door het Hof zelf werd aangebracht.364 Dit wordt het ambtshalve onderzoek van het Hof van Cassatie of ambtshalve cassatie genoemd. Het Hof kan enkel maar in strafzaken overgaan tot ambtshalve cassatie. De middelen die door het Hof van Cassatie ambtshalve kunnen worden aangevoerd, zijn bijzonder ruim.365 Het is niet vereist dat deze cassatiemiddelen de openbare orde raken, wel is het vanzelfsprekend dat zij aanleiding tot cassatie moeten geven. De mogelijkheid van het Hof om ambtshalve cassatiemiddelen op te werpen is niet gesteund op een specifieke wettelijke bepaling.366 Het ambtshalve onderzoek is derhalve een jurisprudentiële traditie van de strafkamer van het Hof van Cassatie. Deze jurisprudentiële traditie is gebaseerd op de algemene taak van het Hof van Cassatie om het belang van de wet en de openbare orde te waarborgen.367 Deze redenering is echter vatbaar voor kritiek. Het verklaart immers niet waarom ambtshalve cassatie enkel maar in strafzaken wordt toegepast. Het Hof van Cassatie moet namelijk ook het belang van de wet en de openbare orde beschermen in civiele en sociale zaken. Sommige rechtsgeleerden verklaren dit onderscheid door te wijzen op de beschermingsfunctie die het Hof van Cassatie heeft in strafzaken.368 Het Hof kan immers vermijden dat een beklaagde onwettig wordt veroordeeld.369 Opnieuw kan er bij deze redenering een bedenking worden gemaakt.370 De jure beschikt het Hof van Cassatie ook over de mogelijkheid om ambtshalve cassatiemiddelen aan te voeren die de wettigheid van een rechterlijke veroordeling bevestigen. Het Hof moet dus het ambtshalve onderzoek niet enkel aanwenden in het belang van de beklaagde. Niet de hoedanigheid van de eiser in cassatie, maar wel de aard van het beschikkend gedeelte is voor het ambtshalve

364

R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 41-42. 365 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, 771. 366 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 141. 367 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 141. 368 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 774-775. 369 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 42. 370 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 42.

63

onderzoek relevant.371 De facto stelt men echter vast dat de hoedanigheid wel een zekere invloed heeft.372 Zo zal de draagwijdte van het ambtshalve onderzoek onbeperkt zijn indien de voorziening door het openbaar ministerie wordt ingesteld. Het Hof van Cassatie zal dan de bestreden rechterlijke beslissing zowel ten gunste als ten nadele van de veroordeelde casseren.373 Wanneer het cassatieberoep daarentegen door de veroordeelde wordt ingesteld, zal het Hof slechts die cassatiemiddelen ambtshalve opwerpen die voor de eisende partij voordelig zijn. 3.2.2. Is ambtshalve cassatie een wenselijke kwaliteitsbewaking? Er wordt in de rechtsleer veelvuldig gediscussieerd over het al dan niet behouden van het ambtshalve onderzoek. Eigenlijk kan deze discussie tot volgend dilemma worden herleid: dient het Hof van Cassatie de goede rechtsbedeling als hoogste goed te vrijwaren of moet het Hof rechtseenheid

en

rechtsontwikkeling

laten

primeren?

Het

ambtshalve

opwerpen

van

cassatiemiddelen beoogt immers de belangen van de procespartijen en bijgevolg ook de goede rechtsbedeling te verzekeren.374 Ik wil hierbij graag teruggrijpen naar wat supra is gezegd over de essentiële taak van het Hof van Cassatie. De meest eigen taak van het Hof en dus ook de belangrijkste, is het vrijwaren van de rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Het Hof heeft m.b.t. de goede rechtsbedeling slechts een aanvullende opdracht. We moeten dus vaststellen dat ambtshalve cassatie niet bijdraagt tot de verwezenlijking van de essentiële taak van het Hof van Cassatie. Meer nog, de praktijk toont aan dat het ambtshalve onderzoek eigenlijk als een hinderpaal moet worden beschouwd, gezien het een zeer tijdrovende aangelegenheid blijkt te zijn. Advocaat-generaal SARTINI VAN DEN KERCKHOVE merkte terecht op dat het invoeren van de motiveringsverplichting in hoofde van de eisende partij de werklast van de tweede kamer drastisch zou verminderen.375 Maar eigenlijk kan deze hele discussie ook door het aanwenden van ‘gezond verstand’ worden opgelost.376 Indien een partij een cassatieberoep instelt voor de strafkamer van het Hof van Cassatie, is het niet meer dan logisch dat de eiser zijn beroep steunt op weldoordachte en gegronde cassatiemiddelen. Het is aan de eisende partij om aan te tonen dat de bestreden beslissing de wetgeving of substantiële vormvereisten schendt. Zo niet, bestaat het gevaar dat de eiser weinig moeite zal doen om zelf cassatiemiddelen aan te voeren. 371

B. VANLERBERGHE, “Enkele bedenkingen over het recht op tegenspraak voor het Hof van Cassatie” in X., Hulde aan Prof. Dr. Jean Leanens, Brussel, Bruylant, 2002, (369), 375-376. 372 B. VANLERBERGHE, “Enkele bedenkingen over het recht op tegenspraak voor het Hof van Cassatie” in X., Hulde aan Prof. Dr. Jean Leanens, Brussel, Bruylant, 2002, (369), 376. 373 Cass. 19 juni 1979, Arr.Cass. 1978-79, 1246; Bull. 1979, 1206 en Pas. 1979, 1206. 374 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 142. 375 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 141. 376 R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 42.

64

3.2.3. Is ambtshalve cassatie een noodzakelijke kwaliteitsbewaking? Niet alleen de wenselijkheid, maar tevens de noodzakelijkheid van het ambtshalve onderzoek door het Hof van Cassatie kan in vraag worden gesteld. Het Hof van Cassatie beschikt immers door art. 441 en 442 Sv. over genoeg middelen om een rechterlijke beslissing te laten vernietigen ook al heeft de eisende partij de wettigheid ervan niet betwist. 377 Zo biedt art. 442 Sv. aan het Hof van Cassatie de mogelijkheid om in het belang van de wet een bestreden beslissing te vernietigen. De cassatie in het belang van de wet heeft echter steeds een dogmatische karakter.378 De procespartijen hebben er eigenlijk geen baat bij, gezien de cassatie op basis van art. 442 Sv. zonder verwijzing plaatsvindt. De cassatie gebeurt op vordering van de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie en is slechts mogelijk indien het instellen van een ontvankelijk cassatieberoep niet langer mogelijk is. Vervolgens kan het Hof van Cassatie zich ook nog baseren op de procedure vermeld in art. 441 Sv. De procureur-generaal bij het Hof van Cassatie kan op bevel van de minister van Justitie aangifte doen van akten, vonnissen en arresten die strijdig zijn met de wet.379 Deze procedure verschilt wezenlijk van de cassatie in het belang van de wet doordat procespartijen wel degelijk voordeel kunnen halen uit deze procedure. Ingeval van de aangifte op bevel van de minister van Justitie geschiedt er namelijk wel een verwijzing na cassatie. Het is bovendien belangrijk op te merken dat art. 441 Sv. enkel kan strekken tot het voordeel van de beklaagde, nooit tot diens nadeel.380 Gelet op art. 441 en 442 Sv. ben ik de mening toegedaan dat het ambtshalve onderzoek eigenlijk niet noodzakelijk is opdat de strafkamer van het Hof van Cassatie zijn beschermingsfunctie zou kunnen uitoefenen. 3.2.4. Afschaffing van het ambtshalve onderzoek Er zijn mijns inziens supra voldoende redenen opgegeven waarom de afschaffing van het ambtshalve onderzoek verantwoord zou zijn. Het probleem is echter dat het ambtshalve onderzoek zodanig is

377

R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 42. 378 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 771-772. 379 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 772. 380 Cass. 7 september 1999, Arr.Cass. 1999, 1040 en Bull. 1999, 1081 en Cass. 11 januari 2000, Arr.Cass. 2000, afl. 1, 79 en Bull. 2000, afl. 1, 79.

65

ingeburgerd, dat een drastische beslissing zoals de afschaffing ervan velen afschrikt.381 Reeds in 1926 stelden enkele rechtsgeleerden voor om het ambtshalve onderzoek af te schaffen. Uiteindelijk werd dit voorstel niet aangenomen omdat de meerderheid in de rechtsleer toen oordeelde dat het Hof anders zou te kort schieten in zijn beschermingsfunctie.382 Tot op heden is de rechtsleer verdeeld over het bestaan van het ambtshalve onderzoek. Supra heb ik reeds het standpunt van advocaat-generaal SARTINI VAN DEN KERCKHOVE besproken. Het is misschien interessant om ook even stil te staan bij de stelling van een tegenhanger. Procureurgeneraal P. CORNIL was bijvoorbeeld van oordeel dat het verplichten van de eiser in cassatie om zelf cassatiemiddelen aan te brengen geen enkel invloed zou hebben op het aantal cassatieberoepen.383 Bovendien beschouwde hij het Hof van Cassatie niet louter als een instelling in het belang van de wet, maar was hij de mening toegedaan dat het cassatieberoep ook het belang van procespartijen moet vrijwaren. M. DE SWAEF merkte hierbij echter terecht op dat het bestaan van het Hof in het belang van de partijen niet noodzakelijk onverenigbaar is met de verplichting voor de eisende partij in cassatieberoep om zijn cassatiemiddelen zelf op te werpen.384 Ook al zou de afschaffing van het ambtshalve onderzoek geen wetgevende procedure vereisen, toch besef ik dat dergelijke wijziging wellicht ook nu, gelet op de verdeeldheid, onvoldoende steun zal krijgen. 3.3. De interne organisatie van het Hof van Cassatie 3.3.1. Algemeen De cijfergegevens van het Hof van Cassatie tonen aan dat de strafkamer het hoofd moet bieden aan een hoog aantal cassatieberoepen. Tot op heden is de interne organisatie van het Hof nog steeds niet aan deze hoge werklast aangepast. Nochtans zou een gewijzigde interne organisatie van het Hof van Cassatie, die afgestemd is op deze cijfergegevens, erin kunnen slagen de werkdruk van de tweede kamer te reduceren. Voor de bespreking van de interne organisatie van het Hof van Cassatie verwijs ik naar wat supra in deze verhandeling is vermeld.385

381

R. DECLERCQ, “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, (29) 42. 382 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 769. 383 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 774. 384 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 774. 385 Supra 13-14.

66

3.3.2. Versoepeling van de voorzorgsmaatregelen in art. 1105bis Ger.W. Zoals reeds hierboven aangegeven, heeft de Wet van 6 mei 1997386 de mogelijkheid geboden om in beperkte kamer van drie magistraten uitspraak te doen over een voor de hand liggende zaak. Dit werd ingevoerd door art. 2 van deze wet. De wetgever heeft echter in art. 1105bis Ger.W. een aantal voorzorgsmaatregelen aan deze mogelijkheid gekoppeld. Deze voorzorgsmaatregelen zijn de volgende: de voorzitter van de kamer moet de beslissing nemen, er moet een positief advies zijn van de raadsheer-verslaggever en de beslissing moet met eenparigheid van de stemmen worden genomen. Uit het jaarverslag van 2003 blijkt dat slechts 20 procent van de cassatieberoepen worden beoordeeld door een beperkte kamer.387 Dit percentage zou in de loop der jaren gerust nog mogen toenemen. Opdat dit mogelijk zou worden zal de wetgever moeten sleutelen aan de voorwaarden bepaald in art. 1105bis Ger.W. Vooral het ontbreken van eenparigheid van de stemmen leidt er – volgens mij– toe dat de zaak vaak zal worden beslecht door een kamer bestaande uit vijf magistraten. 3.3.3. Verhoging van het aantal magistraten? De Wet van 28 december 1990 wijzigde het aantal magistraten van alle hoven, met uitzondering van het Hof van Cassatie, en alle rechtbanken in België. Het aantal magistraten en advocaten-generaal van het Hof van Cassatie werd daarentegen het laatst gewijzigd door de Wet van 15 juli 1970.388 Deze wet bracht het totaal aantal op 30 magistraten.389 Sinds 1970 is echter het aantal cassatieberoepen sterk toegenomen. Het aantal magistraten is daarentegen ongewijzigd gebleven. Een logische oplossing om de werkdruk van de strafkamer te verminderen, zou erin kunnen bestaan het aantal magistraten te verhogen. Een verhoging van het aantal magistraten zou immers betekenen dat hetzelfde aantal cassatieberoepen nu over een groter aantal magistraten wordt verdeeld. Desondanks de ongetwijfelde doeltreffendheid van dit voorstel moet het verhogen van het aantal magistraten worden afgewezen. Dergelijk voorstel zou immers de unieke taak van het Hof in gevaar brengen. Het verwezenlijken van rechtseenheid in de rechtspraak in België is de reden waarom een verhoging van het aantal magistraten geen aanbevelenswaardige oplossing biedt.390 Een

386

Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 387 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 283. 388 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 137. 389 www.juridat.be/cass/cass_nl/2002/hoofdstuk/hoofdstuk1.htm (consultatie 4 oktober 2009). 390 E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 5.

67

groot aantal magistraten bij het Hof van Cassatie doet immers de kans op discrepanties391 in de rechtspraak van het Hof toenemen.392 Er wordt eenheid in de rechtspraak gecreëerd wanneer er een nauwe samenwerking bestaat tussen de magistraten van het Hof van Cassatie.393 Een goede band tussen de verschillende magistraten laat toe dat deze een zaak onderling kunnen bespreken en van gedachten kunnen wisselen. Zo’n nauwe samenwerking is slechts mogelijk met een beperkt aantal magistraten. Bovendien is de verhoging van het aantal magistraten ook technisch moeilijk te verwezenlijken.394 Er zijn in België slechts een beperkt aantal magistraten die van de noodzakelijke bekwaamheid genieten om te zetelen in het Hof van Cassatie. Bovendien staan eventuele kandidaten niet meteen te springen om een functie bij het Hof van Cassatie uit te oefenen. De vele verplaatsingen, de hoge kosten en werklast maken de uitoefening van de magistratuur bij het Hof niet meteen aantrekkelijk. Tenslotte komt daarbij kijken dat een magistraat bij het Hof nauwelijks meer verdient dan een magistraat bij een ander rechtscollege. 3.3.4. Kwalitatieve bijstand van het Hof van Cassatie Een beter voorstel bestaat er in het aantal juridische en wetenschappelijke medewerkers van het Hof van Cassatie te verhogen.395 Het Hof van Cassatie beschikt over de Dienst voor documentatie en overeenstemming der Franse en Nederlandse teksten van de arresten.396 De dienst staat onder het gezag en de leiding van de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie.397 Deze dienst is belast met opzoekingen over wetgeving, rechtsleer en rechtspraak. De Dienst voor documentatie en overeenstemming der teksten bestaat uit 10 magistraten.398 Het streven naar een meer functionele en uitgebreide documentatiedienst zou de werkdruk van de magistraten bij het Hof van Cassatie

391

Wanneer er in het Hof van Cassatie gevaar bestaat op discrepanties in de rechtspraak, zal de zaak behandeld worden door een voltallige zitting. Opnieuw vertrekt men vanuit de redenering dat slechts door een nauwe samenwerking tussen de verschillende magistraten de eenheid in de rechtspraak bewerkstelligd kan worden. 392 J. DU JARDIN, “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 651. 393 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 67. 394 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 251. 395 H. LENAERTS, “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 137. 396 Art. 136, eerste lid Ger.W.; www.juridat.be/cass/cass_nl/2002/hoofdstuk/hoofdstuk1.htm (consultatie 4 oktober 2009). 397 Art. 136, tweede lid Ger.W. 398 Art. 1 van MB 27 januari 2004 houdende vaststelling van de personeelsformatie van de attachés in de dienst voor documentatie en overeenstemming der teksten bij het Hof van Cassatie, BS 3 februari 2004.

68

kunnen verminderen. Daarbij moet zeker en vast van moderne middelen gebruik worden gemaakt.399 Een verdere –succesvolle– informatisering van Justitie lijkt mij dus aangewezen. Daarnaast werd door art. 3 van de Wet van 6 mei 1997400 referendarissen ingevoerd bij het Hof van Cassatie. Deze referendarissen hebben als taak het werk van de raadsheren en de leden van het parket voor te bereiden.401 Daarnaast bieden zij hulp aan de Dienst documentatie en overeenstemming der Franse en Nederlandse teksten. Overeenkomstig art. 135bis, eerste lid Ger.W. wordt het Hof van Cassatie bijgestaan door minstens vijf en maximum dertig referendarissen. Op basis van art. 1 van het Ministerieel Besluit van 9 februari 2001402 is het aantal referendarissen op vijftien vastgesteld. Volgens het jaarverslag van het Hof van Cassatie waren er echter in 2009 slechts 12 referendarissen effectief in dienst.403 Dit is niks vergeleken met het aantal medewerkers waarover het Grondwettelijk Hof, de Raad van State en het Hof van Justitie beschikken. Zo beschikt het Grondwettelijk Hof, dat slechts bestaat uit 12 rechters, over 24 referendarissen.404 Ook het Wetenschappelijk Bureau van de Hoge Raad der Nederlanden bestaat maar liefst uit 100 leden. 405 Dat zijn er heel wat meer dan het Belgische Hof van Cassatie. Het lijkt mij dan ook aangewezen de wetenschappelijke ondersteuning van het Hof van Cassatie te verhogen en meer referendarissen bij het Hof aan te stellen. 2.3.5. Pariteit in de tweede kamer van het Hof van Cassatie Uit de cijfergegevens van het kalenderjaar 2009 blijkt dat 60% van alle cassatieberoepen in strafzaken door de Nederlandse afdeling wordt behandeld.406 Gezien het Hof van Cassatie paritair is samengesteld, zorgt dit voor een onevenwicht in de werklast.407 Dit onevenwicht zou in principe geen onoverkomelijk probleem zijn, moest het aantal ingestelde cassatieberoepen niet zo’n hoog aantal bereiken. Om dit onevenwicht te verhelpen, zijn er drie mogelijke oplossingen. In de eerste plaats kan de voorzitter van het Hof beslissen dat de Franstalige magistraten van het Hof van Cassatie tijdelijk hun 399

E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 5. 400 Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 401 Art. 135bis, derde lid Ger.W. 402 MB 9 februari 2001 houdende vaststelling van de personeelsformatie van de referendarissen bij het Hof van Cassatie, BS 15 februari 2001. 403 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 266. 404 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 296. 405 R. KUIPER, “Wat doet een lid van het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad der Nederlanden?” in X., de gids voor de rechtenstudie en juridische beroepen, Amsterdam, Kluwer, 2008, (186) 187. 406 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 255. 407 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 263.

69

Nederlandstalige collega’s moeten bijspringen.408 Dit voorstel is vanzelfsprekend slechts een voorlopige oplossing. Toch is dit zeker aanbevelenswaardig. Het laat immers toe om de problematiek van onevenwicht tussen beide afdelingen op korte termijn aan te pakken. Een tweede mogelijkheid bestaat erin te beslissen dat het toekomstige korps van referendarissen bij het Hof van Cassatie voornamelijk moeten worden ingezet in de Nederlandstalige afdeling.409 Tenslotte kan men ook pleiten voor het Zwitsers model.410 In Zwitserland heeft men immers besloten om alle kamers taalgemengd te maken. Dit voorstel zou dus een einde maken aan de pariteit binnen het Hof van Cassatie. Dit is niet noodzakelijk nadelig. De pariteit binnen het Hof van Cassatie kan immers de eenheid van de rechtspraak in gevaar brengen. Gezien het Hof van Cassatie in twee afdelingen is gesplitst, is het bijgevolg mogelijk dat de Nederlandstalige en Franstalige afdeling een tegenstrijdige uitlegging aan een bepaalde rechtsregel geven. Dat dergelijk scenario niet louter theoretisch is, kan aan de hand van volgend voorbeeld worden geïllustreerd:411 Luidens art. 416, eerste lid Sv. staat cassatieberoep tegen voorbereidende arresten, arresten van onderzoek of in laatste aanleg gewezen vonnissen van dezelfde soort, slechts open na het eindarrest of het eindvonnis. Een voorziening in cassatie ingesteld vóór deze eindbeslissing is bijgevolg onontvankelijk. De Wet van 12 maart 1998 bracht hierop een belangrijke wijziging aan. Art. 416, tweede lid Sv. bepaalt nu dat een onmiddellijk cassatieberoep mogelijk is tegen arresten en vonnissen indien deze uitspraak doen over het beginsel van aansprakelijkheid. De rechtspraak van het Hof van Cassatie toont aan dat het niet altijd even duidelijk is wanneer een rechtscollege uitspraak doet over het beginsel van aansprakelijkheid. In een recent arrest van 20 juni 2006 oordeelde de Nederlandstalige tweede kamer van het Hof van Cassatie dat de beslissing, waarbij de WAM-verzekeraar gehouden is tot dekking, niet valt onder de uitzonderingen vermeld in art. 416, tweede lid Sv.412 De Franstalige tweede kamer oordeelde daarentegen in een gelijkaardig arrest dat een onmiddellijk cassatieberoep wel mogelijk was, gezien dergelijke uitspraak als een uitspraak over het beginsel van aansprakelijkheid moet worden beschouwd.413

408

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 249. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 249. 410 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 265. 411 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 103, nr. 23. 412 Cass. 20 juni 2006, AR P051442N. 413 Cass. 14 december 2005, AR P041578F. 409

70

3.4. De volledige vrije toegang tot de cassatierechter voor een procespartij 3.4.1. Algemeen In België geniet een procespartij van een volledig vrije toegang tot de cassatierechter. Het cassatieberoep is bijgevolg een rechtsmiddel dat door procespartijen kan worden aangewend voor het toetsen van om het even welke zaak door het Hof van Cassatie. Het Hof van Cassatie maakt immers geen enkele selectie tussen de verschillende zaken.414 Alle cassatieberoepen worden dus behandeld, zowel diegene die geen nut hebben voor het algemeen belang, als diegene die wel degelijk bijdragen tot rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Wel moet het cassatieberoep vanzelfsprekend voldoen aan enkele ontvankelijkheidsvoorwaarden opdat het Hof er kennis van zou nemen.415 Bovendien moet de volledige vrije toegang tot het Hof van Cassatie enigszins worden genuanceerd voor wat burgerlijke en sociale zaken betreft.416 Bij dergelijke soorten cassatieberoepen moet de eisende partij in cassatie zich verplicht laten bijstaan door een advocaat bij het Hof van Cassatie. Deze advocaten bij het Hof van Cassatie moeten als het ware als een ‘filter’ worden beschouwd. Deze verplichte bijstand bestaat echter niet voor wat straf- of fiscale zaken betreft. Het ‘filteren’ van cassatieberoepen is nochtans een belangrijk en doeltreffend middel om de werkdruk van het Hof van Cassatie te verminderen.417 Een selectie van de voorzieningen zorgt ervoor dat enkel gewichtige cassatieberoepen door het Hof worden behandeld. Het laat bovendien het Hof van Cassatie toe om meer aandacht te besteden aan gewichtige cassatieberoepen, wat enkel maar de kwaliteit van de cassatiearresten ten goede komt. Dergelijke grondige beoordeling van een cassatieberoep is daarenboven ook volledig in overeenstemming met de essentiële taak van het Hof. Het Hof van Cassatie kan zijn unieke opdracht slechts naar behoren vervullen indien deze de cassatieberoepen met de vereiste aandacht en tijd kan behandelen. Arresten aan de lopende band produceren kan niet verzoenbaar zijn met rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling.418 Daarnaast houdt een selectie van cassatieberoepen ook een voordeel in voor procespartijen.419 Het vermijdt immers dat procespartijen kennelijk ongegronde en uitzichtloze voorzieningen in cassatie zouden instellen.

414

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 249. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 282. 416 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 249. 417 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 418 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 419 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 415

71

Op basis van het voorgaande kunnen we besluiten dat de Belgische wetgever ter vrijwaring van de unieke opdracht van het Hof van Cassatie vroeg of laat zal worden gedwongen om maatregelen in te voeren die de cassatieberoepen ‘filteren’.420 3.4.2. Voorstellen tot beperking van de toegang tot de rechter Het selecteren van beroepen voor het hoogste rechtscollege is geen unicum. De meeste staten, zowel Anglo-Amerikaanse als Europees-continentale, voorzien in hun wetgeving wel altijd één of andere vorm van ‘filtering’. Welke vorm van selectie de voorkeur geniet, verschilt wezenlijk van land tot land en hangt derhalve sterk af van hun rechtstraditie. Hieronder zullen de belangrijkste voorstellen tot beperking van de toegang tot de cassatierechter worden besproken. Bij elk voorstel zal worden nagegaan of deze slaagkansen heeft om in België te worden toegepast. 3.4.2.1. Systemen die voorkeur geven aan “leave to appeal” (1) Het begrip “leave to appeal” en diens territoriale verspreiding Bij “leave to appeal” heeft de rechtzoekende toestemming nodig om zijn voorziening aanhangig te maken bij het hoogste rechtscollege.421 Hierdoor geeft men aan het hoogste rechtscollege de bevoegdheid om zelf de te behandelen cassatieberoepen te selecteren. Het Hof van Cassatie zou hierdoor de mogelijkheid krijgen om cassatieberoepen die niet bijdragen tot rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling te weren.422 In verscheidene landen is het systeem van “leave to appeal” ingeburgerd.423 In de eerste plaats vinden we dit terug in Anglo-Amerikaanse landen.424 Zo moet de eisende partij in het Verenigd Koninkrijk vooraleer hij zijn zaak aanhangig kan maken bij de House of Lords toestemming vragen aan het rechtscollege dat de bestreden beslissing heeft geveld.425 Wanneer deze toestemming is verleend, zal de House of Lords moeten kennis nemen van de zaak. Wanneer het rechtscollege echter weigert deze toelating te geven, beschikt de rechtzoekende over de mogelijkheid om rechtstreeks aan de House of Lords een verlof te vragen. De procespartij zal hiervoor een schriftelijk verzoekschrift dat met redenen is omkleed bij de House of

420

E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 6. 421 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 286. 422 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 423 E. KRINGS, Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 6. 424 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 286. 425 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 286.

72

Lords moeten indienen. Vervolgens zal de commissie van de House of Lords het verzoek unaniem beoordelen. In strafzaken zijn de toelatingsvoorwaarden nog strenger. Niet alleen is een toelating vereist, de verzoeker moet bovendien ook nog beschikken over een attest van het Hof dat de bekritiseerde beslissing heeft gewezen en waaruit blijkt dat deze strafzaak een vraag van algemeen belang doet oprijzen. Dit systeem bewerkstelligt dat de House of Lords slechts enkele zaken per jaar moet behandelen.426 Ook in de Verenigde Staten van Amerika bestaat er een gelijkaardige procedure.427 Opdat procespartijen hun zaak bij de Supreme Court aanhangig zouden kunnen maken, is vereist dat ze beschikken over een ‘writ of certiorari’.428 Dergelijke writ moet worden toegekend, indien het beroep door minstens 4 van de 9 rechters van de Supreme Court wordt gesteund (Rule Of Four).429 De Supreme Court zal slechts een ‘writ of certiorari’ toekennen indien de zaak waardig is om door het hoogste rechtscollege te worden behandeld. Ze beschikt m.a.w. over een grote discretionaire bevoegdheid. Uit de analyse van de rechtspraak van de Supreme Court blijkt dat er 3 gevallen zijn waarin een ‘writ of certiorari’ wordt toegekend.430 In de eerste plaats wordt de ‘writ’ toegekend indien de bestreden rechterlijke beslissing tegenstrijdig is met rechterlijke beslissingen van andere hoven van beroep of die van de Supreme Court zelf. Daarenboven zal de Supreme Court het beroep behandelen, indien de rechterlijke beslissing, die wordt aangevochten, afwijkt van de gebruikelijke rechtsregels of procedures. Tenslotte wordt eveneens een ‘writ of certiorari’ toegekend indien de bestreden beslissing betrekking heeft op een belangrijke rechtsvraag die nog niet door de Supreme Court werd beoordeeld. De weigering van de Supreme Court om een ‘writ of certiorari’ te geven, heeft geen prudentiële werking.431 Door het systeem van ‘writ of certiorari’ kan de Supreme Court de instroom aan beroepen succesvol onder controle houden.432 Het aantal beroepen dat door de Supreme Court wordt behandeld, is dan ook beperkt qua aantal. Hoewel “leave to appeal” oorspronkelijk enkel in Anglo-Amerikaanse landen werd toegepast, stellen we vast dat ook enkele Europees-continentale landen gretig gebruik maken van dit systeem om de 426

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 286. F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, F. REYNTJENS, W. DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 263. 428 F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN, F. REYNTJENS, W. DE BONDT en K. LEMMENS, Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 264. 429 J.A. SEGAL, H.J. SPAETH en S.C. BENESH, The Supreme Court in the American Legal system, New York, Cambridge University Press, 2005, 276. 430 J.A. SEGAL, H.J. SPAETH en S.C. BENESH, The Supreme Court in the American Legal system, New York, Cambridge University Press, 2005, 278. 431 J.A. SEGAL, H.J. SPAETH en S.C. BENESH, The Supreme Court in the American Legal system, New York, Cambridge University Press, 2005, 280. 432 J.A. SEGAL, H.J. SPAETH en S.C. BENESH, The Supreme Court in the American Legal system, New York, Cambridge University Press, 2005, 275. 427

73

werklast van de hoogste rechtscolleges drastisch te verminderen. Zo vindt men bijvoorbeeld dergelijk selectiemechanisme terug in Duitsland, Noorwegen en Zweden.433 (2) De slaagkansen van een “leave to appeal”-systeem in België Volgens mijn mening moet de unieke taak van het Hof van Cassatie worden versterkt. Enkel die cassatieberoepen die bijdragen tot rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling zouden door het Hof van Cassatie mogen worden behandeld. Het systeem van “leave to appeal” zou deze doelstelling kunnen bewerkstelligen. Niettemin zou het getuigen van weinig zin voor realisme te denken dat “leave to appeal” in het Belgische rechtssysteem kan worden ingevoerd. Dergelijk verlofsysteem is immers niet in overeenstemming met onze rechtstraditie.434 In het Belgische rechtssysteem overheerst de traditionele opvatting dat elke rechtzoekende het recht heeft om zijn zaak door het opperste gerechtshof te laten behandelen. Het invoeren van “leave to appeal” zou de mogelijkheden om te procederen voor de procespartijen sterk beperken. Sommige rechtsgeleerden zijn juist om deze reden terughoudend om dergelijk systeem in te voeren.435 Ook maatschappelijk gezien valt dergelijk selectiesysteem moeilijk te verantwoorden. Wanneer een gegrond cassatieberoep wordt afgewezen omdat dit niet van belang is voor de rechtseenheid, de rechtszekerheid en de rechtsontwikkeling, druist dit vlug in tegen het rechtvaardigheidsgevoel. Je voelt onmiddellijk aan dat zo’n rechtspraktijk, gelet op onze rechtstraditie, niet in België zal worden aanvaard. Het selectiemechanisme “leave to appeal” heeft tenslotte nog een nadeel.436 Het is moeilijk om maatstaven te bepalen voor het verlenen van een verlof. Een in aanmerking komend criterium kan bijvoorbeeld zijn: “een zaak van principiële betekenis die bijdraagt tot de rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling.” Dergelijke maatstaven beogen het hoogste rechtscollege een voldoende ruime beoordelingsvrijheid toe te kennen, wat zonder enige twijfel noodzakelijk is. Doch maken dergelijke criteria ook een raadselachtige indruk.437 (3) De verenigbaarheid met het EVRM Art. 6, §1 EVRM bepaalt het volgende: “Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde strafvervolging

433

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 287-288. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 295. 435 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 247. 436 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 247. 437 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 247. 434

74

heeft eenieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie welke bij de wet is ingesteld.” Het recht op toegang tot een rechter wordt niet uitdrukkelijk in art. 6, §1 EVRM vermeld.438 Toch blijkt uit de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens dat het recht op toegang tot een rechter onlosmakelijk is verbonden met het recht op een eerlijk proces. Het recht op toegang tot een rechter zit derhalve impliciet vervat in art. 6, §1 EVRM. Dit recht maakt echter geen absoluut recht uit en kan bijgevolg onderworpen worden aan enkele beperkingen.439 Deze beperkingen zijn niettemin slechts verenigbaar met art. 6 EVRM indien deze aan strikte voorwaarden voldoen. Zo moet de beperking een wettig oogmerk nastreven en is een redelijk verband van evenredigheid tussen de beperking en het nagestreefde doel vereist. Daarnaast is het belangrijk op te merken dat het recht op toegang tot de rechter niet betekent dat een procespartij recht heeft op een voorziening in cassatie.440 Art. 6, §1 EVRM verplicht een staat niet om een Hof van Cassatie op te richten. Indien echter de nationale wetgeving toch de mogelijkheid voorziet om een zaak aanhangig te maken bij de cassatierechter moet deze procedure wel in overeenstemming zijn met de waarborgen beschreven in art. 6 EVRM. Om te bepalen of de cassatieprocedure verenigbaar is met art. 6 EVRM zal het Hof bij deze beoordeling rekening moeten houden met de bijzondere kenmerken en de unieke opdracht van het Hof van Cassatie.441 Juist omwille van de bijzondere aard van het cassatieberoep mag de staat dit rechtsmiddel aan strengere ontvankelijkheidvoorwaarden onderwerpen. Uit de rechtspraak van het Hof blijkt echter dat deze voorwaarden niet zover mogen gaan dat ze de essentie van het recht op toegang tot de rechter aantasten.442 Het valt moeilijk te betwisten dat een procedure zoals “leave to appeal” een beperking inhoudt op het recht op toegang tot de rechter. In dergelijk systeem zal het hoogste gerechtshof immers een selectie van de cassatieberoepen doorvoeren. Uit de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens blijkt dat een mechanisme, waarbij dergelijke selectie van cassatieberoepen wordt doorgevoerd, in overeenstemming is met art. 6, §1 EVRM.443 M.b.t. deze problematiek wens ik 438

B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 489. 439 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 292. 440 B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 494. 441 P. LEMMENS, “De waarborgen van een eerlijk proces in een cassatieprocedure” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (149) 149. 442 P. LEMMENS, “De waarborgen van een eerlijk proces in een cassatieprocedure” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (149) 150. 443 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 293.

75

te verwijzen naar de zaak Zmalinski tegen Polen444 die door het Europees Hof van de Rechten van de Mens werd behandeld. In de zaak Zmalinski tegen Polen was de verzoeker van oordeel dat zijn recht op toegang tot de rechter was miskend. Dhr. Zmalinski had immers tegen de uitspraak van het Hof van beroep een cassatieberoep ingediend bij de Supreme Court. Deze wees het beroep af op basis van het Wetboek van Burgerlijk Procesrecht. Volgens art. 393 Wetboek van Burgerlijk Procesrecht zijn er twee gronden waarop een cassatieberoep kan worden gebaseerd, namelijk een schending van het materiële recht of procedurele regels. Deze bepaling werd echter gewijzigd door de Poolse Wet van 24 mei 2000. Op grond van deze wetswijziging kon de Supreme Court eveneens het cassatieberoep weigeren te behandelen bij een gebrek aan enig belangrijk juridisch probleem of bij kennelijke ongegrondheid van het beroep. De Wet van 24 mei 2000 had als doel de behoorlijke uitvoering van de opdracht van de Supreme Court te vrijwaren. De Supreme Court in Polen kampte immers met een aanzienlijke achterstand door het behandelen van kennelijk ongegronde en onbeduidende cassatieberoepen. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens bevestigde in de zaak Zmalinski t. Polen vroegere rechtspraak en bepaalde dat het recht op toegang tot een rechter niet absoluut is en bijgevolg aan beperkingen kan worden onderworpen. De beperking moet wel een legitiem doel nastreven en er moet tevens een redelijke verhouding bestaan tussen de beperking en het nagestreefde doel. Toegepast op de zaak Zmalinksi, oordeelde het Europees Hof dat het doel van art. 393 Wetboek van Burgerlijk Procesrecht als legitiem moet worden beschouwd. Deze beoogt de procedure voor de Supreme Court in Polen te versnellen door kennelijk ongegronde beroepen of beroepen zonder ernstige juridische problemen te weren. Daarnaast wees het Europees Hof erop dat het cassatieberoep slechts werd afgewezen nadat de zaak reeds tweemaal ten gronde werd behandeld. Tenslotte merkte het Europees Hof ook op dat bij de beoordeling van ontvankelijkheid er tot op zekere hoogte een onderzoek van het beroep door de Supreme Court had plaatsvonden. In het licht van dit summier onderzoek oordeelde het Europees Hof dat er wel degelijk een redelijke evenredige verhouding bestond tussen de beperking en het nagestreefde doel zodat er geen schending van art. 6, §1 EVRM was. 3.4.2.2. Verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie (1) Huidige toestand in België De wetgever heeft door art. 26 van de Wet van 6 mei 1997445 de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie afgeschaft voor wat de burgerlijke partijen in strafzaken betreft.446 De

444

EHRM, Zmalinski v. Poland, 2001. Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 445

76

invoering van deze wet verliep echter niet van een leien dakje. Er werd bij het wetsvoorstel uitvoerig gedebatteerd over de nadelen en voordelen van dergelijke afschaffing en al vlug bleken er tegenstanders te zijn. Door de Wet van 6 mei 1997 zijn zowel beklaagden als burgerlijke partijen in strafzaken bevoegd om d.m.v. een eenvoudige verklaring ter griffie van het Hof van Cassatie een cassatieberoep in te stellen. De wetgever vertrok vanuit de redenering dat de verplichte bijstand van advocaten moet worden beschouwd als een belemmering voor de gelijke toegang tot het Hof van Cassatie.447 Hoewel deze doelstelling op eerste zicht nobel lijkt en zeker ook dient te worden nagestreefd in een rechtstaat, is dergelijke afschaffing –zoals ik ook verder zal aantonen– problematisch. (2) De gevolgen van het gebrek aan verplichte bijstand in strafzaken Het ontbreken van verplichte professionele bijstand door een advocaat bij het Hof van Cassatie leidt tot heel wat problemen m.b.t. het cassatieberoep in strafzaken. Ten eerste zal de eisende partij het cassatieberoep beschouwen als derde aanleg.448 Procespartijen maken hun zaak aanhangig bij het Hof van Cassatie in de hoop dat deze hen in hun gelijk stelt. Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met art. 147 GW, dat uitdrukkelijk bepaalt dat het Hof niet oordeelt over de gegrondheid van de zaak. Deze verwarring over de specifieke opdracht van het Hof van Cassatie is mijns inziens te wijten aan het afschaffen van de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie in strafzaken. Gewone advocaten, die niet ingeschreven zijn bij de balie van het Hof van Cassatie, zijn onvoldoende met de specifieke werking van het Hof vertrouwd. Daarom hebben de procespartijen, die zich niet laten bijstaan door een advocaat bij het Hof van Cassatie, geen accurate kijk op de aard van het rechtsmiddel cassatieberoep.449 Het beschouwen van cassatieberoep als derde aanleg brengt niet te onderschatten gevolgen met zich mee. Het colloquium te Thessaloniki –waar reeds in deel I naartoe werd verwezen– benadrukte reeds het gevaar van het cassatieberoep als derde aanleg. 450 Indien het cassatieberoep als derde aanleg wordt beschouwd, zal het Hof van Cassatie zaken moeten afhandelen die weinig bijdragen tot de rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Het is dus niet wenselijk dat het Hof van Cassatie ‘in feite’ zou oordelen.

446

J. LAENENS, “De advocaten bij het Hof van Cassatie” in R. DE CORTE, J. MEEUSEN, M. PERTEGAS, S. RUTTEN en A. VAN OEVELEN (eds.), Hulde aan Prof. Dr. Jean Laenens, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, (367) 367. 447 J. LAENENS, “De advocaten bij het Hof van Cassatie” in R. DE CORTE, J. MEEUSEN, M. PERTEGAS, S. RUTTEN en A. VAN OEVELEN (eds.), Hulde aan Prof. Dr. Jean Laenens, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, (367) 367. 448 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 259. 449 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 98, nr. 3. 450 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 62.

77

Ten tweede stranden ook heel wat cassatieberoepen in strafzaken op niet-ontvankelijkheid. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat, in tegenstelling tot burgerlijke zaken, het instellen van cassatieberoep in strafzaken niet is voorbehouden aan advocaten die zijn ingeschreven bij de balie van het Hof van Cassatie. De partijen zijn vaak niet op de hoogte van de strenge inhoudelijke en formele ontvankelijkheidvoorwaarden waaraan een cassatieberoep in strafzaken moet voldoen.451 Ten derde wordt de strafkamer van het Hof van Cassatie vaak met stuntelig opgestelde of manifest ongegronde cassatiemiddelen geconfronteerd.452 Het Hof staat dan voor de zeer moeilijke taak om de cassatiemiddelen opgeworpen door de eiser te ontcijferen, wat een zeer tijdrovende aangelegenheid blijkt te zijn. Daarenboven zal de strafkamer van het Hof van Cassatie vaak moeten overgaan tot het ambtshalve onderzoek om alsnog gegronde cassatiemiddelen aan te brengen. (3) Bespreking van de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie als ‘filter’ van cassatieberoepen Zoals reeds hierboven vermeld, worden alle zaken die aanhangig zijn gemaakt bij het Hof van Cassatie onderzocht. Er bestaat dus in België geen “filter” voor cassatieberoep in strafzaken. 453 Dat de balie bij het Hof van Cassatie een belangrijke rol kan spelen in het ‘filteren’ van cassatieberoepen, werd door de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie E. LIEKENDAEL als volgt omschreven: “De advocaten bij het Hof van Cassatie vormen een efficiënte filter, die trouwens ook in andere landen bestaat. Vermeden moet worden dat het Hof van Cassatie door allerhande voorzieningen wordt overspoeld, zoals dat nu al het geval blijkt te zijn in strafzaken en fiscale zaken.”454 De verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie in strafzaken zal niet alleen het aantal cassatieberoepen doen afnemen, deze zal daarenboven de kwaliteit van de rechtspleging voor het Hof van Cassatie verbeteren.455 Een advocaat bij het Hof van Cassatie zal zoals elke advocaat de belangen van haar cliënt proberen te waarborgen. Een advocaat moet in de eerste plaats haar cliënt zo goed mogelijk adviseren. Dit betekent ook dat de advocaat zijn cliënt moet inlichten over de slaagkansen van een cassatieberoep. Hij zal pas een cassatieberoep instellen wanneer er voldoende

451

E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 68. 452 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1998, 251. 453 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 454 J. LAENENS, “De advocaten bij het Hof van Cassatie” in R. DE CORTE, J. MEEUSEN, M. PERTEGAS, S. RUTTEN en A. VAN OEVELEN (eds.), Hulde aan Prof. Dr. Jean Laenens, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, (367) 367. 455 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 69-70.

78

redenen zijn om dit te doen.456 Gezien de balie van het Hof uiteraard op de hoogte is en ook rekening houdt met de unieke opdracht van het Hof, zullen mijns inziens het aantal onontvankelijke cassatieberoepen dalen door het invoeren van een verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie. De advocaat bij het Hof van Cassatie, die eigenlijk deel uitmaakt van de cassatieinstelling457, zal immers de fundamentele beginselen van het Hof van Cassatie respecteren. Dergelijke advocaat bezit bovendien ook voldoende kennis over de cassatieprocedure waardoor hij erin slaagt conclusies, die een hoog niveau bereiken, neer te leggen.458 De balie van het Hof van Cassatie moet dientengevolge als een noodzakelijke ‘amicus’ van het Hof van Cassatie worden beschouwd. Deze redenering wordt ook door de cijfergegevens in het jaarverslag van het Hof van Cassatie gesteund. Uit de cijfergegevens van 2009 blijkt dat maar liefst 41% van de cassatieberoepen in civiele zaken, waar de bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie verplicht is, ontvankelijk en gegrond wordt verklaard. Dit percentage ligt echter beduidend lager in strafzaken, waar slechts 11% van de cassatieberoepen door de strafkamer wordt gecasseerd.459 (4) Invoering van verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie Uit het voorafgaande kan en moet –naar mijn mening– worden geconcludeerd dat de wetgever met de Wet van 6 mei 1997460 een duidelijke inschattingsfout heeft gemaakt.461 Bijgevolg lijkt het mij niet meer dan logisch dat de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie in strafzaken opnieuw moet worden ingevoerd. Voorts wil ik wijzen op het bijzondere ambt en de specifieke benoemingsregels van de advocaten bij het Hof van Cassatie. De specificiteit van dit ambt462 alsook de bijzondere benoemingsregels463 zijn vanzelfsprekend te wijten aan de unieke werking van het Hof als hoogste rechtscollege. De advocaten moeten zich immers niet alleen inschrijven aan de balie van het Hof van Cassatie. Zij

456

E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 69. 457 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 68. 458 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 69. 459 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 260. 460 Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997. 461 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 72. 462 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 66. 463 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 68.

79

moeten vervolgens ook door de Koning worden benoemd en een eed afleggen voor het Hof. De benoeming van de advocaten bij het Hof van Cassatie tast echter geenszins de onafhankelijkheid van de advocatuur, één van de belangrijkste eigenschappen van het beroep, aan. Met deze korte beschrijving van benoemingsregels wil ik aantonen dat de advocaten bij het Hof van Cassatie nauw zijn verbonden met de werking van dit hoogste gerechtshof.464 Deze advocaten zullen dankzij hun specifieke juridische kennis bijdragen tot de goede werking van het Hof van Cassatie. Sterker nog, zij zullen meezorgen voor de verwezenlijking van rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsvorming. Het aantal advocaten bij het Hof van Cassatie wordt, na advies van het Hof, bepaald door de Koning.465 Door het KB van 10 augustus 1998 werd het aantal advocaten vermeerderd tot 20.466 De vraag kan worden gesteld of de verplichte bijstand van advocaten bij het Hof van Cassatie niet moet gepaard gaan met een verhoging van het aantal advocaten bij de balie. Deze vraagt dient echter negatief te worden beantwoord.467 Opdat de balie naar behoren zou kunnen functioneren, mag de balie bij het Hof van Cassatie slechts uit een beperkte groep advocaten bestaan.468 Dit zorgt er immers voor dat de advocaten elkaar zeer goed kennen, wat een goede verstandhouding bevordert.469 Ook het Duitse Grondwettelijk Hof volgt deze zienswijze in zijn arrest van 27 februari 2008.470 Deze bepaalt dat voor een goede werking van een Opperste Hof er advocaten zijn vereist die de rechtspraak van hun Hof door en door kennen. Daarnaast verklaart het Duitse Hof dat een beperkt aantal van gespecialiseerde advocaten ervoor zorgt dat de economische onafhankelijkheid van de advocatuur gewaarborgd blijft. (5) De verenigbaarheid van verplichte bijstand met art. 6 EVRM Zoals hierboven aangegeven, pleit ik voor de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie in strafzaken in België. We moeten ons echter afvragen of de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie niet strijdig is met art. 6, §1 en art. 6, §3 EVRM.

464

E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 68. 465 Art. 478, eerste lid, Ger.W. 466 KB 10 augustus 1998 waarbij het aantal advocaten bij het Hof van Cassatie vastgesteld wordt, BS 25 augustus 1998. 467 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 297. 468 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 69. 469 E. KRINGS, “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, (61) 69. 470 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2007, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 201.

80

Art. 6, §1 EVRM bevat impliciet het recht op toegang tot de rechter.471 Voor de bespreking van art. 6, §1 EVRM wens ik te verwijzen naar wat hierboven reeds werd vermeld.472 De verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie is een bijzondere ontvankelijkheidvoorwaarde die een belemmering van het recht op toegang tot de rechter uitmaakt.473 Dergelijke belemmering –zoals supra reeds aangegeven– kan onder bepaalde voorwaarden alsnog verenigbaar zijn met art. 6, §1 EVRM. Rekeninghoudend met de karakteristieken van het cassatieberoep474, is er mijns inziens aan deze voorwaarden voldaan. De complexiteit van een cassatieprocedure in strafzaken verantwoordt de verplichte bijstand van een gespecialiseerde advocaat. Dergelijke advocaat heeft immers de vereiste bekwaamheid om een ingewikkelde cassatieprocedure tot een goed einde te brengen. Daarnaast is er tevens ook voldaan aan de proportionaliteitsvoorwaarde, gezien de verplichte bijstand slechts een minimale belemmering van art. 6, §1 EVRM inhoudt. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens bevestigde deze zienswijze in het arrest Meftah t. Frankrijk.475 De eiser was in casu de mening toegedaan dat de verplichting om zich in een cassatieberoep te laten vertegenwoordigen door een gespecialiseerde advocaat van het Hof van Cassatie een schending was van art. 6, §1 EVRM. Het Hof verantwoordde echter deze verplichte bijstand door de bijzondere aard van het cassatieberoep. Deze bepaalde dat een staat de mogelijkheid heeft om m.b.t opperste rechtscolleges specifieke toegangsvoorwaarden op te leggen om de vlotte rechtspleging te garanderen. Bovendien slaagde de eisende partij er niet in aan te tonen dat dergelijke voorwaarde de onafhankelijkheid van de advocaten bij de balie van Cassatie in gevaar brengt. Bovendien moet worden nagegaan of de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie niet strijdig is met art. 6, §3 EVRM. Art. 6, §3 EVRM geeft een opsomming van rechten waar eenieder, die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, recht op heeft. Art. 6, §3 (c) EVRM bepaalt het volgende: “Eenieder heeft het recht om zichzelf te verdedigen of om bijstand te hebben van een raadsman naar zijn keuze, of indien hij niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te bekostigen, moet hij kosteloos door een toegewezen advocaat kunnen worden bijgestaan, indien het belang van de rechtspraak dit eist.”476 Op basis van art. 6, §3 EVRM heeft een procespartij dus het recht om zich op een behoorlijke en volwaardige wijze te verdedigen voor een rechterlijke instantie. Het desbetreffend artikel laat aan een procespartij de keuze, ofwel neemt deze zelf zijn verdediging 471

B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 489. 472 Supra 74-75. 473 P. LEMMENS, “De waarborgen van een eerlijk proces in een cassatieprocedure” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (149) 154-156. 474 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 292. 475 EHRM, Mefta v. France, 2002. 476 G. STESSENS en B. DE SMET, “Art. 6 § 3 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (582) 596.

81

op zich ofwel laat deze zich vertegenwoordigen door een advocaat. Desondanks de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie die keuzevrijheid belemmert, moet er worden geconcludeerd dat art. 6, §3 EVRM niet wordt geschonden. Het EVRM schrijft immers minimumrechten voor die door elke verdragspartij moet worden gerespecteerd. Niets houdt een staat echter tegen om een grotere rechtsbescherming aan de burger toe te kennen. Volgens het Europees Hof is het dan ook in bepaalde omstandigheden aanvaardbaar dat de staat de bijstand door een bepaalde raadsman verplicht stelt.477 Bovendien moet er nog een kleine nuance worden aangebracht. De verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie neemt immers niet weg dat de procespartij nog steeds de keuze heeft tussen de verschillende advocaten ingeschreven bij de balie van het Hof van Cassatie. Indien een nationaal rechtssysteem de verplichte bijstand van een advocaat voorschrijft, is er tenslotte nog een bijkomende problematiek die moet worden besproken. Wat als de eisende partij in de cassatieprocedure niet over de vereiste financiële middelen beschikt om bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie in te roepen? Een gebrek aan kosteloze rechtsbijstand zou in desbetreffend geval problematisch zijn. Daarom koppelt het Europees Hof van de Rechten van de Mens de verplichte bijstand aan het bestaan van een systeem van kosteloze rechtsbijstand.478 Het recht op een kosteloze aanwijzing van een advocaat wordt gewaarborgd door art. 6, §3, c EVRM. Deze bepaalt dat een procespartij recht heeft op kosteloze rechtsbijstand indien hij onvoldoende middelen heeft en de toevoeging van een advocaat nodig is voor een behoorlijke rechtspleging. 479 Dat een systeem van kosteloze rechtsbijstand een essentiële vereiste is bij de verplichte bijstand werd geïllustreerd in de zaak Biba t. Griekenland.480 In deze zaak was de eisende partij de mening toegedaan dat zijn recht om een zaak aanhangig te maken voor een rechtscollege was geschonden. De eisende partij, Dhr. Biba, beschikte niet over de nodige financiële middelen om zijn zaak in te leiden voor het Hof van Cassatie. In Griekenland is immers vereist dat een cassatieberoep in strafzaken wordt ingeleid door een gespecialiseerde advocaat bij het Hof van Cassatie. De honoraria voor dergelijke gespecialiseerde advocaat loopt echter hoog op. Uit de stukken van de eisende partij kunnen we afleiden dat dergelijk cassatieberoep al gauw 300.000 drachmes (ongeveer 800 euro) kost. Omwille van zijn onvermogendheid was het onmogelijk voor de betrokkene partij om een cassatieberoep in te stellen, gelet op de afwezigheid van een systeem van kosteloze bijstand in Griekenland. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens oordeelde dat elke beschuldigde of 477

G. STESSENS en B. DE SMET, “Art. 6 § 3 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (582) 596. 478 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 293. 479 G. STESSENS en B. DE SMET, “Art. 6 § 3 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (582) 604. 480 EHRM, Biba v. Greece, 2000.

82

beklaagde recht heeft op een kosteloze bijstand van een advocaat indien deze niet over genoeg middelen beschikt. Dit recht is volgens het Europees Hof essentieel om een eerlijke strafproces te waarborgen. Daarom concludeerde het Europees Hof dan ook dat er in casu sprake was van een schending van art. 6 §1 en §3 EVRM. 3.4.2.3. Toelaatbaarheid vanaf een bepaald bedrag Een bijkomende mogelijkheid om het aantal cassatieberoepen te reguleren, bestaat erin enkel de cassatieberoepen die een bepaald bedrag overschrijden toe te laten. Dergelijke voorwaarde zou in de praktijk met zich meebrengen dat er normalerwijze geen voorziening in cassatie openstaat tegen beslissingen genomen door rechtbanken van eerste aanleg of vredegerechten.481 Doorgaans wordt aangenomen dat dergelijke beperking van de toegang tot de cassatierechter niet aanbevelenswaardig is. Het lijdt geen twijfel dat een systeem, waar cassatieberoepen slechts toelaatbaar zijn wanneer ze een bepaald bedrag overschrijden, het aantal cassatieberoepen drastisch zou verminderen. Toch moet opnieuw de vraag worden gesteld of de unieke opdracht van het Hof van Cassatie hierdoor niet zou worden miskend. Het Hof van Cassatie beoogt rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling te waarborgen. Ik betwijfel dan ook ten zeerste dat de rechtseenheid, de rechtszekerheid en de rechtsontwikkeling baat zal hebben bij dergelijk systeem. De financiële waarde van een rechtszaak weerspiegelt immers niet noodzakelijk het belang van de zaak. Ook een geschil met slechts een geringe financiële waarde kan aanleiding geven tot een interessante en belangrijke rechtsvraag. Maar ook omgekeerd is het mogelijk dat een rechtszaak met een hoge financiële waarde niet bijdraagt tot de rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. We kunnen dus besluiten dat de inzet verbonden aan een rechtsgeschil geen uiting is van diens maatschappelijk of jurisprudentieel belang.482 Tenslotte wil ik nog even wijzen op een tweede nadelig effect verbonden aan dergelijk systeem. Het lijkt mij immers geen sinecure om de financiële grens van toelaatbaarheid te bepalen.483 Wat nu juist onder een hoog bedrag moet worden verstaan verschilt immers van persoon tot persoon. Voor de ene persoon betekent 1000 euro niet veel, terwijl voor de andere persoon 1000 euro een hoog bedrag inhoudt.

481

H. LENAERTS “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 138. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 291. 483 H. LENAERTS “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 138. 482

83

Dat dergelijk systeem niet wenselijk is, wordt ook weerspiegeld door zijn beperkte territoriale verspreiding.484 Enkel in Nederland, Duitsland, Zweden en in zekere mate ook in Polen worden cassatieberoepen met een beperkte financiële waarde automatisch uitgesloten. 3.4.2.4. Verhoging van fiscale bijdragen Tenslotte vermeld ik ter vollediging de mogelijkheid om de fiscale bijdragen van het cassatieberoep te verhogen.485 Om de toegang tot de rechter te beperken, kan de wetgever de fiscale bijdragen van de partijen verhogen. Dit zou dan inhouden dat de rechtzoekende hogere tolrechten moet betalen. Dit heeft als nadelig gevolg dat er dan een selectie zal plaatsvinden op grond van het vermogen van de rechtzoekende, wat uiteraard niet wenselijk is. Daarom kan worden geconcludeerd dat de verhoging van fiscale bijdragen geen aanbevelenswaardig voorstel is om het aantal cassatieberoepen te verminderen. 3.5. De afwezigheid van een facultatieve burgerlijke geldboete in strafzaken 3.5.1. Algemeen Overeenkomstig art. 780bis, eerste lid Ger.W. kan een partij, die de rechtspleging voor kennelijk vertragende of onrechtmatige doeleinden aanwendt, tot een geldboete van 15 tot 2500 euro worden veroordeeld. Zoals reeds supra vermeld, werd art. 780bis Ger.W. door de wet van 26 april 2007 ingevoerd. Aan de hand van deze wet wou de wetgever bewerkstelligen dat de rechter een actieve inbreng in de rechtspleging zou krijgen. De rechter wordt m.a.w. door de wet van 26 april 2007 de spilfiguur in het procesverloop.486 Ook art. 780bis Ger.W. moet vanuit dit oogpunt worden bekeken. De rechter beschikt immers door art. 780bis Ger.W. over een efficiënt middel om op actieve wijze procesrechtsmisbruik te bestrijden. Er is sprake van procesrechtsmisbruik indien er zonder enig redelijk belang gebruik wordt gemaakt van het procesrecht voor een ander doel dan datgene waarvoor het bestemd is of indien de wijze waarop deze regelen worden gebruikt niet

484

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 291. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 261. 486 B. ALLEMEERSCH en P. VAN ORSHOVEN, “Een wet… om wat te doen? En (vanaf) wanneer?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, (1) 1. 485

84

proceseconomisch is.487 Het recht om een rechtsmiddel aan te wenden is immers geen absoluut recht, maar moet als een doelgebonden bevoegdheid worden beschouwd.488 3.5.2. Mogelijke aanpassing van art. 780bis, vierde lid Ger.W. Ook het Hof van Cassatie kan art. 780bis, eerste lid Ger.W. aanwenden om een facultatieve burgerlijke geldboete op te leggen. Art. 780bis, vierde lid Ger.W. stipuleert echter dat art. 780bis, eerste lid Ger.W. niet van toepassing is op straf- en tuchtzaken. De strafkamer van het Hof van Cassatie beschikt dus niet over de mogelijkheid om actief op te treden tegen vormen van procesrechtsmisbruik. Dit is mijns inziens betreurenswaardig, aangezien het aanwenden van het cassatieberoep voor kennelijk onrechtmatige doeleinden ook in strafzaken voorkomt.489 Het voorzien van de mogelijkheid om ook in strafzaken een burgerlijke geldboete op te leggen, zou volgens mij eveneens een ontradende en afschrikkende werking hebben. Procespartijen zullen immers het instellen van een cassatieberoep doordachter overwegen, indien de strafkamer van het Hof van Cassatie tergende en roekeloze cassatieberoepen systematisch met een burgerlijke geldboete zou sanctioneren. Dit zou er eveneens toe leiden dat het aantal niet-ontvankelijke en ongegronde cassatieberoepen zou afnemen. Het zou dan ook aangewezen zijn, moest de wetgever art. 780bis, vierde lid Ger.W. wijzigen en enkel nog in tuchtzaken een exceptie voorzien. Dit wordt overigens eveneens door het Hof van Cassatie in het jaarverslag van 2009 voorgesteld.490

Afdeling 4: Conclusie Uit deel II van mijn masterproef blijkt dat de strafkamer van het Hof van Cassatie met een grote werklast kampt. Teneinde die werklast te verminderen, moet de wetgever dringend optreden. De aanzienlijke werkdruk van de strafkamer brengt immers de unieke opdracht van het Hof van Cassatie in gevaar. Opdat de werklast op een efficiënte wijze zou worden aangepakt, moet de wetgever in de eerste plaats de toevloed van het aantal cassatieberoepen reguleren. Gelet op de Belgische rechtstraditie, kan dit volgens mij het best worden verwezenlijkt door een verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie. Indien echter na verloop van tijd zou blijken dat het aantal penale cassatieberoepen slechts in geringe mate is afgenomen, zal de wetgever het invoeren van een “leave to appeal”-systeem moeten overwegen. In de tweede plaats moet de wetgever eveneens de 487

P. TAELMAN en B. DECONINCK, “Qui pro quo omtrent de nietigheden en de sancties?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, (119) 140. 488 P. TAELMAN en B. DECONINCK, “Qui pro quo omtrent de nietigheden en de sancties?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, (119) 140. 489 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 185. 490 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 185.

85

strafkamer van het Hof van Cassatie in staat stellen de cassatieberoepen op een vlotte en efficiënte manier af te handelen. Dit kan op verschillende manieren worden bewerkstelligd. Naar mijn mening zou het dan ook aanbevelenswaardig zijn, moest de wetgever meerdere maatregelen nemen. Zo moet het Hof van Cassatie door meer referendarissen alsook door meer juridische en wetenschappelijke medewerkers worden bijgestaan. Zij bereiden immers in grote mate het werk van het Hof van Cassatie voor. Daarnaast lijkt mij ook een versoepeling van art. 1105bis Ger.W. aangewezen. Zo zou het merendeel van de cassatieberoepen door een beperkte kamer van drie magistraten moeten worden behandeld. Daarenboven zou de afschaffing van het ambtshalve onderzoek de werklast van de strafkamer aanzienlijk verminderen. Maar zoals reeds supra vermeld, is de afschaffing wellicht niet haalbaar. Daarom stel ik voor dat de strafkamer van het Hof van Cassatie enkel nog de cassatiemiddelen, die de openbare orde raken, ambtshalve aanvoert. Tenslotte moet de wetgever de strafkamer van het Hof van Cassatie de mogelijkheid bieden om procesrechtsmisbruik op een doeltreffende manier te bestrijden. De strafkamer zou immers door art. 780bis, eerste lid Ger.W. op actieve wijze het procesverloop kunnen sturen.

86

Deel 3 : Rechtsvergelijkend onderzoek

Hoofdstuk 1: Rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk Afdeling 1: Het Franse Hof van Cassatie In Frankrijk is het hoogste rechtscollege la Cour de Cassation. La Cour de Cassation is overeenkomstig art. 598 van Code de procédure pénale (hierna CPP genoemd) bevoegd om kennis te nemen van cassatieberoepen tegen rechterlijke beslissingen wegens schending van het recht.491 Het Franse Hof van Cassatie treedt m.a.w. als bewaker van het recht op.492 Net zoals het Belgische Hof van Cassatie oordeelt la Cour de Cassation niet over de feiten, maar gaat deze na of de feitenrechters het recht op correcte wijze hebben toegepast en de procedurele vormvereisten hebben nageleefd.493 Daarnaast houdt het Franse Hof van Cassatie ook toezicht op de motivering van de feitenrechters.494 Naast het optreden als bewaker van het recht, vervult het Franse Hof van Cassatie –net zoals het Belgische Hof van Cassatie– een unieke opdracht. Het Franse Hof van Cassatie is eveneens met rechtsontwikkeling en rechtseenheid belast.495 Deze unieke opdracht wordt uit art. 4 van het Frans Burgerlijk Wetboek van 1804 afgeleid.496 Deze bepaalt immers dat de rechters van de rechterlijke orde en het Hof van Cassatie over de mogelijkheid beschikken om wettelijke bepalingen aan de culturele, economische en sociale omstandigheden van de maatschappij aan te passen. Het Franse Hof van Cassatie heeft echter niet alleen de bevoegdheid om kennis te nemen van cassatieberoepen. De Wet van 15 mei 1991497 voerde namelijk art. L. 151-1 Code de l’organisation judiciaire (hierna COJ genoemd) in.498 Deze bepaalt het volgende: “Alvorens uitspraak te doen over een vordering waarbij een nieuw rechtsprobleem wordt opgeworpen dat een ernstige moeilijkheid vormt en in vele geschillen voorkomt, kunnen de rechtscolleges van de rechterlijke orde, bij een beslissing die niet vatbaar is voor hoger beroep, het advies vragen van het Hof van Cassatie, dat 491

E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN EN G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 444. 492 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 35. 493 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 842-843, nr. 729. 494 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 40. 495 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 36. 496 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 36. 497 Loi n°91-491 du 15 mai 1991 modifiant le code de l'organisation judiciaire et instituant la saisine pour avis de la Cour de cassation, Journal Officiel 18 mei 1991. 498 G. STEFANI, G. LEVASSEUR en B. BOULOC, Procédure pénale, Paris, Dalloz, 2006, 465, nr. 499.

87

binnen drie maanden na de aanhangigmaking uitspraak doet.” Gelet op art. L. 151-1 COJ kunnen rechters zich dus wenden tot het Hof van Cassatie om advies over nieuwe rechtsvragen in te winnen. Ook strafgerechten zijn overeenkomstig art. 706-64 CPP hiertoe bevoegd. Deze “demande d’avis” verschilt van prejudiciële vragen, doordat het advies gegeven door het Hof van Cassatie in principe niet bindend is voor de rechter die erom heeft verzocht.499 Niettemin zal de rechter doorgaans het advies van het Franse Hof van Cassatie volgen, gelet op het grote morele gezag uitgaande van de rechtspraak van het Hof.500 De Belgische cassatieprocedure kent geen gelijkaardige regeling. De strafgerechten beschikken dan ook niet over de mogelijkheid advies te vragen aan de strafkamer van het Belgische Hof van Cassatie. Ik ben evenwel de mening toegedaan dat het invoeren van “demande d’avis” in België aanbevelenswaardig is. Dergelijk systeem laat toe dat de rechtzoekende spoedig een antwoord krijgt op de gerezen rechtsvraag zonder een cassatieberoep –wat een tijdrovende en complexe aangelegenheid blijkt te zijn– te moeten instellen. Het Franse Hof van Cassatie bestaat uit 6 kamers: vijf civiele- en één strafkamer.501 De cassatieberoepen tegen strafzaken worden vanzelfsprekend door de strafkamer van het Franse Cour de Cassation behandeld.502 In beginsel wordt de voorziening in cassatie afgehandeld door “la formation ordinaire” bestaande uit vijf magistraten.503 Wanneer echter het cassatieberoep eenvoudig blijkt te zijn, zal overeenkomstig art. 567-1-1 CPP “la formation restreinte” bestaande uit drie magistraten de zaak verder behandelen.504 Er is sprake van een eenvoudige zaak wanneer het Franse Hof van Cassatie geen nieuwe rechtsvragen moet beantwoorden. Indien de strafzaak daarentegen een kwestie van algemeen belang blijkt te zijn, zal de zaak verder door de strafkamer in plenaire zitting worden afgehandeld.505

499

N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 40. 500 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 40. 501 G. STEFANI, G. LEVASSEUR en B. BOULOC, Procédure pénale, Paris, Dalloz, 2006, 464, nr. 498. 502 Art. 567, tweede lid CPP. 503 G. GIUDICELLI-DELAGE, Institutions judiciaires et juridictionnelles, Paris, Presses Universitaires, 1987, 288, nr. 230. 504 G. GIUDICELLI-DELAGE, Institutions judiciaires et juridictionnelles, Paris, Presses Universitaires, 1987, 289, nr. 230. 505 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN EN G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 444.

88

Afdeling 2: De cassatieprocedure in strafzaken 2.1. De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie Het cassatieberoep is een buitengewoon rechtsmiddel. Gelet op zijn bijzondere aard is de ontvankelijkheid aan een aantal voorwaarden onderworpen. Zo kan een voorziening in cassatie slechts door bepaalde personen tegen bepaalde beslissingen op grond van bepaalde motieven worden ingesteld.506 2.1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep Art. 567 CPP bepaalt het volgende: “ Les arrêts de la chambre de l’instruction et les arrêts et jugements rendus en dernier ressort en matière criminelle, correctionnelle et de police peuvent être annulés en cas de violation de la loi sur pourvoi en cassation formé par le ministère public ou par la partie à laquelle il est fait grief, suivant les distinctions qui vont être établis.” Uit desbetreffend artikel kunnen we een aantal zaken afleiden. Ten eerste stellen we vast dat alle uitspraken in zowel politie-, correctionele als criminele zaken in aanmerking komen voor cassatieberoep bij het Franse Cour de Cassation. Bij het Franse Cour de Cassation is –net zoals in de Belgische cassatieprocedure– niet vereist dat overtredingszaken, die het voorwerp uitmaken van een cassatieberoep, een bepaalde financiële drempel bereiken.507 Ten tweede bepaalt de wetgever dat de toegang tot het Franse Cour de Cassation slechts openstaat tegen rechterlijke beslissingen gewezen in laatste aanleg.508 Er is m.a.w. vereist dat er geen gewoon rechtsmiddel meer openstaat om de bestreden rechterlijke beslissing alsnog aan te vechten.509 Ten derde kan een voorziening in cassatie enkel maar tegen rechterlijke beslissingen worden ingesteld. Uitspraken van administratieve instanties kunnen geen voorwerp van cassatieberoep uitmaken, zij vallen daarentegen wel onder het toezicht van de Raad van State.510 Daarenboven moet de bestreden beslissing een einduitspraak zijn. De Franse cassatieprocedure kent een gelijkaardige regeling als het Belgische art. 416 Sv. De cassatievoorzieningen worden slechts tegen voorbereidende beslissingen of beslissingen van onderzoek ingesteld nadat de strafrechter het

506

R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 843, nr. 729. E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN EN G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 249. 508 G. GIUDICELLI-DELAGE, Institutions judiciaires et juridictionnelles, Paris, Presses Universitaires, 1987, 277, nr. 222. 509 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 249. 510 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 35-36. 507

89

eindvonnis heeft gewezen.511 Net zoals in België voorziet ook de Franse wetgever uitzonderingen op dit principe.512 Zo bepalen art. 570 en 571 CPP de mogelijkheid voor eisende partijen om onmiddellijk cassatieberoep in te stellen tegen alle beslissingen alvorens recht te doen, behalve deze uitgaande van het Hof van assisen en militaire gerechten in oorlogstijden. Wel dient er te worden opgemerkt dat ingeval van onmiddellijk cassatieberoep het onderzoek zal worden uitgesteld totdat de eisende partij ook een cassatieberoep instelt tegen de beslissing ten gronde. Ook hierop bestaat er een uitzondering, namelijk wanneer de strafkamer de mening is toegedaan dat de openbare orde en de goede rechtsbedeling vereisen dat het cassatieberoep onmiddellijk wordt onderzocht.513 Bovendien is overeenkomstig art. 572 CPP een voorziening in cassatie in principe niet mogelijk tegen een vrijspraak van la Cour d’assises.514 Art. 572 CPP bepaalt het volgende: “Les arrêts d’acquittement prononcés par la cour d’assises ne peuvent faire l’objet d’un pourvoi que dans le seul intérêt de la loi, et sans préjudicier à la partie acquittée.” Gelet op art. 572 CPP kan er toch een cassatieberoep worden ingesteld tegen zo’n vrijspraak van la Cour d’assises in het belang van de wet en op voorwaarde dat deze geen nadelig gevolg zou hebben voor de vrijgesproken verdachte. Tenslotte moet worden opgemerkt dat het cassatieberoep slechts mogelijk is wanneer de wetgever het instellen van dit buitengewone rechtsmiddel niet uitdrukkelijk heeft uitgesloten.515 De voorzitter van de strafkamer heeft de exclusieve bevoegdheid om na te gaan of het instellen van het cassatieberoep niet in strijd is met een specifieke verbodsbepaling.516 Een voorbeeld van dergelijke verbodsbepaling vind ik terug in art. 618 CPP. Overeenkomstig art. 618 CPP is het immers verboden om tweemaal een voorziening in cassatie in te stellen tegen dezelfde rechterlijke beslissing.517 2.1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen Opdat een persoon gemachtigd zou zijn om een cassatieberoep in te stellen, moet deze voldoen aan twee voorwaarden.518 Vooreerst moet de eisende partij in cassatie een procespartij zijn. 519

511

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 765. 512 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 765. 513 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 765. 514 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 810, nr. 1433. 515 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 809, nr. 1433. 516 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 811, nr. 1435. 517 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 815, nr. 1445. 518 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 849, nr. 734. 519 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 811, nr. 1436.

90

Overeenkomstig art. 567 CPP is zowel het openbaar ministerie, de verdachte als de burgerlijke partij bevoegd om een voorziening in cassatie aanhangig te maken bij het Franse Cour de Cassation. Ten tweede moet de eiser in cassatie “fasse grief” hebben bij de cassatie van de bestreden beslissing. Opdat de voorziening door het Franse Cour de Cassation m.a.w. als ontvankelijk zou worden beschouwd, moet de eisende partij zijn procesbelang kunnen aantonen.520 De verdachte zal slechts voldoen aan het belangvereiste en een cassatieberoep kunnen instellen wanneer de bestreden rechterlijke beslissing een strafrechtelijke of civielrechtelijke veroordeling uitmaakt.521 Maar zelfs wanneer de aangevochten beslissing een veroordeling inhoudt, kan het Franse Hof van Cassatie alsnog besluiten dat er niet voldaan is aan het belangvereiste met name wanneer het instellen van cassatieberoep enkel maar nadelig zou zijn voor de verdachte.522 De verdachte kan bijgevolg geen vrijspraken van la Cour d’ assises aanvechten wegens gebrek aan belang.523 Bovendien is het vanzelfsprekend dat het openbaar ministerie enkel gemachtigd is om de strafrechtelijke en niet de civielrechtelijke uitspraak aan te vechten bij het Franse Hof van Cassatie, aangezien enkel de strafrechtelijke beslissing de openbare orde raakt.524 Tenslotte kan de burgerlijke partij van het strafgeding enkel beroep instellen tegen een rechterlijke beslissing over de civielrechtelijke vordering.525 Ook de theorie “la peine justifiée” –die we tevens in de Belgische cassatieprocedure kennen als de theorie van de wettelijke verantwoorde straf– steunt op het principe van procesbelang.526 Volgens de theorie van de wettelijke verantwoorde straf kan niemand de vernietiging van een rechterlijke beslissing vorderen indien de schending van het materiële recht niet leidt tot een straf die qua aard of omvang buiten het rechtens toelaatbare viel.527 Het Franse Hof van Cassatie past deze theorie toe in vier gevallen528: 1) fout bij vermelding wetsartikel 2) fout bij gekozen deelnemingsvorm 3) fout bij bestanddeel van het delict 4) fout bij kwalificatie of aanname van een strafverzwarende omstandigheid. In desbetreffende gevallen is er immers geen procesbelang in hoofde van de eisende partij.

520

E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 249. 521 S. GUINCHARD en J. BUISSON Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 811, nr. 1436. 522 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 249. 523 Art. 572 CPP 524 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 811, nr. 1436. 525 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 811, nr. 1436. 526 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 812-813, nr. 1438. 527 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 450. 528 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 450.

91

2.1.3. Termijn Het cassatieberoep is slechts ontvankelijk wanneer deze tijdig werd ingesteld. De termijn binnen dewelke de eisende partij het cassatieberoep moet instellen, wordt geregeld door art. 568 CPP. Art. 568, eerste lid CPP bepaalt het volgende: “Le ministère public et toutes les parties ont cinq jours francs après celui où la décision attaquée a été prononcée pour se pourvoir en cassation.” Art. 568, eerste lid CPP is van toepassing op alle partijen. Zowel het openbaar ministerie als de procespartijen beschikken ergo over een termijn van vijf vrije dagen om cassatieberoep in te stellen bij de griffie van het rechtscollege van de bestreden beslissing. Bij het berekenen van deze termijn zijn de dies a quo en dies ad quem niet inbegrepen.529 De facto kan men stellen dat de eisende partij beschikt over een termijn van in totaal 7 dagen. In uitzonderlijke gevallen, kan het Franse Hof van Cassatie overeenkomstig art. 801 CPP de termijn voor cassatieberoep verlengen. Dit is het geval wanneer de wettelijke termijn eindigt op een zaterdag, zondag of een wettelijke feestdag.530 Om de aanvang van de termijn voor cassatieberoep te bepalen, moet er noodzakelijkerwijze op basis van art. 568 CPP een onderscheid worden gemaakt tussen bestreden beslissingen die gewezen zijn op tegenspraak of bij verstek.531 Wanneer de bestreden rechterlijke beslissing gewezen is op tegenspraak, vangt de termijn voor cassatieberoep op het ogenblik van de uitspraak aan. Wanneer de bestreden beslissing bij verstek is gewezen, moet er een onderscheid worden gemaakt naargelang het gaat om een voorziening in cassatie die wordt ingesteld door de verdachte of door het openbaar ministerie.532 Wanneer de bestreden beslissing bij verstek is gewezen, kan de verdachte slechts cassatieberoep instellen wanneer de termijn voor verzet is verstreken. De termijn van 5 vrije dagen begint m.a.w. te lopen vanaf de dag dat verzet niet langer mogelijk is. Het openbaar ministerie daarentegen beschikt in dit geval over een termijn van 10 dagen nadat de bestreden rechterlijke beslissing aan de verdachte werd betekend. Wanneer het cassatieberoep wordt ingesteld buiten de wettelijke termijn zoals bepaald in art. 568 CPP zal het Franse Hof van Cassatie de voorziening in cassatie niet-ontvankelijk verklaren. Hierop bestaat er een belangrijke uitzondering. De cassatierechter zal immers ingeval van overmacht het laattijdige cassatieberoep pardonneren.533

529

J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 158, nr. 499. 530 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 817, nr. 1448. 531 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 165, nr. 528. 532 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 817, nr. 1448. 533 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 817, nr. 1448.

92

Reeds in deel I heb ik erop gewezen dat de termijn van 15 vrije dagen om cassatieberoep in te stellen door de procespartijen in België vaak als té kort wordt ervaren. Wanneer we de Belgische termijnvereiste voor het cassatieberoep vergelijken met de termijnvereiste bepaald in art. 568 CPP, valt onmiddellijk op dat de termijn in Frankrijk nog een heel stuk korter is. Vanzelfsprekend wordt deze korte termijnvereiste van vijf vrije dagen dan ook door de procespartijen in Frankrijk als een obstakel beschouwd.534 Het zorgt er immers voor dat de procespartijen een voorziening in cassatie instellen zonder de slaagkansen van het beroep goed te overwegen. 2.2. De cassatiemiddelen 2.2.1. De cassatiegronden Vooreerst moet er worden opgemerkt dat er m.b.t. cassatiemiddelen er een onderscheid moet worden gemaakt tussen enerzijds algemene en anderzijds specifieke cassatiegronden. De algemene cassatiegronden houden verband met de specifieke opdracht van het Franse Hof van Cassatie. Overeenkomstig art. 591 CPP staat de toegang tot het Hof van Cassatie slechts open in geval van een schending van het recht.535 Onder het begrip “schending van het recht” kunnen we verschillende aspecten onderscheiden. Deze worden de specifieke cassatiegronden genoemd.536 In regel kunnen we vier soorten specifieke cassatiegronden onderscheiden.537 Vooreerst zijn er de onregelmatigheden in de jurisdictie. Zo zullen rechterlijke beslissingen, die niet zijn gewezen door de bij de wet bepaald aantal rechters, overeenkomstig art. 592 CPP vatbaar zijn voor cassatie. Vervolgens zal ook de onbevoegdheid van de rechterlijke instantie of bevoegdheidsoverschrijding eveneens een cassatiegrond opleveren. Ten derde zal een rechterlijke beslissing die wettelijke vormvereisten verzuimt een verbreking tot gevolg hebben. Uit statistische cijfergegevens blijkt bovendien dat deze cassatiegrond vaak voorkomt. Onder verzuim van wettelijke vormvereisten kan een gebrekkige motivering van de rechterlijke uitspraak538 of het niet beantwoorden van de conclusies van procespartijen worden verstaan.539 Tenslotte zal ook de verkeerde toepassing van het recht door de feitenrechter leiden tot een ontvankelijk cassatieberoep. Het gaat hier bijvoorbeeld om het verkeerd kwalificeren van de feiten of het onwettig opleggen van een straf.

534

E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 444. 535 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 813, nr. 1439. 536 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 814, nr. 1440. 537 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 853-854, nr. 736. 538 Art. 593, eerste lid CPP 539 Art. 593, tweede lid CPP

93

Daarnaast wil ik het verbod van nieuwheid van cassatiemiddelen bespreken, aangezien dit in de Belgische cassatieprocedure onbekend is. Overeenkomstig dit principe mogen procespartijen geen nieuwe cassatiemiddelen opwerpen voor het Franse Hof van Cassatie.540 Dit verbod vloeit voort uit de beperkte bevoegdheid van het Franse Hof om enkel rechtsvragen te beslechten. Het oproepen van nieuwe bezwaren voor het Hof van Cassatie zou immers in de meeste gevallen ertoe leiden dat het Hof moet overgaan tot het vaststellen van nieuwe feiten.541 Volgens rechtspraak van het Hof van Cassatie moeten vormverzuimen uit voorafgaande procedurele fasen meteen bij de aanvang van de volgende fase worden opgeworpen.542 Daarnaast moeten verzuimen in eerste aanleg m.b.t correctionele zaken in overeenstemming met art. 599, eerste lid CPP eerst voor de appelrechter worden aangebracht, vooraleer het Hof van Cassatie er zich over kan uitspreken.543 Art. 599, tweede lid CPP bevat een gelijkaardige regeling voor wat verzuimen in criminele zaken betreft. Deze moeten gelet op art. 599, tweede lid CPP eerst voor het Hof van assisen worden aangevoerd, vooraleer het Hof van Cassatie er kennis van kan nemen. Op dit principe bestaan er twee belangrijke uitzonderingen. Vooreerst is het vanzelfsprekend dat bezwaren, die zijn gegenereerd door de bestreden

rechterlijke

beslissing,

niet

vallen

onder

het

verbod

van

nieuwheid

van

cassatiemiddelen.544 In dit laatste geval kan de eisende partij immers niks worden verweten. Bovendien aanvaardt de strafkamer van het Hof van Cassatie eveneens dat cassatiemiddelen, die het algemeen belang en de goede rechtspleging raken, wel voor de eerste keer kunnen worden aangevoerd.545 Men spreekt in dit opzicht over “moyens d’ordre public”. Een voorbeeld hiervan is de materiële onbevoegdheid van het rechtscollege. Het gaat hier om wettelijke bepalingen, die zodanig fundamenteel van aard zijn dat ze altijd moeten leiden tot cassatie.546 2.2.2. Aanvoeren van cassatiemiddelen Volgens de Franse cassatieprocedure is de requirant verplicht om een cassatieschriftuur in te dienen.547 Deze cassatieschriftuur bevat overeenkomstig art. 590 CPP de cassatiemiddelen waarop de

540

S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 815-816, nr. 1445. E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 449. 542 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 449. 543 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 816, nr. 1446. 544 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 449. 545 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 817, nr. 1447. 546 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 450. 547 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 449. 541

94

voorziening in cassatie zich steunt. Het indienen van deze cassatieschriftuur kan op twee manieren geschieden.548 De eiser kan de cassatieschriftuur zelf bij de griffie van de bestreden beslissing neerleggen. Dit moet overeenkomstig art. 584 CPP binnen een termijn van 10 dagen na neerlegging van de verklaring gebeuren. Gaat de requirant daarentegen zelf over tot neerlegging bij de griffie van het Franse Hof van Cassatie, dan beschikt deze over een termijn van 1 maand.549 Indien de requirant een veroordeelde is, kan deze de cassatieschriftuur zelf indienen. De andere partijen moeten zich echter laten bijstaan door een advocaat bij het Hof van Cassatie. Telkens wanneer de eiser in cassatie zich laat bijstaan, zal de raadsheer-verslaggever gelet op art. 588 CPP in zijn rapport de termijn voor het indienen van de cassatieschriftuur bepalen. Uit het voorafgaande kan worden afgeleid dat in Frankrijk de eisende partij in cassatie de verplichting heeft zelf cassatiemiddelen aan te brengen en een cassatieschriftuur in te dienen. Dergelijke verplichting komt in de Belgische penale cassatieprocedure niet voor. Die laatste benadrukt trouwens veel meer dan de Franse regeling de mogelijkheid voor het Belgische Hof van Cassatie om tot ambtshalve onderzoek van het cassatieberoep over te gaan. 2.2.3. Ambtshalve cassatiemiddelen In beginsel is het de taak van de eiser in cassatie om de cassatiemiddelen voor de strafkamer van het Franse Hof van Cassatie aan te brengen. Wanneer de eisende partij het echter nalaat de toepasselijke cassatiegronden aan te voeren of de verkeerde cassatiegronden opwerpt, kan de strafkamer van het Hof van Cassatie gelet op art. 595 CPP in uitzonderlijke gevallen ambtshalve cassatiemiddelen

aanbrengen.550

De

mogelijkheid

voor

de

strafkamer

om

ambtshalve

cassatiemiddelen aan te brengen, is in de eerste plaats beperkt tot de voorzieningen uitgaande van het openbaar ministerie of de verdachte. De wetgever is immers de mening toegedaan dat het cassatieberoep ingesteld door een burgerlijke partij niet het openbaar belang raakt, maar enkel van particulier belang is. Daarenboven zal het Franse Hof van Cassatie slechts ambtshalve cassatiemiddelen opwerpen, indien het algemeen belang en de goede rechtsbedeling dit vereisen. Ambtshalve cassatie is bijgevolg slechts mogelijk ingeval van “moyens d’ordre public”.551 “L’examen d’office”, zoals deze in Frankrijk is geregeld, heeft verschillende raakvlakken met de Belgische regeling. Zowel het Franse als het Belgische Hof van Cassatie kunnen ambtshalve 548

E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 444-445. 549 Art. 585-1 CPP 550 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 855, nr. 736bis. 551 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 450.

95

cassatiemiddelen opwerpen. Daarnaast is het ambtshalve onderzoek in beide landen ook enkel mogelijk wanneer de voorziening in cassatie uitgaat van het openbaar ministerie of de verdachte. Doch valt onmiddellijk op dat de Belgische cassatieprocedure inzake ambtshalve onderzoek veel verder gaat dan het Franse art. 595 CPP. Het Belgische Hof van Cassatie beschikt immers over de mogelijkheid om alle cassatiemiddelen ambtshalve op te werpen. Het is bijgevolg geenszins vereist dat deze ambtshalve opgeworpen cassatiemiddelen de openbare orde raken. 2.3. Gevolgen van het instellen van cassatieberoep 2.3.1. Schorsende kracht Het cassatieberoep heeft in principe een schorsende werking. Deze schorst namelijk overeenkomstig art. 569, eerste lid CPP de tenuitvoerlegging van de bestreden rechterlijke beslissing tot de uitspraak van de strafkamer van het Franse Hof van Cassatie.552 Deze principiële schorsende werking wordt echter afgezwakt door enkele uitzonderingen.553 Zo zal de tenuitvoerlegging van de burgerlijke sanctie niet worden geschorst door het instellen van een cassatieberoep. Ook penale maatregelen met voorlopige tenuitvoerlegging kunnen desondanks het cassatieberoep verder worden uitgevoerd. 2.3.2. Devolutieve werking Naast de schorsende kracht heeft het cassatieberoep tevens een devolutieve werking. De draagwijdte van deze devolutieve werking wordt echter door een aantal zaken beperkt.554 Vooreerst wordt de uitwerking beperkt door de aard van het cassatieberoep zelf. Er moet immers rekening worden gehouden met het beginsel dat het Hof van Cassatie enkel het recht en geen feiten mag beoordelen.555 Bovendien wordt de draagwijdte van de voorziening in cassatie bepaald door het eigenlijke voorwerp van de akte van voorziening. Het Hof van Cassatie moet nagaan tegen welke feiten en personen het cassatieberoep wordt ingesteld. Art. 612-1 CPP omschrijft echter een uitzondering op de beperkte draagwijdte van de devolutieve werking. Dit artikel bepaalt het volgende: “En toute matière, lorsque l’intérêt de l’ordre public ou d’une bonne administration de la justice le commande, la Cour de Cassation peut ordonner que l’annulation qu’elle prononce aura effet à l’égard des parties à la procédure qui ne se sont pas

552

S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 818, nr. 1451. S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 818, nr. 1451. 554 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 819, nr. 1451. 555 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 819, nr. 1452. 553

96

pourvues.”

Indien de openbare orde of de goede werking van justitie het vereist, zal het

cassatieberoep jegens een rechterlijke beslissing worden verruimd tot ook andere personen. 2.4. De cassatieprocedure 2.4.1. Neerlegging van verklaring Art. 576 CPP bepaalt dat de voorziening in cassatie moet worden aangetekend door een verklaring neer te leggen bij de griffie van het gerecht van de bestreden beslissing. De griffie kan de neerlegging van deze verklaring niet weigeren tenzij wegens gegronde redenen.556 Aangenomen wordt dat deze verklaring ofwel door de eiser in persoon ofwel door diens raadsman met een bijzonder mandaat kan worden neergelegd.557 Indien echter het cassatieberoep uitgaat van een veroordeelde, die reeds van zijn vrijheid is beroofd, kan de verklaring worden neergelegd bij de gevangenisdirecteur van de strafinrichting.558 Na de verklaring van cassatieberoep bij de griffie te hebben neergelegd, moet de griffier alsook de eiser in cassatie overgaan tot ondertekening van de verklaring.559 De eigenlijke verklaring van het cassatieberoep moet niet voldoen aan bijzondere formaliteiten. Deze kan zelfs mondeling gebeuren.560 Wel moet de griffie van het rechtscollege van de bestreden beslissing de verklaring in een publiek register neerschrijven.561 De verklaring bevat de naam van de eiser, zijn handtekening, alsook de handtekening van de griffier. Daarnaast wordt tevens het voorwerp van het cassatieberoep vermeld.562 2.4.2. Kennisgeving cassatieberoep Art. 578 CPP. stipuleert het volgende: “Le demandeur en cassation doit notifier son recours au ministère public et aux autres parties par lettre recommandée avec demande d’avis de réception, dans un délai de trois jours.“ De eiser in cassatie moet gelet op art. 578 CPP. binnen een termijn van drie dagen het openbaar ministerie en andere procespartijen op de hoogte brengen van het cassatieberoep. Vroeger bepaalde art. 578 CPP. dat deze kennisgeving moest gebeuren d.m.v. een 556

S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 820, nr. 1453. J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 180, nr. 582. 558 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 820, nr. 1453. 559 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 179-180, nr. 581. 560 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 185, nr. 597. 561 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 185, nr. 597. 562 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 186, nr. 599-601. 557

97

gerechtsdeurwaarderexploot.563 De wetgever heeft dit gerechtsdeurwaarderexploot inmiddels door een verzoekschrift vervangen. 2.4.3. Verder verloop van de cassatieprocedure Art. 586 CPP bepaalt het volgende: “ Sous peine d’une amende civile de 7.5 euro prononcée par la Cour de Cassation, le greffier, dans le délai maximum de vingt jours à dater de la déclaration de pourvoi, cote et paraphe les pièces du dossier, auquel il joint une expédition de la décision attaquée, une expédition de l’acte de pourvoi et, s’il y a lieu, le mémoire du demandeur. Du tout, il dresse inventaire.“ De griffie heeft, gelet op art. 586 CPP, de verplichting om binnen de 20 dagen na ontvangst van de verklaring van het cassatieberoep het dossier van rechtspleging op te maken.564 Dit dossier omvat onder andere de bestreden beslissing, alsook de cassatiemiddelen van de eisende partij. Eenmaal het dossier is vervolledigd, moet de griffie overeenkomstig art. 587 CPP deze overhandigen aan de magistraat van het openbaar ministerie.565 Deze magistraat van het openbaar ministerie zal op zijn beurt het dossier onverwijld naar de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie verzenden.566 De procureur-generaal zal vervolgens het dossier overmaken aan de strafkamer van het Hof van Cassatie. De voorzitter van de strafkamer van het Hof van Cassatie zal een raadsheerverslaggever belasten met het opstellen van een rapport.567 Het is belangrijk op te merken dat de raadsheer-verslaggever in alle onafhankelijkheid zijn taak uitoefent. De taak van de raadsheerverslaggever bestaat erin zowel de ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie als de opgeworpen cassatiemiddelen te onderzoeken.568 Deze zal tevens ook in zijn verslag de termijn voor het indienen van de cassatieschriftuur bepalen.569 Het verslag van de raadsheer-verslaggever wordt zowel aan de procureur-generaal als aan de procespartijen meegedeeld.570 Na het onderzoek door de raadsheer-verslaggever gepleegd, zal ook de advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie onafhankelijk

563

J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 188, nr. 609. 564 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 822, nr. 1457. 565 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 215, nr. 691. 566 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 216, nr. 694. 567 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 822, nr. 1457. 568 J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 260, nr. 843-845. 569 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 822, nr. 1458. 570 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 46-47.

98

de ontvankelijkheid van de aanhangig gemaakte strafzaak onder de loep nemen.571 Deze zal zowel het dossier als de cassatiemiddelen opnieuw bestuderen. Uiteindelijk zal de procureur-generaal een conclusie opmaken die aan de procespartijen of hun advocaten bij het Hof van Cassatie wordt overhandigd. Deze partijen beschikken in tegenstelling tot vroeger over de mogelijkheid om te reageren op de conclusie van het openbaar ministerie.572 Indien uit de conclusie van het openbaar ministerie blijkt dat de strafzaak voor behandeling door de strafkamer gereed is, wordt de zaak op de zittingsrol geappointeerd.573 Deze openbare zitting vangt aan met het lezen van het rapport van de raadsheer-verslaggever en de conclusie van de advocaat-generaal. De jure kan de raadsman van de requirant alsnog overgaan tot het bepleiten van de strafzaak indien hij dit uitdrukkelijk heeft verzocht. De facto wordt er van deze mogelijkheid zelden gebruik gemaakt. Na de terechtzitting volgt onmiddellijk de beraadslaging door de strafkamer.574 Tenslotte wil ik opmerken dat het openbaar ministerie nu niet langer de beraadslaging van het Franse Hof van Cassatie bijwoont.575 Net zoals in België, kon het openbaar ministerie vroeger de beraadslaging van het Franse Hof van Cassatie bijwonen.576 De wetgever was de mening toegedaan dat het beginsel van de wapengelijkheid niet in gedrang kwam, gezien het openbaar ministerie niet aan de beraadslaging kon deelnemen. Niettemin oordeelde het Europees Hof van de Rechten van de Mens te Straatsburg dat deze regeling de schijn van onpartijdigheid en onafhankelijkheid in gedrang bracht. Daarom heeft de wetgever in het kader van versterking van het tegensprekelijk karakter de cassatierechtspleging gewijzigd en uitdrukkelijk gestipuleerd dat het openbaar ministerie de beraadslaging niet bijwoont. Een gelijkaardige wetgevende evolutie stellen we ook in België vast, waar de Belgische wetgever na het arrest Borgers van het Europees Hof van de Rechten van de Mens besloot, dat het openbaar ministerie niet langer aanwezig mag zijn op de beraadslaging van het Hof van Cassatie. 577

571

J. BORE, La cassation en matière pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1985, 261, nr. 846. 572 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 47. 573 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 445. 574 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 445. 575 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 46. 576 J.M. PIRET, Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaatgeneraal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 27. 577 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 120, nr. 94.

99

2.5. Beslissing van het Franse Hof van Cassatie De strafkamer van het Franse Hof van Cassatie kan het aanhangig gemaakte cassatieberoep op drie manieren afhandelen. Vooreerst kan de strafkamer van het Hof van Cassatie overeenkomstig art. 605 CPP het cassatieberoep niet-ontvankelijk verklaren wanneer deze de mening is toegedaan dat er niet aan de ontvankelijkheidsvoorwaarden is voldaan. Zoals reeds eerder aangegeven, kan een eenvoudige zaak worden behandeld door een beperkte kamer bestaande uit drie magistraten. Wanneer deze “formation restreinte” van oordeel is dat het cassatieberoep kennelijk niet-ontvankelijk is of niet steunt op serieuze cassatiemiddelen, kan deze de zaak vereenvoudigd afhandelen.578 Het gaat hier bijvoorbeeld om laattijdig ingestelde cassatieberoepen, cassatieberoepen die geen schriftuur bevatten of die op middelen zonder feitelijke grondslag zijn gesteund.579 Dergelijk cassatiearrest van “non-admission des pourvois” moet niet worden gemotiveerd. Deze procedure van “non-admission des pourvois” werd door de Wet van 25 juni 2001580 ingevoerd en trad op 1 januari 2002 in werking.581 De wetgever beoogde met de invoering van art. 131-6 COJ de werklast van het Franse Hof van Cassatie te verlichten.582 Door de ordonnantie nr. 2006-673 werd art. 131-6 COJ echter opgeheven.583 De mogelijkheid tot “non-admission des pourvois” wordt voortaan geregeld in art. 567-1-1 CPP. De Belgische cassatieprocedure bevat alsnog geen mogelijkheid voor het Hof van Cassatie om niet-ontvankelijke cassatieberoepen vereenvoudigd af te handelen. Wel moet de strafkamer van het Hof van Cassatie enkel de redenen van verwerping verduidelijken indien de eisende partij cassatiemiddelen heeft aangevoerd.584 Toch ben ik de mening toegedaan dat het vereenvoudigd afhandelen van het cassatieberoep zeker een gunstig invloed zou hebben op de werkoverlast waarmee het Belgische Hof van Cassatie kampt. Het jaarverslag van het Franse Hof van Cassatie was hierover ook zeer duidelijk. Volgens het jaarverslag zou de procedure van “nonadmission des pourvois” een belangrijk ontradend effect hebben ten aanzien van cassatieberoepen

578

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 290. E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 446. 580 Loi organique n°2001-539 du 25 juin 2001 relative au statut des magistrats et au Conseil supérieur de la magistrature, Journal Officiel 26 juni 2001. 581 N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 43. 582 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 446. 583 Ordonnance n°2006-673 du 8 juin 2006 portant refonte du code de l’organisation judiciaire et modifiant le code de commerce, le code rural et le code de procédure pénale (partie Législative), Journal Officiel 9 juni 2006. 584 www.cassonline.be/easycms/penaal (consultatie op 19 maart 2010). 579

100

met vertragend oogmerk ingesteld.585 Uit statische gegevens blijkt dat “non-admission des pourvois” door het Hof van Cassatie vaak wordt aangewend586 en maar liefst 35 procent van alle cassatieberoepen in strafzaken treft.587 Ten tweede zal het Hof van Cassatie gelet op art. 607 CPP de voorziening afwijzen wanneer deze de mening is toegedaan dat het cassatieberoep ontvankelijk doch niet gegrond is. Tenslotte kan de strafkamer van het Hof van Cassatie overeenkomstig art. 609 CPP het cassatieberoep ook gegrond verklaren. Wanneer het cassatieberoep gegrond is, wordt de bestreden rechterlijke beslissing gecasseerd.588 Net zoals in België, kan het Franse Hof van Cassatie overgaan tot gedeeltelijke cassatie.589 De cassatie van de straf brengt in bepaalde gevallen niet noodzakelijk de verbreking van de schuldigverklaring met zich mee. Dit is in de eerste plaats het geval wanneer de nietigheid betrekking heeft op wat men bijkomende straffen en niet de hoofdstraffen noemt.590 Daarenboven werd in Frankrijk het beginsel van gehele cassatie in overtredings- en correctionele zaken voorgoed verlaten.591 In geval van gedeeltelijke of gehele cassatie moet het Franse Hof van Cassatie overeenkomstig art. 609 en art. 610 CPP de strafzaak in principe verwijzen. Indien de strafkamer van het Franse Hof van Cassatie in zijn arrest beslist de zaak te verwijzen, wordt de zaak doorgaans behandeld door een gerecht van “même ordre et même degré” als deze van de gecasseerde uitspraak. In bepaalde gevallen zal de strafkamer echter noodgedwongen de zaak naar een ander gerecht moeten doorverwijzen.592 Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de strafkamer de bestreden beslissing casseert omdat de rechterlijke instantie niet bevoegd is. Ingeval van verwijzing door het Franse Hof van Cassatie, zal de verwijzingsrechter opnieuw uitspraak moeten doen binnen de perken van de cassatie. Het is belangrijk op te merken dat de verwijzingsrechter –net zoals in België– niet is gebonden door hetgeen het Hof van Cassatie heeft beslist. De verwijzingsrechter beschikt dus over dezelfde bevoegdheid als de rechterlijke instantie van de gecasseerde beslissing.593 585

N. FRICERO, “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: ste 175 verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, (33) 43. 586 E.H. STAMHUIS, “De cassatierechter in strafzaken” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, (421) 448. 587 www.courdecassation.fr/institution_1/autres_publications_discours_2039/publications_2201/admission_po urvois_cassation_8424.html (consultatie op 15 maart 2010). 588 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 250. 589 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 780. 590 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 780. 591 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 780. 592 R. MERLE en A. VITU,, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 863, nr. 743. 593 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 864, nr. 744.

101

Wanneer de verwijzingsrechter de beslissing van het Hof van Cassatie niet volgt, kan de procespartij opnieuw een cassatieberoep instellen. Indien dit cassatieberoep door dezelfde partij met dezelfde hoedanigheid wordt ingediend en bovendien op dezelfde cassatiegronden is gesteund, zal de tweede voorziening in cassatie door het Hof van Cassatie in voltallige zitting worden behandeld.594 Indien het Hof van Cassatie de bestreden beslissing in de tweede voorziening opnieuw vernietigt op basis van dezelfde gronden als bij de eerste voorziening, is de feitenrechter naar wie de zaak wordt verwezen, nu wel gebonden door wat het Hof van Cassatie in voltallige zitting heeft beslist.595 Wanneer het Hof van Cassatie daarentegen de tweede voorziening in cassatie gegrond verklaart op basis van andere cassatiegronden, heeft de verwijzingsrechter opnieuw een soevereine bevoegdheid en kan deze bijgevolg opnieuw afwijken van het cassatiearrest. Zoals reeds eerder vermeld, moet het Franse Cour de Cassation in regel de strafzaak verwijzen ingeval van cassatie. De facto beschikt de strafkamer van het Franse Hof van Cassatie gelet op art. 617 CPP echter ook over de bevoegdheid om de cassatie zonder verwijzing uit te spreken.596 Deze bevoegdheid werd oorspronkelijk door art. L. 131-5 COJ geregeld. Dit artikel echter werd later opgeheven door ordonnantie nr. 2006-673.597 De mogelijkheid tot cassatie zonder verwijzing wordt hierdoor voortaan door art. L. 411-3 COJ geregeld. L. 411-3 COJ bevat twee mogelijkheden.598 Enerzijds kan de Franse strafkamer - in tegenstelling tot het Belgische Hof van Cassatie - de zaak zelf af doen. Zo kan het Hof van Cassatie het geschil zelf beslechten, indien er geen beoordeling van de feiten meer nodig is en het Hof bijgevolg het recht zelf kan toepassen op de feiten.599 Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer het Hof van assisen onwettig een hogere straf dan de in de strafwet bepaalde maximumstraf heeft opgelegd.600 Het Franse Hof van Cassatie kan dan overeenkomstig art. L. 411-3 COJ deze materiële vergissing rechtzetten en de door het Hof van assisen uitgesproken straf reduceren tot de wettelijk bepaalde maximumstraf. Uit de rechtspraak van het Franse Hof van Cassatie blijkt echter dat deze mogelijkheid restrictief wordt geïnterpreteerd. Anderzijds hoeft het

594

R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 864-865, nr. 745. E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 250. 596 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 250. 597 Ordonnance n°2006-673 du 8 juin 2006 portant refonte du code de l’organisation judiciaire et modifiant le code de commerce, le code rural et le code de procédure pénale (partie Législative), Journal Officiel 9 juni 2006. 598 S. GUINCHARD en J. BUISSON, Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 825, nr. 1465. 599 R. MERLE en A. VITU, Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 863, nr. 743. 600 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 780. 595

102

Franse Hof van Cassatie - net zoals in België - de zaak niet te verwijzen indien de cassatie met zich meebrengt dat er niet meer over de grond van de zaak moet worden geoordeeld.601 Hoofdstuk 2: Rechtsvergelijkend onderzoek met Nederland Afdeling 1: De Hoge Raad der Nederlanden Het cassatieberoep in strafzaken is een rechtsmiddel waardoor een strafzaak aanhangig kan worden gemaakt bij het hoogste rechtscollege in Nederland, namelijk de Hoge Raad der Nederlanden (hierna Hoge Raad genoemd).602 De Hoge Raad bestaat uit vier kamers.603 Voorzieningen in cassatie m.b.t. strafzaken worden behandeld door de tweede kamer van de Hoge Raad. Net zoals het Belgische Hof van Cassatie heeft de Hoge Raad slechts een beperkte bevoegdheid. Zij treedt niet op als derde feitelijke instantie, maar verifieert of de feitenrechter het recht en de vormvereisten heeft gerespecteerd.604 Deze cassatiegronden zijn limitatief bepaald in art. 79 van de Wet op de Rechterlijke Organisatie (hierna RO genoemd). Uit de praktijk blijkt dat de cassatieberoepen in strafzaken doorgaans door een beperkte kamer bestaande uit drie raadsheren worden behandeld.605 Uit het jaarverslag van 2008 blijkt dat 91 procent van alle cassatieberoepen in strafzaken door een driemanskamer werden afgehandeld.606 Op verzoek van één van deze drie raadsheren kan de zaak alsnog bij een kamer bestaande uit 5 raadsheren aanhangig worden gemaakt. Dit zal doorgaans het geval zijn wanneer het cassatieberoep een princiepszaak uitmaakt of wanneer de driemanskamer een ander standpunt verdedigt dan de conclusie van de advocaatgeneraal.607 Ik wil bovendien nog opmerken dat –net zoals in België– de derdemanskamer door de Nederlandse wetgever is ingevoerd om het hoofd te bieden aan de hoge instroom van cassatieberoepen.608 Net zoals het Belgische Hof van Cassatie beoogt de Hoge Raad drie doelstellingen te verwezenlijken: rechtsontwikkeling, rechtseenheid en rechtsbescherming.609 Zonder hierover in detail te treden, kunnen we vaststellen dat het nastreven van rechtsontwikkeling en rechtseenheid als kerntaak van de Hoge Raad wordt beschouwd. De mogelijkheid voor procespartijen om cassatieberoep in te 601

G. STEFANI, G. LEVASSEUR en B. BOULOC, Procédure pénale , Paris, Dalloz, 2006, 465, nr. 499. E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 206. 603 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 4. 604 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 723. 605 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 6. 606 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 169. 607 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 6. 608 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 6. 609 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 26. 602

103

stellen met het oog op bescherming van hun belangen, wordt als de tweede ratio van de cassatierechtspraak gezien.610 Uit de rechtspraak bleek echter dat een substantieel deel van de in cassatie voorgelegde zaken niet de aandacht van de Hoge Raad verdient omdat deze simpelweg niet bijdragen tot de rechtseenheid, rechtsontwikkeling of rechtsbescherming.611 Om deze problematiek verder in kaart te brengen, werd in 2008 Commissie HAMMERSTEIN opgericht. Uit het rapport “versterking van de cassatierechtspraak” blijkt dat de penale cassatieprocedure dringend behoefte heeft aan een efficiënt verwerkingsmechanisme waardoor de niet voor cassatie in aanmerking komende zaken zo weinig mogelijk beslag leggen op de tijd van het parket en de Hoge Raad.612 Afdeling 2: De cassatieprocedure in strafzaken 2.1. De ontvankelijkheid van de voorziening in cassatie 2.1.1. Beslissingen vatbaar voor cassatieberoep Art. 78 RO bepaalt dat de Hoge Raad bevoegd is om kennis te nemen van cassatieberoep tegen handelingen van gerechtshoven en rechtbanken alsook tegen hun arresten en vonnissen.613 Uit desbetreffend artikel kunnen we een aantal belangrijke elementen afleiden. Vooreerst bepaalt art. 78 RO dat cassatie slechts mogelijk is tegen handelingen of beslissingen van rechterlijke instanties. Dit heeft tot gevolg dat handelingen en beslissingen van o.a. het openbaar ministerie614, politie of griffier uit de boot vallen en dus niet vatbaar zijn voor cassatieberoep.615 Ook tegen de arresten van de Hoge Raad zijn er geen voorzieningen in cassatie mogelijk.616 Overigens valt het onmiddellijk op dat het toepassingsgebied van art. 78 RO vergeleken met de in België geldende regeling ruimer is. In België zal het Hof van Cassatie slechts een voorziening in cassatie als ontvankelijk beschouwen indien deze tegen een rechterlijke beslissing en niet tegen een rechterlijke handeling wordt ingesteld.617 Gezien art.78 RO geen definitie geeft, is het niet meteen duidelijk wat nu juist onder het begrip ‘handeling’ moet worden verstaan.618 In de memorie van 610

G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 724. Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 3. 612 Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 34. 613 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 726. 614 CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 14. 615 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 10. 616 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 16. 617 M. TRAEST, “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 99, nr. 9. 618 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 16. 611

104

toelichting van het ontwerp bij het wetboek van Strafvordering wordt inbeslagneming door de rechter-commissaris als voorbeeld opgegeven.619 De praktijk toont echter aan dat het instellen van cassatieberoep tegen een rechtelijke handeling allerhande moeilijkheden veroorzaakt. Tegen de meeste van deze rechterlijke handelingen bestaat immers de mogelijkheid om een bezwaarschrift in te dienen.620 Het cassatieberoep is dan ook niet mogelijk zolang het indienen van een bezwaarschrift voor de procespartij toelaatbaar is.621 Bovendien is overeenkomstig art. 445 Sv.622 het instellen van cassatieberoep of bezwaarschrift tegen beschikkingen slechts mogelijk indien de wet uitdrukkelijk deze mogelijkheid voorziet.623 Daarenboven heeft het cassatieberoep geen schorsende werking ten aanzien van rechterlijke handelingen.624 Dit in overweging genomen, wordt er door de rechtsleer en rechtspraak aangenomen dat het instellen van cassatieberoep tegen een rechterlijke handeling slechts mogelijk is in het belang van de wet.625 Het cassatieberoep tegen een rechtelijke handeling heeft bijgevolg slechts een beperkte werking. Vervolgens is het belangrijk op te merken dat niet alle arresten en vonnissen van hoven, rechtbanken en kantongerechten vatbaar zijn voor cassatieberoep bij de Hoge Raad. Er moeten belangrijke nuanceringen worden aangebracht. In de eerste plaats stipuleert art. 78, vijfde lid RO dat de procespartij geen cassatieberoep kan instellen indien het aanwenden van gewone rechtsmiddelen mogelijk is. In tegenstelling tot civiele zaken, bestaat het instituut van sprongsgewijze cassatie niet voor strafzaken.626 Ten tweede houdt ook art. 427, tweede lid Sv. een belangrijke beperking in. De toegang tot de Hoge Raad is op basis van art. 427, tweede lid Sv. beperkt voor wat de vonnissen van de kantongerechten betreft. Zowel het openbaar ministerie als de procespartijen beschikken niet over de mogelijkheid om een cassatieberoep in te stellen tegen overtredingszaken die aanleiding geven tot een geldboete van in totaal 250 euro of minder.627 Deze bepaling werd ingevoerd door de Wet van 28 oktober 1999628 en trad in werking op 1 oktober 2000.629 De wetgever was kennelijk de mening toegedaan dat strafzaken met geringe financiële waarde onvoldoende gewichtig zijn om een

619

A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 16. CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 14. 621 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 726. 622 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1033. 623 CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 14. 624 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 17. 625 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 17. 626 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 15. 627 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 14. 628 Wet van 28 oktober 1999 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, de Wet op de rechterlijke organisatie en enkele andere wetten met betrekking tot het beroep in cassatie in strafzaken, Stb. 16 november 1999 (hierna verkort Lex Haak). 629 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1011. 620

105

voorziening in cassatie mogelijk te maken.630 Ook dit is een wezenlijk verschil vergeleken met de Belgische regeling. Zoals reeds supra vermeld, geniet een procespartij in België immers van een volledig vrije toegang tot de cassatierechter. Het weigeren van de toegang tot het Hof van Cassatie op grond van de financiële waarde van de strafzaak is dan ook onbestaande. Ook moet er voor ogen worden gehouden dat –in tegenstelling tot de Belgische cassatieprocedure– cassatieberoep niet alleen mogelijk is tegen einduitspraken, maar tevens tegen alle tussenuitspraken.631 Alle procespartijen kunnen cassatieberoep instellen tegen tussenuitspraken, wel moeten zij rekening houden met het concentratiebeginsel van art. 428 Sv. Art. 428 Sv. bepaalt immers het volgende: “Tegen vonnissen of arresten die geen einduitspraken zijn, is het cassatieberoep slechts gelijktijdig met dat tegen de einduitspraak toegelaten.”632 Door dit concentratiebeginsel wil de wetgever vermijden dat de behoorlijke rechtspleging door het instellen van cassatieberoepen tegen tussenuitspraken in gedrang zou komen.633 Tenslotte wil ik nog even verwijzen naar (oud) art. 430, eerste lid Sv. Vroeger bepaalde dit artikel dat het instellen van cassatieberoep tegen een vrijspraak van de verdachte niet mogelijk is.634 Zowel het openbaar ministerie als de verdachte zelf waren in geval van vrijspraak niet gemachtigd om een voorziening in cassatie in te stellen bij de Hoge Raad. Er werd immers aangenomen dat de betrokken verdachte niet meer beschikte over het vereiste belang gelet op de vrijspraak.635 Ook het openbaar ministerie kon geen cassatieberoep tegen een vrijspraak instellen. Men achtte het niet redelijk om de verdachte nogmaals bloot te stellen aan het gevaar van een veroordeling.636 Art. 430 Sv. is echter door de Wet van 31 oktober 2002637 afgeschaft.638 Door deze afschaffing is de jure het cassatieberoep tegen alle vrijspraken mogelijk. De facto stellen we echter vast dat de afschaffing van art. 430 Sv. geen al te grote wijzigingen heeft teweeg gebracht. Zoals verder zal worden besproken, moet de eiser in cassatie beschikken over een procesbelang waardoor de verdachte in geval van een vrijspraak nog steeds niet over de mogelijkheid beschikt om een cassatieberoep in te stellen. 639 Bovendien moet er ook worden verwezen naar art. 427, tweede lid Sv. dat het instellen van 630

E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 207. 631 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 20. 632 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1013. 633 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 17-18. 634 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1015. 635 A. MINKENHOF, De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 421. 636 A. MINKENHOF, De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 421. 637 Wet van 31 oktober 2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering strekkende tot het openstellen van beroep in cassatie tegen vrijspraken alsmede het doen van uitspraak door de enkelvoudige kamer bij het niet naleven van de schriftuurverplichting, Stb. 12 november 2002. 638 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 26. 639 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 23.

106

cassatieberoepen door de verdachte en het openbaar ministerie in geval van lichte misdrijven uitsluit.640 Volledigheidshalve wil ik ook vermelden dat overeenkomstig art. 429 Sv. ook partieel cassatieberoep mogelijk is. 2.1.2. Personen die cassatieberoep kunnen instellen Teneinde te bepalen welke personen bevoegd zijn om cassatieberoep in te stellen, moet er een onderscheid worden gemaakt tussen cassatieberoepen tegen uitspraken en cassatieberoepen tegen beschikkingen.641 Het cassatieberoep tegen uitspraken wordt geregeld in art. 427, eerste lid Sv. Dit artikel stipuleert dat zowel het openbaar ministerie bij het gerecht dat het vonnis of arrest heeft gewezen, als de verdachte cassatieberoep kunnen instellen.642 Wanneer het openbaar ministerie of de verdachte cassatieberoep instelt tegen de bestreden rechterlijke handeling of beslissing, heeft de benadeelde partij eveneens de mogelijkheid om op beperkte wijze deel te nemen aan de cassatieprocedure.643 Ingeval van berusting in hoofde van het openbaar ministerie of de verdachte, beschikt de benadeelde partij niet over de mogelijkheid om een voorziening aanhangig te maken bij de Hoge Raad gezien deze niet zelfstandig een cassatieberoep kan instellen. Het cassatieberoep tegen beschikking wordt daarentegen door art. 447 Sv. geregeld. Op basis van desbetreffend artikel kan het openbaar ministerie, de verdachte of andere belanghebbenden cassatieberoep tegen beschikkingen instellen. Opdat de voorziening in cassatie door de Hoge Raad ontvankelijk zou worden verklaard, is vereist dat de eiser over het vereiste belang beschikt. Dit principe wordt niet uitdrukkelijk in een wettelijke bepaling vermeld, maar wordt door de Nederlandse rechtspraak en rechtsleer als axioma aangenomen.644 Deze belangrijke ontvankelijkheidvoorwaarde vindt zijn oorsprong terug in het aloude Franse adagium “point d’intérêt, point d’action”.645 Op basis van dit adagium zal het aanwenden van een rechtsmiddel niet-ontvankelijk worden verklaard wanneer de eiser het vereiste belang niet kan aantonen, ook al werd het rechtsmiddel op theoretisch gegronde middelen gesteund. Niettegenstaande in Nederland - alsook in België - het belangvereiste als een gewichtig

640

A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 26. A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 26. 642 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1011. 643 Art. 435, tweede lid Sv. 644 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 29. 645 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 29. 641

107

principe wordt beschouwd, heeft het lange tijd geduurd vooraleer de strafkamer van de Hoge Raad het adagium “point d’intérêt, point d’action” is beginnen toepassen.646 2.1.3. Vormvereisten Opdat het cassatieberoep door de Hoge Raad ontvankelijk zou worden verklaard, moet de eisende partij enkele formaliteiten in acht nemen. Deze formaliteiten worden beschreven in art. 449-451a Sv. In tegenstelling tot de Belgische cassatieprocedure waar cassatieberoep wordt ingesteld door ofwel neerlegging van verklaring ter griffie ofwel betekening, kan de eiser slechts een strafzaak bij de Hoge Raad aanhangig maken door een verklaring af te leggen op de griffie van het gerecht van de bestreden rechterlijke handeling of beslissing.647 De verklaring wordt neergelegd door de eiser in persoon, diens advocaat met bijzondere volmacht of door een bijzonder schriftelijk gevolmachtigde persoon.648 2.1.4. Termijn De termijn om cassatieberoep in strafzaken in te stellen wordt in art. 432 Sv. bepaald.649 In beginsel moet het cassatieberoep worden ingesteld binnen 14 dagen na de einduitspraak indien a) de aanzegging, de oproeping voor de nadere terechtzitting, de dagvaarding om op de terechtzitting te verschijnen aan de verdachte in persoon is betekend b) de verdachte op de terechtzitting of nadere terechtzitting is verschenen c) er zich een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de dag van de terechtzitting of van de nadere terechtzitting van tevoren bekend was. In alle gevallen beschikt de eisende partij nadat hij kennis heeft genomen van het desbetreffend vonnis of arrest over een termijn van 14 dagen om cassatieberoep in te stellen.650 Uit de rechtspraak van de Hoge Raad blijkt dat deze termijnvereiste strikt wordt geïnterpreteerd.651 2.2. Opzending van het dossier en de aanzegging binnenkomst stukken Eenmaal de eisende partij het cassatieberoep heeft ingesteld door het neerleggen van een verklaring bij de griffie van het gerecht van de bestreden rechterlijke handeling of beslissing652, zal de griffie zo spoedig mogelijk de stukken van het geding verzenden naar de griffier van de Hoge Raad.653 De

646

A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 30. A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 39. 648 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 39. 649 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1017. 650 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 36. 651 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 36. 652 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 39. 653 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1020. 647

108

wetgever bepaalt uitdrukkelijk in art. 434, eerste lid Sv. dat de opzending van stukken zo spoedig mogelijk dient te gebeuren. Doch moet worden opgemerkt dat de wetgever geen sanctie voorziet.654 Er wordt echter aangenomen dat een ernstige vertraging van opzending van stukken wel een schending van art. 6 EVRM kan uitmaken.655 Na opzending van stukken wordt de zaak ingeschreven en krijgt deze een griffienummer.656 Eenmaal de stukken van het geding door de griffier van de Hoge Raad zijn ontvangen, zal de procureur-generaal in overeenstemming met art. 435 Sv.657 aan zowel de verdachte als aan het openbaar ministerie aanzeggen dat de stukken bij de Hoge Raad zijn binnengekomen onder de mededeling dat de zaak binnen een termijn van twee maanden in behandeling zal worden genomen.658 2.3. De cassatiemiddelen 2.3.1. Het aanvoeren van cassatiemiddelen Het aanvoeren van cassatiemiddelen gebeurt overeenkomstig art. 437 Sv. door het indienen van de cassatieschriftuur bij de griffie van de Hoge Raad.659 De cassatieschriftuur neemt een prominente plaats in de Nederlandse cassatieprocedure in. Deze bevat immers de gronden waarop het cassatieberoep zich baseert660 en bepaalt bijgevolg ook de omvang van het cassatieberoep.661 Bovendien zijn de eisende partijen sinds 1 oktober 2000 door de Lex Haak verplicht om een cassatieschriftuur neer te leggen bij de griffie van de Hoge Raad.662 Deze wet werd aangenomen nadat uit onderzoek bleek dat de Hoge Raad in 75% van alle zaken moest overgaan tot het ambtshalve opwerpen van cassatiemiddelen, aangezien de eisers in desbetreffende gevallen het nalieten een cassatieschriftuur in te dienen.663 Wanneer de eisende partij het nalaat een cassatieschriftuur in te dienen, zal de Hoge Raad overeenkomstig art. 437 Sv. het cassatieberoep niet-ontvankelijk verklaren. Uit het jaarverslag van de Hoge Raad blijkt dat ongeveer 50 % van alle strafzaken op basis van art. 437 Sv. worden afgehandeld.664 Opnieuw moet de opmerking worden gemaakt dat het verplicht indienen van een cassatieschriftuur in België onbestaande is.

654

A. MINKENHOF, De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 429. A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 50. 656 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 51. 657 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1022. 658 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 734. 659 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1024. 660 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 735. 661 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 33. 662 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 81. 663 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 43. 664 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 165. 655

109

Overeenkomstig de Belgische cassatieprocedure in strafzaken moeten de requiranten geenszins zelf cassatiemiddelen aanvoeren. Opdat de Hoge Raad de cassatieschriftuur ontvankelijk zou verklaren, is vereist dat deze tijdig wordt ingediend.665 Binnen welke termijn de cassatieschriftuur moet worden ingediend, verschilt naargelang het gaat om het openbaar ministerie, de verdachte of de benadeelde partij. 666 Overeenkomstig art. 437 Sv. is het openbaar ministerie op straffe van niet-ontvankelijkheid verplicht binnen een maand nadat de in het eerste lid van art. 435 Sv. bedoelde aanzegging aan het openbaar ministerie is verzonden, een schriftuur bij de Hoge Raad in te dienen. De verdachte door of namens wie het cassatieberoep is ingesteld, beschikt over een termijn van twee maanden nadat de in art. 435 Sv. bedoelde aanzegging is betekend. De benadeelde partij beschikt daarentegen over een termijn van een maand om de cassatieschriftuur in te dienen nadat de aanzegging is betekend. Zowel bij de verdachte667 als bij de benadeelde partij668 moet de indiening van de cassatieschriftuur geschieden door een raadsman. Dit laatste werd ingevoerd naar aanleiding van het rapport “De toegang tot de cassatierechter in strafzaken” door Commissie W.E. HAAK.669 Ook dergelijke verplichte bijstand van een advocaat is in de Belgische penale cassatieprocedure niet voorzien. Zowel voor het instellen van een cassatieberoep als voor het aanvoeren van cassatiemiddelen is er geen bijstand van een advocaat vereist. 2.3.2. De cassatiegronden De gronden van cassatie worden in art. 79 RO limitatief opgesomd. 670 Overeenkomstig dit artikel zijn er - net zoals in België - twee cassatiegronden op basis waarvan de strafkamer van de Hoge Raad kan beslissen over te gaan tot vernietiging: verzuim van vormvereisten op straffe van nietigheid en schending van het recht.671 Wat precies onder vormverzuimen moet worden verstaan, wordt voor wat strafzaken betreft specifiek in art. 431 Sv. geregeld. Zo wordt bijvoorbeeld een gebrek in de motiveringsplicht als een vormverzuim beschouwd.672 Daarenboven dient er te worden opgemerkt dat een schending van vreemd recht -in tegenstelling tot de Belgische cassatieprocedure-673 geen

665

G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 734. C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1024. 667 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 64. 668 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 111. 669 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 64. 670 A. MINKENHOF, De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 423. 671 CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 15. 672 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 63. 673 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1141, nr. 2668. 666

110

aanleiding kan geven tot cassatie.674 Wel wordt door de Hoge Raad aangenomen dat richtlijnen als recht kunnen worden beschouwd in de zin van art. 79 RO.675 Statistisch onderzoek toont bovendien aan dat in de praktijk vormverzuim de belangrijkste cassatiegrond is.676 2.3.3. Ambtshalve cassatiemiddelen Ook in Nederland heeft de Hoge Raad de mogelijkheid om ambtshalve over te gaan tot cassatie in strafzaken. In tegenstelling tot België, berust deze bevoegdheid wel degelijk op een wettelijke bepaling, namelijk art. 440, eerste lid Sv. Dit artikel bepaalt dat de Hoge Raad het beroep verwerpt of het vonnis of arrest geheel of gedeeltelijk vernietigt, hetzij op basis van de aangevoerde, hetzij op basis van andere gronden.677 Het is belangrijk op te merken dat ambtshalve cassatie slechts mogelijk is, indien reeds cassatieberoep door één van de procespartijen werd ingesteld.678 Bovendien is de mogelijkheid voor de Hoge Raad om gebruik te maken van art. 440, eerste lid Sv. sinds de Lex Haak, die het indienen van cassatieschriftuur verplicht stelde, sterk verminderd. 679 De strafkamer kan nu immers enkel in de zaken waar de eisende partij een cassatieschriftuur heeft ingediend tot ambtshalve cassatie overgaan. De wetgever voerde deze bepaling niet alleen in om het belang van de verdachte, maar ook om het algemeen belang te waarborgen.680 Uit de memorie van toelichting blijkt dat het invoeren van het ambtshalve onderzoek in Nederland als een vanzelfsprekendheid werd beschouwd.681 Het ambtshalve opwerpen van cassatiemiddelen werd zelfs gezien als een plicht in hoofde van de Hoge Raad. Momenteel interpreteert de Hoge Raad art. 440, eerste lid Sv. echter als een discretionaire verplichting.682 Uit de praktijk blijkt dat de Hoge Raad slechts terughoudend gebruik maakt van deze bevoegdheid.683 De strafkamer van de Hoge Raad gaat er immers vanuit dat de advocaat, die de eisende partij tengevolge van Lex Haak verplicht moet bijstaan, in staat is ontvankelijke cassatiemiddelen aan te voeren. Ambtshalve cassatie zal zich bijgevolg slechts voordoen wanneer de bestreden rechterlijke beslissing een wezenlijke fout inhoudt of wanneer de zaak betrekking heeft op

674

A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 60. G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 728. 676 A. MINKENHOF, De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 423-424. 677 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1028. 678 CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 13. 679 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2003-04, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2004, 34. 680 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 250. 681 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 250. 682 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 737. 683 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2003-04, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2004, 34. 675

111

een belangrijke kwestie, waarbij het aanbevelenswaardig is dat de Hoge Raad hierover uitspraak doet. Bovendien heeft het ambtshalve onderzoek aanleiding gegeven tot een opmerkelijke rechtspraktijk in de rechtspraak van de Hoge Raad.684 Op basis van deze praktijk zal de Hoge Raad, indien de voorzieningen in cassatie uitgaan van het openbaar ministerie, niet overgaan tot ambtshalve cassatie ten nadele van de verdachte.685 De Hoge Raad zal dus bij het ambtshalve cassatieberoep de bescherming van het belang van de verdachte voor ogen houden.686 Wel dient onmiddellijk de bemerking te worden gemaakt, dat deze regel niet in alle cassatieberoepen strikt wordt gevolgd. Zoals de Nederlandse rechtsgeleerde REMMELINK het correct aangaf, gaat het hier om een “meestalregel”.687 Maar net zoals in België werd ook in Nederland voorgesteld om het ambtshalve onderzoek af te schaffen, mits deze de overbelasting van de Hoge Raad succesvol zou kunnen aanpakken.688 Er wordt immers aangenomen dat het ambtshalve cassatieberoep voor de Hoge Raad veel werk met zich meebrengt omdat deze bij elk ontvankelijk cassatieberoep moet onderzoeken of er ambtshalve cassatiemiddelen zijn.689 Dit voorstel strandde evenwel op verzet tijdens de parlementaire behandeling.690 2.4. Verloop rechtspleging Overeenkomstig art. 436, eerste lid Sv. bepaalt de voorzitter van de strafkamer van de Hoge Raad de rechtsdag waarop de zaak wordt behandeld.691 Deze rechtsdag wordt overeenkomstig art. 436, tweede lid Sv. aan de verdachte of diens raadsman meegedeeld.692 In beginsel wordt het cassatieberoep in de enkelvoudige kamer van de Hoge Raad behandeld.693 De enkelvoudige kamer van de Hoge Raad beschikt echter in drie gevallen over de mogelijkheid om het cassatieberoep te verwijzen naar de meervoudige kamer.694 Dit is in de eerste plaats het geval wanneer de raadsman 684

E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 210. 685 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 251. 686 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 210. 687 J. DE HULLE, Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 251. 688 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 737. 689 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 93. 690 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 209-210. 691 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1023. 692 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1023. 693 Art. 438, eerste lid Sv. 694 Art. 438, tweede lid Sv.

112

van de verdachte of van de benadeelde partij mondelinge toelichting wil geven over de cassatiemiddelen. Daarnaast bepaalt het Wetboek van Strafvordering dat de uitspraak over het cassatieberoep moet geschieden door de meervoudige kamer, waardoor hier ook telkens een verwijzing noodzakelijk is.695 Tenslotte kan de enkelvoudige kamer, telkens wanneer zij het opportuun vindt, het cassatieberoep laten behandelen door de meervoudige kamer van de Hoge Raad. Zoals reeds hierboven vermeld, blijkt uit het jaarverslag van 2008 dat 91 procent van alle cassatieberoepen in strafzaken door een enkelvoudige kamer werden afgehandeld.696 Het valt onmiddellijk op dat dit percentage opmerkelijk veel hoger ligt dan in België. Zo bleek uit het jaarverslag van het Hof van Cassatie van 2003 dat slechts 20 procent van de cassatieberoepen in strafzaken worden beoordeeld door een beperkte kamer.697 Op de terechtzitting zal de procureur-generaal bij de Hoge Raad overeenkomstig art. 439, eerste lid Sv. een conclusie nemen.698 De procureur-generaal is - net zoals in België - belast met het waken over de correcte toepassing en de uitvoering van wetten en reglementen door de procureurs-generaal bij de Hoven van beroep.699 In deze conclusie zal de procureur-generaal vooreerst de door de partijen opgeworpen cassatiemiddelen, alsook de ambtshalve opgeworpen cassatiemiddelen bespreken.700 Daarnaast zal hij ook de Hoge Raad adviseren over de wijze van afdoening van de zaak. 701 Hij zal hierbij doorgaans verwijzen naar relevante rechtsleer en rechtspraak.702 De praktijk toont aan dat een conclusie genomen door de procureur-generaal bij de Hoge Raad uitvoeriger is dan de motivering van de Hoge Raad zelf.703 De Hoge Raad zal dan ook vaak - om zich werk te besparen integraal verwijzen naar de conclusie van het openbaar ministerie. Net zoals in België hadden de partijen niet de mogelijkheid om te antwoorden op de conclusie van de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Dit werd bovendien niet als bezwaarlijk aanschouwd, gezien de procureur-generaal bij de Hoge Raad als onafhankelijke instantie optreedt.704 Na het arrest Borgers705, gewezen door het Europees Hof van de Rechten van de Mens, wijzigde ook de Hoge Raad zijn rechtspraak en ontstond er een rechtspraktijk op basis waarvan de partijen wel konden reageren

695

C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1026. HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 169. 697 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 283. 698 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 735. 699 J.M. PIRET, s; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 27. 700 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1027. 701 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 81. 702 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 736. 703 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 736. 704 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 85. 705 EHRM, Borgers v. Belgium, 1991. 696

113

op de conclusie van de procureur-generaal.706 Dit werd later uitdrukkelijk gestipuleerd in de Wet van 1 oktober 1998.707 Op basis van deze wet wordt een afschrift van de conclusie aan de partijen voor de Hoge Raad verzonden.708 De advocaat van de partij beschikt dan over een termijn van twee weken om overeenkomstig art. 439, vijfde lid Sv. op deze conclusie schriftelijk te reageren.709 2.5. Beslissing van de Hoge Raad der Nederlanden De Hoge Raad gaat na of de bestreden rechterlijke handeling of beslissing, die het voorwerp uitmaakt van het cassatieberoep, daadwerkelijk een vormverzuim of schending van het recht inhoudt.710 Wanneer de Hoge Raad tot de conclusie komt dat het cassatieberoep niet gegrond is, zal deze het beroep verwerpen.711 In dit geval is de Hoge Raad de mening toegedaan dat de feitenrechter binnen de perken van het recht is gebleven.712 Indien de Hoge Raad daarentegen wel van mening is dat de aangevoerde dan wel ambtshalve opgeworpen cassatiemiddelen gegrond zijn, zal deze de rechterlijke handeling of beslissing hetzij geheel hetzij gedeeltelijk casseren.713 In dit laatste geval beschikt de Hoge Raad over verscheidene mogelijkheden, namelijk de zaak zelf afdoen, terugwijzen of verwijzen.714 Indien na de cassatie de Hoge Raad tot de conclusie komt dat er geen nader onderzoek van de feiten nodig is, zal deze gelet op art. 440, tweede lid Sv. de zaak zelf kunnen afdoen.715 Bovendien moet er ook nog naar art. 441 Sv. worden verwezen. Deze biedt immers de mogelijkheid aan de Hoge Raad om over te gaan tot verbetering van de aangehaalde wetsartikelen in de bestreden rechterlijke beslissing zonder de zaak te hoeven te verwijzen naar de feitenrechter. Daarnaast kan de Hoge Raad beslissen de zaak ofwel terug te wijzen en de zaak bijgevolg opnieuw aanhangig maken bij de rechterlijke instantie waarvan de gecasseerde beslissing afkomstig is ofwel de zaak te verwijzen naar een ander rechtscollege.716 In tegenstelling tot vroeger is de Hoge Raad nu

706

G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 736. Wet van 1 oktober 1998 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, de Uitleveringswet, de Wet economische delicten en de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen betreffende de bepalingen aangaande de procedure in cassatie in strafzaken, herzieningszaken, uitleveringszaken en zaken in het kader van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen, Stb. 15 oktober 1998. 708 Art. 439, derde en vierde lid Sv. 709 A.J.A. VAN DORST, Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 86; C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1027. 710 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1028. 711 Art. 440, eerste lid Sv. 712 CH. J. ENSCHEDE en TH.W. VANVEEN, Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 17. 713 Art. 440, eerste lid Sv. 714 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1029. 715 E.F. STAMHUIS, “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, (199) 210. 716 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 739. 707

114

volledig vrij te beslissen of men de zaak zal terugwijzen dan wel verwijzen.717 Zowel na de terugwijzing als de verwijzing zal de rechter zich opnieuw buigen over de strafzaak.718 In tegenstelling tot de Belgische penale cassatieprocedure, moet de verwijzingsrechter zowel bij de verwijzing als bij de terugwijzing overeenkomstig art. 440, tweede lid Sv. de zaak opnieuw berechten met het in acht nemen van de uitspraak van de Hoge Raad. De verwijzingsrechter zal dus de strafzaak opnieuw onderzoeken en beslechten, maar deze afdoening mag echter niet in strijd zijn met het cassatiearrest van de strafkamer van de Hoge Raad.719 De verwijzingsrechter is dus gebonden door wat de Hoge Raad ten aanzien van een bepaald rechtspunt uitdrukkelijk heeft beslist.720 Dit werd overigens ettelijke malen door de rechtspraak van de Hoge Raad bevestigd.721 De Hoge Raad heeft net zoals de andere rechtscolleges een motiveringsverplichting. Deze is gehouden zijn uitspraak met redenen te omkleden. Hierop bestaat er echter een belangrijke uitzondering.722 Door de Wet van 16 juni 1988723 werd het vereenvoudigd afhandelen ingevoerd. Dit instrument werd oorspronkelijk in art. 101a RO geregeld. Uit de memorie van toelichting van de Wet van 16 juni 1988 blijkt dat art. 101a RO als doel had de Hoge Raad in staat te stellen de rechtseenheid en rechtsontwikkeling te waarborgen alsook toezicht te houden op een behoorlijke procesvoering.724 Later werd art. 101a RO opgeheven en werd de Hoge Raad op basis van art. 81 RO bevoegd om over te gaan tot het vereenvoudigd afhandelen. Overeenkomstig dit artikel kan de Hoge Raad, indien deze de mening is toegedaan dat een voorziening niet tot cassatie kan leiden en niet noopt tot beantwoording van rechtsvragen in het belang van de rechtseenheid of rechtsontwikkeling, bij het vermelden van de gronden van zijn uitspraak, zich beperken tot dit oordeel.725 De strafkamer van de Hoge Raad beschikt ingevolge art. 81 RO over de mogelijkheid om niet-ontvankelijke of ongegronde cassatieberoepen snel af te handelen. Zo zal bijvoorbeeld een cassatieberoep, waarvan de aangevoerde middelen in strijd zijn met vaste rechtspraak, aanleiding geven tot een afdoening volgens art. 81 RO.726 Het toepassen van art. 81 RO gebeurt op initiatief van het openbaar ministerie. De advocaatgeneraal zal in zijn conclusie, indien deze de mening is toegedaan dat de toepassing van art. 81 RO is 717

G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 739-740. G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 741. 719 C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 1030. 720 A. MINKENHOF, Nederlandse Strafvordering, Kluwer, 2009, 495. 721 HR 27 februari 1996, NJ 1996, 478 en HR 17 oktober 2006, NJ 2006, 579. 722 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 737. 723 Wet van 16 juni 1988 tot wijziging van de Wet op de rechterlijke organisatie, Stb. 1988, 286. 724 Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 18. 725 G.J.M. CORSTENS, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 737. 726 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke de Swart, 2008, 81-82. 718

115

aangewezen, pleiten voor een summiere motivering.727 Sinds ongeveer 4 jaar beschikt de Hoge Raad over een “81 RO-team”.728 Deze werkgroep werd opgericht om de consistentie en eenvormigheid van de toepassing van art. 81 RO te waarborgen, alsook om het beslag van art. 81 RO op de werklast van de Hoge Raad te verminderen. Dit team zal de conclusie van de advocaat-generaal onderzoeken en bespreken. Indien het team de mening is toegedaan dat de zaak inderdaad volgens art. 81 RO moet worden afgehandeld, zal het dit adviseren aan de Hoge Raad. Doorgaans wordt het advies van het team door de raadsheren van de Hoge Raad gevolgd. De Hoge Raad vermeldde in haar jaarverslag van 2003 dat art. 81 RO moet worden beschouwd als een doeltreffend middel om de toevloed aan beroepen te reguleren en bijgevolg haar opdracht naar behoren te vervullen.729 Door het vereenvoudigd afhandelen van de zaak kan de Hoge Raad immers meer tijd en aandacht spenderen aan beroepen, die wel belangrijke rechtsvragen opwerpen.730 Tenslotte kunnen we vaststellen dat de laatste jaren de Hoge Raad veelvuldig gebruik heeft gemaakt van art. 81 RO. Het jaarverslag van 2008 toont immers aan dat ongeveer 44 procent van alle cassatieberoepen, waar er een cassatieschriftuur wordt ingediend, worden afgedaan op grond van art. 81 RO.731

Hoofdstuk 3: Conclusie uit het rechtsvergelijkend onderzoek Uit het rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk en Nederland valt onmiddellijk op dat het Franse Hof van Cassatie en de Hoge Raad der Nederlanden over ruimere bevoegdheden beschikken dan het Belgische Hof van Cassatie. Deze bevoegdheden werden mijns inziens gecreëerd om het hoofd te bieden aan de grote instroom van cassatieberoepen teneinde de unieke opdracht van het hoogste rechtscollege te vrijwaren. Daarom ben ik ook de mening toegedaan dat ruimere bevoegdheden voor de strafkamer van het Belgische Hof van Cassatie aanbevelenswaardig zouden zijn. Bij het rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk en Nederland springen er hoofdzakelijk twee bevoegdheden in het oog: het vereenvoudigd afhandelen en het zelf afdoen van de strafzaak. Ik zal dan ook in hoofdstuk 3 het invoeren van een gelijkaardige regeling in de Belgische penale cassatieprocedure bespreken. Tenslotte zal ik naar aanleiding van het Nederlandse art. 440, tweede

727

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2003-04, Den Haag, Koninklijke de Swart, 2004, 19. Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 28. 729 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 289. 730 Rapport van Commissie Hammerstein inzake versterking van de cassatierechtspraak, www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/, 19. 731 HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 170. 728

116

lid Sv. kort op de principiële bindende aard van de Belgische cassatierechtspraak ingaan en de noodzakelijkheid van dit principe in vraag stellen.

Afdeling 1: De vereenvoudigde afhandeling van het cassatieberoep 1.1. Algemeen In het jaarverslag van 2003 pleitte het Hof van Cassatie voor het invoeren van de mogelijkheid tot vereenvoudigde afhandeling van het cassatieberoep.732 In België beschikken zowel het Grondwettelijk Hof als de Raad van State over deze bevoegdheid.733 Het invoeren van dergelijk systeem in de penale cassatieprocedure zou toelaten dat de strafkamer niet-ontvankelijke of kennelijk ongegronde cassatieberoepen aan de hand van een summiere motivering verwerpt. Momenteel kan de strafkamer enkel voorzieningen in cassatie met een korte motivering afwijzen indien de eisende partijen geen cassatiemiddelen hebben aangevoerd.734 Mijns inziens zou het invoeren van de mogelijkheid tot vereenvoudigd afhandelen in de cassatieprocedure aanbevelenswaardig zijn. Hiervoor bestaan er verschillende redenen. In de eerste plaats wil ik ter herinnering brengen dat het Hof van Cassatie in zijn jaarverslag van 2003 zelf voorstelt om het vereenvoudigd afhandelen in te voeren. Dit houdt een groot voordeel in. Indien de magistratuur bereidwillig is, zal de uitvoering van de nieuwe regeling immers gemakkelijker verlopen. Daarnaast houdt het vereenvoudigd afhandelen op de goede rechtsbedeling geen beperking in.735 Er wordt namelijk geen afbreuk gedaan aan het recht tot toegang tot de cassatierechter, aangezien elk cassatieberoep ook ingeval van vereenvoudigd afhandelen door het Hof van Cassatie zal worden behandeld. Dit is immers bijzonder belangrijk, gezien er in onze rechtstraditie veel belang wordt gehecht aan de goede rechtsbedeling. Tenslotte dient er te worden opgemerkt dat het vereenvoudigd afhandelen van de zaak zou bijdragen tot de unieke opdracht van het Hof van Cassatie. Gelet op de mogelijkheid tot summiere motivering kan het Hof niet-ontvankelijke of ongegronde beroepen snel afhandelen, waardoor er vanzelfsprekend meer tijd kan worden besteed aan cassatieberoepen die wel enige betekenis hebben voor rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Door het vereenvoudigd afhandelen zou het Hof van Cassatie beschikken over een efficiënt wapen tegen niet-ontvankelijke en ongegronde cassatieberoepen, wat vanzelfsprekend de werklast van de strafkamer zal verminderen.

732

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 342-343. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 289. 734 www.cassonline.be/easycms/penaal (consultatie op 19 maart 2010). 735 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 288-289. 733

117

1.2. Wetgevende initiatieven Op 27 januari 2005 werd door volksvertegenwoordiger A. BORGINON een wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek betreffende het versneld afhandelen van sommige cassatieberoepen ingediend.736

In dit wetsvoorstel werd voorgesteld om het vereenvoudigd afhandelen in de

cassatieprocedure in te voeren en dit om het hoofd te bieden aan de toenemende werklast bij het Hof van Cassatie. In dit wetsvoorstel werd bevestigd, wat reeds supra door mezelf werd gesteld, namelijk dat het invoeren van “leave to appeal” in het Belgische rechtssysteem geen optie is. Precies daarom wordt door A. BORGINON het vereenvoudigd afhandelen voorgesteld. Dit laatste kan immers niet worden gezien als een verlofsysteem, gezien het filteren slechts gebeurt nadat het rechtsmiddel wordt ingesteld. Om dit te verwezenlijken, bepaalt art. 2 van desbetreffend wetsvoorstel dat art. 1105bis Ger.W. moet worden gewijzigd. Huidig art. 1105bis Ger.W. stipuleert dat een beperkte kamer van drie raadsheren bevoegd is om cassatieberoepen, die voor de hand liggen, af te handelen. Op basis van het wetsvoorstel zou de beperkte kamer eveneens de bevoegdheid krijgen om kennelijk nietontvankelijke of ongegronde cassatieberoepen te verwerpen door een arrest van onmiddellijk antwoord. Het wetsvoorstel van A. BORGINON werd uiteindelijk niet aangenomen. Op 13 april 2008 diende senator M. TAELMAN hetzelfde wetsvoorstel in.737 Dit wetsvoorstel hernam de tekst zoals geformuleerd in het wetsvoorstel van A. BORGINON en pleitte opnieuw voor de invoering van het vereenvoudigd afhandelen van de zaak in de cassatieprocedure. Desbetreffend wetsvoorstel is nog steeds niet goedgekeurd. 1.3. Rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens Zoals reeds eerder vermeld, waarborgt art. 6, §1 EVRM het recht op een eerlijk proces. Volgens de rechtspraak van het Europees Hof wordt het recht op een eerlijk proces geschonden, indien de rechter niet op een heldere manier aangeeft welke elementen doorslaggevend zijn voor zijn overtuiging.738 Dit houdt echter niet in dat de rechter een gedetailleerd antwoord moet formuleren

736

Voorstel van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, betreffende het versneld afhandelen van sommige cassatieberoepen, Parl.Doc. Kamer 2005-06, nr. 1569/001. 737 Voorstel van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, betreffende het versneld afhandelen van sommige cassatieberoepen, Parl.Doc. Senaat 2007-08, nr. 4-639. 738 B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 479.

118

op alle aangebrachte middelen.739 Het volstaat dat de betrokken procespartijen kunnen nagaan of de rechter zorgvuldig heeft geoordeeld en of het nodig is om een rechtsmiddel in te stellen. Aangezien het vereenvoudigd afhandelen de cassatierechter toelaat kennelijk niet-ontvankelijke of ongegronde cassatieberoepen aan de hand van een summiere motivering te verwerpen, moet worden nagegaan of art. 6, §1 EVRM niet wordt geschonden. Ettelijke malen werden bij het Europees Hof klachten ingediend dat het Nederlandse art. 81 RO of het Franse art. 567-1-1 CPP schending uitmaakte van het recht op een eerlijk proces. De schending van art. 6, §1 EVRM door art. 81 RO werd in de zaken Kok740, M.M.741 en Polman742 tegen Nederland ingeroepen. In de zaken Burg743 en Stepinska744 tegen Frankrijk werd dan weer de wettigheid van art. 567-1-1 CPP betwist. Het Europees Hof erkende telkenmale dat art. 6, §1 EVRM een motiveringsverplichting in hoofde van de rechterlijke macht inhoudt waardoor de rechter verplicht is te antwoorden op de essentiële argumenten van de partijen. Maar omdat de rechter geenszins is gehouden een gedetailleerd antwoord te formuleren op elk argument van de beklaagde, oordeelde het Europees Hof dat de vereenvoudigde afhandeling niet in strijd is met art. 6, §1 EVRM. 745 Afdeling 2: De mogelijkheid voor het Hof van Cassatie om cassatieberoepen zelf te beoordelen 2.1. Huidige regeling Overeenkomstig art. 147 GW treedt het Hof van Cassatie niet in de beoordeling van de zaken. Het Hof van Cassatie gaat enkel na of de bestreden rechterlijke beslissing hetzij de wetgeving, hetzij substantiële of op straffe van nietigheid geschreven vormvereisten schendt. Uit rechtsvergelijkende studie blijkt dat België zich -in tegenstelling tot Frankrijk en Nederland- strikt houdt aan dit principe. Toch moet er worden opgemerkt dat er de laatste jaren een evolutie merkbaar is.746 Hiervoor wil ik verwijzen naar het cassatiearrest van 21 maart 2001.747 In dit arrest oordeelde het Hof van Cassatie dat de bestreden rechterlijke beslissing art. 1 van de wet van 5 maart 1952 betreffende de opdeciemen op de strafrechtelijke geldboeten, gewijzigd bij art. 1, 2° van de wet van 24 december 739

B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 479. 740 EHRM, Kok v. The Netherlands, 2000. 741 EHRM, M.M. v. The Netherlands, 2001. 742 EHRM, Polman v. The Netherlands, 2002. 743 EHRM, Burg and others v. France, 2003. 744 EHRM, Stepinska v. France, 2003. 745 B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 479. 746 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 781. 747 Cass. 21 maart 2001, AR P001626F.

119

1993, schond. De bij deze wet bepaalde verhoging was immers niet van toepassing op geldboeten die zijn opgelegd wegens misdrijven gepleegd vóór de inwerkingtreding op 1 januari 1995. Aangezien de jegens de eiser bewezen verklaarde misdrijven in 1992 en 1993 werden gepleegd, verbrak het Hof van Cassatie dan ook de rechterlijke beslissing die de geldboete verkeerdelijk verhoogde met 1990 opdeciemen. I.p.v. de zaak te verwijzen naar de bevoegde feitenrechter, oordeelde het Hof zelf dat de geldboete met 990 i.p.v. 1990 opdeciemen moest worden verhoogd. Het Hof was in casu de mening toegedaan dat de toepasselijke opdeciemen op grond van de vaststellingen van het vernietigde arrest met zekerheid konden worden bepaald. Het cassatiearrest van 21 maart 2001 doet geen afbreuk aan het principe dat het Hof van Cassatie niet treedt in de beoordeling van de zaken zelf, maar eigenlijk moet worden begrepen vanuit proceseconomisch perspectief.748 Het Hof wou door het zelf bepalen van de toepasselijke opdeciemen een overbodige verwijzing vermijden. 2.2. Pleidooi voor mogelijkheid tot zelf afdoening cassatieberoep Vooreerst wil ik benadrukken dat ik geenszins wil afwijken van het principe dat het Hof van Cassatie niet in de beoordeling van zaken treedt, gezien dit de unieke opdracht van het Hof in gedrang zou brengen.749 Ik pleit daarentegen wel voor een verruiming van de bevoegdheid van het Hof van Cassatie. Mijns inziens zou het Hof van Cassatie de mogelijkheid moeten krijgen om cassatieberoepen zelf af te doen indien er geen verder onderzoek van de feiten is vereist en het Hof daarenboven zonder veel moeilijkheden de zaak zelf kan beoordelen. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan een cassatieberoep ingesteld tegen een bestreden rechterlijke beslissing die de maximumstraf van het bewezen verklaarde misdrijf overschrijdt.750 Volgens de huidige regelgeving moet het Hof van Cassatie, indien deze vaststelt dat er sprake is van schending van de wettelijke maximumstraf, de rechterlijke beslissing casseren en naar de feitenrechter verwijzen. Mijns inziens zou het omwille van proceseconomische redenen aanbevelenswaardig zijn, moest het Hof in desbetreffend geval bevoegd zijn om zelf de opgelegde straf tot de maximumstraf te reduceren. De mogelijkheid tot zelf afdoening van het cassatieberoep zou o.a. ook aangewezen zijn bij cassatieberoepen tegen rechterlijke beslissingen die de maximumduur van het uitstel overschrijden.751

748

M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 781-782. 749 B. MAES, Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, nr. 456. 750 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 782. 751 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 782.

120

Ik ben m.a.w. de mening toegedaan dat de mogelijkheid tot zelf afdoening vanuit proceseconomisch standpunt moet worden aanbevolen.752 Het laat immers het Hof van Cassatie toe om zaken, waarvan de beoordeling niet veel voeten in de aarde heeft, zelf af te handelen waardoor een overbodige rechtspleging voor de verwijzingsrechter wordt vermeden.753 Wellicht is cassatie bij wijze van inkorting momenteel nog te voortvarend.754 Er is immers een groot onderscheid tussen de reductie van opdeciemen en het verminderen van straffen.755 Bij de reductie van opdeciemen kan men immers nog betogen dat het Hof zich louter beperkt tot het correct toepassen van het recht. Terwijl het Hof van Cassatie zich bij het verminderen van straffen conceptueel meer op glad ijs bevindt. Toch ben ik de mening toegedaan dat dit niet onmogelijk is, gezien ook het Franse Cour de Cassation overeenkomstig art. L. 411-3 COJ het geschil zelf kan beslechten indien er geen beoordeling van de feiten nodig is. Cassatie bij wijze van inkorting is m.a.w. niet in se onverenigbaar met onze rechtstraditie. In elk geval zijn de voorstellen tot zelf afdoening van het cassatieberoep enige bezinning waard.756 Afdeling 3: Afstappen van het principe van niet-bindende cassatierechtspraak 3.1. Huidige regeling In de Belgische rechtspleging geldt het principe dat het Hof van Cassatie niet oordeelt over de gegrondheid van de zaak. Indien het Hof van Cassatie oordeelt dat het ingestelde cassatieberoep in strafzaken ontvankelijk en gegrond is, wordt de strafzaak in principe verwezen naar de feitenrechter. Dit gebeurt overeenkomstig art. 1110, eerste lid Ger.W. De verwijzingsrechter zal in beginsel niet door het arrest van het Hof van Cassatie zijn gebonden. Hij is bijgevolg vrij om in zijn rechterlijke beslissing af te wijken van de cassatie-uitspraak. Hierop bestaat er een uitzondering. Gelet op art. 1120 Ger.W. zal de verwijzingsrechter wel door het arrest van het Hof van Cassatie zijn gebonden, wanneer deze tweemaal op grond van dezelfde cassatiemiddelen overgaat tot verbreking van de rechterlijke beslissing in dezelfde zaak.

752

R. VERSTRAETEN, “Cassatie bij wijze van inkorting: nieuwe horizonten voor het Hof van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (261) 267. 753 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 782. 754 R. VERSTRAETEN, “Cassatie bij wijze van inkorting: nieuwe horizonten voor het Hof van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (261) 272. 755 R. VERSTRAETEN, “Cassatie bij wijze van inkorting: nieuwe horizonten voor het Hof van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (261) 269. 756 M. DE SWAEF, “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 200506, nr. 20, 782.

121

3.2. Pleidooi voor bindende cassatierechtspraak In het jaarverslag van 2008 stelde het Hof van Cassatie de vraag of de verwijzingsrechter in de toekomst niet door de uitspraak van het Hof van Cassatie moet gebonden zijn.757 Het Hof van Cassatie koppelde in het jaarverslag van 2008 zijn pleidooi voor bindende cassatierechtspraak aan art. 6 EVRM, dat het recht op een eerlijk proces waarborgt.758 Opdat voldaan zou zijn aan het recht op een eerlijk proces, is immers vereist dat de zaak binnen een redelijke termijn wordt behandeld.759 Het feit dat de verwijzingsrechter in beginsel niet door het arrest van het Hof van Cassatie is gebonden, kan ervoor zorgen dat het recht op afdoening van het proces binnen een redelijke termijn niet wordt gerespecteerd. Gelet op deze overwegingen, wordt in het jaarverslag van 2008 door het Hof van Cassatie voorgesteld om art. 1119 Ger.W. op te heffen en art. 1120 Ger.W. te vervangen door volgende wettekst: “Wordt de beslissing waartegen het cassatieberoep is gericht, vernietigd, dan voegt de feitenrechter naar wie de zaak is verwezen, zich naar de beslissing van het Hof van Cassatie betreffende het door dat Hof beslechte rechtspunt.”760 Ik ben net zoals het Hof van Cassatie de mening toegedaan dat de verwijzingsrechter moet zijn gebonden door de arresten van het Hof van Cassatie. Naar mijn mening is de huidige procedure bijzonder omslachtig en zou het derhalve om proceseconomische redenen aanbevelenswaardig zijn dat de verwijzingsrechter wel door de rechtspraak van het Hof van Cassatie is gebonden.761 De huidige regelgeving m.b.t. de penale cassatieprocedure is niet langer aan de huidige stand van zaken aangepast. Dergelijke proceseconomische hervorming zoals een bindende cassatierechtspraak zou bovendien de werklast van de tweede kamer van het Hof kunnen verminderen. Daarenboven zie ik geen redenen waarom er zo krampachtig aan het principe van niet-bindende cassatierechtspraak wordt vastgehouden. Niemand betwist immers het morele gezag uitgaande van de arresten van het Hof van Cassatie. Waarom dan niet gewoon een stapje verder gaan en de verwijzingsrechter verplichten om het arrest van het Hof van Cassatie te volgen?

757

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 203. HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 203. 759 B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Art. 6 § 1 EVRM” in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, (386) 430. 760 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 203. 761 HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 203. 758

122

ALGEMEEN BESLUIT

Het bovenstaande betoog heeft getracht een kritische kijk te geven op het huidige cassatieberoep in strafzaken. De uiteenzetting heeft talrijke knelpunten van het penale cassatieberoep aangehaald, alsook oplossingen voorgesteld. Uit deze masterproef blijkt dat het cassatieberoep in strafzaken op verscheidene vlakken fout loopt. De penale cassatieprocedure wordt dan ook dikwijls door de rechtzoekende als complex en onbillijk beschouwd. Deze complexiteit wordt niet allerminst in de hand gewerkt door het gebrek aan een overzichtelijk wetgevend geheel. Het cassatieberoep in strafzaken wordt principieel door het Wetboek van Strafvordering geregeld, doch zijn een aantal bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek evenzeer van toepassing. Dit maakt het voor procespartijen maar ook voor juristen bijzonder moeilijk om een duidelijke inzicht in het cassatieberoep te krijgen. De in de inleiding gestelde onderzoeksvraag, die naar de hervorming van het cassatieberoep in strafzaken peilde, moet dan ook bevestigend worden beantwoord. Opdat het Hof van Cassatie optimaal zijn unieke opdracht zou kunnen uitoefenen, is vereist dat de wetgever optreedt en het cassatieberoep in strafzaken grondig hertekent. Het Hof van Cassatie heeft als hoogste rechtscollege in België een unieke opdracht, namelijk het waarborgen van rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Overeenkomstig art. 147 GW treedt het Hof niet in de beoordeling van de feiten en mag deze geenszins als een derde aanleg worden beschouwd. Art. 147 GW buiten beschouwing gelaten, heeft de wetgever onvoldoende de bijzondere bevoegdheid van het Hof van Cassatie benadrukt. Mijns inziens moet de penale cassatieprocedure dan ook meer op deze unieke opdracht van het Hof worden afgestemd. Bovendien moet de wetgever de bestaande cassatieprocedure efficiënter en eenvoudiger maken. Deze laatste zou onder andere kunnen worden gerealiseerd door de penale cassatieprocedure uniform te maken met de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Er kan dus worden gesteld dat een hervorming van het cassatieberoep niet alleen noodzakelijk maar bovendien ook onafwendbaar is, wil het Hof zijn unieke opdracht behoorlijk uitoefenen. Zonder tussenkomst van de wetgever dreigt het cassatieberoep in strafzaken af te stevenen op een verstarrende procedure, wat uiteraard funest is. De hervorming van het cassatieberoep in strafzaken zal echter pas geslaagd zijn wanneer ook de hoge werkdruk van de strafkamer van het Hof van Cassatie wordt verminderd en diens bevoegdheden gevoelig worden uitgebreid. Deze verhandeling toont aan dat de strafkamer van het Hof van Cassatie met een aanzienlijke werkoverlast kampt. Uit het jaarverslag van het Hof van

123

Cassatie blijkt immers dat in het kalenderjaar 2009 maar liefst 1922 nieuwe cassatieberoepen in strafzaken voor de tweede kamer werden ingeleid. Hoewel deze cassatieberoepen op een vlotte manier door de strafkamer worden afgehandeld, kan moeilijk worden betwist dat zo’n hoge instroom van cassatieberoepen het uitvoeren van de unieke opdracht van het Hof van Cassatie bemoeilijkt. Het Hof van Cassatie moet immers door goed doordachte uitspraken coherentie brengen in de rechtspraak. Een vlugge afhandeling van cassatieberoepen is dan ook niet wenselijk. Daarom is het noodzakelijk dat de werklast van de strafkamer van het Hof van Cassatie wordt verminderd en het uitzonderlijk karakter van het cassatieberoep in strafzaken wordt benadrukt. In deze masterproef werd er gewezen op de verschillende oorzaken van de hoge werklast van de strafkamer, namelijk de wetteninflatie in het strafrecht, het ambtshalve onderzoek, de niet aangepaste interne organisatie van het Hof en tenslotte de volledig vrije toegang tot de cassatierechter. Naast een halt toe te roepen aan de overaanwending van het strafrecht, lijkt het mij bijzonder zinvol om het ambtshalve onderzoek van het Hof van Cassatie opnieuw te evalueren, een kwalitatieve bijstand voor het Hof van Cassatie in te voeren, de vrije toegang tot het Hof van Cassatie te beperken en tenslotte het opleggen van een burgerlijke geldboete ingeval van procesrechtsmisbruik in strafzaken te voorzien. Voornamelijk de vrije toegang tot het Hof van Cassatie moet mijns inziens worden aangeduid als belangrijkste oorzaak van de hoge werkdruk van de strafkamer. De procespartijen kunnen hierdoor om het even welke zaak laten toetsen door het Hof.

Ook

cassatieberoepen

die

niet

bijdragen

tot

rechtseenheid,

rechtszekerheid

en

rechtsontwikkeling worden bijgevolg door de tweede kamer van het Hof van Cassatie behandeld. De toegang tot het Hof van Cassatie kan op verschillende manieren worden beperkt. In de eerste plaats kan de Belgische wetgever een “leave to appeal”-systeem invoeren waardoor de rechtzoekende toestemming nodig heeft om zijn voorziening aanhangig te maken bij het Hof van Cassatie. Het Hof zou hierdoor de bevoegdheid krijgen om zelf de te behandelen cassatieberoepen te selecteren. Naar mijn mening zou het invoeren van “leave to appeal” de unieke opdracht van het Hof van Cassatie ongetwijfeld versterken. De strafkamer moet namelijk momenteel veel tijd en werk steken in het behandelen van cassatieberoepen die niet nopen tot het bewerkstelligen van rechtseenheid, rechtszekerheid en rechtsontwikkeling. Idealiter zou de strafkamer enkel maar die cassatieberoepen mogen behandelen die in overeenstemming zijn met diens unieke opdracht. Toch is het invoeren van “leave to appeal” in België niet realiseerbaar. Dergelijk verlofsysteem is immers niet in overeenstemming met onze rechtstraditie, waarbij elke rechtzoekende het recht heeft om zijn zaak door het opperste gerechtshof te laten behandelen. Een selectie van cassatieberoepen op grond van hun juridisch belang is dan misschien wel niet in overeenstemming met onze rechtstraditie, toch

124

ben ik ervan overtuigd dat de wetgever vroeg of laat deze mogelijkheid zal moeten overwegen. Tot dan lijkt het invoeren van de verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie de meest aangewezen oplossing. De wetgever wou door de afschaffing van de verplichte bijstand in strafzaken de goede rechtsbedeling waarborgen en de belemmeringen voor de gelijke toegang tot de cassatierechter wegwerken. In deze uiteenzetting werd aangetoond dat het ontbreken van verplichte professionele bijstand door een advocaat bij het Hof van Cassatie tot heel wat problemen in strafzaken leidt. Zonder de bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie zijn de eisende partijen immers niet op de hoogte van de unieke opdracht van het Hof en wordt deze verkeerdelijk als derde aanleg beschouwd. Bovendien wordt de strafkamer hierdoor vaak geconfronteerd met manifest nietontvankelijke of ongegronde cassatieberoepen, omdat de procespartijen of niet-gespecialiseerde advocaten onvoldoende met de specifieke werking van het Hof en diens cassatieprocedure zijn vertrouwd. De verplichte bijstand van een advocaat bij het Hof van Cassatie zou dus niet alleen het aantal cassatieberoepen doen afnemen, ook de kwaliteit van de rechtspleging zou aanzienlijk verbeteren. Tenslotte toonde het rechtsvergelijkend onderzoek met Frankrijk en Nederland aan dat het Belgische Hof van Cassatie, veeleer dan zijn collega’s, de cassatieberoepen in strafzaken ondergaat. De Belgische wetgever moet mijns inziens dan ook de strafkamer van het Hof in de mogelijkheid stellen de afhandeling van de cassatieberoepen zelf te sturen. Door het toekennen van ruimere bevoegdheden zou de strafkamer van het Hof van Cassatie beschikken over efficiënte instrumenten om zelf de instroom van cassatieberoepen te reguleren. Naar mijn mening moet de vereenvoudigde afhandeling van het cassatieberoep alsook de mogelijkheid om het cassatieberoep zelf af te doen in de Belgische penale cassatieprocedure worden ingevoerd. Het invoeren van de eenvoudige afhandeling zou namelijk toelaten dat de strafkamer niet-ontvankelijke of kennelijke ongegronde cassatieberoepen op een efficiënte wijze filtert aan de hand van een summiere motivering. Vanuit proceseconomisch standpunt moet de strafkamer eveneens de bevoegdheid krijgen om cassatieberoepen zelf af te doen indien er geen verder onderzoek van de feiten is vereist. Deze laatste zou bovendien ook gunstig zijn voor de procespartijen die altijd een snelle beslechting van hun rechtsgeschil wensen. Naar voorbeeld van de Nederlandse cassatieprocedure, zou de Belgische wetgever misschien ook het principe van niet-bindende cassatierechtspraak opnieuw moeten bekijken. Concluderend kan er dus worden gesteld dat deze masterproef aantoont dat de wetgever dringend moet optreden. Voornamelijk de laksheid en de onverschilligheid van de wetgever ten aanzien van het cassatieberoep in strafzaken is voor mij een grote bron van ergernis. Ik maak mij echter geen

125

illusies en besef dat momenteel een grondige hervorming van het penale cassatieberoep, gelet op de recente politieke ontwikkelingen, niet realistisch is. Dit neemt niet weg dat het aangewezen is om voortdurend

de

aandacht

te

vestigen

op

het

cassatieberoep

in

strafzaken

en

de

hervormingsvoorstellen hiervan. Hopelijk heb ik door mijn masterproef hiertoe een bijdrage geleverd.

126

BIBLIOGRAFIE 1. Wetgeving -

Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 22 juni 1935.

-

Wet van 8 maart 1948 betreffende de rechtspleging voor het Hof van verbreking en tot aanvulling van artikel 40 van de Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 19 maart 1949.

-

Wet 6 mei 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van Cassatie, BS 25 juni 1997.

-

Wet 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, BS 2 april 1998.

-

Wet 14 november 2000 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzake de tussenkomst van het openbaar ministerie in de procedure voor het Hof van Cassatie en, in burgerlijke zaken, voor de feitenrechters en tot wijziging van de artikelen 420bis en 420ter van het Wetboek van strafvordering, BS 19 december 2000.

-

Wet 12 februari 2003 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering wat het verstek betreft en tot opheffing van artikel 421 van hetzelfde Wetboek, BS 28 maart 2003.

-

Wet 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf

en

de

aan

het

slachtoffer

toegekende

rechten

in

het

raam

van

strafuivoeringsmodaliteiten, BS 15 juni 2006. -

Wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand, BS 12 juni 2007.

-

Voorstel van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, betreffende het versneld afhandelen van sommige cassatieberoepen, Parl.Doc. Kamer 2005-06, 1569/001.

-

Voorstel van wet houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, Parl.Doc. Kamer 2005-06, nr. 51 2138/001.

-

Wetsontwerp houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, Parl.Doc. Kamer 2005-06, nr. 51 2138/001.

127

-

Voorstel van wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, betreffende het versneld afhandelen van sommige cassatieberoepen, Parl.Doc. Senaat 2007-08, nr. 4-639.

-

KB 10 augustus 1998 waarbij het aantal advocaten bij het Hof van Cassatie vastgesteld wordt, BS 25 augustus 1998.

-

MB 9 februari 2001 houdende vaststelling van de personeelsformatie van de referendarissen bij het Hof van Cassatie, BS 15 februari 2001.

-

MB 27 januari 2004 houdende vaststelling van de personeelsformatie van de attachés in de dienst voor documentatie en overeenstemming der teksten bij het Hof van Cassatie, BS 3 februari 2004.

-

Loi n°91-491 du 15 mai 1991 modifiant le code de l'organisation judiciaire et instituant la saisine pour avis de la Cour de cassation, Journal Officiel 18 mei 1991.

-

Loi organique n°2001-539 du 25 juin 2001 relative au statut des magistrats et au Conseil supérieur de la magistrature, Journal Officiel 26 juni 2001.

-

Ordonnance n°2006-673 du 8 juin 2006 portant refonte du code de l’organisation judiciaire et modifiant le code de commerce, le code rural et le code de procédure pénale (partie Législative), Journal Officiel 9 juni 2006.

-

Wet van 16 juni 1988 tot wijziging van de Wet op de rechterlijke organisatie, Stb. 1988, 286.

-

Wet van 1 oktober 1998 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, de Uitleveringswet, de Wet economische delicten en de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen betreffende de bepalingen aangaande de procedure in cassatie in strafzaken, herzieningszaken, uitleveringszaken en zaken in het kader van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen, Stb. 15 oktober 1998.

-

Wet van 28 oktober 1999 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, de Wet op de rechterlijke organisatie en enkele andere wetten met betrekking tot het beroep in cassatie in strafzaken, Stb. 16 november 1999.

-

Wet van 31 oktober 2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering strekkende tot het openstellen van beroep in cassatie tegen vrijspraken alsmede het doen van uitspraak door de enkelvoudige kamer bij het niet naleven van de schriftuurverplichting, Stb. 12 november 2002.

128

2. Rechtspraak

-

EHRM, Delcourt v. Belgium, 1970.

-

EHRM, Borgers v. Belgium, 1991.

-

EHRM, Poitrimol v. France, 1993.

-

EHRM, Guérin v. France, 1998.

-

EHRM, Omar v. France, 1998.

-

EHRM, Kok v. The Netherlands, 2000.

-

EHRM, Biba v. Greece, 2000.

-

EHRM, M.M. v. The Netherlands, 2001.

-

EHRM, Zmalinski v. Poland, 2001.

-

EHRM, Mefta v. France, 2002.

-

EHRM, Polman v. The Netherlands, 2002.

-

EHRM, Wynen v. Belgium, 2002.

-

EHRM, Burg and others v. France, 2003.

-

EHRM, Stepinska v. France, 2003.

-

Arbitragehof 30 juni 2004, nr. 120/2004.

-

Arbitragehof 13 september 2005, nr. 139/2005.

-

Cass. 6 juni 1939, Pas. 1939, I, 291.

-

Cass. 23 maart 1971, Arr.Cass. 1971, 705.

-

Cass. 27 juni 1977, Arr.Cass. 1977, 1116.

-

Cass. 19 juni 1979, Arr.Cass. 1978-79, 1246; Bull. 1979, 1206 en Pas. 1979, 1206.

-

Cass. 6 december 1983, Arr.Cass. 1983-84, 412; Bull. 1984, 382 en Pas. 1984, I, 382.

129

-

Cass. 3 oktober 1984, Arr.Cass. 1984-85, 198; Bull. 1985, 171 en Pas. 1985, I, 171.

-

Cass. 8 oktober 1985, Arr.Cass. 1985-86, 140; Bull. 1986, 121 en Pas. 1986, I, 121.

-

Cass. 24 februari 1988, Arr.Cass. 1978-88, 818; Bull. 1988, 756 en Pas. 1988, I, 756.

-

Cass. 20 juni 1989, Arr.Cass. 1988-89, 1263; Bull. 1989, 1153 en Pas. 1989, I, 1153.

-

Cass. 9 januari 1990, Arr.Cass. 1989-90, 604; Bull. 1990, 543 en Pas. 1990, I, 543.

-

Cass. 9 januari 1990, Arr.Cass. 1989-90, 602; Bull. 1990, 541; JT 1991, 702 en Pas. 1990, I, 541.

-

Cass. 12 juni 1990, Arr.Cass. 1989-90, 1291; Bull. 1990, 1148 en Pas. 1990, I, 1148.

-

Cass. 2 juni 1992, Arr.Cass. 1991-92, 934; Bull. 1992, 869 en Pas. 1992, I, 869.

-

Cass. 30 september 1993, Arr.Cass. 1993, 781.

-

Cass. 29 oktober 1996, Arr.Cass. 1996, 970.

-

Cass. 29 oktober 1996, AR P951099N.

-

Cass. 4 februari 1997, AR P961322N.

-

Cass. 24 juni 1997, AR P970559N.

-

Cass. 17 september 1997, AR P970468F.

-

Cass. 22 september 1998, AR P981067F.

-

Cass. 8 oktober 1998, Arr.Cass. 1998, 951.

-

Cass. 13 juli 1999, Arr.Cass. 1999, 1003 en Bull. 1999, 1042.

-

Cass. 7 september 1999, Arr.Cass. 1999, 1040 en Bull. 1999, 1081.

-

Cass. 11 januari 2000, Arr.Cass. 2000, afl. 1, 79 en Bull. 2000, afl. 1, 79.

-

Cass. 8 februari 2000, AR P971697N.

-

Cass. 3 mei 2000, AR P991197F.

-

Cass. 11 oktober 2000, Arr.Cass. 2000, 1553; Bull. 2000, 1520 en RW 2002-03, afl. 8, 292.

130

-

Cass. 8 november 2000, Arr.Cass. 2000, 1744.

-

Cass. 21 december 2000, Arr.Cass. 2000, 2065; JLMB 2001, 848; JT 2002, 402 en RW 2001-02, 632.

-

Cass. 21 maart 2001, AR P001626F.

-

Cass. 25 september 2003, Arr.Cass. 2003, 1733, concl. BRESSELEERS; Pas. 2003, 1471; RABG 2004, 205, noot R. BRISON; RW 2003-04, 1179, concl. BRESSELEERS en TBH 2004, 55, concl. BRESSELEERS.

-

Cass. 29 november 2004, JTT 2005, 252 en Pas. 2004, 1872.

-

Cass. 15 juni 2005, Pas. 2005, 1334.

-

Cass. 23 november 2005, AR P051145F.

-

Cass. 14 december 2005, AR P041578F.

-

Cass. 5 januari 2006, JT 2007, 170; Pas. 2006, 34 en RABG 2006, 833, noot P. VANLEKSBERGHE.

-

Cass. 20 juni 2006, AR P051442N.

-

Cass. 31 oktober 2006, AR P060614N.

-

Cass. 22 november 2006, AR P061155F.

-

Cass. 18 oktober 2007, Pas. 2007, 1821; RW 2009-10, 301 en TFR 2008, 362, noot D. JAECQUES.

-

HR 27 februari 1996, NJ 1996, 478.

-

HR 17 oktober 2006, NJ 2006, 579.

3. Rechtsleer 3.1. Boeken -

BORE, J., La cassation en matière pénale, Paris, Libraire générale de droit et de jurisprudence, 1985, 1232 p.

-

CLEIREN, C.P.M. en NIJBOER, J.F., Strafvordering: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2001, 2609 p.

-

CORSTENS, G.J.M. , Het Nederlands strafprocesrecht, Arnhem, Gouda Quint, 1999, 896 p.

131

-

CORSTENS, G.J.M., Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 898 p.

-

DE HULLE, J., Over rechtsmiddelen in strafzaken, Arnhem, Gouda Quint, 1989, 570 p.

-

DE RUYVER, B., Grondige studie: Strafrechtelijk beleid, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2009-2010, 623 p.

-

DECLERCQ, R., Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1440 p.

-

ENSCHEDE, CH. J. en VANVEEN, TH.W., Cassatie in strafzaken: functioneel en organisatorisch beschouwd, Zwolle, Tjeenk Willink, 1974, 66 p.

-

GIUDICELLI-DELAGE, G., Institutions judiciaires et juridictionnelles, Paris, Presses Universitaires, 1987, 352 p.

-

GORLÉ, F., BOURGEOIS, G., BOCKEN, H., REYNTJENS, F., DE BONDT,

W. EN LEMMENS, K.,

Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 359 p. -

GUINCHARD, S. en BUISSON, J., Procédure pénale , Paris, Litec, 2000, 864 p.

-

KRINGS, E., Aspecten van de bijdrage van het Hof van Cassatie tot de rechtsvorming, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1990, 70 p.

-

MAES, B., Cassatiemiddelen naar Belgisch recht, Gent, Mys en Breesch, 1993, 477 p.

-

MERLE, R. en VITU, A. , Traité de droit criminel 2: Procédure pénale, Paris, Cujas, 1989, 1008 p.

-

MINKENHOF, A., De Nederlandse strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 599 p.

-

MINKENHOF, A., Nederlandse Strafvordering, Deventer, Kluwer, 2009, 668 p.

-

PIRET, J.M., Het parket van cassatie; vertaling van de rede uitgesproken door de heer J.M. Piret advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1994, 43 p.

-

SEGAL, J.A., SPAETH, H.J. en BENESH, S.C., The Supreme Court in the American Legal system, New York, Cambridge university press, 2005, 409 p.

-

SONCK, S., Cassatieberoep in strafzaken met modellen voor de rechtspraktijk, Gent, Mys en Breesch, 1999, 128 p.

132

-

STEFANI, G., LEVASSEUR, G. en BOULOC, B., Procédure pénale, Paris, Dalloz, 2006, 1034 p.

-

TAELMAN, P., Burgerlijk procesrecht, onuitg. syllabus Rechten UGent, 2006-07, 520 p.

-

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht; in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, 1314 p.

-

VAN DORST, A.J.A., Cassatie in strafzaken, Deventer, Tjeenk Willink, 1998, 249 p.

-

VAN DORST, A.J.A., Cassatie in strafzaken, Deventer, Kluwer, 2009, 284 p.

-

VERSTRAETEN, R., Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1193 p. 3.2. Bijdrage in verzamelwerk

-

ALLEMEERSCH, B. en VAN ORSHOVEN, P., “Een wet… om wat te doen? En (vanaf) wanneer?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, 1-14.

-

BÜTLER, R., “Dient de veroordeelde, van wie de onmiddellijke aanhouding werd bevolen, zich gevangen te melden om cassatieberoep in te kunnen stellen?” in X., Liber Amicorum E.M. E. KRINGS, Brussel, Story-Scienta, 1991, 453-470.

-

DE RUYVER, B.,”Het strafrechtelijk beleid in postmoderne samenleving” in BALTAZAR, T., CHRISTIAENS, J., COOLS, M., DECORTE, T., HEBBERECHTS, P., PONSAERS, P., SNACKEN, S., TRAEST, P., VANDER BEKEN, T., DE RUYVER, B. en VERMEULEN, G. (eds.), Update in de criminologie: het strafrechtssysteem

in de laatmoderniteit, Lezingen in het kader van de inaugurale Postuniversitaire Vormingscyclus Criminologie, Mechelen, Kluwer, 2004, 155-168. -

DE SMET, B., LATHOUWERS, J. en RIMANQUE, K., “Art. 6 § 1 EVRM” in VANDE LANOTTE, J. en HAECK, Y. (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 386-518.

-

DE SWAEF, M., “De Wet Franchimont: één jaar cassatierechtspraak” in POULET, Y. en VUYE, H. (eds.), Liber Amicorum Jean Du Jardin, Deurne, Kluwer, 2001, 147-160.

-

DECLERCQ, R., “Bedenkingen bij het cassatieberoep in strafzaken” in X., Liber Amicorum Jules D’Haenens, Gent, Mys en Breesch, 1993, 29-51.

133

-

FRICERO, N., “Evolutie van de functies van het Franse Hof van Cassatie” in X., Hof van Cassatie van België: 175ste verjaardag, Brussel, Larcier, 2008, 33-48.

-

KRINGS, E., “La cassation n’est pas un troisième degré de juridiction” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, 125-142.

-

KRINGS, E., “Waarom een Balie van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Jozef van den Heuvel, Antwerpen, Kluwer, 1999, 61-73.

-

KUIPER, R., “Wat doet een lid van het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad der Nederlanden?” in X., de gids voor de rechtenstudie en juridische beroepen, Amsterdam, Kluwer, 2008, 186-188.

-

LAENENS, J., “De advocaten bij het Hof van Cassatie” in DE CORTE, R., MEEUSEN, J., PERTEGAS, M., RUTTEN, S. en VAN OEVELEN, A. (eds.), Hulde aan Prof. Dr. Jean Laenens, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2008, 367-368.

-

LEMMENS, P., “De waarborgen van een eerlijk proces in een cassatieprocedure” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, 149-165.

-

STAMHUIS, E.H., “De cassatierechter in strafzaken” in GROENHUIJSEN, M.S. en KNIGGE, G. (eds.), Afronding en verantwoording: Eindrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Kluwer, 2004, 421-486.

-

STAMHUIS, E.H., “Het stelsel van gewone rechtsmiddelen” in GROENHUIJSEN, M.S. en KNIGGE, G. (eds.), Dwangmiddelen en rechtsmiddelen, Deventer, Kluwer, 2002, 199-328.

-

STESSENS, G. en DE SMET, B., “Art. 6 § 3 EVRM” in VANDE LANOTTE, J. en HAECK, Y. (eds.), Handboek EVRM Deel 2 Artikelsgewijze Commentaar, I, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 582-596.

-

TAELMAN, P. en DECONINCK, B., “Qui pro quo omtrent de nietigheden en de sancties?” in P. TAELMAN en P. VAN ORSHOVEN (eds.), De wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand doorgelicht, Brugge, Die Keure, 2008, 119-152.

-

VANLERBERGHE, B., “Enkele bedenkingen over het recht op tegenspraak voor het Hof van Cassatie” in X., Hulde aan Prof. Dr. Jean Leanens, Brussel, Bruylant, 2002, 369-386.

134

-

VELU, J. , “Le problème du caractère définitif ou non définitif, au sens de l’article 416 du code d’instruction criminelle, des décisions des juridictions pénales qui, statuant sur l’action civile, allouent une indemnité” in X., Mélanges offerts à Robert Legros, Brussel, UCL: Faculté de droit, 1985, 735-747.

-

VERSTRAETEN, R., “Cassatie bij wijze van inkorting: nieuwe horizonten voor het Hof van Cassatie?” in X., Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, 261-272.

4. Jaarverslagen

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1998, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1992, 315 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 1999, Brussel, Belgisch Staatsblad, 1999, 337 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2001, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2001, 529 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2002, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2002, 578 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2003 II, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2003, 366 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2005, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2005, 305 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2007, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2007, 250 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2008, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2008, 333 p.

-

HOF VAN CASSATIE, Jaarverslag 2009, Brussel, Belgisch Staatsblad, 2009, 274 p.

-

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2003-04, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2004, 90 p.

-

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN, Jaarverslag 2007-08, Den Haag, Koninklijke De Swart, 2008, 202 p.

5. Tijdschriften

-

DE SWAEF, M., “Penaal cassatieberoep van nu en straks: enkele denkrichtingen voor de toekomst”, RW 2005-06, nr. 20, 761-783.

-

DU JARDIN, J., “Voltallige zittingen voor een eenduidige interpretatie van het recht”, RW 2001-02, nr. 19, 649-676.

-

LENAERTS, H., “Cassatierechtspraak vandaag”, RW 1991-92, nr. 5, 137-142.

135

-

TAELMAN, P., “Cassatie: toch maar niet opdoeken”, De Juristenkrant 2002, nr. 47, 2.

-

TRAEST, M., “Krachtlijnen van het cassatieberoep in strafzaken”, N.C. 2007, afl. 2, 97-124.

-

TRAEST, M., “Pourvoi sur pourvoi ne vaut en artikel 416 Wetboek van Strafvordering: het instellen van cassatieberoep wordt best goed overwogen”, N.C. 2006, afl. 3, 200-203.

-

WAUTERS, A. ,“Het arrest Borgers van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, RW 199192, nr. 33, 1105-1107.

6. Online bronnen

-

www.cassonline.be/easycms/penaal .

-

www.juridat.be/cass/cass_nl/2002/hoofdstuk/hoofdstuk1.htm .

-

www.courdecassation.fr/institution_1/autres_publications_discours_2039/publications_2201/ad mission_pourvois_cassation_8424.html .

-

www.rechtspraak.nl/Gerechten/HogeRaad/Over+de+Hoge+Raad/Publicaties/.

136