Visie Drentse Energielandschappen

Visie Drentse Energielandschappen bouwstenen voor duurzame energie in Drenthe

Bouwsteen Duurzaam dorp H+N+S Landschapsarchitecten maart 2015

Duurzaam dorp Diever

Een esdorp maakte van oudsher gebruik maakte van de omgeving om te voorzien in haar grondstoffen en energie. De heide voorzag in weidegrond en plagsel voor in de stal, de akkers rondom werden bemest, en de lager gelegen hooilanden voorzagen in veevoer voor de winter. Deze historische lokale cyclus biedt inspiratie voor de hedendaagse omgang met kringlopen en energievoorziening. Wanneer we met opwekking van duurzame energie de eigenheid van een dorp kunnen versterken, kunnen weer een binding met de omgeving en een sociaal-economisch netwerk ontstaan. Hiermee voegen we een hoofdstuk toe aan de geschiedenis van het esdorp. Lokaal initiatief Burgeractivisme is in vele vormen in opkomst; via sociale media vinden mensen elkaar rond thema’s die mensen samenbrengen. Soms is dit opinië-

rend, soms feestend, soms ondernemend. Grassroots is ongrijpbaar. Het ontkiemt lokaal, maar het hangt overal in de lucht. Burgers organiseren zich in coöperaties, of nemen zelfstandig het initiatief, waarbij ze de overheid nadrukkelijk niet nodig hebben. Of het nu gaat om de productie van energie (Grunneger Power) of voedsel (Beebox, Eetbaar Rotterdam), of om de organisatie van verzekeringen (Broodfondsgroepen) of zorg (Thomashuizen, Ouderparticipatiecreches); zij organiseren het liever zelf. Met meer oog voor wat leeft in de samenleving en wat gebeurt in de wereld. Het opzetten van een lokale duurzame voedselketen heeft ook en vooral een sociale betekenis, met oogstfeesten en buurtbarbeques. Het duidt op een toenemende regionalisering en betrokkenheid bij de lokale samenleving en de voedselvoorziening, verwoord in het praktische en optimistische motto ‘think global, act local’. Voor de maatschappelijke doehet-zelvers is internet een essentieel instrument, dat mensen bij elkaar brengt rond een thema. Hiermee verschuift de macht in het landschap van de media, bestuur en politiek.

In een dorp als Diever, dat sociaal en ruimtelijk als eenheid te beschouwen is, kan een activering van de dagelijkse leefomgeving leiden tot een zichzelf voorzienende regio; voor voedsel, energie of zorg, om maar iets te noemen. De sociale cohesie en relatie met de woonomgeving voegt waarde toe aan het dorp, en daarmee een trots op het dorp. ‘Duurzaam Diever’ klinkt gelijk goed. Maar speelt deze trend in elk dorp? En hoe zorgen we dat hernieuwbare energie als thema wordt meegenomen in de lokale gemeenschap? We onderzoeken in deze bouwsteen wat het de Provincie Drenthe zou opleveren als ze op sommige gebieden controle uit handen geeft, initiatieven aanmoedigt, en met simpele regels stuurt. Het thema hernieuwbare energievoorziening zorgt, door de abstractie van de noodzaak en door de visuele impact op de leefomgeving, vaak genoeg voor onbegrip of zelfs weerstand. Terwijl er ook succesvolle initiatieven zijn zoals de ‘doe-tank’ ‘Grunneger Power’, dat helpt bij het kopen en plaatsen van zonnepanelen. De sleutel zou wel eens kunnen liggen in de ‘Trojan horse’ aanpak: door

Duurzaam dorp

XL

L

M

S

XS

EU Rijk Multinational

Provincie Industrie

Gemeente

Bedrijf NGO

Individu

Besparing op gebruik

Duurzame opwekking

Verdeling over tijd en ruimte

in te zetten op het ene, ontstaat ook het andere. Door bewoners te activeren, betrokken te maken bij een lokaal thema, en meer trots te laten ontstaan op het eigen dorp, ontstaat een ondernemende samenleving die ook andere zaken op kan pakken. Waaronder de lokale duurzame energievoorziening. Het zelforganiserend vermogen en het bewustzijn van de lokale identiteit helpen hierbij. Dit kan zorgen voor een robuuste samenleving die de toekomst aan kan, ondanks mogelijke bezuinigingen of krimp. Zo is er in de gemeente Hoogezand-Sappemeer een dorp waar de dreigende sluiting van de bibliotheek aanleiding was voor de naastgelegen zorginstelling om met vrijwilligers een boekenuitleen op te zetten. Tegelijkertijd werd buurtbewoners de gelegenheid geboden mee te eten in het restaurant.

zoals Drents Kaatje, Drentse mosterd, Drents weidevlees, biologisch meel van de historische molen ‘De Vlijt’ in Diever, brood van de beste bakker van Noord Nederland, biologisch-dynamische zorgboerderij te Wittelte. 3. Transition Town Westerveld; 100 deelnemers met een gezamenlijke interesse en actiebereidheid voor een duurzamer samenleving. Netwerk omvat heemhuyzen (kleinschalige kinderopvang), biologische kwekerijen en boerderij, winkels en restaurants, een ruilinitiatief en een kalender over duurzaam nieuws, waaronder activiteiten zoals symposia en workshops. 4. ‘Samen werken en samenwerken aan het efficiënter benutten van biomassa uit het Nationaal Park Drents-Friese Wold’

Diever is een esdorp gelegen in Zuidwest Drenthe en grenzend aan het Nationaal Park Drents Friese Wold. We gebruiken het als voorbeelddorp om de bouwsteen Duurzaam Dorp uit te werken. Voorbeelden van lokale intiatieven, die de betrokkenheid van inwoners aantonen in en rondom Diever, zijn: 1. het Shakespearetheater, dat zich naast toneelspel en het beheer van het openluchttheater ook bezighoudt met een groenplan voor de tuin er omheen en het Shakespearehuis, en elk jaar een voorstelling voor 80 blinden organiseert; 2. arrangementen bij Landhotel Diever, en het aanbod van streekproducten

Belangrijk voor de provincie of gemeente zal zijn om een nieuwe verhouding te vinden tot dit zelforganiserend vermogen. Men kan zich even zo gemakkelijk tegen windturbines of zonnepanelen keren. Daarom is de betrokkenheid bij de voordelen van duurzame energie zo belangrijk. Het moet wat meer opleveren dan stroom voor het landelijk net. Voordelen kúnnen zijn: een lage energierekening, een goed rendement, een verfraaiing van het landschap, een duurzaam imago, versterkte sociale cohesie. Het thema energie top down op de agenda zetten is waarschijnlijk niet heel kansrijk, zoals de studie voor de Kop van Dren-

Een nieuwe rol voor de overheid

the in februari 2013 aantoonde: het thema leeft er te weinig. De lokale samenleving engageren en vertrouwen dat daar duurzame initiatieven uit ontstaan biedt meer kansen. Door mogelijkheden voor energietransitie aan te bieden ter inspiratie, tegelijk bureaucratische drempels te verlagen en initiatieven te sturen en stimuleren, wordt de kans hiertoe vergroot. Bouwstenen in kaart Op de volgende pagina’s zijn de bouwstenen uitgewerkt voor Diever en omgeving, als voorbeeld voor Drenthe. Als eerste wordt de toepasbaarheid voor de gehele provincie Drenthe in kaart en in energieopbrengsten aangegeven. Wie er voor nodig zijn om ideeën te realiseren, staat vermeld in bijgevoegde tabel. In zogenaamde ‘aggregatieniveaus’ wordt een schaalvergelijking gegeven van betrokken partijen, oplopend van het individu en lokale bedrijfsleven tot de provinciale en nationale overheid. Dit geeft een inzicht in de benodigde coalities. In de bouwsteen Duurzaam Dorp valt op dat veel ideeën te realiseren zijn met een beperkt aantal lokale partijen, wat gunstig kan zijn voor de haalbaarheid. Op de horizontale balk staan de ideeën geordend naar energiecategorie.

In opbrengstdiagrammen wordt weergegeven wat een component bijdraagt aan de totale betekenis van de bouwsteen.

Sankey diagram van het energieverbruik van Drenthe

De bouwsteen van het duurzame dorp is toepasbaar voor veel dorpen in Drenthe, en leidt tot een ruimtelijke versterking van de beekdalen esdorpenlandschappen. De esdorpen verbruiken met 165.000 inwoners 3030 TJ aan warmte en 978 TJ aan elektriciteit (ECN, 2012: Energiebalans Drenthe). Diever neemt hiervan 87,5 TJ aan warmte (Energiebesparingsverkenner) en 11,9 TJ aan elektriciteit (ECN, 2012), en 42 TJ aan transportbrandstof. In de volgende componenten wordt in beeld gebracht hoe het energieverbruik verduurzaamd kan worden. 11,9 TJ

87,5 TJ

42 TJ

TJ

ENERGIE

ECONOMIE

banen

SOCIAAL

leefbaarheid Ondergrond Natuur Netwerken

RUIMTE

kwaliteit

Bronnen Gebruikswaarde Belevingswaarde Toekomstwaarde Cultuurhistorische waarde

De bouwsteen Duurzaam Dorp toegepast op de esdorpen, bossen en beekdalen van Drenthe

Es Esdorp Beekdal Bos Omtrek achterland

De tabel geeft aan wat de imvloed van een component is op het totale energieverbruik. 11,9 TJ

87,5 TJ

42 TJ

lokale werkgelegenheid

kennis en educatie

lokale bedrijvigheid

Werk Cohesie Bedrijvigheid

Ondergrond Natuur Netwerken Bronnen Gebruikswaarde Belevingswaarde Toekomstwaarde Cultuurhistorische waarde

Component: energiebesparend renoveren

11,9 TJ

Ga uit van meervoudig ruimtegebruik

87,5 TJ

42 TJ

Ga uit van eenvoudige organisatievorm

lokale werkgelegenheid


Doe dingen op de juiste schaal

Versterk de lokale economie kennis en educatie

Cohesie Werk

Vind en koppel bronnen en gebruikers

Maak het persoonlijk

Ondergrond Natuur

Sluit lokale kringlopen

Versterk het authentieke landschap

Netwerken Bronnen Gebruikswaarde Belevingswaarde Toekomstwaarde Cultuurhistorische waarde

Deelnemers: inwoners, aannemer

€

Woningen worden alle opgewaardeerd naar energielabel A. Hiermee wordt de energiebehoefte teruggebracht van 87,5 TJ aan aardgas naar 52,5 TJ: een besparing van 40%. (Energiebesparingsverkenner, label D -> A)

Component: dorpsverwarming

11,9 TJ


87,5 TJ

42 TJ

Ga uit van eenvoudige organisatievorm lokale werkgelegenheid

lokale bedrijvigheid kennis en educatie


Versterk de lokale economie



Werk

Ondergrond Natuur




Deelnemers: gemeente, ondernemers

€

Uit de omgeving wordt de jaarlijkse bijgroei geoogst. In een biomassacentrale wordt dit verbrand om warmte op te wekken om de grotere gebouwen in het dorp te verwarmen, zoals de school, winkels en appartementengebouw. Een vergelijkbare installatie in Marum zorgt met 1800 m3 hout voor 7,7 TJ, overeenkomend met 220.000 m3 gas per jaar.

Component: energieleverend landschap

11,9 TJ


87,5 TJ

42 TJ







Werk

Ondergrond Natuur




Deelnemers: terreinbeheheerders, ondernemer

€

Diever

Voor woningen is nog 52,5 TJ aan warmtevoorziening nodig. Dit wordt aangevuld met de oogst van bijgroei uit het Drents-Friese Wold: een gebied 2500 ha. van het natuurgebied is voldoende om in deze vraag te voorzien. (Biomassa uit het landschap, Debets, Samen werken, DLG)

Component: energieleverende boerderij

11,9 TJ


87,5 TJ

42 TJ







Werk

Ondergrond Natuur




Deelnemers: boer, gemeente, bouwbedrijf

€

Een agrarisch bedrijf mag uitbreiden mits hout als bouwmateriaal gebruikt wordt, waarvan de vervangingshoeveelheid tegelijk nieuw wordt aangeplant op landschappelijk strategische delen (zie volgende pagina). PV panelen zorgen voor een energieleverende schuur.

Component: wateropgave en landschapsstructuur









Deelnemers: provincie, landbouwers

€

De aanplant van nieuw bos helpt koppelen we aan het aanpakken van de wateropgave in Drenthe. Anticiperend op klimaatverandering, is deze opgave tweeledig: het vergroten van bergend vermogen van de beekdalen, en het verhogen van het infiltratievermogen van hoger gelegen landbouwgronden. Door infiltratiezones op de beekdalranden aan te leggen wordt het infiltratievermogen van het landbouwgebied vergroot. Aan deze zone kunnen kleinschalige landbouw, extensieve vormen van recreatie en landelijk wonen gekoppeld worden.

Diever

Component: lokaal biogas

11,9 TJ


87,5 TJ

42 TJ





Bedrijvigheid



Ondergrond Natuur




Deelnemers: boer, gemeente, ondernemer

€

De boerderijen rond het dorp leveren agrarische reststromen (organisch afval, mest) aan de vergister, die tevens gevoed wordt door de RWZI. Het biogas dat wordt geproduceerd voorziet het tankstation van gas, mogelijk 280.000 m3 per jaar, genoeg voor 4,5 miljoen voertuigkilometers. Dit is genoeg voor 20% van de inwoners van Diever.

Component: salderen van zonne-energie

11,9 TJ


87,5 TJ

42 TJ





Bedrijvigheid Werk



Ondergrond Natuur




Deelnemers: ondernemer, inwoners

€

Diever gebruikt 16,3 TJ elektriciteit. Om alles op te wekken is 3,5 ha aan zonnepanelen nodig. Dat is te vinden op de grote daken in en rond het dorp: inwoners participeren in grote zonnedaken op schuren en bedrijfsgebouwen en delen in de winst.

Component: dorpsmolen

1 MW 3 GWh 1000 huishoudens (vb: Rolde)

100 kW 300 kWh 100 huishoudens (vb: Elp)


Doe dingen

300 kW 1 GWh 300 huishoudens op de juiste (vb: Roodeschool)

11,9 TJ

87,5 TJ

42 TJ


3 MW 9 GWh 3000 huishoudens (vb: Beilen)

schaal




Ondergrond Natuur



Netwerken Bronnen Gebruikswaarde

10 MW 30 GWh 10000 huishoudens (vb: Hoogezand-Sappemer)

Belevingswaarde Toekomstwaarde Cultuurhistorische waarde

Deelnemers: inwoners, gemeente, ondernemer

€

Terwijl de PV panelen al voorzien in 100% van de elektriciteitsbehoefte van het dorp, staat er nog een energiebehoefte open voor de overige voertuigkilometers. Wanneer het elektrisch rijden verder toeneemt, moet voor 20 mln voertuigkilometers energie voorzien worden. Hierin kan een dorpsmolen van 2,3 MW voorzien (0,23 kWh/km wikipedia: electric car). Inwoners kunnen participeren en rijden fiscaal voordelig en stil. Zo’n molen is 80 meter hoog en wordt door opgaande beplanting opgenomen in het landschap.

H+N+S Landschapsarchitecten Maart 2015 Projectnummer 1890 Nikol Dietz Arjen Meeuwsen Jasper Hugtenburg Jutta Raith

Visie Drentse Energielandschappen

Recommend Documents