Herman Verkerk
Villa Karamazow H e t ( a f s t u d e e r ) p r o j e c t V i l l a Karamazow b e h e l s t e e n o n d e r z o e k naar het m o g e l i j k g e b r u i k v a n het l i t e r a i r e g e g e v e n in d e a r c h i t e c t u u r . O n t s t e l d door d e als p a d d e s t o e l e n uit d e grond s c h i e t e n d e , i d e n t i t e i t s loze en o n v e r s c h i l l i g t e n o p z i c h t e v a n hun l o c a t i e s t a a n d e d o z e n , z o c h t ik naar e e n m o g e l i j k h e i d o m het v e r b a n d t e h e r s t e l l e n tussen e e n g e b o u w , zijn o m g e v i n g en zijn p r o g r a m m a . D o o r e e n g e b o u w of gebouwdeel een geconstrueerde identiteit t e v e r l e n e n zou d e z e z o w e l voor de g e b r u i k e r s als d e o m g e v i n g b e t e k e n i s k u n n e n k r i j g e n . Een v e r g e l i j k i n g m e t de literatuur, een schatkamer vol geconstrueerde i d e n t i t e i t e n die b e t e k e n i s krijgen d o o r het v e r h a a l , d i e n d e zich a a n . H e t l e e k mij interessant o m zo'n verhaal met g e c o n s t r u e e r d e i d e n t i t e i t e n o m t e z e t t e n in e e n a r c h i t e c t o n i s c h e c o n s t r u c t i e en t e o n d e r z o e k e n of e e n v e r h a a l d e v e r b i n d e n d e s c h a k e l zou k u n n e n zijn tussen g e b o u w , o m g e v i n g en p r o g r a m m a .
In het v e r h a a l d a t i k h i e r v o o r g e k o z e n heb, De Gebroeders Karamazow v a n Fjodor D o s t o j e w s k i , k o m e n p e r s o n a g es v o o r die w e l h a a s t e c h t e r zijn d a n in het e c h t e l e v e n . F a s c i n e r e n d a a n j u i s t dit b o e k is d a t d e zorgvuldig geconstrueerde personages een t r a n s f o r m a t i e d o o r m a k e n . In het t w e e d e d e e l v a n het b o e k b e s c h i k k e n ze niet l a n g e r o v e r hun eerst zo h e r k e n b a r e eigenschappen. H e t v r a a g s t u k v a n de i d e n t i t e i t w o r d t hier op e e n zeer d u i d e l i j k e w i j z e g e s t e l d . B e h o r e n d e p e r s o n a g es in het e e r s t e d e e l nog tot d e n e g e n t i e n d e - e e u w s e o p v a t t i n g v a n het s u b j e c t , in het t w e e d e d e e l v a l l e n zij m e e r s a m e n m e t het g e f r a g m e n t e e r d e m e n s b e e l d , d a t t y p e r e n d is v o o r deze tijd. De architectonische o m z e t t i n g v a n d i t g e g e v e n v i n d t p l a a t s door het ontwerpen v a n t w e e villa's w a a r v a n de broers d e f i c t i e v e o p d r a c h t g e v e r s zijn. De eerste villa, een landschapsvilla, doet d u i d e l i j k u i t s p r a k e n over de bewoners. Er heerst c o n t i n u ï t e i t . D e t w e e d e v i l l a , e e n s t e d e l i j k e v i l l a , v e r o n d e r s t e l t bewoner s zonder e e n d u i d i g e i d e n t i t e i t ; c o n t i n u ï t e i t heeft p l a a t s g e m a a k t voor anonimiteit.
Landschapsvilla,
Watercyclus
De Landschapsvilla De l a n d s c h a p s v i l l a v a n de G e b r o e d e r s K a r a m a z o w is g e l e g e n in een b o s r i j k g e b i e d . Een z a n d v e r s t u i v i n g , een kale v r u c h t e l o z e plek. In die l e e g t e een e e n z a m e den; de s t a m b o o m . De villa b e s t a a t u i t een a a n t a l g e b o u w t j e s g e g r o e p e e r d rond deze b o o m . Elk v a n de g e b o u w t j e s w o r d t b e w o o n d d o o r een broer. H e t badhuis d o o r de o u d s t e broer, het werkhuis d o o r de m i d d e l s t e en het gebedshuis d o o r de j o n g s t e . H e t vierde h u i s , het walvishuis is h u n o n t m o e t i n g s p l a a t s . De g e b o u w t j e s h e b b e n g e s t a l t e g e k r e g e n d o o r de k a r a k t e r s v a n de d r i e b r o e r s t e d e f i n i ë r e n a a n de h a n d v a n analogieën, persoonlijke interpretaties, a s s o c i a t i e s en s e c u n d a i r e l i t e r a t u u r . Deze karakteriseringen worden op hun beurt omgezet in a r c h i t e c t o n i s c h e c o n s t r u c t i e s , w a a r i n de k a r a k t e r s t o t in het a b s u r d e w o r d e n w e e r s p i e geld en de t e g e n s t e l l i n g e n t u s s e n de k a r a k t e r s t o t u i t d r u k k i n g k o m e n . H i e r d o o r is de vill a meer d a n een i l l u s t r a t i e v a n he t b o e k. B e s c h u t t u s s e n e i k e b o o m p j e s o p een b e m o s d e heuvel b e v i n d t zich het Badhuis, he t g e b o u w t j e v a n de o u d s t e b r o e r D m i t r i . I n s p i r a t i e b r o n n e n zijn het M a r i t i e m T h e a t e r v a n de
V i l l a H a d r i a n a en de b o e k e n van de Markies de Sade. Met a b r u p t e w e n d i n g e n daalt m e n over een b r u g g e t j e l a n g s de s a u n a en het z w e m b a d - v o o r de f y s i e ke r e i n i g i n g - af naar de intiemere delen van het g e b o u w t j e . De w a n d e n van de v o c h t i g e s c h e r m e r a c h t i g e r u i m t e n leiden je, l a n g s k o l o m m e n g e v u l d met de p e r s o o n l i j k e b e z i t t i n g e n van D m i t r i , naar de h a a r d r u i m t e . De g e b o u w t j e s van de o u d s t e en de j o n g s t e b r o e r w o r d e n v e r b o n d e n d o o r s t r o m e n d water. T e z a m e n v o r m e n deze o n d e r d e l e n de Watercyclus, die het leven s y m b o l i s e e r t . De w a t e r d a m p uit de s a u n a c o n d e n s e e r t t e g e n de glazen b o u w s t e n e n , d r u p p e l t in een b e t o n n e n g o o t en s t r o o m t v e r v o l g e n s naar de r e c h t h o e k i g e vijver. V a n d a a r valt het water in een bekken b u i t e n het g e b o u w . Het w a t e r r a d w o r d t h i e r d o o r in b e w e g i n g gezet. In het bekken kan het w a t e r weer v e r d a m p e n . Het Gebedshuis is g e p l a a t s t t e g e n een d u i n r u g met g r a s en heide. In d i t g e b o u w , dat b e h o o r t aan de j o n g s t e , religieuze broer A l j o s j a , w o r d t een p e l g r i m s t o c h t g e ë n s c e n e e r d , die g e ï n s p i r e e r d is o p The Pilgrim's Progress van B u n y a n , het D a n t h e u m van T e r r a g n i en t o c h t e n l a n g s Italiaans e en S p a a n s e kerkjes.
Aanzicht
Walvishuis
Oostzijde
Het g e b o u w t j e b e s t a a t u i t een g e s l o t e n 'kloosterhof' waarin architectonische elementen b e t e k e n i s d r a g e r s zijn. D o o r l o o p je de r o u t e , over de t w a a l f - t r e d i g e t r a p , l a n g s de n i s j es m e t g l a s - i n - l o o d r a m e n , het s p i e g e l e n d e w a t e r o p p e r vlak, de t i e n k o l o m m e n en de m e d i t a t i e c e l l e n , d a n bereik je de m e t b l a u w e , r u i t v o r m i g e t e g e l t j e s b e d e k t e t o r e n . B i n n e n deze t o r e n v i n d t o p elke v e r d i e p i n g een h a n d e l i n g p l a a t s die t r a d i t i e g e t r o u w v e r r i c h t w o r d t bij een b e p a a l d e z o n n e s t a n d . De r e l a t i e h a n d e l i n g - z o n n e w e n d e w o r d t g e a c c e n t u e e r d d o o r de p l a a t s i n g en v o r m v a n de r a m e n . Eenmaa l boven in de t o r e n bij h et z o g e n a a m d e v i j f de r a a m ' w o r d je een w i j d s u i t z i c h t g e b o d e n over het bos. T e g e n o v e r de s t r i p v a n he t leven, o p een kale l a n g g e r e k t e z a n d h e u v e l l i g t het Werkhuis, het g e b o u w t j e v a n de m i d d e l s t e b r o e r I w a n ; de z o g e n a a m d e s t r i p v a n de fixatie. Z i j n a n a l y t i s c h d e n k e n en lineaire k e n n i s v e r m e e r d e r i n g k o m e n v o o r t u i t het f i x e r e n v a n het leven. D o o r zic h als het w a r e b u i t e n het leven t e p l a a t s e n v o r m t de w e t e n s c h a p p e r / f i l o s o o f zich een o v e r z i c h t . Maar n a a r m a t e de k e n n i s t o e n e e m t , n e e m t ook het o n b e n o e m b a r e in o m v a n g toe. De a t e l i e r s die s t e e d s in de l e n g t e t o e n e m e n , zijn s e r i e m a t i g
g e k o p p e l d a a n de b i b l i o t h e e k g a n g die een o n b e p e r k t e u i t b r e i d i n g s u g g e r e e r t . De in de h o o g t e t o e n e m e n d e z w a r t e d o z e n b e v a t t e n de volgende werkruimtes: 1. een d o n k e r e kamer, w a a r b e e l d e n w o r d e n gefixeerd; 2. een v l e e r m u i z e n o b s e r v a t o r i u m , w a a r d a g en nacht worden verwisseld (radar); 3. een s t e r r e n w a c h t , w a a r m e e de a a r d e g e f i x e e r d w o r d t t e n o p z i c h t e v a n de s t e r r e n (de a s t r o n o m i e ) en de m e n s t e n o p z i c h t e v a n zijn e i g e n s c h a p p e n (de a s t r o l o g i e ) . De b i b l i o t h e e k g a n g k o p p e l t het w e r k h u i s a a n het w a l v i s h u i s . Het Walvishuis bestaat uit t w e e gedeelten, de b i b l i o t h e e k en de e e t k a m e r s . In de b i b l i o t h e e k k e l d e r k u n n e n de k a r a k t e r s a f d a l e n o m z i c h g e e s t e l i j k t e v o e d e n . A l s d o o r een w a l v i s o p g e s l o k t v o e l e n zij z i ch hier b e s c h e r m d in de i n g e w a n d e n v a n het g e b o u w . V a n u i t he t l a b y r i n t v a n de b o e k e n l o p e n s l u i p r o u t e s naar de v e r t r e k k e n v a n de o u d s t e en de j o n g s t e broer en e v e n e e ns naar de keuken . De b e g a n e g r o n d b e s t a a t u i t een g r o t e , l e g e r u i m t e die u i t n o d i g t t o t c o n t e m p l a t i e . M e t een l a d d e r t j e kun je de b i b l i o t h e e k g a n g v a n de m i d d e l s t e
Stadsvilla, axonometrieën bovenste
verdieping
van de kelder tot de
broer b e r e i k e n . In h et v e r l e n g d e v a n de b i b l i o t h e e k l i g g e n de e e t k a m e r s en de k e u k e n . D i t is de p l a a t s w a a r , in het e t e n en g e g e t e n w o r d e n , leven en d o o d bij e l k a a r k o m e n ; het is het b r a n d p u n t v a n de g e h e l e villa. De kamer voor a v o n d e t e n en o n t s p a n n i n g is a f g e k e e r d van de ( s t a m ) b o o m en biedt u i t z i c h t o p een kleine g r o e n e w e i d e . De o n t b i j t k a m e r , m e t o p e n s l a a n d e d e u r e n naar de v e r a n d a , is o p het o o s t e n g e r i c h t . V a n h i e r u i t is er z i c h t o p de zandverstuiving. Stedelijke villa In deze t w e e d e villa, o n t w o r p e n v o or de b r o e r s na hun t r a n s f o r m a t i e , h e e r s t a n o n i m i t e i t . W e r d e n in de l a n d s c h a p s v i l l a a r c h i t e c t o n i s c h e constructies nog gekoppeld aan specifieke bewoners, de s t e d e l i j k e vill a bevat a r c h i t e c t o n i sche c o n s t r u c t i e s voo r b e w o n e r s m e t o n u i t g e s p r o k e n e i g e n s c h a p p e n . De villa b e s t a a t u i t een stapeling van drie gelijkvormige woningen, ingeklemd tussen gemeenschappelijke ruimten in de kelder, de b e g a n e g r o n d en o p het dak. De kelder k e n t een s o c i a a l en he t dak een meer m e d i t a t i e f k a r a k t e r . De gevel h o u d t de s t e d e l i j k e w a n d l a n g s het w a t e r in s t a n d .
De c i l i n d e r , die b u i t e n de o n d e r d e l e n s a m e n b i n d t , b l i j k t b i n n e n o p elk niveau a n d e r s . Z ij r a a k t niet de g r o n d , m a a r w o r d t g e d r a g e n d o o r vier k o l o m m e n die l a n g z a a m in de c i l i n d e r v o r m o p l o s s e n . T u s s e n deze vier k o l o m m e n b e v i n d t z i c h een m o n u m e n t a l e t r a p , die in b r e e d t e en p l a a t s i n g v e r w i j s t naar een s t e e g j e d a t o o i t het b o u w b l o k d o o r s n e e d . Deze k o m t u i t o p een p l a t e a u w a a r de d a a d w e r k e l i j k e v e r b i n d i n g t u s s e n de l a g e n v a n he t h u i s is: de l i f t . Het dak b e s t a a t u i t de c i l i n d e r , die voo r een deel g e v u l d is m e t w a t e r . Over d i t w a t e r b e v i n d t z i c h een d r a a i b a a r b r u g g e t j e . K o m t het b r u g g e t j e bij de o p e n i n g in de c i l i n d e r , a a n de zijde v a n de l i f t , d a n kun je je of l a t e n m e e v o e r e n naar een b e s l o t e n d a k t e r r a s en een boven de vill a z w e v e n d nisje, of naar een o p l o p e n d e nis die t o e g a n g g e e f t t o t een ' o p e n ' d a k t e r r a s . A a n g e z i e n het b r u g g e t j e niet t e b e d i e n e n is (het h e e f t een t i j d k l o k ) zul je d a a r bij a a n k o m s t en v e r t r e k r e k e n i n g m e e m o e t e n houden.
1 'Five Windows light the Cavern'd Man'; gedicht van William Blake over de gezichtszintuigen en het imaginaire oog.
