Verwijderen van slib voorkomt de vorming van een kroosdek een enclosure-experiment langs de Twenthekanalen
drs. Ger Boedeltje1
in opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta Hanzeweg 60 7418 AT Deventer
Begeleiding: drs. Prisca Duijn Rijkswaterstaat, Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postbus 5044 2600 GA Delft november 2001
1 Bureau Daslook Daslook 39 7242 MD Lochem
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Inhoudsopgave
1
INLEIDING
1
2
METHODEN
2
2.1
Proefopstelling
2
2.2
Monstername en analyses
3
3
RESULTATEN
4
3.1
De ontwikkeling van draadalgen en kroos
4
3.2
Veranderingen in de waterlaag
4
3.3
Veranderingen in het poriewater
8
4
DISCUSSIE
10
5
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
11
6
LITERATUUR
12
BIJLAGEN
13
2
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
1
Inleiding
Vanaf 1998 wordt in ondiepe oeverstroken langs het zijkanaal van de Twenthekanalen onderzoek gedaan naar de effecten van baggeren op de (water)bodemkwaliteit in samenhang met de ontwikkeling van (onder)waterplanten (Boedeltje 2000a, 2001). De eerste resultaten laten zien dat door het baggeren aaneengesloten kroosdekken verdwijnen en dat (her)vestiging van onderwaterplanten zoals Tenger fonteinkruid en Stomphoekig sterrenkroos op beperkte schaal en gedurende een korte periode plaatsvindt (Boedeltje 2000a). Veldmetingen gaven aan dat het achterblijven van slib en hernieuwde aanslibbing hieraan waarschijnlijk debet zijn. Om het effect van het verwijderen van slib op de waterlaag en de waterbodem, in samenhang met de mogelijke ontwikkeling van planten (draadalgen, kroos, onderwaterplanten), nader te onderzoeken is in december 2000 een experiment opgezet in een ondiepe oeverstrook langs het hoofdkanaal bij Lochem. Hierbij worden fysisch-chemische aspecten van de waterlaag en de waterbodem in twee groepen transparante cilinders met elkaar worden vergeleken. In de eerste groep is de sliblaag grondig verwijderd en bestaat de waterbodem uit zand, in de tweede groep is een ca. 10 cm dikke sliblaag aanwezig. Het onderzoek wil de volgende vragen beantwoorden: 1. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op de ontwikkeling van draadalgen en kroos? 2. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op fysisch-chemische eigenschappen van de waterlaag en de waterbodem in de loop van de tijd? 3. Wat is de praktische betekenis van de resultaten voor het beheer van ondiepe oeverstroken? Het onderzoek omvat de periode december 2000 - december 2001. Dit rapport bevat de resultaten van het tijdvak december 2000 - september 2001.
1
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
2
Methoden
2.1
Proefopstelling
De proefopstelling is gemaakt in een ondiepe oeverstrook langs het Twentekanaal (locatie "Intratuin", km 17.450, zuidzijde). De oeverstrook is hier van het kanaal gescheiden door een stalen damwand, waarvan de planken afwisselend 30 en 50 cm boven het kanaalpeil uitsteken. De structuur is zodanig dat bij het passeren van schepen golven over de damwanden heen slaan. Bij de aanleg in 1996 is op de overgang van water naar land over een breedte van 1 tot 2 meter een 20 cm dikke laag grond met wortelstokken van riet aangebracht, afgedekt door een doorgroeibaar geotextiel (kokos). Hieruit heeft zich een dichte rietvegetatie ontwikkeld, die ten tijde van het onderzoek (december 2000 - september 2001) een breedte had van 3 meter. De bodem bestaat uit pleistoceen zand, waarop een ca. 10 cm dikke laag slib is afgezet. De oeverstrook ligt lager dan het aangrenzende landschap, waardoor er kwel optreedt. Dit is vastgesteld door het volgen van de hoogte van de waterstand in drie peilbuizen, die geplaatst zijn op de overgang van water naar land ter hoogte van km 17.400 (Boedeltje 2000b). Op 30 november 2000 is de proefopstelling gemaakt. Daarbij zijn 8 polycarbonaat cilinders geplaatst: 4 in een bodem met een sliblaag en 4 in een bodem, waarvan de sliblaag was verwijderd. Vier plots buiten de cilinders dienden als controlegroep (voor een overzicht zie figuur 1). De cilinders, met een diepte van 1.20 m en een doorsnede van 0.50 m, werden 0.30 m in de bodem geduwd zodat er geen contact meer was tussen het water en de sliblaag binnen en buiten de cilinders; elke cilinder stak ca. 0.40 m boven het gemiddeld plasbermpeil uit. De plots in de plasberm werden met een piket gemarkeerd. Figuur 1. Overzicht van de proefopstelling.
2
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
2.2
Monstername en analyses
Bodem- of poriewater Eén dag na het plaatsen van de proefopstelling zijn in de cilinders en in de controleplots lysimeters geplaatst, waarmee bodemwater is verzameld. Een lysimeter bestaat uit een poreuze keramische cup (Eijkelkamp Agrisearch Equipment, Giesbeek) die in de bovenste 10 cm van de waterbodem wordt geplaatst, verbonden met een slang, die boven water uitsteekt (zie voorplaat). Het bodemwater wordt opgezogen door de lysimeterslang te verbinden met een grote (50 ml) injectiespuit, die vacuüm gezogen wordt. Van de bovenste 5 cm van de waterbodem werd de redoxpotentiaal vastgesteld met behulp van een WTW Multiline P4-meter. Per plot of cilinder werden per keer 5 metingen verricht, waarvan naderhand het gemiddelde is genomen. Monstername van het poriewater en de meting van de redoxpotentiaal vonden maandelijks plaats in de periode december 2000 t/m september 2001. Oppervlaktewater De waterlaag van de cilinders en de plots in de plasberm is maandelijks bemonsterd in de periode december 2000 t/m september 2001. Dit gebeurde op dezelfde dag dat ook de monsters van de waterlaag werden genomen. Aangezien de zuurgraad en het zuurstofgehalte over de dag grote schommelingen kunnen vertonen (Bloemendaal & Roelofs 1989) is steeds tussen 8.30 en 9.30 uur gemonsterd. Tijdens een monstername werden de zuurgraad, het zuurstofgehalte en de temperatuur in het veld vastgesteld op 10 cm onder de waterspiegel met behulp van een WTW Multiline P4-meter. De meter werd voorafgaande aan de meting geijkt. De monsters van de waterlaag werden genomen in gejodeerde polyethyleenflessen van 200 ml. In een koelbox werden de monsters naar het laboratorium vervoerd. Van elk monster werd binnen 3 uur na verzamelen de alkaliniteit (of waterhardheid) bepaald door titratie van 25 ml van het monster met 0.01 M zoutzuur tot pH 4.2. Van de watermonsters werd in het laboratorium verder de turbiditeit (troebelheid als ppm) bepaald met behulp van een Dentor turbiditeitsmeter. Voor verdere analyse werd van elk monster 25 ml gefiltreerd over een Whatman GF/C filter en verzameld in een gejodeerd polyethyleen potje. Aan elk potje werd 0.1 ml citroenzuur toegevoegd om neerslaan van geoxideerde metalen te voorkomen (De Lyon & Roelofs, 1986). o Tot het moment van verdere analyse werden de potjes bij een temperatuur van -20 C in een vrieskist bewaard, maximaal gedurende 4 weken. Analyses Voor het analyseren van de monsters werd gebruik gemaakt van het Gemeenschappelijk Instrumentarium van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Katholieke Universiteit Nijmegen. De chemische analyses werden uitgevoerd conform de methoden van het Gemeenschappelijk Instrumentarium (zie Boedeltje 2000a). Ontwikkeling vegetatie Tijdens elke monstername werd informatie vastgelegd over de ontwikkeling van de vegetatie binnen en buiten de cilinders. De bedekking van de vegetatie (draadalgen en kroos) werd geschat als percentage van het totaal beschikbare oppervlak.
3
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
3
Resultaten
3.1
De ontwikkeling van draadalgen en kroos
Vanaf januari is in beide groepen cilinders een dun laagje (< 1 cm) draadalgen aanwezig op de cilinderwanden. In juni en juli bedekken draadalgen ca. 40% van de waterlaag in de cilinders met een sliblaag; in de cilinders zonder sliblaag is dit niet het geval (figuur 2). Figuur 2.
De bedekking van kroos en draadalgen in de cilinders gedurende de periode december 2000 - september 2001. Buiten de cilinders kwamen kroos en draadalgen niet of in een bedekking<1% voor (lijn niet afgebeeld).
Bedekking van kroos (groen) en draadalg (rood) 120 100 80 60 40 20 0 12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
M aand Cilinder (niet-gebaggerd)
Cilinder (niet-gebaggerd)
Cilinder (gebaggerd)
Tijdens de metingen in augustus en september waren de cilinders met een sliblaag bedekt door kroos (Klein kroos), terwijl dit in de cilinders zonder sliblaag niet het geval was (figuur 2, foto 1).
3.2
Veranderingen in de waterlaag
In figuur 3 is het verloop van tien belangrijke parameters van de waterlaag weergegeven voor de onderzoeksperiode. Hieronder worden die achtereenvolgens besproken. In bijlage 1 zijn de resultaten van alle metingen aan de waterlaag samengebracht. Zuurstof In het verloop van de zuurstofconcentratie is allereerst een temperatuureffect te zien, waarbij de hoogste concentraties worden gemeten in de winter en het vroege voorjaar. In de tweede plaats blijkt de concentratie in de cilinders zonder sliblaag in alle gevallen hoger te zijn dan in de waterlaag van de plasberm. In de periode januari-juni is dit ook het geval in de cilinders met sliblaag. Echter, vanaf juli is de zuurstofconcentratie in de slibcilinders lager dan de concentratie in de zandcilinders én in de plasberm. In september bevat de waterlaag vrijwel geen zuurstof meer (figuur 3).
4
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Figuur 3. Het verloop van 10 parameters (met standaardfout) van de waterlaag in de cilinders en daarbuiten gedurende de periode december 2000 t/m september 2001.
5
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Zuurgraad en biologische waterhardheid (alkaliniteit) De zuurgraad van het water in de open oeverstrook vertoont gedurende de onderzoeksperiode slechts een geringe variatie (tussen 7.1 en 7.4). In beide groepen cilinders loopt de pH direct na de start van het experiment op naar waarden tussen 8.8 en 9.8, waarbij er geen verschil is tussen de beide behandelingen tot mei (figuur 3). Na mei daalt in beide groepen cilinders de zuurgraad, in de zandcilinders naar gemiddelde waarden van 8.5, in de slibcilinders naar een gemiddelde van 7.0 in augustus en september. De biologische waterhardheid of alkaliniteit is in beide groepen cilinders lager dan in de waterlaag van de plasberm (figuur 3). Met een waarde tussen 2500 en 4500 µeq/l kan het water in de oeverstrook als 'hard' tot 'zeer hard' worden gekarakteriseerd; het water in de zandcilinder als 'matig hard' en in de slibcilinders als 'hard' (Bloemendaal & Roelofs 1988). In de periode mei-september is de hardheid in de slibcilinders hoger dan in de zandcilinders. Fosfaat, ijzer, nitraat en ammonium De fosfaatconcentratie in beide groepen cilinders is in de periode januari-mei lager dan in de waterlaag van de oeverstrook, die gemiddeld tussen 1 en 2 µmol/l bevat (figuur 3). In de periode juni-augustus neemt de fosfaatconcentratie in de slibcilinders sterk toe tot een waarde van gemiddeld 10 µmol/l; in de zandcilinders en in de waterlaag van de plasberm is dit niet of nauwelijks het geval (figuur 3). De ijzerconcentratie vertoont hetzelfde beeld (figuur 3). Direct na de start van het experiment daalt de nitraatconcentratie in beide groepen cilinders, terwijl dit niet het geval is in de plasberm (figuur 3). Vanaf april is er in de waterlaag van beide groepen cilinders nauwelijks meer nitraat aanwezig. In de plasberm daalt het nitraatgehalte van 400-450 µmol/l in de winter en vroege voorjaar tot 50 à 100 µmol/l in het late voorjaar en de zomer. Gedurende de periode januari-april is de ammoniumconcentratie buiten de cilinders hoger dan in de cilinders. In de plasberm varieert de concentratie tussen 20 en 50 µmol/l. Gedurende de periode mei-september varieert de concentratie in de oeverstrook tussen 5 en 20 µmol/l; In beide groepen cilinders is ook dan de ammoniumconcentratie laag (tussen 0 en 7 µmol/l) (figuur 3). Turbiditeit of troebelheid De troebelheid van het water in de plasberm is in de gehele onderzoeksperiode hoger dan die van het water in de zandcilinders (respectievelijk gemiddeld 12 en 2 ppm). In de periode januarijuni is de troebelheid van het plasbermwater ook hoger dan van het water in de slibcilinders; in augustus en september is het omgekeerde het geval (figuur 3). Chloride en sulfaat Beide stoffen komen in het water van de plasberm in hogere concentraties voor dan in de cilinders (figuur 3). In de zomer zijn de concentraties in de plasberm hoger dan in de winter en het vroege voorjaar. Chloride bereikt daarbij in de zomer waarden van gemiddeld 1600 µmol/l, sulfaat van 1400 µmol/l. Wat chloride betreft zijn er geen verschillen tussen de beide behandelingen. De sulfaatconcentratie is in de slibcilinders lager dan in de zandcilinders (figuur 3).
6
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Foto 1. Overzicht van een deel van de proefopstelling in augustus 2001. Zichtbaar zijn twee cilinders met een dek van Klein kroos. Dit betreft de cilinders waarvan de bodem bedekt is met een ca. 10 cm dikke sliblaag. Van twee andere cilinders, waarvan de sliblaag verwijderd werd, is het wateroppervlak onbegroeid en is het water helder.
7
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
3.3
Veranderingen in het poriewater
In figuur 4 zijn van tien belangrijke parameters van het poriewater de concentratieveranderingen gedurende de onderzoeksperiode weergegeven. Een volledig overzicht van de resultaten is te vinden in bijlage 2. Redoxpotentiaal Figuur 4 laat zien dat de redoxpotentiaal van de waterbodem in de zandcilinders gemiddeld hoger is dan van de waterbodem in de slibcilinders en in de plasberm. Er is wel sprake van een afname van de redoxpotentiaal in de zandcilinders gedurende de onderzoeksperiode. De meest lage waarden (tot -200 mV) worden aangetroffen in de bodem van de slibcilinders. Zuurgraad en alkaliniteit De zuurgraad vertoont geen duidelijke verschillen tussen de drie situaties (figuur 4); de waarden schommelen tussen 6.8 en 7.3. De alkaliniteit of biologische hardheid verschilt wel tussen de behandelingen. Over de gehele periode is deze gemiddeld het laagst (3000-4000 µeq/l) in de zandcilinders en het hoogst in de sliblaag, zowel binnen als buiten de cilinders (8000-10000 µeq/l). Fosfaat, ijzer, nitraat en ammonium De fosfaatconcentratie is het laagst in de waterbodem van de plasberm (gemiddeld ongeveer 2 µmol/l). De concentratie is het hoogst in de bodem van de slibcilinders (gemiddeld 20 µmol/l) met een piek in augustus (30 µmol/l). De concentratie in de zandcilinders is aanvankelijk lager dan in de slibcilinders; in de zomermaanden zijn er, met uitzondering van augustus, geen verschillen. De ijzerconcentratie is ook het hoogst in de bodem van de slibcilinders (figuur 4), waarbij in de zomer gemiddelde waarden worden bereikt van 800 µmol/l. De concentratie is het laagst in de zandcilinders; de waterbodem van de plasberm neemt een intermediaire positie in. Nitraat is in het poriewater van de zandcilinders alleen in de periode december-april aanwezig (10-100 µmol/l); het poriewater van de slibcilinders bevat tijdens de gehele onderzoeksperiode geen nitraat, in tegenstelling tot het poriewater van de plasberm (figuur 4). Ammonium vertoont grote verschillen tussen de behandelingen: 100-200 µmol/ in het poriewater van de zandcilinders, 400-1000 µmol in het poriewater van de waterbodem in de slibcilinders en in de plasberm (figuur 4). Kalium, mangaan en sulfaat Kalium en mangaan vertonen een overeenkomstig verschil als ammonium: laag in de bodem zonder slib, hoog in de sliblaag (figuur 4). Sulfaat daarentegen is in de periode december-juni het laagst in de cilinders met slib (gemiddeld 250 µmol/l) en het hoogst in de cilinders met een zandbodem (gemiddeld 750 µmol/l). In de zomermaanden zijn de concentraties nagenoeg gelijk door een sterke toename van de concentratie in de cilinders met sliblaag.
8
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Figuur 4.
Het verloop van 10 parameters (met standaardfout) van het poriewater in de cilinders en daarbuiten gedurende de periode december 2000 t/m september 2001.
9
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
4
Discussie
In dit onderzoek zijn de effecten van baggeren van een geïsoleerde ondiepe oeverstrook onderzocht op de water(bodemkwaliteit en het vóórkomen van draadalgen en kroos. In de eerste fase van het onderzoek treden binnen beide groepen cilinders overeenkomstige veranderingen in de waterlaag op. De zuurgraad stijgt van ongeveer 7 naar 9, de alkaliniteit daalt van 3700 naar ca. 2000 µeq/l terwijl ook het zuurstofgehalte toeneemt. De troebelheid en de concentraties nutriënten (nitraat, fosfaat, ammonium) en andere stoffen (o.a. chloride, sulfaat, ijzer) nemen daarentegen af. De stijging van de zuurgraad en van de zuurstofconcentratie en de daling van de alkaliniteit hangen samen met de afzetting van een laagje draadalgen op de cilinderwanden. In het licht verbruiken deze planten koolstofdioxde en bicarbonaat voor hun fotosynthese en produceren daarbij zuurstof. De sterke daling van het zuurstofgehalte in de slibcilinders in de maanden juli, augustus en september hangt samen met de ontwikkeling van een kroosdek. Kroosdekken staan erom bekend dat ze toetreding van zuurstof uit de atmosfeer naar de onderliggende waterlaag verhinderen (Morris & Barker 1977). De sterke daling van het nitraatgehalte zal enerzijds samenhangen met verbruik door algen, anderzijds zal het, met name in de slibcilinders, ook veroorzaakt worden door zogenaamde denitrificerende bacteriën. Dit zijn bacteriën, die onder zuurstofloze omstandigheden nitraat omzetten in vrije stikstof (Stumm & Morgan 1995). Hoewel aanvankelijk een daling van de fosfaatconcentratie optrad, steeg in juli en augustus de concentratie in de slibcilinders tot waarden (10 µmol/l) die ver boven die in de plasbermen en de zandcilinders (ca. 1 µmol/l) uitstegen. De stijging van het fosfaatgehalte in de slibcilinders ging gepaard met een sterke stijging van het ijzergehalte (tot meer dan 100 µmol/l). Reductie van ijzer in de zuurstofloze slibbodem met als gevolg vrijmaking van fosfaat (Bloemendaal & Roelofs 1988) lijkt hiervan de oorzaak. Opvallend is dat de ontwikkeling van het kroosdek pas optrad na stijging van het fosfaatgehalte (zie figuur 3). De geringe troebelheid van het water in de cilinders, vergeleken met de open plasbermen, hangt samen met het ontbreken van (scheeps)dynamiek. In de open oeverstroken treedt tijdens de passage van schepen een sterke stroming op, waardoor slib opwervelt en het water troebel maakt. De daling van de concentratie van chloride (dat door planten niet gebruikt wordt) in de cilinders hangt waarschijnlijk samen met verdunning door regenwater. Zowel chloride als sulfaat vertonen in de open plasberm een concentratiepiek in de zomer, hetgeen samen zal hangen met de inlaat van sulfaat- en chloriderijk IJsselwater in het Twenthekanaal in deze periode. De verschillen in eigenschappen van het porie- en oppervlaktewater tussen de verschillende behandelingen hangen ten nauwste samen met de aan- of afwezigheid van een sliblaag. Door bacteriële afbraakprocessen in de sliblaag wordt allereerst zuurstof geconsumeerd. Als dit op is, worden nitraat, ijzer en mangaan gereduceerd, waardoor de redoxpotentiaal daalt Bovendien wordt de tijdens afbraakprocessen gevormde ammonium niet meer omgezet in nitraat, waardoor dit zich ophoopt. Een lage redoxpotentiaal, in combinatie met hoge ammonium-, ijzer en mangaanconcentraties zijn met name in de slibbodems waargenomen (figuur 4).
10
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
5
Conclusies en aanbevelingen
De leidraad van het uitgevoerde onderzoek wordt gevormd door drie deelvragen. De antwoorden op deze vragen vormen de conclusies van dit onderzoek. 1. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op de ontwikkeling van draadalgen en kroos? De aanwezigheid van een sliblaag leidt in een geïsoleerd systeem in het voorjaar tot de ontwikkeling van draadalgen en in de zomer tot de ontwikkeling van een aaneengesloten kroosdek. In een open systeem, waarbij voordurend stroming aanwezig is als gevolg van scheepvaartbewegingen, treden deze ontwikkeling niet op. De kroosplantjes zijn afkomstig uit het sediment, waar talloze schijfjes liggen opgeslagen (Boedeltje 2001). Deze schijfjes kunnen in het groeiseizoen gaan drijven en vervolgens uitgroeien tot kroosplantjes. In een geïsoleerd systeem met een zandige bodem zonder sliblaag treedt deze ontwikkeling niet op. 2. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op fysisch-chemische eigenschappen van de waterlaag en de waterbodem in de loop van de tijd? De aanwezigheid van slib heeft grote gevolgen voor de fysisch-chemische samenstelling van het poriewater. In het slib komt relatief veel organische stof voor dat met name bij hoge temperaturen wordt afgebroken, wat gepaard gaat met een hoog zuurstofgebruik. Onder deze omstandigheden nemen reductieprocessen toe waarbij fosfaat en ijzer vrijkomen. Verder treedt een ophoping van ammonium op. Een sterke ammoniumophoping is zowel binnen als buiten de cilinders in de slibbodem geconstateerd. Binnen de cilinders met een slibbodem vinden ook grote veranderingen plaats in de waterlaag. Het meest in het oog springend is de sterke stijging van de fosfaat- en ijzerconcentratie in de zomer. Mede als gevolg van het vrijkomen van fosfaat treedt een sterke kroosontwikkeling op resulterend in een afgesloten dek. Het gesloten kroosdek verhindert de diffusie van zuurstof vanuit de atmosfeer naar de waterlaag, waardoor onder het kroosdek een situatie van zuurstofloosheid ontstaat. 3. Wat is de praktische betekenis van de resultaten voor het beheer van ondiepe oeverstroken? De resultaten van het onderzoek laten zien dat het verwijderen van de sliblaag in een geïsoleerd systeem de vorming van een kroosdek kan voorkomen. Voor het betreffende watersysteem is dit uitermate gunstig omdat de aanwezigheid van een kroosdek funest is voor het dierenleven. Baggeren van geïsoleerde oeverstroken heeft daarom positieve gevolgen voor het watersysteem. Na het baggeren zou toestroming van voedsel- en slibrijk water voorkomen moeten worden. Dit onderzoek toont verder dat het van belang is bij de aanleg van nieuwe oeverstroken geen situaties te laten ontstaan van stilstaand, voedselrijk kanaalwater. Aanbevolen wordt een plasberm volledig geïsoleerd van het kanaal aan te leggen, waarbij voeding geschiedt door kwelen/of regenwater. Een tweede optie is dat een plasberm in contact met het kanaal wordt aangelegd, waarbij er echter voor gezorgd moet worden dat er voldoende verversing van de oeverstrook optreedt. Bij een met het kanaal verbonden plasberm zal slibafzetting echter blijven plaatsvinden, hetgeen voor de ontwikkeling van een vegetatie van onderwaterplanten ongunstig is.
11
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
6
Literatuur
Bloemendaal, F.H.J.L. & Roelofs J.G.M. (red.) (1988). Waterplanten en waterkwaliteit. Utrecht, Nijmegen. Boedeltje, G. (2000a). Effecten van maaien en baggeren op de vegetatie in ondiepe oeverstroken langs de zijtak van de Twenthekanalen in relatie tot water en bodem. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Boedeltje, G. (2000b). Effecten van hydrologische isolatie van een eutrofe oeverzone op de waterkwaliteit en de groei en ontwikkeling van drie soorten Fonteinkruiden. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Boedeltje, G. (2001). De mogelijke rol van de zaadvoorraad in het herstel van een waterplantenvegetatie in oeverstroken na baggeren. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Lyon, M.J.H. de & Roelofs, J.G.M. (1986). Waterplanten in relatie tot waterkwaliteit en bodemgesteldheid. Laboratorium voor Aquatische Oecologie, Katholieke Universiteit Nijmegen. Deel 1. Morris, R.H. & Barker, W.G. (1977). Oxygen transport rates through mats of Lemna minor and Wolffia sp. and oxygen tension within and below the mat. Canadian Jourrnal of Botany 55: 1926-1932. Stumm W. & Morgan J.J. (1995). Aquatic Chemistry, Chemical Equilibria and Rates in Natural Waters, 3rd edn., New York.
12
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Bijlagen
13
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Bijlage 1. Fysisch-chemische samenstelling van de waterlaag enclosure-experiment 2001
Betekenis van de afkortingen pH Alk T Turb % O2 mg/l O2 NH4 NO3 PO4 Cl Na K Ca Mg Mn Fe Si Zn Tot-P SO4 Al
zuurgraad alkaliniteit temperatuur turbiditeit zuurstof (verzadigingspercentage) zuurstof (mg per liter) ammonium-N nitraat-N fosfaat chloride natrium kalium calcium magnesium mangaan ijzer silicium zink totaal-fosfor sulfaat aluminium
o Alle waarden zijn in μmol/l, behalve pH, alkaliniteit (meq/l), temperatuur ( C) en turbiditeit (ppm).
w = waterlaag buiten de cilinders in de ondiepe oeverstroken z = waterlaag in de cilinders waarin de sliblaag is verwijderd s = waterlaag in de cilinders waarin de sliblaag aanwezig is N.B. het zuurstofgehalte is niet bepaald in december 2000.
1
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Codenummer W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1
pHveld Datum 01-1200 7,21 01-1200 7,34 01-1200 7,29 01-1200 7,35 10-0101 7,04 10-0101 7,04 10-0101 7,00 10-0101 7,03 06-0201 6,88 06-0201 6,95 06-0201 7,00 06-0201 7,01 12-0301 7,38 12-0301 7,38 12-0301 7,38 12-0301 7,38 03-0401 7,36 03-0401 7,35 03-0401 7,31 03-0401 7,32 08-0501 7,35
Alk
T
mg/l Turb % O2 O2
NH4 NO3
PO4
Na
K
Cl
Ca
Mg
Mn
Fe
Si
Zn
TotP
SO4
Al
3753
9,6
10
63,0
8,00 20,8 398,3
0,93 1244 340 1083 2231 420
5,7
5,2 157 2,60
2,53
818 1,12
3663
9,6
10
60,9
7,81 18,0 390,0
1,10 1100 340 1096 2217 427
5,8
5,2 145 2,62
2,50
820 1,00
3609
9,5
11
60,4
7,85 19,1 386,8
1,21 1110 346 1114 2272 427
5,9
5,1 130 2,55
2,60
831 0,96
3758
9,5
10
58,8
7,70 17,2 392,9
1,21 1066 346 1114 2276 429
5,9
5,4 127 2,35
2,59
835 0,94
2882
4,5
15
63,0
8,00 34,3 453,2
1,90 1155 328 1156 1685 350
5,7
8,9
88 3,10
3,76
632 2,50
2756
4,4
11
60,9
7,81 33,7 464,0
1,80 1110 330 1146 1711 353
5,4
10,5
61 2,03
3,02
635 2,83
2768
4,4
10
60,4
7,85 33,7 457,4
1,85 1133 325 1167 1698 356
6,1
8,6
84 3,11
3,36
638 2,51
2800
4,2
11
58,8
7,70 31,6 467,0
1,83 1133 321 1156 1680 355
5,9
9,1 102 3,07
2,77
629 2,61
2266
6,0
32
67,0
8,26 47,6 455,6
1,82 1066 300 1088 1383 275
5,5
8,4
61 2,00
2,91
493 3,05
2243
6,0
14
66,5
7,78 47,5 466,4
1,86 1066 301 1103 1380 275
5,6
7,7
48 1,73
3,22
491 2,90
2273
5,9
13
60,7
8,03 47,3 464,6
1,79 1066 300 1103 1375 274
4,8
7,5
52 1,92
3,12
490 2,92
2267
5,9
14
65,8
8,09 46,4 467,6
1,68 1044 299 1103 1379 274
5,4
7,5
53 1,81
2,90
490 2,85
3755
7,4
6
71,2
8,6 35,6 481,6
0,65 1291 320 1284 1502 248
3,7
2,3
48 1,66
1,90
607 0,57
3532
7,4
6
71,4
8,6 35,0 450,2
0,63 1291 320 1284 1974 326
4,8
3,0
93 2,15
2,25
807 0,67
3588
7,4
6
72,1
8,5 33,6 428,2
0,57 1198 318 1260 2120 352
5,1
3,1
90 2,49
2,71
859 0,75
3739
7,4
6
71,1
8,4 33,1 444,1
0,62 1291 322 1284 1615 268
3,8
2,3
92 1,86
1,89
657 0,51
3397
9,2
11
69,7
8,1 20,7 369,0
1,29 1198 282 1146 1926 333
6,2
7,1
76 3,53
3,28
771 1,83
3442
9,2
13
70,9
8,0 21,8 401,1
0,97 1291 311 1236 2076 362
6,0
7,2 105 2,08
3,30
845 1,86
3499
9,2
11
70,8
8,2 22,2 401,1
1,04 1291 313 1225 2066 362
6,3
6,9
99 2,15
3,33
840 1,79
3370
9,2
13
71,5
8,1 22,3 412,3
1,22 1337 313 1248 2100 362
6,2
7,1 152 2,40
3,47
855 1,92
3346 13,7
8
93,3
9,7
0,39 1291 284 1134 2007 348
4,0
3,1
2,87
814 0,74
1,8 298,9
12 2,38
1
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4
Z1 Z2
08-0501 08-0501 08-0501 30-0501 30-0501 30-0501 30-0501 04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801 04-0901 04-0901 04-0901 04-0901
01-1200 01-1200
7,36 3349 13,7
8
96,6
10,0
2,4 295,4
0,39 1244 282 1189 2016 349
4,3
3,3
9 2,43
2,70
817 0,80
7,35 3412 13,7
28
94,8
10,1
5,3 295,6
0,39 1152 280 1189 1992 344
3,6
3,5
11 2,53
2,74
811 0,73
7,36 3315 13,6
17
96,6
10,1
2,0 276,8
0,48 1152 280 1189 2005 348
4,3
4,0
16 2,53
2,99
818 0,77
7,28 4216 19,0
10
45,1
4,2 19,8 179,5
0,86 1475 280 1363 2235 350
4,4
2,3
32 2,40
3,48
950 1,13
7,27 3935 18,9
7
42,4
3,9 17,9 176,4
0,85 1383 268 1303 2308 358
4,8
3,0
51 2,55
3,51
953 1,18
7,25 4344 18,9
8
44,2
4,2 18,0 174,0
0,87 1383 262 1303 2282 354
5,3
2,6
48 2,66
3,51
945 1,48
7,29 4041 18,9
14
45,1
4,1 20,8 177,1
0,95 1337 266 1303 2293 359
4,9
3,3
52 2,35
3,97
959 0,93
7,18 3796 21,4
10
55,3
4,9 11,6 122,4
0,70 1961 279 1616 2063 323
3,6
1,6
42 5,39
7,82 1067 0,56
7,18 3787 21,3
14
52,1
4,7 12,1 126,1
0,85 2015 297 1715 2120 331
3,7
2,0
33 5,14
7,20 1091 0,72
7,17 3658 21,3
10
52,8
4,6 13,9 117,7
0,93 1880 260 1522 1904 298
2,8
1,8
45 5,09
7,32
7,16 3848 21,3
12
52,4
4,7 10,2 124,9
0,81 2015 288 1648 2095 327
3,1
2,3
40 5,54
7,96 1079 0,60
7,33 3604 20,5
11
62,4
5,5 10,7
75,8
1,30 1934 256 1648 1913 318
2,2
1,8
23 5,66
8,31
970 0,71
7,34 3563 20,5
10
64,0
5,8
9,9
79,4
1,30 2015 265 1698 1892 316
2,2
2,9
35 5,79 10,94
980 1,13
7,32 3662 20,4
11
58,9
5,0
9,6
78,5
2,12 2095 267 1733 1881 308
2,0
3,4
57 6,29 13,91
968 1,42
7,31 3627 20,3
13
57,7
5,2 10,4
80,6
1,20 2015 267 1698 1819 287
2,1
4,9
43 6,93 18,14
937 2,31
7,51 4069 21,5
20 104,0
9,0
3,9
51,2
0,76 1585 246 1403 2447 345
1,8
0,6
22 5,24
9,08 1195 1,18
7,53 4069 21,4
10 106,9
9,5
4,6
52,3
1,21 1612 246 1432 2447 345
1,8
0,6
22 5,24
9,08 1195 1,18
7,53 4357 21,3
13 106,5
9,5
7,3
49,6
0,96 1639 253 1447 2462 345
1,7
0,5
15 5,14
8,29 1206 0,91
7,61 4072 21,4
11 107,5
9,7
4,7
46,3
0,76 1639 246 1447 2464 345
1,6
0,5
19 5,36
8,14 1210 0,92
7,21 3753
9,6
10
20,8 398,3
0,93 1244 340 1083 2231 420
5,7
5,2 157 2,60
2,53
818 1,12
7,34 3663
9,6
10
18,0 390,0
1,10 1100 340 1096 2217 427
5,8
5,2 145 2,62
2,50
820 1,00
980 0,93
2
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Z4
01-1200 01-1200 10-0101 10-0101 10-0101 10-0101 06-0201 06-0201 06-0201 06-0201 12-0301 12-0301 12-0301 12-0301 03-0401 03-0401 03-0401 03-0401 08-0501 08-0501 08-0501 08-0501
Z1
30-05-
Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3
7,29 3609
9,5
11
19,1 386,8
1,21 1110 346 1114 2272 427
5,9
5,1 130 2,55
2,60
831 0,96
7,35 3758
9,5
10
17,2 392,9
1,21 1066 346 1114 2276 429
5,9
5,4 127 2,35
2,59
835 0,94
8,47 1832
3,5
3 105,8
13,50
8,1
65,5
0,26
306 143
356
447 133
0,1
1,0
16 1,31
0,70
177 0,47
8,58 2184
3,4
2 107,6
14,86
5,6 117,1
0,42
655 191
696 1259 234
0,1
0,1
43 1,91
1,30
507 0,68
8,56 1016
3,3
4 120,5
16,57
9,7
74,2
0,16
323 133
376
533 199
0,1
0,2
17 1,11
0,66
206 0,26
8,76 1495
3,8
2 155,3
20,10 14,7 108,5
0,90
498 159
532
807 155
0,1
0,1
39 1,81
1,93
329 0,36
8,57 2271
6,7
2 145,4
17,31 11,8 119,6
0,18
760 248
842 1363 262
0,1
0,3
30 1,46
1,03
579 0,20
8,42 2405
7,0
2 148,7
17,72 13,3 130,8
0,49
792 252
874 1441 290
0,3
1,7
33 1,55
2,05
625 0,38
8,66 1834
6,8
2 145,5
17,00 18,1
90,7
0,15
568 166
639 1022 201
0,0
0,2
22 1,22
0,92
429 0,16
8,95 1292
6,7
2 192,5
22,70 26,4
92,9
0,38
465 150
517
676 162
0,1
0,1
8 0,96
1,13
359 0,49
8,91 1706
8,0
2 191,3
22,1
6,7
46,5
0,21
599 179
603
755 199
0,1
0,5
4 1,19
1,46
508 0,42
8,95 1758
8,0
2 194,9
22,7
4,6
91,5
0,24
725 224
756
847 217
0,1
0,6
4 1,25
1,41
535 0,41
9,00 1917
8,1
2 191,5
21,9
1,7
65,0
0,24
788 228
826
802 218
0,1
0,5
4 1,17
1,38
537 0,41
9,15 1724
8,0
2 167,9
19,6
7,7
64,5
0,21
671 224
673
477 145
0,1
0,4
5 0,84
1,07
354 0,32
9,46 1665
9,4
2 147,3
16,9
0,0
11,7
0,38
887 273
948
829 264
0,1
0,6
7 1,35
2,14
663 0,58
9,51 1734
9,4
2 148,5
17,1
0,3
50,2
0,34
842 244
863
776 249
0,1
0,7
8 1,32
1,62
597 0,72
9,86 1599
9,5
3 161,4
18,5
0,0
11,3
0,35
837 226
872
744 245
0,1
0,5
10 1,29
1,80
600 0,79
9,87 1508
9,3
2 152,0
17,5
1,6
9,8
0,55
738 237
642
609 222
0,1
0,6
9 1,09
2,20
537 0,76
9,74 1361 13,1
5 116,6
12,3
0,0
0,5
0,27
828 266
900
656 217
0,1
0,9
9 1,01
2,08
574 1,08
9,90 1185 13,1
2 119,3
12,9
1,6
0,4
0,32
752 239
818
628 191
0,1
0,8
14 0,91
1,96
519 0,84
9,89 1218 13,0
4 125,4
13,3
1,2
0,5
0,34
734 213
800
615 194
0,1
1,0
12 1,00
2,13
493 0,84
9,79 1159 13,0
2 118,6
12,8
0,8
0,4
0,32
657 242
649
512 178
0,1
0,9
15 0,97
1,83
425 0,83
8,04 2095 18,4
2
7,4
1,2
2,0
0,69
941 309 1039
975 283
0,7
2,6
19 1,89
3,33
644 1,33
78,6
3
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
01 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4
S1 S2 S3 S4 S1
30-0501 30-0501 30-0501 04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801 04-0901 04-0901 04-0901 04-0901
01-1200 01-1200 01-1200 01-1200 10-0101
8,28 1907 18,4
3
81,9
7,8
1,0
7,0
0,46
905 291
968
845 266
0,6
1,6
14 1,74
2,96
616 1,74
8,40 1782 18,3
3
83,7
8,0
1,1
3,4
1,34
878 257
958
818 256
0,9
3,4
14 1,53
3,69
633 1,91
9,13 1802 18,2
2 129,0
12,2
1,3
1,8
1,68
824 327
782
526 286
0,9
3,0
16 1,43
4,87
554 2,55
7,37 2366 20,7
2
66,0
6,0
2,8
2,8
0,79 1236 383 1129 1322 358
2,8
13,0
37 4,22
7,53
759 0,95
8,05 2028 20,7
2 106,7
9,5
3,9
6,0
0,37 1018 332 1047 1072 332
0,6
2,8
25 2,83
4,75
730 0,54
9,49 1448 20,6
3 139,0
12,4
2,7
5,5
0,06
971 265 1013
621 249
1,6
6,7
23 1,80
4,24
578 1,04
7,72 2176 20,6
3
85,3
7,6
2,1
12,8
0,95
903 390
778
878 365
1,0
9,3
28 2,05
4,51
597 0,74
8,69 1960 19,6
3 130,1
8,7
6,1
1,7
1,01 1209 379 1202
742 313
0,1
0,8
43 1,92
4,24
582 0,36
8,33 1562 19,6
2 112,5
8,3
3,8
1,6
0,52 1101 339 1081
733 305
0,4
2,2
33 1,91
4,15
599 0,44
9,39 1863 19,6
1 123,6
9,4
5,8
2,2
1,20 1075 276 1093
521 224
0,4
0,6
42 1,33
3,76
396 0,52
8,60 1966 19,5
2 114,9
8,6
3,9
1,5
0,31
759
554 344
0,1
0,9
23 1,90
3,19
414 0,38
8,84 1870 20,2
4 144,2
13,1
3,1
1,6
0,74 1209 383 1215
655 292
0,1
0,4
71 2,14
4,17
539 0,59
7,68 3201 20,4
2 166,0
13,2
6,2
1,4
0,71 1263 358 1141 1236 356
1,5
3,4
99 3,51
4,13
700 0,33
8,56 1896 20,8
2 100,4
9,0
8,3
1,8
0,60 1075 281 1093
630 246
1,2
3,6 132 2,47
3,03
318 0,65
9,72 2125 20,4
2 193,5
17,4
4,1
1,4
0,51
347 326
0,3
1,4 172 1,46
2,16
333 0,38
919 400
945 383
759
7,21 3753
9,6
10
20,8 398,3
0,93 1244 340 1083 2231 420
5,7
5,2 157 2,60
2,53
818 1,12
7,34 3663
9,6
10
18,0 390,0
1,10 1100 340 1096 2217 427
5,8
5,2 145 2,62
2,50
820 1,00
7,29 3609
9,5
11
19,1 386,8
1,21 1110 346 1114 2272 427
5,9
5,1 130 2,55
2,60
831 0,96
7,35 3758
9,5
10
17,2 392,9
1,21 1066 346 1114 2276 429
5,9
5,4 127 2,35
2,59
835 0,94
8,66 1608
3,5
0,35
0,2
0,1
0,99
269 0,07
4 135,6
18,48
4,7
62,1
406 142
452
679 127
28 0,97
4
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
S3
10-0101 10-0101 10-0101 06-0201 06-0201 06-0201 06-0201 12-0301 12-0301 12-0301 12-0301 03-0401 03-0401 03-0401 03-0401 08-0501 08-0501 08-0501 08-0501 30-0501 30-0501 30-0501
S4
30-05-
S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2
8,62 1604
3,5
4 125,3
17,74
5,4
72,8
0,15
487 138
495
717 127
0,3
0,2
18 1,05
0,82
260 0,48
8,70 2291
3,5
3 129,0
17,01
5,1 117,2
0,19
681 214
725 1299 437
1,4
0,1
29 1,54
1,01
446 0,31
8,78 2081
3,5
2 133,7
17,64
5,4
90,8
0,16
522 154
573 1650 146
0,2
0,1
25 1,54
0,76
356 0,42
8,20 2604
6,8
2 138,5
16,44 13,4 148,3
0,34
884 284
935 1477 298
0,6
1,6
43 1,77
1,42
621 0,49
8,88 2129
6,8
3 161,9
18,66
8,8
81,3
0,62
622 200
688 1131 227
0,1
0,2
14 1,46
1,46
446 0,45
8,69 1252
7,1
2 152,3
18,06 35,6
75,6
0,16
378 107
424
660 133
0,1
0,2
18 1,18
0,79
248 0,34
8,71 1569
6,8
2 154,1
18,16 26,8
71,6
0,30
437 133
488
800 158
0,0
0,2
19 1,23
0,96
315 1,41
9,36 1758
7,8
6 198,7
23,5
0,0
56,2
0,42
851 266
881
542 160
0,2
0,7
7 0,98
1,53
404 0,49
8,82 1799
8,0
1 155,7
17,7 10,4
41,9
0,26
734 244
782
300
81
0,1
0,5
7 0,82
1,68
189 0,31
8,97 1605
8,3
2 172,6
20,8
4,6
58,6
0,22
716 206
756
595 169
0,1
0,6
7 1,17
1,76
351 0,42
8,87 1883
8,0
2 172,3
20,1
5,9
27,7
0,26
603 192
634
737 204
0,1
0,8
8 1,39
2,08
430 0,55
9,75 1468
9,3
3 129,6
14,8
0,6
3,0
0,36
819 262
863
648 233
0,2
1,2
9 1,18
2,47
588 0,64
9,39 1853
9,4
2 135,0
15,3
0,0
1,0
0,30
666 230
723
766 231
0,2
1,3
8 1,31
2,38
498 0,66
9,83 1647
9,5
4 157,4
18,1
2,5
2,1
0,33
743 215
791
615 247
0,1
1,7
9 1,14
2,43
458 0,88
9,57 1584
9,4
4 138,9
15,7
0,0
3,3
0,44
666 199
682
682 209
0,2
1,3
9 1,18
2,68
429 0,68
9,83 1694 13,1
2 124,2
13,3
5,2
0,8
0,58
797 260
835
621 192
0,4
2,7
12 1,22
2,69
476 1,20
9,42 1745 12,9
3 116,3
12,5
0,0
0,5
0,45
621 215
673
657 193
0,4
3,8
12 1,28
2,84
380 1,48
9,47 1598 12,9
3 117,1
12,8
2,4
1,1
0,51
698 208
756
574 188
0,5
3,6
12 1,12
2,82
320 1,12
9,11 1476 12,9
3
95,2
9,4
0,0
0,6
0,51
603 213
649
684 177
0,4
3,1
7 0,84
2,13
317 1,28
8,58 2399 18,2
6
79,2
7,6
2,8
5,5
1,53
959 342 1008
771 261
1,8
11,4
14 1,35
3,57
472 2,11
7,73 2791 18,3
6
53,7
5,0
2,2
1,8
1,48
788 293
835 1066 254
4,2
9,9
34 1,71
3,64
364 0,94
8,04 2173 18,0
6
71,3
7,0
3,9
7,3
1,20
901 266
948
873 242
1,7
8,3
23 1,85
3,31
306 1,29
8,57 2826 18,4
3
84,4
8,1
3,0
2,6
1,13
770 277
809
987 237
0,9
7,6
39 1,71
3,06
297 1,42
5
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
01 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4
04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801 04-0901 04-0901 04-0901 04-0901
7,26 2909 20,8
20
3,1
7,17 3099 20,6
8
7,66 2376 20,4
0,3
7,4
5,3
4,62 1128 416 1228 1007 331 18,3
27,7 211 3,48
8,04
320 0,54
20,8
1,9 12,4
4,4
8,25
6,1
82,2 235 3,41 14,70
353 0,90
5
76,0
6,8
6,8
5,7
2,95 1263 328 1361
921 345
1,5
24,4 302 3,08
6,71
337 0,52
7,30 2998 20,5
11
48,6
4,4 21,9
3,5
4,40
906 1195 334
2,4
53,3 300 3,32
9,71
286 0,59
7,10 2787 19,7
6
24,1
2,1
4,4
3,0
9,00 1263 472 1254
1,2
56,6 320 3,29 12,69
207 0,17
7,00 2707 19,6
10
18,8
2,0
6,7
2,1 12,30 1002 256 1013 1086 307
2,1 109,2 361 4,18 15,85
322 0,85
6,84 2957 19,6
64
19,6
1,8
5,0
2,2 10,60
987 132
948 1308 306
9,0 147,2 426 4,35 17,79
308 1,14
6,90 2831 19,6
13
16,6
1,6
5,0
1,1
8,55
908 200
855 1186 318
2,2
93,1 471 3,35 12,83
258 0,65
7,32 3257 20,2
12
10,8
1,0
5,9
4,0
3,15 1101 437 1215
2,4
32,1 534 3,96
6,05
194 0,85
7,00 3504 20,8
58
3,8
0,4
6,8
1,9
1,51
958 216
927 1287 308 87,7
19,9 576 4,52
5,65
298 0,52
6,93 3407 20,3
40
1,8
0,2
4,3
1,4
0,71
987 151
927 1288 294 42,4
10,6 657 5,01
5,36
266 0,55
7,00 3354 20,2
29
2,4
0,2
6,0
1,3
0,97
913 137
806 1180 319 37,5
26,6 789 5,31
5,33
239 0,55
913 402
887 383
980 1270 352
969 358
956 344
6
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Bijlage 2. Fysisch-chemische samenstelling van het poriewater enclosure-experiment 2001
Betekenis van de afkortingen pH Alk NH4 NO3 PO4 Cl Na K Ca Mg Mn Fe Si Zn Tot-P SO4 Al
zuurgraad alkaliniteit ammonium-N nitraat-N fosfaat chloride natrium kalium calcium magnesium mangaan ijzer silicium zink totaal-fosfor sulfaat aluminium
Alle waarden zijn in μmol/l, behalve pH en alkaliniteit (meq/l).
7
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
w = poriewater buiten de cilinders uit de sliblaag van de ondiepe oeverstroken z = poriewater uit de bodem van de cilinders waaruit de sliblaag is verwijderd s = poriewater uit de cilinders waarin de sliblaag nog aanwezig is
Codenummer Datum
pH
Alk
NH4
NO3
PO4
Na
Cl
K
Ca
Mg
Mn
Fe
Si
Zn
TotP
S
Al
W1
12-1200 12-1200 12-1200 12-1200 10-0101 10-0101 10-0101 10-0101 06-0201 06-0201 06-0201 06-0201 12-0301
7,063
7833
497
10,8
1,12 1521 1683
520 2903 435 37,8
477 473 3,7
15,1
345 15,43
W2
12-03- 7,000
6845
591
7,5
1,00 1890 1667
521 2334 349 34,0
472 465 3,3
14,5
232 16,00
W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4
6,996 10760
779
1,8 10,48 1932 1656
7,183
9416
998
7,186
7815
700
7,310
7147
455
16,7
1,04
7,059
9349
474
7,161
8773
7,202
33,5
2,77 2243 2049
7,7 13,91
750 3707 556 42,5
730 514 3,3
54,3
270
1,91
750 3096 521 37,2
280 351 2,7
5,6
250
0,54
672
569
849 2240 325 16,5
263 227 2,3
32,6
433
1,04
690
663
744 3381 476 31,7
228 200 3,5
4,9
896
0,70
51,9
3,40 1821 1967
662 3367 554 31,2
479 415 3,2
20,9
327 11,46
630
54,7
0,88 2176 2106
662 3228 529 59,6
380 350 4,1
5,1
421 11,72
7675
453
88,4
9,91
724
530
805 2376 406 17,4
203 220 2,3
18,9
647 11,03
7,241
7158
245
78,1
4,65
631
545
357 3210 475 18,7
222 261 2,9
10,1
897 10,58
7,148
8008
439
34,9
5,68 1599 1967
595 2186 354 23,3
323 327 2,2
10,2
206
1,97
7,176
7784
605
69,5
1,00 1999 2025
540 1849 299 30,7
372 367 2,2
5,1
144
2,39
7,250
7033
525
26,4
2,71
551
465
573 2235 318 15,3
167 256 2,3
12,2
441
3,59
7,165
7168
230
76,1
1,91
675
549
356 3257 509 19,4
304 277 3,1
9,8 1095
2,43
8
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
01 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4 W1 W2 W3 W4
12-0301 12-0301 03-0401 03-0401 03-0401 03-0401 08-0501 08-0501 08-0501 08-0501 30-0501 30-0501 30-0501 30-0501 04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801
7,149
6326
559
25,1
0,28
568
437
566 2080 320 23,7
169 289 2,9
5,6
395 15,93
7,032
6754
269
6,1
0,76
573
398
409 3136 447 20,0
289 343 3,5
11,7 1002 15,28
6,883 10340
533
25,0
3,52 1474 1930
611 3229 465 42,4
549 439 3,5
19,3
382
4,57
6,929
8001
607
31,2
3,28 1982 2109
588 2827 428 39,5
478 368 3,6
12,7
372
4,49
7,023
7183
630
11,7
3,04
595
404
590 2350 326 17,2
252 321 2,8
16,7
492
4,32
6,882
6465
305
28,9
2,92
577
366
382 3248 433 16,6
309 284 3,9
14,2 1257
4,41
7,060
9419
706
62,6
0,64 1751 2109
679 3395 462 60,8
695 642 4,1
10,5
357
2,28
7,056
9106
871
86,3
2,44 2074 2172
633 3250 441 55,1
553 605 3,7
9,1
346
1,59
7,204
7508
780
48,4
1,60
623
464
640 2392 335 19,8
192 454 2,8
8,4
461
0,80
7,105
7432
460
59,9
0,16
692
417
425 3262 439 25,3
263 369 3,6
4,9
875
0,82
6,980 10990
978
48,1
0,76 1936 2047
724 3868 523 50,8
424 815 4,1
8,7
385
1,94
6,960
9998
925
70,8
0,28 2167 2007
792 3241 455 39,1
304 785 3,6
6,5
333
1,97
7,050
8302
880
73,8
0,76
696
499
724 2634 370 19,6
181 523 3,3
8,4
533
1,54
6,880
7989
570
74,2
0,16
774
464
498 3378 447 21,5
144 504 3,5
7,1
897
1,46
6,92 10200 1000
7,63
2,47 1966 1716
979 3683 545 31,9
415 674 6,6
22,0
668
2,85
6,97
9758 1062
3,61
2,58 2220 1924
897 3282 491 56,8
547 592 6,0
15,8
631
2,54
7,04
8305
980
7,26
1,79
744
429
826 2662 376 27,7
241 524 4,6
12,4
761
1,58
7,04
8280
730
1,62
5,58
656
503
543 3274 428 24,5
347 566 5,6
24,9
716
1,62
7,09 10028 1021
41,41
2,13 1989 1838
909 4023 602 49,0
398 739 6,8
17,3
766
3,12
7,16
9558
917 100,49
1,33 2244 1969
885 3646 557 46,5
254 641 7,2
12,6
720
2,42
7,16
7531
979
38,26
2,01 1318
782
590 2707 396 21,7
99 535 4,8
12,3
772
2,37
7,19
7113
710
58,68
1,45
701
463 2986 440 15,5
136 413 6,2
12,5
738
1,96
895
9
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
Z2
04-0901 04-0901 04-0901 04-0901 12-1200 12-1200 12-1200 12-1200 10-0101 10-0101 10-0101 10-0101 06-0201 06-0201 06-0201 06-0201 12-0301 12-0301 12-0301 12-0301 03-0401 03-0401
6,868
2501
14
3,4
5,68
839
887
309 1319 225
3,8
23
46 1,5
7,6
658
4,18
Z3
03-04- 6,767
2003
34
2,8
6,64
788
887
242 1056 214
6,4
69
31 1,2
9,0
601
4,68
W1 W2 W3 W4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1
7,12
9542
739
20,30
2,13 1712 1549
755 3499 531 41,8
435 682 6,3
15,5
668
1,87
7,06
7925
744
63,98
2,58 2041 1276
649 2715 425 38,1
397 668 4,8
15,9
538
2,06
7,20
7326
811
38,31
2,69 1046
436
496 2517 336 32,0
182 581 4,3
18,4
777
1,43
7,12
6448
587
13,52
1,22
447
344 2501 327 27,9
134 490 4,9
9,4
555
1,09
6,805
5240
23
49,4
1,08 1177 1365
618 2669 396 24,9
106 142 2,6
4,2
980
1,73
7,032
4651
26
79,2
4,48
891 1047
448 2260 363 13,3
82 141 2,2
8,2
713
0,99
6,968
4664
190
138,8
3,00
897 1146
319 2128 352 29,9
302 138 2,3
10,4
617
1,66
7,076
4231
289
118,3
7,62
886 1002
449 2011 299 11,1
102 151 2,0
10,8
722
0,97
7,089
4430
80
50,7
5,11 1155 1224
487 2320 361 16,1
94 144 2,1
8,2
950 11,41
7,161
3841
54
33,7
7,91 1066 1111
392 1998 335 12,7
121 125 1,9
21,1
902 11,82
7,066
4266
198
76,5
7,28
910 1055
275 1999 328 28,8
291
92 2,1
18,5
675 11,23
7,143
3679
219
45,2 11,76
924
404 1860 277
158
93 1,9
23,2
838 11,85
7,190
3131
56
39,6
4,31 1110 1169
390 1805 306 10,6
60 116 1,9
7,5
939
2,64
7,329
2766
41
68,0
4,94
977 1011
371
919 173
3,2
29
37 1,0
6,1
485
1,69
7,199
2262
69
58,8
2,43
746
789
237 1020 202
4,0
47
44 1,2
6,1
488
2,83
7,366
1855
81
67,4
4,71
848
883
351
1,9
34
23 1,1
7,0
554
1,96
7,055
3436
22
9,4
6,64
992 1092
387 1793 274 13,4
63
96 1,9
9,8
792 15,33
7,294
2781
8
14,5
4,24
899
962
327 1558 260
4,2
23
39 1,7
7,0
786 14,85
6,961
2472
40
36,4
5,44
843
924
257 1199 230
7,0
68
27 1,7
8,6
630 16,02
7,111
4017
146
5,7 10,60
765
723
421 1814 254
6,7
99
83 2,1
15,1
642 14,68
6,823
3347
27
3,5
9,16
927 1031
367 1717 261 12,9
71
90 2,0
14,4
714
3,84
567
959
857 153
8,8
10
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
01 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 Z1 Z2 Z3 Z4 S1
03-0401 08-0501 08-0501 08-0501 08-0501 30-0501 30-0501 30-0501 30-0501 04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801 04-0901 04-0901 04-0901 04-0901 12-1200
6,901
4196
138
7,039
3010
7,151
1,7
8,68
737
643
409 1817 254
43
0,3 12,80
857
953
1999
16
1,0 11,80
797
6,703
2158
44
2,9
8,56
7,151
1965
169
1,1 12,76
6,760
4725
51
6,730
3364
6,800
96 2,1
16,2
604
9,27
338 1349 201 11,0
94 124 1,6
29,3
434
4,85
860
293 1032 168
4,5
32
83 1,3
13,8
508
1,10
747
812
243 1004 163
6,9
52 106 1,3
10,3
432
0,78
650
587
411 1693 216
7,5
132 108 1,8
22,7
537
0,88
4,8 10,12 1106 1155
457 1849 269 12,2
99 192 2,1
30,8
533
1,62
27
9,6 16,60
893
988
364 1364 221
7,1
61 152 1,6
24,7
523
1,59
2700
69
0,0
9,28
825
967
286 1190 206
7,7
78 153 1,7
15,2
398
1,37
6,640
4040
251
0,4 18,52
655
690
455 1370 176
7,2
146 149 1,6
30,2
489
1,33
6,98
5332
61
5,25 16,07 1236 1322
531 2206 345 18,5
154 184 4,0
51,0
830
1,41
6,98
3587
22
3,73 12,44
937 1025
424 1450 270
9,9
70 119 2,6
38,4
671
1,54
6,88
2451
119
2,17
850 1003
344 1095 222 18,8
120 112 2,3
32,1
422
1,87
6,92
5561
293
2,20 24,80
727
719
533 1854 273 10,3
219 161 3,2
55,1
559
1,93
6,95
5068
84
0,99 12,80 1237 1322
421 1263 220 11,7
113 248 2,3
68,5
549
1,72
6,92
2442
46
1,12 13,22 1055 1154
369 1031 213
7,5
61 173 1,9
56,4
555
1,71
6,97
3049
125
2,46
950 1066
303
961 230
9,0
106 147 3,0
34,7
365
1,77
6,79
2624
174
2,57 25,80
866
392
943 167
6,0
114
66 1,8
58,8
536
1,15
7,02
4845
83
1,63 21,18 1318 1335
497 2144 326 16,8
162 295 3,9
58,7
742
1,84
7,12
6234
69
2,29 12,90
976
513 2613 391 14,4
105 252 4,3
39,9
730
1,28
6,88
3564
197
1,60 40,10 1014 1142
326 1234 232 20,7
310 334 3,0
88,1
278
1,63
7,05
4419
235
1,07
417 1679 248
9,3
175 209 3,2
60,2
508
1,71
7,075
7426
273
860 2485 367 18,6
413 506 2,4
51,5
287
2,07
9,84
9,61
9,68
932
833
856
830
1,9 13,96 2243 1869
5,6
97
11
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
S3
12-1200 12-1200 12-1200 10-0101 10-0101 10-0101 10-0101 06-0201 06-0201 06-0201 06-0201 12-0301 12-0301 12-0301 12-0301 03-0401 03-0401 03-0401 03-0401 08-0501 08-0501 08-0501
6,958
8303
779
0,6
S4
08-05- 6,982
6438
483
0,4 17,80
S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2
6,980
7650
285
0,3
9,39 1768 1733
573 2777 411 32,6
611 431 2,7
32,3
192
2,62
7,037 10003
803
14,6
3,85 1666 1695
350 3706 522 67,3
862 378 3,5
26,6
204
2,92
7,025
8394
413
11,2
5,23 1646 1911
551 3000 413 31,2
494 384 2,8
24,7
178
2,81
6,991
8976
284
0,2 20,65 1932 1605
772 2646 397 19,4
502 499 2,4
77,8
229 13,24
7,123
8466
266
2,8 17,11 1468 1433
551 3093 476 25,6
591 402 2,8
45,4
163 13,22
7,057 10780
857
6,1 15,05 1313 1394
335 3765 542 71,2
861 326 3,4
45,9
270 13,81
7,139
9188
461
1,1 25,40 1364 1602
509 3155 435 29,3
678 379 2,9
58,6
172 12,50
7,174
7008
245
4,1 24,47 1688 1428
728 2236 342 15,4
353 473 2,2
73,3
228
2,96
7,101
7939
258
1,3 18,82
870 1386
529 2773 427 20,8
477 401 2,7
45,1
163
3,36
6,795
9875
758
1,9 17,90
999 1693
316 3362 498 63,5
840 359 3,1
37,6
269
4,03
6,955
7475
447
0,2 26,95
835 1332
469 1530 217 14,3
340 238 1,7
34,5
111
2,22
7,086
5584
227
1,1 16,84 1244
988
611 2003 277 14,4
301 504 2,3
88,2
198 15,51
7,063
7430
260
2,5 10,60
916 1131
530 2756 380 20,0
472 457 3,0
60,6
248 16,31
6,965
8940
743
1,0
5,20
838
988
271 3431 438 64,8
930 287 3,6
44,4
341 16,51
7,005
6850
424
0,6 11,32
719
840
391 2552 322 23,9
515 412 2,8
59,3
239 16,34
6,956
5198
233
0,9 24,16 1060 1074
543 1921 266 15,0
290 388 2,1
87,6
190
4,72
6,890
6822
269
0,6 16,36
861
988
516 2504 345 18,3
406 379 3,0
56,7
231
5,14
6,922
8750
713
1,0 10,24
989 1277
325 3239 409 60,5
867 241 3,4
41,0
316
5,87
6,979
6336
404
0,6 21,52
825
917
448 2331 295 22,2
478 421 2,6
61,4
230
5,29
7,109
6135
288
0,4 18,76 1060 1063
633 2213 297 16,0
342 762 2,3
93,7
213
2,53
7,023
6774
281
1,7
7,00
834
868
546 2575 346 18,7
410 623 2,7
61,2
237
2,04
8,20
939 1108
361 3131 384 57,7
782 508 3,2
35,1
292
2,67
774
482 2388 295 23,0
496 627 2,7
66,1
232
2,28
785
12
Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland / Bureau Daslook
01 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4 S1 S2 S3 S4
30-0501 30-0501 30-0501 30-0501 04-0701 04-0701 04-0701 04-0701 08-0801 08-0801 08-0801 08-0801 04-0901 04-0901 04-0901 04-0901
6,850
8576
463
5,7 20,20 1291 1316
814 2917 384 20,8
436 869 3,1
94,3
263
2,81
6,830
8239
475
0,9 11,68
880
947
566 2995 394 21,2
474 746 3,1
67,5
273
2,90
6,790
8720
904
0,9
925 1041
405 3172 385 58,3
801 600 3,2
42,3
308
3,78
6,830
7900
657
7,7 13,12
792
715
520 2722 331 25,3
531 730 2,9
68,5
255
2,86
6,94
9872
739
1,90 23,44 1550 1677
991 3753 495 25,7
515 762 7,5
93,3
666
3,12
6,94
9002
700
1,20 12,90
869 1086
766 3598 476 25,7
481 667 6,1
57,9
649
3,00
6,85
8966 1097
1,35
927 1024
440 3499 434 63,7
819 423 6,2
38,7
663
4,68
6,81
7876
1,77 15,11
614
614 2910 363 29,8
555 521 5,1
73,0
552
3,10
7,00 10067 1029
2,11 22,76 1619 1640 1027 4241 560 30,3
575 800 6,9
87,4
754
3,04
6,95
9305
3,81 25,48
6,92 6,92
826
5,07
542
953 1164
791 3760 497 29,0
545 703 6,3
75,2
681
3,60
9406 1381
1,54 23,27 1015 1233
470 3618 448 68,1
973 579 6,2
64,4
682
4,59
8617 1243
3,00 45,40
823
673 3210 397 34,7
659 647 5,5
77,9
607
2,93
6,93 11250 1065
1,27 21,18 1503 1640
920 3926 532 31,0
618 853 6,6
92,0
717
4,88
7,06
1,13 14,37
684 3549 480 30,2
572 741 6,0
65,5
659
2,78
9378
898
6,52
954
817
958 1024
6,91 10600 1506
3,86 12,44 1036 1144
468 3834 476 76,0 1207 747 6,5
67,3
718
5,11
6,98
1,01 22,54
578 3092 398 38,1
83,9
593
2,97
8820 1252
859
843
781 779 5,7
13
