Verveling: de nieuwe kantoorziekte Ziek van het nietsdoen Vijftien procent van de werknemers verveelt zich. Nietsdoen levert net zoveel stress op als te veel moeten verzetten. Moeheid, irritatie en lusteloosheid slaan toe: symptomen van een boreout. • • • • • • •
Lethargische lege werkdag Verveling is taboe Privé-zaken op het werk De oorzaken van verveling Onderbelasting maakt ziek Verveling verhullen De oplossing: productief vervelen
9.00 Vol goede moed schuif ik achter de computer: vandaag ga ik het anders doen. Ik ga werk zoeken, mezelf bezig houden. Ik sla het studieboek ‘hoe schrijf ik een overtuigend beleidsrapport' open en zoek krantenknipsels waarin ons bedrijf wordt genoemd. 10.15 Een gevoel van ultieme zinloosheid bekruipt me: wat doe ik hier in godsnaam? Waarom hebben ze me aangenomen als er toch niets te doen is? Ligt het misschien aan mij? Vraag ik niet actief genoeg om werk? Je zou zeggen dat een keer per week genoeg is... 11.10 Het etentje van gisterenavond schiet me te binnen: zou mijn vriendin al teruggemaild hebben? Ik open hotmail en voor ik het weet ben ik een loodgieter aan het regelen en mijn ouders aan het bijpraten over de ontwikkelingen op het werk van mijn vriend. 11.30 ‘Ouders uit Nieuw-Zeeland hebben hun dochter ‘ Tula does the Hula from Hawaï' genoemd.' Een collega leest een nieuwsbericht van internet voor. Een hilarisch gesprek volgt. 12.00 Lunch, eindelijk. 12.45 Mails versturen, een rapport lezen. Het lange aftellen begint. Nog vier uur te gaan. 15.00 Koffie halen. De nek- en hoofdpijn die ik de laatste tijd bijna dagelijks voel, komt weer opzetten.
16.30 Een van de projectleiders belt: of ik even kan komen, hij heeft een klusje voor me. Halleluja! Ik snel naar zijn kantoor. Of ik een inleidend stukje wil schrijven voor een rapport. Het hoeft pas volgende week vrijdag af. Terug aan mijn bureau lees ik de achtergrondliteratuur die hij meegaf en maak ik me op voor het schrijven van een fenomenaal stuk. Ik typ de eerste zin. Haal hem weer weg. Ik typ een andere zin en haal die vervolgens ook weg. Ik kijk uit het raam, bij de buren zijn ze bezig met het schilderen van de kozijnen. Lethargische lege werkdag Dit is geen fictieve werkdag van Maarten Koning, Voskuils' raamambtenaar uit de romancyclus Het Bureau, of een aflevering van de komische BBC serie The Office. Het is de harde realiteit van een werkdag voor Alexandra Prins (niet haar eigen naam). Een jaar geleden begon de 27-jarige historica aan een baan als consultant. Een vriendin vertelde er enthousiast over en het leek haar een uitdagende en afwisselende baan. De eerste tekenen van verveling treden echter al op tijdens het inwerktraject. Dan volgen vijf drukke maanden. Prins is in haar element. ‘Ik werkte mee aan een project waar een heel optimistische planning voor was gemaakt: alles moest gisteren af. We maakten dagen van tien à twaalf uur en werkten soms zelfs in het weekend. Ik vond het onderwerp van het project niet geweldig, maar blijkbaar was de positieve stress voldoende om mijn aandacht erbij te houden. Ik werd steeds opnieuw uitgedaagd en leerde ontzettend veel.' Nu is het stil en het wordt alleen maar stiller. Had Prins de afgelopen maanden nog een project waarmee ze halve dagen zoet was, nu dat is afgelopen, volgt de lethargie van de ene na de andere lange lege werkdag.
Verveling is taboe Prins is vast een uitzondering zullen hoogopgeleiden geneigd zijn te denken. In een tijd waarin drukte en stress zijn uitgegroeid tot statussymbool, is verveling taboe. Werk moet leuk zijn, een lange aaneenschakeling van uitdagende ervaringen die leiden tot zelfontplooiing. Wie een saaie baan heeft of weinig te doen heeft op het werk, houdt zijn mond uit angst te worden gezien als klaploper, een aartsluiaard die zichzelf niet kan vermaken. Maar ze bestaan wel degelijk: werknemers die hun dagen slijten met doelloos met papier schuiven en een actielijst die past op een postzegel, schrijven de Zwitserse organisatieadviseurs Peter Werder en Philippe Rothlin in het onlangs verschenen managementboek Diagnosis Boreout. Zij stellen dat ongeveer vijftien procent van de kantoorwerkers zich verveelt. Zo erg zelfs dat ze er ziek van worden. Verveling op het werk is een onerkend probleem, vindt John Klein Hesselink, senior onderzoeker bij TNO Kwaliteit van Leven. ‘Het is niet onderzocht want onderzoekers vinden te veel stress spectaculairder. Degenen die zich vervelen, zitten weg te kwijnen in een hoekje, die hoor je na verloop van tijd niet meer.' In de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden, een jaarlijkse vragenlijkst over de arbeidsomstandigheden in Nederland, stelt TNO wel vragen over extra hard werken. Als Klein Hesselink die vragen omdraait, komt hij op een percentage van vijftien procent van de Nederlanders die te weinig te doen heeft op het werk, ongeveer tien procent van de hoogopgeleiden. Dan gaat het alleen om kwantitatieve verveling, letterlijk onvoldoende werk. Een ander aspect van verveling is onderbelasting; er is voldoende werk, maar de werknemer heeft het gevoel meer te kunnen. Hij ervaart zijn werk als saai en voelt zich niet uitgedaagd. Het rapport schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2006 van het Researchcentrum van Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) geeft een inzicht in de omvang van dit probleem: een derde van de wo'ers en twintig procent van de hbo'ers werkt anderhalf jaar na afstuderen onder zijn niveau.
Privé-zaken op het werk Het onderzoek van de twee Zwitsers onder ruim honderd managers, bankiers, pr- en communicatie executives, borduurt voort op een in 2005 uitgevoerd Amerikaans onderzoek naar tijdverspilling. Hieruit bleek dat een derde van de tienduizend respondenten twee uur van hun werkdag verspilt aan privé-zaken, simpelweg omdat ze geen uitdagend werk hebben. Intermediairlezers maken het niet zo bont, bleek uit een enquête over verveling op het werk onder 370 lezers. Bijna driekwart van de respondenten is minder dan een halfuur per dag bezig met privé-zaken, twintig procent besteedt er een halfuur tot een uur aan en de rest meer dan een uur. Privé mailen (72 procent), bellen (71 procent) en internetten (66 procent) zijn verreweg favoriet. Veertien procent zoekt een andere baan tijdens het werk en twaalf procent boekt zijn vakantie op kantoor. Maar ook boodschappen en de was doen, studeren, en langzaam werken om de tijd vol te krijgen, worden genoemd. Inderdaad grotendeels om de lege uren op kantoor op te vullen, want maar liefst ruim de helft verveelt zich wel eens op het werk, bijna een op de tien verveelt zich regelmatig of altijd. Er is niet genoeg werk, ze hebben het idee dat ze meer kunnen dan van ze wordt gevraagd zowel kwalitatief als kwantitatief of ze voelen zich niet betrokken bij het werk. ‘Ik deed mijn werk in minder dan de helft van de tijd die ervoor stond', zegt Joris Leenders (34) over de periode dat hij als financieel manager in loondienst werkte. De rest van de tijd zat hij zich te vervelen, met een dreigende depressie als gevolg. Omdat hij dacht dat ze bij interimmers wel efficiënt gebruik zouden maken van de (duurbetaalde) uren, verruilde hij zijn vaste baan voor het zelfstandig ondernemersschap, maar ook dat valt tegen. ‘Managers doen vaak of een opdracht heel complex is, maar als je een beetje slim bent en je plant het goed, dan heb je het zo af. Veel banen zijn gewoon niet fulltime.'
De oorzaken van verveling Zowel onderbelasting als verveling en desinteresse kunnen leiden tot een boreout, schrijven Rotlin en Werder. De drie elementen hangen onderling nauw samen: wie zich permanent niet voelt uitgedaagd, gaat zich vervelen en wie zich constant verveelt, verliest op den duur de interesse. De oorzaken voor verveling zijn legio: van de keuze voor een verkeerde baan je doet iets wat je niet wezenlijk interesseert - en werken onder je niveau tot een baas die niet delegeert. ‘Het is de kunst om je eigen werk te creëren', zegt Klein Hesselink, ‘maar junior accountants, advocaatstagiairs of beginnend consultants hebben het netwerk niet waardoor ze afhankelijk zijn van de opdrachten die seniors doorspelen. Als dat niet gebeurt omdat ze te druk zijn of omdat er tijdelijk minder klussen zijn, dan hangt zo iemand aan een touwtje te bungelen.' Een scheve taakverdeling binnen teams is een belangrijke oorzaak van verveling, schrijven Werder en Rothlin. Een team moet een bepaalde hoeveelheid werk verzetten, maar er zijn altijd personen die meer doen dan ze eigenlijk moeten en die dus werk wegnemen bij collega's, die zich op hun beurt gaan vervelen. Als dat lang genoeg duurt, raken ze gedemotiveerd waardoor ze nog minder gaan doen. Het werk dat zij laten liggen, wordt zonder pardon opgepakt door de overijverige collega's. De een krijgt een boreout, de ander een burnout; de symptomen zijn nagenoeg hetzelfde. Want wie een burnout heeft, voelt zich uitgeblust en gestresst van te veel werk; wie een boreout heeft, heeft juist stress van nietsdoen. Beiden voelen zich prikkelbaar, apathisch, lamgeslagen en soms zelfs depressief.
Onderbelasting maakt ziek Wetenschappelijke experimenten tonen aan dat mensen die langer dan twaalf uur geen enkele prikkel van buitenaf krijgen, behoorlijk kunnen doordraaien. De menselijke geest is zelfs zo gehecht aan activiteit dat ze die bij gebrek aan prikkels zelf creëert in de vorm van hallucinaties. Een Amerikaan die maandenlang eenzaam in een donkere cel werd gegijzeld, hoorde hele orkesten spelen. Op kantoor zal het niet zo'n vaart lopen: het licht blijft gewoon aan en er is altijd wel iets te beleven. Toch kun je van onderbelasting op het werk behoorlijk ziek worden, wees de onderzoeksscriptie van bedrijfsmaatschappelijk werker Tenno Bloos uit. Hij deed onderzoek bij drie productiebedrijven in twee verschillende branches: de chemie en de energie. In de chemische sector was volgens een Arborapportage sprake van overbelasting, in de energiebedrijven kampten de medewerkers met onderbelasting: vanwege de afbouw van de activiteiten had het personeel het idee minder (zinvol) werk te verrichten. Gemiddeld bleek ruim vijftien procent van de werknemers in de gevarenzone voor een burnout te verkeren, er was geen verschil tussen de bedrijven met overbelasting en die met onderbelasting. Onderbelasting heeft dezelfde negatieve gevolgen voor de gezondheid als overbelasting, concludeerde Bloos. Een opvallend verschijnsel: de onderbelaste medewerkers in het energiebedrijf deden geen enkele moeite een andere baan te zoeken. De angst voor verandering en ingrijpende beslissingen, en de nauwe band met collega's hield hen tegen. Bloos: ‘Sommige medewerkers gaven de moed op, ze gingen twijfelen aan zichzelf. Dat stimuleert niet om te gaan solliciteren.' Prins herkent de twijfels en de onzekerheid goed. Ook zij zit na maanden duimendraaien nog steeds bij het consultancybureau: ‘Het is een goede baan, die zeg je niet zomaar op en bovendien zijn mijn collega's superleuk.' Ze gaat inmiddels zelfs aan zichzelf twijfelen. ‘Het valt me tegen hoe ik op de situatie reageer. Ik was altijd perfectionistisch en legde de lat hoog. Mijn ambitie lijkt door de verveling wel te veranderen.' Sinds kort is ze in gesprek met een loopbaancoach: een baan in de consultancy wil ze niet meer. ‘Ik verwacht dat ik dan tegen dezelfde problemen aanloop, ik vind dit werk niet echt interessant.' Maar als het zo blijft: elke dag hoofdpijn en 's avonds chagrijnig op de bank voor de televisie zonder energie voor wat ook, dan zegt ze haar baan op. ‘Dan maar op een houtje bijten.'
Verveling verhullen Mensen pakken hun verveling niet aan omdat ze zichzelf voor de gek houden; ze verhullen hun verveling. Om de indruk te wekken dat ze druk bezig zijn (uit schaamte durven veel boreout slachtoffers hun verveling niet bespreekbaar te maken) gaan verveelde werknemers op zoek naar alternatieve bezigheden. Het digitale kantoor biedt voldoende mogelijkheden: van online de krant lezen tot jezelf mee laten voeren op een stroom van nutteloze informatie op internet de filmpjes van Johan Derksen van Voetbal International hebben honderdduizend hits per dag, de website Geen Stijl 120 duizend, vooral tijdens kantooruren. Om niet het predicaat van luiaard of nietsnut te krijgen, blijft de boreout patiënt wel lang op kantoor, liefst langer de baas - Werder en Rothlin noemen dit de pseudo-commitmentstrategie - of hij neemt een tas vol werk mee naar huis, die natuurlijk ongeopend blijft. Een andere vaak toegepaste strategie is die van strategic delay: om verder te kunnen met een project heb je input nodig van iemand van een andere afdeling. Je belt precies op het moment waarvan je weet dat diegene afwezig is - in een meeting of onderweg - zo wordt een ander verantwoordelijk voor het feit dat je niets kunt doen, voor uren of misschien wel dagen.
De oplossing: productief vervelen De enige uitweg uit een boreout is het ontplooien van initiatief, denkt hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie Toon Taris. ‘Er zijn allerlei manieren om de saaie situatie op je werk beter te maken. Je kunt privé-zaken regelen en contraproductief gedrag vertonen zoals andere mensen van het werk houden en pesten, ook een uiting van verveling. Maar je kunt de tijd ook productief doorbrengen: vraag om een cursus, kijk hoe je het werk dat je doet nog mooier en beter kunt doen, maak een voorstel om processen te verbeteren en verbreed desnoods je vakgebied.' Leenders doet in de verloren uren de administratie voor zijn eigen bedrijf, werkt aan acquisitie of gaat op zoek naar een inhoudelijk interessante klus om erbij te doen. ‘Ik doe dat voor een laag tarief of zelfs gratis. Ik moet mezelf toch blijven uitdagen.' En wie extra klussen binnen zijn huidige baan niet bevredigend vindt, die moet het laatste restje energie verzamelen om toch op zoek te gaan naar een andere baan. Die vast ook niet altijd even spannend is, voorspelt Taris. ‘Werk is niet altijd leuk. Als je het voor de lol doet, hoef je er niet voor betaald te worden.' Fotografie: Martin Dijkstra
Tien manieren om verveling te verhullen (volgens lezers van Intermediair) 1. Privé mailen of internetten met altijd een zakelijk document open zodat je kunt wisselen als er iemand binnenkomt. 2. Druk typen, daarbij boos mompelen en aandachtig kijken, niemand zal je storen 3. Veel printen (om vervolgens de nutteloze documenten in de prullenbak te gooien) 4. Vragen stellen aan anderen om die aan het werk te zetten 5. Druk heen en weer lopen met een mobieltje tegen je oor en dan maar: ‘ja, ja, nee, nee' 6. Het werk uitsmeren over de dag en tussendoor privé-dingen doen. 7. Lezen en vervolgens onzin opschrijven, alsof je een lijst maakt. 8. Tijdsdruk neerleggen bij anderen voor dingen die eigenlijk geen haast hebben 9. De telefoon van de haak leggen 10.In excel allerlei schermen openen en voortgangsbalken produceren waardoor het lijkt alsof je met iets heel belangrijk en ingewikkelds bezig bent. Bron: Enquête verveling op het werk, Intermediair Zelftest: ben jij vatbaar voor een boreout? 1. 2. 3. 4.
Doe je privé-zaken op het werk? Voel je jezelf niet uitgedaagd en verveeld? Doe je soms net alsof je druk bezig bent? Ben je moe en lusteloos als je thuiskomt van werk zonder dat je een drukke dag heb gehad? 5. Ben je ontevreden met je werk? 6. Vind je je werk zinloos? 7. Zou je het werk in minder tijd kunnen voltooien dan je nu doet? 8. Ben je bang om van baan te veranderen omdat je dan minder verdient? 9. Verstuur je privé-mails naar collega's in werktijd? 10.Heb je weinig interesse in je werk? Heb je vier of meer vragen met ‘ja' beantwoord, dan kun je een boreout hebben... Bron: Diagnosis boreout
