VERSTERKING INTEGRITEIT

Vertrouwen, openheid en relativering! BELEIDSADVIES VERSTERKING INTEGRITEIT

8

VERSTERKING INTEGRITEIT Versterking van de integriteit door bedrijfsmatig werken bij Rijkswaterstaat

SLOTHOOFDSTUK Drs. ing. M.P. Tanis [email protected]

2005 Erasmus Universiteit Rotterdam Rijkswaterstaat Integriteit & Bedrijfsmatig werken BELEIDSADVIES

pagina 1/10

Erasmus Universiteit Rotterdam Rijkswaterstaat

8


Hoofdstuk 8

8 8.1

Beleidsadvies Versterking Integriteit Conclusie

In deze paragraaf worden de conclusies beschreven van het onderzoek naar de relaties tussen bedrijfsmatig werken en integriteit. In opdracht van de top van Rijkswaterstaat is onderzoek verricht naar de mogelijkheden die bijdragen aan een versterking van de integriteit. De werkhypothese volgens § 6.4 is getoetst (zie ook §7.6.3), deze volstaat en krijgt invulling door de navolgend omschreven conclusies, aanbevelingen en advies.

8.1.1

Inleiding

Het onderzoek legt samenvattend de nadruk op vertrouwen, openheid en relativering. Deze drie kernwoorden moeten gestalte krijgen, zodat het bedrijfsmatig werken inderdaad de integriteit van Rijkswaterstaat gaat versterken. Integriteitbeleid is een mix van heldere, eenduidige regels in combinatie met een geaccepteerde houding en gedrag. Fred Heuer 1 vat de drie kernwoorden eigenlijk treffend samen tijdens zijn openingsspeech op de gehouden integriteitdag: “Schendingen van de integriteit zijn schadelijk. Ze beïnvloeden ook de sfeer op het werk. Als je je collega of je chef niet kunt vertrouwen, gaat het ten koste van de openheid en het plezier in de samenwerking”. Waar zit dan die relativering in, vraagt u zich af? Daar wordt verderop in deze paragraaf aandacht aan besteed. Dit advies geeft uitdrukkelijk geen opsomming van gedragsregels 2 en allerlei slimme HRM-tools. Hoewel er ontegenzeggelijk overlap naar beide aspecten aanwezig is, wordt dit advies tot de noodzakelijke maatregelen beperkt, die een relatie hebben tot een zakelijke, ondernemende en dus een bedrijfsmatig Rijkswaterstaat. Theoretische argumenten met betrekking tot aandacht voor integriteit in relatie tot ondernemend (bedrijfsmatig) handelen zijn er vele. Het meest duidelijke voorbeeld vanuit het bedrijfskunde is het ontstaan van de ‘Code Tabaksblat’ van de Commissie Corporate Governance. De theorie vanuit zowel de bestuurskundige als de bedrijfskundige literatuur leert tevens dat er altijd spanningen zullen bestaan tussen bestuurlijke en commerciële waardepatronen. Dit wordt ingegeven door uiteenlopende belangen van beide patronen, hoewel ze elkaar ook onmiskenbaar nodig hebben. Daarnaast speelt de menselijke factor in de betreffende relatie een interessante rol, omdat geld, macht, roem en aandacht mensen steeds uitdagen. Het empirisch onderzoek en het commentaar daarop toont maar al te goed aan dat er nog heel wat dient te gebeuren om het ideaalbeeld van een integriteitversterkende bedrijfsvoering te realiseren. De oplossing ligt in het implementeren van een drietal samenhangende niveaus: • Intermenselijk niveau (zie § 8.1.2); • Organisatie niveau (zie § 8.1.3); • Markt niveau (zie § 8.1.4). Het advies volgens dit hoofdstuk heeft vele elementen in zich van de visies volgens het empirisch onderzoek, hoewel die vaak zijn te herleiden aan theoretische opvattingen. Het advies is specifiek van toepassing op Rijkswaterstaat – geïnitieerd door de deelvragen en vragen aan de geïnterviewden -, maar zo blijk achteraf hoeft dit niet per definities het geval te zijn (het is veel breder bruikbaar). Het specifieke van het advies ligt in de voor Rijkswaterstaat van belang zijnde niveaus die versterkend bijdragen aan de integriteit van een (overheids)organisatie, als die om belangrijke redenen bedrijfsmatiger (of ook wel ondernemender) wil gaan werken. Nuchterheid en deskundigheid in de bedrijfsvoering Noem het redelijkheid of een bezinning op geldende waarden en normen. Is het misschien dat we terug moeten naar de realiteit? Het onderlinge vertrouwen is ver te zoeken, zowel intern als extern zo blijkt uit het onderzoek. Laat de openheid nu echt te wensen over? Een uitvergroting van problemen doet er in ieder geval geen goed aan. Kortom,

1

Met deze woorden opende drs. F.J.P. Heuer, Hoofdingenieur Directeur van Rijkswaterstaat Zuid-Holland, de integriteitdag, die binnen geheel Rijkswaterstaat op 20 januari 2005 is gehouden.

2

In januari 2005 is aan elke medewerker van Rijkswaterstaat de gedragscode “Bewust Integer” uitgereikt. Dit boekje is een goed voorbeeld van hoe eenvoudig de regels aan een ieder onder de aandacht kunnen worden gebracht.

Integriteit & Bedrijfsmatig werken BELEIDSADVIES

pagina 2/10


8


zeker in deze tijd is relativering op z’n plaats. Met dien verstande dat hiermee zeer zeker niet de aandacht voor integriteit gebagatelliseerd moet worden, integendeel. Een oplossing om uit de krampachtige sfeer te komen ligt in het scheppen van een klimaat waarin je zowel internen als externen treft van diverse niveaus en elkaar aanspreekt, en waarin je open kan zijn. Rijkswaterstaat heeft dringend de behoefte aan een structuur en cultuur waarin eerlijk en verantwoordelijk handelen door individuen de basis vormt. Het gaat er fundamenteel om dat de deskundigen (de individuen) op het niveau van hun functie in de gelegenheid worden gesteld om eerlijke, efficiënte en integere afwegingen te maken en daar vervolgens open over kunnen communiceren. Meer toegespitst op de handhavende en opdrachtgevende rol van Rijkswaterstaat zijn robuuste vergunningsprocedures en eenduidige, eenvoudige vergunningen, uniforme aanbestedingsregels met effectieve incentives voor een werkbare samenwerking van belang. (Markt)partijen moeten in staat gesteld worden om op een transparante en adequate wijze hun professie aan te bieden aan de samenleving. De relativering voor zakelijk handelen door Rijkswaterstaat gaat nog verder. Contact tussen overheid en het bedrijfsleven wordt op voorhand al als verdacht aangemerkt, ook al groet je elkaar bij wijze van spreken alleen maar op straat. “Door regels, wantrouwen en een gebrek aan openheid en communicatie dreigt een steriliteit te ontstaan waaruit de sfeer van redelijkheid en billijkheid is verdwenen. De normale omgangsvormen zijn onder druk gekomen terwijl dat niet nodig en zelfs ongewenst is”, zo zegt Leen van Dijke 3 . Rijkswaterstaat dient er vooral voor te zorgen dat deskundigen op kritische posities met adviezen worden ondersteund door de bedrijfsvoeringkolom en met draagvlak gesteund door het (midden)management. De aandacht vestigend op het model met de integriteitspanningen (zie § 8.1.4.) dan is het voorgaande juist van belang in de integriteitmarge, dat overigens ook te beschouwen is als de contractmarge. Verantwoording onderzoeksaanpak Waarom eigenlijk dit onderzoek, waarom aan de hand van een bedrijfskundige en bestuurskundige literatuurstudie en waarom vier doelgroepen: politiek, ambtenaren, bedrijfsleven en bedrijfskundige wetenschap? Natuurlijk kan verwezen worden naar de methodische verantwoording van hoofdstuk 3. Maar liever wordt de gevolgde aanpak onderstreept met de wens van Integriteitdirecteur Jur Teders 4 , zoals hij dat verwoordt in het artikel met de kop “Integriteit is vooral communicatie, openheid en vertrouwen”. Overigens valt op dat in zijn statement ten opzichte van de kernwaarde ‘relativering’ dit wordt vervangen door ‘communicatie’, maar in de stellige overtuiging wordt nagenoeg hetzelfde bedoeld. Hij gebruikt namelijk in zijn artikel woorden als ‘mengvorm’, ‘fun’ en ‘ingeroest’, en juist dit zijn termen om issues relativerend te benaderen. Maar goed, terug naar zijn onderstreping van de aanpak. Teders: “Om integriteit op een hoger plan te krijgen moeten we elkaar helpen en hebben we elkaar nodig. Overheden, bedrijfsleven en de wetenschap. In die driehoek”. Dit onderzoek voegt daar slechts de politiek aan toe. En Teders gaat verder: “Zowel overheid als bedrijfsleven heeft imagoschade opgelopen. Nu moeten we nader tot elkaar komen, want zonder bouwers krijgen we geen wegen meer voor elkaar. Maar het moet wel op een andere manier dan totnogtoe. Het moet zakelijker en transparanter”. Zijn wens maakt de insteek van dit onderzoek, hoewel zijn visie toentertijd onbekend en onbemind was, meer dan duidelijk. Intermenselijk niveau: Versterkingsdiagram Integriteit 8.1.2 Integriteit in relatie tot bedrijfsmatig werken door Rijkswaterstaat, waarbij de bestuurlijke belangen niet vergeten worden, is een uiterst complex geheel. Normvervaging, verzakelijking van de maatschappij en globalisering van de wereld versterken deze complexiteit alleen maar. Al kijken we nauwelijks een decennia terug, dan moet om die redenen alleen al de bedrijfsvoering op de schop. Gelukkig zijn er al vergaande veranderingsprocessen binnen geheel Rijkswaterstaat in gang gezet. Nut en noodzaak van deze processen staat dan ook verder niet ter discussie, maar de impact hiervan voor de integriteit van de organisatie verdient absolute aandacht. Voor een goed integriteitbeleid bij bedrijfsmatig werken door een overheidsinstelling zijn de waarden en normen zoals weergegeven in het navolgende diagram van belang.

3

Leen van Dijke is ambassadeur bij VolkerWessels. Daar benoemt en bewaakt hij het publieke belang op de beleidsagenda’s van het bouwconcern. In: krant ‘RWS Bewust Integer’, 20 januari 2005, Rijkswaterstaat.

4

Jur Teders in sinds maart 2004 directeur Integriteit van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het artikel staat in de eenmalige krant ‘RWS Bewust Integer’ van 20 januari 2005.


pagina 3/10


8


Verantwoordelijkheid Verantwoording

Gezonde behoudendheid

Eenvoud Robuustheid

Alertheid

Respect Duidelijkheid

Deskundigheid (competenties)

Loyaliteit Belangen

Figuur 3: Versterkingsdiagram integriteit bij bedrijfsmatig werken

In de kern draait het om vertrouwen, openheid en relativering. Er is ook onmiskenbaar samenhang tussen de drie kernbegrippen. Vervolgens staan ook de randbegrippen niet los van elkaar en al helemaal niet los van de kern. Dé vraag van dit onderzoek behelst: “Hoe draagt bedrijfsmatig werken bij aan een versterking van de integriteit van Rijkswaterstaat?”. Het antwoord is gelegen in het versterkingsdiagram, omdat een efficiënte en effectieve bedrijfsvoering in de eerste plaats tot stand komt door inbedding van de kern- en randbegrippen. • Vertrouwen tussen top-, middenmanagement en werkvloer moet er vice versa zijn. Naast deze interne aangelegenheid dient ook het externe vertrouwen tussen het bedrijfsleven/politiek en Rijkswaterstaat hersteld te worden. Een actieve impuls vanuit Rijkswaterstaat ter doorbreking van de impasse is nodig. Bijvoorbeeld het actief meedenken over PPS-initiatieven vanuit de markt met het oog op een herbouwde samenwerking en een sneller, beter product of resultaat voor de maatschappij. • Openheid hangt onlosmakelijk samen met vertrouwen en relativering. De integriteit is gediend met een open sfeer tussen management en medewerkers (vice versa). Hoewel dit in een hiërarchische structuur soms lastig is, zijn - door openheid – dilemma’s te beheersen. Openheid wordt bereikt door uitstraling van


pagina 4/10


8

•


wat het management op het gebied van integriteit belangrijk vindt, maar ook door voldoende en transparante communicatie. Relativering (of gewogen communicatie) dient om onnodige paniek of crises – die vaak leiden tot ongewenste schade - te voorkomen. Weeg uitspraken, beslissingen, problemen (bijvoorbeeld in de media) op waarde, betrouwbaarheid en relevantie. Paniek heeft een verwoestende werking op de ander kernbegrippen, maar ook op de randbegrippen. In deze kernwaarde staat aandacht voor deskundige medewerkers voorop.

In hoofdstuk 7 worden de waarden (kern en rand van het versterkingsdiagram) steeds ten aanzien van een criterium volgens hoofdstuk 6 besproken. Dat wordt hier dan ook niet allemaal herhaald, maar is absoluut lezenswaardig. Zinvol om op te merken c.q. samen te vatten is dat: • Eenvoud, robuustheid en transparantie essentieel zijn voor gestroomlijnde bedrijfsvoeringprocessen (hiertoe behoord uitdrukkelijk een afslanking van ‘onnodige’ regels en procedures); • Het voorgaande dient gevoed te worden door competente managers/medewerkers, die het interne en externe spel rondom de integriteitsmarge (zie § 8.1.4) kunnen spelen; • Tenslotte dient er een duidelijk kader voor acceptabel gedrag bij de managers/ medewerkers bekend te zijn. Naast een gedragscode en de geheimhoudingsplicht moet er duidelijkheid zijn over handelingsvrijheid met bijbehorende verantwoordelijkheid.

8.1.3

Organisatie niveau: Theoretisch model met integriteitaandachtsvelden

Ook in deze slotparagraaf van het onderzoek worden niet alle criteria zoals uitgewerkt in § 6.2 en § 6.3 voor goed integriteitbeleid herhaald. Navolgend worden de aandachtsvelden volgens het theoretische model benoemd, die bijdragen aan de versterking van de integriteit. Bij elk aandachtsveld is steeds een samenvattende opmerking geplaatst. Voor een uitvoerige beschrijving wordt verwezen naar hoofdstuk 6 en de paragrafen “Bekrachtiging (theoretische) modellen en commentaar” van hoofdstuk 7.

e Cultuur

f Relativering

c Topmanagement

e Structuur

d Medewerkers

i Gedragscodes en Geheimhouding

g Omgeving

h Individuele handelen en maatregelen

c De top van Rijkswaterstaat: d De manager/medewerker:

e De structuur en cultuur: f Relativering: ethiek en praktijk: g Omgeving:


Profileer Rijkswaterstaat als een bedrijf naar de maatschappij. Vrijheden en beperkingen voor zakelijk handelen moeten helder zijn. Ontwikkeling en ontrafeling het personeel robuust. Verzeker Rijkswaterstaat van deskundigheid en voorkom dat medewerkers hun meerdere minachten. Verdiep je in de hiërarchische belevingswaarde van medewerkers, omdat dit hun afwegingen zowel intern als extern stuurt. Vastlegging van eenvoudige processen alsook een robuuste en toegankelijke beschrijving van taken en verantwoordelijkheden per functie. Kneed de cultuur, want dit bepaalt uiteindelijk de keuzes bij een (integriteit)dilemma. Waarheidsgehalte geeft een probleem perspectief. Wees alert op onterechte beschuldigingen. Waar willen we elkaar in alle (maatschappelijke) redelijkheid aan houden? Oriënteer je op de belangen van de omgeving(spartijen). Ook de onafhankelijkheid kan in het geding zijn. Om afbreukrisico te beheersen is een pagina 5/10


8


periodieke op de integriteit gerichte omgevingsanalyse van belang (hetzij op organisatie- dan wel op projectniveau). h Individuele handelingen: Bij sollicitaties is het vragen van een ‘bewijs van goed gedrag’ een prima startpunt. Een jaarlijkse check op integriteit dient de normaalste zaak van de wereld te zijn. Alertheid is echter geboden, omdat macht, geld en aandacht de medewerkers steeds ‘uitdagen’. i Gedragscodes en geheimhouding: Een eenvoudige richtlijn geeft duidelijkheid en een back-up bij dilemma’s. Rijkswaterstaat heeft dit inmiddels goed en eenvoudig geregeld 5 . Ook de eed draagt hier positief aan bij. Alle aandachtsvelden zijn overigens terug te voeren op het versterkingsdiagram volgens § 8.1.2 met als kern: Vertrouwen, Openheid en Relativering. Door deze samenhang tussen intermenselijk en organisationeel niveau kan het integriteitshandelen effectief worden beïnvloed. Personeelsmanagement bij integriteit Hoewel er niet expliciet op HRM wordt ingegaan, zijn met het oog op integer bedrijfsmatig werken toch een aantal aspecten van belang. Bij het inzetten van personeel, of het nu gaat om een individu of een team, is een juiste (goed en voldoende) verhouding tussen kennis en kunde van een medewerker en de daarbij behorende beloning/inschaling van belang. Het heeft daarnaast ook te maken met de inzetbaarheid van een persoon en het (integriteit- en/of financieel-) risicoprofiel van een bepaalde functie. De genoemde verhouding heeft een direct verband met de motivatie, satisfactie en het rendement van een manager/medewerker. Aanbeveling: • Maak een eenvoudige en toegankelijke gedragscode. Geef aan wat er kan en wat en niet kan binnen de organisatie en wat de sancties zijn bij ontoelaatbaar gedrag. • Verzorg als bedrijfstop een training/bewustwording, maar overdrijf dit vooral niet. Vaak is er wel ‘enige’ weerstand, want men denkt dat de leiding hen niet vertrouwt. Denk goed na over de insteek, desalniettemin is bewustwording noodzakelijk. • Zorg dat je als bedrijfstop/(midden)management na eenmaal gemaakte keuzes of beslissingen je medewerkers altijd, zowel intern als extern, blijft (onder)steunen. • Zorg er voor dat leidinggevenden voorbeeldgedrag uitstralen. Selecteer ze daar op en spreek ze daar ook op aan.

5

Gedragscode integriteit “Bewust Integer” van het ministerie van Verkeer en Waterstaat.


pagina 6/10


8

8.1.4


Markt niveau: Integriteitspanningenmodel

De integriteitspanningen binnen dit onderzoek richten zich op bedrijfsmatig werken. Het doet recht aan de kwestie om hierbij op te merken dat dit, voorafgaand aan de meer onderlinge personeels- c.q. HRM-achtige integriteit, de belangrijkste impact op de organisatie heeft. De bedrijfsvoering is dan ook ingericht op het zo goed mogelijk managen van contacten en contracten met derden. Het begint met een heldere en eenvoudige structuur voor te doorlopen (bedrijfs)processen die leiden tot het opstarten en begeleiden van een project. Het tot stand laten komen van opdrachten en contracten, en nadien zorgen voor een correcte en sluitende (financiële) afronding, behoren eveneens tot het primaire proces. Regelgeving in relatie tot competentie Momenteel zit het probleem nog in een te veelheid en een ondoorzichtigheid aan regels en procedures. Dat brengt deze conclusie op het punt dat de spanningstrategieën volgens § 3.1.1 en de toepassingsdilemma’s volgens § 3.1.3 resulteren in de meer zachte kanten van integraal contractmanagement. Regels zijn er voldoende, alhoewel die ten aanzien van een efficiënt primair proces sterk moeten verminderen. Het gaat er nu (nog) om dit in relatie te brengen met de juiste competente mens op de juiste plaats in de organisatie.

Intern beleid en organisatie-doelstellingen

Kwaliteit Efficiëntie

Contacten en contracten met externen

In het model kan ‘integer’ ook vervangen worden door ‘contract’. De spanningen en de risico’s blijven daarbij geheel in takt. Zowel ten aanzien van Integer integriteit als bij een contract dienen Contract Niet integer de (juridische) afspraken duidelijk te Niet integer marge marge zijn. Daar committeren beide partijen Normen en waarden zich aan, ongeacht het feit of dit een interne bedrijfsafspraak is of een overeenkomst met een marktpartij. Risico voor volgende stap Deze afspraken worden echter vaak A A op het scherpste van de snede Innovatie RisicoB management Concurrentie gemaakt. Dat is ook niet erg, want de C C maatschappelijke normen, waarden en wensen zijn altijd breder dan die harde juridische afspraak. Dit wordt in het model aangemerkt met de Risico voor volgende stap marge. Kostenbewust

Een noodzakelijke marge! Dit dient het besef en het draagvlak van C midden- en topmanagement te C hebben. Strategie A (zie § 3.1.3) is prima voor het behalen van allerlei organisatiedoelstellingen en strategie Risico voor volgende stap B is noodzakelijk om rechtmatig overheidshandelen te waarborgen. Dit B RechtmatigWinst is echter wel een dilemma, want beide heid Kennis strategieën worden gekarakteriseerd A A door mensen met andere competenties en handelingsprincipes. Resterende afwijkingen, noodzakelijke maatregelen, sancties, Over strategie C (en ook de in § 3.1.3 en/of noodzakelijke afspraken benoemde strategie D) hoeft niet lang nagedacht te worden. Die houding en dat gedrag zijn absoluut onacceptabel. Dit moet uit de organisatie gebannen worden.

A

B

A

In de marge wordt het zakelijke spel gespeeld. Juist die marge benut een medewerker om zich te profileren en te ontwikkelen binnen die grenzen van acceptabele waarden en normen. In deze marge ligt de moraal van het individu besloten. In elke fase van zijn functioneren zal hij/zij een integerheidsafweging maken van de risico’s, de kosten en de rechtmatigheid (de rechterkant van het model). Aan de andere kant van het model gaat het om het contact met derden. Daar wordt het spel, zo blijkt ook uit het onderzoek, veel harder gespeeld. Door een inkoopbeleid van ‘de laagste prijs’ moeten marktpartijen zeer scherpe prijzen voor uitvragen neerleggen. Om toch enig financieel rendement uit de opdracht te halen gaat de contractant weloverwogen risico’s nemen. Dit hoeft in het geheel geen negatieve gevolgen voor de uitvoering van de opdracht en/of het eindresultaat te hebben. De risico’s in de marge neemt de contractant op basis van allerlei toe te passen efficiënte innovaties. Gedreven door concurrentie zal hij zich profileren als een partij die hoge kwaliteit levert, dat voor een opdrachtgever – zeker voor de lange termijn - vaak Integriteit & Bedrijfsmatig werken BELEIDSADVIES

pagina 7/10


8


wenselijk is. Het gaat daarbij ook om het wederzijds op peil houden van kennis. Tenslotte wil een bedrijf gewoon winst maken. Dit moet niet ervaren worden als iets engs, want dit is nu eenmaal de hoofddoelstelling van het bedrijfsleven en daar is de gehele maatschappij vervolgens weer bij gebaad. Maar omdat incidenten nooit geheel uit te bannen zijn, moet Rijkswaterstaat alert blijven en het zakelijk spel spelen. Dit vraagt om terzake deskundige medewerkers en managers. Die mensen moeten de ruimte en het draagvlak van de organisatie (het midden- en topmanagement) krijgen. Alleen dát stimuleert de noodzakelijke wederzijdse openheid. Daarnaast moeten - alleen effectieve - checks and balances vanuit de bedrijfsvoeringkolom het handelen van medewerkers bewaken en in een open communicatie het handelen in de marge ondersteunen.

8.2

Aanbeveling en advies

Voor het effectief vorm geven van bedrijfsmatig werken is het noodzakelijk om doordacht integriteitbeleid te implementeren. Uit het onderzoek komt naar voren dat een heelheid aan waarden, normen, gedrag en verantwoording nodig is als Rijkswaterstaat een op de integriteit gericht beleid wil realiseren. Allereerst dienen de waarden en normen bepaald te worden die aan de basis van de gewenste bedrijfscultuur en noodzakelijke bedrijfsstructuur liggen. Deze kernwaarden en randwaarden zijn samengebracht in het beschreven “Versterkingsdiagram Integriteit”. Dit gebeurt op het intermenselijke niveau. Vervolgens dient de nodige aandacht aan het organisatie niveau besteed te worden. Inbedding van het theoretisch beschreven model met integriteitaandachtsvelden is de sleutel tot een goede bedrijfsvoering. Tenslotte is het van belang om een focus te hebben op het niveau van de markt. Er dient een breed gedragen besef te zijn van spanningen en spellen die in de relatie met de markt en de omgeving aan de orde zijn. Niet op de laatste plaats heeft dit impact op de algehele cultuur van de verschillende branches waar Rijkswaterstaat mee te maken heeft. Bij het implementeren van het gewenste integriteitversterkende bedrijfsmatig werken draait het om een theorie van morele kwaliteiten. Het is nodig om op drie niveaus naar deze morele kwaliteit van de organisatie te kijken. De deugdelijkheid van deze drie niveaus bepaalt de bedrijfsmatige integriteit van de organisatie. De niveaus en de samenhang om te komen tot de implementatie van integer bedrijfsmatig werken is weergegeven in navolgende figuur 4.


pagina 8/10


8


Versterkingsdiagram Integriteit

Waarden, normen en gedrag liggen aan de basis

e Cultuur c Topmanagement f Relativering

Structurering en cultuur bepalen de integere bedrijfsvoering

e Structuur d Medewerkers

i Gedragscodes en Geheimhouding

g Omgeving

h Individuele handelen en maatregelen

Model met integriteitaandachtsvelden Op het niveau van de markt bepalen interne en externe integriteitspanningen het spel

Integer Contract

Niet integer

Niet integer

marge

marge

Normen en waarden

A

A C

Winst Kennis

A

Contacten en contracten met

Kwaliteit Efficiëntie

B

B

Risicomanageme

Intern beleid en organisatie-

C

A

B

Innovatie Concurrenti

Risico voor volgende stap

C

Risico voor volgende stap Kostenbewust

A C

Risico voor volgende stap

Rechtmatig -heid

A Resterende afwijkingen, noodzakelijke maatregelen, sancties, en/of noodzakelijke afspraken

Integriteitspanningenmodel

Figuur 4: Implementatie versterking integriteit door bedrijfsmatig werken

Op alle drie de niveaus dient dan ook naar de organisatie gekeken te worden.

Intermenselijk niveau:

Op dit niveau dient aandacht besteed te worden aan de waarden zoals beschreven in het ‘Versterkingsdiagram Integriteit’. In het gehele gedachtegoed van integriteit staan de eigenschappen, de waarden en normen van een actor centraal. Voor een individu is dat op de eerste plaats vertrouwen, maar ook deskundigheid, respect en verantwoordelijkheid. Binnen de organisatie gaat het vooral om openheid en een kritisch besef van relativering. Daartoe moet er naar de functies en de rollen van de individuele leden binnen de organisatie gekeken worden. Naast de functieomschrijving van de medewerkers, is het vooral van belang welke impliciete verwachtingen Integriteit & Bedrijfsmatig werken BELEIDSADVIES

pagina 9/10


8


leven ten aanzien van bepaalde mensen in bepaalde functies. Als een medewerker bijvoorbeeld zijn meerdere niet hoog op heeft, is dit levens gevaarlijk voor de integriteit van de onderneming. Het draait per definitie om het gedrag en de houding van het individu.

Organisatie niveau: Op dit middelste niveau is een breed gedragen besef nodig van de relevante integriteitaandachtsvelden zoals samengevat in § 8.1.3. Deze aandachtsvelden hebben allen een relatie met de structuur en cultuur van de organisatie voor zover dit het handelen van de individuele leden bepaald. Voor een juist beeld van de integere bedrijfsvoering zijn een aantal overkoepelende vragen van belang. Wat zijn de concrete doelen? Welke voorzorgsmaatregelen zijn ingebouwd om schade aan derden te voorkomen? Hoe worden mensen gestimuleerd? Is er voldoende controle? Welke selectiecriteria heeft het aannamebeleid? Hoe zit het met de invulling van topfuncties? Enzovoorts. Vervolgens moet op basis van het theoretische model volgens § 6.3 bijgestuurd worden op alle daar genoemde criteria. Markt niveau: De organisatie van Rijkswaterstaat is in belangrijke mate een opdrachtgevende partij voor de bouwende en dienstverlenende markt. Om dat integriteitspanning op het raakvlak tussen partijen van grote omvang kan zijn, moet de organisatie professioneel omgaan met het zakelijk handelen. Er moet besef en draagvlak ingebouwd en uitgestraald worden met betrekking tot het onder § 8.1.4 besproken ‘Integriteitspanningenmodel’. In de constitutie van markt en overheid is er sprake van algemeen geldende eisen. Vraag en aanbod, concurrentie, prijs-kwaliteit, enzovoorts zijn marktmechanismen die de constitutie dwingen tot blijvende aandacht. Daarnaast is het de politieke en maatschappelijke bedoeling dat Rijkswaterstaat steeds meer en eerder de markt gaat inschakelen. Dat vraagt om een nieuwe balans in relaties en samenwerking. Het door de organisatie actief ingaan op initiatieven vanuit de markt, maar wel volgens het gedachtegoed van het spanningenmodel, verstevigt het vertrouwen en leidt tot een versnelde omslag in cultuur met veel nieuwe kansen voor een integere organisatie. Tenslotte Implementatie van de drie niveaus dient wel als één geheel opgepakt en beheerst te worden. Als het ene niveau uit haar verband gerukt of onvolledig toegepast wordt, dan heeft dat effectiviteitsgevolgen voor de andere niveaus. Samenhang binnen het niveau en balans tussen de niveaus – zoals samengebracht in het implementatiemodel volgens figuur 4 – leidt tot een hoog integriteitsrendement van bedrijfsmatig werken door Rijkswaterstaat.


pagina 10/10


VERSTERKING INTEGRITEIT

Recommend Documents