Versterken economische kracht van Twente

Versterken economische kracht van Twente Versnellen en handelen, Twente 2.0

Auteurs:

Wiebe Draijer Chris Buijink Daan Roosegaarde

Datum: 10 juni 2014

Bevindingen visitatiecommissie Twente

Versterken economische kracht van Twente Twente heeft als regio1 een duidelijke ambitie neergelegd om als technologische en innovatieve regio haar economische kracht te versterken. Hierbij gaat de regio uit van een hechte samenwerking tussen het regionale bedrijfsleven, de onderwijs- en kennisinstellingen en de lokale overheden. Ook bouwt de regio in haar plan op de pijlers van een lokale universiteit met internationale uitstraling, een actief en internationaal opererend bedrijfsleven, en een aantal stedelijke kernen. Tegelijkertijd wordt de regio geconfronteerd met de directe consequenties en de nasleep van de economische crisis, die gegeven een al relatief lager opgeleide bevolking en een hoge werkloosheid diepe voren trekt in de regionale economie en vitaliteit. Tegen deze achtergrond heeft Twente een commissie van onafhankelijke experts, bestaande uit Wiebe Draijer (SER, voorzitter), Chris Buijink (NVB) en Daan Roosegaarde (ontwerper, kunstenaar, ondernemer), gevraagd kritisch de plannen en de aanpak tegen het licht te houden. Bij haar werkzaamheden heeft de commissie een groot aantal interviews gehouden met betrokkenen van binnen en buiten de regio, om zodoende een onafhankelijk beeld te ontwikkelen en aanbevelingen te doen. De commissie heeft geen eigenstandig onderzoek gedaan, en is bij haar handelen ondersteund door een beperkte staf vanuit de regio. De commissie heeft zichzelf tot doel gesteld de beoogde versterking van de regionale economie met haar activiteiten te ondersteunen, en niet zozeer een uitgebreid rapport uit te brengen. Haar perspectieven dienen als basis voor een dialoog over een aantal aanscherpingen van het plan van de regio. Daartoe is dit rapport een aanzet. In dit verslag komen achtereenvolgens aan bod: 1) 2) 3) 4)

Economische uitgangssituatie van regio Twente Hoofdelementen van het regionale plan voor versterking Observaties commissie vanuit gevoerde gesprekken Aanbevelingen voor verdere versterking

5) Bijlage: Geïnterviewden

1. Economische uitgangssituatie van regio Twente2 De omvang van de bevolking in Twente ligt op 626.726 (2013) en stabiliseert zich. De beperkte groei ligt onder het Nederlands gemiddelde. Het bruto regionaal product (BRP 1

Regio Twente is het samenwerkingsverband van de 14 Twentse gemeenten: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand en Wierden 2 Bron: Twente Index 2013, Jaarbericht Werkgelegenheid in Twente (Kennispunt Twente), Arbeidsmarktmonitor (Regio Twente), Atlas voor Gemeenten

1

tegen marktprijzen) – de totale waarde van alles wat in Twente aan goederen en diensten wordt geproduceerd – ligt op € 19 mld. in 2011. Het Twentse BRP maakt daarmee 3,2% uit van het bruto nationaal product van € 599 mld. De differentiatie van het BRP binnen Twente is in onderstaande kaart weergegeven. Hierin is het bruto gemeentelijk product per inwoner in duizenden euro’s af te lezen. De gemeenten Almelo, Enschede, Hengelo, Oldenzaal en in mindere mate Rijssen-Holten vormen het economisch zwaartepunt van de regio.

Gekeken naar het totaal aantal arbeidsplaatsen in de regio zijn de meeste mensen werkzaam in de sector handel (20%), zorg (16%) en de industrie (15%). Het aandeel van de HTSM-sector in de werkgelegenheid is in Twente (9%) hoger dan in Nederland (7%), in mindere mate geldt dit ook voor de topsectoren Chemie en Food & Nutrition. Het aantal startende bedrijven ligt in Twente hoger dan het Nederlands gemiddelde. Met name het aantal spin-offs vanuit Kennispark Twente ligt met 145 hoger dan bij de andere campussen van nationaal belang binnen Nederland. Daar staat tegenover dat ook het aantal faillissementen in Twente hoger ligt dan het landelijke gemiddelde, in overeenstemming met de algemene economische ontwikkelingen in de regio. De werkloosheid is in Twente het afgelopen jaar sterk opgelopen, tot 33.545 werkzoekenden (december 2013). Waar het werkloosheidspercentage in Twente eind 2013 12% bedroeg, was dit voor Nederland 9.7%. Hierbij kent het stedelijk gebied de hoogste werkloosheid, met Enschede (18,1%), Almelo (16,7%) en Hengelo (10,5%). De gemeente Enschede heeft dit jaar als gemeente met 55 procent het laagste niveau van arbeidsparticipatie van Nederland. Verder zitten de gemeenten Oldenzaal en Twenterand met 9,9% werkloosheid nog boven het landelijk gemiddelde. Ondanks een gemiddeld hoger percentage werklozen dan de rest van Nederland loopt Twente gezien de langere termijn trend in de pas met de rest van Nederland. Echter op dit moment 2

bereikt de werkloosheid in de grotere steden van de regio alarmerende niveaus die urgent om aandacht vragen, los van een perspectief op het verdienvermogen op langere termijn. De onderwijsinstellingen binnen Twente bestaan uit het ROC van Twente, Saxion Hogescholen en de Universiteit Twente. Waar de Universiteit van Twente één van de drie technische universiteiten in Nederland is, heeft ook Saxion gekozen voor een technisch profiel en heeft het ROC van Twente een traditie in de techniek. Deze keuzes passen binnen de regionale economische ambities. De onderwijsinstellingen kennen een goede onderlinge samenwerking. Als belangrijkste onderzoeksinstellingen kent Twente MESA+ (nano-technologie), MIRA (biomedische technologie en technische geneeskunde) en het CTIT (telematica en informatietechnologie), het CMInen (Center for Medical Imaging North East Netherlands) en het Roessingh (revalidatiecentrum). Daarnaast zijn een aantal open innovatiecentra gevestigd in Twente, zoals TPRC (ThermoPlastic composite Research Center), OICAM (Open Innovation Center Advanced Materials) en Texperium (textielrecycling).

2. Hoofdelementen van regionaal plan voor versterking Twente kiest in het economisch beleid voor een focus op de sector High Tech Systems & Materials (HTSM). De sector HTSM bevat de kern van de Twentse innovatieve maakindustrie, namelijk meer dan 70% van de industriële werkgelegenheid. High Tech Systems & Materials zijn verbonden met de regionale zwaartepunten Healthcare, Safety/Security, Sustainability, Production Technology, Food/Agri en Building & Construction. Uitgangspunt van dit beleid is dat economische groei in dit segment tevens belangrijke toegevoegde waarde levert voor andere sectoren in de regionale economie, zoals de bouw, logistiek, dienstverlening en horeca. Naast de focus op de sector HTSM kent Twente andere sectoren waarop wordt ingezet. Deze zijn hiervan afgeleid, zijn randvoorwaardelijk of kennen een eigen - maar voor de werkgelegenheid in Twente ook belangrijke – dynamiek. Het economisch plan van de regio spreekt hier over ambities op het gebied van recreatie & toerisme en logistiek. Het uiteindelijke doel is het verhogen van het Bruto Regionaal Product met een hogere arbeidsproductiviteit per werknemer, meer werkgelegenheid en een hoger gemiddeld inkomen voor de inwoners van Twente. Vanwege de ambities op de ontwikkeling van de sector HTSM verwachten de ondernemers in de nabije toekomst knelpunten voor met name de vervangingsvraag van technisch geschoold personeel. In bepaalde sectoren en beroepsgroepen is nu al sprake van een tekort. Daarbij groeit de vraag naar hoger opgeleiden (vanaf het niveau MBO3+) relatief snel. Dit vormt de aanleiding in Twente voor een gezamenlijke aanpak van technisch geschoold personeel. Hiertoe is de ‘Human Capital Agenda Twente’ opgesteld, met het ‘Techniekpact Twente’ als uitvoeringsprogramma, waarin door de regio wordt geïnvesteerd in het menselijk kapitaal.. Naast de inzet op technisch geschoold personeel via het Techniekpact Twente, is een bredere arbeidsmarktaanpak opgesteld via het ‘Twents Arbeidsmarktperspectief 2020’. Verder wordt gewerkt aan een volledig geaccrediteerd internationaal voortgezet onderwijs, naast het bestaande internationaal basisonderwijs, en staat de huisvesting daarvan in de steigers.

3

Twente wil zich profileren als top technologische, ondernemende en innovatieve kennisregio, zowel nationaal als internationaal. Hiervoor is het verhaal van Twente opgesteld dat binnen en buiten Twente eenduidig, onderscheidend en herkenbaar moet zijn en daarnaast bijdraagt aan een krachtige en aantrekkelijke profilering van de regio. Als doelgroep gelden ondernemers, expats, studenten en hoger opgeleiden. Hiertoe is onder andere een Twents beeldmerk en huisstijl ontwikkeld die door verschillende organisaties wordt gevoerd. Centraal hierin staat de portal www.twente.com. De Stichting Twente Branding is verantwoordelijk gemaakt voor de corporate identity van het merk Twente. Andere organisaties, zoals het Twents Bureau voor Toerisme, Kennispark Twente en Port of Twente, zijn verantwoordelijk voor de marketing en communicatie van de specifieke pijlers. Twente kent een grote netwerkdichtheid en samenwerkingsrelaties. Overheid, onderwijs en ondernemers participeren in verschillende verbanden. De Twentse gemeenten werken samen binnen Regio Twente op beleidsvelden zoals economie, mobiliteit en gezondheid, waarbij de gemeenten een gezamenlijk investeringsfonds hebben opgericht waarmee wordt geïnvesteerd in het stimuleren van innovatie. Naast de samenwerkende overheden, is het Twents bedrijfsleven georganiseerd binnen verschillende koepels zoals VNO-NCW, MKB Nederland, de Industriële Kring Twente en de Technologiekring Twente. De Triple Helix (overheid, ondernemers, onderwijs- en onderzoeksinstellingen) vinden elkaar aangaande het gezamenlijk economisch beleid (incl. innovatiebeleid) binnen de Economic Board Twente en de Strategy Board Twente, met daarnaast de Twente Top.3 Kennispark Twente vormt als concept de verbinding tussen kennis en het bedrijfsleven. Hierbij richt het zich op valorisatie van kennis, stimuleren van innovatie bij het bedrijfsleven en het ontwikkelen van de innovatieve werkomgeving. Op deze wijze wordt gewerkt aan een ecosysteem waarbinnen het Twentse bedrijfsleven wordt gestimuleerd te innoveren, spin offs de gelegenheid krijgen door te groeien tot volwassen bedrijven en Twente een aantrekkelijk vestigingsgebied voor nieuwe bedrijvigheid vormt.

3. Observaties vanuit gevoerde gesprekken In het voorgaande werden kort de economische uitgangssituatie en de hoofdpunten van het economische plan van de regio Twente weergegeven. In de gevoerde gesprekken binnen en buiten de regio werden deze als achtergrond gehanteerd. In dit hoofdstuk worden de observaties uit de gevoerde gesprekken samengevat, in combinatie met impressies vanuit de visitatiecommissie. Deze hoofdpunten laten zich samenvatten onder 7 noemers. 3.1. Brede steun voor keuze voor sector focus op High Tech Systems and Materials, met oproep tot meer focus, (inter-)nationale verbindingen en concretisering Vanuit de interviews wordt de keuze voor de regionale focus op de sector High Tech Systems & Materials over het algemeen onderschreven. Deze keuze wordt opmerkelijk 3

Ten tijde van de interviews vonden gesprekken plaats over de toekomstige opzet van de samenwerkingsverbanden.

4

breed herkend en gezien als uitkomst van een gezamenlijk gevoerd keuzeproces. Ook is er hierbij erkenning voor het feit dat de regio meer te bieden heeft dan deze sector alleen. De keuze om desondanks HTSM een vooraanstaande plaats te geven in de profilering en het economisch beleid is pragmatisch en biedt versnelling. Deze keuze haakt ook in op de potentie van het ecosysteem rondom de ondernemende Universiteit Twente met een aantrekkelijk startersklimaat. Daarnaast bieden bestaande grote Twentse bedrijven en de ligging aan de grens met Duitsland mogelijkheden om kansen te verzilveren, volgens veel van de geïnterviewden. Het draagvlak voor deze sector als focus-gebied is, gemeten aan de gevoerde gesprekken, groot. Op een aantal dimensies dient deze sectorkeuze volgens velen nog verder uitgewerkt en geoperationaliseerd te worden zodat het rendement van deze sectorkeuze vergroot kan worden. Twente heeft weliswaar onderscheidende competenties op het gebied van HTSM, maar is internationaal te klein om eigenstandig gebruik te maken van de globale kansen. Twente moet, om de eigen ambities waar te maken, verbindingen zoeken binnen en buiten Nederland. In de gesprekken wordt vooral de samenwerking op Oost Nederland niveau, met de Universiteit Wageningen en de Radboud Universiteit genoemd. Wanneer het gaat om de internationale allianties, wordt in bijna alle gesprekken de samenwerking met de Duitse buren genoemd. Uit de gesprekken blijkt dat men hier veel meer kansen ziet, op verschillende terreinen, dan waar nu inzet op wordt gepleegd. Gezien de focus op de topsector HTSM ligt samenwerking met de regio Zuid Oost Brabant voor de hand binnen Nederland, en dient Twente op zoek te gaan naar vergelijkbare samenwerkingsregio’s buiten Nederland. De propositie in HTSM dient verder te worden uitgewerkt om meer bedrijvigheid en OEM-ers aan te trekken naar de regio.4 Het zal van belang zijn om hierbij meer precies de specifieke competenties binnen het nog internationaal brede HTSM-veld te definiëren. Hiervoor is een lange termijn visie nodig waarbij ook de grote Twentse bedrijven in positie worden gebracht. Het gevoel bestaat dat hierin nog veel te winnen is. Ook de combinatie met de kennisinfrastructuur kan hier verder uitgenut worden. In grote lijnen spreekt hieruit een oproep om de breed gedragen initiële keuze voor HTSM als trekkende sector verder uit te werken, in acties te concretiseren, en internationaal te vernetten. Dit is een logisch maar belangrijk vervolg op de ingezette weg. • • •

•

“Focus aanbrengen binnen HTSM, direct aanpakken en vasthoudendheid tonen om groei te kunnen realiseren” “HTSM goede keuze en dit profiel helder en consequent uitdragen. Combinatie maakindustrie met jonge hightech goed te maken” “Naast HTSM erkenning nu dat ook aandacht nodig is voor het bredere bedrijfsleven zoals logistiek en dienstverlening (waaronder toerisme). HTSM is vanwege de internationale afzetmarkten wel de regionale trekker” “Strategische agenda moet mede worden bepaald door de industrie en vandaar uit de ook internationale verbinding zoeken”.

4

OEM staat voor Original Equipment Manufacturer en is een bedrijf dat producten levert ten behoeve van een merkleverancier.

5

• •

• • •

•

“Aanjagen HTSM prima, maar moet op microniveau en minder gefragmenteerd. Meer OEM-schap in de regio nodig” “Keuze HTSM en ontwikkeling passend ecosysteem prima, echter de verbindingen tussen bedrijven onderling zijn nog onvoldoende om groei te realiseren” “Hoofdfocus HTSM prima, met zijn allen achter gaan staan, wel targets afspreken met visie, durf en soms onconventioneel” “In de internationaliseringsbevordering moet Twente relaties met vergelijkbare regio’s opzoeken om verder te komen” “Geef meer inhoud aan de samenwerking Städtedreieck met Münster en Osnabrück. Voor veel ondernemers nu nog een leegte, mogelijkheden verkennen van concrete vragen in de markt” “Twente moet strategische verbindingen zoeken met kenniscentra in Nijmegen, Wageningen, Eindhoven en Groningen”

3.2 Vraagtekens bij geloofwaardigheid en gelijkwaardigheid van aanvullende focus op toerisme en logistiek De keuze om toerisme en logistieke sectoren als aanvullende prioriteitssectoren te benoemen, wordt niet breed gedragen en inhoudelijk voorzien van vraagtekens. Uit de gesprekken blijkt dat men de landschappelijke aantrekkelijkheid van het Twentse landschap erkent, maar men ziet hierin vooral een voordeel als een aantrekkelijk woonwerkgebied. Men twijfelt eraan of Twente zich extern voldoende onderscheidt ten opzichte van andere toeristische regio’s in aanbod en kwaliteit. Er is nog veel te winnen bij het beter bundelen en profileren van al het goeds dat Twente te bieden heeft, maar dit is niet te vergelijken met een sector-keuze als HTSM waarin innovatie, kennis, internationale verbindingen, en ondernemerschap samenkomen. Onder studenten heerst het gevoel dat het ideale woon- en studeer-klimaat in Twente ook ruim onvoldoende geprofileerd wordt. Hierin doet de regio zich tekort, of ten minste nut het niet uit wat er te bieden is. Bij de brainstorm die de visitatie commissie hield met studenten uit de regionale opleidingsinstellingen was men unaniem van mening dat Twente “verrassende goede faciliteiten en leefomstandigheden biedt”. Echter, ook vanuit hun perspectief is het aantrekken van grotere ondernemingen een veel grotere hefboom om uiteindelijk in de regio te blijven wonen en werken. Ten aanzien van de logistieke sector blijkt uit de gesprekken dat men onbekend is met de ambities en kansen van logistiek voor Twente, of deze wel kent maar niet de overtuigd is van het bijzondere belang van dit domein. Men ziet kansen als achterlandregio aan de Duitse grens, maar vraagt zich af of Twente zich voldoende onderscheidt om hiervan een focusgebied te maken. Er zijn wel logische hubs en knooppunten maar de vraag blijft of dit onderscheidend genoeg is ten opzichte van andere regio’s in Nederland. De vraag die zich naar aanleiding van de gesprekken voordoet is of de sectoren logistiek en toerisme zich meer onderscheiden dan andere sectoren zoals ICT, bouw, agro en energie, en of er daarmee een rechtvaardiging is van de gekozen focus. Deze sectoren zijn anders-soortig in aard dan HTSM, en qua belang ten minste vergelijkbaar met een 6

aantal andere sectoren in de regio. Focus boven andere sectoren lijkt hiermee minder toegevoegde waarde te vertegenwoordigen, en zou zelfs tot demotivatie of vermindering van overige bedrijfsactiviteiten kunnen leiden. •

•

•

•

“Stedelijk gebied in Twente niet groter laten worden, samen met de boeren het landelijk gebied goed beheren, van grote waarde voor recreatie en woonkwaliteit” “Twente heeft de bereikbaarheid en leefbaarheid als unique selling point maar voor het aantrekken van grote ondernemingen is dit van ondergeschikt belang. En juist deze bedrijven zijn aantrekkelijkheid voor jongeren om in deze regio aan de slag te gaan” “Twente is een verrassende veelzijdige regio voor mensen om in te studeren. Dat realiseert bijna niemand zich voordat je hier komt. Het is leuk voor nu maar om ons te laten blijven heb je meer nieuwe ondernemingen met werkgelegenheid nodig.” “Ik betwijfel of het nuttig is de sectoren logistiek en toerisme te noemen. Er zijn andere sectoren met meer kansen die je eerder zou willen noemen. Uiteindelijk helpt dat niet. Naast HTSM liever de breedte laten floreren.”

3.3 Sectorkeuze HTSM is goed als schoorsteen maar als economisch beleid onvoldoende gegeven de economische uitdagingen in de regio Ondanks de steun voor de keuze voor HTSM is het de vraag of deze inzet voldoende is om de huidige sociaal economische problemen van Twente het hoofd te bieden. De interviews binnen en buiten de regio geven aan dat het waarschijnlijk niet voldoende is. De visitatie commissie is van mening dat de hoge lokale werkloosheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt urgent om een gericht plan vraagt in aanvulling op een perspectief op het verdienvermogen op langere termijn. De HTSM sector wordt door de geïnterviewden gezien als schoorsteen die bij succes de werkgelegenheid en de productiviteit een positieve impuls zullen geven. Het is echter de vraag of de trekkracht van deze sector voldoende zal zijn om de tweedeling in de economie het hoofd te bieden. Daarvoor is de regio te veel een twee snelheden economie geworden. Binnen de grote steden Enschede, Hengelo en Almelo bevindt zich een grote onderstroom waarin hoge werkloosheid heerst, met aanzienlijk minder kansen op werk en vooruitgang op de korte termijn. Zelfs een succesvolle groei van HTSM brengt hierin op middellange termijn weinig aanknopingspunten. Het economisch plan is in dit opzicht te eenzijdig. Men heeft nog geen eenduidig antwoord op de vraag welke inzet hiervoor wel noodzakelijk zou zijn. Suggesties lopen uiteen van het ‘reshoren’ van maakindustrie richting Twente, het beter inzetten op de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, een intensievere samenwerking binnen de Euregio en op die manier gebruik maken van de groeiende Duitse economie, of kansen benutten binnen de agro, toerisme/recreatie of andere sectoren. Duidelijk is dat de economische urgentie er is, maar een coherent antwoord ontbreekt. Ook spreekt men de twijfel uit of een succesvolle focus op ondernemerschap in HTSM op korte termijn leidt tot substantieel meer werkgelegenheid, hoog en laag. Veel van de ondernemingen dreigen zonder aanvullende inspanningen, de regio weer snel te verlaten.

7

•

•

•

• • • •

“Tweedeling in arbeidsmarkt blijft zichtbaar, inzet op innovatie met hoger opgeleiden moet tot “schoorsteenwerking” leiden, maar onderkant arbeidsmarkt hier niet direct mee geholpen” “Voorkomen dat lager en hoger opgeleiden voor de leefbaarheid van de stad een twee-lagen-samenleving zijn waarbij participatie voor een groot deel van de samenleving steeds verder weg lijkt” “Gevaar dat mooie hightech ontwikkeling van jonge bedrijven strandt voor de regio na mooie exit voor de startende ondernemer. De regio heeft meer bedrijven met eindproducten nodig” “Spin-offs van de UT brengen nog te weinig in de volgende groei fase” “Reshoring kan helpen voor lager opgeleiden” “Maakindustrie en kennisindustrie zijn wereldwijd voor Twente belangrijke bases die in het vervolg veel nadrukkelijker gekoppeld moeten worden” “Voor de inactieven in de samenleving is aparte aanpak nodig via sociale innovatie”

3.4 Herprioriteren en opschalen nadruk op ondernemerschap als onderscheidende sterkte van regio De ondernemende aard van de mensen en bedrijven wordt door veel geïnterviewden genoemd als een van de onderscheidende factoren voor de regio. De Universiteit Twente wordt door iedereen nog steeds herkend als de ondernemende Universiteit. Ook het ecosysteem rondom de UT en Saxion met de Twentse bedrijven kenmerkt zich door het ondernemende karakter, zoals ook blijkt uit het aantal starters. Er is verwarring over de exacte recente positionering van de universiteit Twente in dit opzicht. In voorgaande jaren is het motto Ondernemend minder prominent zichtbaar bij de universiteit. Het gevoel is dat dit ook heeft doorgespeeld in de focus en aandacht van de universiteit voor ondernemerschap. Velen zien dit graag terugkeren op iets dat in hun ogen opnieuw tot kracht kan dienen voor het versterken van de regio. Het ondernemerschap moet meer zichtbaar zijn in de positionering van Twente en de UT. Saxion heeft een belangrijke rol en bijdrage bij het verbreden van de ondernemerschapsimpuls. Er is een breed gedeeld besef dat de hernieuwde aandacht voor ondernemerschap een belangrijke pijler kan zijn in het economische plan voor de regio. Daarbij moet ook worden ingezet op het versterken van ondernemerschap bij spin-offs van de UT, om verdere doorgroei te bereiken. Hoewel hier een samenhang is met de gekozen focus op HTSM, heeft het nadrukkelijk een breder karakter en zou het ruimte moeten bieden aan een breed front van nieuwe economische activiteit in de regio. • •

• •

“Er moet meer ondernemerschap en wil om te winnen worden gecreëerd” “Essentieel is het ondernemerschap in de regio verder te ontwikkelen, verdienmodellen wijzigen snel, ondernemers moeten daarvan bewust worden gemaakt. Er is meer drive nodig” “Ondernemende Universiteit als motor is nog steeds een goede strategie en sluit goed aan bij het karakter van de regio” “Te weinig focus op ondernemerschap beperkt groei spin-offs”

8

•

• •

“Het is wenselijk om duidelijke keuzes te maken in het onderwijs, Saxion gericht op ondernemerschap, UT op onderzoek en ondernemerschap en ROC verbinden aan het bedrijfsleven.” “Overheid fixeert vaak op de negatieve verschijnselen, terwijl ondernemers vooral in kansen denken” “Aantal Twentse merken als Grolsch en Bolletje dragen bij aan positief imago, ondernemend en innovatief vermogen hieraan koppelen”

3.5 Bestuurlijke drukte en netwerk-intensiteit staat niet in verhouding tot de effectiviteit die nodig is voor regionale activering Geïnterviewden zijn nagenoeg unaniem in hun overtuiging dat er te veel netwerken en samenwerkingsverbanden zijn in Twente die daardoor, met de beste intenties, weinig effectief zijn bij het komen tot een coherent en gedragen aanpak van de regio. De regio mist hierdoor de volle inzet en bijdrage van veel leiders van industriële ondernemingen. Veel van de netwerkbijeenkomsten hebben een sociaal karakter. Ten aanzien van het economisch beleid zijn er overlappende aanpakken. In de gesprekken die gevoerd zijn met personen die binnen Twente actief zijn, komt naar voren dat Twente nog teveel naar binnen gericht is. Men geeft aan dat behoefte is aan een eenvoudiger en heldere netwerk coördinatie en aansturing. Hierbij is er ook behoefte aan een duidelijk boegbeeld. De energie die gaat zitten in structuurdiscussies gaat ten koste van de inhoudelijke ambities en de blik naar buiten. Ook gaat dit ten koste van de betrokkenheid van ondernemers. De directe betrokkenheid van leiders van industriële ondernemingen uit de regio kwam regelmatig aan bod in de gesprekken. Er is het gevoel dat juist de vooraanstaande ondernemingen en ondernemers in de regio meer betrokken kunnen raken bij het reilen en zeilen van Twente, en dat een eenvoudiger netwerkstructuur hierbij essentieel is. Er is geen twijfel aan de toewijding van veel van deze leiders uit de regio, eerder verwondering dat men er niet in geslaagd is een groter beroep op hen te organiseren. Op het moment van de interviews vonden gesprekken plaats over de toekomstige opzet van de samenwerkingsverbanden in de regio tussen overheid, bedrijfsleven, en onderwijsinstellingen. • • • • •

“Overlegstructuur moet eenvoudiger. We hebben veel te veel overlegnetwerken.” “Veel van onze bijeenkomsten in de regio hebben een sociaal karakter. Daar besteden we veel tijd aan.” “Voorlopige nieuwe opzet Economic Development Board Twente biedt perspectief “ “Grote bedrijven willen wel betrokken worden bij het proces mits ze er energie van krijgen” “Hoeveel mensen die het verschil kunnen maken staan nu in de houding om te mee te helpen met veranderen?”

9

• •

“Zonder wrijving geen glans” 4 O’s weten elkaar goed te vinden, maar de effectiviteit moet omhoog en vaker ondernemers inzetten” “Veel overleggen op topniveau, maar ook behoefte aan overleg en concrete actie op operationeel niveau”

3.6 Wisselende beelden over bestuurlijke integratie van gemeenten, lijkt vooralsnog vereenvoudiging in de weg te staan Wanneer de bestuurlijke samenstelling van de lokale overheden in Twente ter sprake komt, blijkt uit de gesprekken geen eenduidige beeld van de ideale oplossing. Waar enkele geïnterviewden graag een ontwikkeling richting één gemeente Twente zien, is dit voor anderen niet relevant voor het waarmaken van de ambities. Het hebben van een gezamenlijke agenda vormt voor velen een minimum, van waaruit meer gezamenlijk opgetreden kan worden. Volgens de geïnterviewden helpt het hierbij wanneer de Twentse overheden eenduidig en helder opereren. Het onderwerp van verregaande bestuurlijke integratie komt uiteraard ter sprake maar hierover is geen eenstemmigheid. Wel wordt praktisch gesuggereerd om op specifieke terreinen gezamenlijk te opereren. Dit is zowel effectiever als efficiënter. In de gesprekken komt ook naar voren dat provincie en regio elkaar meer kunnen versterken. • • • •

• • •

“Helder bestuurlijk model noodzakelijk. Voorwaarde scherpe visie op inhoud en gedragen investeringsagenda” “Samenvoegen gemeenten versterkt het vestigingsklimaat voor diverse sectoren. Het verstevigt ook de positie van Twente als hightech regio” “Tempo bestuurlijke samenwerking moet omhoog, vanuit Netwerkstad naar uiteindelijk een gemeente Twente” “Regio Twente heeft grote opgaven op sociaal en economisch vlak waarbij een adequaat bestuur hoort. Lokale agenda’s onvoldoende verbonden aan de regionale.” “Versnippering aanpakken door portefeuillehouders sectoraal over de hele regio in te zetten” “Bestuurders hebben wel gevoel van urgentie maar hebben ook last van de ingewikkelde relatie tussen regio en Provincie” “Ook in openbaar bestuur meer risico durven nemen, ondernemend acteren, voor de troepen uit weg uit de comfortzone”

3.7 Profilering buiten de regio ruim onvoldoende voor sterkte van de regio en te weinig proactief om effectief in te springen op kansen en ontwikkelingen Op de profilering van en lobby voor Twente is, op basis van de interviews, veel te winnen. Twente probeert zich als regio te profileren in Nederland en internationaal. Dit wordt door weinig geïnterviewde stakeholders gezien als zichtbaar en effectief. Het beeld dat Twente van zichzelf wil overbrengen in branding wordt nauwelijks herkend. De profilering van Twente als ondernemende en innovatieve hightech regio komt niet spontaan op, maar wordt wel begrepen als hij wordt toegelicht. Velen hadden suggesties om de slogan “Twente get connected” anders te laden. 10

Uit de interviews met mensen van buiten de regio ontstaat ook een beeld van een niet erg effectieve belangenbehartiging voor de onderwerpen die voor Twente van belang zijn. Hierin is nog veel te winnen. Dit onderwerp kwam op een aantal manieren naar voren. Vooraanstaande leiders buiten Twente met een persoonlijke verbinding met de regio voelen zich niet of nauwelijks actief benaderd ten behoeve van de regio. Politieke leiders worden effectiever benaderd door andere regio’s van Nederland. De Twentse inzet op dossiers is veelal onbekend. Dit speelt ook bij het acquireren van bedrijven, waarbij men zich afvraagt of Twente voldoende op het netvlies staat van bedrijven die aantrekkelijk zijn voor de regio. De aanpak van de lobby dient volgens geïnterviewden structureler en vasthoudender van aard te zijn. Nu is dat vaak ad-hoc en de timing soms niet gelukkig. Wat verder opvalt, is dat geïnterviewden vanuit Twente positiever zijn over de mogelijkheden en kansen die de regio te bieden heeft dan mensen buiten de regio. Onbekendheid met wat de regio te bieden heeft speelt hierbij een rol. • • •

• •

• • • • •

“Twente get connected moet vooral de hoger opgeleiden aan de regio zien te binden en te boeien. Niet helemaal duidelijk wat het anderen biedt” “Bij profileren vestigingsklimaat relatie met Duitsland nog meer benadrukken.” “Branding moet faciliterend zijn maar is slechts onderdeel van de wedstrijd. Externe communicatie betekent ook een interne opdracht. Get connected past bij het verbindingen zoeken. Vraag is of sense of urgency en ambitieniveau wel hoog genoeg is?” “Sterke imago punten zijn de werkethiek en flexibiliteit van de medewerkers. Arbeid in oost Nederland relatief goedkoop, wat minder flair geen punt.” “Realiseer je dat internationale bedrijven niet vanzelfsprekend aan de regio zijn verbonden, we moeten regelmatig bewijzen dat ze in het goede ecosysteem zitten” Twente opereert vaak nog erg voorzichtig, moet met meer lef HTSM imago uitdragen” “In mijn werk in Den Haag komt Twente nauwelijks op, terwijl andere regio’s veel actiever zijn.” “Er worden grote kansen gemist omdat men niet oplet of te bescheiden is” “Ik kom uit Twente. Ik hou van Twente. Ik kan en wil best wat voor ze doen, maar ik word nauwelijks gevraagd. Ze zouden handiger kunnen opereren.” “Een enkeling zien we wel, maar het hangt te veel op één persoon. Dat is kwetsbaar en onvoldoende.”

11

4. Aanbevelingen voor verdere versterking De bestaande plannen en gekozen aanpak vormen volgens de visitatiecommissie een goede basis voor het versterken van de economische kracht van de regio Twente. Het draagvlak voor deze gekozen focus is opmerkelijk hoog. Maar het is volgens de visitatiecommissie niet genoeg. De gesprekken gevoerd binnen en buiten de regio, de economische ontwikkelingen die Twente hard raken, en het onafhankelijke oordeel van de commissie geven aanleiding tot een aantal verbeteringen in de gekozen aanpak en plannen. Deze verbeterpunten vat de visitatiecommissie samen in een vijftal “vectoren”. Vector 1: Versterken van de regionale basis in HTSM. Hoewel de HTSM sectorkeuze voor de regio Twente een verstandige keuze lijkt, zou deze verder uitgewerkt en gepreciseerd moeten worden om uiteindelijk effectief te zijn. Qua verbeteringen valt hier te denken aan: 1) het nader preciseren van de focusgebieden binnen HTSM waarin Twente werkelijk het verschil kan maken, in het bijzonder ook op materialen-terrein, waar Twente van oudsher sterk is; 2) het creëren van effectieve nationale en internationale verbindingen met andere regio’s, om zodoende een sterkere basis in deze globaal concurrerende sector te vormen; 3) het pro-actief benaderen van aanvullende bedrijven die zich in de regio kunnen vestigen zodat de industriële basis in HTSM versterkt wordt – hechtere samenwerking met Oost NV en NFIA/EZ is daarbij van belang; en 4) het nauwer involveren van bestaande vooraanstaande ondernemingen in en rond de sector. De visitatiecommissie beveelt aan versie 2.0 van het regioplan te maken dat mede invulling geeft aan deze punten. Vector 2: Verbreden van economisch plan om de basis van de regio te versterken. Twente wordt geconfronteerd met een hoge werkloosheid met name in de lagere opleidingsniveaus. Het economisch plan is te eenzijdig gericht op HTSM als “schoorsteen” van de lokale economie. Er is een verbreding noodzakelijk om een bredere banenmotor te vormen voor de regio. Daarnaast heeft de regio urgent behoefte aan een “banenplan” om op korte termijn een positieve impuls te geven aan de werkgelegenheid ook voor de minder hoog opgeleide inwoners. Het is niet waarschijnlijk dat deze werkgelegenheid op korte termijn met name in de HTSM sector zal liggen. De commissie beveelt aan dit met grote urgentie op te pakken voor de korte en lange termijn werkgelegenheidsgroei in de regio. Vector 3: Vergroten van de inzet op ondernemerschap en innovatie. Twente heeft een bovengemiddeld niveau van ondernemerschap rondom de Universiteit Twente. Deze sterkte heeft in de afgelopen jaren minder aandacht gekregen. Het is aan te bevelen deze competentie in de regio breder in te zetten, waarbij de universiteit ondernemerschap opnieuw als onderscheidende factor onderstreept. De overige opleidingsinstellingen in de regio sluiten hier goed op aan. Met een brede aanpak gericht innovatief ondernemerschap blijft top talent meer behouden voor de regio en wordt op middellange termijn bijgedragen aan bredere werkgelegenheid. Daarbij moet ook worden ingezet op méér doorgroei van spin-offs. Vector 4: Vergroten van de effectiviteit van de regionale samenwerkingsverbanden. Het grote aantal netwerken en samenwerkingsverbanden vormt een belangrijk onderdeel van de sociale cohesie in de regio. Echter voor het effectief richting geven en samenwerken om economische ontwikkeling te stimuleren is een verdichting van 12

netwerken wenselijk. Op het gebied van bestuurlijke integratie ligt het voor de hand een gezamenlijk plan voor bestuurlijke samenwerking op te stellen, aansluitend bij het economisch plan. Hierbij kan op een aantal gebieden verdeling van taken tussen gemeenten voor de hand liggen. Een verdergaande bestuurlijke integratie vormt een mogelijk vervolg, maar zal op korte termijn het risico vergroten van een grote interne focus. De samenwerking tussen provincie en regio moet productiever worden gemaakt. Vector 5: Verbeteren van de profilering van de regio. De regio kan veel baat hebben bij een verbeterde aanpak van de profilering en belangenbehartiging buiten de regio. De gevormde marketingpropositie lijkt logisch maar sluit nog onvoldoende aan bij wat de regio onderscheidt. De aanpak van belangenbehartiging kan veel aan effectiviteit winnen door een meer gestructureerde en meer proactieve uitvoering zeker te stellen. Ten slotte, gezien de economische ontwikkelingen, is het aan te bevelen een proactieve aanpak op te zetten om specifieke ondernemingen aan te trekken naar de regio Twente. * * * De regio Twente heeft een ondernemende en industriële basis, gebouwd op een rijke geschiedenis. Het economische plan voor de regio biedt veel aanknopingspunten voor versterking en bouwt op veel draagvlak en competenties in de regio. Echter, verdieping, verbreding, meer inzet op ondernemerschap in combinatie met een effectievere samenwerking in de regio en een pro-actievere aanpak van profilering en acquisitie is van groot belang om de regio op korte en lange termijn verder te versterken. De visitatiecommissie heeft met haar verkenning en aanbevelingen een aanzet willen geven voor aanvullingen in een versie 2.0 van het economische plan. Het werk van de commissie heeft tot doel een dialoog in de regio op gang te brengen waarmee het plan snel kan worden omgezet in gerichte actie. De visitatiecommissie gelooft – met nagenoeg alle geïnterviewden - in de kansen van de regio. De commissie dankt de vele geïnterviewden voor hun constructieve en openhartige inbreng. Ook is zij dankbaar voor de ondersteuning die zij kreeg vanuit de regio bij het uitvoeren van deze verkenning.

13

Bijlage Geïnterviewden: • Manon Fokke Tweede Kamerlid PvdA • Hans Schutte Ministerie OC&W • Geert Jan Bruinsma oprichter Booking.com • Sharon Dijksma Staatssecretaris van Economische Zaken • Arie Slob Tweede Kamerlid ChristenUnie • Berthold Leeftink Ministerie Economische Zaken • Michiel Janson Ministerie Economische Zaken • Eddy van Hijum Tweede Kamerlid CDA • Ton Heerts voorzitter FNV • Frans van Vught Topadviseur Europese Commissie • Sybilla Dekker oud-minister VROM • Gerard Sanderink Centric / Antea Group • Alexander van der Lof Twentse Kabelholding • Loek de Vries Koninklijke TenCate • Leo van der Ende SIGMAX • Miriam Luizink MESA+ • Geert Braaksma Sensata • Herman Hazewinkel Economic Development Board Twente i.o. • Gerben Edelijn Thales • Victor van der Chijs Universiteit Twente • Gert Jan Hospers Radboud Universiteit / Universiteit Twente • Theo Rietkerk gedeputeerde provincie Overijssel • Karin van Willigen Oost NV • Studenten van Saxion en Universiteit Twente waaronder vertegenwoordigers van diverse studentenverenigingen Daarnaast hebben gesprekken plaatsgevonden met: • Hans Kroeze VNO-NCW • Sander Schelberg burgemeester Hengelo • Wim Boomkamp Saxion • Marijke van Hees Netwerkstad Twente • Jon Hermans burgemeester Almelo • Peter den Oudsten burgemeester Enschede

14