Verspreiding in Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Een uitgave van de Stichting Reuzengilde Oisterwijk, Moergestel, Heukelom

REUZENKRANT

23 September 2010

Verspreiding in Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Een uitgave van de Stichting Reuzengilde Oisterwijk, Moergestel, Heukelom Redactie: Paul Spapens Advertenties: Toon Coppens

Groot internationaal evenement op 25 en 26 september in Oisterwijk

Bij de organisatie van het evenement heeft de stichting van alle kanten veel hulp gekregen. In deze zin is het reuzenfeest een toonbeeld van eensgezindheid en samenwerking van de inwoners van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Dit mooie aspect vindt ook een vertaling in de optocht zelf. Tussen de reuzen uit binnen- en buitenland trekt veel ‘lopende volkscultuur’ uit

de drie dorpen mee, zoals harmonieën en gilden. In samenspraak met de gemeente Oisterwijk zijn de burgemeesters van de omliggende plaatsen, van de gemeenten waar de deelnemende reuzen vandaan komen en van Mallorca uitgenodigd. Zij krijgen een onvergetelijke groet gepresenteerd uit Oisterwijk, de Parel in het Groen. En dat allemaal gerealiseerd door vrijwilligers!

Onthulling zaterdagavond op de kiosk

Oisterwijk krijgt een nieuw klein reusje Ruim tien jaar na de komst van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom, wordt dit gezelschap uitgebreid met een klein reusje. Het reusje met een hoogte van ruim anderhalve meter wordt zaterdagavond 25 september om 21.15 uur onthuld op de kiosk op de Lind. Het is de bedoeling dat er drie kleine reusjes komen. Deze reusjes vormen het fundament onder een beleid van de Stichting Reuzengilde om jeugd en jongeren bij de reuzen te betrekken. De drie reuzen van Heukelom (voorgrond), Moergestel (midden) en Oisterwijk trekken in optocht over de Oirschotseweg in Moergestel. Ze worden vergezeld door de begeleiders en de vaste muziekgroep FC NOTT (midden, gekleed in het groen). De foto is gemaakt in juni 2010. Ter gelegenheid van Moergestel Fietsdorp liep deze hele stoet een afstand van liefst zestien kilometer met als doel geld in te zamelen voor de organisatie van de reuzenoptocht en het vestigen van de aandacht op dit evenement. Door middel van zulke activiteiten zijn de vrijwilligers er in geslaagd het internationaal reuzenevenement van de grond te tillen.

De reuzen komen! Op zondag 26 september vanaf 14.00 uur trekt een internationale reuzenoptocht door het centrum van Oisterwijk. De aftrap van dit zeer grote evenement wordt gegeven op zaterdagavond 25 september met een Spaanse demonenshow met veel vuur en vuurwerk. Rondom deze twee hoofdactiviteiten is er op De Lind nog veel meer te beleven zoals volksdansen en een reuzenmarkt. Alles is gratis toegankelijk. Deze Reuzenkrant geeft alle informatie. Vijf jaar geleden is dit internationaal reuzenevenement voor de eerste keer gehouden. Toen kwamen er 50.000 mensen op af. Op De Lind stond een enthousiast publiek rijen dik. Aan het internationaal reuzenfeest doen circa zestig reuzen mee uit Spanje (Mallorca), Frankrijk, Wallonië, Vlaanderen en Nederland. Een van deze reuzen is Jan Turpijn uit het Vlaamse stadje Nieuwpoort. Met een hoogte van 10,5 meter is dit de grootste gedragen reus van Europa. Er zijn 24 mannetjesputters voor nodig om met dit gevaarte te kunnen lopen. Aansluitend aan de optocht

worden alle deelnemende reuzen opgesteld op het grasveld tussen de kiosk en de Johanneskerk. Als finale dansen alle reuzen samen. Bijzonder aan dit reuzenevenement is de inbreng van Mallorca. Tussen de organiserende Stichting Reuzengilde Oisterwijk, Moergestel en Heukelom en een soortgelijke folkloregroep uit Mancor de la Vall op Mallorca is een innige vriendschap

Programma zaterdag en zondag Zaterdag 14.30 uur: De Lind nabij het voormalig gemeentehuis. Optreden kinderengroep Mallorca met unieke ‘paardjesdans’. 20.30 uur: Stadsomroeper Hein de Roeper op De Lind. 21.15 uur: De Lind, op de kiosk. Presentatie nieuw klein reusje van Oisterwijk. 22.00 uur: Vanaf de brandweerkazerne, Dorpsstraat en De Lind. Spectaculaire Demonenshow Mallorca met vuur en vuurwerk. Zondag. 11.00 uur: Van Kemenadelaan Aankomst en opbouw reuzen uit binnen- en buitenland 11.00 uur: De Lind nabij de kiosk Opbouw grootste reus (10,5 meter) met behulp van kraan 12.00 uur: Officiële ontvangst delegaties op het gemeentehuis. 13.00 uur: De Lind nabij gemeentekantoor Aanvang Reuzenmarkt 13.00 uur: Cultureel centrum Tiliander Tentoonstelling reuzencultuur Mallorca 13.00 uur: De Lind Optredens volksdansgroepen 14.00 uur: Start optocht 17.00 uur: De Lind nabij de kiosk Tentoonstelling van alle deelnemende reuzen met deskundige toelichting Aansluitend dansen als finale alle reuzen samen.

ontstaan. Vanuit dit dorp komen 94 inwoners over. Ze brengen onder meer twee reuzen mee, een muziekgroep, een kindergroep en een zogeheten demonenshow met veel vuur en vuurwerk. De reuzen en de volkscultuur die zij brengen is in dit deel van Europa nooit eerder te zien geweest. Zeker de demonenshow op zaterdagavond is een absolute aanrader om te gaan bekijken.

Groots ondanks recessie Het internationale reuzenevenement is georganiseerd door de Stichting Reuzengilde. Deze stichting is eind 1999 opgericht met als doel drie reuzen te bouwen voor Oisterwijk, Moergestel en Heukelom en deze gezamenlijk te beheren. Dit initiatief is een doorslaand succes gebleken. De organisatie van het reuzenfeest is een voorbeeld van de vitaliteit en de kracht van de stichting. Tientallen vrijwilligers zijn meer dan een jaar in de weer geweest om dit zeer grote evenement te kunnen organiseren. Dat is gelukt ondanks de economische recessie als gevolg waarvan meerdere andere grote evenementen in Oisterwijk geen doorgang konden vinden.

Het idee van Oisterwijker Henk Berben is opgepakt en uitgewerkt door twee jeugdige leden van de Oisterwijkse reuzenorganisatie: Christy Donkers (1976) en Pim van Strien (1973). Zij hebben de uitvoering van het reusje bedacht en vormgegeven. Daarbij hebben ze hulp gekregen van Luus Nooren en Patrick van den Nieuwenhuizen, beide uit Oisterwijk. Luus Nooren maakte de kleiding en Patrick van den Nieuwenhuizen de kop. Hoe het reusje heet en hoe het er uitziet willen Christy Donkers en Pim van Strien geheim houden tot de presentatie zaterdagavond. De onthulling vindt plaats tijdens een speciaal ontwikkelt toneelstukje van ongeveer een kwartier. Door en verteller wordt het verhaal van het reusje verteld en dit wordt uitgebeeld door een aantal toneelspelers. Het enige dat de twee van de achtergrond van het reusje kwijt willen is dat zijn verschijning is gebaseerd op een legende. Deze speelt rondom de Oisterwijkse vennen en is een uitdrukking van de schoonheid van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom.

Jonge mensen Het reusje ziet er schitterend uit. Het kan gedragen worden door jonge mensen. Door zijn lichte gewicht is het reusje zeer beweeglijk. Dat geeft een geheel nieuwe dynamiek aan het optreden van de drie reuzen. Doordat jongeren het reusje makkelijk kunnen dragen en er als het ware mee kunnen spelen naar het publiek toe, hoopt de Stichting Reuzengilde dat het deze leeftijdsgroep zal inspireren om mee te doen. Zodoende is het reusje een fundament onder een nieuw jeugden jongerenbeleid. Hierin is de Stichting Reuzengilde voorloper in Nederland. Op termijn worden nog twee van deze reusjes gebouwd. Hoewel het nieuwe reusje aanstaande zondag in de optocht meeloopt, roept het bestuur van de Stichting Reuzengilde de inwoners van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom op om de onthulling bij de wonen. Dit uit respect voor de jongeren die meer dan een jaar aan het reusje hebben gewerkt. Aansluitend aan de presentatie begint overigens de Mallorcaanse demonenshow met vuur en vuurwerk.

Veel hulp gekregen De reuzenstichting ziet het evenement vooral als een mogelijkheid om de reuzenfolklore nader voor het voetlicht te brengen. Alles is in het werk gesteld om er iets heel leuks voor een breed publiek van te maken. Dat is goed terug te zien in de randactiviteiten. Zo treden voorafgaand aan de optocht een aansluitend bekende folkloristische dansgroepen op. Nabij het gemeentekantoor is een Reuzenmarkt ingericht. In cultureel centrum Tiliander kan een expositie van de reuzencultuur en folklore van het Mallorcaanse dorp Mancor de la Vall worden bezichtigd.

De makers van het kleine reusje (waarvan alleen nog maar de achterzijde is te zien), vlnr Pim van Strien, Christy Donkers, Patrick van den Nieuwenhuizen en Luus Nooren.

REUZENKRANT 2010 • pagina 3

Reuzen en folklore van Mallorca op bezoek in Oisterwijk Voorzitter Toni Serra van Mallorcaanse folkloregroep:

‘Foklore is een uitdrukking van onze identiteit’ bracht. Na een paar luttele uren in Oisterwijk wordt hij door diezelfde Moergestelaar weer naar het vliegveld vervoerd waar hij te nauwer nood de terugvlucht haalt. Maar die paar uur in Oisterwijk waren voor zijn gevoel wel belangrijk geweest. Hij zette er de puntjes op de i. “Nou kunnen we komen”, merkt hij op als hij in de auto op de terugweg naar Düsseldorf een uiltje heeft geknapt. Hij heeft dan ook een fikse verantwoordelijkheid. Er komen immers

94 inwoners van het plaatsje Mancor de la Vall naar Oisterwijk. Onder hen acht kinderen. De groep brengt een ongekend folkloristisch spektakel naar Oisterwijk, met twee reuzen, een muziekgroep, een demonengroep met vuurwerk en een showdans waarmee een veldslag van eeuwen geleden wordt uitgebeeld. Het totaal wordt op Mallorca ingestudeerd en hier uitgevoerd. Om alleen al het materiaal over te kunnen brengen, zijn twee vrachtwagens nodig. Deze zijn inclusief de oversteek van Mallorca naar Barcelona drie dagen onderweg. Dit alles is een gevolg van de vriendschap die is ontstaan tussen de reuzen van het dorp Mancor de la Vall en van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. De Brabantse reuzengroep trad vorig jaar op tijdens het jaarlijks reuzenfeest in dit dorp in

het bergachtige hart van het zonnige vakantie-eiland (waar het overigens ook behoorlijk kan regenen, bleek tijdens het Brabantse bezoek aan Mallorca). “Jullie vitaliteit en het plezier dat jullie uitstraalden heeft bij ons veel indruk gemaakt”, aldus Toni Serra. De mensen hebben het er nu nog over. “ En zo is het naar zijn zeggen ook het gesprek van de dag om naar Oisterwijk te komen. Menig deelnemer aan de reis naar Oisterwijk is nog nooit in het buitenland geweest, laat staan in Oisterwijk. Een groot deel van de groep koppelt er dan ook een vakantie aan vast. “Wij willen niets liever dan dat een hechte vriendschap groeit tussen Mancor de la Vall en Oisterwijk, Moergestel en Heukelom”, zegt Toni Serra als hij zich in Proeflokaal ’t Gelagh aan het Lindeplein een uitsmijter en een pilske goed laat smaken.

Wereldwijd groeiende belangstelling voor volkscultuur Toni Serra is de voorzitter van de folkloregroep van Mallorca die op 25 en 26 september in Oisterwijk optreedt. De Lind noemt hij een prachtplek om de volkscultuur van Mallorca te laten zien. Om het optreden van de omvangrijke folkloregroep uit het dorp Mancor de la Vall voor te kunnen bereiden is Toni Serra al twee keer op bezoek geweest in Oisterwijk. Als voorzitter van Arrels, zoals de folkloregroep heet, wil hij niets aan het toeval overlaten. Het tekent de gedrevenheid waarmee deze inwoner van Mallorca aan zijn grote passie werkt. Hij doet dat in het besef dat de ‘folklore een uitdrukking is van onze identiteit’, zegt hij tijdens zijn tweede bezoek aan Oisterwijk. Het is woensdag 1 september. Op de terrasjes op De Lind genieten mensen van een najaarszonnetje. Het is er een gaan en komen van mensen te voet en op de fiets. De bomen op de Lind staan nog mooi te pronken met hun groene blad. Er heerst een relaxte sfeer in het stadje dat in 2012 800 jaar stadsrechten viert. “Dat wordt mooi hier”, zegt Toni Serra als hij zich in grote haast

naar de plaats spoedt waar is afgesproken met een delegatie van de Oisterwijkse reuzenstichting. De voorzitter is ’s morgens in alle vroegte van huis gegaan om op tijd het vliegtuig te halen in Palma de Mallorca. Een paar uur later wordt hij door een inwoners van Moergestel van het vliegveld van Düsseldorf afgehaald en naar Oisterwijk ge-

Vrijwilligers organiseren groots reuzenevenement Een vijftiental vrijwilligers heeft meer dan een jaar gewerkt aan de organisatie van het internationaal reuzenfeest op 25 en 26 september in Oisterwijk. Deze vrijwilligers, waarvan het grootste deel op deze foto staat, zijn afkomstig uit Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Samen vormen ze een prachtvoorbeeld van de verbroedering die de reuzen vanaf het prille begin in 1999 tot stand hebben gebracht. De foto is gemaakt in de kantine van de brandweerkazerne van Oisterwijk. Hier hebben de vrijwilligers voor de vergaderingen steeds een gastvrij onderdak gevonden. Als gevolg van de economische crisis was het zeer moeilijk dit vijfjaarlijks evenement van de grond te tillen. Door stug volhouden en geloof in eigen kracht en kunnen is het onder voorzitterschap van Will Ruskus (zittend, rechts) toch gelukt.

De ‘Arrels’ (wortels) van de Mallorcaanse folkloregroep ‘Arrels’ betekent wortels, legt voorzitter Toni Serra van de gelijknamige folkloregroep uit. En om zijn woorden niet mis te laten verstaan tekent hij in het kladblokje van de verslaggever een boom met een fikse kruin, een dito stam en wortels die bijna van de pagina aflopen. “Wat wij doen drukt onze geschiedenis, onze identiteit uit”, zegt hij over de betekenis van de naam. “De folklore zoals wij die in Oisterwijk laten zien, zijn onze wortels.”

“Volkscultuur is óók culinair”, benadrukt hij. Over een kookboek ‘Gèèsels Kookbuukske’ met gerechten van de inwoners van Moergestel kan hij dan ook zeer enthousiast worden. Het paddenstoelfestival sloeg zo goed aan dat de inwoners

De groep is negen jaar geleden opgericht. Het is frappant dat de beweegredenen om daarmee te beginnen precies dezelfde zijn als die van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Dit initiatief is weliswaar in 1999 genomen om de inwoners van de drie dorpen nader tot elkaar te brengen, dat daarvoor volkscultuur werd ingezet was alleen mogelijk omdat daar de laatste jaren veel belangstelling voor is. Dat is en wereldwijde beweging, getuige ook het ontstaan van Arrels in het dorpje Mancor de la Vall op Mallorca.

Folklore zeer populair Deze drang om door middel van volkscultuur de eigen identiteit tot uitdrukking te brengen, is op Mallorca nog groter dan in Noord-Brabant. Dat heeft vooral te maken met de nadruk die er wordt gelegd op de cultuur van Catallonië, waarvan Barcelona de hoofdplaats is. Mallor-

Volkscultuur verbroedert. Op deze foto betreedt de Oisterwijkse muziekgroep FC NOTT een plein in Mancor de la Vall. Het Spaanse publiek reageert enthousiast op deze groep. Uiterst rechts een van de reuzen van dit Mallorcaanse dorp. ca is ook Catalaans. Het woord ‘Arrels’ is Catalaans. Tijdens folkloristische feesten lopen veel ouders met hun kinderen in traditionele kledij. Veel jongeren doen er aan volksdansen. Allerlei uitingen van volkscultuur trekken steeds veel publiek. In deze sfeer en omstandigheid ontstond de folkloregroep Arrels en kon deze goed gedijen – en zelfs letterlijk uitdijen. En ook: in deze sfeer vonden de groepen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom en Mancor de la Vall elkaar. Met andere woorden: volkscultuur verbroedert.

Paddenstoelen In Mancor de la Vall, vertelt voorzitter Toni Sastre, begon het negen jaar geleden met een door hem opgezet festival rond een bepaalde soort paddenstoel. Deze bosvrucht groeit in oktober en november. Veel mensen trekken er op uit om hem te oogsten. De paddenstoel wordt verwerkt in tal van streekgerechten.

om meer uitingen van folklore vroegen. Dat was bij Toni Serra niet aan dovemansoren gericht. Het leven van deze in 1971 geboren Mallorcaan is doordrenkt van volkscultuur. Hij organiseert jaarlijks grote festivals op Mallorca en op de andere eilanden van de Ballearen, waaronder Ibiza. Zijn woonplaats Mancor de la Vall kende op dat moment slechts één dorpsfeest ter gelegenheid van de patroonheilige San Juan – Johannes de Doper, ook de patroon van Moergestel. “De inwoners vroegen om meer omdat ze behoefte hadden hun identiteit tot uitdrukking te brengen”, aldus Toni Serra. Achtereenvolgens kwamen er twee reuzen, een folkloristische muziekgroep, twee groepen me vuurspuwende duivels met daarbij 24 drummers en een jeugdgroep met paardjes. Dit geheel komt op 25 en 26 september voor optredens naar Oisterwijk.

REUZENKRANT 2010 • pagina 5

Reuzen en folklore van Mallorca op bezoek in Oisterwijk Joan de houthakker en Llúcia die heel mooi kan borduren

De reuzen van Mancor de la Vall de la Vall zelf de reuzen bouwde mag in deze context bijzonder worden genoemd.

De reuzen van Mancor de la Vall dansen tijdens een reuzenfeest op Mallorca. Links Llúcia, rechts Joan. De dragers dragen een folkloristisch kostuum, grijze pofbroeken en een gele buikband. Links de vaste muziekgroep. In de optocht op zondagmiddag 26 september in Oisterwijk lopen twee reuzen mee uit het dorp Mancor de la Vall op Mallorca. De mannelijke reus heet Joan, de reuzin is Llúcia gedoopt. Hij stelt een houthakker voor, zij is aan het borduren. De twee reuzen zijn vijf jaar oud. Mallorca telt tussen de 52 en de 54 reuzen. Stuk voor stuk zijn ze fraai afgewerkt. Met name de koppen maken indruk. Dorpsgenoot Manel Alba heeft ze gebouwd. Ook de koppen zijn van zijn hand. Het was voor de eerste keer dat hij zoiets heeft gedaan. De reuzen van Mallorca passen in

de reuzentraditie van Catalonië, de landstreek waar Barcelona de hoofdstad van is. In dit cultuurgebied bestaan ongeveer tweeduizend reuzen. In Barcelona bestaan zelfs een paar ateliers die louter reuzen bouwen. Je bestelt daar een reus zoals in Brabant een carnavalskostuum. Dat een inwoner van Mancor

Frappant is dat de fundamenten onder de reuzencultuur in zowel Catalonië als in Brabant precies hetzelfde zijn. De namen van reuzen verwijzen altijd naar een plaatselijke persoon. Hetzelfde geldt voor wat door de reuzen wordt uitgebeeld. Vroeger kwamen de mannen als houthakker aan de kost. Ze hakten het hout in de bossen in de bergen. Van het hout werd houtskool gemaakt. De houthakker heet Joan naar de patroonheilige van Mancor de la Vall. Als de mannen in de bossen waren, hadden de vrouwen alleen de zorg voor het gezin en huis en haard. In hun vrije tijd borduurden ze. Deze traditie is vastgelegd in reuzin Llúcia. Net als de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom worden Joan en Llúcia gedragen. De constructie is een stuk lichter dan de Oisterwijkse reuzen. De dansen zijn dan ook een stuk lichtvoetiger dan die met hun soortgenoten uit Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. De reuzen hebben circa twaalf begeleiders. Ze meten 3,5 meter. Joan en Llúcia dansen op de muziek van een muziekgroep die ook mee naar Oisterwijk komt.

Zaterdagmiddag op De Lind een voorstelling die niet gemist mag worden

Kinderen te paard spelen verdrijving van de Moren na door middel van optochten en andere culturele uitingen. De show van de kinderen van Mancor de la Vall is daar een kleurrijke uitbeelding van.

Voorchristelijke verering van vuur en stieren terug te vinden in folklore

Spectaculaire show van demonen en vuurwerk

Een vuurspuwende draak wordt zaterdagavond over De Lind meegevoerd. Het ongetwijfeld meest spectaculaire onderdeel van de Mallorcaanse bijdrage aan het reuzenfestival in Oisterwijk is de demonenshow op zaterdagavond. Dit optreden van duivels gaat gepaard met veel vuur en rook en vuurwerk. De twee groepen van in totaal 37 mensen trekken met veel kabaal en speciale effecten vanaf 22.00 uur over de Lind naar het vroegere raadhuis. De apotheose is een vuurwerkshow bij het raadhuis. Tijdens het optreden worden de twee groepen begeleid door een 24 man/vrouw sterk drumband. Het zijn vooral jongeren die dit optreden verzorgen. Ze zijn prachtig geschminkt en verkleed. Tijdens hun gang over de Lind voeren ze een draak mee. Ze slepen enorme brandende ballen voort. Deze vuurfolklore is kenmerkend voor de volkscultuur van Mallorca. Ook op de andere eilanden van de Balearen, Menorca en Ibiza, bestaat deze folklore. Op Mallorca alleen al bestaan 24 van deze groepen. Er zijn zelfs speciale festivals. Deze cultuur is zeer oud, zelfs voorchristelijk. Prehistorische mensen op Mallorca aanbaden vuur en ze zagen in stieren een god. De Stierenberg boven het dorp Mancor de la Vall is daar naar vernoemd. Hier is ook een prehistorisch afgodsbeeldje van een stier gevonden. In het Middellandse Zee-gebied was deze cultuur wijdverbreid. Een voorbeeld daarvan was de Baäl-verering door de Phoeniciërs. Aan de andere kant van europa kende de Noorse mythologie Loki, een reus die vuurgod werd. Door een gemene streek van hem stierf de god Baldr. Hierop verbraken de goden hun banden met de reuzen.

Reuzen van Mancor de la Vall brengen een eigen muziekgroep mee

Met de muziek mee van ‘Xeremers, Tamborinres i Flabioles’

Gezeten ‘in’ hun paardjes spelen de kinderen de strijd van de christenen tegen de moren uit. Op deze foto zijn de islamitische moren te zien. Acht kinderen afkomstig uit het Mallorcaanse dorp Mancor de la Vall beelden zaterdagmiddag (zie programma) de strijd uit tussen de koning van Catalonië en zijn troepen en de Moren. Deze islamitische bezetters van Mallorca werden van het eiland verjaagd. In tegenstelling tot wat deze historische achtergrond zou doen vermoeden, is het spel dat de kinderen opvoeren allervriendelijkst. De acht kinderen zijn verdeeld in twee groepen. De een stelt de Moren voor, de ander de katholieke strijders. De twee groepen zijn gemakkelijk te onderscheiden. Zo hebben de katholieke overwinnaars een rood kruis op hun kledij. Om het middel van de kinderen zijn paardjes bevestigd. De kinderbeentjes vormen de benen van de paarden. Gracieus cirkelen de kinderen op hun paardjes om elkaar heen. Het is iets waarvan je spijt krijgt als je het fototoestel bent vergeten. De kindershow is gebaseerd op de

belangrijkste gebeurtenis uit de geschiedenis van Mallorca en van Spanje. In 711 vielen de Moren Spanje binnen. De islamieten wisten geheel Spanje en het zuiden van Portugal te bezetten. Rond 800 begon de Reconquista, waarbij de Moren langzaam maar zeker uit de landen werden gejaagd. In 1229 slaagde de koning van Catalonië er in om Mallorca te bevrijden. De laatste mohammedanen verlieten Spanje in 1492. De overwinning van de christenen op de Moren wordt jaarlijks op veel plaatsen in Spanje herdacht

Het FC NOTT van de reuzen van Mancor de la Vall heet Xermers, Tamboriners i Flabioles. In het Nederlands vertaald heet de muziekgroep die de reuzen tijdens hun dans begeleid ‘Doedelzakken, Trommels en Fluiten’. Dat zijn de meest gebruikte instrumenten waarvan de veertien muzikanten zich bedienen. De groep komt in zijn geheel mee naar Oisterwijk.

vooral actief in verband met carnaval. FC NOTT is echter zeer nadrukkelijk betrokken geraakt bij de reuzen. De muziekgroep met aanhang heeft zich ontpopt tot de trekker van de reuzencultuur in Oisterwijk. De organisatie van de reuzenoptocht bijvoorbeeld is voor een groot deel in handen van FC NOTT-ers. Xermers, Tamboriners i Flabioles is

FC NOTT is de muziekgroep van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Vandaar de vergelijking met Xermers, Tamboriners i Flabioles. Toen de Oisterwijkse reuzen eind vorig jaar op Mallorca waren, was FC NOTT uiteraard ook van de partij. De inwoners waren zeer gecharmeerd van FC NOTT: de aankleding, de manier van optreden en de muziek. Zoiets hadden ze daar nog nooit gezien of gehoord. De Oisterwijkse groep werd gewaardeerd als een typische uiting van Noord-Brabantse volkscultuur. En dat is het ook omdat FC NOTT behoort tot de cultuur van de straatorkestjes. Daarvan zijn er honderden in het zuiden des lands. Ze zijn

Een sfeervolle foto van een aantal leden van Xermers, Tamboriners i Flabioles. De foto is gemaakt in de bergen boven het dorp Mancor de la Vall.

uit hetzelfde hout gesneden als de Oisterwijkers. Zonder hen is de reuzengroep naakt en kaal. Vergeleken met de robuuste feestmuziek van FC NOTT is de muziek van de Spaanse groep lichtvoetig, soms zelfs ijl. Tegelijk is de muziek melodieus en zeer dansbaar. De groepsleden laten merken dat ze er zin in hebben. Dit plezier werkt aanstekelijk op de toeschouwers.

REUZENKRANT 2010 • pagina 9

De reuzen van de buren Jas de Keistamper uit Boxtel en zijn vriendin Hanne Mi de Moor uit Liempde

Tilburg, Udenhout en Berkel-Enschot:

Fraans Krèùk, D’n Udenhoutse Broeder en St.-Willibrordus/St.-Caecilia

Van de reuzen uit de directe omgeving van Oisterwijk is Jas de Keistamper uit Boxtel veruit de oudste. Jas de Keistamper werd in 1949 op de wereld gezet om de inwoners van Boxtel tijdens de naoorlogse Wederopbouw een mentale oppepper te geven. Vorig jaar kreeg Jas de Keistamper een vriendin. Hanne mi de Moor is de kersverse reuzin van Liempde, het dorp dat in 1997 tijdens de herindeling bij de gemeente Boxtel werd gevoegd. De komst van Hanna met de Moor lijkt sterk op het initiatief van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Deze zijn ook ontstaan als een reactie op de herindeling. Tussen de reuzengroep van Boxtel en van Oisterwijk bestaat een innige vriendschapsrelatie. Jas de Keistamper stelt een stratenmaker voor. Deze oudste reus van Noord-Brabant is een verwijzing naar het historisch feit dat Boxtel in 1393 een met stenen verharde verbindingsweg kreeg met den Bosch. De inwoners van dorpen in de omgeving waren jaloers. Ze beschimpten de Boxtelnaren als Keistampers. Deze scheldnaam werd een geuzennaam, die staat voor hard werken en doorzettingsvermogen. De reus is in 1949 letterlijk bedacht als symbool van de Wederopbouw toen men het in Boxtel ook zwaar had. Jas de Keistamper werd al snel een onderdeel van de samenleving. Hij spreekt bijvoorbeeld jaarlijks tijdens Koninginnedag de inwoners toe die een Lintje hebben gekregen. De constructie van deze reus is uniek. Het onderstel bestaat uit de benen van een sterke man die de reus draagt. Hij torst de romp en de kop. Daardoor is Jas de Keistamper zeer beweeglijk. Hij kan gracieus buigen naar dames langs de route of plagend naar kinderen. Hij kan zijn hoofd omdraaien en zelfs een hand geven. Jas de Keistamper, in 2007 door een Tilburgs kunstenaarsechtpaar volledig vernieuwd, is 3,75 meter hoog.

Hanna met de Moor Tijdens Koninginnedag 2009 werd in Boxtel de zestigste verjaardag van Jas de Keistamper gevierd. Hij kreeg toen zijn vriendin Hanne mi de Moor. Deze pronte vrouw symboliseert het buurdorp Liempde dat in 1997 bij Boxtel werd gevoegd. Door middel van de reuzin wordt de eigenheid en identiteit van Liempde benadrukt. Hanne mi de Moor is de titel van een kunstwerk bij het voormalig gemeentehuis van Liempde (nu Streekhuis van Het Groene Woud). Een vrouw in negentiendeeeuwse Brabantse kledij giet uit een moor (waterketel) heet water over de stoep. Ze doet dat om onkruid of mieren te verdelgen. Maar de handeling wordt ook gezien als het symbolisch reinigen van de entree tot het gemeentehuis als zich daar weer politiek gekonkel heeft afgespeeld. Volkscultuur is altijd recht voor zijn raap!

De reuzen van achtereenvolgens Tilburg, Udenhout en Berkel-Enschot. De laatste reus heeft twee gezichten. Op deze foto is het gelaat van St.-Caecilia van Enschot te zien. Op het omslag van een in 2009 uitgegeven boekje over de Nederlandse reuzen staat een foto van de Tilburgse reus Fraans Krèùk. Deze eer moet worden gezien als een hommage aan het doorzettingsvermogen van de vrijwilligers achter de drie reuzen van de gemeente Tilburg: Fraans Krèùk van Tilburg stad, D’n Udenhoutse Broeder van Udenhout en St.Willibrordus/St.-Caecilia van Berkel-Enschot (een zeldzame reus met een dubbele kop). Deze reuzen waren bijna klaar toen ze in de nacht van 11 op 12 maart 2007 bij een brand in de leegstaande Lourdeskerk werden vernietigd. Vrijwel meteen na deze culturele ramp werd door de Stichting Reuzengenootschap besloten tot herbouw. Tilburg heeft (aantoonbaar) in de jaren ’30 van de vorige eeuw al reuzen gekend. Het is niet bekend waar deze twee ‘grootheden’ zijn gebleven. In 2002 begon een aantal Tilburgers aan de bouw van een nieuwe reus te denken. Dat was het jaar van het overlijden van Frans Verbunt. Tijdens zijn leven was hij uitgegroeid tot het prototype van een Tilburger. Een aantal vrienden dacht aan het oprichten van een monument. Daar was geen geld voor. Vrijwel tegelijkertijd werd door

mensen betrokken bij de Oisterwijkse reuzen het idee aangedragen om voor de gemeente Tilburg ook een reus te bouwen. Besloten werd een reus luisterend naar de naam Fraans Krèùk te realiseren. Zo kreeg Frans Verbunt toch zijn monument. Zij weduwe Nel loopt altijd mee in optochten.

Vijf jaar werk in vlammen op De Oisterwijkers stelden de Tilburgers hetzelfde concept voor dat bij

Grande Dame Hildewaris torst model van Bikse toren

Wie echt een Bekenaar is Looft vrouwe Hildewaris

hen zo succesvol was gebleken, namelijk een reus voor elke kern. Net zoals Heukelom en Moergestel in 1997 tijdens de gemeentelijke herindeling bij Oisterwijk waren gevoegd, waren Udenhout en BerkelEnschot een deel geworden van de gemeente Tilburg. De dorpelingen hadden zich daartegen met hand en tand verzet. De situatie was exact hetzelfde als in de gemeente Oisterwijk. Door samen drie reuzen te bouwen voor Tilburg, Udenhout en BerkelEnschot konden de inwoners elkaar beter leren kennen. Dit oorspronkelijk Oisterwijkse idee werd door de Tilburgers één-op-één overgenomen. Aan de realisatie van het drietal werd vijf jaar gewerkt. Een dag na de brand in de kerk zouden ze voor de eerste keer aan het publiek worden getoond. In de drie reuzen die daarna werden gebouwd en die nu te zien zijn in Oisterwijk, is veel kennis van de constructie van de eerste generatie verwerkt. De Tilburgers maakten van de nood een deugd. Fraans Krèùk draagt als Tilburgse reus een kruik. Dat is een verwijzing naar de Tilburgse geuzennaam Kruikenzeiker. De Udenhoutse Broeder is een genootschap van mensen die zich zeer inzetten voor de Udenhoutse dorpsgemeenschap. Ze lopen in een pij. Dat is ook de outfit van de reus. Berkel-Enschot is een tweelingdorp. De patroonheilige van Berkel is St.Willibrordus, van Enschot is het St.Caecilia. Deze twee-eenheid wordt letterlijk tot uitdrukking gebracht door middel van een reus met twee koppen. De reus met de Januskop is een zeldzame vertoning. meente, andere instellingen en bedrijven bekostigden deze eerste reuzin van Hilvarenbeek.

Met dit refrein eindigt het lied voor Hildewaris, een door Jan Naaijkens geschreven tekst waarin de reuzin van Hilvarenbeek wordt bezongen. Dit lied getuigt van de zeer grondige manier waarop inwoners van dit dorp aan de rand van de Kempen een nieuwe reus hebben gerealiseerd. Hildewaris is op Koninginnedag 2009 in het bevolkingsregister van Hilvarenbeek ingeschreven. Bij de totstandkoming van de 4,75 meter hoge reuzin heeft de Stichting Reuzengenootschap Hilvarenbeek lering kunnen trekken uit de ervaringen in Oisterwijk en Tilburg. Jas de Keistamper (links) en Hanne Mi de Moor en de begeleidende groep.

Landelijke reuzenfederatie bundelt krachten Sinds ruim een jaar hebben de elf Nederlandse reuzengroepen zich onder auspiciën van het Nederlands centrum voor Volkscultuur verenigd in de Nederlandse Reuzenfederatie. Bij de totstandkoming van dit samenwerkingsverband was de Oisterwijkse Reuzenstichting nauw betrokken. De reuzenfederatie moet de krachten van de groepen bundelen. De leden staan elkaar bij met raad en daad. Nieuwe reuzeninitiatieven worden ondersteund. Zo is de federatie nauw betrokken bij de bouw van een nieuwe reus voor de Zeeuwse plaats Hulst. Er wordt ook gewerkt aan een gezamenlijk optreden van alle achtten Nederlandse reuzen in Barcelona.

Het oorspronkelijk Oisterwijkse idee om de eigenheid van de drie dorpen door middel van reuzen te benadrukken, wordt – in navolging van Tilburg – mogelijk ook overgenomen in Hilvarenbeek. Sinds de gemeentelijke herindeling van 1997 bestaat deze gemeente uit zes kernen. De hoofdkern Hilvarenbeek heeft nu een reus. Verwacht wordt dat Hildewaris de andere dorpen tot de bouw van een eigen reus zal inspireren. Hildewaris is in meerdere opzichten een vernieuwende reus. Het voor reuzen kenmerkende gat waar de dragers doorheen kijken, ontbreekt bij deze reus. In plaats daarvan zit ergens bovenaan een camera. De twee bedieners van de wieltjes waarmee Hildewaris wordt voortbewogen hebben op een monitor zicht op de weg die ze moeten gaan. Binnen-

in hangen twee fikse geluidsboxen. Met behulp van een microfoon kan een toelichting worden gegeven op de reuzin. Zeer bijzonder is verder de mogelijkheid om vanuit Hildewaris een poppenspel te spelen. In een handomdraai kan het onderste deel van de reuzin in een poppenkast worden veranderd. Het poppenspel vertelt kinderen het verhaal van reuzin Hildewaris. Als attribuut draagt ze een model van de toren van Hilvarenbeek. Aangenomen wordt dat de historische adellijke dame Hildewaris geld ter beschikking heeft gesteld om deze toren (een van de mooiste van Nederland) te bouwen. De vrouw naar wie Hilvarenbeek is genoemd leefde eind tiende, begin elfde eeuw. In januari 2008 werd begonnen met de bouw van de reuzin. Dit was een breed gedragen initiatief. De ge-

Reuzin Hildewaris draagt in haar hand een model van de toren van Hilvarenbeek. Het onderstuk van de reuzin is een poppenkast. Tijdens het lopen is dat aan het oog onttrokken. De mensen binnenin hebben door middel van een camera zicht op de buitenwereld.

REUZENKRANT 2010 • pagina 11

Volksdansen als opwarmertje en afzakkertje van de reuzenoptocht Voorafgaand aan de reuzenoptocht treden drie gerenommeerde volksdansgroepen uit Nederland op. Ze dienen als een opwarmertje voor de reuzenoptocht. Terwijl de bezoekers op de reuzen wachten, worden ze vermaakt met mooie volksdansen. Zodra de optocht begint te trekken, lopen de dansers daarin mee. Na afloop van de optocht zijn er ook nog optredens. De groepen dansen op speciale podia nabij het oude postkantoor en het voormalig gemeentehuis op De Lind. De groepen die optreden zijn Foekepot uit Geleen, Mie Katoen uit Tilburg en Holland Expres met dansers uit alle delen van het land. De Tilburgse groep Mie Katoen is genoemd naar de gelijknamige Tilburgse boerencarré-dans. Het befaamde Tilburgse volksmuziekechtpaar Mie Fiedel meej durre meens speelde overal – ook in Oisterwijk - deze dans. Mie Katoen, dat is gespecialiseerd in Nederlandse volksdans, wordt tijdens het optreden in Oisterwijk begeleid door de volksmuziekgroep Bravade (foto). De muzikanten komen uit MiddenBrabant.

Bieren van de drie Oisterwijkse reuzen en uit Belgische reuzenhoofdstad

Toon Coppens schenkt Reuzenbieren

Toon Coppens achter de tap van Proeflokaal ’t Gelagh. Voor hem de drie bieren genoemd naar de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom.

Volksmuziekgroep Bravade uit Midden-Brabant begeleidt de Tilburgse volksdansgroep Mie Katoen uit Tilburg.

Vrijwilligers bouwden indrukwekkende regiewagen

LOVO verzorgt rechtstreekse tv-uitzending “Niet iedereen kan aan De Lind staan. De reuzenoptocht is dermate mooi dat we die aan iedereen willen laten zien.” Dat zegt Marja Spaargaren. Sinds drie jaar is zij de hoofdredacteur van LOVO. Onder haar leiding gaat deze Oisterwijkse lokale omroep de reuzenstoet live uitzenden. De uitzending begint omstreeks 14.00 uur en duurt net zolang totdat alle reuzen en andere groepen voorbij zijn getrokken. De rechtstreekse televisieregistratie van dit zeer grote evenement vindt plaats ter hoogte van het voormalig raadhuis. De kijkers zien de stoet dus daar langskomen. Voor deze stek is gekozen omdat de kleurrijke stoet daar op zijn mooist door de camera’s is te ‘vangen’. Bovendien staat hier iemand van de organisatie van de reuzenstoet om op een deskundige manier tekst en uitleg te geven over al datgene wat voorbijkomt. LOVO staat voor Lokale Omroep Van Oisterwijk. De organisatie bestaat 26 jaar en richt zich op het maken van televisie en tekst-tv. Rond de 35 vrijwilligers maken elke twee weken een nieuw tv-programma van een uur. Dit wordt elke zondag van

12.00 uur tot 04.00 uur uitgezonden en elke dinsdag van 19.00 uur tot 04.00 uur. Het is te zien in Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Het actuele televisieprogramma wordt steeds samengesteld door een redactie die is onderverdeeld in sectoren als sport, cultuur en politiek. Naast dit tweewekelijks televisieuur verzorgen de vrijwilligers van LOVO geregeld live-uitzendingen. Hoofdredacteur Marja Spaargaren geeft als voorbeelden de carnavalsoptocht, het sauwelen of de nachtmis met Kerstmis in de St.-Petruskerk. De live-registratie van deze nachtmis eind vorig jaar gebeurde voor de eerste keer vanuit een nieuwe regiewagen. Deze met techniek volgestouwde container is de trots

Website Oisterwijknieuws “De reuzen vind ik een geweldig mooi initiatief. Alle drie de dorpskernen Oisterwijk, Moergestel en Heukelom zijn er in vertegenwoordigd. Daardoor hebben de reuzen een belangrijke functie. Het is toch geweldig dat wij zoiets hier hebben in Oisterwijk.” Dat zegt Joris van der Pijll (1968). Ruim twee jaar geleden nam hij het initiatief tot de website www.oisterwijknieuw.nl. Hij is daarvan nog steeds de webmaster, iemand die zorgt dat alle berichten op de website worden geplaatst. Op deze site heeft Joris van der Pijll bij voortduring veel aandacht besteed aan het reuzenfestival op 25 en 26 september. “In 2005 was ik ook getuige van het reuzenfestival in Oisterwijk. Wat een schitterend feest was dat.” De Oisterwijker is servicecoördinator van beroep. In deze functie zorgt hij dat een groep servicemonteurs hun werk goed kunnen doen.

Het initiatief van de website ontstond uit een hobby. Hij is de ene helft van het Brabants Soundmix Duo. “De website bood ons de gelegenheid berichten over onze optredens te plaatsen. We wilden deze mogelijkheid ook aan andere mensen aanbieden”, vertelt hij over het begin van de website. Dit nieuwsgaren is Joris van der Pijll zo goed bevallen dat hij samen met een partner het initiatief heeft genomen tot een nieuw Oisterwijkse weekblad: D’n Oisterwijker verschijnt vanaf de eerste week van oktober in de drie ‘reuzendorpen’ Oisterwijk, Moergestel en Heukelom.

va de LOVO-vrijwilligers. “Helemaal zelf gebouwd”, zegt Marja Spaargaren als ze het indrukwekkende interieur laat zien. Vanuit deze regiewagen worden de cameramensen van de vier vaste camera’s en één mobiele camera aangestuurd. In de wagen zelf zijn vijf tot zes mensen actief. Daarbuiten nog eens eenzelfde aantal, waarmee Marja Spaargaren duidelijk maakt hoeveel vrijwilligers het mogelijk maken om de internationale reuzenoptocht ook in de huiskamer in Oisterwijk, Moergestel en Heukelom te kunnen zien. “Veel mensen hebben geen flauw idee van wat er komt kijken bij het maken van televisie”, zegt de hoofdredacteur. Ze prijst zich gelukkig met de vrijwilligers. “Steeds is zelfs een mevrouw bereid om voor broodjes en koffie voor de vrijwilligers te zorgen.”

Een stel mensen uit Amsterdam stapt bij Proeflokaal ’t Gelagh aan het Lindeplein in Oisterwijk binnen. Bij kastelein Toon Coppens bestellen ze een ‘Reuzenbier uit Oisterwijk’. Hij laat ze kiezen uit een Peer Paorel, een Ermelindis en een Heukelomse Mie. Het zijn speciaalbieren die op initiatief van Moergestelse bierliefhebbers worden gebrouwen en die zijn genoemd naar de drie reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Deze bieren zijn volstrekt uniek en vinden al geruime tijd gretig aftrek. Dat de Amsterdammers bij het café van Toon Coppens en zijn echtgenote Emelie Bakkeren aankloppen om deze (en andere) bieren te proeven komt omdat Proeflokaal ’t Gelagh landelijke bekendheid geniet als in bieren gespecialiseerd café. De ware bierliefhebber komt voor dit assortiment zelfs speciaal naar Oisterwijk, zo maken de Amsterdammers duidelijk. “Wij hebben negentig verschillende bieren op fles en tien op het fust”, aldus Toon Coppens over de grote bierenvariatie daar aan het Lindeplein. Overigens maakt ’t Gelagh de omschrijving Proeflokaal nog op een tweede manier waar met de 190 verschillende whisky’s die er kunnen worden geproefd.

Belgisch reuzenbier Zijn de plaatselijke reuzenbieren op meer plaatsen in Oisterwijk en Moergestel (en in de verre omtrek) te verkrijgen, speciaal ter gelegenheid van het reuzenfestival heeft Toon Coppens ook reuzenbier uit Ath in huis gehaald. Deze plaats in

Waals Brabant net aan gene zijde van de taalgrens, afficheert zich graag als ‘reuzenhoofdstad’ van België. In bierland België hoort daar natuurlijk ook een reuzenbier bij. De bierliefhebber kan dus bij ’t Gelagh de smaken vergelijken van Oisterwijks/Moergestels - en van Belgisch reuzenbier. De reuzenbieren zijn een uiting van de betrokkenheid van Toon Coppens bij de drie reuzen van de gemeente Oisterwijk. Al weken hangt een opvallend affiche van het reuzenfestival tegenover het Proeflokaal aan het Lindeplein. De ruim negentig mensen die uit Mallorca overkomen worden bij hem in de zaak en op zijn kosten alle dagen dat ze hier zijn op warm eten onthaald. Waarom doet iemand dat? Of letterlijk zelfs: waarom gééft iemand zoveel? Toon Coppens: “Ik vind de reuzen voor ons een belangrijke folklore omdat deze de inwoners van de drie dorpen dichter bij elkaar heeft gebracht. Daar zet ik me graag voor in.” www.proeflokaaltgelagh.nl

Via Utube gaat festival de wereld over

Jeroen Massuger filmt de reuzen Op beide dagen van het reuzenevenement is Jeroen Massuger met zijn videocamera in de weer. Een paar dagen later staat een aantal filmverslagen op Utube en kan heel de wereld kennis nemen van het Oisterwijkse reuzenfeest. “Het is kleurrijk en beweeglijk. Dus daar kan ik mooie opnamen van maken”, aldus Jeroen Massuger. De in 1979 geboren Oisterwijker werkt bij Het Kruispunt in Udenhout. Daar maken ze tuinhuisjes. Het bedrijf staat op het kruispunt Quatre Bras. Voor zijn hobby maakt Jeroen Massuger al jaren videofilmpjes. “Eerst alleen voor mezelf, sinds eind vorig jaar treed ik er mee in de openbaarheid. De sinterklaasviering in Oisterwijk

was het eerste filmverslag dat ik op Utube heb gezet.” Hij begon daarmee omdat hij vond ‘dat Oisterwijk het verdiende om wereldwijd uitgedragen te worden’. Ten tweede hoopte hij jongeren van informatie over Oisterwijk te voorzien omdat die hun nieuws vooral van internet halen. Tot op heden heeft hij een 45-tal filmpjes geschoten van Oisterwijkse gebeurtenissen. Hij begon met het registreren van evenementen. De laatste tijd is hij zich ook op mensen gaan richten.

Oisterwijker Jeroen Massuger heeft het maken van videoverslagen als hobby. Hij gaat het reuzenevenement filmen en via internet verspreiden.

Ter voorbereiding van het reuzenfestival maakte hij een filmisch interview met voorzitter Will Ruskus van de Werkgroep Optocht van de Oisterwijkse reuzenstich-

ting. Op 25 en 26 september wil hij het reuzenevenement vastleggen. “Een dag of twee, drie later heb ik het materiaal bewerkt en kan het op internet.”

REUZENKRANT 2010 • pagina 14

Volgorde deelnemers optocht De optocht telt liefst veertig onderdelen. De volgorde van de deelnemers staat hieronder. Daar kunnen nog kleine wijzigingen in plaatsvinden. Alle reuzen worden vergezeld door groepen begeleiders. De reuzen worden afgewisseld door muziek- en folkloristische groepen uit Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Het geheel biedt een uniek en kleurrijk schouwspel. Informatie over alle groepen staat in deze Reuzenkrant. 1 Hein de Roeper, Nederlands kampioen dorpsomroepen, Oisterwijk. 2 Muziekvereniging Prinses Juliana, Moergestel 3 Reus Lucius Ferenius Metcius, Heerlen 4 De reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom: Peer Paorel, Gèèselse Emelindis en Heukelomse Mie. Met muziekgroep FC NOTT, Oisterwijk. 5 Guy van den Driessche, dorpsomroeper 6 De reuzen van de Vlaamse gemeente Beveren: Diederik, Aldegonde, Sefken de Puitenslager, Cisken de Schipper, Roste Brigand, ’t Melkboerinneke, Lodde de Garnalenleurster, Regina van Melsele, Judocus de Turfsteker, Birken Blok. 7 Andre Pauwels, dorpsomroeper 8 Reus Vaantjesboer, Halle, Vlaanderen. 9 Peter Vader, dorpsomroeper. 10 De reuzen van Bergen op Zoom: Jan Metten Lippen, Trui van den Toren en hun kinderreuzen Toontje en Marieke. 11 Gilde St.-Joris en St.-Sebastiaan, Berkel-Enschot 12 Reus Hildewaris, Hilvarenbeek. 13 Muziekgroep de Böllekes, Oisterwijk 14 Gerard Vercauteren, dorpsomroeper 15 Reus Hendrik van Wassenaer, Kinroy, Vlaanderen 16 Willem de Smit, dorpsomroeper 17 Muziekgroep De Elckerlyc Speellieden, Oisterwijk 18 De reuzen van het Vlaamse stadje Nieuwpoort: Goliath, Griete, Puuptje en Rosalinde. 19 Muzikant (draaiorgel) Christ Kardol, Oisterwijk 20 De reuzen van Tilburg, Udenhout en Berkel-Enschot: Fraans Krèùk, D’n Udenhoutse broeder en St.-Willibrordus/St.-Cecilia. Met muzikekgroep. 21 Lydia van de Ruit, dorpsomroepster 22 De reuzen van Wingene, Vlaanderen: Dulle Griet, Pieter Bruegel en Fientje Kaplote 23 Muziekgroep Heukeloms Hèrmenieke, Heukelom. 24 Reus De Kluizenaar van de Bolderberg, Zolder, Vlaanderen 25 Peer Witzel, dorpsomroeper 26 Reus Jacobus van Steenvoorde, Steenvoorde, Frankrijk. Met harmonie St.-Cecilia uit Nieuwkerke, België. 27 Muziekgroep De Bèlleblaozers, Oisterwijk 28 De reuzen van Cantin, Frankrijk: Gayantin en Flore. 29 Gilde St.-Joris, Gilde St.-Sebastiaan en St.-Barbara en Gilde st.Catharina uit Moergestel presenteren zich als een groep. 30 De reuzen van Boxtel en Liempde: Jas de Keistamper en Hanne Mi de Moor. Met muziek- en dansgroep. 31 Sibe van der Meulen, dorpsomroeper 32 Reus Greate Pier, Wûnseradiel, Friesland 33 Gilde St.-Sebastiaan, Oisterwijk 34 Reus Sjtuf (St.-christoffel), Roermond. Met muziekgroep. 35 Reus Gigantius, Maastricht. 36 Showband Taxandria, Oisterwijk 37 Brandweervereniging Oisterwijk 38 Muziekgroep Mirletonfanfare de Klomp, Moergestel 39 Marco van Avermaete, dorpsomroeper 40 De reuzen van Mancor de la Vall, Mallorca: Llúcia en Joan. Verder lopen mee een muziekgroep en een kindergroep van Mallorca. Op de kiosk speelt Het Oisterwijks Orkest Door de Dorpsstraat en over De Lind trekt percussiegroep Samoeba, Moergestel

Vuurwerkman redt vuurwerkshow De Rolling Stones, Tina Turner, de Toppers, Pop Stars – bij veel grote evenementen waar vuurwerk aan te pas komt wordt Ron de Koster betrokken. Samen met zijn vrouw Petra runt hij het in Dronten gevestigd bedrijf Pyro Events dat is gespecialiseerd in vuurwerk. Het is dankzij zijn bemoeienissen dat de vuurwerkshow op zaterdagavond op De Lind door kan gaan. Deze vuurwerkshow rond het optreden van de demonen (zie elders in deze Reuzenkrant) wordt geheel verzorgd en georganiseerd door de groep van Mallorca. Oorspronkelijk werd uitgegaan van het gebruik van Spaans vuurwerk. Maar dat ging zomaar niet. Het idee strandde al snel op de Nederlandse regelgeving die zeer zwaar is sinds de vuurwerkramp in Enschede. De Oisterwijkse vrijwilligers noch de Spanjaarden bleken in staat deze regels te doorgronden. Er moest specialistische hulp komen

en die werd gevonden in Ron de Koster. Door zijn interventie is het toch nog gelukt de unieke show van vuur en vuurwerk geheel volgens de Nederlandse regels van de grond te krijgen. Door alle contacten die er over en weer zijn geweest (de voorzitter van de Mallorcaanse folkloregroep vloog er zelfs speciaal een dag voor op en neer) raakte Ron de Koster begeesterd van het Oisterwijks enthousiasme. Als aardigheidje installeert hij zaterdagavond een door hem ontwikkelde machine die vlammen en vuur alle kanten in kan schieten. Komt dat zien!

Harmonieën, gildes, mirlitonfanfare en veel andere ‘lopende’ cultuur

De trots van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom loopt ook mee in de optocht Moergestel en Heukelom. Aan de optocht vooraf gaan respectievelijk Showband Taxandria uit Oisterwijk en Muziekvereniging (harmonie) Prinses Juliana uit Moergestel. Daarachter komt het Oisterwijks Orkest, gevolgd door vijf gildes. Achtereenvolgens zijn dat St.-Joris, St.-Sebastiaan en St.Barbara en St.-Catharina (alle drie uit Moergestel), St.-Joris en St.-Sebastiaan uit Berkel-Enschot (thuis bij Mie Pieters in Heukelom) en St.Sebastiaan uit Oisterwijk. Als de gildes passeren, trekken vele eeuwen aan Noord-Brabantse cultuurhistorie aan de toeschouwers voorbij. Op een platte kar wordt de Moergestelse Mirlitonfanfare De Klomp meegevoerd. Op de foto een aantal muzikanten. Ze maken gebruik van namaakinstrumenten. Een unieke vertoning en dito geluid. Een van de meest bijzondere muziekgezelschappen van Europa (!) komt uit Moergestel. Het is Mirlitonfanfare De Klomp, opgericht in 1938. De muzikanten maken muziek met namaakinstrumenten want voor échte instrumenten was destijds, in de Crisisjaren, geen geld. Deze volkomen authentieke en zeer vitale muziekgroep trekt mee in de optocht. De reuzen uit binnen- en buitenland worden vergezeld door álle ‘lopende’ volkscultuur van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom, waaronder dus De Klomp.

Na de gildes komt een aantal dorpsomroepers, waaronder de internationaal bekende Oisterwijker Hein de Roeper. Hij wordt gevolgd door De Elckerlyc Speellieden (middeleeuwse volksmuziek) uit Oisterwijk, de Oisterwijkse draaiorgelman Christ Kardol, het Heukeloms Hermenieke en Mirletonfanfare De Klomp. Dan volgen de muziekorkesten De Bollekes, De Belleblaozers en De Krieltjes uit Oisterwijk. De optocht wordt afgesloten door de leden van de volksdansgroepen die vóór en ná de optocht optredens verzorgen. Dat zijn respectievelijk Holland Expres, Mie Katoen en De Foekpot.

De organisatie noemt dit ‘de trots’ van deze dorpen omdat deze groepen zeer wezenlijk zijn voor de kracht en de identiteit van de sa-

menleving. Samen maken ze de optocht tot een muzikale, kleurrijke en historische uitdrukking van culturele verbroedering tussen Oisterwijk,

Reuzen hebben eigen website

Stads- en dorpsomroepers lopen mee in de optocht

De Reuzenstichting voor Oisterwijk, Moergestel en Heukelom heeft een eigen website (www.reuzengilde.nl). Op deze site staan altijd actuele berichten over de drie reuzen, over optredens en dergelijke. Er staat veel achtergrondinformatie op. Bijzonder aan deze reuzenwebsite is dat de informatie ook wordt gegeven in het Frans, Duits, Engels, Spaans en Italiaans. Dit is een goed voorbeeld van het internationale karakter van de reuzencultuur. De Oisterwijkse reuzenstichting speelt een vooraanstaande rol binnen het Europese reuzenwereldje.

Expositie in Tiliander reuzencultuur Mallorca Vanaf donderdag 24 september tot en met aanstaande zondag is in Tiliander een tentoonstelling te zien van de reuzencultuur in Mancor de la Vall. De twee reuzen van dit dorp zijn te gast in Oisterwijk. Ze staan ook opgesteld op de expositie. Zondagmiddag lopen ze mee in de optocht. De tentoonstelling vertelt het verhaal van de folklore van het Mallorcaanse dorp aan de hand van foto’s.

In de optocht lopen tien dorps- en stadsomroepers mee. De Oisterwijkse Nederlands kampioen Hein de Roeper (Henk van den Nieuwenhuizen) heeft ze speciaal voor het reuzenfestival naar Oisterwijk uitgenodigd. Drie van de omroepers komen uit België (André Pauwels uit Dadizele, Guy Vandendriessche uit Izegem en Gerard Vercauteren uit Tempse.). De overige zijn Nederlanders: Lydia van de Ruit uit Capelle aan de Ijssel, Willem de Smit uit Nisse (Zeeland), Sibe van de Meulen uit het Friese Littensera-

diel, Peer Witzel uit Alphen aan de Maas, Marco van Avermaete uit Philippine (Zeeland) en Peter Vader uit Zwolle. De stads- en dorpsomroepers kondigen in de optocht de reuzengroepen aan. Oisterwijker Henk van den Nieuwenhuizen was vier maal achtereen Nederlands kampioen dorpsomroepen. Hij vergezelde de reuzen van Oisterwijk tijdens hun optreden op Mallorca. Daar maakte hij veel indruk door zijn tekst in het Spaans om te roepen. Daarbij werd hij vergezeld door zijn vrouw Els.

Reuzenmarkt bij het gemeentekantoor Een onderdeel van het internationaal reuzenfeest op zondagmiddag 26 september is een Reuzenmarkt. De kraampjes staan opgesteld op De Lind ter hoogte van het gemeentekantoor. Vanuit deze kraampjes kunnen de deelnemers aan de reuzenoptocht hun erfgoed uitdragen. Dat betekent dat ze folders en krantjes met informatie over de reuzen en de streek uitdelen. En ze kunnen vooral hun spulletjes verkopen. Denk daarbij aan bier, boekjes, speldjes, affiches, T-shirts en dergelijke. Vanuit de kraampjes worden ook streekspecialiteiten van de plaatsen van herkomst verkocht. Wie er iets koopt, ondersteunt de internationale reuzencultuur. Uiteraard is er ook een kraam van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom.

REUZENKRANT 2010 • pagina 15

Nederlandse reuzen in Oisterwijk Bergen op Zoom

Reuzenechtpaar kreeg twee reuzenkinderen

Jan Metten Lippen en Trui van den Toren van bergen op Zoom. De twee reuzenkinderen Toontje en Marieke ontbreken op deze foto. Foto: Jan stads/Pix4profs. Oisterwijk viert in 2012 het feit dat het acht eeuwen geleden stadsrechten kreeg. Een kleine honderd jaar later kreeg ook Bergen op Zoom deze erkenning als stad. Het zevende

eeuwfeest van de stadsrechtenverlening vierde bergen op Zoom in 1987. Bij die gelegenheid werden twee reuzen gepresenteerd: Jan Metten Lippen en Trui van den Toren.

Een paar jaar later kreeg dit stel twee kinderen, Toontje (1988) en Marieke (1992). Het reuzengezin en zijn begeleiders zijn te zien in de reuzenoptocht van Oisterwijk. De reuzenechtelieden zijn ruim 3,5 meter hoog. De kinderen zijn en meter korter. Ze worden beheerd en uitgedragen door een groep vrouwen, mannen en kinderen van circa vijftig personen. Een muziekgroep maakt ook dele uit van dit gezelschap uit Bergen op Zoom. De twee volwassen reuzen zijn historische figuren. Jan Metten Lippen was de bijnaam van Jan van Glymus, een edelman die leefde van 1417 tot 1494. Zijn bijnaam dankte hij aan zijn formidabele lippen. De enorme lippen van de naar hem genoemde reus kunnen moeilijk worden genegeerd. Trui met den Toren is wat haar voornaam betreft genoemd naar Gertudis van Nijvel, de patrones van Bergen op Zoom. Ze stichtte de eerste kerk van de WestBrabantse stad aan de Schelde. ‘Den Toren’ verwijst naar de karakteristieke toren van de Gertrudiskerk, ter plaatse beter bekend als ‘de Peperbus’.

Maastricht

Gigantius doet zijn naam alle eer aan Keizer Karel V kwam in 1550 naar Maastricht om zijn enige zoon Philips II voor te stellen aan de inwoners. Ter gelegenheid van deze ‘blijde incomste’ werd een processie georganiseerd. Daarin werd een reus met en lengte van zeven meter meegevoerd. Deze reus werd in 1968 nieuw leven ingeblazen. Hij heet Gigantius en met zijn lengte van bijna zes meter is de uit staal en polyester opgetrokken reus een van de grootste van Nederland. Een opvallend aspect aan deze reus is het attribuut: een zak aan zijn riem waarin twee poppen steken. De oorspronkelijke reus kende deze buidel met poppen ook. Ze stelden de hertog van brabant en de prinsbisschop van Luik voor. Hiermee brachten de Maastrichtenaren symbolisch tot uitdrukking dat ze deze twee machthebbers ‘in hun zak’ hadden. Het ontstaan van reus Gigantius heeft aan carnavalsachtergrond. In de optocht van 1969 werd hij voor de eerste keer meegevoerd. De eerste Gigantius zag er uit als een Ro-

Een Friese vrijheidsheld met een joekel van een zwaard

De begeleiders van de Friese reus Greate Pier stellen de middeleeuwse bewoners van het dorp Kimswerd voor. Het zwaard is gemodelleerd naar het originele zwaard van de bekendste Friese vrijheidsheld. Foto Jan Stads/Pix4profs. De meest noordelijke reus van Europa komt uit Kimswerd, een dorpje van zeshonderd zielen in de Friese gemeente Wûnseradiel. Voor de Laurentiuskerk uit de elfde eeuw, de oudste kerk van Friesland, staat een robuust standbeeld van Greate (spreek uit: Grutte) Pier. Naar dee beroemdste zoon van Kimswerd en een van de grootste Friese helden is ook de reus Greate Pier genoemd. Greate Pier was de bijnaam van Pier Gerlofs (1480-1520). Hemelsbreed een kilometer van het dorp had hij een boerderij die in 1515 door een bende Saksische soldaten werd verwoest. Andere boerderijen in Kimswerd ondergingen hetzelfde lot. De bewoners zochten een veilig heenkomen in de kerk. Deze werd door de Saksen in brand gestoken. De

vluchtelingen vonden een wrede dood. Greate Pier bond de strijd aan. Jarenlang sloeg hij letterlijk terug met een zwaard van 2,13 meter lang en 6,6 kilo zwaar. Het originele zwaard wordt bewaard in het Fries Museum in Leeuwarden. Het zwaard is het belangrijkste attribuut van de reus. Van oorsprong heeft Friesland geen reuzentraditie. Het idee om een reus te bouwen werd dan ook opgedaan in Roermond. Reuzen komen wel voor in Friese sagen. Omdat de initiatiefnemers wel begrepen dat ze voor optredens meestal naar het zuiden des lands moesten reizen, werd de reus Greate Pier op een ingenieuze wijze demontabel gemaakt. Het geheel past in een speciale aanhangwagen.

Heerlen

De Maastrichtse reus Gigantius doet zijn naam alle eer aan. De begeleiders gaan gekleed in de mode van de zestiende eeuw. mein. Later werd hij verbouwd tot de huidige Germaanse krijger. Historisch onderzoek heeft uitgewezen dat de reus waarmee keizer Karel V werd ingehaald ook zo was uitgevoerd. Uit het oorspronkelijke initiatief is een stevige organisatie ge-

groeid. De kleding van de begeleiders van Gigantius zijn replica’s van kostuums uit de zestiende eeuw. Het is niet bekend wat er met de originele reus is gebeurd, noch wat de keizer en diens zoon er van hebben gevonden.

Roermond

Sjtuf, Roermonds voor Christoffel Roermond ligt aan de Maas. Christoffel was de rooms-katholieke heilige die volgens de legende reizigers veilig naar de overkant van een woest stromende rivier bracht. Dit verklaart waarom hij al vele eeuwen de stadspatroon is van Roermond. De inwoners noemen de heilige amicaal Sjtuf. Het is tevens de benaming van de Roermondse reus die waarschijnlijk een geschiedenis heeft van zes eeuwen. Hij wordt begeleid door een reuzengilde en een muziekgroep gekleed in Spaanse kostuums van eind zestiende eeuw. De reus Sjtuf (5,95 meter) die in de optocht van Oisterwijk meeloopt is in 1982 geschapen bij de viering van 750 jaar stadsrechten. Vanaf dat moment is het Roermonds reuzengilde

Wûnseradiel

nadrukkelijk van de partij in het Nederlands reuzenwereldje. De grote gangmaker was de dit jaar overleden Paul Poell, wiens heengaan ook in Oisterwijk wordt betreurd. Het staat vast dat Roermond in 1680 al een stadsreus had, luisterend naar de naam Christoffel. Oudere historische bronnen zijn bij een brand in 1656 verloren gegaan, maar er zijn concrete aanwijzingen dat Sjtuf eind vijftiende eeuw voor de eerste keer zijn opwachting heeft gemaakt in Roermond. In vergelijkbare plaatsen zijn in die tijd ook reuzen gebouwd, zoals in Venlo (1485) en Aalst (1417). Christoffelreuzen behoren tot de oudste uit de reuzencultuur van de Lage Landen.

In 1398 werd een Christoffelreus meegedragen in een processie in Antwerpen.

De Roermondse reus Sjtuf draagt het Kindje Jezus op een schouder.

Lucius Ferenius Metcius Romeins pottenbakker In het centrum van Heerlen woonde en werkte in de tweede eeuw de Romeinse pottenbakker Lucius Ferenius Metcius. Naar hem is de reus genoemd die in 1996 op initiatief van de kunstenaar Hubert Bour werd gebouwd. Dat gebeurde naar aanleiding van het tweeduizendjarig bestaan van Heerlen. Reus Lucius treedt slechts sporadisch op. Het is dus een buitenkansje dat hij in de optocht van Oisterwijk is te zien. De Heerlense reus is 5.30 meter hoog. Bijzonder is de manier waarop de handen en de kop zijn uitgevoerd. Hubert Bour maakte ze van piepschuim waar hij een laag modelleerklei over aanbracht. In Rotterdam kregen ze een coating waarmee zeecontainers worden verduurzaamd. Als attribuut draagt Lucius een aardewerk pot. Aan de voorzijde is zijn volledige naam gegraveerd: Lucius Ferenius Metcius. In het Romeinse Heerlen waren veel pottenbakkers gevestigd.

Lucius Ferenius Metcius draagt als attribuut een kruik waar in het Latijn het levensverhaal van deze pottenbakker uit de Romeinse tijd is gegraveerd. Foto Jan Stads/Pix4profs.

Een van hen was Lucius. Hij schreef zijn naam op een kruik die werd gevonden tussen de resten van een ontplofte pottenbakkersoven. In drie zinnen graveerde Lucius ook

zijn levensverhaal en maakte hij duidelijk dat hij de pot had gebakken voor Amaka, mogelijk zijn vrouw. Nu leeft hij voort als reus van Heerlen.

REUZENKRANT 2010 • pagina 17

Belgische reuzen in Oisterwijk Beveren heeft tien gemeentelijke reuzen

De tien reuzen van Beveren op een rij. Dat is weer eens iets anders, een gemeente die reuzen bezit. Het Vlaamse Beveren (Oost-Vlaanderen) heeft er zelfs tien, een in Nederland onbestaanbare situatie. De tien reuzen van Beveren verwijzen naar historische figuren of staan symbool voor één van de deelgemeenten. Om ze uit elkaar te kunnen houden staan de namen op de reuzen. Sefken de Puitenslager. Oorspron-

kelijk van 1954, in 1979 vernieuwd. Puitenslagers waren arme mensen die kikkerbilletjes aan rijke mensen leverden. Diederik en Aldegonde. Oorspronkelijk 1954, in 2004 vernieuwd. Diederik III was heer van Beveren. In 1106 ging hij mee op Kruistocht. Aldegonde was zijn gade. Cieske de Schipper. 1980. De naam herinnert aan een hoofdman van het schippersgilde van Doel. Roste Brigand. 1980. In de negentiende eeuw werden baby’s in de

deelgemeente Haasdonk Rostekop genoemd. Brigands waren boeren die in 1798 in opstand kwamen tegen de Fransen. ’t Kallose Melkboerinneke. 1981. Herinnert aan de polders rond Beveren. De reuzin is ontstaan uit de vroegere Melk- en Suikerfeesten in deelgemeente Kallo. Birken Blok. 1984. Een blok is een klomp. Klompen maken was in deze streek een kenmerkend beroep.Judocus de Turfsteker. 1991, ter gelegenheid van 850 jaar deelgemeente Verrebroek. Dit dorp bestond in de Middeleeuwen van het turfsteken. Regina van Melsele (deelgemeente). 1992. Ze stelt een aardbeiplukster voor en is een eerbetoon aan de vrouwelijke vaardigheid. Lodde de Garnalenkleurster. 1994, deelgemeente Kieldrecht. Inwoners leurden vroeger met garnalen.

Vaantjesboer, een (letterlijk!) biertappende reus De oudere Oisterwijkers, Moergestelaren en Heukelommers herinneren zich de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel. Grote kans dat ze er met de bus of de trein naar toe zijn geweest. In Brussel staat nog steeds het Atomium, het fiere beeldmerk van de Wereldtentoonstelling. Deze achtergrond maakt het ontstaan van reus Vaantjesboer van het Vlaamse Halle (Vlaams Brabant) des te interessanter. Hijs is namelijk gebouwd naar aanleiding van de Expo ’58, waar hij deelnam aan een folkloristische opstoet. De reus is de verpersoonlijking van de bijnaam van de Hallenaren, zoals reus Fraans Krèùk dat is van de Tilburgers. Hallenaren noemen zich Vaantjesboeren. Een bijnaam die zijn oorsprong vindt in de eeuwenoude bedevaart naar de miraculeuze Onze-Lieve-Vrouw van Halle, een zogeheten Zwarte Madonna. Het ‘wonderbeeld’ werd in 1267 aan de

stad geschonken. De Hallenaren verkochten bedevaartsvaantjes aan de bedevaarders pelgrims. Die namen ze mee naar huis als bewijs dat ze in Halle geweest waren. Reus Vaantjesboer draagt dan ook twee vaantjes in zijn hand. Deze stichtelijke achtergrond van de reus staat nogal haaks op zijn presentatie. Vaantjesboer zit als een statige burger bovenop een groot biervat. Hij draagt een slipjas en een hoge hoed. Aan de achterzijde van het vat hangt het hoofd van de duivel, uit wiens mond het Duivels Bier van Halle stroomt. Dit bier wordt gebrouwen naar een oud recept en is het stadsbier van Halle. Het is een donker bier op basis van lambik (basis voor Geuze). Als de begeleiders er goesting in hebben, tappen ze dit bier tijdens de optocht door Oisterwijk. Jaarlijks wordt uit de ton van Reus Vaantjesboer de nieuwe prins carnaval ‘gebrouwen’ op

Grootste reus (10,6 meter) komt ook naar Oisterwijk

Het dragen van de gigantische Jan Turpin vergt veel mankracht. Inzet: De kop van reuzenreus Jan Turpin. Hij komt met een dieplader en er is een kraan voor nodig om hem op te bouwen, maar Jan Turpin uit het Vlaamse kuststadje Nieuwpoort is dan ook de grootste gedragen reus van Europa. Hij is te zien in Oisterwijk en er wordt met deze reus gedanst. Om dat huzarenstukje te la-

ten slagen zijn er een kleine dertig mannetjesputters nodig. De foto bij dit artikel spreekt wat dat betreft boekdelen. De reuzenvrienden uit Nieuwpoort brengen overigens nog meer reuzen mee, namelijk Goliath, Griete, Puuptje en Rosalinde. Deze kleinere

De kluizenaar van de Bolderberg, uit de buurt van een racecircuit Zolder in Belgisch Limburg geniet een zekere bekendheid door een racecircuit. Maar ze hebben daar ook een hele mooie reus, De Kluizenaar van Bolderberg. Dit is een klein dorp van bijna 2.500 zielen in de gemeente Heusden-Zolder. Het genoemde circuit ligt in Bolderberg. De reus werd in 1986 gemaakt om door middel van zijn optredens bekendheid te geven aan Bolderberg. De Bolderbergse reus is genoemd naar Lambert Hoelen, de eerste kluizenaar van de Bolderberg. Op dit hoogste punt van de streek bouwde hij in 1673 een kluis, een huisje voor een kluizenaar. Deze kluis had de vorm van het huisje van Maria zoals dat staat in Loreto in Italië. Volgens de overlevering is dit huisje ooit vanuit het Heilig Land naar Loreto overgebracht. De zeer vrome Lambert Hoelen uit Zolder bezocht het huisje in Loreto tijdens een pelgrimstocht in de jaren 16701672. Terug in Zolder wilde hij ook zo’n huisje bouwen. Tot 1880 zouden nog twaalf kluizenaars in het huisje wonen. De kluis en de bijbehorende kapel werden een druk bezocht bedevaartsoord. De reus Kluizenaar van Bolderberg is getooid in het zwarte habijt van een augustijner monnik. Op zijn hoofddeksel staat het wapen van de

Reus vaantjesboer van Halle laat zich, gezeten op een biervat, in de optocht van Oisterwijk meevoeren. Uit dit vat stroomt het Duivels Bier van Halle. de Grote Markt van Halle. De reus wordt steeds begeleid door de Confrérie van de Vaantjesboer en door zijn eigen muziekkapel, het Hals Dweilorkest De Sols. reuzen lopen mee in de optocht. Jan Turpijn staat steeds opgesteld op het grasveld tussen de kiosk en de Johanneskerk, maar door zijn omvang zal dat niemand ontgaan. Het is absoluut de blikvanger en zijn dans aan het eind van de middag is iets wat je gezien moet hebben. Nieuwpoort, bekend van ‘de slag’ in 1600 tussen de Nederlandse Republiek en het Spaanse leger, heeft veel trubbels gekend. In 1489 werd de stad (nu 11.000 inwoners) aangevallen door Brugger. Burgemeester Jan Turpin mobiliseerde de vrouwen, die vochten als amazones. Mogelijk is toen al een eerste reus gebouwd die naar de naam Jan Turpin luisterde. In 1926 kreeg Nieuwpoort een nieuwe reus Jan Turpin. Er zouden er nog meer volgen. De huidige Jan Turpijn dateert van 14 juli 1963. Goliath, die ook mee naar Oisterwijk komt, bestond in eerste aanleg al in 1494. Nieuwpoort kan dus bogen op een zeer oude reuzentraditie. Hij werd gedragen door ingehuurde mannen die met bier werden betaald. Goliath was van origine een katholieke reus. Hij vond in Griete een liberale tegenhanger – deze vrouwelijke reus is ontstaan vanuit het Nieuwpoorts carnaval. De andere reuzen die meekomen zijn van meer recente datum. Een bewijs dat de reuzenfolklore van Nieuwpoort niet stilstaat.

De reus Kluizenaar van Bolderberg heeft een boeiende historische achtergrond. graaf die Lambert Boelen destijds toestemming gaf op zijn grond een kluis te bouwen. Aan de voeten van de reus staat een miniatuur van de kluis van Bolderberg. De reus wordt vergezeld door vendeliers, volksmuzikanten en leden van het Hof van Vogelsanck. Iedereen is gekleed in kledij uit de zeventiende eeuw.

Hollander schopt het tot Vlaamse reus Op zaterdag 17 juli 2010 werd de reus Hendrik van Wassenaer voor de eerste keer meegetroond in een reuzenstoet. De primeur had het Vlaamse badplaatsje Wenduine, waar de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom ook al wel eens zijn geweest. Met zo’n vijftig deelnemende reuzen heet de stoet van Wenduine een van de grootste van België te zijn. Dit maakt duidelijk hoe omvangrijk de reuzenstoet van Oisterwijk met circa zestig reuzen is. Maar dat terzijde. Als reus Hendrik van Wassenaer in juli van dit jaar voor de eerste keer in levende lijve was te bewonderen, dan mag je gerust stellen dat zijn aanwezigheid in Oisterwijk ook deel uitmaakt van zijn ‘eerste stapjes’. De reuzencultuur van Gruitrode (Belgisch Limburg), waar reus Hendrik van Wassenaer vandaan komt, is echter een stuk ouder. De eerste reuzen van dit dorp waren Zjang en Bet, volgens secretaris Joris Clerix van het Royer Reuzengilde, ‘de verpersoonlijking van de gewone man en vrouw die Roy (Gruitrode) groot heeft gemaakt door de woeste gronden te ontginnen’. In 1980 werd Zjang geboren, een jaar later kreeg hij gezelschap van Bet. Na 1992 raakte het reuzengezelschap in het slop. De twee reuzen zijn wel bewaard gebleven, zij het in slechte staat. De bedoeling is om ze volgend jaar op te knappen. Hieruit blijkt een hervonden vitaliteit, wat te danken is aan een behoorlijk verjongd reuzengilde. Deze circa dertien personen grote groep zette in 2005 een nieuwe reus op de wereld, Hendrik van Wassenaer. Als

De historische Hendrik van Wassenaer was lid van de Duitse Orde. Daarom dragen hij en zijn begeleiders het kenmerkende kruis van deze ridderode, in 1189 opgericht om gewonde en zieke Kruisvaarders te verzorgen. gevolg van het overlijden van een van de kartrekkers, kwam dat niet meteen echt goed van de grond. Maar gaandeweg lukte het toch en zo kon het gebeuren dat de groep met Hendrik van Wassenaer in Oisterwijk is te zien. De reus is genoemd naar de Nederlandse commandeur van Gruitode. Deze adellijke pe`rsoon die leefde van 1642 tot 1709, was lid van de Duitse Orde. Het kruis op de capes van de reus en zijn begeleiders verwijst daar naar.

REUZENKRANT 2010 • pagina 19

Franse reuzen in Oisterwijk Culturele uitwisseling aan de Frans-Belgische grens

Reus Jacobus van Steenvoorde heeft onmiskenbaar een jeugdig uiterlijk. Maar de groep die hem vergezeld is duidelijk nóg jonger… Steenvoorde is een gemeente in het noordwesten van Frankrijk. De plaats met ongeveer vierduizend inwoners ligt in een gebied waar veel ouderen nog steeds een Nederlands dialect (kunnen) spreken. De

Vlaamse invloed werkt nadrukkelijk ook dor in de cultuur. Dat blijkt onder meer uit de grote concentratie reuzen in dit deel van Frankrijk. Steenvoorde heeft twee reuzen. Een daarvan, Jacobus van Steenvoorde,

komt naar Oisterwijk. De nog vrij jonge reus wordt vergezeld door een groep van ongeveer vijftien jongeren en een de zeer fraaie muziekgroep St.-Cecilia uit Nieuwkerke, een plaatsje aan de Vlaamse kant van de grens. Over cultuuruitwisseling gesproken. Steenvoorde kreeg in 1914 een eerste reus, Jean le Bûcheron geheten. Deze reus bestaat nog steeds en was vijf jaar geleden in Oisterwijk. Nu komt diens zoon Jacobus, een geinige reus met een jeugdige uitstraling. Net als de Oisterwijkse reuzenstichting pogen de franse reuzenvrienden op deze manier jongeren voor de reuzencultuur te interesseren. Jacobus werd in april 2004 gedoopt. De jongen meet 2,50 meter en hij weegt 15 kilo. Bijzonder is dat deze reus is gebouwd in Spanje. In Barcelona bestaat een aantal werkplaatsen waar aan de lopende band reuzen worden vervaardigd. De reuzencultuur in Spanje is de meest omvangrijke ter wereld. Sinds 1993 gaan de reuzen van Steenvoorde samen op stap met de harmonie van Nieuwkerke. De muzikanten gaan gekleed in kleding zoals Breughel die gedragen zou kunnen hebben.

Cantin, klein dorp met grote reuzencultuur Met ongeveer 1.500 inwoners is Cantin een nietig dorpje op de landkaart van het noordwesten van Frankrijk. In dat deel van Frankrijk lopen ruim vierhonderd reuzen rond en binnen dit toch omvangrijke gezelschap blaast Cantin een behoorlijke partij mee. Ze hebben daar vijf reuzen. Twee komen er naar Oisterwijk, de grote Gayantin (vier meter) en de wat kleinere Flore (2,40 meter). Zoals uit het aantal van vierhonderd reuzen blijkt, is het noordwesten van Frankrijk de reuzenregio van Frankrijk. Dat verklaart waarom de Franse reuzen die hun opwachting maken in Oisterwijk uit dit gebied komen. De Stichting Reuzengilde Oisterwijk heeft intensieve contacten met reuzengroepen in die contreien. De reuzencultuur van Cantin is on-

geveer negentig jaar oud. De eerste reus heette ook al Gayantin. Hij was genoemd naar een zekere heer Gayant die in de zestiende eeuw veel heeft betekend voor Cantin. Dat was een zeer trubbelige tijd. Zowel de kop als het lijf van de eerste reus waren gevlochten van wilgentenen. Dit is de meest oorspronkelijke techniek. Ook de lijven van de reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom zijn zo (in België) gemaakt. De huidige Gayantin, een reus op wieltjes, is in 1986 gemaakt. In 2003/2004 werd Flore gebouwd door leerlingen van een school. Dit pronte meisje weegt 17 kilo en ze is volgens de traditionele techniek gemaakt van gevlochten riet. Toen de inwoners om een naam werd gevraagd, reageerden 250 personen. Ze is, wat Cantin betreft, de jongste vertegenwoordigster van een reu-

Een Brabants Bont sjaaltje voor de vrijwilligers

Alle vrijwilligers die betrokken zijn bij het reuzenfestival op 25 en 26 september in Oisterwijk zijn straks herkenbaar aan een Brabants Bont sjaaltje met een afbeelding van de drie reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. De in totaal 150 sjaaltjes zijn gemaakt door Joke Vlaminckx van FC NOTT. Uiteraard is dat ook vrijwilligerswerk. Op de foto knoopt Will Ruskus een sjaaltje rond de hals van Sjef van Erp. Will Ruskus is voorzitter van de werkgroep die het reuzenfestival organiseert, Sjef van Erp is voorzitter van de Stichting Reuzengilde Oisterwijk, Moergestel en Heukelom.

Caous is een kat in het Picardisch dialect Merville heet eigenlijk Meregem, een Vlaamse plaatsnaam die is verbasterd in het Frans. Meregem (8.700 inwoners) ligt dan ook in Frans Vlaanderen. Vrijwel elke plaats heeft er een of meerdere reuzen. Een van de reuzen van Merville heet Caous, katten in het dialect van Picardië, zoals dit gebied heet. De inwoners worden sinds 1566 spottend ‘Caous’ genoemd. Je zou daarom Merville het Helmond van Frankrijk kunnen noemen. Maar de ontstaansgrond van de katten-spotnaam voor de inwoners van Merville is wel behoorlijk anders dan die van Helmond. Werden de Helmonders ervan beticht dat ze katten aten, in Merville sloten protestanten op 20 augustus 1566 een kat op in het tabernakel van de kerk van deze plaats. Dat was een zeer ernstige daad omdat katten het symbool waren van ontucht, ja van de duivel. Het gebied waarin Merville ligt was in die jaren het toneel van het begin van de Beeldenstorm. Deze begon met het in brand steken van het Laurentiusklooster in Steenvoorde (ook met een reus present in Oisterwijk). Dit was het begin van godsdienstig oproep in de hele Nederlanden. De onlusten in Merville en

De Caous (kat) van Merville. Foto Jan Stads/Pix4profs. omgeving werden door de hertog van Alva meedogenloos neergeslagen. Na de Tweede wereldoorlog kreeg Merville een drietal reuzen. Zij kregen in 1955 gezelschap van een eerste ‘Kat-reus’. In 1986 kreeg deze vrij primitieve Caous een opvolger. De Caous die op 26 september naar Oisterwijk komt is de derde generatie. Hij is gedoopt in 1998. Tijdens zijn optredens wordt Caous van Merville vergezeld door de Kat Vrienden.

Belgische reus in Oisterwijk

In Wingene heeft de Dulle Griet van Bruegel de broek aan Zowel Gayantin (links) als Flore zijn van gevlochten riet gemaakt. Dat is de traditionele manier. Voor een reus gaat er niets boven riet omdat het tamelijk licht is en sterk. Het riet geeft een reus een zekere beweeglijkheid. zencultuur zoals die sinds de zestiende eeuw in het noordwesten van Frankrijk bestaat.

Wie wil de reuzen mee gaan dragen? De drie reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom worden gedragen. Om dit in de praktijk te kunnen blijven brengen, heeft de stichting behoefte aan nieuwe dragers. Je hoeft daar niet echt sterk voor te zijn. Omdat de reuzen een viertal keer per jaar optreden, zijn dragers gemiddeld vier zondagen per jaar van huis. Een drager hoeft overigens net perse elke keer mee. De optredens zijn in binnen- en buitenland. Meegaan om te dragen verschaft veel plezier en vriendschap. Je komt in mooie plaatsen en je doet mee aan bijzondere evenementen. Belangstellenden kunnen dat kenbaar maken via de website www.reuzengilde.nl of iemand van de reuzen in de drie dorpen daar op aanspreken. Op zondag 26 september zijn er heel veel ‘op de been’ in Oisterwijk.

Pieter de Bruegel de Oude loopt op deze foto (gemaakt door Joy Laarhoven) voorop. De Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude (1520-1569) is een unicum in de schilderkunst wanneer men kijkt naar hoe de beroemde Vlaamse schilder deze furie heeft geportretteerd. Ze is een laaiend kwade reuzin die met buit beladen de hel ontvlucht. Het thema van dit schilderij – de vrouw heeft de broek aan – heeft nadien veel Vlamingen geïnspireerd. Dat leverde onder meer een van de beste boeken van Suske en Wiske op, een naar haar genoemd kanon én een reuzin die sprekend lijkt op de Dulle Griet van het schilderij van Bruegel. De Dulle Griet is de eerste reus die circa 45 jaar geleden in het WestVlaamse dorp Wingene, twintig kilometer verwijderd van Brugge, werd gemaakt. Ze is te bewonderen in d’n opstoet van Oisterwijk op 26

september. Samen met de Dulle Griet komen nog vijf reuzen over: Pieter Bruegel, Bertrand de Pionier, Fientje Kaplote, Jan Roggeman en Paul d’n Artiest. De Dulle Griet en Pieter Bruegel hebben een rechtstreeks relatie met het Bruegelfeest dat elk jaar op de eerste zondag van september in Wingene wordt gevierd. Dit tweetal symboliseert dit voor Wingene belangrijke dorpsfeest. De andere reuzen zijn bekende personen uit het dorp. Bertrand de Pionier is een hommage aan de huidig voorzitter van het comité dat jaarlijks het Bruegelfeest organiseert. De nu 63-jarige voorzitter kreeg de sterk gelijkende reus toen hij 60 werd. “Tijdens mijn leven heb ik al een standbeeld”, is de verbaasde reactie van voorzitter Bertrand Nemegeer.

REUZENKRANT 2010 • pagina 25

Sponsors en subsidiegevers reuze(!) bedankt Het organiseren van het vijfjaarlijks internationaal reuzenfeest in Oisterwijk was alleen mogelijk dankzij een fiks aantal sponsors en subsidiegevers. De organisaties en bedrijven die ons hierin hebben gesteund staan op deze pagina. De Stichting Reuzengilde wil ze hiervoor heel erg bedanken. Het is dankzij deze sponsoren en subsidiegevers dat Oisterwijk op zondag 26 september het toneel is van een uniek spektakel. En hoe mooi en kleurrijk het gaat worden, laten de foto’s op deze pagina zien. Deze zijn gemaakt tijdens het eerste Oisterwijkse reuzenfeest vijf jaar geleden. Ook toen waren sponsoren en subsidiegevers bereid ons hierin te ondersteunen. Sindsdien hebben we te maken gehad met een kredietcrisis gevolgd door een economische crisis. Het is genoegzaam bekend dat bedrijven en subsidiegevers daar veel last van hebben gehad. Dat ze desondanks het internationaal reuzenfeest financieel hebben willen ondersteunen zegt alles over hun betrokkenheid bij de samenleving. Hulde daarvoor! Werkgroep Internationaal Reuzenfestival Oisterwijk 2010

Aannemersbedrijf AMJ op 't Hoog en Zn. Gebroeders Janssen aannemersbedrijf bv De Cromvoirtse staal servicecenter Kroon Makelaardij Mecpark BV Opstalan BV Raad van Mastendollen RABOBANK Hilvarenbeek-Oisterwijk Völker Nederland b.v. van Neerbos Bouwmaterialen Groep Proeflokaal ’t Gelagh Stichting Moergestel Fietsdorp Boerenbond De Bresser Verhuizingen bv. Euromovers Herman van Amelsvoort Oisterwijk b.v. Loods 4 Kledingverhuur Makelaardij Lelieveld Nederlands Centrum voor Volkscultuur Speedliner Logistics b.v. Vleesbedrijf Brabant Verhaaren [Groot in AGF] Bakkersland Waalwijk West b.v. Stichting de Schuur Stichting Jacques de Leeuw Prins Bernhard Cultuurfonds Gemeente Oisterwijk

Het succesverhaal van drie reuzen, toonbeeld van samenwerking De drie reuzen van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom zijn letterlijk en figuurlijk de grootste ambassadeurs van deze drie plaatsen in binnen- en buitenland. Deze pagina laat een aantal foto’s zien van optredens de laatste jaren. Het succesverhaal van Peer Paorel, Gèèselse Ermelindis en Heukelomse Mie begon in 1999. De Stichting Reuzengilde is een zeer geslaagd en inspirerend voorbeeld van samenwerking tussen inwoners van Oisterwijk, Moergestel en Heukelom. Het internationaal reuzenfestival op 25 en 26 september is eveneens in de grootste eendracht tot stand gekomen. Het oorspronkelijke initiatief tot het bouwen van drie reuzen is genomen door de Stichting WieKentKunst in Moergestel. Deze organisatie neemt steeds het erfgoed als uitgangspunt voor activiteiten. In 1997 was als gevolg van de herindeling een nieuwe gemeente Oisterwijk ontstaan; Moergestel en Oisterwijk maakten daar voortaan deel van uit. Er bestond nogal wat oppositie tegen deze nieuwe gemeente. De Stichting WieKentKunst heeft steeds (toen en nu) samenwerking als uitgangspunt. In deze sfeer werd het reuzeninitiatief genomen. De redenatie was als volgt. Elke

plaats krijgt een eigen reus. Een reus drukt de identiteit uit van een gemeenschap. De verhalen in deze krant over reuzen elders in Nederland en Europa komen steeds op dit gegeven neer. Zo kreeg Oisterwijk de reus Peer Paorel. Peer verwijst naar de St.-Petruskerk en Paorel naar de schoonheid van dit acht eeuwen oude stadje. Gèèselse Ermelindis is gemodelleerd naar een zeer oud beeld van deze heilige in de kerk van Moergestel. Het gebruik van het dialectwoord Gèèsel benadrukt de identiteit. Heukelomse Mie is genoemd naar de kasteleinsvrouw Mie Pieters. Net als de Heukelommers stond zij haar mannetje.

De drie reuzen drukken dus de eigenheid uit van de drie dorpen die samen de gemeente Oisterwijk vormen. Deze reuzen zijn samen gebouwd door de inwoners van de drie dorpen. Inwoners zitten samen in het stichtingsbestuur. Ze trekken er samen met de reuzen op uit. Ze beheren de reuzen samen, staan elkaar bij bij voorkomende werkzaamheden en wat al niet meer. Dit samenwerken is samen te vatten in het woord eenheid. Het totale reuzeninitiatief staat dus voor eenheid in verscheidenheid. Dit heeft het reuzenverhaal tot een zeer groot succes gemaakt. Na al die jaren is nog steeds sprake van een krachtige organisatie die erin slaagt te vernieuwen, nieuwe initiatieven te nemen en om de vijf jaar een zeer grote reuzenmanifestatie op te zetten.

Goed voorbeeld Bijzonder is dat dit van oorsprong Oisterwijks reuzenconcept inmid-

dels letterlijk is overgenomen door Tilburg, Hilvarenbeek en Boxtel. Ook in andere plaatsen bestaan plannen om vanuit dezelfde achtergrond reuzen te gaan bouwen. Het oprechte streven naar samenwerking met behoud van het eigene wordt door steeds meer organisaties in de gemeente Oisterwijk in de praktijk gebracht. Recente schoolvoorbeelden zijn Moergestel Fietsdorp en de

viering van Oisterwijk 800 – in 2012 wordt gevierd dat Oisterwijk acht eeuwen stadsrechten heeft. Deze viering heeft één belangrijk uitgangspunt en dat is dat de feestelijkheden de inwoners van de drie kernen nóg nader tot elkaar brengen. Samen sta je sterker. De drie reuzen geven al meer dan tien jaar het goede voorbeeld.