Verslag week 6 – jan. 2016 Vrijdag 8 januari : We hebben een lange reisdag voor de boeg, die ik nog wat verlengd heb. Ik heb Polycarpe voorgesteld dat we vanuit Gisenyi eerst naar Ruhengeri rijden om koffie te drinken bij Virungalodge, een ontzettend duur hotel (750 $ per nacht p.p.), maar de koffie is er goed en niet heel duur en het uitzicht over de vulkanen is magnifiek. De rit er naartoe is langer als in mijn herinnering. Maar we hebben een heerlijk uurtje daar gehad en voor Ria was het de eerste keer, dus helemaal leuk. Daarna moesten we een stuk weer terug rijden naar Gisenyi voordat we bij de afslag naar Gitarama kwamen. Dit stuk was ook veel langer als in mijn herinnering, maar wat een mooie weg. Er gaat weinig verkeer over deze weg en er staan weinig huizen en dorpjes langs, dus je kunt volop genieten van de natuur. In Gitarama hebben we eerst even Jeanine, de vrouw van Polycarpe begroet, die op weg was naar huis en iets verder op hebben we sr. Emilienne opgepikt die naar de universiteit in Butare moest, waar ze in de weekenden studeert. Tussen de middag hadden we niets gegeten, onderweg wat bananen gekocht en bij een speciale pleisterplaats yoghurt en geitenbrochettes gekocht. Dit is een winkel en restaurant gerund door moslims, dat heel bekend is juist om de geitenbrochettes. Smullen dus. In Butare eerst sr. Emilienne afgezet bij haar school en toen naar hotel Ibis om ons in te schrijven en ons te installeren. Daarna ben ik met Polycarpe naar de MTN winkel gegaan om de problemen met de internetverbinding op te lossen. Helaas was dit onmogelijk omdat de meisjes alleen spullen konden verkopen en niet repareren. Daarvoor moest ik naar een ander servicepunt dat nu al gesloten was. Vervolgens hadden we een korte ontmoeting met 2 Congolezen uit Bukava die iets kwamen ophalen. Tijdens en na de maaltijd geprobeerd om contact te krijgen met ds. Julie over de afspraken van de volgende dag. Dit ging heel moeizaam, daarom heb ik zelf maar contact opgenomen met de Amerikaanse predikante die lesgeeft op PIASS en met haar goede afspraken gemaakt.
Zaterdag 9 januari: Polycarpe is nog in Butare gebleven omdat het anders wel veel uren rijden zouden zijn voor hem. Hij brengt ons nog naar de universiteit en gaat dan de auto terugbrengen naar Kigali. Om 9 uur begint de cursus voor de theologiestudenten van PIASS in de kapel. In het begin waren er maar een paar studenten die die heeft. Ds. Day de hemel in geprezen dat ze op tijd waren. Na een korte introductie, meditatie en gebed van ds. Day zijn we met de cursus begonnen. Uiteindelijk zijn er 38 studenten geweest. Na de cursus nog een foto gemaakt en gesproken met een studente die uit Remera komt. Zij heeft pas een baby gekregen, dus gaan we nog even een paar minuten op kraambezoek, want ik had nog een cadeautje voor haar. Enkele deuren verder woont ds. Day en daar zijn we voor de lunch uitgenodigd. We kunnen het erg goed met haar vinden en het is dan ook erg gezellig. Via ds. Thaddee bellen we een taxi en zijn zoon Elisée is meegekomen. Elisée blijft nog een poosje bij ons en vertelt over de laatste ontwikkelingen met hem en zijn stage. Helaas moet hij met zijn stage als predikant stoppen om verschillende redenen, waarover ik verder niet zal uitweiden. We bellen weer een taxi want het is ontzettend hard gaan regenen om naar het servicepunt van MTN te gaan. Een vriendelijke technicus lost even de problemen met mijn internetverbinding 1
Verslag week 6 – jan. 2016 op en ik hoef zelfs niets te betalen, dat is echte service. Terug gaan we lopen en Elisée raadt ons aan om door te lopen want het zou nog harder gaan regenen en dat gebeurde ook toen we net binnen waren. We zijn maar gauw naar het restaurant gegaan om met hem thee te drinken en warm te worden. Daarna nemen we afscheid van hem en gaan terug naar onze kamer om wat te lezen en te schrijven.
Zondag 10 januari: Weer op pad met een taxi, die gelukkig allemaal een meter hebben, zodat we echt maar een schijntje hoeven te betalen. We gaan naar de kerk van Thaddée, waar we een deel van de dienst meemaken en dan met de kinderen mee naar de zondagsschool gaan. Er zijn drie groepen: 4-6, 7-9, 10-14 jaar. Er is ook nog een 4e groep van kinderen van 3 jaar, daar wordt veel gespeeld. We verdelen ons over de groepen om een indruk te krijgen hoe er gewerkt wordt en het valt ons helemaal niet tegen. Bij de groep van 4-6 jaar geeft Alivéra, de vrouw van Thaddée les en zij doet het echt heel leuk met de kleintjes. Aan het eind delen we ballonnen en stickers uit en gaan weer terug naar de kerk voor de afsluiting. Na de dienst blijven we nog in de kerkenraadskamer voor een korte bijeenkomst met enkele kerkenraadsleden. Dan moeten we naar het huis van Thaddée lopen, heuvel op in de brandende zon. We zijn echt toe aan een flesje drinken. Na de maaltijd drinken we nog thee en zouden dan terug lopen naar het hotel. Helaas begint het weer te regenen en daarom gaat Elisée weer op zoek naar een taxi. In het hotel eerst yoghurt gegeten en daarna op het terras thee gedronken. We moeten echt uitkijken dat we genoeg drinken. Maandag 11 januari: De 1e cursusochtend voor Mwana Ukundwa in Butare. Rose komt ons goed op tijd halen, maar eerdat we aan het werk gaan, is de ochtend al half voorbij. Toch hebben we een hele goede bijeenkomst met mensen die erg open staan voor wat we zeggen. Na onze lunch in het Ibis hotel zijn we nog naar een ijssalon gegaan met de mooie naam: Zoete dromen – Dit is een salon gerund door een vrouwengroep. Omdat er geen elektriciteit is, krijgen we ijs uit de vriezer, dus maar even gewacht voor we het eten. Onderweg hebben we nog regen gehad, maar komen toch redelijk op tijd aan. Dinsdag 12 januari: De 2e cursusochtend in Kigali. Op één persoon na is iedereen die uitgenodigd is, gekomen. We horen steeds weer dat de zondagsschoolleiders graag willen dat er met de predikanten gesproken wordt om hen ervan te doordringen dat het zondagsschoolwerk belangrijk is voor de kinderen. Na de maaltijd hebben we onze koffer gepakt en zijn op weg gegaan naar Kibuye om 2 nachten in Centre Bethanie te slapen. Het is een erg lange tocht en we komen erg laat aan. Nadat we onze kamers hebben gekregen gaan we direct eten en vooral onze telefoons opladen, want zowel die van Rose als die van mij is leeg.
2
Verslag week 6 – jan. 2016 Woensdag 13 januari: We hadden gehoopt op een lekkere douche, maar helaas valt dat niet mee als er maar een paar druppels water uit de kraan komt. Het is dus behelpen, maar het ontbijt is heerlijk. Ik heb ook weer Hallelujah, de oudste dochter van Kalimba Daniel kunnen begroeten, die hier werkt. We blijven lekker lang zitten, want we hebben heel de dag de tijd. We besluiten om met de boot naar hotel Cormoran te gaan om daar wat te drinken en de lunch te gebruiken en daarna een boottocht over het meer te maken. We komen bij het hotel aan en gaan eerst een poos aan het water zitten. Dit hotel ligt op een heuvel en heeft werkelijk een schitterende tuin, met veel tropische planten. Daarna lopen we naar boven om de lunch te gebruiken. Dan kijk ik op mijn telefoon en zie dat ik een telefoontje van sr. Emilienne gemist heb. Ik bel haar terug en dan verandert onze vrije dag helemaal. De vorige avond is zr. Dorien naar huis gevlogen. Zij was ook in Rwanda voor 2 weken vanwege de ziekte van sr. Leocadie. En deze morgen om 11.30 uur is sr. Leocadie in het ziekenhuis in Kibuye overleden. Ze was daar om nieuw bloed te krijgen, maar dat was al verschillende keren gebeurd. Ik bel sr. Berthe die in het ziekenhuis is om sr. Leocadie te verzorgen en ik bel zr. Dorien om haar op de hoogte te brengen. Het is werkelijk een schok voor haar. Na de lunch varen we terug naar Bethanie om ons te verkleden en dan gaan we naar het ziekenhuis om te condoleren. Het blijkt dat de familie net is aangekomen en sr. Leocadie is nog niet in het mortuarium. Haar vader was bij haar toen ze overleed, maar haar moeder is net aangekomen. Ik ga met Rose (Ria blijft buiten staan, nadat ze iedereen gecondoleerd heeft) en de familie in de kamer waar sr. Leocadie ligt opgebaard. Iedereen is erg verdrietig en de vader vertelt over haar leven en dat hij zo blij is dat ze hem nog herkende net voor ze overleed. Vervolgens heeft Rose een gebed uitgesproken en zijn we weer naar buiten gegaan. De stemming is toch wel wat bedrukt en we doen verder niet veel meer. Ik besluit om naar de begrafenis op vrijdag te gaan en Ria is bereid om de cursus in Kayonza alleen (met steun van Rose) te doen. Donderdag 14 januari: De 3e cursusochtend in Birambo. We gaan vroeg op pad om er op tijd te zijn. De groep is hier heel anders, de mensen zien er ook veel armer uit al had het heel hard geregend die ochtend. Rose vertelt dat de vooruitgang hier heel erg stagneert, ook vanwege de arme grond. Er zijn enkele gemeenten die wel veel doen voor de mensen, maar over het algemeen is er weinig activiteit. Na de cursus krijgen we een lunch in de eetzaal van de Rooms-Katholieke kerk. Daarna gaan we weer op weg, terug naar de weg van Kibuye naar Rubengera. Daar wordt ik eerst afgezet bij de zusters en de anderen gaan verder naar Kigali. Als ik me geïnstalleerd heb in mijn kamer, komt ook Katja met haar dochter Lotte. Zij hebben eerst in het buurhuis gewoond, maar nu in Kigali. In hun oude huis woont nu een ander Duits echtpaar met 2 kleine kinderen. Tim, Katja en Lotte slapen nu in “mijn” huis. Sr. Marie-Louise komt ons vertellen wat het programma is. Er komen veel mensen aan en daarom brengen ze ons eten in ons eigen huis. In de eetzaal zitten alle mensen bij elkaar, terwijl er eigenlijk niet gesproken wordt, iedereen kijkt naar een video van een koor. We blijven enkele minuten in deze zaal en gaan dan naar huis om te eten en ik schrijf mijn toespraakje voor morgen. Vrijdag 15 januari: Het regent tot kwart voor negen ontzettend hard. Het is de bedoeling dat de kist om 8 uur uit het ziekenhuis wordt opgehaald en dat vanaf 10 uur de kist in de eetzaal wordt gezet, zodat de zusters, familie en predikanten afscheid kunnen nemen. Alleen vanwege de regen komt de kist pas om 11.30 aan. De dienst zou om 11 uur beginnen en begint nu om 12.45 uur. In de eetzaal worden alle bloemstukken neergelegd, er worden kaarsen aangestoken en we lopen allemaal om de kist heen om afscheid te nemen. Daarna wordt de kist op een auto met laadbak gezet en iedereen loopt achter de auto aan naar de kerk. De kerk zit werkelijk stampvol mensen, er zijn 18 predikanten aanwezig, waaronder de president en de vice-president van de EPR. Het is een indrukwekkende dienst, waarbij de zusters ook een lied zingen. Na de preek volgen de toespraken en ik ben zo gespannen als 3
Verslag week 6 – jan. 2016 ik aan de beurt ben dat ik mijn blaadje niet stil kan houden. Met de andere hand moest ik de microfoon vasthouden, dus het ging wat moeizaam, maar gelukkig begaf mijn stem het niet. Na de toespraken kregen alle mensen de gelegenheid om langs de kist te lopen en afscheid te nemen. In de kist is een luikje dat ze open zetten met glas ervoor. Ik zag sommige mensen wel een paar keer langs lopen. Heel veel mensen hadden het erg moeilijk, vooral de zusters. Na de dienst lopen we weer achter de auto aan naar de plaats waar het graf gedolven is, dit ligt op een heuvel, maar er is wel een stuk afgeplat. Toch is het moeilijk om staande te blijven. Nadat de kist in het graf is neergedaald, wordt het diepe gat met zand gevuld door een paar mannen. Dit duurt echt heel lang en daarna wordt er een houten beschot op gelegd, wat met cement wordt gevuld. Dit cement wordt ter plekke gemaakt en ook dit duurt erg lang. Dan wordt het kruis met de naam, geboorte- en sterfdatum in het cement gezet en krijgen de mensen de gelegenheid om de bloemstukken neer te leggen. Alle namen van families en organisaties worden afgeroepen, waarna alle bloemen op het graf worden gelegd. Er zijn werkelijk heel veel bloemen, ook voor onze stichting was er een bloemstuk dat ik neer mocht leggen. Het was een mooie begrafenis, maar het heeft wel de hele dag geduurd. We waren tussen half zes en 6 uur in de grote zaal waar iedereen een Fanta kreeg. Dit was het eerste wat ik weer dronk na het ontbijt. Ik moest daarna gelijk iedereen gedag zeggen want Pascal wilde direct naar Kigali terug rijden. We zaten met 9 mensen in de auto, twee voorin, drie op de achterbank en nog 4 mensen op de twee bankjes achterin. Uiteindelijk was ik pas om half tien in Kigali. Onderweg hebben we wel wat kaakjes en drinken gekocht. Nadat ik aan zr. Dorien alles had verteld, kon ik eten en naar bed. Het was een enerverende dag maar goed om er bij te zijn. Ria had deze dag de 4e les gegeven in Kayonza en dat was ook erg goed geweest. Zaterdag 16 januari: Na het ontbijt en de koffers gepakt te hebben gaan we naar de grote zaal van Mwana Ukundwa waar de vrouwengroep bij elkaar is. Normaal komen ze op donderdag bij elkaar, maar omdat dit de enige gelegenheid was dat we hen konden zien, waren ze bereid op zaterdag te komen. De vrouwen hebben zelf aids of zorgen voor kinderen met aids. Je kunt zeggen dat iedereen arm is, maar ze hebben hun leven heel erg kunnen verbeteren, omdat ze een spaargroep hebben opgezet. Iedereen legt 1000 Frw per maand in (= ± € 1, 20). Ze hebben nu al drie groepen, omdat de 1e te groot werd. Groep A heeft al 2.500.000 Frw. gespaard (= ± € 3000). Iedereen kan een klein krediet opnemen, wat ze tegen een kleine rente terug betalen. Ik ben ook lid van groep A en betaal mijn bedrag voor dit jaar. Maar eerst wordt er gezongen en houdt iemand een korte meditatie. Rose en ik houden ook een korte toespraak en dan vertelt de presidente hoe de stand van zaken is. Ria en ik krijgen allebei een prachtig ingepakt cadeau. Vervolgens kondigt Ria aan dat ze lid wordt van groep C en Rose zegt dat ze niet achter kan blijven en lid wordt van groep C. Iedereen is hier ontzettend blij mee. Het is leuk om te zien hoe de mensen zich in de paar jaar dat ik hen ontmoet, hebben ontwikkeld. Tot slot worden er enorme pannen binnen gebracht en krijgt iedereen te eten (meer dan 70 à 80 personen) en een Fanta. Dan is het tijd om afscheid te nemen. Onze laatste activiteit is een ontmoeting met Pascal op het kantoor van de EPR om na te praten over ons werk voor de EPR en de laatste zaken af te wikkelen. We brengen ook nog een kort bezoek aan het huis waar het gezin over 2 weken gaat wonen. Terug bij Rose pakken we de laatste spullen in en rijden naar het vliegveld, waar Juvenal en Jean Marie ons op staan te wachten. Ik heb Juvenal een envelop met inhoud beloofd, omdat het gezin hele grote kosten heeft gemaakt voor Jonathan, de broer van Juvenal, die ernstig ziek was en donderdag is overleden. Jonathan is ook gisteren begraven. Jean Marie kwam nog post brengen voor verschillende mensen van de uitwisseling. Als we ingecheckt hebben, blijkt dat ons vliegtuig een uur vertraging heeft vanwege de veiligheidsmaatregelen op Schiphol. We trakteren onszelf door voor de VIP room te betalen, waar het lekker koel en rustig is en waar we ook wat kunnen eten en drinken.
4
Verslag week 6 – jan. 2016 En hiermee is dan weer een einde gekomen aan zes weken Rwanda voor mij en aan twee weken Rwanda voor Ria. Ik hoop dat jullie een beetje genoten hebben van alle verhalen. Liefs van Ria en Janny
5
